Changes
/* Գ․ գլուխ */
Վերադարձին տատս հաստատ հույս հայտնեց, թե նոր կյանք վարելիս ես կաշխատեմ մի ուժեղ կամք և ինքնավստահ բնավորություն ձեռք բերել ― միակ բանը, որ դեռ իմ մոտ պակասում էր։ Միևնույն հույսը կրկնելով, կրկնեց և հետևյալ օրը, երբ խորհուրդ էինք անում մր․ Ուիկֆիլդի մոտ մնացածս գրքերս ու շորերս բերելու մասին։ Այս առթիվ ես Ագնեսին մի երկար նամակ գրեցի, ուր պատմեցի նաև արձակուրդիս դեպքերը, և տատս, որ մյուս օրը Լոնդոնից մեկնելու էր, խոսք տվեց նամակս անձամբ նրան հասցնել։ Չերկարացնելու համար այսքան միայն կավելացնեմ, որ ամեն բան, ինչ որ ինձ պետք էր փորձիս ամսվա ընթացքում, տատս լիությամբ հոգաց։ Ստիրֆորթը, մեր հույսերին հակառակ, մինչև տատիս մեկնելու օրը ոչ մի անգամ չերևաց։ Վերջապես տատս ու Ջենետը միասին Դուվր գնացող դիլիժանսը նստեցին, հրճվելով իրենց մտքում այն ջարդի վրա, որ տալու էին թափառական էշերին։ Երբ որ կառքն անհետացավ, ես քայլերս դեպի Ադելֆիի թատրոնն ուղղեցի։ Հիշեցի այն օրերը, երբ շրջում էի դրա ստորերկրյա կամարների տակ։ Որքա՜ն փոփոխություն դրանից հետո, և երջանիկ փոփոխություն կյանքիս մեջ։
==Դ․ գլուխ==
Իմ առաջին զեղծումները
Ի՜նչ սքանչելի բան է սեփական դղյակ ունենալը․ առջին անգամ բնակարանիս դուռը իմ հետևից փակելիս ես նույնը զգացի, ինչ որ զգացել էր Ռոբինզոն Կրուզոն, երբ նա իր բերդը մտավ և սանդուղքը վերև քաշեց։ Որքա՜ն հիանալի է՝ դռան բանալին գրպանդ դրած ազատ շրջել քաղաքում և գիտենալ, որ կարող ես ում կամենաս տուն հրավիրել և դրանով ոչ ոքի նեղություն չես տա, եթե ոչ քեզ։ Որքա՜ն ցանկալի է՝ առանց որևէ մեկին բան ասելու՝ տանից դուրս գնալ երբ ուզենաս ու վերադառնալ և զանգակի մեկ հարվածով գետնի խորքից դուրս կանչել մրս․ Կրոպպին, որ շնչասպառ վերև է գալիս, երբ քեզ հարկավոր է․․․ և կամ երբ ինքը բարեհաճի երևալ։ Այս բոլորն անտարակույս շատ լավ էր, բայց երբեմն տխուր ժամեր էլ էին լինում։
Առավոտները ես ուրախ էի, մանավանդ պայծառ եղանակին։ Արեգակի ճառագայթներն առույգ ու թարմ կյանք էին սփռում բնության մեջ, որը կեսօրին է՛լ ավելի էր խայտում, սակայն իրիկնադեմին կյանքը կարծես հրապույրը կորցնում էր։ Ճրագի լույսի տակ զվարթությունս կորչում էր․ փափագում էի մի խոսակից ունենալ։ Կարոտում էի Ագնեսին, և նրա սրտակից մտերմության փոխարեն՝ մի ահռելի ամայություն գտնում իմ շուրջը։ Մրս․ Կրոպպը մղոններով հեռու էր ինձնից։ Մտածում էի նախորդիս մասին, որը մեռել էր հարբելուց ու ծխելուց․ լավ է ապրեր, քան իր մահով շփոթեր ինձ։
