Նորից Բաբելոնում

հեղինակ՝ Ֆրենսիս Սքոթ Ֆիցջերալդ թարգմանիչ՝ Ռ․ Տեր֊Խաչատրյան աղբյուր՝ «XXրդ դարի արտասահմանյան արձակ» (1 հատոր)

― Իսկ որտե՞ղ է միստր Քեմբլը, ― հարցրեց Չառլին։

― Գնացել է Շվեյցարիա։ Միստր Քեմբլը չափազանց հիվանդ է, միստր Վոլես։

― Խորապես ցավում եմ։ Իսկ Ջորջ Հա՞րդը, ― հետաքրքրվեց Չառլին։

― Գնացել է Ամերիկա, աշխատելու։

― Իսկ ո՞ւր է Սնոու Բըրդը։

― Անցյալ շաբաթ այստեղ էր։ Իմիջիայլոց, նրա ընկեր միստր Շեֆերը Փարիզում է։

Երկու ծանոթ անուն տարի ու կես առաջ եղած ծանոթների երկար ցուցակից։ Չառլին մի հասցե գրեց ծոցատետրի վրա և պոկեց այն։

― Եթե միստր Շեֆերին տեսնեք, սա տվեք նրան, ― ասաց նա։ Իմ ազգականի հասցեն է։ Ես դեռ չեմ տեղավորվել հյուրանոցում։

Չառլին իրականում չհիասթափվեց, երբ տեսավ Փարիզն այդքան դատարկված։ Բայց «Ռից» հյուրանոցի բարում տիրող լռությունը մի տեսակ տարօրինակ ու անսովոր թվաց նրան։ Դա այլևս ամերիկյան բար չէր։ Հիմա Չառլին ավելի շատ ցանկանում էր իրեն ազատ զգալ այնտեղ, քան առաջվա պես իրենը համարել այն։ «Ռից» հյուրանոցը վերադարձվել էր Ֆրանսիային։ Երբ Չառլին դուրս եկավ տաքսիից ու տեսավ դռնապանին, որը հյուրանոցի սպասավորների սենյակի դռան մոտ, աշխատանքային օրվա այդ եռուն ժամին, chasseur֊ի հետ տարված էր շատախոսությամբ, անմիջապես ներքին հանգստություն զգաց։ Հյուրանոցի միջանցքով անցնելիս, նրա ականջին հասավ կանանց երբեմնի աղմկոտ սենյակից եկող մի պարզ, տխուր ձայն։ Չառլին շրջվեց դեպի բարը տանող միջանցքը, հին սովորության համաձայն հպարտ կեցվածք ընդունելով հայացքը հառեց իր առջև, մոտեցավ բարի պտտվող աթոռին, նստեց և ոտքերն ամուր դնելով ոտնատեղին, շուռ եկավ և զննող մի հայացք նետեց սենյակին։ Նրա հայացքը հանդիպեց մի զույգ աչքերի, որոնք կտրվելով լրագրից, սենյակի մի անկյունից շփոթված իրեն էին նայում։ Չարլին ցանկացավ տեղեկություն ստանալ ավագ բարմեն Պոլի մասին, որը բորսայում գների բարձրացման վերջին օրերին այստեղ էր գալիս աշխատելու իր պատվերով պատրաստված սեփական մեքենայով և մեծ զգուշությամբ այն կանգնեցնում էր հյուրանոցի անկյունում։ Եվ քանի որ հիմա Պոլն իր գյուղական առանձնատանն էր ապրում, Ալիքսը նրա մասին տեղեկություն տվեց։

― Բավական է, այլևս չեմ խմում, ― ասաց Չառլին։ ― Հիմա չափս գիտեմ։

Ալիքսը ողջունեց նրան․

― Դուք երկու տարի առաջ լավ էիք խմում։

― Կաշխատեմ այլևս չխմել, ― վստահեցրեց Չառլին։ ― Արդեն մեկ ու կես տարի է, ինչ չեմ խմում։

― Ինչպե՞ս է դրությունը Ամերիկայում, ― հարցրեց Ալիքսը։

― Վաղուց չեմ եղել այնտեղ։ Այժմ աշխատում եմ Պրագայում, որպես երկու կոնցեռնի ներկայացուցիչ։ Այնտեղ ոչինչ չգիտեն իմ անցյալի մասին։

― Հիշո՞ւմ ես ամուրի Ջորջ Հարդի այստեղ տված ճաշկերույթի երեկոն, ― ասաց Չառլին։ ― Իմիջայլոց ի՞նչ եղավ Կլոդ Ֆեսենդենը։

Ալիքսը կանխամտածված ցածրացրեց ձայնը։

― Նա Փարիզում է և այլևս այստեղ չի գալիս։ Պոլը թույլ չի տալիս։ Երեսուն հազար ֆրանկի պարտք ունի, որը կազմում է նրա մեկ տարվա նախաճաշի, ճաշի ու խմիչքի արժեքը։ Եվ երբ Պոլն ուզում էր, որ նա իր պարտքը վճարի, Կլոյդը կեղծ թղթադրամներ տվեց նրան։

Ալիքսը տխուր օրորեց գլուխը։

― Ես այդ չեմ պատկերացնում։ Նրա նման պճնասեր մարդ ու այդպիսի բան։ Հիմա նա ամեն ինչ քամուն է տվել, ― Ալիքսը ձեռքերի շարժումով մի կլոր խնձոր նկարեց։

Չառլին դիտում էր անկյունում նստած մի խումբ արվամոլների։

«Ոչինչ չի ազդում նրանց վրա», մտածում էր նա։ «Արժեթղթերի գները բարձրանում են, թե իջնում, մարդիկ անգործ են, թե աշխատում են, նրանք, միևնույն է, շարունակում են իրենց սև գործով զբաղվել»։ Տեղը ճնշող տպավորություն էր թողնում Չառլիի վրա։ Նա Ալիքսից զար ուզեց ու սկսեցին խաղալ խմիչքի վրա։

― Երկա՞ր ժամանակ է, ինչ այստեղ եք, միստր Վոլես։

― Չորս֊հինգ օր է, եկել եմ աղջկաս տեսնելու։

― Ա՜յ թե ինչ։ Դուք փոքրիկ աղջիկ ունե՞ք։

Դրսում թույլ անձրև էր մաղում, և նրա միջով փայլում էին բոցակարմիր, գազանման կապույտ, թույլ կանաչին տվող ցուցափեղկերը։ Ուշ կեսօր էր, փողոցները լիքն էին մարդկանցով, փայլում էին սրճարանների լույսերը։ Կապուցին բուլվարի անկյունում Չառլին տաքսի նստեց։ Նա մեքենայով անցավ Place de la Concorde փառահեղ հրապարակով, կտրեց֊անցավ Սենան և հանկարծ, երբ արդեն ձախ ափին էին, այնտեղից եկող ինչ֊որ գավառական շունչ զգաց։

Հետո Չառլին տաքսիով ուղղվեց դեպի Avenue de L Opera, որն իր ճանապարհի վրա չէր գտնվում։ Նա պարզապես ուզում էր տեսնել Օպերայի շենքի լույսերով ողողված հրաշալի ճակատը և երևակայել, որ La Plus que Lente֊ի առաջին մի քանի հատվածները անընդհատ հնչեցնող մեքենաների սուլիչները «Եկրորդ կայսրության» շեփորներն են։ Փակվում էին «Բրենտանո» գրախանութի ճաղադռները, իսկ մարդիկ դեռ ճաշում էին հարուստների ռեստորան համարվող շքեղ «Դուվալում»՝ նստած նրա գեղեցիկ ու նուրբ երկաթյա ցանկապատով շրջափակված բակում։ Չառլին երբեք չէր ճաշել Փարիզի էժանագին ռեստորաններում։ Այդպիսի մի հասարակ ռեստորանում չորրորդ կարգի ճաշը արժե չորս ֆրանկ վաթսունութ ցենտ, ներառյալ գինին։ Նա ինչ֊որ տարօրինակ ցանկություն ունեցավ այնտեղ ճաշելու։

Երբ մեքենայով անցնում էր Սենայի Ձախ ափով ու զգում նրա գավառական շունչը, հանկարծ նրա մտքով անցավ․ «Ես ինքս կորցրի այս քաղաքն ինձ համար։ Չհասկացա նրան, օրերն իրար հաջորդեցին, և այսպես անցավ երկու տարի, ամեն ինչ անցավ՝ ես էլ անցա»։

Չառլին երեսունհինգ տարեկան էր, լավ պահպանված արտաքինով։ Նրա իռլանդական բարետես դեմքը, շնորհիվ աչքերի արանքում եղած կնճիռների, սթափ մարդու տպավորություն էր թողնում։ Երբ նա սեղմեց Պալանտին փողոցի վրա գտնվող իր ազգականի տան դռան կոճակը, նրա կնճիռներն ավելի խորացան՝ հասնելով մինչև քունքերը։ Նա ինչ֊որ տարօրինակ հուզմունք զգաց։ Դուռը բացող աղջիկը մոտ ինը տարեկան սիրունատես մի երեխա էր, որը սլանալով դեպի Չառլին, գոչեց․ «Պապա՜» ու լողացող ձկան նման սկսեց մագլցել նրա գիրկը։ Աղջիկը դեմքը մոտեցրեց հոր դեմքին ու այտը հպեց նրա երեսին։

