Changes
/* Գլուխ տասնիներորդ */
Երկար ժամանակ պետք չէր հասկանալու համար, որ այս ստախոսները ո՛չ թագավոր են, ո՛չ էլ դուքս, այլ սոսկ ստոր խաբեբաներ ու խարդախներ։ Բայց ես ոչինչ չասացի, ոչինչ ցույց չտվի, ամեն ինչ պահեցի իմ ներսում։ Ամենալավն այդ է, որովհետև նման դեպքում մարդ խույս տված կլինի կռիվնեից ու գլխացավանքից։ Եթե ուզում էին, որ մենք իրենց թագավոր ու դուքս անվանեինք, ապա ես դեմ չէի այնքան, որքան այդ կապահովեր մեր ընտանիքի խաղաղությունը։ Այդ մասին միտք չուներ Ջիմին հայտնել, և ես նրան ոչինչ չասացի։ Եթե հորիցս բան չէի սովորել, ապա գոնե այդքանը գիտեի․ մարդկանց հետ յոլա գնալու ամենալավ միջոցը այն է, որ թույլ տաս նրանց անել այն, ինչ իրենք են ուզում։
==Գլուխ քսաներորդ==
Նրանք մեզ բավական շատ հարցեր տվեցին․ ուզում էին իմանալ, թե ինչու ենք այդպես թաքցնում լաստը և ցերեկները կանգ առնում, փոխանակ առաջ շարժվելու․ հարցնում էին, թե Ջիմը փախած ներգ չէ՞։ Ես ասացի․
― Աստված իմ, կարո՞ղ է փախած նեգրը դեպի հարավ գնալ։
Նրանք համաձայնեցին, որ չի կարող։ Ես ստիպված էի որոշ հաշիվ տալ նրանց, ուստի ասացի․
― Իմ ազգականները ապրում էին Փայքի գավառում, Միսսուրիի նահանգում, որտեղ ես եմ ծնվել։ Նրանք բոլորը մեռել են։ Ողջ էին միայն հայրս, եղբայրս՝ Այքը և ես։ Հայրս որոշեց թողնել ամեն ինչ և գնալ ապրել հորեղբայր Բենի հետ, որը մի փոքրիկ ագարակ ունի գետափին, Օռլեանից քառասունչորս մղոն ներքև։ Հայրս շատ աղքատ էր, պարտքեր ուներ, և երբ նա բոլորի հետ հաշիվը փակեց, նրան մնաց տասնվեց դոլար, մեկ էլ մեր այս նեգր Ջիմը։ Դա բավական չէր, որ ճանապարհորդեինք հազար չորս հարյուր մղոն, թեկուզև նավի տախտակամածի տոմս առնեինք։ Ինչ որ է, մի անգամ, երբ գետը վարարել էր, հորս բախտը մի քիչ բանեց․ գետում բռնեց այս լաստամասը, և մենք որոշեցինք դրանով իջնել հարավ՝ Նոր Օռլեան։ Հորս երջանկությունը երկար չտևեց։ Մի գիշեր ինչ֊որ շոգենավ անցավ լաստի առաջամասի անկյան վրայով։ Մենք բոլորս ընկանք ջուրը և սուզվեցինք նավի անիվներից էլ ներքև։ Ջիմն ու ես ողջ֊առողջ դուրս եկանք ջրի երեսը, բայց հայրս հարբած էր, եղբայրս էլ հազիվ չորս տարեկան լիներ։ Նրանք այլևս ջրի երեսին չերևացին։ Ինչ որ է, հաջորդ մեկ֊երկու օրը մենք բավականին նեղվեցինք․ մարդիկ մակույկներով մոտենում էին մեզ և փորձում Ջիմին խլել ինձնից, ասելով, թե իրենք հավատացած են, որ նա փախած նեգր է։ Այդ պատճառով էլ այժմ ցերեկով այլևս չենք շարունակում ճանապարհը։ Գիշերը մարդիկ մեզ նեղություն չեն տալիս։
Դուքսն ասաց․
― Ինձ թույլ տվեք, և ես մի միջոց կգտնեմ ցերեկը ճանապարհորդելու, եթե ցանկանաք։ Ես այս հարցի մասին լավ կմտածեմ և մի հարմար ծրագիր կկազմեմ։ Այսօր թող սովորականի պես լինի, որովհետև մենք, իհարկե, չենք ուզենա ցերեկով ներքևի քաղաքի մոտով անցնել․ դա կարող է վատ վերջանալ։