Երկու օր, երկու գիշեր անցնելուց հետո ինձ թվում էր, թե արդեն մի տարի եմ ապրել մենարանիս մեջ, և սակայն չարաչար զգում էի, որ մի ժամով անգամ չեմ ծերացել ու դարձյալ նույն երեխան եմ։
Ստիրֆորթը դեռ չէր երևում։ Գուցե հիվանդ էր։ Այսպես կարծելով, երրորդ օրը վաղ դուրս եկա Դոկտորների Համայնքից և որոշեցի Հայգեթ գնալ։ Մրս․ Ստիրֆորթը շատ ուրախացավ ինձ տեսնելով և ասաց, թե իր որդին մի օքսվորդցի ընկերոջ հետ գնացել է մի ուրիշ ընկերոջ այցելելու, որ Սենտ Էլբենսի թաղում է բնակվում, և հետևայլ օրը կգա։ Ստիրֆորթին այնքան էի սիրում, որ նախանձի նման բան զգացի դեպի նրա օքսֆորդցի ընկերը։
Տիկինը հրավիրեց ինձ ճաշի մնալ։ Մնացի, և որքան հիշում եմ՝ մեր ամբողջ օրվա խոսակցության առարկան միայն իր որդին էր։ Ես պատմեցի, թե Յարմաութում որքա՜ն նրան սիրեցին և որքա՜ն ես շնորհակալ եմ, որ նա ինձ ուղեկցում էր։ Միս Դարտլն ուշադիր ականջ էր դնում և իր խորհրդավոր ակնարկներով ու հարցումներով անդադար մեզ խանգարում էր։ Նա իր «Մի՞թե․․․ իրա՞վ․․․ իրա՞վ եք ասում» խոսքերը այնքան կրկնեց, որ ամեն բան, ինչ ուզում էր իմանալ, դուրս քաշեց ինձնից։ Նրա կերպարանքն ու ձևերը նույն էին մնացել, ինչպես էին առաջին անգամ նրան տեսնելիս, սակայն երկու կանանց ընկերությունը ինձ այնքան ախորժելի էր, որ ես գրեթե սիրո նման մի բան զգացի դեպի օրիորդը։ Երեկոյան, և մանավանդ երբ տուն էի գնում, մի քանի անգամ ինքս ինձ ասացի, թե չէի ձանձրանա Բուկինգեմի փողոցում, եթե նա հետս լիներ։
Առավոտյան, երբ Համայնքը գնալուցս առաջ սուրճ էի խմում (կարծեմ ժամանակ է զարմանալով հիշելու այստեղ, թե մրս․ Կրոպպն իմ հաշվին որքա՜ն սուրճ էր առնում մի ջրալի ու անհամ խմիչք տալու համար), հանկարծ, ի մեծ ուրախություն իմ, Ստիրֆորթը ներս մտավ։
― Սիրելի Ստիրֆորթ, ― գոչեցի ես։ ― Ո՞ւր էիր կորել։ Կարծում էի, թե էլ եբեք քեզ չեմ տեսնի։
― Հենց տուն վերադառնալուս երկրորդ օրը գրեթե բռնի առան տարան ինձ, ― ասաց Ստիրֆորթը։ ― Սակայն, Դեյզի, այս ինչ ամուրիի կարգ ու սարք եմ տեսնում այստեղ։
Ես բնակարանս էլ, շտեմարանիս մութ խցիկն էլ պարծենալով ցույց տվի նրան, և նա շատ հավանեց։
― Սակայն գիտե՞ս, ա՛յ ծեր տղա, ― ասաց նա։ ― Ես կցանկանայի միշտ այստեղ իջնել՝ Լոնդոն գալիս, մինչև որ ինձ դուրս չանես։
Այդ լսելով՝ ես հրճվեցի ու ասացի, թե նրան հավիտյան պետք կլինի սպասել, մինչև ես նրան դուրս անեմ։
― Բայց եկ մի փոքր նախաճաշ անենք, ― ավելացրի ես, ձեռքս հնչակին մեկնելով։ ― Մրս․ Կրոպպը սուրճ կպատրաստի, իսկ ես մի քանի շերտ ճարպ կտապակեմ հոլանդական վառարանի վրա։
