Սիրունիկ տիկինը
հեղինակ՝ Դեյվիդ Հերբերթ Լոուրենս |
Յոթանասուներկու տարեկան Փաուլին Աթենբորին կիսախավարում դեռևս մեկ֊մեկ կարելի էր սխալմամբ տալ երեսուն։ Նա իսկապես հիանալի պահպանված կին էր, նրբին ճաշակի տեր։ Բարեկազմ լինելը, անշուշտ բավականին կարևոր է։ Նա անթերի կմախք կլիներ․ գանգը չքնաղ, էտրուսկ կանանց գանգերի պես, որոնք ոսկորի կորության մեջ էլ տակավին կանացի հրապույր ունեն և չեն զրկվել գեղեցիկ, հարթ ատամնաշարից։
Տիկին Աթենբորի դեմքը կատարյալ ձվաձև էր՝ փոքր֊ինչ տափակ տեսակից, որի շնորհիվ կինը երիտասարդ է երևում։ Մաշկը ձիգ էր։ Կամրջաձև գեղեցիկ քիթը կորնթարդ էր։ Միայն նրա խոշոր մոխրագույն, փոքր֊ինչ դուրս պրծած աչքերն էին մատնում տարիքը։ Պայծառ աչքերին ամպհովանի եղած կապտավուն կոպերը կարծես երբեմն ցավում էին լարվածությունից, իսկ աչքերի անկյուններում սեղմված նուրբ, մանր կնճիռները, որ թուլացած ու կախ ընկած էին, հանկարծ պրկվում, հարթվում էին՝ աչքերին տալով սրտաբուխ ժպտացող Ջոկոնդային հատուկ զվարթ հայացք։
Նրա զարմուհին՝ Սեսիլիան, աշխարհում գուցե միակ անձն էր, որ գիտեր Փաուլինի աչքի կնճիռները Փաուլինի կամքի ուժի հետ կապող անտեսանելի փոքրիկ լարի գոյության մասին։ Միայն Սեսիլիան էր, իսկապես, տեսնում նրա աչքերի հոգնելը, խամրելը, ծերանալը և այդպես ժամերով մինչև Ռոբերթի վերադարձը մնալը։ Եվ հետո՝ Փաուլինի դեմքի և կամքի միջև թռթռացող խորհրդավոր լարն ուղղվում էր, խոնջացած, նվաղուն, ցցուն աչքերը հանկարծակի փայլում էին, կոպերը կամար կապում, ճակատի դյուրաբեկ կորերով լողացող տարօրինակ կեռ հոնքերն իմաստ էին ստանում և ահա ձեզ՝ մի կատարյալ, սիրունիկ տիկին իր ողջ հրապույրով։
Անկասկած նա հասու էր հարատև երիտասարդ մնալու գաղտնիքին, ավելի ճիշտ՝ կարող էր արծվի նման կրկին երիտասարդանալ։ Սակայն չէր շռայլում այդ կարողությունը։ Բավական խելացի էր, որ երիտասարդ չերևար շատ ու շատ մարդկանց ներկայությամբ։ Երեկոները՝ Ռոբերթի, թեյի ժամին երբեմն Վիլֆրեդ Նայփի, հետո պատահական այցելուների համար, կիրակի օրերը, երբ որդին տանն էր լինում, սրանց համար նա նույնքան սիրունիկ, անփոփոխ անձն էր, որին ո՛չ տարիքը կարող էր թառամեցնել և ո՛չ էլ սովորույթը՝ հնացնել։ Բարյացակամ էր ու խելացի, բայց և մեղմ հեգնանքով, ինչպես Մոննա Լիզան, որն ինչ֊որ բան գիտեր։ Փաուլինը ավելին գիտեր, բայց ամենևին կարիք չուներ ինքնագոհ լինելու։ Նա կարող էր ծիծաղել իրեն հատուկ բաքոսուհու խարազանող, հրապուրիչ ծիծաղով, որը միաժամանակ երբեք չարախինդ չէր, միշտ բարեհոգորեն համբերատար էր թե՛ արատների և թե՛ առաքինությունների նկատմամբ։ Վերջինս, անշուշտ, շատ ավելի համբերություն էր պահանջում։
Փաուլինը չէր ջանում հմայիչ լինել միայն իր զարմուհի Սեսիլիայի նկատմամբ։ Սիսսը ամեն ինչ նկատող չէր, դեռ ավելին, պարզունակ էր, դրան գումարած՝ սիրահարված Ռոբերթին և այս ամենին ավելացրած՝ երեսուն տարեկան էր ու գտնվում էր հորաքույր Փաուլինի խնամքի տակ։ Օ՛հ, Սեսիլիա՜։ Երաժշտություն է պետք քո հոգուն։
Հորաքույրն ու զարմիկ Ռոբերթը նրան կրճատ Սիսս էին ասում։ Նա հիշեցնում էր մռռան կատվի, խոշոր տափակ դեմքով, թուխ, երիտասարդ կին էր, հազվադեպ էր խոսում և երբ սկսում էր, դժվար էր վերջացնում։ Նրա հայրը՝ հորաքույր Փաուլինի ամուսնու՝ Ռոլանդի եղբայրը, միաբանության աղքատ հոգևորական էր։ Ռոլանդն ու միաբանության աղքատ հոգևորականը երկուսն էլ մեռած էին, և հորաքույր Փաուլինը վերջին հինգ տարիների ընթացքում հոգ էր տանում Սիսսի մասին։
Նրանք երեքով ապրում էին միանգամայն շքեղ, բայց ոչ մեծ, թագուհի Աննայի ժամանակների ոճով կառուցված առանձնատանը, քաղաքից քսանհինգ մղոն հեռու, մի գողտրիկ հովտում, փոքր, բայց չափազանց գեղատեսիլ ու հաճելի այգիներով շրջապատված։ Դա երանավետ վայր էր և այդ տարիքում երանավետ կյանք հորաքույր Փաուլինի համար։ Երբ պարտեզում, առվի վրա, լաստենիների ներքո խատուտիկ ծղնիները պեծին էին տալիս, ինչ֊որ բան դեռևս թռթռում էր կնոջ կրծքի տակ։ Ահա թե ինչպիսին էր նա։
Ռոբերտը երկու տարով մեծ էր Սիսսից։ Ամեն օր գնում էր քաղաք՝ իրավաբանական միության իր գրասենյակը։ Նա փաստաբան էր, բայց հոգու խորքում ներքուստ իրեն ստորացած էր զգում տարեկան մոտ հարյուր ֆունտ վաստակելու համար։ Պարզապես չէր կարողանում այդ թվից վեր բարձրանալ, թեև անչափ դյուրին էր դրանից ցած իջնելը։ Անշուշտ, դա նշանակություն չուներ։ Փաուլինը դրամ ուներ։ Բայց այն, ինչ Փաուլինինն էր՝ Փաուլինինն էր, չնայած նա երբեմն կարող էր առատաձեռն լինել։ Մարդ միշտ էլ գիտակցում է հաճելի, անտեղի նվեր տալու անհրաժեշտությունը։ Նվերները շատ ավելի գեղեցիկ են, երբ անտեղի են, կասեր հորաքույր Փաուլինը։
Ռոբերթը չափազանց համեստ էր, գրեթե անխոս։ Միջահասակ էր, բավական հաղթանդամ ու լիքը, բայց ոչ գեր և հաճախ իր լռությամբ ու խորհրդավորությամբ հիշեցնում էր իտալացի քահանայի։ Նա մոր նման ուներ մոխրագույն աչքեր, որոնք, ի տարբերություն մոր աչքերի, անսահման ամաչկոտ էին ու անճարակ։ Միգուցե Սիսսը միակ մարդն էր, որ թափանցել էր նրա սարսափելի ամաչկոտության, տկարության և միս ու արյուն դարձած այն զգացմունքի մեջ, թե ինքը սխալ տեղում է գտնվում, հար և նման այն հոգուն, որ սխալ մարմնի մեջ է ընկել։ Բայց Ռոբերթը երբեք ոչինչ չէր ձեռնարկում վերափոխվելու ուղղությամբ։ Գնում էր գրասենյակ և զբաղվում էր իր գործերով։ Այն ամենը, ինչ հետաքրքրում էր նրան, հին, առեղծվածային դատավարություններն էին։ Ուներ մի հավաքածու, որի մասին տեղյակ էր միայն մայրը։ Դա հին մեքսիկական օրինական փաստաթղթերի, դատավարությունների, դատերի, զեկուցումների, հայցումների, մեղադրանքների, կրոնական և հասարակական օրենքների սարսափելի հանելուկային խառնուրդ էր, որ ներկայացնում էր 17֊րդ դ․ Մեքսիկան։ Նա սկսել էր ուսումնասիրել և շարունակել հավաքել դրանք, երբ առաջին անգամ ձեռքն էր ընկել երկու անգլիացի նավաստիների 1620 թվականին Մեքսիկայում կատարած սպանության դատավարության զեկուցումը։ Հաջորդ ձեռք բերած փաստաթուղթը մեղադրանք էր՝ Դոն Միգուել Էստրադային 1680 թվականին Օաքսաքայում Սուրբ Սրտի վանքի կույսերից մեկին բռնաբարելու համար։
Փաուլինը և իր որդին մտերմիկ երեկոներ էին անցկացնում այդ հին թղթերի շուրջ։ Սիրունիկ տիկինը մի քիչ իսպաներեն գիտեր։ Նույնիկ իր բարձր սանրվածքով, խիտ արծաթաթելերով ասեղնագործած մուգ շագանակագույն սքանչելի թիկնոցով հիշեցնում էր իսպանուհու։ Նստում էր դարչնագույն, մահուդապատ, հնամենի հոյակապ սեղանի շուրջը, բարձր սանրով, կախված ականջօղերով, հոլանի, բայց դեռևս հրապուրիչ թևերն ի ցույց, մի քանի շարան մարգարիտ պարանոցին, կարմրադարչնագույն թավշյա զգեստով, գեղեցիկ թիկնոցը ուսին և մոմի տակ, այո․ երևում էր 32-33 տարեկան իսպանացի ազնվակազմ գեղեցկուհի։ Մոմերն այնպես էր դասավորում, որ լույսերն ու ստվերները շոյեին դեմքը և գիտեր, որ լուսաստվերային խաղերն ի օգուտ իրեն են։ Նրա բարձր թիկնակով աթոռը հին կանաչ դիպակից էր, որին հենած դեմքը փթթում էր Ծննդայն տոնի վարդի պես։ Սովորաբար երեքով էին նստում ճաշի և միշտ մի շիշ շամպայն էին խմում։ Փաուլինը՝ երկու բաժակ, Սիսսը նույնպես երկու, իսկ Ռոբերթը՝ մնացածը։ Սիրունիկ տիկինը փայլատակում էր, շողում։ Սիսսի սև մազերը կարճ կտրած էին, իսկ հորաքրոջ օգնությամբ կարված շատ դուրեկան և սազող զգեստը ամփոփում էր աղջկա լայն ուսերը։ Նրա հուզված, համր, խաժ աչքերն անընդմեջ նայում էին մերթ հորաքրոջը, մերթ զարմիկին։ Սիսսն ակամա խաղում էր հասարակության դերը․ ազդվելով հարկ եղած դեպքում՝ ինչ֊որ տեղ մշտապես տպավորության տակ էր։ Նույնիսկ հինգ տարի անց էլ Փաուլինի շքեղությունը նրան անխոս էր դարձնում։ Թեև նրան ևս անհայտ չէր Ռոբերթի ուսումնասիրած առեղծվածային փասթաթղթերի առկայությունը։ Նա ամեն ինչ գիտեր հորաքրոջ և զարմիկի մասին։
Ռոբերթը փափկասուն տղամարդ էր՝ հնաոճ, ամաչկոտությունը լիովին քողարկող նրբանկատ քաղաքավարությամբ։ Սիսսը գիտեր, որ նա ավելի շփոթված էր, քան ամաչկոտ։ Նա Սիսսից առավել շփոթվող էր։ Սեսսիլիայի անձնական շփոթմունքը ծագել էր հինգ տարի առաջ։ Ռոբերթինը պետք է որ սկսած լիներ ծնվելուց առաջ։ Սիրունիկ տիկնոջ արգանդում նա պետք է որ անսահման շփոթմունքի մեջ լիներ։
Ռոբերթը արևին թեքված խոնարհ ծաղկի նման իր ողջ ուշադրությունը ուղղել էր մորը։ Բայց և այնպես քահանայի արտաքինով տղան շարունակ գիտակցության ծայրով զգում էր նաև Սիսսիի ներկայությունը, թեև աղջիկը կարծես թե դուրս էր նրա գիտակցությունից և ահա հենց այստեղ ինչ֊որ բան ճիշտ չէր։ Ռոբերթը երրորդ անձի ներկայությունն էր զգում սենյակում։ Մինչդեռ Փաուլինի համար զարմուհի Սեսսիլիան ավելի շատ շրջապատի իրերի համապատասխան մասն էր, քան որոշակի անձնավորում։
Ռոբերթը մոր և Սիսսի հետ սուրճ էր ըմպում տաք հյուրասենյակում։ Տարբեր հավաքածուներից ձեռք բերված կահկարասին ընտիր էր։ Տիկին Աթենբորը մեն֊մենակ էր նկարների, կահույքի և բարբարոս երկրներում գնված հազվագյուտ իրերի առևտրով դրամ վաստակել։ Նրանք երեքով կցկտուր զրուցում էին մինչև ժամը ութը կամ ութն անց կես։ Շատ հաճելի էր, չափազանց գողտրիկ և նույնիսկ վերին աստիճանի ընկերական։ Փաուլինը զանազան նրբին նյութերից իսկական տնական մտերմություն էր ստեղծում։ Զրույցը պարզ էր և համարյա միշտ անկաշկանդ։ Փաուլինը ողջ էությամբ էր հանդես գալիս՝ հիմք տալով ընկերական ծաղրի և անսովոր, հեգնական զվարթության։ Մինչև որ մի պահ դադար տիրեր։ Այնժամ Սիսսը սովորաբար ելնում էր, բարի գիշեր մաղթում, տանելով իր հետ սուրճի սկուտեղը, որպեսզի ծառան կրկին ներս չմտներ։
Եվ ահա, օ՜հ, ապա, վրա էր հասնում երեկոյի հաճելի, ջերմ մտերմությունը մոր և որդու միջև, երբ սկսվում էին վերծանել փաստաթղթերը, քննարկել հատվածներ։ Փաուլինը հանդես էր բերում աղջկական կրքոտություն, որով հռչակված էր։ Դա լրիվ ինքնաբուխ էր։ Ինչ֊որ հնարքով փրկել էր տղամարդկանցով հուզվելու իր կարողությունը։ Ռոբերթը՝ խոշոր, բավականին հանգիստ և խոնարհ, թվում էր երկուսից ավագը, համարյա ինչպես քահանան երիտասարդ աշակերտուհու կողքին։ Ահա թե ինչպիսի վիճակում էր որդին։
Սիսսիի բնակարանը դիմացն էր՝ կառասրահի և ձիանոցի վրա։ Ձիեր չկային։ Ռոբերթն իր մեքենան պահում էր կառասրահում։ Սիսսն ուներ երկու հարմարվետ սենյակ և վարժվել էր ձիանոցի ժամացույցի տկտկոցին։
