Changes
/* Երկու այցելություն */
Նա արդեն տեսել էր, ինչ իրեն պետք էր։
==Կալանատան հիանալի զամբյուղը==
Անցողիկ «Սրի ու խոփի» Ստարգորոդի բաժանմունքը «Բիստրոուպակի» տղերքի հետ երկարավուն հերթ ստեղծեցին «Խլեբոպրոդուկտի» ալրի կրպակի առջև։
Անցորդները կանգ էին առնում։
― Ինչի՞ համար եք հերթ բռնել, ― հարցնում էին քաղաքացիները։
Խանութի մոտ կանգնած տաղտկալի հերթի մեջ միշտ լինում է մի մարդ, որի խոսասիրությունը այնքան ավելի մեծ է լինում, որքան նա հեռու է կանգնած խանութի դռներից։ Իսկ ամենից հեռու կանգնած էր Պոլեսովը։
― Էս օրին էլ հասանք, ― ասում էր հրշեջ խմբի պետը, ― շուտով բոլորս էլ քուսպի կանցնենք։ Տասնինը թվին անգամ սրանից լավ էր։ Քաղաքում չորս օրվա ալյուր կա։
Քաղաքացիները կասկածամտորեն ոլորում էին բեղերը, վեճի էին բռնվում Պոլեսովի հետ և վկայակոչում «Ստարգորոդյան Պրավդան»։
Ապացուցելով Պոլեսովին, ինչպես երկու անգամ երկու՝ չորս, թե քաղաքում ինչքան ուզես ալյուր կա և որ խուճապ սարքելու հարկ չկա, քաղաքացիները վազում էին տուն, վերցնում ունեցած կանխիկ դրամը և միանում էին ալրի հերթին։
«Բիստրոուպակի» տղերքը խանութի ամբողջ ալյուրը գնելուց հետո անցան բակալեյա և ստեղծեցին թեյաշաքարային հերթ։
Երեք օրում Ստարգորոդը բռնվեց պարենային և ապրանքային ճգնաժամով։ Կոոպերացիայի և պետառևտրի ներկայացուցիչները առաջարկեցին, մինչև ճանապարհին եղած պարենամթերքի բացթողումը սահմանափակվել մեկական ֆունտ շաքարով և հնգական ֆունտ ալյուրով։
Հետևյալ օրը գտնվեց հակաթույնը։
Առաջինը շաքարի հերթ բռնեց Ալխենը։ Նրա ետևից կինը՝ Սաշխենը, Պաշա Էմիլևիչը, չորս Յակովլևիչները և բոլոր տասնհինգ խնամակալված պառավները իրենց քաթանե զգեստներով։ Ստարսպառկոոպի խանութներից կես փութ շաքար դուրս քաշելուց հետո Ալխենն իր հերթը տարավ մեկ ուրիշ կոոպերատիվ, ճանապարհին անիծելով Պաշա Էմիլևիչին, որը կարողացել էր խժռել իր ստացած մի ֆունտ շաքարավազը։ Պաշան շաքարը բլրաձև լցնում էր ափին և ուղարկում լայն բացած երախը։ Ալխենն ամբողջ օրը դրանով էր զբաղված։ Չորապակսորդից և քաշապակսորդից խուսափելու համար նա Պաշա Էմիլևիչին հանեց հերթից և օգտագործեց գնածը շուկա կրելու համար։ Այնտեղ Ալխենը քաշվելով մասնավոր խանութներին էր վերավաճառում ձեռք բերած շաքարը, ալյուրը, թեյն ու մարկիզետը։
Պոլեսովը հերթի էր կանգնում գլխավորապես սկզբունքից ելնելով։ Նա փող չուներ և միևնույն է՝ ոչինչ գնել չէր կարող։ Նա հերթից հերթ էր քոչում, ականջ էր դնում խոսակցություններին, սուր դիտողություններ էր անում, բազմանշանակալից բարձրացնում էր հոնքերը և մարգարեություն էր անում։ Նրա թերասությունների հետևանքն եղավ այն, որ քաղաքը լցրեցին լուրերով՝ ինչ֊որ Սարից ու Խոպանից եկած ընդհատակյա կազմակերպության մասին։