― Ա՛յ դու չարաճճի, ― ասաց Չառլին։

― Օ՜, հայրիկ, հայրիկ։

Աղջիկը բռնեց հոր ձեռքն ու տարավ ներս, որտեղ նրանց էին սպասում ազգականները՝ մի տղա, աղջկա տարիքին մի երեխա, կնոջ քույրն ու նրա ամուսինը։ Չառլին բարևեց Մարիոնին, նախապես ձայնին բարեկամական երանգ տալով, աշխատելով այնպես խոսել, որ ձայնի մեջ չզգացվի ոչ ատելություն, ոչ էլ խանդավառություն։ Սակայն սառնություն զգացվեց Մարիոնի խոսքերում, և երբ իր անփոփոխ անվստահությունն արտահայտելով խոսում էր Չառլիի հետ, չէր նայում նրա դեմքին, այլ հայացքն ուղղում էր Հոնորիային։ Երկու տղամարդիկ իրար ձեռք սեղմեցին բարեկամաբար, ու Լինքոլն Փիթրսը մի րոպեի չափ ձեռքը դրեց Չառլիի ուսին։

Սենյակը տաք էր ու ամերիկյան ձևով լավ կահավորված։ Երեք երեխաները բարեկամաբար խաղում էին իրար հետ՝ անցնելով սենյակից սենյակ։ Ժամը վեցն էր՝ ֆրանսիական խոհանոցի եփութափի աշխուժացման ժամանակը։ Սակայն Չառլին իրեն հանգիստ չէր զգում․ նրա սիրտը անհանգիստ էր։ Նա իր ինքնավստահությունը ստանում էր միայն աղջկանից, որը ժամանակ առ ժամանակ մոտենում էր նրան, նոր նվիրած տիկնիկը գրկած։

― Իրոք որ գործերը լավ են, ― պատասխանեց նա Լինքոլնի տված հարցին։ ― Դեռ շատ գործեր կան, որ պետք է արվեն, չնայած հիմա ավելին ենք անում, քան առաջ։ Գործերը իրոք շատ լավ են գնում։ Եկող ամիս քրոջս Ամերիկայից այստեղ եմ բերելու, որպեսզի տնային գործերս կարգավորի։ Անցյալ տարի իմ եկամուտը ավելի շատ էր, քան այն ժամանակ, երբ փող ունեի։ Հասկանո՞ւմ ես, չեխերը․․․ ― Չառլին իր գլուխգովանությամբ հատուկ նպատակ էր հետապնդում, սակայն Լինքոլնի հայացքում նկատելով թերահավատության թույլ արտահայտություն, փոխեց խոսակցության թեման․

― Հիանալի երեխաներ ունես, բարեկիրթ ու լավ մեծացրած։

― Կարծում ենք, որ Հորոիան էլ է մեծ աղջիկ դարձել։

Մարիոն Փիթըրսը վերադարձավ խոհանոցից։ Նա բարձրահասակ կին էր, անհանգիստ հայացքով, որը մի ժամանակ ամերիկյան գրավչություն ուներ։ Չառլին երբեք նրա նկատմամբ որևէ զգացմունք չէր տածել ու միշտ էլ զարմացել էր, երբ մարդիկ գովեստով էին խոսել նրա գեղեցկության մասին։ Հենց սկզբից էլ նրանց միջև մի տեսակ՝ հակակրանք էր եղել։

― Դե ի՞նչ կասես Հոնորիայի մասին, ― հարցրեց Մարիոնը։

― Հրաշալի է։ Զարմանում եմ, թե նա ինչքան է մեծացել վերջին տաս ամիսների ընթացքում։ Բոլոր երեխաներն էլ լավ տեսք ունեն։

― Գրեթե մեկ տարի է, ինչ բժշկի կարիք չենք ունեցել։ Ի՞նչ կասես Փարիզի մասին։

― Տարօրինակ է, որ այժմ քիչ ամերիկացիներ կան այստեղ։

― Շատ ուրախ եմ, ― ասաց Մարիոնը արհամարհանքով։ ― Հիմա դու կարող ես խանութ գնալ, առանց պարծենալու, որ միլիոնատեր ես։ Մենք էլ բոլորի նման տանջվեցինք, բայց, ընդհանուր առմամբ, դա որոշ չափով ավելի հաճելի է։

― Լավ է այն ժամանակ, երբ ամեն ինչ լավ է վերջանում, ― ասաց Չառլին։ ― Այն տարիներին մենք մի տեսակ արքայական իշխանություն էինք վայելում․ գրեթե անսխալական էինք համարվում, և ասես կախարդանքով էինք շրջապատված։ ― Բարում այսօր կեսօրին, ― կմկմաց Չառլին, զգալով իր թույլ տված սխալը, ― չկար մեկը, որին ճանաչեի։

Մարիոնը նայեց Չառլիին խայթող հայացքով։

― Կարծես քո ծանոթներից շատերին դեռ կարող ես հանդիպել։

― Ես այնտեղ եղա միայն մեկ րոպե։ Ամեն կեսօրին մի բաժակ բան եմ խմում, ոչ ավելին։

― Չէի՞ր ցանկանա ճաշից առաջ մի բաժակ կոկտեյլ խմել, ― հարցրեց Մարիոնը։

― Միայն մի բաժակ եմ խմում, այն էլ կեսօրին, ես արդեն խմել եմ։

― Հուսով եմ, խոսքիդ տերը կլինես, ― ասաց նա։

Մարիոնի խոսելու տոնից երևում էր, որ նա չէր սիրում Չառլիին, բայց դրան կարևորություն չէր տալիս․ նա մեծ ծրագրեր ուներ։ Նրա ագրեսիվությունը Չառլիի համար առավելություն էր ստեղծում, ու նա լավ էր հասկանում սպասելու արժեքը։ Չառլին ուզում էր, որ նրանք առաջինը խոսք բացեն իր Փարիզ գնալու նպատակի մասին։

Ճաշի ժամանակ նա ուզում էր պարզել․ Հոնորիան իրե՞ն է ավելի շատ նման, թե մորը։ Բախտավորություն կլիներ Չառլիի համար, եթե փոքրիկը որևէ գաղափար չունենար իր ծնողների միջև ծագած վեճերի մասին, որպեսզի դրանք նրա համար դժբախտության պատճառ չհանդիսանային հետագայում։ Չառլին ինքնապաշտպանության մեծ կարիք էր զգում և լավ էր հասկանում, թե ինքն ինչ պետք է անի իր երեխայի համար։ Նա հավատում էր երեխայի խառնվածքին ու ցանկանում էր մի ամբողջ սերունդ ետ գնալ մտքով և վստահել դրան, որպես հավերժական արժեքավոր տարի։ Ամեն բան էլ անցողիկ է։

Ընթրիքից հետո նա հյուրանոց չգնաց, այլ ցանկացավ տեսնել գիշերային Փարիզը պարզ ու ողջախոհ աչքերով և ոչ թե այնպես, ինչպես տեսել էր այն հարբած օրերին, երբ այստեղ էր ապրում։ Մի strapontin գնեց խաղատանը ու սկսեց դիտել Ջոզեֆին Բեյկերի պրոֆեսիոնալ պարը։

Մի ժամ հետո նա թողեց խաղատունը և անորոշ քայլերով ուղղվեց դեպի Մոնմարտր, այնուհետև Պիգալ փողոցով անցավ Բլանշի հրապարակը։ Անձրևն արդեն դադարել էր, և փողոցներում քիչ մարդիկ կային երեկոյան հագուստներով։ Մի քանիսը վատահամբավ տների առաջ կանգնած տաքսիի էին սպասում, իսկ cocotter֊ներն ու նեգրերը, զույգերով կամ առանձին սպասում էին իրենց հերթական զոհերին։ Չառլին անցավ մի բաց դռան մոտով, որտեղից երաժշտության ձայն էր գալիս, ու, իր հին սովորության համաձայն, մի պահ կանգ առավ։ Դա Բրիխտոնն էր, որտեղ շատ ժամեր էր անցկացրել ու մեծ գումարներ վատնել։ Մի քանի դուռ այն կողմ նա գտավ մի այլ միջնադարյան ժամադրավայր ու անզգուշորեն գլուխը ներս մտցրեց դռնից։ Անսպասելիորեն սկսեց նվագել նվագախումբը, և երկու պրոֆեսիոնալ պարուհիներ ոտքի ելան, իսկ maitre d' hotel֊ը սլացավ դեպի Չառլին՝ գոչելով։

― Համեցեք ներս, սը՛ր։ Հիմա մարդիկ կհավաքվեն։

Բայց Չառլին անմիջապես հեռացավ։

― Երևում է՝ լավ խմած է, ― մտածեց ավագ մատուցողը։

«Չելի» սրճարանը արդեն փակ էր։ Նրան շրջապատող խղճուկ ու մռայլ հյուրանոցները թաղվել էին խավարի մեջ։ Բլանշ փողոցի ծայրին գտնվող շենքերի լույսերը դեռ վառվում էին, այնտեղից լսվում էին տեղական ֆրանսերենով խոսող մարդկանց ձայներ։ «Պոետների քարանձավ» սրճարանը այլևս գոյություն չուներ, իսկ «Երկինքն» ու «Դժոխքը» դեռևս շարունակում էին հորանջել ու քարշ տալ իրենց ողորմելի գոյությունը։ Դիտելով քիչ հեռու կանգնած տուրիստական ավտոբուսը, Չառլին նկատեց, որ նրա մեջ կային միայն մի քանի զբոսաշրջիկներ․ մի գերմանացի, մի ճապոնացի և մի զույգ ամերիկացիներ, որոնք զարմացած աչքերով նայում էին իրեն։