Երբեմն Սիսսը տուն չէր գնում։ Ամռանը նստում էր մարգի վրա՝ ունկնդիր հյուրասենյակի բաց պատուհանից տարածվող Փաուլինի լիաթոք ծիծաղին։ Իսկ ձմռանը հագնում էր տաք վերարկուն և դանդաղ քայլում էր գետակի ձևավոր ճաղաշարք ունեցող փոքրիկ կամրջի ուղղությամբ, ապա ետ նայում դեպի հյուրասենյակի երեք լուսավորված պատուհանները, ուր մայր ու որդի այնքան երջանիկ էին միասին։
Սիսսը սիրում էր Ռոբերթին և հավատում, որ Փաուլինը դեմ չի լինի իրենց ամուսնությանը, երբ ինքն այլևս չէր լինի։ Խեղճ Ռոբերթն առանց այդ էլ արդեն ջղաձգվել էր ամաչկոտությունից՝ թե տղամարդկանց, թե կանանց ներկայությամբ։ Ի՞նչ կլիներ ինքը, երբ մայրը մեռներ մի քանի տարի անց։ Պարզապես մի պատյան, պատյան մի մարդու, որը երբեք չէր ապրել։
Երիտասարդների տարօրինակ, մեծերի ներկայությունից մթագնված փոխադարձ անխոս համակրանքը Ռոբերթի ու Սիսսի միջև եղած կապերից մեկն էր։ Խեղճ Ռոբերթը բնությունից կրքոտ մարդ էր։ Նրա լռությունը, օրհասական, բայց թաքնված ամաչկոտությունը գաղտնի մարմնական կրքի արդյունք էին։ Եվ ինչպես էր կարողանում խաղալ Փաուլինը դրա վրա։ Ախ, Սիսսը կույր չէր՝ տեսնելու մոր վրա գամված որդու աչքերը, հիացած բայց ամոթով լի ստորացած աչքերը։ Նա ամաչում էր, որ տղամարդ չէ։ Նա չէր սիրում մորը։ Նա սքանչացած էր նրանով։ Ամբողջովին գերված։ Իսկ ուրիշների համար Ռոբերթը երկարատև շփոթմունքից կաթվածահար եղած տղամարդ էր։
Սիսսը մնում էր այգում, մինչև Փաուլինի ննջարանում ժամը տասի կողմերը լույսերը մարում էին։ Սիրունիկ տիկինը քուն էր մտնում։ Ռոբերթը մենակ նստում էր ևս մեկ ժամ կամ ավելի։ Հետո նա էլ էր գնում քնելու։ Սիսսը դրսում, մթան մեջ երբեմն ցանկություն էր զգում սողալ դեպի նա և ասելու․ «Օ՜, Ռոբերթ, ամեն ինչ սխալ է», բայց հորաքույր Փաուլինը կլսեր։ Դա էր պատճառը, որ Սիսսը չէր դիմում այդ քայլին։ Դարձյալ ուղղվում էր իր սենյակը և այդպես շարունակ։
Առավոտյան սկուտեղի վրա սուրճ էին մատուցում երեք ազգականներից յուրաքանչյուրին։ Սիսսը ժամը 9֊ին պետք է սըր Վիլֆրիդ Նայփի տուն գնար՝ երկու ժամ դաս տալու նրա փոքրիկ թոռանը։ Դա նրա միակ լուրջ զբաղմունքն էր՝ չհաշված դաշնամուր նվագելը, որն այնքան սիրում էր։ Ռոբերթը քաղաք էր գնում ժամը իննին մոտ։ Որպես կանոն, հորաքույր Փաուլինը հայտնվում էր միայն ճաշին, չնայած երբեմն չէր երևում մինչև երեկոյան թեյի ժամը։ Եվ միշտ թարմ ու երիտասարդ տեսք ուներ։ Բայց ցերեկը հակված էր շուտ թառամելու, ինչպես անջուր ծաղիկ։ Նրա ժամը՝ մոմի ժամն էր։
Սովորաբար Փաուլինը հանգստանում էր ցերեկը։ Իսկ երբ արևը շողում էր, հնարավորության դեպքում արևի լոգանք էր ընդունում։ Դա նրա գաղտնիքներից մեկն էր։ Սնունդը թեթև էր, կարող էր արևի լոգանք ընդունել կեսօրից առաջ, կամ հետո, ըստ ցանկության։ Հաճախ այդ ցերեկն էր լինում, երբ արեգակը ջերմացնում էր ձիանոցի ետևի կարմրածառերով երիզված փոքր, գողտրիկ բացատը։ Սիսսը տարածում էր ճոճաթոռն ու գորգերը, ամրացնում թեթև հովանոցը մուգ, խիտ կարմրածառերի խաղաղ արանքում, անտերունչ ձիանոցի կարմրավուն պատերից դուրս։ Եվ ահա, գիրքը ձեռքին հայտնվում էր սիրունիկ տիկինը։ Իսկ Սիսսն այնժամ պահակ էր կանգնում իր սենյակներից մեկում, որպեսզի սուր լսողության տեր հորաքույրը չլսի իր ոտնաձայները։
Մի օր Սիսսը տրամադրվեց իր երկար օրն անցկացնել նաև արևի լոգանք ընդունելով։ Ինչ֊որ անհանգիստ վիճակում էր։ Խոտանոցից ձիանոցի շինության հարթ տանիքն անցնելու միտքը նրան նոր արկածի էր մղում։ Նա հաճախ էր բարձրանում այնտեղ ձիանոցի ժամացույցը լարելու, որի պարտականությունն իր վրա էր վերցրել։ Գորգիկը բռնած բարձրանում էր տանիք, նայում գլխավերևի կապույտին, ծփիների կատարներին, արեգակին, այնուհետև հանվում ու ամբողջովին արևաթաթախ պառկում միանգամայն անշարժ, կտուրի մի անկյունում՝ բազիրքի տակ։
Մեծագույն հաճույք էր մարմնով մեկ ըմբոշխնել բարկ արևը։ Այո, մեծագույն հաճույք։ Նույնիսկ թվում էր, թե հալչում է սրտի ծանր դառնության մի մասը և միշտ առկա անխոս վիրավորանքի կեղևը։ Եվ գերագույն բավականությամբ տարածվում էր այնպես, որ արևը լիովին, ամբողջությամբ շոշափի մարմնի յուրաքանչյուր անդամը։ Եթե ուրիշ սիրեկան չունենար, արևին կընտրեր։ Եվ այսպես հեշտանքից շուռ ու մուռ էր գալիս, երբ հանկարծ սիրտը կանգ առավ, մազերը բիզ֊բիզ կանգնեցին և մեղմ, մտախոհ մի ձայն շշնջաց ականջի տակ․ «Ոչ, Հենըի՛, սիրելիս։ Ես մեղավոր չեմ, որ դու մեռար, Քլաուդիայի հետ ամուսնանալու փոխարեն։ Ոչ, սիրեցյա՛լս։ Ես անչափ շատ էի ցանկանում, որ դու ամուսնանաս, չնայած նա քեզ համար չէր»։
Սեսիլիան ուժասպառ, սարսափից քարացած անշարժացավ։ Այդ ինչ ահասարսուռ ձայն է, այդքան մեղմ, այդքան մտախոհ, բայց և այդքան անբնական։ Ամենևին մարդկային ձայն չէ։ Անկասկած տանիքի վրա մարդ կա։ Օ՜հ, ինչ անասելի երկյուղ։ Նա բարձրացրեց թուլացած գլուխը և հայացքը սահեցրեց թեք կապարաթերթերի վրայով։ Ոչ ոք չկար։ Նեղ ծխնելույզներն անկարող էին մարդ պատսպարել։ Տանիքն ամայի էր։ Հետևաբար ինչ֊որ մեկը պիտի լիներ ծառերի արանքում, ծփիների մեջ։ Ապա թե ոչ անմարմին ձայն էր դա։ Եվ գլուխը քիչ առաջ տարավ։ Այդ պահին ձայնը կրկնվեց․ «Չէ ջանս, ես քեզ ասացի, որ դու վեց ամսից կհոգնես նրանից։ Եվ ինչպես տեսար, այդպես էլ եղավ, սիրելի՛ս։ Ուրեմն իմ պատճառով չէր, որ դու անկարող և ուժասպառ էիր դարձել։ Ի՞նչ էիր գտել այդ հիմար Քլաուդիայի մեջ։ Խեղճ աղջիկ, այնպես խոր վշտի մեջ էր հետագայում։ Ինքդ քեզ դժվարին կացության մեջ էիր դրել, սիրելի՛ս։ Ես քեզ միայն զգուշացրի։ Ուրիշ ինչ կարող էի անել։ Իսկ դու կորցրիր հոգիդ ու մեռար առանց ինձ երբևէ հասկանալու։ Դառն էր, դառը»։