Իրիկնադեմին երկինքը մռայլվեց, զգացվում էր, որ անձրև է գալու։ Երկնակամարում հուրհրաց կայծակը, տերևներն սկսեցին դողդողալ։ Լավ բան չէր սպասվում, և դա դժվար չէր նկատել։ Դուքսը և թագավորը շարժվեցին դեպի լաստի վրայի հյուղակը, տեսնելու, թե ինչի են նման մեր անկողինները։ Իմ անկողինը բաղկացած էր ծղոտով լցրած մի ներքնակից և ավելի լավ էր, քան Ջիմինը, որը եգիպտացորենի կեղևով էր լցրած։ Կեղևով լցրած ներքնակի մեջ միշտ լինում են գլխիկներ․ դրանք ցավեցնում են մարդու կողերը, և երբ շուռումուռ ես գալիս, չորացած կեղևները այնպիսի ճռճռոց են հանում, կարծես չոր տերևների կույտի վրա լինես։ Այնպես են խշխշում, որ արթնացնում են քնած մարդուն։ Ինչ որ է, դուքսը որոշեց վերցնել իմ անկողինը։ Բայց թագավորը թույլ չտվեց։ Նա ասաց․
― Ինձ թվում է, թե աստիճանի տարբերությունը պետք է հասկանալի լիներ ձեզ, որ եգիպտացորենի կեղևով լցրած ներքնակը հարմար չէր լինի ինձ։ Թող ձերդ պայծառափայլությունը վերցնի կեղևով ներքնակը։
Նորից Ջիմն ու ես մի րոպե քրտնեցինք․ վախենում էինք, թե նրանց միջև էլի խռովություն կծագի։ Շատ ուրախացանք, երբ դուքսն ասաց․
― Իմ ճակատագիրն է միշտ լինել ճնշողի երկաթե կրնկի տակ, թաղվել ճահճի մեջ։ Դժբախտությունն արդեն կոտրել է իմ երբեմնի հպարտ հոգին․ ես զիջում եմ։ Ենթարկվում եմ․ դա է իմ ճակատագիրը։ Եվ դա էլ կարող եմ տանել։
Հենց որ մթնեց, ճանապարհ ընկանք։ Թագավորն ասաց, որ պետք է հնարավորին չափ գետի մեջտեղով գնալ և ոչ մի լույս չվառել, մինչև քաղաքից բավականաչափ հեռանանք։ Շուտով երևաց լույսերի մի փոքրիկ փունջ․ դա քաղաք էր։ Մենք հաջողությամբ կես մղոն անցանք դրա առջևով։ Երբ արդեն քառորդ մղոն հեռացել էինք, բարձրացրինք մեր ազդանշանային լապտերը։ Մոտ ժամը տասին սկսեց անձրևել։ Քամին փչում էր, երկինքը որոտում, կայծակը լուսավորում էր ամեն ինչ։ Թագավորը մեզ երկուսիս պատվիրեց կանգնել և դիտել շրջապատը մինչև եղանակը լավանա։ Ապա նա և դուքսը սողոսկեցին հյուղակը, պառկեցին քնելու։ Ժամը տասներկուսից հետո ես էի հերթապահելու, բայց չէի ուզում քնել մինչև իմ ժամանակը գար, նույնիսկ եթե անկողին էլ ունենայի, որովհետև շաբաթվա ոչ բոլոր օրերին է առիթ լինում տեսնելու այսպիսի փոթորիկ։ Աստված իմ, ինչպե՜ս էր մռնչում քամին։ Եվ ամեն վայրկյան այնպիսի շլացուցիչ լույս էր բռնկվում, որ կես մղոնի վրա լուսավորում էր ալիքների սպիտակ կատարները։ Կարելի էր տեսնել կղզիներ, որոնք անձրևի միջից թվում էին փոշոտված։ Ծառերը քամուց բախվում էին իրար։ Լսվում էր դղրդյուն․ բո՛ւմ, բո՛ւմ, բո՛ւմ, բա՛մ, բո՛մ։ Եվ որոտը գոռալով, մռնչալով հեռանում էր։ Այնուհետև, ճեղքելով երկինքը, շողում էր փայլակը, և լսվում էր ուժեղ հարված։ Երբեմն քիչ էր մնում ալիքներն ինձ քշեին, տանեին լաստի վրայից։ Հագիս շոր չունեի և ոչ մի բանի ուշադրություն չէի դարձնում։ Նավարկության համար վնասակար որևէ ջրասույզ ծառից կամ ցցվածքից չէինք վախենում։ Կայծակը շարունակ մեր շրջապատն այնպես էր լուսավորում, որ մենք շուտ էինք նկատում դրանք և խույս տալու համար լաստի գլուխը շուռումուռ էինք տալիս։
Իմ հերթափոխությունը ժամը տասներկուսից հետո էր, ինչպես ասացի, բայց արդեն քունս գալիս էր։ Ջիմն ասաց, որ գիշերվա առաջին կեսն ինքը կհերթապահի, և ես կարող եմ քնել։ Այդ տեսակետից նա շատ դիմացկուն էր։ Ես մտա հյուղակը, բայց թագավորն ու դուքսն իրենց ոտքերն այնպես անճոռնի էին տարածել, որ ինձ համար տեղ չէր մնացել։ Պառկեցի հյուղակի առջև։ Անձրևին ուշադրություն չէի դարձնում, որովհետև տաք էր, և ալիքներն այժմ արդեն այնքան շատ չէին բարձրանում։ Ժամը երկուսին նորից սկսվեց ալեկոծությունը։ Ջիմն ուզում էր ինձ արթնացնել, բայց փոխել էր միտքը։ Նրա կարծիքով ալիքները դեռ այնքան էլ բարձր չէին, որ վնաս տային։ Սակայն սխալվեց, որովհետև հանկարծ բարձրացավ մի ահագին ալիք և ինձ ցած գլորեց։ Ջիմը ծիծաղից մեռնում էր։ Նա իմ տեսած նեգրերից ամենածիծաղկոտն էր։
Ես անցա պահակության, և Ջիմը պառկեց ու սկսեց խռմփացնել։ Շուտով դադարեց փոթորիկը, և ամեն ինչ խաղաղվեց։ Հենց որ երևաց առափնյա խրճիթներից մեկի լույսը, ես արթնացրի Ջիմին, և մենք լաստը թաքցրինք՝ ցերեկն անցկացնելու համար։
Նախաճաշից հետո թագավորը դուրս բերեց հին, կեղտոտված խաղաթղթեր և դքսի հետ սկսեց պոկեր խաղալ, խաղը՝ հինգ ցենտ։ Շուտով ձանձրացան դրանից և ասացին, թե «պայքարի ծրագիր են կազմելու», ինչպես արտահայտվում էին իրենք։ Դուքսը բացեց իր կապերտե տոպրակը, դուրս բերեց տպագրված ծանուցագիր և բարձրաձայն կարդաց։ Մի ծանուցագրում ասված էր․ «Փարիզի հռչակավոր դոկտոր Արման դը Մոնտաբլանը դասախոսելու է գիտության և գանգաբանության մասին, այսինչ, այսինչ տեղում, այսինչ օրը, տոմսը տասը ցենտ, իսկ քսանհինգ ցենտով կորոշի մարդկանց նկարագիրն ու ունակությունները»։ Դուքսն ասում էր, որ այդ դոկտորն ինքն է։ Մի այլ ծանուցագրում նա «Շեքսպիրյան համաշխարհային ուղբերգակ էր, Լոնդոնի Դրուրի Լեյն թատրոնի Գարրիկ կրտսերը»։ Մյուս ծանուցագրերում նա ուներ այլ անուններ և կատարել էր զարմանալի բաներ, ինչպես օրինակ, «գուշակող գավազանով» գտել էր ջուր ու ոսկի, ի չիք դարձրել կախարդական անեծքները և այլն։ Շուտով նա ասաց․
― Բայց բեմական մուսան ինձ ավելի է մոտ։ Դուք երբևէ քայլե՞լ եք բեմում, ձերդ մեծություն։
― Ոչ, ― ասաց թագավորը։
