Changes
/* ԺԲ․ գլուխ */
Մի՞թե կարող եմ մոռանալ, թե ինչպես նա մի վայրկյանում ամենահուսալից մարդը դարձավ, իր ապագա երջանկության մասին ցնորելով, և կամ ինչպե՞ս մրս․ Միկաբրը կենգուրուների բարքի մասին սկսեց ճառել։ Կարո՞ղ եմ արդյոք Կենտըրբրիի շուկան մտաբերել՝ առանց հիշելու, թե ինչպես մր․ Միկաբրը, մեզ հետ շուկայով անցնելիս, հեռավոր երկրից եկած քաջ ու կոպիտ օտարական ձևացավ և ավստրալիական մշակի աչքով սկսեց դիտել վաճառքի բերված անասունները։
==ԺԳ․ գլուխ==
Մի նոր հետադարձ հայացք
Դարձյալ մի անգամ պիտի կանգնեմ։ Օ՜հ, իմ երեխա֊կին։ Հիշողությանս մեջ շարժվող բազմությունն աչքի անցկացնելիս ահա տեսնում եմ մի հանգիստ ու լուռ պատկեր, որ իր մանկական գեղեցկությամբ ու սուրբ սիրով ասել է ինձ․ «Փոքր֊ինչ կանգ առ ինձ հիշելու, ետ նայիր ու տես, թե Փոքրիկ Ծաղիկդ ինչպես է թոշնում»։
Կատարում եմ այդ պատվերը։ Ուրիշ ամեն բան աչքիս առջև նսեմանում ու ջնջվում է։ Ես դարձյալ Դորայի հետ եմ, մեր տնակում։ Չգիտեմ, երբվանի՞ց է հիվանդ։ Այնքան եմ նրա հիվանդությանն ընտելացել, որ չեմ կարող դրա սկիզբը լավ հիշել։ Եթե շաբաթներով, ամիսներով հաշվելու լինեմ, իսկապես վաղուց չէ․ սակայն կրած վշտերիս որ նայեմ, շատ վաղուց է, շա՜տ վաղուց։
Այլևս չեն ասում ինձ․ «Էլի մի երկու օր սպասեցեք»։ Արդեն սկսել եմ վախենալ, թե բնավ չեմ տեսնի այն օրը, երբ երեխա֊կինս նորից կսկսի վազվզել իր հին ընկեր Ջիպի հետ։
Ջիպը կարծես հանկարծ ծերացել է։ Գուցե իր տիրուհու մեջ չի գտնում այն առույգ ոգին, որ ժրություն է տալիս իրեն․ նա թմրած է, տեսողությունը թուլացել է, ուժը սպառվել։ Տատս ափսոսում է, որ շնիկն այլևս նրա վրա չի հաչում, այլ միայն դանդաղ մոտենում է ու հանդարտ նրա ձեռքը լիզում, երբ նա նստում է Դորայի մոտ։
Դորան պառկած է ու ժպտալով մեզ է նայում․ նա գեղեցիկ է․ ո՛չ մի տրտունջ, ո՛չ մի գանգատ չի հայտնում։ Ասում է, թե շատ բարի ենք դեպի նա․ թե նա գիտի իր սիրելի ամուսինը որքան է տանջվում․ թե տատիկը քուն չունի, գիշեր֊ցերեկ նրան խնամում է, միշտ արթուն է, միշտ հսկում։ Թռչնանման օրիորդները երբեմն գալիս են նրան տեսնելու․ և երբ գալիս են, սկսում են մեր հարսանիքն ու նախկին երջանկության օրերը հիշել։
Ի՜նչ տարօրինակ հանդարտություն, ինչպիսի՜ դադար կյանքիս մեջ․․․ թե՛ տանը, թե՛ դուրսը․․․ նստած եմ լռիկ, կոկիկ, հովանավոր սենյակում, և կինս իր կապուտակ աչքերով վրաս նայում է ու փափուկ մատիկներով իմ ձեռքը սեղմում։ Շատ ժամեր եմ այդպես նստած անցկացրել։ Բայց այդ բոլոր ժամերից միայն երեքի հիշատակն առանձնապես թարմ են մնացել մտքիս մեջ։
Առավոտ է։ Տատիս ձեռքով պճնված Դորան ցույց է տալիս, թե ինչպես իր մազերը դեռ գալարվում են բարձի վրա, ինչպես երկար ու փայլուն են և ինչպես ինքը սիրում է, որ նրանք թույլ֊թույլ հավաքված մնան իր հագած ցանցի մեջ։
