Changes
/* Երկրաշարժ */
Ինչ֊որ տեղ դղրդոցով աղյուսներ էին թափվում։ Երկար ու զիլ սուլում էր շոգենավի շչակը։
==Գանձը==
Հոկտեմբերի վերջի անձրևոտ մի օր Իպոլիտ Մատվեևիչը առանց պիջակի, արծաթե մանր աստղերով պատած լուսնկա ժիլետով, եռանդուն գործի վրա էր Իվանոպուլոյի սենյակում։
Իպոլիտ Մատվեևիչը աշխատում էր լուսամուտի գոգին, որովհետև մինչև օրս սենյակում սեղան չկար։ Մեծ կոմբինատորը գեղարվեստական գծով մեծ պատվեր էր ստացել բնակընկերությունների համար հասցեների աղյուսկաներ պատրաստելու։ Աղյուսակների պատրաստումը տրաֆարետով Օստապը հանձնարարել էր Վորոբյանինովին, իսկ ինքը Մոսկվա գալու օրվանից գրեթե մի ամիս պտտվում էր Հոկտեմբերյան կայարանի շրջակայքում, անասելի մոլեգնույթամբ որոնելով վերջին աթոռի հետքերը, որն իր մեջ անպայմանորեն թաքցնում էր մադամ Պետուխովայի ադամանդները։
Իպոլիտ Մատվեևիչը ճակատը կնճռոտելով տրաֆարետում էր երկաթյա տախտակները։ Ադամանդային արշավի կես տարվա ընթացքում նա կորցրել էր իր սովորությունները։
Գիշերները Իպոլիտ Մատվեևիչը երազում տեսնում էր վայրենի տրանսպարանտներով զարդարված լեռնաշղթաներ, աչքերի առջևով, դարչնագույն ազդրերը ցնցելով, թռչում էր Իզնուրենկովը, շուռ էին գալիս նավակներ, խեղդվում էին մարդիկ, երկնքից աղյուս էր ընկնում և երախը լայն բացած գետինը աչքերին ծծմբածուխ էր փչում։
Օստապը, որ ամեն օր Իպոլիտ Մատվեևիչի կողքին էր, ոչ մի փոփոխություն չէր նկատում նրա մեջ։ Մինչդեռ Իպոլիտ Մատվեևիչը արտասովոր կերպով փոխվել էր։ Իպոլիտ Մատվեևիչի քայլվածքն էլ անգամ այն չէր, աչքերի արտահայտություն էլ դարձել էր վայրենի, աճած բեղերն էլ արդեն երկրի մակերեսին զուգահեռ չէին ցցված, այլ գրեթե ուղղահայաց, ինչպես քավթառ կատվի բեղերը։
Իպոլիտ Մատվեևիչը փոխվել էր և ներքուստ։ Նրա բնավորության մեջ հայտնվել էին առաջներում ոչ հատուկ վճռականության և դաժանության գծեր։ Երեք միջադեպ հեզհետե նրա մեջ դաստիարակել էին այդ նոր զգացմունքները․ վասյուկինցի շախմատասերների ծանր բռնուցքներից հրաշքով փրկվելը, Պյատիգորսկի ― «Ծաղկանոցի» մոտերքի մուրացկանություն անելու առաջին դեբյուտը, վերջապես՝ երկրաշարժը, որից հետո Իպոլիտ Մատվեևիչը փոքր֊ինչ վնասվեց և գաղտնի ատելություն պահեց մեջը իր կոմպանինոնի նկատմամբ։
Վերջին ժամանակներս Իպոլիտ Մատվեևիչը բռնվել էր ուժեղագույն կասկածանքներով։ Նա վախենում էր, թե Օստապը ինքը բաց կանի աթոռը և գանձը վերցնելով կմեկնի, բախտի քմահաճույքին թողնելով իրեն։ Նա չէր համարձակվում արտահայտել իր կասկածանքերը, ծանոթ լինելով Օստապի ծանր ձեռքերին և նրա անդրդվելի բնավորությանը։ Ամեն օր պատուհանի մոտ նստած և քառթված հին ածելիով չորացած տառերը քերելով, Իպոլիտ Մատվեևիչը տանջվում էր։ Ամեն օր նա վախենում էր, թե Օստապն այլևս չի գա, և ինքը, ազնվականության նախկին պարագլուխը, սովամահ կլինի մոսկովյան խոնավ ցանկապատի տակ։