― Ո՛չ, ո՛չ, ― ասաց Ստիրֆորթը, ― ձեռք մի՛ տուր հնչակին։ Ես խոստացել եմ նախաճաշել իմ բարեկամի հետ, որ սպասում է ինձ Կովընտ Գարտնի Piazza Hotet֊ում։
― Ուրեմն գոնե ճաշի եկ։
― Հավատա, այդ էլ չեմ կարող։ Սիրով կգայի, բայց անկարելի է։ Պարտավոր եմ մնալ այն երկու ընկերներիս մոտ, վաղն առավոտ երեքս միասին մեկնելու ենք։
― Ուրեմն նրանց էլ ճաշին այստեղ բեր։ Գուցե նրանք չուզենա՞ն գալ։
― Ամենայն ուրախությամբ կուզենան, ― պատասխանեց Ստիրֆորթը, ― միայն թե քեզ զուր նեղություն տված կլինենք։ Լավ է, Դեյզի, դո՛ւ եկ մեզ հետ ճաշելու։
Լսել անգամ չուզեցի․ ես մտադիր էի մի լավ տոնել նոր բնակարան վարձելս, որի համար գեղեցիկ առիթ էր ներկայանում։ Սենյակներիս մասին Ստիրֆորթի արած գովասանքից հետո փափագում էի սեղանիս լիությունն էլ ցույց տալ նրան․ այս պատճառով դրական խոսք առա նրանից, որ երեկոյան ժամը վեցին նա իր երկու բարեկամների հետ ինձ մոտ կգա ճաշելու։
Ստիրֆորթի հեռանալուն պես՝ մրս․ Կրոպպին կանչեցի և նրան համարձակ դիտավորությունս հայտնեցի։ Մրս․ Կրոպպն ասաց․ նախ՝ ինքը հայտնի բան է, անկարող կլինի մեր սեղանին սպասավորել, բայց ճանաչում է մի ճարպիկ երիտասարդի, որ գուցե կհամաձայնի հինգ շիլինգ վարձատրությամբ ու մի փոքրիկ պարգևով ծառայել։ Պատասխանեցի, թե անհրաժեշտ է կանչել նրան։ Երկրորդ՝ մրս․ Կրոպպը այսաց, թե պարզ է, որ ինքը չի կարող միանգամից երկու տեղ գտնվել (այս էլ բնական թվաց ինձ), և թե ուրեմն պետք է մառանը լուսավորել և այնտեղ մի աղջիկ կանգնեցնել, որ ամանները լվանա։ Հարցրի, թե որքա՞ն է պետք այդ աղջկան վճարելու համար։ Մրս․ Կրոպպի ասելով՝ տասնութ պենս վճարելուց քսակս հարկավ չի դատարկվի։ Իհարկե՝ ոչ․ հետևաբար այս խնդիրն էլ լուծվեց։ Այնուհետև մրս․ Կրոպպմ ասաց․
― Այժմ բուն ճաշին գանք։
Մրս․ Կրոպպի խոհանոցի փուռը շինող վարպետը չափազանց անհեռատես մարդ է եղել, որովհետև այդ փռում ուրիշ ոչինչ չէր կարելի տապակել, բացի կոտլետից ու կարտոֆիլից։
― Իսկ ձուկ խաշելու պղնձին գալով, ― ասաց մրս․ Կրոպպը, ― ինքներդ եկեք տեսեք՝ կա՞ թե չկա։
Քանի որ խոհանոցի գործերից ոչ մի հասկացողություն չունեի, ներքև իջնելս էլ ավելորդ էր․ ես ի՞նչ կարող էի տեսնել։ Ուստի և ասացի․
― Դե ուրեմն ձուկը թողնենք։
― Բայց ինչո՞ւ ձկան տեղ ոստրե չլինի, ― ասաց մրս․ Կրոպպը, և որոշեցինք ոստրեներ գնել։
Ապա մրս․ Կրոպպն առաջարկեց ճաշը հետևյալ տեսակներից կազմել․ մի զույգ տապակած հավ՝ պատրաստի կերակուրներ վաճառող կրպակից․ մի պնակ բիֆստեկ ու կանաչի՝ նույն կրպակից․ գիրացրած խոճկորի պես մի թեթև բան ու մի պնակ երիկամունք՝ նույն կրպակից․ մի կարկանդակ, և եթե կամենամ՝ մի բանդակ․․․ դարձյալ միևնույն կրպակից։