― Չկարծես թե մազերովս պարծենում եմ, ա՛յ չար տղա, ― ասում է նա, ծիծաղելս տեսնելով, ― այլ ասում եմ, որովհետև մի ժամանակ դու սիրում էիր այսպես տեսնել մազերս, և որովհետև երբ ես սկսեցի առաջին անգամ քո մասին մտածել, սովոր էի հայելուն նայելիս հարցնել ինձ ― արդյոք դու կուզենայի՞ր սրանց մի փնչիկն ունենալ։ Քիչ էր մնում գժվեիր, երբ որ մեկը քեզ տվի, հիշո՞ւմ ես։
― Այդ այն օրն էր, երբ դու սկսեցիր իմ բերած ծաղիկներն ընդօրինակել, և ես ասացի, թե որքան եմ քեզ սիրում, Դորա։
― Բայց այն ժամանակ ես չէի ուզում քեզ պատմել, ― ասում է Դորան, ― թե որքան եմ լացել այդ ծաղիկների վրա, հավատալով, որ դու իրոք սիրում ես ինձ։ Երբ նորից սկսեմ վազվզել, Դոդի, այն տեղերը տեսնելու կերթանք, ուր այնքան գժություն ենք արել միասին։ Հետո կերթանք մեր հին զբոսանքները կրկնելու։ Հայրիկիս էլ չենք մոռանա, չէ՞, Դոդի։
― Այո՛, կերթանք ու դարձյալ երջանիկ օրեր կունենանք։ Բայց դու շտապիր առողջանալ, հոգի ջան։
― Է՛հ, ես շուտով կառողջանամ։ Չգիտես, թե որքան եմ կազդուրվել։
Երեկո է։ Նստած եմ միևնույն բազկաթոռի վրա, միևնույն անկողնու մոտ և միևնույն դեմքն է դեպի ինձ ուղղված։ Լուռ ենք մենք որոշ ժամանակ։ Նա ժպտում է։ Արդեն դադարել եմ թեթև բեռս վերև տանել ու ներքև բերել։ Այլևս նա սենյակից դուրս չի գալիս։
― Դոդի։
― Անգին Դորաս։
― Ասելիքս անտեղի չե՞ս գտնի այն բանից հետո, ինչ որ դու անցյալ օրը մր․ Ուիկֆիլդի հիվանդության մասին պատմեցիր։ Կցանկանայի Ագնեսին տեսնել․ շատ կցանկանայի տեսնել նրան։
― Ես նրան կգրեմ, սիրելիս։
― Կգրե՞ս։
― Անմիջապես։
― Ինչ լավ տղա ես, Դոդի ջան։ Բարձրացրու ինձ։ Հավատա, որ ցանկությունս քմահաճույք չէ։ Ես իրավ նրան շատ եմ կարոտել։
― Հավատում եմ։ Բավական է որ այդ մասին նրան գրեմ, և նա անշուշտ կշտապի գալ։
― Այժմ դու ներքևի սենյակումդ շատ մենակ ես, չէ՞, Դոդի, ― շշնջում է նա զվարթ ժպիտով, ― առանց քո խեղճուկ, անշնորհք, հիմար Դորայի։
― Հոգի ջան, աշխարհիս երեսին ո՞վ ունեմ, որին ավելի կարոտեի, քան քեզ։
― Ով անձկալիդ իմ, Դոդի։ Որքա՜ն ուրախ եմ և որքա՜ն տրտում։
Դորան ավելի ամուր է ինձ փարվում և երկու ձեռքով ավելի ամուր վզիս փաթաթվում։ Նա ծիծաղում ու լալիս է, հետո քիչ֊քիչ հանդարտվում, և կարծես թե երջանիկ է։
― Այո՛, լիովին երջանիկ, ― ասում է նա։ ― Ագնեսին սրտանց ողջունիր և ասա, որ շատ եմ ուզում տեսնել նրան, այո՛, շատ֊շատ։ Ուրիշ ոչինչ չեմ ուզում։
― Բացի առողջանալուց, Դորա։
― Օ՜հ, Դոդի, երբեմն ինձ թվում է․․․ չէ՞որ ես միշտ խենթուլիկ եմ․․․ թե այդ երբեք չի լինի։
― Այդպիսի բան չասես, Դորա։ Աչքիս լույս։ Մտքովդ էլ թող չանցնի։
― Չեմ ասի, Դոդի, եթե միայն կարողանամ։ Բայց դարձյալ երջանիկ եմ, թեև սիրելի մարդս ինքն իրեն մենակ է զգում իր երեխա֊կնոջ ամայացած աթոռի առջև։