― Այդ դեպքում, ձերդ գահընկեց մեծություն, երեք օր չանցած, հենց որ հասնենք մի լավ քաղաք, դահլիճ կվարձենք և կկատարենք «Ռիչարդ III»֊ի սուսերամարտը, ինչպես և «Ռոմեո և Ջուլիետ»֊ի պատշգամբի տեսարանը։ Սա ձեզ դո՞ւր է գալիս։
― Ես միանգամայն համաձայն եմ որևէ բանի, որ եկամտաբեր է, դուքս, բայց պետք է իմանաք, որ ես դերասանական խաղերից ոչ մի բան չեմ հասկանում, ոչ էլ շատ եմ տեսել նման բաներ։ Ես շատ փոքր էի, երբ հայրս սովորություն ուներ դրանց հրավիրելու պալատ։ Ի՞նչ եք կարծում, կարո՞ղ եք ինձ սովորեցնել։
― Շատ հեշտ։
― Լավ, ես արդեն դառնում եմ անհամբեր․ ուզում եմ մի բանով զբաղվել։ Հենց հիմա սկսենք։
Դուքսը նրան պատմեց, թե ով է եղել Ռոմեոն և ով՝ Ջուլիետը, ապա ասաց, որ սովորաբար ինքը խաղացել է Ռոմեոյի դերը, ուրեմն՝ թագավորը կարող էր լինել Ջուլիետ։
― Բայց եթե Ջուլիետն այդքան երիտասարդ աղջիկ է, դուքս, ապա իմ մերկացած գլուխը և սպիտակ մորուքը արդյոք չափազանց տարօրինակ չե՞ն երևա։
― Ո՛չ, դրա համար մի անհանգստացեք, գյուղական տխմարներն այդ մասին չեն էլ մտածի․ դուք համապատասխան կոստյում կհագնեք, և ամեն ինչ այլ կլինի։ Ջուլիետը պատշգամբում է և անկողին մտնելուց առաջ վայելում է լուսնի շողերը։ Նա հագել է գիշերանոց և գլխին դրել փոթփոթած գիշերագդակ։ Ահա այդ դերի զգեստները։
Դուքսը դուրս բերեց վարագույրի համար օգտագործվող չթից կարած երկու֊երեք կոստյում, իր ասելով, Ռիչարդ III֊ի և նրա հակառակորդի միջնադարյան բամբակե մի երկար, սպիտակ գիշերաշապիկ և դրան համապատասխան փոթոթված գիշերագդակ։ Թագավորը գոհ էր։ Դուքսը դուրս բերեց իր գիրքը և ամենափառավոր, հանդիսավոր եղանակով կարդաց նրանց դերերը, միաժամանակ լաստի վրա ոստոստելով և խաղալով դերերը, որպեսզի ցույց տար, թե ինչպես է պետք կատարել։ Ապա գիրքը տվեց թագավորին և ասաց, որ իր բաժինն անգիր անի։
Գետի ոլորանից մոտ երեք մղոն ներքև կար շատ փոքրիկ մի քաղաք, և դուքսը ճաշից հետո ասաց, թե ինքը մտածել, ծրագրել է, թե ինչպես են ցերեկները շարունակելու ճանապարհը, առանց Ջիմին վտանգի ենթարկելու։ Նա որոշել էր անձամբ գնալ քաղաք և կարգավորել այդ գործը։ Թագավորն ասաց, որ ինքն է գնալու և տեսնելու, թե հարմար բան չկա՞ անելու։ Մեր սուրճը վերջացել էր, և Ջիմն ասաց, որ լավ է ես էլ գնամ նրանց հետ և քիչ սուրճ բերեմ։
Երբ հասանք քաղաք, դրսում ոչ ոք չէր շարժվում։ Փողոցները դատարկ էին, ամենուրեք լիակատար խաղաղություն և մեռելային լռություն էր տիրում, ինչպես կիրակի օրերը։ Մենք գտանք մի հիվանդ նեգրի, որը տան ետևի բակում պառկել էր արևի տակ։ Նա ասաց, որ բոլոր բնակիչները, բացի շատ փոքրերից, հիվանդերից ու շատ ծերերից, գնացել են երկու մղոնի վրա գտնվող անտառը՝ կրոնական բացօթյա քարոզի։ Թագավորը, իմանալով տեղի մասին, ասաց, որ ուզում է գնալ և մասնակցել այդ քարոզին։ Ասեց, որ կաշխատի մի բան դուրս բերել այնտեղից։ Ինձ նույնպես թույլ տվեց գնալ իր հետ։