Ձայնը մարեց հեռվում։ Սեսիլիան լսելու ցավատանջ տագնապից ուժասպառ փուլ եկավ գորգին։ Օ՜հ, սոսկալի էր։ Արևը փայլում էր, երկինքը լազուր էր, ամեն ինչ այնքան գրավիչ էր, այնքան ամառային։ Բայց և սարսափ էր տիրում շուրջը։ Նա իրեն ստիպում էր հավատալ գերբնականին, թեև գարշում էր գերբնականից, ուրվականներից, ձայներից, թխկթխկոցներից և նման բաներից։ Սակայն այդ ծայրահեղորեն սահմռկեցուցիչ ահազդու, լպրծուն, անմարմին ձայնը՝ հնչերանգի ժանգոտած շշունջով ինչ֊որ ահավոր ծանոթ ելևեջ էր պարունակում։ Խեղճ Սեսիլիան միայն կարողացավ մերկ պառկել, ամեն ինչ օրհասականորեն անօգնական էր, անկենդան, փլուզված բացարձակ ահի մեջ։
Ահա կրկին հոգոցի ձայն՝ անչափ ծանոթ, բայց և անմարդկային։ «Ա՜խ, ա՜խ, սիրտը պետք է արյունոտվի, ավելի լավ է արյունոտվի, քան կոտրվի։ Ի՜նչ սոսկալի վիշտ, վիշտ։ Ես չէի մեղավոր, սիրելիս։ Ռոբերթն էլ եթե ցանկանա, հենց վաղը կամուսնանա մեր խեղճ, անհրապույր Սիսսիի հետ։ Իսկ նա չի էլ մտածում այդ մասին, ուրեմն ինչու ստիպել»։
Հնչյունները որոշակի չէին, ժամանակ առ ժամանակ միայն խռպոտ շշուկ էր տարածվում։ Լսել, լսել։
Սեսիլիան քիչ էր մնում ազատություն տար ջղաձիգ, սուր ճիչերին, երբ վերջին երկու նախադասությունը գրավեց նրա ուշադրությունը։ Նա համակ զգուշություն ու խորամանկություն դարձավ։ Հորաքույր Փաուլինն էր։ Անկասկած հորաքույր Փաուլինն էր որովայնախոսություն կամ նման բան ձեռնարկել։ Ինչ ճիվաղն է։
Որտե՞ղ է նա։ Երևի ներքևում, հենց այնտեղ, որտեղ ինքն է պառկած։ Դա կամ որովայնախոսության հրեշային խաբեություն էր, կամ էլ ձայնի պես արձագանքող մտքի հաղորդում։ Հնչյունները շատ անկանոն էին, երբեմն բացարձակ անլսելի, երբեմն է խոզանակի աղմուկ հիշեցնող։ Սիսսը կլանված լսում էր։ Ոչ, որովայնախոսություն չէր։ Ավելի վատթար մի բան, մտքի հաղորդման նոր ձև, կամ նման մի սարսափ։ Սեսիլիայն դեռևս թույլ անպաշտպան ընկած էր՝ չհամարձակվելով շարժվել, բայց նրա կասկածը գնալով փարատվում էր։ Ինչ֊որ դիվային նենգություն էր պատրաստում այդ անբնական կինը։ Այ թե հրեշն է Փաուլինը։ Նույնիսկ գիտեր, որ Սեսիլիան մտքում մեղադրել է իրեն՝ Հենրիին սպանելու համար։ Խեղճ Հենրին, Փաուլինի անդրանիկ զավակը, 12 տարի մեծ էր Ռոբերթից։ Նա հանկարծամահ է եղել 22 տարեկանում, ինքն իր հետ սարսափելի պայքար մղելուց հետո։ Խելահեղորեն սիրահարված լինելով երիտասարդ գեղեցկատես մի դերասանուհու, շարունակ ծաղր ու ծանակի էր ենթարկվել մոր կողմից։ Ապա անակնկալ հիվանդացել էր շատ սովորական հիվանդությամբ, և մոր թունոտ արհամարհանքը թափանցելով ուղեղը՝ սպանել էր նրան, գիտակցության չեկած։ Սիսսը մի քանի փաստ էր լսել հորից։ Իսկ հետագայում մտածել էր, որ Փաուլինը կսպաի Ռոբերթին ճիշտ այնպես, ինչպես Հենրիին։ Դա մաքուր ոճիր էր։ Մայրը սպանում էր իրենով սքանչացած զգայուն որդիներին։ Կիրկե։
«Արդեն ժամանակն է, գնամ, ― մրմնջաց աղոտ, չընդհատվող ձայնը, ― շատ արևը նույնքան վնաս է, որքան քիչը։ Բավականաչափ արև, բավականաչափ սիրո թրթիռ, բավականաչափ ճիշտ սնունդ, ոչ թե դրանցից մեկի գերակշռություն, և կինը հավիտյան կապրի։ Ես անկեղծորեն հավատում եմ դրան։ Եթե կինը կլանի ծախսածի չափ կենարար ուժ կամ գուցե ավելին»։
Իհարկե հորաքույր Փաուլինն էր խոսողը։ Ինչպիսի սոսկում։ Ինքը՝ Սիսսը լսում էր հորաքույր Փաուլինի մտորումները։ Զարհուրելի է։ Հորաքույր Փաուլինը ձայնասփյուռի պես եթեր է ուղարկում իր մտքերը, իսկ ինքը՝ Սիսսը ընդունում է դրանք։ Ինչ ահավոր սարսափ։ Նրանցից մեկը հաստատ պետք է մեռներ։
Սիսսը ջղաձգվեց, ապա կրկին ընկավ թուլացած, կծկված, աչքերը հառած դիմացը՝ անմիտ, անիմաստ հայացքն ուղղած մի անցքի։ Սիսսն ակնապիշ նայում էր առանց տեսնելու։ Անցքը գնալով կորչում էր կապարե ջրհորդանի տակ։ Դա առանձնապես ոչինչ չէր նշանակում։ Միայն փոքր֊ինչ ավելի վախեցրեց։
Եվ հանկարծ անցքից հորդեց մի հառաչ, մի վերջին շշունջ․ «Ա՜խ, Փաուլին, վեր կաց, բավական է այսօր»։
Ողորմած աստված, ջրհորդանի անցքը, ջրհորդանի բարձրախոսի դեր է կատարում։ Անհնարին է։ Ո՛չ, լիովին հնարավոր։ Սիսսը նույնիսկ ինչ֊որ գրքում կարդացել էր այդ մասին, իսկ հորաքույր Փաուլինը՝ ծեր, մեղավոր այդ կինը, բարձրաձայն խոսում էր ինքն իր հետ։ Ա՜յ քեզ բան։
Մի խուլ ցնծություն խաղաց Սիսսի հոգում։ Ահա թե ինչու Փաուլինը երբեք իր ննջարանում ոչ ոքի չի ընդունում, նույնիսկ Ռոբերթին։ Ահա թե ինչու ինքնատիրապետումը կորցնելու դեպքում երբեք չէր ննջում աթոռին, երբեք ցրված չէր նստում որևէ տեղ, այլ միշտ գնում էր իր սենյակը և մնում այնտեղ։ Եվ երբ թուլանում էր, խոսում էր ինքն իր հետ, խոսում մեղմ, փոքր֊ինչ խելահեղ ձայնով։ Ոչ, ցնորված չէր։ Այդ միայն նրա խելակորույս մտքերն էին, որ բարձրաձայն մրմունջի էին վերածվում։