Գիշեր է, և ես դեռ Դորայի մոտ եմ։ Ագնեսը եկել է և ամբողջ օրը մեր տանն է։ Նա, տատս ու ես առավոտից սկսած Դորայի հետ էինք։ Շատ չէինք խոսում, բայց Դորան անչափ գոհ ու զվարթ էր։ Այժմ մենակ ենք։
Արդյոք գիտե՞մ, որ երեխա֊կինս շուտով ինձ թողնելու է։ Ինձ այդպես ասացին, այդ լուրը ինձ համար նոր չէ, բայց և այնպես հավատալս չի գալիս։ Չեմ կարող դա ըմբռնել, չեմ կարող դրա հետ հաշտվել։ Այսօր մի քանի անգամ հեռացել եմ լալու համար։ Հիշեցի նրան, որ լաց էր եղել կյանքի ու մահվան անջատման ժամին։ Մտաբերեցի այս սքանչելի ու սրտաշարժ պատմությունը։ Փորձեցի հպատակվել ճակատագրիս, սիրտ առնել, արիանալ, սակայն ջանքերս զուր անցան։ Ո՛չ, ես չեմ կարող հավատալ, թե վախճանն անշուշտ գալու է։ Դորայի աջն իմիս մեջ է․ նրա սիրտը իմին եմ սեղմած, տեսնում եմ նրա սերը դեպի ինձ՝ դեռ կենդանի, վառ սերը։ Չեմ կարող հրաժարվել այն ստվերային, աղոտ հույսից, թե նա կապրի։
― Մի բան ունեմ քեզ ասելու, սիրելի Դոդի, որ վերջերս շատ անգամ ուզում էի ասել։ Այժմ ասե՞մ, ― հարցնում է Դորան սրտաճմլիկ հայացքով։
― Ասա, հոգիս։
― Չգիտեմ, թե ի՞նչ կմտածես և կամ արդյոք մտածե՞լ ես այդ մասին։ Գուցե շատ անգամ միևնույն բանը քո մտքովն էլ անցած լինի։ Ինձ այնպես է թվում, անգին Դոդի, թե ես անչափ ջահել եմ։
Գլուխս բարձին եմ դնում, նրա երեսի մոտ։ Նա աչքերիս մտիկ է անում ու մի բան ասում ամենամեղմ ձայնով։ Ես կոտրված սրտով քիչ֊քիչ զգում եմ, որ իր մասին խոսելիս նա իրեն մի անցած բան է համարում։
― Կարծում եմ, հոգիս, թե ես անչափ ջահել ու անհաս էի։ Չեմ ասում միայն տարիքով տհաս, այլև փորձով, խելքով, ամեն բանով։ Ես այնքան հիմար մանուկ էի։ Լավ չէ՞ր լինի, եթե մենք իրար սիրած լինեինք իբրև մի փոքրիկ տղա ու աղջիկ և հետո իրար մոռացած։ Ինձ թվում է, թե ես կին լինելու հասունություն չունեի։
Աշխատում եմ արտասուքս բռնել և ասում․
― Ինչպես որ ես էլ էրիկ լինելու, Դորա ջան։
― Չգիտեմ, ― ասում է Դորան, գանգուրները թոթվելով։ ― Գուցե այդպես է։ Բայց եթե ես կին լինելու հասունություն ունենայի, քեզ էլ հարկավ ավելի լուրջ մարդ կդարձնեի։ Այս էլ կա, որ դու շատ խելացի ես, իսկ ես՝ ոչ։
― Մի՞թե մենք երջանիկ չէինք, անգին Դորա։
― Ես երջանիկ էի, շատ երջանիկ։ Սակայն տարիների ընթացքում մանուկ մարդս կձանձրանար իր երեխա֊կնոջից։ Կինը հետզհետե կդադարեր նրա ընկերը լինելուց։ Հետզհետե մարդը կզգար, թե իր տանը ի՞նչ է պակասում, իսկ կինը միշտ չզարգացած կմնար։ Լավ է, որ այդպես է։
― Օ՜հ, Դորա, հոգյակ Դորա, այդպիսի բան մի՛ ասի ինձ։ Ամեն մի խոսքդ կշտամբանք է։
― Խոսքերս կշտամբանքի նշույլ անգամ չունեն, ― ասում է Դորան, ինձ համբուրելով։ ― Դու ինձ երբեք կշտամբելու առիթ չես տվել, հոգի ջան․ և սրտագին սերս դեպի քեզ թույլ չէր տա, որ գեթ մի անգամ քեզ լրջորեն կշտամբեի։ Այդ էր միակ արժանիքս․․․ բացի սիրուն լինելուց․․․ կամ քեզ այդպես երևալուց․․․ Ուրեմն ներքևի սենյակու շա՞տ մենակ ես, հա՞, Դոդի։