Ահա թե ինչի հասցրեցին Չառլիին Մոնմարտրում անցկացրած անիմաստ օրերն ու շվայտ կյանքը, և հիմա նոր միայն հասկացավ «Վատնել բառի իմաստը։ Վատնել նշանակում է եղածը քամուն տալ, ոչինչ չստեղծել։ Գիշերային ժամերին տեղից֊տեղ կատարած յուրաքանչյուր տեղաշարժ մարդկային գոյավիճակի հսկայական թռիչք է, ցատկ, որը մարդուն տանում է դեպի կործանում։

Չառլին հիշում էր հազար ֆրանկանոց թղթադրամները, որոնք ինքը տալիս էր նվագողներին՝ տաքսի կանչելու համար։

Բայց դա իզուր չէր արվում։

Նույնիսկ ամենամեծ գումարը որ նա տալիս էր, իզուր չէր արվում․ դա զոհողություն էր ճակատագրին, որպեսզի չհիշի հիշելու արժանի մի շարք բաներ․ իր երեխային, որից զրկվել էր, կնոջը, որն իր մեղքով գերեզման իջավ Վերմոնթում։

Երբ Չառլին մտավ brasserie, մի կին մոտեցավ նրան։ Նա ձու և սուրճ գնեց կնոջ համար, հետո, խուսափելով նրա քաջալերող հայացքից, քսան ֆրանկանոց մի թղթադրամ տվեց ու տաքսի նստելով ուղղվեց դեպի հյուրանոց։

Աշնանային արևոտ օր էր, երբ Չառլին արթնացավ, իսկական ֆուտբոլային եղանակ։ Երեկվա ճնշվածությունն անցել էր, և նա գորովանքով էր լցվել փողոցով անցնող մարդկանց հանդեպ։ Կեսօրին Հոնորիայի հետ գնաց «Լեգրանդ վոտել»՝ քաղաքի միակ ռեստորանը, որի մասին չէր կարող չհիշել․ այնտեղ տված ճաշերն ու ընթրիքները, բացված բազմաթիվ շամպայնները, խնջույքներ, որոնք սկսվում էին կեսօրվա ժամը երկուսին ու վերջանում վաղ լուսաբացին։

― Հիմա լսում եմ ձեզ, ― ասաց մատուցողը։ ― Ի՞նչ եք ցանկանում, տապակած կանաչի բերե՞մ։

― Իհարկե։

― Ունենք, epinards, chou fleur, harucots, գազար։

― Եթե կարելի է, ինձ համար բերեք chou fleur:

― Ուրիշ էլ ի՞նչ։

― Ոչինչ։ Ճաշից հետո սովորաբար ես ոչինչ չեմ ուտում։

Մատուցողը ձևացնում էր, թե շատ է սիրում երեխաների։

«»Qu'elle est mignonne le petite! Elle parle exactement comme une Francaise.

― Իսկ քաղցրավենիքնե՞ր։

― Սպասենք, հետո՞ կասենք։

Մատուցողը հեռացավ։ Հոնորիան նայեց հորը սպասողական հայացքով։

― Հետո ո՞ւր ենք գնալու, հայրիկ։

― Նախ և առաջ Սենթ Օնորե խաղալիքների խանութը, որպեսզի քեզ համար որևէ բան գնենք, իսկ հետո՝ Էմպայր՝ կինոհամերգ դիտելու։

Հոնորին մի փոքր վարանելուց հետո ասաց․

― Լավ կլինի գնանք կինոհամերգ։

― Իսկ ինչո՞ւ միայն կինոհամերգ։

― Որովհետև դու ինձ համար արդեն տիկնիկ գնել ես։ ― Հոնորիան իր հետ վերցրել էր տիկնիկը։ ― Ես շատ խաղալիքներ ունեմ։ Ու մենք էլ այլևս հարուստ չենք, ճիշտ չե՞մ ասում։

― Մենք երբեք էլ հարուստ չենք եղել։ Բայց այսօր դու կարող ես ունենալ այն, ինչ ցանկանաս։

― Շատ լավ, ― հնազանդվեց աղջիկը։

Այն ժամանակ, երբ Հոնորիայի մայրն ու ֆրանսուհի դայակը կենդանի էին, Չառլին իրեն ավելի խիստ էր պահում, բայց հիմա կաշկանդված էր զգում ու աշխատում էր համբերատար լինել։ Այժմ նա հոր և մոր դեր էր կատարում ու չէր ցանկանում որևէ բանից զուրկ պահել Հոնորիային։

― Ուզում եմ մոտիկից ծանոթանալ ձեզ հետ, ― ասաց Չառլին լրջորեն։ ― Նախ և առաջ, թույլ տվեք ծանոթանալ։ Իմ անունը Չառլի Ջ․ Վոլես է՝ Պրագայից։

― Օ՜, հայրիկ, ― բացականչեց Հոնորիան ու քիչ մնաց պայթեր ծիծաղից։

― Իսկ դու ո՞վ ես, խնդրում եմ ներկայանաս, ― համառեց Չառլին, ու Հոնորիան անմիջապես անցավ իր դերին։

― Հոնորիա Վոլես, Պալանտին փողոց, Փարիզ։

― Ամուսնացա՞ծ եք։

― Ոչ ամուրի եմ։

Չառլին ցույց տվեց տիկնիկը։

― Բայց տեսնում եմ, տիկնիկ ունեք, մադամ։

Հոնորիան տիկնիկը սեղմեց կրծքին ու անմիջապես ասաց․

― Այո, ամուսնացած եմ եղել, բայց հիմա այրի եմ։ Ամուսինս մահացել է։

Չառլին արագ վրա բերեց․

― Ի՞նչ է երեխայի անունը։

― Սիմոնա։ Նրան կոչել եմ իմ ամենամտերիմ դասընկերուհու անունով։

― Շատ ուրախ եմ, որ դպրոցում դու այդքան հաջողություն ունես։

― Այս ամիս ես երրորդ տեղն եմ գրավել դպրոցում, ― հպարտությամբ ասաց Հոնորիան։ ― Էլսին՝ մորաքրոջս աղջիկը, ընդամենը տասնութերրորդն է, Ռիչարդը՝ ամենավերջինը։

― Դու շատ ես սիրում Ռիչարդին ու Էլսիին, ճի՞շտ է։

― Օ, իհարկե։ Ես Ռիչարդին շատ եմ սիրում, Էլսին նույնպես։

Նպատակադրված, բայց զգույշ, Չառլին հարցրեց․

― Իսկ մորաքույր Մարիոնի՞ն ու քեռի Լինքոլնի՞ն։ Ո՞ւմ ես ավելի շատ սիրում։

― Իհարկե, քեռի Լինքոլնին։

Գնալով Չառլին ավելի շատ էր զգում Հոնորիայի կարիքը։ Երբ նրանք ռեստորան մտան, լսեցին շշուկով ասված մի խոսք․ «Հրաշալի երեխա է․․․»։ Կողքի սեղանի մոտ նստած մարդիկ շրջվեցին դեպի Հոնորիան, ասես տեսնելով մի էակի, որը գեղեցիկ ծաղկի նման չի գիտակցում իր գեղեցկությունը։

― Ինչո՞ւ միասին չենք ապրում, ― հարցրեց Հոնորիան անսպասելիորեն։ ― Նրա համար, որ մաման մահացե՞լ է։

― Դու պետք է Փարիզում մնաս ու ֆրանսերեն սովորես։ Ինձ համար դժվար կլինի քեզ լավ խնամել։

― Հիմա ես խնամքի կարիք շատ չեմ զգում։ Ամեն ինչ ինքս եմ անում։

Ռեստորանից դուրս գալիս մի մարդ ու կին անսպասելիորեն բարևեցին Չառլիին։

― Օ՛, ծերուկ Վոլես։

― Ողջույն Լորեն, քանի՞ տարի է․․․

Անցած կյանքի անսպասելի ուրվականներ․ Դունկան Շեֆեր՝ քոլեջի դաստիարակներից։ Լորիեն Քուորել՝ սիրունատես, շիկահեր երեսունամյա մի կին, մեկը նրանցից, ովքեր երեք տարի առաջ նպաստում էին իր ժամանակը աննպատակ անցկացնելու, ամիսները օրերի վերածելու և իր փողը քամուն տալու անիմաստ գործին։

― Ամուսինս այս տարի չի կարող գալ, ― պատասխանեց Լորիենը իրեն ուղղված հարցին։ ― Մենք ծայրահեղ աղքատության մեջ ենք։ Ամուսինս ինձ երկու հարյուր ֆրանկ տվեց և ասաց, որ դրանով յոլա գնամ․․․․ Աղջի՞կդ է։

― Չգնա՞նք մի քիչ նստենք, ― հարցրեց Դունկանը։

― Չեմ կարող, ― ասաց Չառլին։ Ուրախ էր, որ մերժում էր նրան։ Նա միշտ էլ իր վրա զգացել էր Լորիենի կրքոտ, հուզող թովչանքի ազդեցությունը, բայց հիմա տրամադրությունն այլ էր։