― Դա ինձ հնարավորություն կտա, ― ասաց մրս․ Կրոպպը, ― ամբողջ ուշադրությունս կարտոֆիլի վրա դարձնել, իսկ պանիրն ու թթուն ես ինքս կհոգամ։
Մրս․ Կրոպպի առաջարկության համաձայն՝ ես ինքս կրպակում պատվերներ տվի։ Այնուհետև Ստրենդով անցնելիս՝ մսագործի խանութում մարմարի նման մի երկար ու կոշտ զանգված նշմարեցի «Կեզծ կրիա» մակագրով։ Ներս մտա և այդ զանգվածից մի կտոր գնեցի, որ ինչպես հետո առիթ ունեցա ստուգելու՝ տասնհինգ մարդու կբավականացներ։ Մրս․ Կրոպպը երկար֊բարակ նազերով հանձն առավ կրիան եփել, բայց երբ որ դա սեղանի վրա դրեց, Ստիրֆորթն ասաց, որ չորս հոգու էլ չի բավի։
Այս բոլորը հաջողությամբ հոգալուց հետո մրգեղեն գնեցի Կովընտ Գարդնի շուկայում և բավական շատ գինի պատվիրեցի գինեվաճառին։ Երեկոյան դեմ մառանիս հատակի վրա արդեն այնքան շշեր կային, որ (թեև երկու շիշ պակասում էր ի մեծ զայրույթ մրս․ Կրոպպի) վրաս մի տեսակ սարսափ եկավ նրանց նայելիս։
Ստիրֆորթի ընկերներից մեկի անունը Գրենջր էր, մյուսինը՝ Մարկհըմ։ Երկուսն էլ կայտառ ու զվարթ տղաներ էին։ Գրեջրը Ստիրֆորթից մի քիչ մեծ էր․ Մարկհըմն ավելի ջահել էր երևում և հազիվ քսան տարեկան կլիներ։ Նկատեցի, որ իր մասին խոսելիս՝ նա փոխանակ եզակիի առաջին դեմքը գործածելու, միշտ անորոշ մարդ դերանունն էր օգտագործում։
― Այստեղ մարդ կարող էր լավ ապրել, մր․ Կոպպերֆիլդ, ― ասաց Մալկհըմը, իր մասին ակնարկելով։
― Այո, դիրքը վատ չէ, ― պատասխանեցի ես, ― սենյակներն էլ հարմար են։
― Հուսամ, որ ախորժակներդ տանը չեք մոռացել, ― ասաց Ստիրֆորթն ընկերներին։
― Իրավ՝ որ Լոնդոնը մարդուս ախորժակը գրգռում է, ― ասաց Մարկհըմը։ ― Ամբողջ օրը մարդ սոված է և միշտ պատրաստ է ուտելու։
Երբ որ ճաշը մատուցեցին, ես տեսնելով որ հյուրերիս առջև ջահել եմ, և սեղանապետ լինել չեմ կարող, Ստիրֆորթին խնդրեցի, որ առաջին տեղը նա բռնի, իսկ ինքս նրա դեմ նստեցի։ Ամեն բան շատ լավ էր․ գինին առատ, և Ստիրֆորթը այնպես զվարթ էր, որ մեր ճաշը հենց սկզբից մի խնջույքի բնույթ ստացավ։ Բայց ես այնքան հյուրամեծար տանտեր չէի, ինչքան որ կցանկանայի լինել։ Իմ աթոռը դռան հանդեպ էր, և ճարպիկ սպասավորն ուշադրությունս շեղում էր․ նա անդադար հեռանում էր սենյակից, և հեռանալուն պես՝ նախասենյակի պատի վրա նրա ստվերն էր աչքիս ընկնում՝ բերանին դրած գինու շշով։ Աղջիկն էլ ինձ հանգստություն չէր տալիս, ոչ թե նրա համար, որ ամանները վատ էր լվանում, այլ որովհետև չարաչար կոտրտում էր։ Իբրև անչափ հետաքրքրասեր և մառանում մնալու համբերություն չունեցող աղջիկ, թեև նրան հրամայված էր այնտեղ մնալ, նա շարունակ ներս էր նայում և ամեն անգամ կարծելով, թե մենք իրեն նշմարեցինք, ետ էր ցատկում ու ցատկելիս հատակի վրայի ամանները ջարթոտում։ Երևակայեցեք, թե այդ հապճեպ ցատկումներից ինչքան վնաս էր գալիս։