Դուքսն ասաց, որ իր նպատակը տպագրական մի հիմնարկություն գտնելն է։ Մենք այդ հիմնարկությունը գտանք։ Դա մի փոքրիկ տեղ էր, հյուսնի արհեստանոցի վերնահարկում։ Հյուսները և տպագրիչները բոլորը գնացել էին ժողովի։ Դռները փակ չէին։ Կեղտոտ խցում ամեն ինչ թափթփված էր, պատերին ամենուրեք երևում էին թանաքի հետքեր, հայտագրեր, որոնց վրա նկարված էին ձիեր և փախած նեգրեր։ Դուքսը հանեց իր բաճկոնը և ասաց, որ իրեն ուրիշ բան պետք չէ։ Ես և թագավորը դուրս եկանք ժողովի գնալու։
Մենք այնտեղ հասանք մոտ կես ժամ հետո, քրտնքի մեջ կորած, որովհետև սարսափելի շոգ օր էր։ Այնտեղ հավաքվել էին ամբողջ շրջանից, հազար հոգուց ոչ պակաս։ Շատերը եկել էին քսան մղոն հեռավորությունից։ Անտառը լցվել էր սայլերով ու լծկաններով, որ կապված էին ամեն տեղ և սայլի տաշտից ուտում էին իրենց կերն ու պոչները շարժելով՝ ճանճեր քշում։ Այնտեղ կային վրանաձև ծածկեր։ Գետնին ամրացրել էին սյուներ և վերևը ծածկել ճյուղերով, ուր մարդիկ վաճառում էին լիմոնադ, թխվածքներ, ձմերուկ, խակ եգիպտացորեն ու այլ կանաչեղեն։
Քարոզը տեղի էր ունենում նման ծածկերի տակ, միայն թե դրանք ավելի մեծ էին և լցված մարդկային բազմությամբ։ Նստարանները պատրաստել էին կոճղերի կողքերից հանած տախտակներից, որոնց կլոր կողմերի վրա փորել ու որպես ոտքեր փայտեր էին ամրացրել։ Նստարանները հենարաններ չունեին։ Քարոզիչների համար ծածկի մի ծայրում պատրաստել էին բարձր ամբիոններ։ Կանայք գլխներին դրել էին ծղոտե գլխարկներ, մի քանիսը հագել էին բրդյա զգեստներ, մի քանիսը՝ չթե, երիտասարդներից ոմանք էլ՝ բամբակե սպիտակ շորեր։ Երիտասարդ տղամարդկանցից մի քանիսը ոտաբոբիկ էին, իսկ երեխաների մի մասի հագին միայն քաթանե շապիկներ կային, ուրիշ ոչինչ։ Տարեց կանանցից մի քանիսն էլ իրար թաքուն աչքով֊ունքով էին անում։
Առաջին հյուղակում, ուր մենք մտանք, քարոզիչը շարական էր կարդում։ Նա կարդաց երկու տող, և բոլորը երգեցին այն։ Սքանչելի էր երգը․ այնքա՜ն հուզիչ էր, և այնքա՜ն շատ էին երգողները։ Քարոզիչը երկու տող էլ կարդաց, որպեսզի երգեն, և այդպես շարունակ։ Մարդիկ ավելի ոգևորվեցին և երգեցին ավելի բարձր։ Վերջում մի քանիսն սկսեցին ողբալ, մի քանիսն էլ՝ գոռգոռալ։ Ապա քարոզիչն անցավ իր քարոզին և այն էլ շատ լրջորեն։ Նա մերթ ճոճվում էր դեպի ամբիոնի մի կողմը, մերթ մյուս կողմը, հենվում էր ամբիոնի մեջտեղին, թևերն ու մարմինը անընդհատ շարժելով և բառերն իր ամբողջ կարողությամբ բարձրաձայն արտասանելով։ Երբեմն բարձր բռնում էր բացված Աստվածաշունչը և պտտեցնում մեկ մի կողմի, մեկ մյուս կողմի վրա ու գոռում․ «Ահավասիկ պղնձյա օձն անապատում։ Նայեցե՛ք նրան և ապաքինվեցե՛ք»։ Մարդիկ բարձրաձայն գոռում էին «Փա՜ռք քեզ, տե՛ր։ Ա֊ա֊մե՜ն»։ Եվ այդպես նա շարունակեց, իսկ մարդիկ հեծում էին, լաց լինում ու ասում «ամեն»։