― Շատ մենակ։
― Մի՛ լար։ Իմ աթոռն այնտեղ է։
― Իր հին տեղում։
― Օ՜հ, ինչպե՞ս է գառնուկս լաց լինում։ Սո՛ւս, սո՛ւս։ Այժմ ինձ մի բան խոստացիր։ Ուզում եմ խոսել Ագնեսի հետ, երբ ներքև իջնես, ասա նրան, որ վերև գա, և մինչ նա իմ մոտ կլինի, ոչ ոքի ներս չթողնես․ մինչև անգամ տատիկին։ Նրա հետ առանձին պիտի խոսեմ, բոլորովին առանձին։
Խոստանում եմ իսկույն ևեթ ուղարկել Ագնեսին, բայց սաստիկ վշտից անկարող եմ Դորայից բաժանվել։
― Ասացի՝ լավ է, որ այդպես է, ― շշնջում է նա, սեղմելով ինձ իր գրկում։ ― Հավատա, Դոդի, մի քանի տարի անցնելուց հետո չէիր կարողանա երեխա֊կնոջդ այնքան սիրել, որքան այժմ․ դարձյալ մի քանի տարուց հետո՝ նա քեզ այնքան կձանձրացներ, այն ասիտճան կհիասթափեր, որ այժմյան սիրուդ կեսն անգամ չէիր տա նրան։ Գիտեմ, շատ ջահել ու տխմար էի։ Այսպես լավ է։
Ներքև եմ իջնում․ Ագնեսն այնտեղ է։ Դորայի կողմից խնդրում եմ նրան վերև գնալ։ Նա գնում է, թողնելով ինձ Ջիպի հետ։
Ջիպի չինական տնակը վառարանի մոտ է։ Բրդի մինդարի վրա պառկած՝ նա մռմռալով փորձում է քնել։ Լուսինը պայծառ շողշողում է երկնքում։ Մենակ նայում եմ գիշերային շրջակայքին, և աչքերիս արտասուքը կաթիլ֊կաթիլ թափվում է, իսկ ըմբոստ սիրտս սաստիկ տանջվում է․․․ շա՜տ սաստիկ։
Նստում եմ կրակի առջև և մի անորոշ խղճահարությամբ այն բոլոր գաղտնի զգացումները մտաբերում, որոնք ինձ հուզել էին ամուսնանալուս օրից ի վեր։ Հիշում եմ Դորայի ու իմ միջև պատահած ամեն մի չնչին բան և հասու լինում այն ճշմարտության, որ կյանք ասածդ այդ չնչին բաների գումարն է։ Հիշողությանս ծովից բացահայտ բարձրանում է նազելի էակի պատկերը, ինչպես որ ճանաչել էի սկզբում, իմ ու նրա մատաղ սիրով և այդ սիրո թովչական հրապույրներով առատորեն զարդարված։ Մի՞թե իրոք ավելի լավ կլիներ, եթե իրար սիրեինք իբրև մի փոքրիկ տղա ու աղջիկ, և ապա իրար մոռանայիք։ Պատասխան տուր ինձ, ստամբակ սիրտ։
Չեմ իմանում, թե ժամերն ինչպես են անցնում․ վերջապես երեխա֊կնոջս հին ընկերը սթափեցնում է ինձ։ Ջիպն իր տնակից անհանգիստ դուրս է սողում, անհանգիստ վրաս նայում, դռանը մոտենում ու հեծելով փորձում վերև բարձրանալ։
― Այս գիշեր չի կարելի, Ջիպ, չի կարելի։
Նա վնգստալով ետ է գալիս, աջս լիզում ու մարած աչքերով մտիկ անում երեսիս։
― Օ՜հ, Ջիպ, գուցե երբեք կարելի չլինի։
Նա պառկում է ոտքերիս տակ, հենց իմանաս քնելու համար տարածվում, և մի ցավագին հառաչանքով․․․ շունչը փչում։
― Օ՜հ, Ագնես, ե՛կ տես, ե՛կ տես։
․․․ Նայում եմ Ագնեսի վշտահար, ահաբեկ դեմքին, աչքերից վտակի պես հոսող արտասուքին, հանդիսաբար դեպի երկինքն ուղղած ձեռքին։
― Ագնե՞ս։
Վերջացավ։ Խավար է պատում աչքերիս և առժամանակ ամեն բան անհետանում մտքիս միջից։