Նահանգապետ Դյադևը մի օրվա մեջ վաստակեց տասը հազար։ Թե որքան վաստակեց բորսային կոմիտեի նախագահ Կիսլյարսկին՝ իր կինն էլ չգիտեր։
Այն միտքը, որ ինքը պատկանում է գաղտնի ընկերությանը, հանգիստ չէր տալիս Կիսլյարկսուն։ Քաղաքում պտտվող լուրերը վերջնականապես ահաբեկեցին նրան։ Անքուն գիշեր անցկացնելուց հետո բորսային կոմիտեի նախագահը որոշեց, որ միայն անկեղծ խոստովանությունը կարող է կրճատել բանտարգելության ժամկետը։
― Լսիր, Հենրիետտա, ― ասաց նա կնոջը, ― ժամանակն է արդեն կտորեղենը աներձագի մոտ տեղափոխելու։
― Ի՞նչ է, գալո՞ւ են, ― հարցրեց Հենրիետտա Կիսլյարսկայան։
― Կարող են գալ։ Քանի որ երկրում առևտրի ազատություն չկա, ապա ես երբևէ նստելո՞ւ եմ թե չէ։
― Ուրեմն սպիտակեղենը պատրաստե՞մ։ Դժբա՜խտ իմ կյանք։ Շարունակ հանձնելիք տար։ Եվ ինչո՞ւ չես գնում սովետական ծառայության։ Չէ՞ որ աներձագդ պրոֆմիության անդամ է, և՝ ոչի՜նչ։ Իսկ սա անպայման ուզում է կարմիր վաճառական լինել։
Հենրիատտան չգիտեր, որ բախտն իր ամուսնուն դարձրել էր բորսային կոմիտեի նախագահ։ Ուստի և հանգիստ էր։
― Կարող է պատահել, որ գիշերելու չգամ, ― ասաց Կիսլյարսկին, ― այդ դեպքում դու վաղը հանձնելիքով եկ։ Միայն, խնդրում եմ, վարենիկներ չբերես։ Ի՞նչ բավականություն՝ սառը վարենիկներ ուտել։
― Գուցե հետդ պրիմո՞ւս վերցնես։
― Հենց էն է թո՜ւյլ են տալիս բանտախցում պրիմուս պահել։ Դեսը տուր իմ զամբյուղը։
Կիսլյարսկին կալանատան առանձին զամբյուղ ուներ։ Հատուկ պատվերով շինված այդ զամբյուղը միանգամայն ունիվերսալ էր։ Բաց արած վիճակում նա մահճակալ էր, կիսաբաց վիճակում՝ սեղան։ Բացի այդ, նա փոխարինում էր պահարանի, ուներ դարակներ, կեռիկներ և արկղներ։ Կինը ունիվերսալ զամբյուղի մեջ դրեց սառը ընթրիք և մաքուր սպիտակեղեն։
― Ինձ կարող ես չուղեկցել, ― ասաց փորձված ամուսինը։ ― Թե Ռուբենսը փողի ետևից գալու լինի, ասա, որ փող չկա։ Ցտեսություն։ Ռուբենսը կարող է սպասել։
Եվ Կիսլյարսկին դանդաղ և լուրջ քայլվածքով դուրս եկավ փողոց, ձեռքին բռնած կալանատան զամբյուղը։
― Այդ ո՞ւր, քաղաքացի Կիսլյարսկի, ― ձայն տվեց Պոլեսովը։
Նա կանգնել էր հեռագրասյան կողքին և ճիչերով քաջալերում էր կապի բանվորին, որը երկաթյա ճանկերով սյանը կառչած մագլցում էր դեպի մեկուսիչները։
― Գնում եմ խոստովանելու, ― պատասխանեց Կիսլյարսկին։
― Ի՞նչը։
― Սուրն ու խոփը։