Ուրեմն Փաուլինը խեղճ Հենրիի նկատմամբ խայթ էր զգում։ Դե, իհարկե։ Սիսսը հավատացած էր, որ հարաքույր Փաուլինը իր խոշոր, գեղեցիկ, ուշիմ աղջիկներին սիրել էր շատ ավելի, քան Ռոբերթին, և որ նրա մահը սոսկալի հարված էր հասցրել նրան։ Խեղճ Ռոբերթը միայն տաս տարեկան էր, երբ Հենրին մեռավ։ Այդ ժամանակից ի վեր նա միայն փոխարինող էր։
Անտանելի է։
Սակայն հորաքույր Փաուլինը տարօրինակ կին էր։ Նա թողել էր ամուսնուն, երբ Հենրին դեռ մանուկ էր, նույնիսկ Ռոբերթի ծնվելուց մի քանի տարի առաջ։ Վեճ չէր եղել։ Երբեմն հանդիպում էր ամուսնուն, մտերմիկ, բայց որոշակի հեգնական ոճով զրուցում հետը։ Նույնիսկ դրամ էր տալիս։
Փաուլինը ինքն էր վաստակում ապրուստը։ Հայրը դեսպան էր եղել Արևելքում և Նեապոլում, միաժամանակ գեղեցիկ, հազվադեպ իրերի մոլի հավաքող։ Հենրիի ծնվելուց քիչ անց վախճանվել էր՝ թողնելով դստերը իր գանձերի հավաքածուն։ Իսկ Փաուլինը, որ անսահման կիրք ու հանճար ուներ գեղեցկության նկատմամբ, թե կառուցվածքի, թե ձևի և թե գույնի տեսակետից հոր հավաքածուի վրա ներդրեց իր ողջ կարողությունը։ Շարունակեց հավաքել, գնել հնարավորին չափ և ծախել հավաքողներին ու թանգարաններին։ Նա առաջիններից էր, որ աֆրիկյան հին արտասովոր փայտե արձանիկներ ծախեց թանգարաններին, նույնպես փղոսկրյա քանդակներ Նոր Գվինեայից։ Գնեց Ռենուար, երբ տեսավ նրա նկարները, բայց՝ ոչ Ռուսո։ Եվ բոլորովին միայնակ հարստություն դիզեց։
Ամուսնու մահից հետո Փաուլինը կրկին չամուսնացավ։ Նա անգամ հայտնի չէր որպես սիրեկաններ պահող։ Եթե ունեցել էր, ապա ոչ այն մարդկանցից, որոնք իրենց անսահման անկեղծ հիացմունքով բացարձակ ուշադրության էին արժանացնում նրան։ Դրանց հետ Փաուլինը բարեկամ էր։
Սեսիլիան հագնվեց, վերցրեց գորգիկը և սանդուղքով զգույշ իջավ դեպի խոտանոցը։ Ճամփին լսեց զրնգուն, երաժշտական կանչը՝ «շուտով, Սիսս»։ Նշանակում էր, որ սիրունիկ տիկինը տուն է գնում։ Նույնիսկ ձայնը զարմանալիորեն երիտասարդ էր, հնչեղ, չափազանց հավասարակշռված և ինքնավստահ, միանգամայն տարբեր այն նվաղ ձայներից, որով խոսում էր ինքն իր հետ, և որը շատ ավելի հատուկ էր ծեր կնոջը։
Սիսը շտապեց դեպի կարմրածառերի բացատը, ուր դրված էր բազմապիսի նուրբ գորգիկներով հարմարավետ ծալաթոռը։ Այն ամենը, ինչ ուներ Փաուլինը, ընտիր էր՝ ընդհուպ մինչև հատակի ծղոտե բարձիկը։ Սլացիկ կարմրածառերը երկար ստվերներ ձգեցին։ Միայն անկյունում, ուր փռված գորգիկները մեղմ գույներ էին ցոլանում, դեռևս տաք էր ու արևաշող։
Սեսիլիան հավաքեց գորգիկները և ծալաթոռը, ապա կռացավ նայելու ջրհորդանի բերանին։ Ահա այն՝ անկյունում, քարի որմածքի գլխիկի տակ դուրս ցցված որդատունկի խիտ տերևների արանքում։ Եթե այնտեղ պառկած Փաուլինը շրջեր դեմքը դեպի պատը, ապա կխոսեր հենց անցքի մեջ։ Սեսիլիան վստահ էր դրանում։ Նա անցքից լսեց իր հորաքրոջ մտքերը։
Այդ երեկո, կարծես, ինչ֊որ բանի տեղյակ Փաուլինը սովորականից ավելի արագաշարժ էր, չնայած իրեն պահում էր անխռով, չափազանց խորհրդավոր։ Սուրճից հետո ասաց Ռոբերթին ու Սիսսին․
― Քունս տանում է, օդը թմրեցրել է ինձ։ Ես մեղվի պես լցված եմ արևի շողով։ Եթե չեք առարկում, գնում եմ քնելու։ Դուք երկուսով նստեք, զրուցեք։
Սեսիլիան հանկարծակի նայեց զարմիկին։
― Գուցե ուզում ես մենա՞կ մնալ։
― Ո՛չ, ո՛չ։ Եթե քեզ համար ձանձրալի չէ, նստիր ինձ հետ։
Պատուհանները բաց էին, ցախկեռասի բուրմունքը ներս էր խուժում բվի ձայնի հետ։ Ռոբերթը լուռ ծխում էր։ Ինչ֊որ հուսահատություն կար նրա անշարժ, բավականին ամրակազմ մարմնում։ Նա նման էր ծանրություն բարձրացնող արձանասյան։
― Հիշո՞ւմ ես Հենրիին, ― հանկարծ հարցրեց Սեսիլիան։
― Այո, շատ լավ։
― Ինչպիսի՞ն էր նա, ― Սիսսը զննում էր զարմիկի խոշոր, գաղտնի անհանգստությամբ լի աչքերը, որոնք հուսալքում էին պարունակում։
― Գեղեցիկ էր, բարձրահասակ, թարմ գույնով, մայրիկի փափուկ շագանակագույն մազերով։
― Իրականում Փաուլինի մազերը արծաթավուն էին։
― Սիրված էր կանանց կողմից և բոլոր պարերի մասնակից էր։
― Իսկ բնավորությա՞մբ։
― Բարեհոգի էր, զվարթ, սիրում էր զվարճանալ։ Բավականին արագաշարժ էր և մայրիկի նման խելացի ու լավ ընկեր էր։
― Իսկ սիրո՞ւմ էր մորը։
― Շատ։ Մայրիկը ավելի էր սիրում նրան, քան ինձ։ Նա, իրոք, համապատասխանում էր մայրիկի՝ տղամարդու մասին ունեցած գաղափարին։
― Ինչո՞ւ։
― Բարձրահասակ էր, առնական, հրապուրիչ, նվիրված ընկեր էր, և հավատացած եմ, ավելի փորձառու իրավաբան կլիներ։ Ես ամեն ինչում ձախողակ եմ։
Սիսսը իր դանդաղախոհ, խաժ աչքերով ուշադրությամբ զննում էր Ռոբերթին։ Անկենդան դիմակի տակ տառապանք կար։
― Կարծո՞ւմ ես։
Ռոբերթը հայացքը չբարձրացրեց։ Քիչ անց լսվեց պատասխանը․
― Իմ կյանքն, անշուշտ, ձախողված է։
Սիսսը վարանելով հարցրեց։
― Իսկ դա քեզ հուզո՞ւմ է։
Ռոբերթը լուռ էր։ Սիսսի սիրտը ծուլ եկավ։
― Գիտե՞ս ինչ, հավանաբար իմ կայնքն էլ քոնի նման է։ Ես սկսում եմ դառնանալ։ Ես ծարավի եմ։
Սիսսը տեսավ նրա փափլիկ, լավ խնամված ձեռքի դողը։
― Հավանաբար, ― առանց Սիսսին նայելու նկատեց Ռոբերթը, ― մարդ կըմբոստանա, երբ արդեն ուշ կլինի։