Բայց Օստապը գալիս էր ամեն երեկո, թեև ուրախ լուրեր չէր բերում։ Անսպառ էին նրա եռանդը և ուրախությունը։ Հույսը ոչ մի րոպե չէր լքում նրան։
Միջանցքում ոտնաձայն լսվեց, ինչ֊որ մեկը զրխկաց անկիզելի պահարանին, և ֆաներե դուռը լայն բացվեց քամու շուռ տված էջի թեթևությամբ։ Շեմքին կանգնել էր մեծ կոմբինատորը։ Նա ամբողջովին թրջված էր, այտերը այրվում էին խնձորների պես։ Նա շնչում էր ծանր։
― Իպոլիտ Մատվե՛ևիչ, ― բղավեց նա։ ― Լսեցե՛ք, Իպոլիտ Մատվեևիչ։
Վորոբյանինովը զարմացավ։ Դեռ երբեք տեխնիկական դիրեկտորը իրեն անուն֊հայրանունով չէր կանչել։ Եվ հանկարծ նա հասկացավ․․․
― Կա՞, ― արտաշնչեց նա։
― Բանն էլ հենց այդ է, որ կա։ Ա՛խ, Կիսա, գրողը ձեզ տանի։
― Մի բղավեք, ամեն ինչ լսվում է։
― Ճիշտ է, ճիշտ է․ կարող են լսել, ― արագ֊արագ շշնջաց Օստապը։ ― Կա՛, Կիսա, կա, և եթե ուզում եք, ես կարող եմ հիմա ևեթ ցուցադրել այն։ Նա երկաթուղայինների ակումբումն է, նոր ակումբում․․․ Երեկ բացումն էր․․․ Ինչպե՞ս գտա։ Դատարկ բա՞ն։ Անասելի դժվար էր։ Հանճարեղ կոմբինացիա, փայլուն կերպով մինչև վերջը տարված։ Անտիկ արկած․․․ Մի խոսքով, բարձր կարգի մի բան։
Չսպասելով, մինչև Իպոլիտ Մատվեևիչը պիջակը կքաշեր վրան, Օստապը դուրս վազեց միջանցք։ Վորոբյանինովը սանդուղքի վրա միացավ նրան։ Երկուսն էլ, մեկ մեկու հետ հուզված հարցեր փոխանակելով, թաց փողոցներով սլանում էին դեպի Կալանչևյան հրապարակը։ Նրանք նույնիսկ գլխի չընկան, որ կարելի է նստել տրամվայ։
― Դուք հագնված եք կոշկակարի պես, ― ուրախ֊ուրախ շաղակրատում էր Օստապը։ ― Ո՞վ է այդպես ման գալիս, Կիսա։ Ձեզ հարկավոր են օսլայած սպիտակեղեն, մետաքսյա գուլպաներ և, իհարկե ցիլինդր։ Ձեր դեմքի վրա ինչ֊որ ազնիվ բան կա։ Ասացեք, դուք իսկապե՞ս եղել եք ազնվականության պարագլուխ։
Ցույց տալով պարագլխին աթոռը, որ դրված էր շախմատային խմբակի սենյակում և ուներ ամենասովորական հաբսյան տեսք, թեև իր մեջ անսահման արժեքներ էր թաքցնում, Օստապը Վորոբյանինովին քարշ տվեց միջանցք։ Այստեղ ոչ ոք չկար։ Օստապը մոտեցավ ձմեռվա համար դեռ չծեփած պատուհանին և բնից դուրս քաշեց երկու շրջանակների սողնակները։
― Այս պատուհանից, ― ասաց նա, ― մենք այսօր գիշերը ուզածդ ժամին հեշտ ու հանգիստ կընկնենք ակումբ։ Հիշեցեք, Կիսա, շքամուտքից երրորդ պատուհանը։
Նրանք դեռ երկար թափառեցին ակումբում իբրև գավժողկրթբաժնի ներկայացուցիչներ և չէին կարողանում չհիանալ հրաշալի դահլիճներով և սենյակներով։