Վիկտոր Միխայլովիչի լեզուն բռնվեց։ Իսկ Կիսլյարսկին ցցելով ձվանման փորը, որի վրա կապած էր ամառանոցային գոտի՝ ժամացույցի փոքրիկ գրպանով, անշտապ քայլերով գնաց նահանգային դատախազություն։
Վիկտոր Միխայլովիչը թևերը թափահարեց և թռավ Դյադևի մոտ։
― Կիսլյարսկին պրովոկատոր է, ― բղավեց հրշեջ խմբի պետը։ ― Հենց նոր գնաց մատնվելու։ Հրեն դեռ երևում է։
― Ինչպե՞ս։ Զամբյուղն էլ հե՞տն էր, ― սարսափեց Ստարգորոդի նահանգապետը։
― Հետն էր։
Դյադևը համբուրեց կնոջը, բղավեց, թե բան է՝ Ռուբենսը գալու լինի, փող չտալ նրան, և գլխապատառ դուրս վազեց փողոց։ Վիկտոր Միխայլովիչը շուռումուռ եկավ, հառաչեց ու կչկչաց ձու ածող հավի նման և վազ տվեց Վլադյայի ու Նիկեաշայի մոտ։
Այդ միջոցին քաղաքացի Կիսլյարսկին, դանդաղ զբոսնելով, մոտենում էր դատախազությանը։ Ճանապարհին նա հանդիպեց Ռուբենսին և երկար խոսեց նրա հետ։
― Բա փո՞ղը, ― հարցրեց Ռուբենսը։
― Փողի համար կգնաք կնոջս մոտ։
― Իսկ դուք ինչո՞ւ եք զամբյուղով, ― տարակուսած հարցրեց Ռուբենսը։
― Բաղնիս եմ գնում։
Է՛, թող անուշ լինի։
Ապա Կիսլյարսկին մտավ նախկին «Բոնբոն դե Վարսովի»֊ն, ներկայումս սպառկոոպի հրուշակարանը, մի գավաթ սուրճ խմեց և կերավ շերտակարկանդակ։ Ժամանակն էր գնալու խոստովանելու։ Բորսային կոմիտեի նախագահը մտավ նահանգային դատախազության ընդունարանը։ Այնտեղ դատարկություն էր։ Կիսլյարսկին մոտեցավ դռանը, որի վրա գրված էր՝ «Նահանգային դատախազ» և քաղաքավարի թակեց։
― Կարելի՛ է, ― պատասխանեց Կիսլյարսկուն քաջ ծանոթ ձայնը։
Կիսլյարսկին ներս մտավ և զարմանքից կանգ առավ։ Նրա ձվանման փորը ձեռաց ներս ընկավ և թոռոմեց խուրմայի պես։ Այն, ինչ նա տեսավ, բոլորովին անսպասելի էր իր համար։
Գրասեղանը, որի ետևում նստած էր դատախազը, շրջապատել էին «Սրի և խոփի» հզոր կազմակերպության անդամները։ Դատելով նրան ձեռքերի շարժուձևերից և լալկան ձայներից, նրանք ամեն ինչ խոստովանում էին։
― Ահա նա, ― բացականչեց Դյադևը, ― ամենագլխավոր օկտյաբրիստը։
― Նախ և առաջ, ― ասաց Կիսլյարսկին, վայր դնելով կալանատան զամբյուղը և սեղանին մոտենալով, ― նախ և առաջ ես օկտյաբրիստ չեմ, հետո ես միշտ էլ համակրել եմ սովետական իշխանությանը, և երկրորդ՝ գլխավորը ես չեմ, այլ ընկեր Չարուշնիկովը, որի հասցեն․․․
― Կարմիրբանակայի՛ն, ― բղավեց Դայդևը։
― Համար երեք, ― խմբովին տեղեկացրին Վլադյան ու Նիկեշան։
― Մտնել բակ և ձախ, ― ավելացրեց Վիկտոր Միխալովիչը, ― ես կարող եմ ցույց տալ։
Քսան րոպե անց բերեցին Չարուշնիկովին, որը նախ և առաջ հայտարարեց, որ կաբինետում ներկա եղողներից ոչ ոքի կյանքում երբեք չի տեսել։ Դրանից անմիջապես հետո, ոչ մի ընդմիջում չտալով, Չարուշնիկովը մատնեց Ելենա Ստանիսլվովնային։