― Եկե՛ք ապաշխարողների աթոռը, եկե՛ք, մեղքի՛ց սևացածներ (ամեն), եկեք, հիվանդնե՛ր ու տառապյալներ (ամեն), եկե՛ք կաղե՛ր, կույրե՛ր ու խեղանդամներ (ամեն), եկե՛ք, ծանրաբեռնվածե՛ր ու կարիքավորնե՛ր՝ ամոթի մեջ թաղված (ա֊ա֊ամեն)։ Թող գան բոլոր նրանք, որ հոգնել, արատավորվել ու տառապում են։ Եկե՛ք, հոգեպե՛ս ընկճվածներ, եկեք զղջացող սրտով, եկեք ցնցոտիներով, կեղտոտված, հանցավոր։ Մաքրող ջուրը ազատ հոսում է, արքայության դուռը բաց է։ Ո՜հ, նե՛րս մտեք և հանգստացե՛ք (ա֊ա֊մեն, փա՛ռք քեզ, տե՛ր, փա՛ռք, ալելո՜ւիա)։
Եվ այսպես շարունակ։ Լացի ու աղաղակի պատճառով այլևս հնարավոր չէր հասկանալ քարոզչի ասածները։ Մարդիկ խմբերով տեղներից վեր էին կենում ու արցունքներ հեղեղելով, ամբողջ ուժով շարժվում դեպի սգավորների նստարանները։ Եվ երբ սգավորները խառնվեցին առաջին նստարանների շուրջը, բոլորն սկսեցին երգել, աղաղակել, իրենց գցել ծղոտի վրա։ Կարծես խելագարված ու ցնորված լինեին։
Դեռ գլխի չէի ընկել, թե ինչ է դա, երբ թագավորը նույնպես միացավ ապաշխարողներին և բոլորից բարձր աղաղակեց։ Այնուհետև նա բարձրացավ բեմ։ Քարոզիչը խնդրեց նրան խոսել ժողովրդի հետ, և նա խոսեց։ Նա ասաց ժողովրդին, որ ինքը երեսուն տարի ծովահեն է եղել Հնդկական օվկիանոսում։ Իր ընկերների շարքերը զգալիորեն նոսրացել էին անցյալ գարնանը, ճակատամարտում։ Ինքը վերադարձել է տուն նոր մարդիկ հավաքելու, բայց, փառք աստծո, անցյալ գիշեր իրեն կողոպտեցին մի շոգենավի վրա և ափ նետեցին առանց մի ցենտ անգամ գրպանում թողնելու։ Ինքը դրա համար ուրախ է։ Դա իր հետ պատահած ամենաօրհնյալ բանն է, որովհետև այժմ փոխված մարդ է և իր կյանքում առաջին անգամ իրեն երջանիկ է զգում։ Եվ որքան էլ ինքը աղքատ լինի, անմիջապես գնալու է Հնդկական օվկիանոս և իր կյանքի մնացած մասը նվիրելու է ծովահեններին ճշմարիտ ուղու վրա բերելու նպատակին, որովհետև ինքն այդ բանն ավելի լավ կանի, քան որևէ մեկ ուրիշը, այնքան, որքան ծանոթ է այդ օվկիանոսի բոլոր ծովահենային խմբերին։ Թեև առանց դրամի երկար ժամանակ է պետք այնտեղ հասնելու, բայց մի կերպ կհասնի և ամեն անգամ, երբ համոզի մի ծովահենի, կասի նրան․ «Ինձանից շնորհակալ մի՛ լինիր, ինձ պատիվ մի՛ արա․ այդ ամենը պատկանում է Փոքվիլի բացօթյա ժողովարանի մարդկանց՝ մարդկային ցեղի իսկական եղբայրներին ու բարերարներին, այնտեղի սիրելի քարոզչին՝ ամեն մի ծովահենի հավատարիմ բարեկամին»։