― Եթե ես Վասյուկիում խաղայի ահա այսպիսի մի աթոռի վրա նստած, ― ասաց Օստապը, ― ապա ոչ մի խաղ տանուլ չէի տա։ Ոգևորությունը թույլ չէր տա։ Սակայն, գնանք, ծերուկ, ես հոգեպահուստ քսանհինգ ռուբլի ունեմ։ Գիշերվա այցելություններից առաջ մենք պետք է գարեջուր խմենք և հանգստանանք։ Գարեջուրը ձեզ անհարմար վիճակի մեջ չի՞ գցում, պարագլուխ։ Փույթ չէ։ Վաղը դուք շամպայն կլակեք անսահման քանակությամբ։
Գարեջրատնից Սիվցեվ Վրաժեկ գնալիս Բենդերը անասելի զվարճանում և խայթում էր անցորդներին։ Նա փարվում էր թեթևակի հարբած Իպոլիտ Մատվեևիչի ուսերին և քնքշությամբ ասում․
― Դուք չափից շատ համակրելի ծերուկ եք, Կիսա, բայց ես ձեզ տասը տոկոսից ավել չեմ տա։ Աստված վկա, չեմ տա։ Դե լավ, ձեր ինչների՞ն է պետք այդքան փողը։
― Ինչպե՞ս թե ինչներին։ Ինչպե՞ս թե ինչներին, ― տաքանում էր Իպոլիտ Մատվեևիչը։
Օստապն անկեղծ սրտով ծիծաղում և այտը հպում էր կոնցեսիայի իր ընկերոջ թաց թևքին։
― Ախր ի՞նչ եք գնելու, Կիսա։ Ի՞նչ։ Չէ՞ որ դուք ոչ մի ֆանտազիա չունեք։ Աստված է վկա, տասնհինգ հազարը ձեզ բոլ֊բոլ հերիք է։ Չէ՞ որ շուտով դուք մեռնելու եք, ախր շատ ծեր եք։ Ձեզ ընդհանրապես փող պետք չէ․․․ Գիտեք ինչ, Կիսա, վայ թե ես ձեզ ոչինչ չտամ։ Դա երես տալ կլինի։ Իսկ ձեզ, Կիսուլյա, կվերցնեմ ինձ մոտ քարտուղար։ Հը՞։ Ամսական քառասուն ռուբլի։ Ուտելիքն ինձանից։ Չորս հանգստի օր․․․ Հը՞։ Արտահագուստ, թեյի փող, սոցապ․․․ Հը՞։ Ընդունելի՞ է ձեզ այս առաջարկությունը։
Իպոլիտ Մատվեևիչը ձեռքը պոկեց և արագ֊արագ առաջ շարժվեց։ Այդ կատակները նրան կատաղության էին հասցնում։
Օստապը վարդագույն առանձնատան մուտքի մոտ հասավ Վորոբյանինովին։
― Դուք իսկապե՞ս նեղացաք ինձանից, ― հարցրեց Օստապը։ ― Ես ախր կատակ էի անում։ Դուք ձեր երեք տոկոսը կստանաք։ Վկա է աստված, երեք տոկոսը ձեզ բավական է, Կիսա։
Իպոլիտ Մատվեևիչը մռայլ ներս մտավ սենյակ։
― Հը՞, Կիսա, ― հոգու հետ էր խաղում Օստապը, ― համաձայնեք երեք տոկոսին։ Աստված վկա, համաձայնեք։ Մեկ ուրիշը կհամաձայներ։ Սենյակ գնելու կարիք չունեք, մանավանդ, որ Իվանոպուլոն Տվեր է մեկնել մի ամբողջ տարով։ Կամ այնուամենայնիվ ինձ մոտ ընդունվեք որպես սպասավոր․․․ Տաքուկ տեղ է։
Տեսնելով, որ Իպոլիտ Մտավեևիչին ոչնչով չի կարող տակնուվրա անել, Օստապը անուշ հորանջեց, ձգվեց մինչև առաստաղը, լայն կրծքավանդակը լցրեց օդով և ասաց․
― Է՛, բարեկամս, գրպաններդ պատրաստիր։ Ակումբ կգնանք լուսաբացից առաջ։ Դա ամենալավ ժամանակն է։ Պահակները քնած քաղցր երազներ են տեսնում, որի համար նրանց հաճախ հեռացնում են առանց արձակման նպաստի։ Իսկ առայժմ, սիրելիս, խորհուրդ եմ տալիս ձեզ հանգստանալ։
Օստապը պառկեց Մոսկվայի զանազան մասերից հավաքած երեք աթոռների վրա և, նիրհելով, արտասանեց․