Սակայն այդ վնասները ես մոռացա, երբ սփռոցը հավաքեցին ու մրգեղեն դրին սեղանի վրա։ Այն ժամանակ հայտնի դարձավ, որ ճարպիկ սպասավորի լեզուն բոլորովին բռնեվել է։ Ես նրան ծածուկ հրամայեցի մրս․ Կրոպպին ընկերանալ, աղջկան էլ՝ տան ստորին սահմանները տանել․ դրանից հետո միայն կարելի եղավ մեր քեֆն անարգել վայելել։
Մի տարօրինակ զվարթություն տիրեց սրտիս․ մտքիս մեջ անթիվ դեպքեր ու հիշատակներ արթնացան, և ես սկսեցի անչափ արագ բարբաջել։ Մե՛կ ուրիշների և իմ կատակների վրա էի ծիծաղում, մե՛կ Ստիրֆորթին գինի լցնել հրամայում, մե՛կ խոստանում Օքսվորդ գնալ, մե՛կ խոսք տալիս ամեն շաբաթ ճիշտ այսպիսի խնջույք սարքել։ Ի վերջո, Գրենջրի տուփից մի այնպիսի պտղունձ քթախոտ քաշեցի, որ ստիպված եղա մառան գնալ ազատ փռշտալու համար․ փռշտոցն առնվազն տասը րոպե տևեց։
Այնուհետև սկսեցի շտապ֊շտապ գինի լցնել և նոր֊նոր շշեր ներս բերել, առաջ՝ քան սեղանի վրա եղածները դատարկեին։ Ես Ստիրֆորթի կենացն առաջարկեցի։ Ասացի, թե նա իմ ամենամոտ բարեկամն է, մանկությանս հովանավորը, երիտասարդությանս ընկերը։ Ասացի, թե երջանիկ եմ, որ կարող եմ նրա կենաց բաժակը դատարկել։ Ասացի, թե ես նրան մինչև կայնքիս վերջին շունչը երախտապարտ պիտի մնամ և անզոր եմ արտահայտել իմ հիացմունքը դեպի նա։ Եվ խոսքս վերջացրեցի գոչելով․
― Կեցցե՛ Ստիրֆորթը։ Աստված նրան երկար պահի։ Հուռռա՜։
Երեք անգամ եռյակ ուռռա գոռացինք, հետո դարձյալ մի անգամ, էլի՛ մի անգամ, էլի՛ մի անգամ։ Հետո ոտքի կանգնելով իմ բաժակը փշրեցի, նրա աջը սեղմեցի և ասացի (երկու բառով)․
― Ստիրֆորթ, դու իմ կյանքի առաջնորդ աստղն ես։
Այս որ ասացի, հանկարծ ականջիս մի երգ հնչեց։ Երգողը Մարկհըմն էր․ նա երգում էր․
«Երբ մեր սիրտը տրտմալից
Ազատվում է վշտերից․․․»։
Ավարտելուց հետո, նա առաջարկեց մի բաժակ էլ «կնոջ» կենացը դատարկել։ Ես ընդդիմացա և չուզեցի այդ առաջարկն ընդունել։ Դա անպարկեշտ, անվայել ձև է, ասացի ես։ Եթե կամենում եք իմ տանը իգական սեռի կենացը խմել, թույլ կտամ միայն «տիկինների» կենացը խմել։ Ես սաստիկ տաքացա մանավանդ այն պատճառով, որ Ստիրֆորթն ու Գրենջրը կարծես իմ վրա ծիծաղում էին․․․ կամ նրա վրա․․․ թե երկուսիս վրա, չգիտեմ։ Մարկհըմն ասաց, թե ոչ ոք մարդուս հրամայելու իրավունք չունի։ Իսկ ես պնդում էի, թե ունի։ Նա նկատեց, թե պետք չի մարդու վիրավորել, ես պատասխանեցի, թե համաձայն եմ և չեմ կամենա, որ իմ նվիրական հարկի տակ, ուր հյուրասիրության օրենքն է տիրում, մի մարդ մյուսին վիրավորի։ Նա ասաց, թե մարդուս պատիվը չի ընկնի, եթե խոստովանի, որ ես մի լավ տղա եմ։ Եվ ես իսկույն նրա կենացը առաջարկեցի։
Հյուրերից մեկն սկսեց ծխել։ Բոլորն էլ սկսեցին ծխել։ Ես էլ, սարսուռս զսպելով ծխեցի։ Ստիրֆորթն ի պատիվ ինձ, մի ճառ արտասանեց։ Սիրտս հուզվեց, և աչքերս արցունքոտվեցին։ Ես շնորհակալ եղա և հույս հայտնեցի, թե ներկա ընկերությունը վաղն էլ ինձ մոտ ճաշելու շնորհ կանի, մյուս օրն էլ, ամեն օր էլ․․․ ժամը հինգին, որպեսզի երեկոները միասին անցկացնենք ընկերաբար։ Հանկարծ զգացի, որ անհրաժեշտ է մի առանձին բաժակ առաջարկել, և գոչեցի․ «Տատիս կենացը, միս Բեթսի Տրոտուդի, որ աշխարհիս կանանց զարդն ու փայլն է»։
Մեզնից մեկն իր հրատապ ճակատը զովացնելու ու մաքուր օդ շնչելու համար ննջարանիս սառը պատուհանին հենվեց։ Այդ ես էի։ Եվ ես ասում էի ինքս ինձ․ ― «Ինչո՞ւ ծխեցիր, Կոպպերֆիլդ․ միթե չգիտեի՞ր, որ ծխելը վնասակար է»։ Մեկն անհանգիստ քայլեր անելով գնաց կանգնեց հայելու առջև։ Այդ էլ ես էի։ Հայելու մեջ դեմքս գունատ էր, աչքերս շաղված ու պղտոր, իսկ մազերս ― միայն մազերս, ուրիշ բան չասեմ ― բավական էին ցույց տալու, որ ես․․․ հարբած եմ։
Մեկն ինձ ասաց․ «Եկ, թատրոն գնանք, Կոպպերֆիլդ»։ Ննջարանս կորել էր, հայելին անհետացել․ դրանց փոխարեն մնացել էին մի երերուն սեղան, հնչող բաժակներ և մի լամպ, աջ կողմս՝ Գրենջրը, ձախ կողմս՝ Մարկհըմն և դիմացս՝ Ստիտֆորթը ― բոլորն էլ մեգի մեջ էին նստած․․․ բավական հեռու։
― Թատրո՞ն․ ինչո՞ւ չէ։ Գնանք թատրոն։ Բայց կներեք, ես պիտի վերջինը դուրս գնամ, ― և այս ասելով լամպը հանգցրի․․․ որպեսզի հրդեհ չպատահի։
Մթությունից առաջ եկած շփոթության մեջ դուռը կորավ։ Ես փնտրում էի նրան պատուհանիս վարագույրի ծալքերում։ Ստիրֆորթը ծիծաղելով ձեռքիցս բռնեց ու դուրս տարավ ինձ։ Սկսեցինք իջնել իրար հետևից։ Սանդուղքի ստորին աստիճանների վրա մեկն ընկավ ու ներքև գլորվեց։ Չգիտեմ ով ասաց, թե ընկնողը Դավիթ Կոպպերֆիլդն է։ Այս բամբասանքի վրա սաստիկ զայրացա և պատրաստ էի հատուցում պահանջել ստախոսից, եթե չզգայի, որ իրոք փռված եմ շեմքի մոտ։ Ուրեմն վերոհիշյալ նկատողությունն անհիմն չէր։