Տարօրինակ էր նման խոսքեր լսել նրանից։
― Ռոբե՛րթ, ես քեզ ընդհանրապես դո՞ւր եմ գալիս։
Սիսսը նկատեց նրա թուխ, ճարպոտ, իր ծալքերի մեջ անշարժ դեմքը։
― Շատ, ― մրմնջաց նա։
― Ինձ կհամբուրես։ Ինձ երբեք չեն համբուրել, ― զգայացունց ձայնով պահանջեց Սիսսը։
Ռոբերթը նայեց Սիսսին՝ վախից ու որոշակի մեծամտությունից զգացված տարօրինակ աչքերով։ Ապա ելավ, հուշիկ մոտեցավ զարմուհուն ու քնքուշ համբուրեց այտը։
― Ինչ սոսկալի ամոթ, Սի՛սս, ― մեղմ շշնջաց։
Սիսսը բռնեց նրա ձեռքը ու սեղմեց կրծքին։
― Մի քիչ նստիր հետս պարտեզում, ― հազիվ֊հազ արտասանեց, ― կնստե՞ս։
Ռոբերթը անհանգստացած, զննող հայացք նետեց զարմուհուն։
― Իսկ մայրի՞կը։
Սիսսը հեգնական ժպտաց և նայեց նրա աչքերի մեջ։ Ռոբերթը հանկարծ կաս֊կարմիր կտրեց՝ շրջելով դեմքը։ Ցավալի տեսարան էր։
― Ես գիտեմ, ― ասաց նա, ― ես կանանց սիրահար չեմ։
Նա խոսում էր ինքն իր նկատմամբ խարազանող ստոիկությամբ, ինքն իր դեմ, և նույնիսկ Սիսսը չգիտեր, թե ինչպիսի ամոթ էր դա նրա համար։
― Դու երբեք չես փորձում փոխվել։
Կրկին Ռոբերթի աչքերը զարհուրելի կերպով փոխվեցին։
― Մի՞թե պետք է փորձել։
― Դե՛ իհարկե, մարդ երբեք առանց փորձելու ոչինչ չէր կարող անել։
Ռոբերթը դարձյալ գունատվեց։
― Գուցե դու ճիշտ ես։
Քիչ անց Սիսսը թողեց նրան ու գնաց իր սենյակը։ Ինքը առնվազն ջանացել էր բացահայտել իրերի հարատև էությունը։
Եղանակը շարունակում էր արևոտ մնալ։ Փաուլինը շարունակում էր արևի լոգանք ընդունել, իսկ Սիսսը պառկում էր տանիքի վրա՝ ականջ դնելով բառիս բուն իմաստով։ Բայց Փաուլինը լուռ էր։ Ոչ մի հնչյուն չէր տարածվում ջրհորդանից։ Գուցե Փաուլինը պառկած էր դեմքն ուրիշ կողմ շրջած։ Սիսսը լարված լսում էր։ Սակայն կարողանում էր որսալ միայն ամենաթույլ, ամենանվազ շշունջը, բայց ոչ մի հասկանալի վանկ։ Իսկ աստղազարդ գիշերը Սեսիլիան նստած սպասում էր լռության մեջ։ Այդտեղից երևում էին գրասենյակի պատուհանները և դեպի պարտեզ բացվող կողքի դուռը։ Լույս էր վառվում հորաքրոջ սենյակում։ Ի վերջո հյուրասենյակն ընկղմվեց խավարի մեջ։ Սիսսը դեռ սպասում էր։ Ռոբերթը չէր գալիս։ Սիսսը մնաց մթության մեջ մինչև բվի կանչը։ Բայց մեն֊մենակ։
Երկու օր Սիսսը ոչինչ չլսեց, հորաքրոջ մտքերը չէին բացահայտվում, իսկ երեկոներն անցնում էին սովորականի պես։ Հետո հաջորդ գիշերը, երբ Սիսսը ծանր, անհուսալի համառությամբ նստել էր այգում, հանկարծ ցնցվեց։ Ռոբերթը պարտեզ եկավ։ Սիսսը խոտի վրայով մեղմիկ քայլեց դեպի նա։
― Չխոսես, ― մրմնջաց Ռոբերթը։
Խավարի մեջ լուռ ու մունջ շարժվեցին պարտեզն ի վար։ Անցան կամրջակով ու գնացին դեպի արոտավայրերը, որտեղ ուշ հնձած խոտը խուրձ էր կապած։ Եվ անմխիթար կանգնեցին աստղալույսի տակ։
― Հասկացիր, ― սկսեց Ռոբերթը, ― ինչպես կարող եմ սեր խնդրել, եթե ինքս իմ մեջ սեր չեմ զգում։ Դու գիտես, որ անկեղծ հարգանք եմ տածում քո նկատմամբ։
― Ինչպես կարող ես սեր զգալ, եթե երբեք ոչինչ չես զգում, ― ասաց Սիսսը։
― Ճշմարիտ է։
Սիսսն սպասեց հաջորդ խոսքին։
― Եվ ինչպես կարող ես ամուսնանալ։ Ես ձախողակ եմ նույնիսկ դրամ շահելու մեջ։ Ես մորիցս դրամ չեմ խնդրի։
Սիսսը խոր հառաչեց։
― Ուրեմն դեռ մի մտածիր ամուսնանալու մասին, սիրիր ինձ մի քիչ։ Չե՞ս սիրի։
Ռոբերթը հանկարծ ծիծաղեց․
― Դաժան կհնչի, եթե ասեմ, որ դժվար է սկսել։
Սիսսը կրկին հոգոց հանեց։ Ռոբերթը ձգված է, անշարժ։
― Նստենք մի րոպե։
Նստեցին դեզին։ Սիսսը շարունակեց․
― Կարելի՞ է քեզ ձեռք տալ։ Դեմ չե՞ս։
― Արա այն, ինչ ուզում ես, ― պատասխանեց նա իրեն հատուկ փոքր֊ինչ ծաղրելի ամաչկոտության ու տարօրինակ անկեղծության խառնուրդով։ Իսկ սրտում համարյա ոճիր էր կատարվում։
Սիսսը շոշափեց նրա միշտ կոկիկ սանրված մազերը։
― Երևի մի օր կընդվզեմ, ― հանկարծ հայտարարեց Ռոբերթը։
Նրանք միաժամանակ նստած մնացին, մինչև զովացան։ Ռոբերթը երկար պահեց Սիսսի ձեռքը, բայց չգրկեց նրան։ Ի վերջո Սիսսը, բարի գիշեր մաղթելով, հեռացավ։
Հաջորդ օրը Սեսիլիան շվարած, բարկացած պառկել էր տանիքին՝ արևի լոգանք ընդունելու։ Շոգն աստիճանաբար նեղում, գազազեցնում էր նրան։ Հանկարծ ցնցվեց։ Ակամա սարսափ իջավ վրան։ Ձայնն էր։
«Սիրելիս, սիրելիս, դու նրան չես տեսել», ― տարածվող մրմունջը անհասկանալի լեզվով էր։
Սեսսիլիան արևի տակ շարժում էր մարմնի անդամները, ուշադրությամբ կլանելով անհասկանալի բառերը։ Իտալերեն հնչում էր ձայնը, մեղմ շշուկով, անսահման շոյանքով, միաժամանակ նրբագեղ ու իր թավշյա երանգի տակ նենգությամբ առլեցուն։
«Կեցցես, այո՛, կեցցես, իմ խեղճ սիրելիս, բայց քեզ նման այլևս երբեք չի լինի»։
Օ՜հ, հատկապես իտալերեն խոսելիս զգացվում էր ձայնի թունոտ հմայքը՝ այնքա՜ն գերող, այնքա՜ն մեղմ, ճկուն, բայց և ամբողջովին եսասեր։ Սիսսը ատելություն է տածում անհունից եկող, մերթընդմերթ հառաչող ձայնի նկատմամբ։ Ինչո՞ւ, ինչո՞ւ նա այդպես քնքուշ, մեղմ, ճկուն և գեղեցկորեն ինքնատիրապետող լիներ, իսկ ինքն այդքան անճոռնի։ Օ՜հ, խե՜ղճ Սեսիլիա։ Նա գալարվում էր կեսօրվա արևի տակ, գիտակցելով իր եսի ծաղրածուական անճոռնիությունը և վարվեցողության պակասը։