― Լավ, ինչ կարծիքի ես, չճաշե՞նք, ― հարցրեց Լորիենը։

― Ես զբաղված եմ։ Տուր ինձ քո հասցեն, կհանդիպենք։

― Չառլի, վստահ եմ, որ խմած չես, ― ասաց նա խելամտորեն։ ― Դունք, կսմթիր ու տես, խմած է, թե ոչ։

Չառլին գլխով ցույց տվեց Հոնորիային։ Նրանք ծիծաղեցին։

― Որտե՞ղ ես ապրում, ― հարցրեց Դունկանը՝ թերահավատորեն։

Չառլին մի պահ չգիտեր, թե ինչ պատասխանի, հայտնի իր հասցեն, թե ոչ։

― Դեռ չեմ տեղավորվել։ Լավ կլինի, որ, ես հանդիպեմ ձեզ։ Հիմա մենք գնում ենք «Էմպայր»՝ կինոհամերգ դիտելու։

― Ճիշտ է, ես էլ էի ուզում այնտեղ գնալ, ― ասաց Լորիենը։ ― Շատ կուզենայի տեսնել խեղկատակների, ակրոբատների ու ձեռնածուների։ Մեր ուզածն էլ հենց այդ էր, Դունք։

― Մենք դեռ մի գործ ունենք անելու, ― ասաց Չառլին։ ― Հնարավոր է, որ այնտեղ հանդիպենք։

― Շատ լավ, էյ դու, սնոբ․․․ Ցտեսություն փոքրիկ գեղեցկուհի։

― Ցտեսություն։

Հոնորիան քաղաքավարական ժեստ արեց։

Ինչ արած, անցանկանալի հանդիպում։ Նրանք սիրում էին Չառլիին, որովհետև նա լուրջ ու գործունյա մարդ էր, նրանք ուզում էին տեսնել նրան, քանի որ ավելի ուժեղ անձնավորություն էր, քան իրենք։ Բացի այդ ուզում էին Չառլիից գոյության միջոցներ կորզել։

«Էմպայրում» Հոնորիան չուզեց նստել հոր ծալված վերարկուի վրա։ Նա արդեն լիարժեք անձնավորություն է, իր սեփական օրենքներով, և Չառլին ավելի ու ավելի էր տարվում նրանով, և նախքան աղջիկը վերջնականորեն կկազմակերպվեր, ցանկանում էր ինչ֊որ բան ներդնել նրա մեջ հենց իրենից։ Չառլին անկարող էր աղջկան ճանաչել այդքան կարճ ժամանակամիջոցում։

Ներկայացման ընդմիջմանը, միջանցքում, որտեղ նվագում էր նվագախումբը, նրանք հանդիպեցին Լորիենին ու Դունկանին։

― Եկեք խմենք։

― Խմենք, բայց ոչ բարում։ Գնանք սեղան պատվիրենք։

― Օրինակելի հայր։

Ցրված կերպով լսելով Լորիենին, Չառլին նայում էր Հոնորոիային, որի ուշադրությունը ուրիշ տեղ էր, և տխուր հայացքով հետևում էր աղջկան, ցանկանալով իմանալ, թե ինչ է մտածում։ Նրանց հայացքները հանդիպեցին, Հոնորիան ժպտաց։

― Լիմոնադ եմ ուզում, ― ասաց նա։

― Ի՞նչ ասաց աղջիկը, ի՞նչ ակնկալություն ունի։ Երբ տաքսիով տուն էին վերադառնում, Չառլին աղջկան դեպի իրեն քաշեց այնքան, որ նրա գլուխը հակվեց իր կրծքին։

― Սիրելիս, դու երբևիցե մտածե՞լ ես քո մոր մասին։

― Այո, երբեմն, ― ասաց նա ամոթխածորեն։

― Չեմ ուզում, որ մորդ մոռանաս։ Դու նրա նկարն ունե՞ս։

― Այո՜, ինչքան հիշում եմ։ Այնուամենայնիվ, մորաքույր Մարիոնը ունի։ Ինչո՞ւ չես ուզում, որ նրան մոռանամ։

― Որովհետև նա քեզ շատ էր սիրում։

― Ես էլ նրան էի սիրում։

Մի պահ լռեցին։

― Հայրիկ ուզում եմ քեզ հետ ապրել, ― հանկարծ ասաց նա։

Չառլին սրտի խայտանք զգաց․ նրա ուզածն էլ հենց այդ էր։

― Դու կատարյալ երջանի՞կ ես։

― Այո, հայրիկ ես քեզ ավելի շատ եմ սիրում։ Բայց միշտ չէ, որ ինձ շատ կսիրես, քաղցրիկս։ Կգա ժամանակ, երբ կհանդիպես քո հասակակիցներից որևէ մեկին, կամուսնանաս ու ինձ կմոռանաս ու չես էլ հիշի, որ երբևիցե հայր ես ունեցել։

― Ճիշտ է, դա այդպես է, ― ասաց Հոնորիան հանգիստ։

Երբ նրանք տուն վերադարձան, Չառլին ներս չմտավ։ Նա չէր ցանկանում ժամը իննին այնտեղ գնալ, ուզում էր նրանց հանդիպել թարմ ու վերափոխված տեսքով և ասել այն, ինչ կուզենար ասել Փիթըսրսներին։

― Երբ ապահով տուն մտնես, մոտեցիր պատուհանին, որ ես քեզ տեսնեմ։

― Շատ լավ։ Բարի գիշեր, հայրիկ։

Չառլին սպասեց մութ փողոցում այնքան, մինչև որ աղջիկը անհետացավ, ջերմորեն թափահարելով ձեռքը։ Տուն մտնելով նա մոտեցավ պատուհանին և օդային համբյուր ուղարկեց գիշերային մթության միջով։

Լինքոլնի ընտանիքը սպասում էր նրան։ Մարիոնը նստել էր սուրճի սեղանի մոտ, իր սեփական արժանապատվությունը գիտակցող մարդու պես, ընթրիքի սև զգեստով, որը սգո արարողության տպավորություն էր թողնում։ Լինքոլնը սենյակում ետ ու առաջ էր քայլում նման այն մարդուն, որն իր խոսքն արդեն ասել֊վերջացրել է։ Նրանք հուզված սպասում էին, թե Չառլին երբ խոսք կբացի իր աղջկա մասին։ Եվ առիթը ներկայացավ համարյա անսպասելիորեն։

― Կարծում եմ գիտեք, թե ինչու եմ եկել այստեղ։

Մարիոնը խաղում էր իր վզնոցի սև աստիղկների հետ ու գնալով մռայլվում։

― Երազում եմ իմ սեփական անկյունն ունենալ, ― շարունակեց Չառլին։ ― Եվ ուզում եմ, որ Հոնորիան ինձ հետ միասին ապրի։ Անչափ շնորհակալ եմ ձեզանից աղջկաս խնամելու համար, որը դուք արել եք ի սեր նրա մոր, բայց հիմա հանգամանքները փոխվել են։ ― Մի փոքր վարանելուց հետո Չառլին շարունակեց ավելի եռանդուն։ ― Ինձ հետ արմատական փոփոխություն է կատարվել, այդ պատճառով էլ ուզում եմ, որ հաշվի առնեք ներկա հանագամանքները։ Հիմարություն կլիներ, եթե չընդունեի այդ փաստը, որ ինձ վատ էի պահում երեք տարի առաջ․․․

Մարիոնը խիստ հայացք նետեց նրա վրա։

․․․ ― Բայց այդ բոլորին վերջ տրվեց։ Ինչպես արդեն ասացի, գրեթե մեկ տարուց ավելի է, ինչ օրվա մեջ մեկ բաժակից ավելի չեմ խմում, և ընդունում եմ այն դժկամությամբ, որպեսզի ալկոհոլի գաղափարը երևակայությանս մեջ մեծ տեղ չտրվի։ Հասկանո՞ւմ եք այդ։

― Ոչ, ― ասաց Մարիոնը կտրուկ։

― Դա մի տեսակ արգելք է, որ ներշնչել եմ ինձ։ Այն չափավորում է իմ ցանկությունը։

― Հասկանում եմ, ― ասաց Լինքոլնը։ ― Չե՞ս ընդունում, որ ալկոհոլը վատ է ազդում քո վրա։

― Թերևս։ Պահեր են լինում, որ նույնիսկ մոռանում եմ խմել։ Բայց աշխատում եմ պահպանել չափս։ Ինչևիցե, չեմ կարող թույլ տալ ինձ խմել նման վիճակում։ Այն ընկերությունները, որոնց համար աշխատում եմ, չափազանց գոհ են իմ աշխատանքից, և մտադիր եմ Բեռլինգթոնից այստեղ բերել քրոջս՝ տանս նայելու համար։ Շատ կուզենաի, որ Հոնորիան մեզ հետ ապրեր։ Եվ գիտեք, որ այն ժամանակ, երբ ես ու կինս լավ հարաբերությունների մեջ չէինք, երբեք թույլ չէինք տալիս, որ Հոնորիան որևէ բանի կարիք զգար։ Գիտեմ, որ աղջիկս ինձ շատ է սիրում ու ես ի վիճակի եմ խնամել նրան, ահա բոլորը։ Ի՞նչ կարծիքի եք։