Բորսային կոմիտեի նախագահը միայն բանտախղցում իրեն թեթև ու հանգիստ զգաց, երբ սպիտակեղենը փոխեց և մեկնվեց կալանատան զամբյուղի վրա։
Մադամ Գրիցացուևա֊Բենդերը ճգնաժամի օրերին կարողացել էր իր խանութի համար առնվազն չորս ամսվա ուտելեղեն և ապրանք մթերել։ Հանգստանալով, նա նորից սկսեց կարոտել իր ջահել ամուսնուն, որը տառապում էր Փոքր Ժողկոմխորհի նիստերին։ Գուշակուհուն այցելելը չհանգստացրեց նրան։
Ելենա Ստանիսլավովնան, Ստարգորոդի ամբողջ արեոպագի անհտացումից անհանգստացած, վրդովեցուցիչ անփությությամբ թուղթ էր բաց անում։ Թուղթը մերթ աշխարհի կործանում էր գուշակում, մերթ ռոճիկի ավելացում, մերթ ամուսնու հետ տեսակցություն պետական շենքում, անբարյացակամի ՝ ագռավի թագավորի՝ ներկայությամբ։
Բայց հենց այդ գուշակումը շատ տարօրինակ վախճան ունեցավ։ Եկան ագենտները՝ ագռավի թագավորները՝ և գուշակուհուն տարան պետական շենք՝ դատախազի մոտ։
Թութակի հետ մենակ մնալով, այրին շփոթված պատրաստվում էր հեռանալ, երբ հանկարծ թութակը կտուցը խփեց վանդակին և կյանքումն առաջին անգամ խոսեց մարդկային լեզվով։
― Էս օրին էլ հասանք, ― ասաց նա խայթիչ տոնով, գլուխը ծածկեց թևով և կռնատակից մի փետուր պոկեց։
Մադամ Գրիցացուևա֊Բենդերը վախից նետվեց դեպի դռները։
Նրա ետևից հասնում էին կրակոտ կցկտուր խոսքեր։ Հին թռչունը այնպես էր շշմել ագենտների այցելություններից և տիրուհուն պետական տուն տանելուց, որ սկսեց բղավել բոլոր իրեն ծանոթ բառերը։ Նրա ռեպերտուարում ամենամեծ տեղը գրավում էր Վիկտոր Միխայլովիչ Պոլեսովը։
― Բացակայության առկայության դեպքում, ― ջղայնացած ասում էր թռչունը։
Եվ, թառի վրա գլուխկոնծի տալով, աչքով արեց դռների մոտ քարացած այրուն, կարծես ասելով․ «Հը, ինչպե՞ս է դուր գալիս ձեզ, որբև այրի՛»։
― Մա՛յր իմ, ― հառաչեց Գրիցացուևան։
― Ո՞ր գնդում էիք ծառայում, ― հարցրեց թութակը Բենդերի ձայնով։ ― Կռ֊ռ֊ռ֊ռ֊ախ․․․ Եվրոպան մեզ կօգնի։
Այրու փախչելուց հետո թութակը հարդարեց իր կրծկալը և ասաց այն խոսքերը, որ երեսուն տարի շարունակ փորձում էին դուրս քաշել նրանից․
― Պո՛պկա հիմար։
Այրին վազում էր փողոցով՝ ձայնը գլուխը գցած։ Իսկ տանը նրան սպասում էր թեթևսոլիկ մի ծերուկ։
Դա Վարֆոլոմեիչն էր։
― Հայտարարությունով եմ եկել, ― ասաց Վարֆոլոմեիչը, ― երկու ժամ սպասում եմ, օրիորդ։
Նախազգացման ծանր սմբակը հարվածեց Գրիցացուևայի սրտին։
― Օ՜խ, ― ծոր տվեց այրին։ ― Հոգիս մաշվե՜ց։
― Ձեզանից կարծեմ, գնացել է քաղաքացի Բե՞նդերը։ Դուք հայտարարություն եք տվել։