― Կամ սպասավոր․․․ Կարգին ռոճիկ․․․ Ուտելիք․․․ Թեյափող․․․ Դե լավ, լավ, կատակ եմ անում․․․ Նիստը շարունակվում է։ Սառույցը շարժվե՛ց, պարոնայք երդվյալ ատենակալներ։
Դրանք մեծ կոմբինատորի վերջին խոսքերն էին։ Նա քնեց անհոգ քնով, խոր, թարմացնող և երազներով չծանրաբեռնված քնով։
Իպոլիտ Մատվեևիչը դուրս ելավ փողոց։ Նա լեցուն էր կատաղությամբ և չարությամբ։ Լուսինը ցատկոտում էր ամպային գուղձերի վրայով։ Առանձնատների թաց հարթակները յուղոտ փայլփլում էին։ Ջրափոշու պսակներով շրջապատված գազային լապտերները տագնապալից պլպլում էին։ «Օրյոլ» գարեջրատնից դուրս հրեցին մի հարբածի։ Հարբածը գոռաց։ Իպոլիտ Մատվեևիչը խոժոռվեց և հաստատ վերադարձավ։ Նա մի ցանկություն ուներ՝ ամեն բան շուտ վերջացնել։
Նա մտավ սենյակ, խստադեմ նայեց քնած Օստապին, սրբեց պենսնեն և լուսամուտի գոգից վերցրեց ածելին։ Նրա քառթերի վրա երևում էին յուղաներկի չորացած թեփերը։ Նա ածելին դրեց գրպանը, մի անգամ ևս անցավ Օստապի կողքով, առանց նրա վրա նայելու, բայց լսելով նրա շնչառությունը, և հայտնվեց միջանցքում։ Այստեղ խաղաղ էր ու անդորր։ Ինչպես երևում է, բոլորն արդեն քնել էին։ Միջանցքի լիակատար մթության մեջ Իպոլիտ Մատվեևիչը հանկարծ ժպտաց ամենախայթիչ ժպիտով և զգաց, որ ճակատի մաշկը շարժվեց։ Այդ նոր զգացումն ստուգելու համար նա նորից ժպտաց։ Հանկարծ հիշեց, որ գիմնազիայում աշակերտ Պիծտևե֊Կակուևը կարողանում էր ականջները շարժել։
Իպոլիտ Մատվեևիչը հասավ մինչև սանդուղքը և ուշադիր ականջ դրեց։ Սանդուղքի վրա ոչ ոք չկար։ Փողոցից լսվում էր կառապանի ձիու սմբակների ընդգծված բարձր ու որոշակի շխկոցը, ասես համրիչի վրա էին գցում։ Պարագլուխը կատվի քայլերով վերադարձավ սենյակ, աթոռի վրա կախված Օստապի պիջակից հանեց քսանհինգ ռուբլին և տափակբերանը, գլխին դրեց ծովակալի կեղտոտ ֆուրաժկան ու նորից ականջ դրեց։
Օստապը քնած էր խաղաղ, առանց ֆսֆսացնելու։ Նրա քթախոռոչը և թոքերն աշխատում էին իդեալականորեն, օդը կանոնավոր կերպով ներշնչելով և արտաշնչելով։ Հաստ ու պինդ ձեռքը կախվել էր մինչև հատակը։ Իպոլիտ Մատվեևիչը, զգալով քունքերակի վայրկյանական զարկերը, առանց շտապելու աջ թևը քշտեց մինչև արմունկը, մերկացրած ձեռքը փաթաթեց խավոտ երեսսրբիչով, քաշվեց դռան կողմը, գրպանից հանեց ածելին և աչքի չափով հաշվելով սենյակի տարածությունը, անջատիչը պտտեցրեց։ Լույսը մարեց, բայց սենյակը թեթևակի լուսավորված էր փողոցային լապտերի կապտավուն ակվարիումային լույսով։
― Ավելի լավ, ― շշնջաց Իպոլիտ Մատվեևիչը։