Այդ գիշեր Լոնդոնն անչափ միգապատ էր, և լապտերների շուրջը ահագին շրջանակներ էին երևում։ Ասացին, թե անձրև է գալիս․ իսկ ես զգում էի, որ ցրտում է։ Մի լապտերի տակ Ստիրֆորթը վերարկուս թափ տվեց և գլխարկս հագցրեց, որ չգիտեմ որտեղի՞ց և ո՞վ բերեց, որովհետև լավ էի հիշում, որ նա առաջ գլխիս չէր։ Այնուհետև Ստիրֆորթն ասաց․
― Ինչպե՞ս ես այժմ, Կոպպերֆիլդ․ ամեն բան կարգին է, չէ՞։
Եվ ես պատասխանեցի․
― Կը֊կ֊կ֊կ֊արգին։
Մշուշապատ վանդակում նստած մի պարոն ինչ֊որ մեկից փողը վերցրեց և խորշի անցքից վրաս նայելով, հարցրեց՝ մի՞թե ինձ համար էլ վճարված է։ Նա կարծես վարանում էր (որքան կարողանում եմ մտաբերել այդ թռուցիկ վայրկյանը), ինձ էլ արդյոք տոմսակ տա՞ թե չտա։ Շատ չանցած արդեն թատրոնի խեղդուկ վերնատանն ենք․ բարձրունքից ծխաշունչ վիհին նայելով, ուր մի անորոշ բազմություն էր խռնված։ Դիմացս մի լայն բեմ էր՝ փողոցից ավելի հարթ ու կոկ․ ման են գալիս զանազան մարդիկ, մի ինչ֊որ բան խոսելով, բայց ոչ շատ պարզ։ Լույսը պայծառ է, մոմերն՝ անթիվ, երաժշտությունը՝ որոտաձայն։ Տիկնայք էլ կան և էլ չգիտեմ ովքեր, ինչեր։ Ամբողջ շինությունը երերում է ու լողում, մանավանդ երբ ճգնում եմ տարօրինակ ճոճումներն ըմբռնել։
Մեկի առաջարկությամբ որոշեցինք դահլիճի առաջին հարկն իջնել, ուր տիկնայք էին հավաքվում։ Մի լավ հագնված ջենտլմեն՝ սղոցը ձեռքին, բազմոցի վրա թեք ընկած երևաց ինձ հայելու մեջ, ուր ես իմ ամբողջ պատկերն էլ նշմարեցի։ Հետո ինձ մի օթյակ տարան, ուր նստելով սկսեցի խոսել մեկի հետ։ Չորս կողմ մարդիկ «Լռություն» գոչեցին՝ չգիտեմ, թե ո՞ւմ․ տիկնայք վրաս ծուռ֊ծուռ նայեցին, և․․․ ի՞նչ, ի՞նչ եմ տեսնում ― միևնույն օթյակի մեջ առջևս Ագնեսն է նստած, հետն էլ մի անծանոթ տիկին և մի պարոն։ Տեսնում եմ նրա դեմքը, այժմ հարկավ ավելի լավ, քան թե այն րոպեին․ նա անասելի վշտակցությամբ և ապշությամբ է նայում ինձ։
― Ագնե՜ս, ― ասացի ես կակազելով։ ― Երկնային հրեշտակ, Ագնե՜ս։
― Սուս, աղաչում եմ՝ լռեցեք, ― պատասխանեց նա, բայց ինչո՞ւ, չհասկացա։ ― Դուք խանգարում եք մեր հարևաններին։ Լավ է՝ բեմին նայեք։
Նրա պատվերին համեմատ աչքերս ուշի֊ուշով բեմին հառեցի որևէ բան հասկանալու համար, բայց իզուր։ Հետո նորից նայեցի Ագնեսին․ նա օթյակի խորքն էր քաշվել ու ճակատը ձեռքով ծածկել։
― Ագնես, ― ասացի ես, ― հիվանդ հո չե՞ք։
― Այո՛, այո՛, Տրոտուդ, ուշք մի՛ դարձրեք վրաս, ― պատասխանեց նա։ ― Շուտո՞վ տուն կերթաք։
― Շուտով տուն կերթամ, ― կրկնեցի ես։
― Այո՛։
Հիմարաբար ուզում էի ասել, թե մտադիր եմ նրան սպասել և տուն տանել։ Կարծեմ մի այդպիսի բան դուրս տվի, որովհետև Ագնեսը երեսիս նայելուն պես միտքս հասկացավ ու կամացուկ ասաց․