«Ոչ, Ռոբերթ, սիրելիս, դու երբեք հորդ նման տղամարդ չես լինի, չնայած նրանից ժառանգել ես որոշ գծեր։ Նա գերազանց սիրեկան էր, ծաղկի պես նուրբ, միևնույն ժամանակ վճռական, որպես սրընթաց թռչուն։ Ոչ, Ռոբերթ, սիրելիս, դու երբեք չես սովորի մոնսինյոր Մաուրոյի նման մեծարել կանանց։ Սիրելիս, սիրելիս, սիրեցյալդ իմ, ես քեզ սպասեցի այնպես, ինչպես հոգևարքի մեջ սպասում են մահվան, դժվար մի մահ, այնքան դժվար մարդու հոգու համար։ Ծաղկի պես նուրբ, միևնույն ժամանակ վճռական ու որպես սրընթաց թռչուն։ Նա տրվում էր կնոջը, ինչպես տրվում են աստծուն։ Մաուրո, Մաուրո, ինչպես էր ինձ սիրում։ Ձայնը խզվեց, ընկավ մտածմունքի մեջ, և Սեսիլիան իմացավ այն, ինչ վաղուց գուշակել էր։ Ռոբերթը հորեղբայր Ռոլանդի որդին չէ, այլ ինչ֊որ իտալացու։ «Ես հիասթափված եմ քեզնից, Ռոբերթ, քո մեջ չկա հրապույր։ Հայրդ ճիզվիտ էր, բայց ամենագերազանց ու խորաթափանց սիրեկանն աշխարհում։ Դու էլ ես ճիզվիտ՝ տակառի մեջ ընկած ձկան նման։ Իսկ քո այդ Սիսսը քեզ որսացող կատու է։ Այս դեպքը նույնիսկ ավելի քիչ խրատական է, քան թե Հենրիի հետ պատահածը»։
Սեսիլիան հանկարծ բերանը մոտեցրեց խողովակին ու խուլ մրմնջաց․
― Ռոբերթին հանգիստ թո՛ղ, մի սպանիր նրան։
Մեռելային լռություն իջավ հուլիսյան կեսօրին, որը հակված էր ամպրոպով ավարտվելու։ Սեսիլիան ուժասպառ պառկած էր։ Սիրտն ուժեղ բաբախում էր։ Նա համակ լսողություն էր դարձել։
Վերջապես մի շշուկ հասավ նրան։
― Ինչ֊որ մեկը խոսեց։
Սիսսը կրկին թեքվեց դեպի խողովակը․
― Մի՛ սպանիր Ռոբերթին, ինչպես ինձ, ― դանդաղ բայց խուլ ու նվազ ձայնով արտաբերեց Սիսսը։
― Ա՜խ, ― մի սուր կտրուկ ճիչ լսվեց, ― ո՞վ է խոսում։
― Հենրին, ― պատասխանեց խուլ ձայնը։
Քար լռություն։ Խեղճ Սեսիլիան անկարող էր շարժվել։ Լռությունն անտանելի էր։ Դարձյալ շշուկ տարածվեց․
― Ես չեմ սպանել Հենրիին, ո՛չ, ո՛չ, Հենրի՛, դու հաստատ, չես կարող մեղադրել ինձ։ Ես քեզ սիրում էի, քաղցրիկս։ Ես միայն ուզում էի օգնել քեզ։
― Դու ինձ սպանեցիր, ― խոսեց խուլ, արհեստական, մեղադրող ձայնը։ Թող այժմ Ռոբերթն ապրի։ Թող նա գնա։ Թող ամուսնա։
Դադար։
― Ա՜յ քեզ սարսափ, ― մտմտում էր շշնջացող ձայնը, ― մի գուցե դու ոգի ես, Հենրի՛ և ինձ մեղադրում ես։
― Այո՛, մեղադրում եմ։
Սեսիլիան զգաց իր մեջ կուտակված ողջ ցասման հոսքը ջրհորդանն ի վար։ Միաժամանակ նա թեթևակի ծիծաղեց։ Ահավոր էր։
Նա պառկած, ունկնդրում էր, ունկնդրում։ Ոչ մի հնչյուն։ Ժամանակը, կարծես, կանգ էր առել։ Սիսսն անուշ փռվել էր թմրեցնող արևի տակ։ Երկինքը գնալով դեղնում էր։ Ապա շտապ հագնվեց, իջավ, դուրս եկավ ձիանոցի անկյունից։
― Հորաքո՛ւյր Փաուլին, ― ձայնեց նա խոհեմաբար, ― դուք որոտի ճայթյուն լսեցի՞ք։
― Այո, գնում եմ, ինձ մի սպասիր, ― ի պատասխան հնչեց տկար ձայնը։
Սեսիլիան ետ ընկրկեց և խոտանոցից դիտեց, լրտեսեց, թե ինչպես կապույտ, հնամենի մետաքսով պարուրված սիրունիկ տիկնոջ մարմինը երերալով ուղղվեց դեպի տուն։
Երկնակամարն աստիճանաբար մռայլվեց։ Սեսիլիան գորգիկները գրկած ներս շտապեց։ Ապա պայթեց փոթորիկը։ Հորաքույր Փաուլինը թեյելու չեկավ։ Նա ամպրոպը հոգնեցուցիչ էր համարում։ Ռոբերթը նույնպես չերևաց թեյին, նույնիսկ հետո էլ, երբ սկսվեց տեղատարափ անձրևը։ Սեսիլիան գնաց տուն, խնամքով հագնվեց ճաշի համար, կրծքին ամրացրեց մի քանի ճերմակ ջրընկալ։
Հյուրասենյակը լուսավորում էր կիսով չափ քողարկված ջահը։
Ռոբերթը հագնված սպասում էր՝ անձրևի կթկթոցին ունկնդիր։ Նա մի տեսակ բարկացկոտ ու դյուրագրգիռ էր։ Սեսիլիան եկավ՝ թրթռացող ծաղիկները կրծքին։ Ռոբերթի դեմքը նոր արտահայտություն էր ստացել և հետաքրքրությամբ դիտում էր զարմուհուն։ Սեսիլիան մոտեցավ դռան կողքի գրադարակներին՝ ականջը լարած նայելով ինչ֊որ բանի։ Լսվեց մի շրշյուն, ապա դուռը հուշիկ բացվեց։ Սիսսն անմիջապես միացրեց լույսը։
Հորաքույրը սև, ժանեկազարդ փղոսկրագույն հագուստով կանգնած էր շեմին։ Դեմքը շպարված էր, բայց հյուծված՝ անասելի դյուրագրգռության կնիքով։ Կարծես տարիների զայրույթն ու բարեկամների հակակրանքը հանկարծ նրան ճմռթել, դարձրել էր զառամյալ կախարդուհի։
― Ա՛խ, հորաքո՜ւյր, ― ճչաց Սեսիլիան։
― Մայրի՛կ, դու մի փոքրիկ, ծեր կին ես, ― լսվեց Ռոբերթի զարմացած ձայնը։ Նա նման էր ապշահար տղայի, որի հետ չար կատակ էին խաղացել։
― Հենց նո՞ր միայն հայտնաբերեցիր, ― թունոտ խայթեց ծեր կինը։
― Այո, բայց ես կարծում էի․․․ ― վատը կանխազգալով հապճեպ վրա բերեց Ռոբերթը։
― Չե՞նք գնում ներքև, ― քայքայված, ծեր կինը որոտաց կատաղի զայրույթով։
Նա նույնիսկ չէր էլ նկատել լույսի փունջը, մի բան, որից խուսափում էր։ Եվ համարյա երերալով իջավ ցած։
Ճաշին նստած էր անխոս՝ դյուրագրգռության տրորված դիմակով։ Նա ծեր էր, անչափ ծեր և նման պառավ կախարդի։ Ռոբերթն ու Սեսիլիան գողունի հայացքներ էին նետում վրան։ Իսկ Սիսսը դիտում էր Ռոբերթին և զգում, որ վերջինս այնպես էր շանթահարվել ու գարշել մոր արտաքինից, որ այլ մարդ էր դարձել։
― Ինչպե՞ս տեղ հասար, ― նետեց Փաուլինը անհասկանալի բորբոքվածությամբ։
― Անձրև էր գալիս, ― ասաց Ռոբերթը։
― Այ քեզ գյուտ, հայտնագործեցիր, հա, ― քմծիծաղեց մայրը զազիր բարկությամբ, որը կամարաձև, հիմար ժպիտ էր գոյացնում դեմքին։