Չառլին համոզված էր, որ հիմա տևական մի վեճ կսկսվի իր և նրանց միջև, բայց եթե չափավորի զայրույթն ու ընդունի իր հանցանքը, ապա ի վերջո կարող է շահել։

Քեզ հանգիստ պահիր, ասում էր Չառլին ինքն իրեն։ Դու արդարանալու կարիք չունես։ Դու Հոնորիային ես ցանկանում։

Առաջինը սկսեց Լինքոլնը․

― Մենք միշտ էլ այդ մասին էինք խոսում, երբ քեզնից նամակ էինք ստանում վերջին ամիսներին։ Մենք շատ ուրախ ենք, որ Հոնորիան այստեղ է ապրում։ Նա մեզ համար շատ սիրելի էակ է և անչափ ուրախ ենք, որ ի վիճակի ենք նրան օգնելու, սակայն դա չէր կարևորը․․․

Հանկարծ Մարիոնը ընդհատեց խոսակցությունը։

― Ինչքա՞ն ժամանակ ես մտադրվել չխմել, Չառլի, ― հարցրեց նա։

― Հուսով եմ, ընդմիշտ։

― Իինչո՞վ կարող ես վստահեցնել։

― Գիտեք, որ ես երբեք չեի խմում։ Հետո Հելենն ու ես սկսեցինք թափառել միասին․․․

― Խնդրում եմ Հելենին հանգիստ թողնես։ Տանել չեմ կարող, երբ նրա մասին այդպես ես խոսում։

Չառլին զայրացած նայեց նրան։ Մտքով երբեք չէր անցել, որ քույրերն այդքան շատ էին կապված եղել կյանքում։

― Մեր այստեղ գալուց հետո իմ հարբեցողությունը տևեց ընդամենը մեկ ու կես տարի, մինչև իմ սայթաքելը։

― Դա բավական երկար տևեց։

― Այո, ― համաձայնվեց Չառլին։

― Հելենի նկատմամբ իմ ունեցած պարտականությունը պարզ է, ― ասաց Մարիոնը։ ― Ես աշխատում եմ անել այն, ինչ որ Հելենը կուզենար, որ անեի։ Անկեղծ ասած, այն գիշերվանից, երբ դու կատարեցիր այդ անտանելի արարքը, այլևս դադարեցիր գոյություն ունենալ ինձ համար։ Ես չեմ կարող համակերպվել կատարվածի հետ։ Նա իմ քույրն էր։

― Այո։

― Երբ նա մահանում էր, խնդրեց, որ խնամեմ Հոնորիային։ Եթե դու այն ժամանակ հոգեբուժարանում չլինեիր, գործը այլ կերպ կընթանար։

Չառլին չգիտեր, թե ինչ պատասխանի։

― Երբեք չեմ մոռանա այն առավոտը, երբ Հելենը մինչև ոսկորները թրջված ու դողահար բախեց իմ տան դուռն ու ասաց, որ իրեն դուրս են հանել տնից։

Չառլին ամուր բռնեց աթոռի կողքից, որպեսզի վայր չընկնի։ Դա չափազանց ծանր էր նրա համար։ Ուզում էր երկար բացատրություն տալ, բայց միայն ասաց․

― Այն գիշեր, երբ Հելենին դուրս հանեցի տնից․․․ ― Մարիոնը ընդհատեց նրան ու շարունակեց․

― Ես այլևս չեմ ուզում այդ մասին լսել։

Մի պահ լռությունից հետո Լինքոլն ավելացրեց․

― Մենք շեղվում ենք խոսակցության բուն նյութից։ Դու ուզում ես, որ Մարիոնը հրաժարվի խնամակալությունից ու քեզ հանձնի Հոնորիային։ Կարծում եմ դժվարն այստեղ քեզ վստահելու խնդիրն է։

― Ես Մարիոնին չեմ մեղադրում, ― ասաց Չառլին հանգիստ, ― բայց կարծում եմ, որ նա կարող է լիովին վստահել ինձ։ Երեք տարի առաջ ես լավ հեղինակություն ունեի։ Իհարկե, մարդուն հատուկ է ինչ֊որ ժամանակ սխալվելը։ Սակայն, եթե մենք երկար սպասեք, ես կկորցնեմ Հոնորիայի մանկությունն ու տուն ստեղծելու հնարավորությունը։ ― Նա օրորեց գլուխը։ ― Պարզապես կկորցնեմ նրան, չե՞ք հասկանում այդ բանը։

― Այո, հասկանում եմ, ― ասաց Լինքոլնը։

― Ինչո՞ւ նախօրոք չէիր մտածում այդ մասին, ― հարցրեց Մարիոնը։

― Մտածում էի, բայց իմ ու Հելենի հարաբերությունները լավ չէին։ Երբ համաձայնվեցի երեխայի խնամակալությունը վերցնել ինձ վրա, ես պառկած էի հիվանդանոցում և շուկան ինձ դուրս էր շպրտել սնանկացած։ Գիտեմ, որ սխալվել եմ։ Կարծում եմ, եթե նման վերաբերմունքը լավ բան խոստանա Հելենի հոգու հանգստության համար, ես կհամաձայնվեմ ամեն ինչի։ Բայց այժմ հանգամանքները փոխվել են։ Ես աշխատում եմ, լավ եմ վաստակում այնքանով որքանով․․․

― Խնդրում եմ Հելենի մասին չխոսես, ― ասաց Մարիոնը։

Չառլին վախեցած նայեց նրան։ Մարիոնի յուրաքանչյուր ակնարկից երևում էր, որ նա ատելությամբ էր լցված դեպի Չառլին, որը գնալով ավելի բացահայտ էր դառնում։ Կյանքի նկատմամբ ունեցած վախը Մարիոնը պատվար էր դարձրել իր և Չառլիի միջև։ Այդ անտեղի կշտամբանքը արդյունք էր մի քանի ժամ առաջ նախապատրաստած մեղադրանքի։ Չառլին գնալով ավել էր անհանգստանում, որ Հոնորիային թողնելու է իր դեմ ուղղված այդպիսի թշնամական մթնոլորտում։ Վաղ թե ուշ այդ թշնամանքը պարզ կդառնա խոսքով, գլխի մի շարժումով ու անվերապահորեն այդ անվստահությունը կանդրադառնա Հոնորիայի վա։ Բայց Չառլին հանդուրժում էր իրեն հասցրած ամեն մի վիրավորանք ու լռում։ Նա հասել էր իր նպատակին․ Լինքոլնը հասկացել էր կնոջ ակնարկների իմաստը և խնդրեց նրան, որ չհակառակվի «սատան տանի» արտահայտությանը։

― Մի ուրիշ բան, ― ասաց Չառլին։ ― Հիմա ես ի վիճակի եմ նրա համար որոշ լավ պայմաններ ստեղծել։ Ինձ հետ Պրագա եմ տանելու ֆրանսիացի մի դաստիարակչուհու։ Նոր բնակարանի պայմանագիր եմ կնքել․․․

Չառլին լռեց, զգալով, որ սխալ է թույլ տալիս։ Նրանք սառնասրտորեն չէին կարողանում ընդունել այն փաստը, որ նրա եկամուտը նորից երկու անգամ ավելի էր, քան իրենցը։

― Ինձ թվում է, որ դու կարող ես Հոնորիայի համար ավելի բարեկեցիկ կայնք ստեղծել, քան մենք, ― ասաց Մարիոնը։ ― Երբ փողերդ քամուն էիր տալիս, մենք ապրում էինք ամեն մի ֆրանկի վրա դողալով․․․ Ենթադրում եմ, որ հիմա էլ այդպես կվարվես։

― Օ, ոչ, ― ասաց նա։ ― Ես արդեն գիտեմ։ Գիտեք, որ ես դրա համար շատ մարդկանց պես աշխատել եմ տասը տարի, մինչև որ հաջողության եմ գտել բորսայում։ Բախտս բերեց, այդ բանը այլևս երբեք չի կրկնվի։

Տիրեց երկարատև լռություն։ Նրանք բոլորն էլ լարված էին։ Մի տարվա ընթացքում առաջին անգամ խմելու ցանկություն առաջացավ Չառլիի մոտ։ Նա հիմա համոզված էր․ Լինքոլնը ցանկանում էր, որ Հոնորիան իր հետ ապրի։

Հանկարծ Մարիոնը ցնցվեց, նա հասկացավ, որ Չառլին այժմ իրեն ավելի ինքնավստահ էր զգում, քան առաջ։ Մայրական զգացմունքները ստիպեցին նրան, որ ճանաչի Չառլիի բնական ցանկության օրինականությունը։ Սակայն Մարիոնը երկար ժամանակ ապրել էր մի նախապաշարումով, որը հիմնված էր եղել քրոջ երջանկության անհավանականության վրա։ Մի սարսափելի գիշեր ստացած ցնցման պատճառով այդ նախապաշարումը վեր էր ածվել Չառլիի դեմ ուղղված ատելության։ Դա տեղի էր ունեցել Մարիոնի կյանքի այնպիսի մի ժամանակահատվածում, երբ նրա հիվանդագին հիասթափությունն ու անբարեհաջող հանգամանքները հարկադրել էին նրան հավատալու իսկական չարագործին ու սրիկային։