― Գիտեմ, Տրոտուդ, որ ինձ կլսեք։ Լուրջ բան եմ ասում ձեզ։ Այս րոպեիս հեռացեք, գեթ իմ սիրուն, և ընկերներիդ խնդրեցեք, որ ձեզ իսկույն տուն տանեն։
Նրա ներկայությունն արդեն այնքան էր ազդել վրաս, որ չնայելով բարկությանս, ես սաստիկ ամաչեցի, վերկացա, գլուխ տվի նրան ու ասացի․
― Բարի՜շր։
Այսինքն՝ բարի գիշեր։ Հետո օթյակից ելա և մի ակնթարթում ինձ ննջարանի մեջ գտա։ Ինչպե՞ս եղավ այդ, հայտնի չէ։ Ստիրֆորթն ինձ օգնում էր հանվել, իսկ ես նրան ասում էի, թե Ագնեսը քույրս է, և միևնույն ժամանակ աղաչում խցանահանը բերել մի նոր շիշ բանալու համար։
Մեկը պառկած է անկողնումս և ամբողջ գիշեր մի տենդային երազի մեջ միևնույն բաները շարունակ կրկնում ու բարբաջում է, մի ալեծուփ ծովի նման տատանվելով, որը բնավ չէր ուզում խաղաղվել։ Այս մեկը քիչ֊քիչ ուշքի է գալիս, և այն ժամանակ ես զգում եմ, որ ներսս այրվում է, որ կոկորդս ցամաքել է, կաշիս տախտակի պես չորացել, լեզուս հրաշեկ երկաթի նման կարմրել և ափերս տաքացած թիթեղ դարձել, որ սառցով անգամ չէր կարելի զովացնել։
Օ՜հ, ի՜նչ տագնապ, ի՜նչ ամոթ և ի՜նչ կսկիծ զգացի ես առավոտյան զարթնելիս։ Սարսափելով մտածում էի, թե ո՞վ գիտի՝ երեկ ինչ հիմարություններ արած կլինեմ, որ ո՛չ մտաբերել կարող էի, ո՛չ էլ քավել։ Հապա Ագնեսի անջնջելի հայա՜ցքը։ Ի՞նչ կմտածեր նա իմ մասին։ Չէր կարելի մինչև անգամ տեսնել նրան և ներում խնդրել, որովհետև ― օ՜հ, անասնական տխմարություն ― չէի էլ իմանում, թե ինչո՞ւ էր Լոնդոն եկել և հատկապես որտեղ իջել։ Այս բոլորը չարաչար տանջում էր ինձ։ Զզվում էի իմ սենյակից, ուր տեղ էր գտել շվայտությունը։ Ծխի հոտը, շշերի տեսքը, փշրված բաժակների պատկերը ― ի՜նչ գարշելի բան էր։ Գլուխս ցավից պայթում էր և չէի կարողանում ո՛չ վերկենալ, ո՛չ դուրս գնալ՝ օդ շնչել։
Զարհուրելի էր այդ օրվա երեկոն։ Մտքովս անցավ, թե ե՛ս էլ սենյակիս նախկին բնակչի շավիղով եմ գնում, ե՛ս էլ նրա պես թշվառ վախճան պիտի գտնեմ։ Պատրաստ էի Դուվր թռչել և ամեն բան տատիս պատմել։ Եվ երբ մրս․ Կրոպպը ներս մտավ, մի պնակ երիկամունք ու թթու վարունգ բերելով, և հայտնեց, թե երեկվա քեֆից միայն այդ է մնացել, ուզում էի նրա վզովը փարվել ու գոչել․ «Օ՜հ, մրս․ Կրոպպ, մրս․ Կրոպպ, ձեր վարունգն ու երիկամունքը ինչի՞ս են պետք։ Ինչո՞ւ եք հիշեցնում ինձ մեր երեկվա շվայտության մնացորդը։ Օ՜հ, ես անչափ թշվառ եմ»։ Սակայն չնայելով հուսահատական վիճակիս, ես նույն րոպեին զսպեցի ինձ, որովհետև մրս․ Կրոպպը այնպիսի կին չէր, որի հետ կարելի լիներ սրտաբաց խոսել․ ուստի ճառս էլ չասված մնաց։