― Չեմ հասկանում, ― հանդարտ, սիրալիր խոսեց Ռոբերթը։
― Տեսնում եմ, ― մայրը արագ֊արագ չփչփացնելով կուլ տվեց ուտելիքը։ Ապա կատաղած շան նման մաքրազարդեց կերակուրը՝ ահ ու սարսափի մատնելով ծառային։ Վերջացնելուն պես տարօրինակ, խեցգետնային քայլերով ուղղվեց դեպի դուռը։ Ռոբերթն ու Սեսիլիան հայացքներով հետևեցին նրան, երկու դիվահար դավադիրների նման։
― Դու լցրու սուրճը։ Ես զզվում եմ սուրճից։ Ես գնում եմ։ Բարի գիշեր, ― խոսքերը սուր կրակոցների նման իրար ետևից տեղալով՝ ծեր կինը դուրս սողաց սենյակից։
Մեռելային լռություն իջավ։ Վերջապես Ռոբերթն ասաց․
― Ինձ թվում է մայրիկը վատառողջ է։ Ես կհամոզեմ, որ բժիշկ կանչի։ Երեկոն անցավ լուռ։ Բուխարին վառելուց հետո Ռոբերթն ու Սիսսը շարունակեցին մնալ հյուրասենյակում։ Դրսում ցուրտ անձրև էր։ Յուրաքանչյուրը ձևացնում էր, թե կարդում է։ Նրանք չէին ուզում բաժանվել։ Ժամանակը հոսում էր ահարկու, խորհրդավորությամբ, բայց և արագ։
Մոտ ժամը 10֊ին դուռը հանկարծ բացվեց և հայտնվեց Փաուլինը կապույտ թիկնոցը ուսին։ Դուռը ծածկեց ետևից, մոտեցավ կրակին։ Հետո ատելությամբ, բուռն ատելությամբ նայեց երիտասարդներին։
― Դուք երկուսդ շտապ ամուսնացեք, ― ասաց նա անդուր ձայնով, դա ավելի ազնիվ կլինի, մի սրանց տեսեք, ինչպիսի՜ կրքոտ սիրահարներ։
Ռոբերթը հանգիստ նայեց մորը։
― Ես կարծում էի, որ դու դեմ ես զարմիկների ամուսնությանը։
― Այո, բայց դուք զարմիկներ չեք։ Քո հայրը իտալացի քահանա էր։
Փաուլինը իրեն հատուկ սեթևեթանքով դեպի կրակը երկարեց հողաթափ հագած նրբագեղ ոտքը։ Նրա մարմինը փորձում էր կրկնել նախկին շնորհալի շարժումները։ Բայց ջղերը թուլացել էին և բավականին այլանդակ ծաղրապատկեր էր ստացվում։
― Ճի՞շտ ես ասում, մա՛յր։
― Անշուշտ, ինչու պիտի խաբեմ։ Նա առանձնահատուկ մարդ էր, այլապես իմ սիրեկանը չէր կարող լինել։ Չափազանց առանձնահատուկ էր և քեզ նման որդի չպետք է ունենար։ Բայց այդ էր ինձ բաժին ընկած ուրախությունը։
― Ի՜նչ անբախտ ենք բոլորս, ― ծոր տվեց Ռոբերթը։
― Դո՞ւ անբախտ։ Դու բախտավոր ես։ Դա իմ դժբախտությունն էր, ― թթված պատասխանեց մայրը։
Իսկապես քստմնելի էր Փաուլինի տեսքը՝ նման վենետիկյան չքնաղ ապակու, որ փշրվել էր, և ապա տձև, սրածայր բեկորները կողք֊կողքի դրվելով՝ վերստին հավաքվել։
Հանկարծ նա կրկին ելավ սենյակից։
Մի շաբաթ այդպես շարունակվեց։ Կարծես նրա մարմնի յուրաքանչյուր մկանը հանկարծ սկսել էր ճչալ տարաձայնության խելահեղության մեջ։ Բժիշկը եկավ և նրան հանգստացնող դեղեր տվեց անքնության դեմ։ Առանց դրանց նա ընդհանրապես չէր քնում, միայն գազազած, ահարկու տեսքով ետ ու առաջ էր քայլում ննջարանում, չարություն սփռելով շուրջը։ Նա չէր կարողանում տեսնել ոչ որդուն, ոչ էլ զարմուհուն։ Միայն երբ նրանցից մեկը գալիս էր, զուտ ոխակալությամբ հարցնում էր․
― Դե, ե՞րբ եք ամուսնանալու։ Դուք դեռ հարսանիք չե՞ք արել։
Սկզբում Սեսիլիան ապշած էր նրա վերաբերմունքից։ Նա տարտամորեն գիտակցում էր, որ հորաքույրը, լինելով պարսավանքի որոշակի արտահայտություն, մի ժամանակ գեղեցիկ զրահ էր հագել, իսկ այժմ փլուզվել, տեղավորվել էր պատյանի մեջ։ Սահմռկեցուցիչ էր։ Սիսսն ահաբեկված էր համարյա մեղանչելու աստիճան։ Հետո մտածեց․ «Ահա թե ինչպիսին է նա միշտ եղել։ Թող հիմա կյանքի մնացած օրերին ապրի իր ճշմարիտ գույներով։
Բայց Փաուլինը երկար չէր ապրելու։ Նա բառացիորեն սմքում էր։ Սենյակից դուրս չէր գալիս, ոչ մեկին չէր ընդունում։ Բոլոր հայելիները հավաքել էր տվել։
Ռոբերթն ու Սեսիլիան շատ էին միասին լինում։ Խելացնոր Փաուլինի քմծիծաղը նրանց չէր բաժանում, ինչպես ենթադրում էր Փաուլինը։ Բայց Սեսիլիան չէր հանդգնում խոստովանել իր արածը։
― Կարծո՞ւմ ես, մայրդ երբևէ մեկին սիրե՞լ է, ― փորձելու նպատակով մի երեկո հարցրեց Սիսսը բավականին մտազբաղ․
Ռոբերթը շեշտակի նայեց նրան։
― Ինքն֊իրեն, ― վերջապես եղավ պատասխանը։
― Նույնիսկ իրեն չէր սիրում, ― ասաց Սիսսը, ― այլ մեկ ուրիշ բան, բայց ի՞նչ, ― Սիսսն իր անհանգիստ, միանգամայն մոլորված դեմքը շրջեց դեպի զարմիկը։
― Իշխանություն, ― կտրուկ ասաց Ռոբերթը։
― Բայց ինչպիսի՞ իշխանություն, ― հարցրեց Սիսսը, չեմ հասկանում։
― Իշխանություն՝ սնվելու ուրիշների կյանքով,― դառնացավ Ռոբերթը, ― նա գեղեցիկ է եղել և սնվել կյանքով։ Սնվել է ինձնով, ինչպես և խեղճ Հենրիով։ Նա մարդու հոգու մեջ ծծիչ է դրել և ծծել ամբողջ կենարար հյութը։
― Չե՞ս ների նրան։
― Ո՛չ։
― Խե՜ղճ հորաքույր Փաուլին։
Բայց Սիսսն այդ նկատի չուներ։ Նա պարզապես ապշահար էր։
― Ես գիտեմ, որ սիրտ ունեմ, ― կրքոտությամբ շարունակեց Ռոբերթը՝ հարվածելով կրծքին, ― բայց այն համարյա քամված֊չորացած է։ Ես ճանաչում եմ մարդկանց, որոնք ձգտում են իշխանություն ունենալ ուրիշների վրա։
Սիսսը լուռ էր, ասելիք չուներ։
Երկու օր անց Փաուլինին մեռած գտան անկողնում։ Չափազանց շատ քնաբեր էր ընդունել, և տկար սիրտը չէր դիմացել։ Նույնիսկ գերեզմանից շարունակում էր իշխել որդու ու զարմուհու վրա։ Նա թողեց Ռոբերթին հազար ֆունտի չափ մի համեստ գումար, իսկ Սիսսին՝ հարյուր։ Մնացածը նրա արժեքավոր, հազվագյուտ իրերի հետ միասին կազմեցին «Փաուլին Աթենբոր թանգարանը»։