― Այլ կերպ չեմ կարող մտածել, ― գոչեց Մարիոնը հանկարծ։ ― Թե ինչքանով ես նրա մահվան պատճառը եղել, չգիտեմ։ Դա քո խղճի գործն է։

Անտանելի ցավի մի հոսանք անցավ Չառլիի մարմնով․ մի ակնթարթում նա ոտքի ելավ, սակայն ոչ մի հնչյուն չկարողացավ արտաբերել։ Հազիվ էր ոտքի վրա մնաում։

― Բռնիր այստեղից, ― ասաց Լինքոլնը անհարմար զգալով։ ― Չգիտեի, որ նրա մահվան պատճառը դու ես։

― Հելենը ինֆարկտից մահացավ, ― ասաց Չառլին թույլ ձայնով։

― Այո, սրտի նոպայից։ ― Մարիոնը այնպես էր խոսում, ասես Չառլիի ասածը մի այլ իմաստ ուներ։ Բռնկվելուց հետո Մարիոնը նոր միայն պարզ հասկացավ, որ Չառլին ինչ֊որ չափով դրությունը վերահսկելու իրավունք է ձեռք բերել։ Նայելով ամուսնուն, նա ոչ մի բարոյական պաշտպանություն չգտավ նրա կողմից և անսպասելիորեն, ասես դա կարևորություն չունեցող ինչ֊որ բան էր, պարտված զգաց իրեն։

― Արա ինչ ուզում ես, ― գոչեց նա՝ վեր ցատկելով տեղից։ ― Նա քո երեխան է։ Ես չեմ կարող քո ճանապարհին կանգնել։ Եթե իմ երեխան լիներ, ես կնայեի նրան․․․ ― Մարիոնը հազիվ զսպեց իրեն։ ― Դուք երկուսով որոշեք այդ։ Այլևս չեմ կարող դիմանալ։ Ինձ վատ եմ զգում։ Գնում եմ պառկելու։

Նա արագ հեռացավ սենյակից։ Մի րոպե հետո Լինքոլնը ասաց․

― Այսօր ծանր օր էր նրա համար։ Գիտես, նա շատ ծանր է տանում դա․․․ ― Լինքոլնի ձայնի մեջ ներողամտություն հայցող երանգ զգացվեց։ ― Երբ կնոջ գլուխը մի բան է մտնում․․․

― Իհարկե։

― Ամեն ինչ լավ կլինի։ Ինձ թվում է, հիմա նա հասկանում է, որ դու․․․ կարող ես հոգալ նրա կարիքները, այնպես որ մենք չենք կանգնի քո և Հոնորիայի ճանապարհին։

― Շնորհակալություն, Լինքոլն։

― Լավ կլինի գնամ ու տեսնեմ, թե նա ինչպես է զգում իրեն։

― Ես էլ կգնամ։

Նա դեռ դողում էր, երբ հասավ փողոց։ Բայց Բոնապարտի փողոցով դեպի quais գնալիս թարմ օդը ուշքի բերեց նրան և երբ կտրեց֊անցավ Սենան, գետափի պայծառ լապտերների լույսի տակ հաղթող զգաց իրեն։ Հասավ հյուրանոց, բայց քունը չէր տանում։ Հելենի ուրվականը հետապնդում էր նրան։ Մինչև գժտվելը Չառլին շատ էր սիրում Հելենին, բայց հետո նրանց սերը փոխվել էր ատելության։ Փետրվարյան սարսափելի այդ գիշերը, որը Մարիոնը այնքան աղոտ կերպով էր հիշում, նրանք ժամեր շարունակ վիճել էին։ «Ֆլորիդայում» ընդհարվելուց հետո Չառլին փորձել էր Էլենին տուն տանել։ Հելենը երիտասարդ Վեբերին համբուրել էր սեղանի մոտ, որից հետո խիստ նյարդայնացած ինչ֊որ բան էր ասել։ Հասնելով տուն, Չառլին մոլեգնած կողպել էր դուռը։ Ինչ իմանար, որ Հելենը մի ժամ հետո մենակ տուն էր գալու, որ ձնաբուք էր լինելու և հողաթափերով նա թափառելու էր ձյան տակ՝ չկարողանալով տաքսի ճարել, որ հետո Հելենը հրաշքով էր փրկվել թոքաբորբից, և այդ ամենի պատճառով առաջանալու էին այլևայլ տհաճություններ։ Նրանք «հաշտվել» էին, սակայն այդ եղել է վերջի սկիզբը, և Մարիոնը ասում էր, որ ինքը կատարելապես ճիշտ է Հոնորիայի հարցում, և ուզում էր, որ աղջիկն իր հետ ապրի։ Նա շատ ուրախ էր, որ Չառլին լավ է ու գործերը բարեհաջող են ընթանում։ Նա բազմաթիվ այլ բաներ էր ասում․․․ բարեկամական շատ բաներ․․․ Սակայն նա, սպիտակ զգեստը հագին, մեղմ սահելով հեռանում էր, գնալով ավելի ու ավելի արագ, այնպես, որ վերջում Չառլին չկարողացավ պարզ լսել նրա բոլոր ասածները։

Չառլին արթնացավ բարձր տրամադրությամբ։ Նրա առջև նորից բաց էին աշխարհի դռները։ Նա պլաններ ու ապագայի հեռանկարներ էր կազմում իր ու Հոնորիայի համար, բայց, հիշելով Հելենի հետ միասին կազմած պլանները, տխրեց։ Հելենը չէր ուզում մեռնել։ Ներկան աշխատելու և որևէ մեկին սիրելու համար է։ Բայց պետք չէ շատ սիրել, քանզի Չառլին գիտեր այն վնասը, որ կարող է հասցնել հայրը աղջկան կամ մայրը՝ որդուն, երբ խիստ մտերմություն է ստեղծվում նրանց միջև․ հետագայում կյանք մտնելով, երեխան ամուսնական զույգի մեջ կփնտրի այդ կույր քնքշանքը և, ամենայն հավանականությամբ, հիասթափվելով, երես կթեքի սիրուց ու կյանքից։

Պայծառ ու զվարթ օր էր։ Նա գնաց բանկ՝ Լինքոլն Փիսթըրսի մոտ և հարցրեց՝ կարո՞ղ է հուսալ, որ նա կաջակցի Հոնորիային իր հետ տանելու, երբ մեկնի Պրագա։ Լինքոլնը ասաց, որ ինքը ոչ մի արգելք չի տեսնում այդ գործում և հետաձգելու պատճառ էլ չկա։ Միակ բանը օրինական խնամակալության հարցն է։ Եվ Մարիոնը ցանկանում էր որոշ ժամանակ իրեն վերապահել այն։ Իրադարձությունները շատ էին վշտացրել նրան, սակայն ամեն ինչ կհարթվեր, եթե զգար, որ Հոնորիան իր խնամքի տակ էր մնալու մի տարի ևս։ Չառլին համաձայվեց, միայն թե իր երեխան պատկաներ իրեն։

Հետո խոսեցին դաստիարակչուհու խնդրի շուրջ։ Չառլին, մռայլ նստած, խոսում էր իր մի նեղացկոտ բեառնուհու և մի չաղլիկ բրետոնուհու հետ, որոնցից ոչ մեկին տանել չէր կարող։ Կային և ուրիշները, որոնց տեսնելու էր վաղը։

Լինքոլնի հետ նա ճաշեց Գրիֆոնսի մոտ, աշխատելով թաքցնել իր ուրախությունը։

― Սեփական երեխայից ավելի լավ բան չկա, ― ասաց Լինքոլնը։ ― Բայց պետք է հասկանաս, թե ինչքան է Մարիոնը տանջվում։

― Նա մոռացել է, թե ինքս որքան տանջվեցի յոթ տարի, ― ասաց Չառլին։ ― Նա միայն հիշում է այդ չարաբաստիկ գիշերը։

― Հետո՝ մի ուրիշ բան, ― ասաց Լինքոլնը վարանելով։ ― Երբ դու ու Հելենը թափառում էիք Եվրոպայով մեկ փողը քամուն տալով, մենք մի կերպ յոլա էինք գնում։ Բարեկեցության մասին խոսք լինել չէր կարող, որովհետև ես բավականաչափ չէի շահում ինձ ապահովելու համար։ Իմ կարծիքով Մարիոնը զգում էր, որ դրանում ինչ֊որ անարդարացի բան կար, դու նույնիսկ չէիր մտածում վերջի մասին և գնալով ավելի էիր հարստանում։

― Ինչպես եկավ, այնպես էլ գնաց, ― ասաց Չառլին։

― Այո, այդ հարստության մեծ մասն ընկավ chauseur֊ների, սաքսաֆոնահարների ու մետրդոտելների ձեռքը, և այժմ այլևս չկան այդ կերուխումերը։ Պարզապես ասացի, որպեսզի բացատրեմ Մարիոնի ատլության պատճառը։ Եթե այսօր երեկոյան ժամը վեցին, քանի դեռ Մարիոնը հոգնած չի լինում, անցնես մեզ մոտ, մենք մանրամասնորեն ամեն ինչ կկարգավորենք։

Վերադառնալով հյուրանոց, Չառլին մի pneumatique գտավ՝ ուղարկված «Ռից» բարից, որտեղ նա թողել էր իր հասցեն մի վստահելի մարդ գտնելու նպատակով։