Այրին ընկավ ալրի պարկերի վրա։
― Ի՜նչ թույլ կազմվածք ունեք, ― անուշ ձայնով ասաց Վարֆոլոմեիչը։ ― Ես ամենից առաջ կուզենայի վարձատրման հարցը պարզել․․․
― Օ՜խ․․․ Ամեն ինչ վերցրեք։ Ոչինչ հիմա չեմ ափսոսում, ― սգում էր զգայուն այրին։
― Այսպես ուրեմս։ Ինձ հայտնի է ձեր զավակի՝ Օ․ Բենդերի ուր լինելը։ Ի՞նչ վարձատրություն կլինի։
― Ամեն ինչ վերցրեք, ― կրկնեց այրին։
― Քսան ռուբլի, ― չոր֊չոր ասաց Վարֆոլոմեիչը։
Այրին վեր կացավ պարկերի վրայից։ Նա ալրոտվել էր և ուժեղ թարթում էր ալրոտած թերթերունքները։
― Որքա՞ն, ― վերստին հարցրեց նա։
― Տասնհինգ ռուբլի, ― գինն իջեցրեց Վարֆոլոմեիչը։
Նա զգում էր, որ այդ դժբախտ կնոջից երեք ռուբլի պոկելն էլ դժվար է։
Այրին պարկերը կոխկռտելով, մոտենում էր ծերունուն, վկայության էր կանչում երկնային ուժերին և նրաց օգնությամբ հաստատուն գին սահմանեց։
― Էհ, ինչ արած, աստված ձեզ հետ, թող լինի հինգ ռուբլի։ Միայն խնդրում եմ փողն առաջուց։ Էդ սկզբունքն ունեմ ես։
Վարֆոլոմեիչը հուշատետրից հանեց լրագրի երկու կտրվածք և ձեռքից բաց չթողնելով սկսեց կարդալ։
― Այ բարեհաճեցեք հերթով նայել։ Դուք ուրեմն գրել էիք․ «Աղաչում եմ․․․ տանից գնացել է ընկեր Բենդերը․․․ կանաչ կոստյում դեղին կոշիկներ, երկնագույն ժիլետ․․․»։ Ճի՞շտ է։ Սա ուրեմս «Ստարգորոդյան Պրավդան»։ Բայց ահա թե ինչ են գրում ձեր զավակի մասին մայրաքաղաքի թերթերում։ Ահա՛․․․ «ԸՆկել է ձիու տակ․․․»։ Դուք շատ էլ դարդ մի անեք, մադամոչկա, դենը լսեցեք․․․ «Ընկել է ձիու տակ․․․»։ Կենդանի՛ է, կենդանի։ Ասում եմ ձեզ, կենդանի է։ Բա ես հանգուցյալի համար փող կվերցնեի՞։ Այսպես ուրեմս․ «Ընկել է ձիու տակ։ Երեկ Սվերդլովի հրապարակում N 8974 կառապանի ձիու տակ ընկավ քաղաքացի Օ․ Բենդերը։ Տուժողը պրծավ մի թեթև վախով․․․»։ Այ ուրեմն էս փաստաթղթերը տրամադրում եմ ձեզ, իսկ դուք առաջուց փող տվեք։ Ես էդ սկզբունքն ունեմ։
Այրին լացով տվեց փողը։ Ամուսինը, դեղին կոշիկներով իր սիրելի ամուսինը ընկած էր մոսկովյան հեռավոր հողի վրա, և կառապանի հրաշունչ ձին սմբակով խփում էր նրա երկնագույն գարուսե կրծքին։
Վարֆոլոմեիչի զգայուն հոգին բավարարվեց կարգին վարձատրությունով։ Նա գնաց, այրուն բացատրելով, թե ամուսնու լրացուցիչ հետքերը անտարակույս կգտնվեն «Հաստոց» թերթի խմբագրությունում, որոնց, իհարկե, ամեն ինչ հայտնի է աշխարհում։
::::::::Տեր Ֆյոդորի նամակը
:::Գրված Ռոստովում, «Ծիր֊կաթին եռոցարանում,
::::իր կնոջը՝ գավառական N քաղաքում