Արցունքները ողողեցին նրա այտերը, արտասվեցին նաև լսողները։ Այնուհետև մեկը բարձրաձայն գոչեց․
― Նրա համար հանգանակությո՜ւն կազմակերպենք, հանգանակությո՜ւն։
Հինգ֊վեց մարդ առաջ նետվեցին այդ նպատակի համար, բայց մեկը կանչեց․
― Թող նա ինքը մոտենա մարդկանց՝ գլխարկը բռնած։
Բոլորը համաձայնեցին այդ առաջարկությանը, որոնց թվում և քարոզիչը։
Թագավորը գլխարկը բռնած՝ անցավ ամբոխի միջով, աչքերը սրբելով, օրհնելով ու գովաբանելով ժողովրդին և շնորհակալություն հայտնելով, որ այդքան բարի էին հեռավոր ծովերում թափառող ծովահենների նկատմամբ։ Գեղեցիկ աղջիկները, արցունքներն աչքերից գլորելով, շուտ֊շուտ վեր էին կենում տեղներից և խնդրում թագավորին, որ թույլ տա համբուրեն իրեն, որպեսզի հիշի իրենց։ Իսկ թագավորը թույլ էր տալիս։ Աղջիկներից մի քանիսը ողջագուրվեցին ու համբուրեցին նրան հինգ֊վեց անգամ։ Նրան խնդրեցին մեկ շաբաթ մնալ իրենց մոտ, և ամեն ոք ուզում էր, որ իր տանը մնա, ասելով, որ դա իրենց համար պատիվ է։ Բայց նա ասաց․ քանի որ դա բացօթյա ժողովարանի վերջին օրն է, ուստի իր մնալը օգուտ չունի, բացի այդ, ինքը չի համբերում․ ուզում է անմիջապես Հնդկական օվկիանոսը գնալ, որ գործի անցնի հօգուտ ծովահենների։
Երբ վերադարձանք լաստը, և նա հաշվեց դրամը, պարզվեց, որ հավաքել է ութսունյոթ դոլար և յոթանասունհինգ ցենտ։ Բացի այդ, անտառով անցնելիս, սայլի տակից թռցրել էր վիսկիով լիքը երեք գալոնանոց<ref>Մեկ գալոնը հավասար է մոտ չորս լիտրի։</ref> մի աման։ Թագավորն ասաց, որ եթե այդ բոլորը միասին վերցնենք, ապա դա ավելի շատ կլինի, քան նա երբևէ ձեռք է բերել միսիոներական աշխատանքով։ Ասաց, որ խոսելն իմաստ չունի․ հեթանոսները ծովահենների հետ չեն կարող համեմատվել բացօթյա ժողովարաններում գործ տեսնելու մեջ։
Նախքան թագավորի գալը դուքսը կարծում էր, թե ինքը բավական գործ է տեսել, բայց նրա գալուց հետո իր կարծիքը փոխեց։ Դուքսը տպարանում շարել ու տպել էր երկու փոքրիկ գործ՝ ագարակատերերի համար՝ ձիու վաճառքի ծանուցագրեր, և դրա համար ստացել էր չորս դոլար։ Վերցրել էր տասը դոլարի ռեկլամային գործ՝ լրագրի համար, և ասել, որ դա կանի չորս դոլարով, եթե վճարը կանխիկ լինի, և պատվիրատուները համաձայնել էին։ Թերթի բաժանորդագրությունը տարեկան երկու դոլար էր, իսկ նա երեք բաժանորդագրություն ընդունել էր կեսական դոլարով, պայմանով, որ կանխիկ վճարեն։ Բաժանորդներն առաջարկել էին սովորականի նման վճարել փայտով ու սոխով, բայց դուքսը ասել էր, որ տպարանը նոր է գնել, գինը կարելվույն չափ իջեցրել է և այժմ ուզում է միայն կանխիկ դրամ։ Նա շարել էր և մի բանաստեղծություն, որ ինքն էր հորինել՝ անուշ ու թախծալի։ Բանաստեղծությունը կոչվում էր․ «Այո, սա՛ռն աշխարհ, ճզմի՛ր այս հիվանդ, խորտակված սիրտը»։ Եվ նա շարել, պատրաստ պահել էր թերթում տպելու համար, և դրա համար վճար չէր ուզում։ Ինչ֊որ է, նա ձեռք էր բերել ինն ու կես դոլար և ասում էր, որ ամբողջ օրը քրտինք է թափել։