«Սիրելի Չառլի, երբ անցյալ օրը հանդիպեցինք, դու այնքան տարօրինակ էիր պահում քեզ, որ զարմացա․ մի՞թե որևէ արարքով վիրավորել եմ քեզ։ Եթե այո, ապա դա արել եմ անգիտակցաբար։ Փաստորեն, վերջին տարիներին շատ եմ մտածել քո մասին, և ինձ միշտ թվացել է, որ եթե գամ այստեղ, ապա անպայման կհանդիպեմ քեզ։ Մենք այնքան լավ ժամանակ անցկացրինք այդ խելակորույս գարնանը, մանավանդ այն գիշեր, երբ գողացանք մսագործի եռանիվ հեծանիվը, երբ ցանկանում էինք այցելել պրեզիդենտին, և ձեռքիդ կար ձիարշավի մի հին օղ ու մտրակ։ Այդ օրը բոլորն իրենց չափազանց հոգնած էին զգում, բացի ինձանից։ Չե՞նք կարող այսօր միասին դուրս գալ ի սեր մեր հին բարեկամության։ Հիմա ես ինձ մի փոքր թույլ եմ զգում, բայց կեսօրին լավ կլինեմ և ժամը հինգին կսպասեմ քեզ «Ռից» հյուրանոցի մոտ գտնվող քաղցրավենիքների խանութում։

Միշտ քեզ նվիրված Լորիեն»։

Վերհիշելով նամակում հիշատակված դեպքը, Չառլին առաջին անգամ սարսափ զգաց․ փաստորեն նա գողացել էր մսագործի հեծանիվը և Լորիենի հետ մինչև լուսաբաց քշել Աստղերի հրապարակում։ Այդ վերհուշը մղձավանջ թվաց նրան։ Հելենին ներս չթողնելը բացառություն էր իր կյանքում կատարած արարքների թվում, սակայն հեծանվի դեպքը շատ էր նման դրան և այդ արարքներից սոսկ մեկն էր։ Քանի՞ շաբաթ ու ամիս պետք է շվայտ կյանք վարել՝ նման ծայրահեղ անպատասխանատու վիճակի հասնելու համար։

Չառլին աշխատում էր պատկերացնել, թե որքան գրավիչ էր թվում Լորիենը այն ժամանակ, մի բան, որից Հելենը վատ էր զգում, թեև ոչինչ չէր ասում։ Երեկ, ռեստորանում Լորիենը ճղճիմ, թափթփված, նույնիսկ տանջահար թվաց։ Առանց թաքցնելու Չառլին ցույց էր տալիս, որ չի ուզում տեսնել նրան, և շատ ուրախ էր, որ Ալիեքսը չէր հայտնել իր հյուրանոցի հասցեն։ Չառլին սփոփվում էր՝ մտածելով Հոնորիայի, կիրակի օրերը նրա հետ անցկացնելու մասին, այն մասին, որ աղջիկն ապրելու է իր հարկի տակ, առավոտները բարի լույս է ասելու իրեն և գիշերները մթության մեջ զգալու է նրա շնչառությունը։

Ժամը հինգին նստեց տաքսի և առատ նվերներով գնաց Փիթըրսների տուն․ ծաղիկներ՝ Մարիոնի համար, Լինքոլնին նվիրեց գծավոր մեծ թաշկինակներ, իսկ Հոնորիային՝ կտորից կարված գեղեցիկ մի տիկնիկ և հռոմեական զինվորիկներով մի մի փոքրիկ արկղիկ։

Չառլին զգաց, որ Մարիոնը հաշտվել է անխուսափելիի հետ։ Նա այժմ իրեն ողջունեց այնպես, ասես նա ավելի շատ ընտանիքի անհնազանդ անդամ լիներ, քան կողմնակի հանցագործ։ Հոնորիային հայտնել էին, որ գնալու է հոր մոտ։ Չառլին ուրախությամբ նկատեց, թե ինչ նրբանկատ տակտով էր աղջիկը թաքցնում իր արտակարգ երջանկությունը։ Իր ուրախությունն արտահայտելով նա հարցրեց՝ «Ե՞րբ», և իջնելով, հեռացավ մյուս երեխաների հետ։

Մարիոնն ու Չառլին մի պահ մենակ մնացին սենյակում, և ներքին մղումով վերջինս համարձակեց ասել․

― Ընտանեկան վեճերն անտանելի բան են։ Նրանք ոչ մի օրենքի չեն ենթարկվում։ Նրանք ոչ թե ցավի կամ վերքի են նման, այլ ավելի շուտ՝ մաշկի վրա եղած սպիների, որոնք չեն բուժվում, քանի որ բավականաչափ սպեղանի չկա դրանց համար։ Կուզենայի, որ ես և դու լավ հարաբերությունների մեջ լինեինք։

― Կան բաներ, որոնք դժվար են մոռացվում, ― պատասխանեց Մարիոնը։ ― Դա վստահության հարց է։

Չառլին հարմար պատասխան չգտավ, և Մարիոնը անմիջապես հարցրեց․

― Ե՞րբ ես մտադիր նրան տանելու։

― Հենց որ դաստիարակչուհու գտնեմ։ Հավանաբար վաղը չէ մյուս օրը։

― Դա անհնար է։ Ես պետք է նրա հագուստները դասավորեմ և կվերջացնեմ շաբաթ օրվանից ոչ շուտ։

Չառլին հնազանդվեց։ Վերադառնալով սենակ, Լինքոլնը առաջարկեց նրան խմել։

― Այսօր արդեն խմել եմ, ― պատասխանեց Չառլին։

Ներսում տաք էր, ընտանիքի անդամները հավաքվել էին կրակի շուրջը։ Երեխաներն իրենց զգում էին հանգիստ ու ապահով, հայրն ու մայրը լուրջ էին ու հոգատար։ Նրանք երեխաների համար շատ ավելի կարևոր բաներ ունեին անելու, քան Չառլիի այցելությունն էր։ Մի գդալ դեղը նրանց համար ավելի արժեք ուներ, քան իր և Մարիոնի լարված հարաբերությունը։ Նրանք բթամիտ մարդիկ չէին, թեև գտնվում էին կյանքի ու վատ հանգամանքների ճնշման տակ։ Չառլին մտածում էր․ հնարավոր չէ՞ արդյոք Լինքոլնին դուրս բերել բանկային այդ ճղճիմ մթնոլորտից։

Լսվեց դռան զանգի ձայնը։ Bonne a tout faire֊ը և միջանցքով իջավ ներքև։ Երկրորդ անգամ երկարատև հնչեց զանգը․ դուռը բացվեց, ձայներ լսվեցին, և հյուրասենյակում գտնվող երեք հոգին սպասողական դրությամբ հայացքներն ուղղեցին դեպի դուռը։ Ռիչարդն առաջացավ տեսնելու, թե ինչ է կատարվում միջանցքում, իսկ Մարիոնը վեր կացավ տեղից։ Հետո այդ ձայների ուղեկցությամբ վերադարձավ սենյակը, և միջանցքի լույսի տակ հայտնվեցին Դունկան Շեֆերն ու Լորիեն Քուորելը։ Նրանք բարձր տրամադրության մեջ էին և բարձրաձայն ծիծաղում էին։ Մի պահ Չառլին ապշեց․ չէր հասկանում, թե ինչպես էին նրանք ձեռք գցել Փիթըրսների հասցեն։

― Ա՜յ թե որտեղ ես, ― Դունկանը մատով սպառնաց Չառլիին։

Եվ Դունկանն ու Լորիենը նորից քրքջացին։ Անհանգստացած ու շփոթված, Չառլին ձեռքով արագ բարևեց նրանց և ներկայացրեց Լինքոլնին ու Մարիոնին։ Վերջինս լուռ գլխով արեց, և մի քայլ ետ քաշվեց դեպի վառարանը, փոքրիկ աղջիկը կանգնեց նրա կողքին, և Մարիոնը ձեռքը դրեց նրա ուսին։

Անսպասելի ներխուժումից ավելի նյարդայնանալով, Չառլին սպասում էր նրանց բացատրությանը։ Մի պահ մտածելուց հետո Դունկանն ասաց․

― Եկել ենք քեզ ճաշի հրավիրելու։ Լորիենն ու ես պնդում ենք, որ քո հասցեի շուրջը եղած բոլոր այդ անորոշ փսփսուկները վերջացել են։

Չառլին մոտեցավ նրանց, ասես ցանկանում էր ուժով դուրս անել տանից։

― Ներեցեք, բայց ես չեմ կարող։ Ասացեք, թե որտեղ կլինեք, և ես կես ժամից կզանգահարեմ ձեզ։

Նրա խոսքերը ոչ մի ներգործություն չունեցան։ Հանկարծ Լորիենը նստեց աթոռի ծայրին և, հայացքը հառելով Ռիչարդին, բացականչեց․

― Ի՛նչ սիրունիկ տղա է։ Մոտ եկ, փոքրիկ։

Ռիչարդը նայեց մորը, սակայն տեղից չշարժվեց։

Լորիենը ակնհայտ տարակուսանքով շարժեց ուսերն ու շրջվեց դեպի Չառլին։

― Գնանք ճաշելու։ Ըստ երևույթին զարմիկներիդ համար հաճելի չէ։ Այնքան հազվադեպ ենք հանդիպում։ Ինչո՞ւ ես այդպիսի լուրջ տեսք ընդունել։