Իմ սիրելի Կա՛տյա։ Նոր դժբախտություն եկավ գլխիս, բայց այս մասին հետո։ Փողն ստացա միանգամայն ժամանակին, որի համար սրտագին շնորհակալություն եմ հայտնում։ Ռոստով հասնելուն պես գնացի ըստ հասցեի։ «Նովորոսցեմենտը» շատ մեծ հիմնարկություն է, այնտեղ ոչ ոք էլ ինժեներ Բռունսին չէր ճանաչում։ Ես այն է բոլորովին հուսահատվելու վրա էի, երբ ինձ գլխի գցեցին։ Գնացեք, ասացին, անձնական սեղան։ Գնացի։ «Հա, ― ասացին ինձ, ― մեզ մոտ էդպիսի մեկը ծառայել է, պատասխանատու աշխատանք էր կատարում, միայն թե, ասում են, անցած տարի գնացել է մեր մոտից։ Նրան գրավեցին տարան Բաքու, Ազերնեֆտում ծառայելու՝ տեխնիկայի անվտանգության գործով»։
Դե աղավնյակս, իմ ճամփորդությունը այնքան էլ կարճ չեղավ, որքան կարծում էինք։ Դու գրում ես, թե փողը սպառվելու վրա է։ Ինչ արած, Կատերինա Ալեքսանդրովնա։ Վախճանին քիչ մնաց սպասելու։ Զինվիր համբերությամբ և աստծուն աղոթելով ծախիր ուսանողական դիագոնալի մունդիրը։ Դեռ հալա շատ ծախսեր ունենք անելու։ Պատրաստ եղիր ամեն ինչի։
Ռոստովում սարսափելի թանկություն է։ Հյուրանոցի համարի համար վճարեցի 2 ռ․25կ․։ Մինչև Բաքու փողը կհերիքի։ Հաջողության դեպքում էստեղից կհեռագրեմ։
Եղանակներն էստեղ շոգ են։ Վերարկուն թևիս եմ կրում։ Վախենում եմ համարում թողնել՝ մեկ էր տեսար թռցրին։ Էստեղի ժողովուրդը երկյուղ չունի։
Ռոստով քաղաքն ինձ դուր չի գալիս։ Ազգաբնակչության քանակով և աշխարհաքաղաքան դիրքով նա զգալիորեն զիջում է Խարկովին։ Բայց ոչինչ, տիրուհիս, աստված տա, միասին Մոսկվա էլ կգնանք։ Այն ժամանակ կտեսնես․ միանգամայն արևմտաեվրոպական քաղաք է։ Իսկ հետո կապրենք Սամարայում, մեր գործարանի կողքին։
Վորոբայնինովը հետ չի՞ վերադարձել արդյոք։ Ո՞ր կողմերումն է հիմա թափառում։ Եվստեգնիևը դեռ ճաշո՞ւմ է մեզ մոտ։ Ի՞նչ վիճակումն է իմ փարաջան մաքրելուց հետո։ Բոլոր մեր ծանոթներին հավատացրու, իբր ես գտնվում եմ մորաքրոջս մահիճի մոտ։ Նույնը գրւր և Գուլենկային։
Հա՛։ Քիչ մնաց մոռանայի քեզ պատմելու այսօր ինձ հետ պատահած ահավոր դեպքի մասին։
Հիանալով խաղաղ Դոնով, կանգնել էի կամրջի մոտ ու երազում էի մեր ապագա լիության մասին։ Մեկ էլ քամի բարձրացավ և քո հացթուխ եղբոր գլխարկը տարավ գցեց գետը։ Էնպես էլ չգտա։ Ստիպված նոր ծախս արի․ անգլիական կեպի գնեցի 2 ռ․50 կոպեկով։ Քո հացթուխ եղբորը ոչինչ մի ասա էս պատահարի մասին։ Համոզիր նրան, որ ես Վորոնեժում եմ։
Վատ է սպիտակեղենի բանը։ Իրիկունը լվանում եմ, իսկ որ չի չորանում, առավոտը թաց֊թաց հագնում եմ։ Ներկա շոգի պայմաններում դա նույնիսկ հաճելի է։
Գրկում և համբուրում եմ քեզ։
::::::::Հավետ քո ամուսին Ֆեդյա
==Ծանոթագրություններ==
<references/>