Նա մոտեցավ սնարին և, ածելիով ձեռքը հեռու պահած, շեղբը մեկից ամբողջ ուժով թեք խրեց Օստապի կոկորդը, ածելին անմիջապես դուրս քաշեց և ետ ցատկեց դեպի պատը։ Մեծ կոմբինատորը արձակեց մի ձայն, որն արձակում է խոհանոցի կոնքը՝ ջրի մնացորդները ներծծելիս։ Իպոլիտ Մատվեևիչին հաջողվեց չկեղտոտվել արյունով։ Քարե պատը պիջակով սրբելով, նա աննկատելիորեն մոտեցավ երկնագույն դռանը և մի վայրկյան նորից նայեց Օստապին։ Նրա մարմինը երկու անգամ ճկվել և փռվել էր աթոռների մեջքերին։ Փողոցի լույսը լողում էր հատակին գոյացած արյան սև լճակի մեջ։
«Ի՞նչ լճակ է դա, ― անցավ Իպոլիտ Մատվեևիչի մտքով։ Հա, հա, արյուն է․․․ Ընկեր Բենդերը վախճանվեց»։
Վորոբյանինովն արձակեց փոքր֊ինչ կեղտոտած երեսսրբիչը, նետեց մի կողմ, ապա ածելին զգուշությամբ դրեց հատակին և հեռացավ՝ դուռը կամացուկ ծածկելով։
Փողոց դուրս գալով, Իպոլիտ Մատվեևիչը հոնքերը կիտեց և «բոլոր ադամանդներն են իմը և ոչ թե վեց տոկոսը» քրթմնջալով, գնաց Կալանչևյան հրապարակը։
Երկաթուղային ակումբի շքամուտքից երրորդ պատուհանի մոտ Իպոլիտ Մատվեևիչը կանգ առավ։ Նոր շենքի հայելանման պատուհանները մարգարտյա գորշություն ունեին բացվող առավոտվա լույսի տակ։ Խոնավ օդի մեջ հնչում էին մանևրող շոգեքարշների խուլ ձայները։ Իպոլիտ Մատվեևիչը ճարպկորեն մագլցեց քիվի վրա, հրեց շրջանակը և անաղմուկ ներս թռավ միջանցք։
Հեշտ կողմնորոշվելով ակումբի նախալուսաբացի գորշ դահլիճներում, Իպոլիտ Մատվեևիչը մտավ շախմատային կաբինետը և, գլուխը կպցնելով պատից կախված Էմանուիլ Լասկերի դիմանկարին, մոտեցավ աթոռին։ Նա չէր շտապում։ Շտապելու հարկ չկար։ Ոչ ոք նրա ետևից չէր ընկել։ Գրոսմեյստեր Օ․ Բենդերը հավիտենական քնով քնած էր Սիվցև Վրաժեկի վարդագույն առանձնատան մեջ։
Իպոլիտ Մատվեևիչը նստեց հատակին, իր ջլուտ ոտքերով գրկեց աթոռը և ատամնաբույժի սառնասրտությամբ սկսեց աթոռից դուրս քաշել պղնձյա մեխերը, ոչ մեկը բաց չթողնելով։ Վաթսուներկուրորդ մեխի վրա նրա աշխատանքը վերջացավ։ Անգլիական չիթը և ռագոժան ազատ ընկած էին աթոռի պաստառին։
Բավական էր միայն բարձրացնել դրանք, տեսնելու համար թանկարժեք քարերով լեցուն տուփերը, տուփուկներն ու արկղիկները։
«Անմիջապես ավտոմոբիլ, ― անցավ Իպոլիտ Մատվեևիչի մտքով, որ կյանքի իմաստությունը սովորել էր մեծ կոմբինատորի դպրոցում, ― ու կայարան։ Եվ լեհական սահմանը։ Որևէ քարի դիմաց ինձ կանցկացնեն այն կողմը, իսկ այնտեղ․․․»։
Եվ, ցանկանալով շուտ տեսնել, թե ինչ է լինելու «այնտեղ», Իպոլիտ Մատվեևիչը աթոռի վրայից քաշեց չիթն ու ռագոժան։ Նրա աչքերի առջև բացվեցին զսպանակներ, անգլիական հիանալի զսպանակներ, և լցվածք, մինչպատերազմյան որակի հրաշալի լցվածք, որպիսին հիմա ոչ մի տեղ չես գտնի։ Բայց աթոռի մեջ ուրիշ ոչինչ չկար։ Իպոլիտ Մատվեևիչը մեքենայորեն խառնշտորեց լցվածքը և կես ժամի չափ նստել էր՝ աթոռը կառչուն ոտքերից բաց չթողնելով և բութ֊բութ կրկնելով․