― Չեմ կարող, ― ասաց Չառլին լուրջ տեսք ընդունելով։ ― Գնացեք երկուսով, կզանգահարեմ։

Անսպասելիորեն տհաճ երանգ ստացավ Լորիենի ձայնը․

― Շատ լավ, կգնանք։ Բայց հիշում եմ, մի անգամ, երբ կեսօրվա ժամը չորսին բախեցիր իմ դուռս, ես բայրացակամ գտնվեցի խմիչք տալու քեզ։ Գնանք, Դունք։

Դանդաղ, մռայլ ու վիրավորված՝ նրանք օրորվելով հեռացան միջանցքով։

― Բարի գիշեր, ― ասաց Չառլին։

― Բարի գիշեր, ― պատասխանեց Լորիելը բազմանշականորեն։

Երբ նա վերադարձավ հյուրասենյակ, տեսավ, որ Մարիոնը տեղից չէր շարժվել, միայն որդին էր փոխել տեղն ու կանգնել՝ մորը գրկած։ Լինքոլնը ճոճանակի նման տակավին ճոճում էր Հոնորիային իր ծնկների վրա։

― Ինչպիսի՜ անպատկառություն, ― բռնկվեց Չառլին։ ― Ինչպիսի՜ բացահայտ անամոթություն։

Ոչ մեկը չպատասխանեց։ Չառլին փռվեց բազկաթոռին, վերցրեց բաժակը, սակայն նորից դրեց տեղն ու ասաց․

― Երկու տարի է, ինչ այդպիսի լկտի մարդկանց չեմ տեսել․․․

Չառլին կիսատ թողեց իր խոսքը, իսկ Մարիոնը արագ ու մոլեգին մի շնչով «օ՜ֆ» ասաց և կտրուկ շրջվելով՝ հեռացավ սենյակից։

Լինքոլնը զգուշությամբ գրկից իջեցրեց Հոնորիային։

― Երեխաներ, գնացեք ճաշելու, ― ասաց Լինքոլնը և, երբ նրանք ենթարկվելով հեռացան, դիմեց Չառլիին։

― Մարիոնը իրեն լավ չի զգում, նա ցնցումներ չի կարող տանել։ Այդ տիպի մարդիկ վատ են ազդում նրա վրա։

― Ես նրանց չէի ասել, որ այստեղ գան։ Նրանք քո հասցեն իմացել են ինչ֊որ մարդուց։ Նրանք մտածված․․․

― Դե, դա շատ վատ է։ Դա գործին չի օգնի։ Կներես, մի րոպե։

Մենակ մնալով սենյակում, Չառլին խորասուզվեց բազկաթոռի մեջ։ Նա լսում էր, թե երեխաներն ինչպես էին ճաշում մյուս սենյակում, խոսելով միավանկ բառերով, գրեթե գիտակցելով ավագների միջև տեղի ունեցածը։ Նա լսում էր կողքի սենյակում շշուկով ասվող խոսքերը և հեռախոսի լսափողի միջից եկող զանգի ձայնը։ Խուճապի մատնվելով, Չառլին անցավ սենյակի մյուս անկյունը, որպեսզի ոչինչ չլսի։

Մի րոպե հետո վերադարձավ Լինքոլնը։

― Լսիր, Չառլի, կարծում եմ, լավ կլինի հետաձգենք այսօրվա ճաշը։ Մարիոնը լավ չի զգում իրեն։

― Բարկացե՞լ է ինձ վրա։

― Կարծես թե՝ այո, ― ասաց նա գրեթե կոպտորեն։ ― Նա իրեն լավ չի զգում և․․․

― Ուզում ես ասել, որ փոխել է իր կարծիքը Հոնորիայի գործի վերաբերյալ։

― Հիմա նա ավելի վատ է տրամադրված։ Ճիշտն ասած, չգիտեմ։ Վաղը զանգահարիր ինձ բանկ։

― Հուսով եմ, Մարիոնին կբացատրես, որ ես չեմ կանչել նրանց այստեղ։ Ես էլ ձեր չափ վրդովված եմ։

― Հիմա ես ոչինչ չեմ կարող բացատրել նրան։

Չառլին ոտքի ելավ։ Նա վերցրեց վերարկուն ու գլխարկը և միջանցքով անմիջապես իջավ ներքև։ Այնուհետև բացեց ճաշասենյակի դուռը և տարօրինակ ձայնով ասաց․

― Բարի գիշեր, երեխաներ։

Հոնորիան վեր կացավ տեղից ու վազելով մոտեցավ՝ ամուր գրկելու հորը։

― Բարի գիշեր, քաղցրիկս, ― ասաց Չառլին մի տեսակ ցրված և, աշխատելով ավելի շատ քնքշանք հաղորդել ձայնին, որպեսզի ավելի լավ տրամադրի փոքրիկներին իր նկատմամբ, շարունակեց, ― բարի գիշեր, սիրելի երեխաներ։

Չառլին գնաց ուղիղ «Ռից» հյուրանոցի բար, տարված Լորիենին ու Դունկանին գտնելու մտքով, սակայն նրանք այնտեղ չէին։ Փիթըրսների տանը հրաժարվել էր խմելուց, բայց այժմ սոդայով վիսկի պատվիրեց։ Նրան ողջունելու համար մոտեցավ Փոլը։

― Մեծ փոփոխություն է կատարվել, ― ասաց նա տխուր։ ― Այժմ նախկին առևտրի կեսն իսկ չենք կատարում։ Լսել եմ, որ շատերը, վերադառնալով Միացյալ Նահանգներ կորցրել են ամեն ինչ, եթե ոչ առաջին, ապա երկրորդ ճգնաժամի ընթացքում։ Լուրեր կան, որ ընկերդ՝ Ջորջ Հարդը կորցրել է իր վերջին ցենտը։ Վերադառնալո՞ւ ես Միացյալ Նահանգներ։

― Ոչ, աշխատանք ունեմ Պրագայում։

― Լսել եմ, որ դուք էլ եք շատ տուժել։

― Ճիշտ է, ― ասաց Չառլին և մռայլ ավելացրեց․ ― սակայն կորցրեցի ամեն ինչ, այն, ինչ ուզում էի տնտեսական բումից։

― Խաղում էիր անկման վրա՞։

― Դրա նման մի բան։

Անցած օրերի վերհուշը մղձավանջի պես կրկին համակեց նրան․․․ Մարդիկ, որոնց հանդիպել էր ուղևորության ժամանակ, հետո մարդիկ, որոնք չգիտեին, թե երկու անգամ երկուսն ինչ է անում կամ չէին կարողանում մի կապակցված խոսք ասել։ Հիշեց այն մարդուկին, որի հետ Հելենը համաձայնվեց պարել նավի վրա կազմակերպված երեկույթի ժամանակ, և որը վիրավորեց նրան սեղանից ընդամենը տասը քայլ հեռավորության վրա․ թեթևաբարո կանանց ու աղջիկների, որոնք ճչում էին ալկոհոլի կամ նարկոտիկների ներգործության տակ․․․

․․․ Մարդիկ, որոնք դրսում, ձյան վրա էին թողնում իրենց կանանց, քանզի քսանինը թվին եկած ձյունը ձյուն չէր։ Եթե չէիք ցանկանում, որ ձյուն լինի, պարզապես որոշ գումար պետք է վճարեիք։

Չառլին զանգահարեց Փիթըրսներին։ Պատասխանեց Լինքոլնը։

― Զանգահարեցի, քանի որ այդ հարցը հանգիստ չի տալիս ինձ։ Որոշակի բան ասա՞ց Մարիոնը։

― Մարիոնը հիվանդ է, ― պատասխանեց Լինքոլնը կտրուկ։ ― Գիտեմ, որ մեղավոր չես, սակայն չեմ կարող թողնել, որ նա տառապի։ Վախենում եմ, որ ստիպված ենք մի վեց ամսով հետաձգել այդ հարցը։ Ես ի վիճակի չեմ ներգործել նրա վրա։

― Հասկանում եմ։

― Կներես, Չառլի։

Չառլին վերադարձավ իր տեղը։ Նրա վիսկու բաժակը դատարկ էր, սակայն բացասաբար շարժեց գլուխը, երբ Ալիքսը հարցականորեն նայեց դատարկ բաժակին։ Բացի Հոնորիային որևէ բան ուղարկելուց այլևս ոչինչ չուներ անելու։ Վաղը շատ բան կուղարկի նրան։ Նա զայրացած մտածեց, որ դրա պատճառն էլ փողն է․․․ Քանի՜֊քանի՜ մարդու է փող տվել․․․

― Ոչ, բավական է, ― ասաց նա մի ուրիշ մատուցողի։ ― Ինչք՞ան եմ վճարելու։

Մի օր կվերադառնա․ չեն կարող ստիպել իրեն, որ միշտ վճարի։ Բայց ինքը իր երեխայի կարիքն ունի, դրանից ավելի մեծ բան գոյություն չունի իր համար։

Այլևս երիտասարդ չէ, անցյալի գիրկն են անցել գեղեցիկ մտքերն ու երազանքները։ Միանգամայն համոզված է․ Հելենը չէր ցանկանա, որ այդքան մենակ լիներ ինքը։

<referemces />