Նա մեզ ցույց տվեց նաև մի այլ փոքրիկ գործ, որ տպել էր առանց վճարի, որովհետև մեզ համար էր։ Նկարված էր փախած մի նեգր, փայտի ծայրին անցկացրած մի կապոց գցած ուսին։ Տակը գրված էր «200 դոլար վարձատրություն»։ Այդ կատարել էր Ջիմի համար և մանրամասնորեն նկարագրել նրան։ Գրված էր, որ անցյալ ձմեռ նա փախել է Սենտ֊Ժաքի տնկարաններից, Նոր Օռլեանից քառասուն մղոն ներքև, և հավանորեն ուղղություն է վերցրել դեպի հյուսիս։ Ով բռնի և վերադարձնի, կստանա խոստացված վարձատրությունն ու ճանապարհածախսը։
― Այժմ, ― ասաց դուքսը, ― այս գիշերից հետո մենք կարող ենք ցերեկները նավարկել, եթե ուզենանք։ Հենց որ տեսնենք մեկը գալիս է, կարող ենք կապել Ջիմի ձեռքերն ու ոտքերը, գցել հյոուղակը, ցույց տալ այս հայտարարությունն ու ասել, թե բռնել ենք գետով բարձրանալիս և միջոցներ չունեալու պատճառով շոգենավով գնալ չենք կարող, ուստի մեր ծանոթներից ապառիկ վերցրել ենք այս լաստը և գնում ենք վարձատրություն ստանալու։ Ավելի հարմար կլիներ ձեռնաշղթաներ ու ոտնակապանք տեսնեին Ջիմի վրա, բայց դա մեր պատմությանը հարմար չէր․ չէ՞ որ մենք ասում ենք, թե աղքատ ենք, իսկ դա գոհարեղենի տպավորություն կթողներ։ Ամենահարմարը պարանն էր։ Պետք է պահպանել միօրինակությունը, ինչպես ասում են բեմի մարդիկ։
Մենք բոլորս ասացինք, որ դուքսը շատ խելոք է մտածել, և այլևս վտանգ չի կարող սպառնալ ցերեկային ճանապարհորդությանը։ Այդ գիշերը որոշեցինք հեռանալ, ազատվել այն աղմուկից, որ, մեր կարծիքով, դքսի տպարանային գործունեությունը կարող էր առաջ բերել այդ փոքրիկ քաղաքում։ Այնուհետև կարող էինք ազատ, գոռալով շարժվել առաջ, երբ ուզենայինք։
Մենք լուռ կուչ եկանք մի տեղ և չերևացինք մինչև ժամը տասը։ Ապա լողացինք առաջ, քաղաքից բավական հեռու։ Լաստի վրա լապտեր չկախեցինք, մինչև լիովին դուրս եկանք քաղաքի տեսողության դաշտից։
Երբ ժամը չորսին Ջիմն արթնացրեց ինձ, որ իրեն փոխարինեմ, ասաց․
― Հեք, քո կարծիքով, այս ճանապարհորդության ընթացքում էլի՞ թագավորների կհանդիպենք։
― Ոչ, հազիվ թե, ― պատասխանեցի ես։
― Լավ, ուրեմն շատ լավ է։ Մեկ֊երկուսը բավական են։ Մեր այս թագավորը սարսափելի հարբել է, դուքսն էլ պակասը չէ։
Պարզվեց, որ Ջիմը փորձել է թագավորին ֆրանսերեն խոսեցնել, որպեսզի լսի, թե ինչի նման է այդ լեզուն, բայց թագավորն ասել է, թե այնքան երկար է մնացել այս երկրում և այնպիսի նեղությունների մեջ է ընկել, որ մոռացել է։