― Հապա ինչո՞ւ այստեղ ոչինչ չկա։ Այդ չի՛ կարող պատահել։ Այդ չի՛ կարող պատահել։
Գրեթե լույս էր արդեն, երբ Վորոբյանինովը, ամեն ինչ թողնելով այնպես, ինչպես եղել էր շախմատային կաբինետում, մոռանալով այնտեղ տափակաբերանն ու գոյություն չունեցող յախտ֊ակումբի ոսկե դրոշմով ֆուրաժկան, աննկատ, ծանր ու հոգնած դուրս սողաց փողոց։
― Այդ չի կարող պատահել, ― կրկնեց նա, մի թաղամաս անցնելուց հետո։ ― Այդ չի կարող պատահել։
Եվ նա կրկին վերադարձավ ակումբ ու սկսեց ման գալ նրա մեծ պատուհանների երկարությամբ, շուրթերը շարժելով։
― Այդ չի՛ կարող պատահել։ Այդ չի՛ կարող պատահել։ Այդ չի՛ կարող պատահել։
Երբեմն նա ճչում էր և բռնում առավոտվա մառախուղից խոնավացած գլուխը։ Վերհիշելով գիշերվա բոլոր դեպքերը, նա ցնցում էր ալեհեր մազերը։ Ադամանդյա գրգիռը շատ ուժեղ միջոց դուրս եկավ․ հինգ րոպեում նա զառամեց։
― Տեղից վեր կացողը ման է գալիս, ― լսեց Վորոբյանինովը իր՝ ականջի ետևում։
Նա տեսավ բրեզենտե արտահագուստով և սառը սապոգներով պահակին։ Պահակը շատ ծեր էր և, ըստ երևույթին, բարի։
― Մի գլուխ գալիս են ու գալիս, ― սրտաբացորեն ասում էր ծերուկը, որին ձանձրացրել էր գիշերվա մենակությունը, ― դուք էլ, ընկեր, հետաքրքրվում եք։ Ճիշտ էլ որ։ Մեր ակումբը, կարելի է ասել, անսովոր ակումբ է։
Իպոլիտ Մատվեևիչը տանջալից դեմքով նայեց կարմրադեմ ծերուկին։
― Հա՜, ― ասաց ծերուկը, ― սովորական ակումբ չէ սա։ Դրա նմանը ոչ մի տեղ չեք գտնի։
― Իսկ ի՞նչ անսովոր բան կա այստեղ, ― հարցրեց Իպոլիտ Մտվեևիչը, մտքերը ժողովելով։
Ծերուկը ուրախ֊ուրախ նայեց Վորոբյանինովին։ Ըստ երևույթին, արտասովոր ակումբի պատմությունը շատ դուր էր գալիս հենց իրեն և նա սիրում էր կրկնել այն։
― Ահա թե ինչ, ― սկսեց ծերուկը, ― տասը տարի է էստեղ պահակություն եմ անում, համա էսպիսի դեպքի չէի հանդիպել։ Դու լսիր, զինվորիկ։ Եվ ահա էստեղ մի մշտական ակումբ կար, հայտնի թե ինչ ակումբ, քարշի ծառայության, առաջին ուղեմասի ակումբ։ Ես հենց նրա պահակն էի։ Անպետք ակումբ էր․․․ Վառում էին, վառում ու ոչինչ անել չէին կարող։ Իսկ ընկեր Կրասիլնիկովը հարձակվում էր վրաս․ «Ուր է, միթամ, գնում փետը»։ Իսկ ես հո չէ՞ի ուտում էդ փետը։ Շա՜տ տանջվեց էդ ակումբի ձեռքին ընկեր Կրասիլնիկովը ― էս յանը խոնավ էր, էն յանը ցուրտ, փողային խմբի սենյակ չկար ու թատրոնում խաղալը տանջանք էր․ պարոնայք արտիստները սառչում էին։ Հինգ տարի շարունակ վարկ էին խնդրում նոր ակումբի համար, համա չգիտեմ, թե ինչ էր դուրս գալիս։ Դորպրոֆսոժը վարկը չէր հաստատում։ Միայն էս գարնանը ընկեր Կրասիլնիկովը բեմի համար մի աթոռ գնեց, լավ, փափուկ աթոռ․․․
Իպոլիտ Մատվեևիչը, ամբողջ մարմնով դեպի ծերուկը թեքված, լսում էր։ Նա կիսաուշաթափ վիճակումն էր։ Իսկ ծերուկը սրտանց ծիծաղելով պատմում էր, թե ինչպես մի անգամ բարձրացավ այդ աթոռի վրա էլեկտրական լամպը հանելու ու վայր գլորվեց։
― Էդ աթոռից վեր ընկա, երեսի շորը պատռվեց։ Տեսնեմ ի՜նչ, շորի տակից ապակու մանր կտորներ թափվեցին ու մեկ էլ թելաշար սպիտակ ուլունքներ։
― Ուլունքնե՜ր, ― վրա բերեց Իպոլիտ Մատվեևիչը։
― Ուլունքնե՛ր, ― ծվծվաց ծերուկը հիացած։ ― Նայում եմ դենը, զինվորիկ, իսկ էնտեղ զանազան տուփեր։ Ես տուփերին իսկի ձեռք էլ չտվեցի։ Դուզ վազեցի ընկեր Կրասիլնիկովի մոտ ու պատմեցի։ Էդպես էլ պատմեցի հանձնաժողովին։ Ես էդ տուփերին ձեռք չեմ տվել։ Ու լավ էլ արեցի, զինվորիկ, որովհետև էնտեղ բուրժույների թաքցրած թանկարժեք իրեղեններ էին գտնվել։
― Բա ո՞ւր են թանկարժեք իրերը, ― բղավեց պարագլուխը։
― Ուր են, ուր են, ― տնազեց ծերուկը, ― էստեղ, զինվորիկ, հասկանալ է պետք։ Հրե՛ս դրանք։
― Ո՞ւր է, ո՞ւր է։
― Հրես էլի, ― բղավեց կարմրադեմ ծերուկը, ուրախանալով գործած էֆեկտի վրա։ ― Հրե՛ս դրանք։ Ակնոցներդ մաքրի։ Ակումբ շինեցին դրանցով, զինվորիկ, տեսնո՞ւմ ես։ Հրես ակումբը։ Շոգեջեռուցում, ժամացույցով շաշկի, բուֆետ, թատրոն, կալոշներով ներս չեն թողնում։
Իպոլիտ Մատվեևիչը սառեց մնաց և, տեղից չշարժվելով, աչքերը հածում էր քիվերի վրայով։
Ահա՛ թե որտեղ է մադամ Պետուխովայի գանձը։ Ահա՛ նա։ Ամբողջն էլ այստեղ է։ Ամբողջ հարյուր հիսուն հազար ռուբլի զրո֊զրո կոպեկը, ինչպես սիրում էր ասել Օստապ Սուլեյման֊Բերտա֊Մարիա Բենդերը։
Ադամանդները վերածվել էին ճակատային համատարած ապակիների և երկաթբետոնե ծածկերի, մարմնամարզական հովասուն դահլիճները շինվել էին մարգարիտներից։ Ալմաստե ապարոշը վերածվել էր պտտվող բեմ ունեցող թատերական դահլիճի, սուտակե կախազարդերը ներաճել ու դարձել էին ամբողջական ջահեր, զմրուխտավոր օձաձև ոսկյա ապարանջանները փոխակերպվել էին հիանալի գրադարանի, իսկ ճարմանդավոր մանյակը վերամարմնավորվել ու դարձել էր մանկամսուր, պլանյորային արհեստանոց, շախմատային կաբինետ և բիլիարդանոց։
Գանձը մնացել էր, նա պահպանվել և նույնիսկ ավելացել էր։ Այն կարելի էր ձեռքով շոշափել, բայց չէր կարելի վերցնել ու տանել։ Նա ծառայության էր անցել ուրիշ մարդկանց մոտ։
Իպոլիտ Մատվեևիչը ձեռքով շոշափեց գրանիտե երեսվածքը։ Քարի սառնությունը անցավ մինչև սրտի խորքը։
Եվ նա ճչաց։
Նրա ճիճը՝ կատաղի, մոլեգին ու վայրի, ― տեղնուտեղը զարկված էգ գայլի ճիչը, ― թռավ հասավ հրապարակի մեջտեղը, նետվեց կամրջի տակ և ամեն տեղից ետ մղվելով արթնացող մեծ քաղաքի ձայներով, սկսեց նվազել և մի րոպեում հյուծվեց։ Աշնան հոյակապ առավոտը խոնավ տանիքներից թավալգլոր իջավ Մոսկվայի փողոցները։ Քաղաքը ելավ իր առօրյա արշավին։
==Ծանոթագրություններ==
<references/>
