Changes
/* Գլուխ երկրորդ */
Արամն ինքնագոհ ժպտաց և ժպիտը Հասմիկից թաքցնելու նպատակով շրջվեց դեպի գետը։
— Կարծում ես ինքը հասկանո՞ւմ է,— առանց աղջկա կողմը նայելու փնթփնթաց նա։
— Լավ, բայց ի՞նչ է գտել այդ բզեզների ու բլոճների մեջ, որ շունչը կտրած, անընդհատ ետևներից է վազում։
— Ո՞վ գիտե։ Կոլեկցիա է հավաքում,— Արամը քմծիծաղ տվեց,— բա, որ իրեն հարցնե՜ս. ասում է ավելի հետաքրքիր բան աշխարհում գոյություն չունի։
— Դե ասա, իսկական Կարենն է, էլի։
— Ի՞նչ Կարեն։
— Դե, մեր միջանցքի։ Նրա մասին արդեն ասել եմ։
— Ճիշտ է, հիշեցի, ասել ես։ Ուրեմն, այդ Կարե՞նն էլ է բլոճ ու բզեզ հավաքող։
— Այն էլ ինչպես... մի լիքը զամբյուղ դրանցից ունի,— հանկարծ՝ Հասմիկը ծիծաղեց,— հասկանո՞ւմ ես, մայրիկն ամեն առավոտ զամբյուղը տանում է, որ մեջը եղած-չեղածի հետ գցի աղբատարը, իսկ Կարենը շունչը կտրած վազում է ետևից, խնդրում է, համոզում ու նորից ետ բերում, որպեսզի հաջորդ օրն ամեն ինչ նորից կրկնվի։
— Նշանակում է հիմարի մեկն է քո այդ Կարենը,— եզրակացրեց Արամը։
Հասմիկը չհամաձայնեց.
— Չէ, հիմար չէ։ Ընդհակառակը՝ գերազանցիկ է։ Այնպիսի ստուգողական չկա, որ դասարանում ամենաառաջինը չվերջացնի և հետո էլ դեռ կողքին նստած Անդրանիկին է հասցնում օգնել։
— Մեծ բան չէ։
— Ինչպե՞ս***
— Հենց այդպես։ Հիմա գերազանցիկ լինելուց հեշտ բան չկա՝ ով ուզի՝ կդառնա։
Հասմիկը փորձեց հակաճառել Արամին։ Ասել, որ դա այդպես չէ, որ բոլորը գերազանցիկ դառնալ չեն կարող։ Որ ինքն, օրինակ՝ շատ է ցանկանում գերազանցիկ դառնալ, բայց չի կարողանում։ Որ իրեն ոչ մի կերպ չի հաջողվում գլուխ հանել մաթեմատիկայի խնդիրներից ու վարժություններից, հատկապես խնդիրներից, որ... բայց Արամը ժամանակ չտվեց։— Այ, դու ուրիշ բան ասա՝ քո այդ Կարենը ֆուտբոլ խաղո՞ւմ է։
— Իհարկե, խաղում է։
Արամը չէր սպասում այդ պատասխանին։ Զարմացած նայեց Հասմիկին.
— Հա՞,
— Այո։
— Ըմ՜մմ,— Արամը մի պահ մտածեց ու ելքը գտավ,— ուրեմն վատ խաղացող կլինի։
— Ոչ, ինչո՞ւ, լավ է խաղում։ Անցյալ տարի նրան նույնիսկ վերցրեցին դպրոցի հավաքական։
Դա արդեն բոլորովին անսպասելի էր։ Բայց Արամը նորից չկորցրեց իրեն.
— Դե լավ, ենթադրենք, որ ֆուտբոլ խաղալ գիտե։ Իսկ կռիվ անել գիտե՞։
— Ի՞նչ կռիվ։
— Կռիվ, սովորական կռիվ,— Արամը թռավ տեղից և ոգևորված սկսեց բռնցքամարտել օդի հետ,— կռիվ էլի, որ իրար են ծեծում։
Հասմիկն ուսերը թոթվեց.
— Չգիտեմ, չեմ տեսել։
— Պարզ է՝ չի անում, Որ աներ, կտեսնեիր։ Իհարկե, գերազանցիկն ո՜ւր, կռիվ անելն՝ ո՜ւր... Գագիկն էլ չի անում։ Ամբողջ կյանքում մի անգամ կռիվ չի արել։
— Գագիկը նույնպե՞ս գերազանցիկ է։
— Բա ի՞նչ է,— Արամն արհամարհանքով ծռմռեց բեբանը,— առավոտից իրիկուն դասերն է սովորում և մեկ էլ բլոճի ու բզեզի ետևից վազում...
— Երանի իրեն։
Արամը նայեց աղջկան։ Հասկացավ, որ չափն անցել է ու նահանջեց.
— Ասենք, գերազանցիկ լինելն իսկապես լավ բան է։ Բայց դե բզեզների ու բլոճների ետևից խելագարի պես վազվզելը,— Արամը մատը մեկնեց գետափնյա մացառների կողմը, որոնց արանքում երևացել էր Գագիկի գլուխը՝ ոզնու փշերի պես ցցված մազերով,— ըհը, երևաց։ Կարող եմ գրազ գալ, որ էլի ինչ֊որ բզեզի ետևից է գնացել։ Չե՞ս հավատում, հարցրու։
Արամը նոր էր վերջացրել խոսքը, երբ Գագիկը դուրս պրծավ մացառների միջից ու ամբողջ ուժով ձայնեց.
— Որ իմանաք ի՜նչ եմգտել։
— Տեսա՞ր, որ ասում էի,— շշնջաց նա ու շրջվեց վազելով մոտեցող Գագիկին,— բզե՞զ է, թե բլոճ։
— Բզեզ։ Հազվագյուտ բզեզ։ Այս տեսակին հայաստանում դեռ ոչ ոք չի հանդիպել։ Նրանից հատուկենտ երևացել են Հյուսիսային Կովկասում, իսկ ավելի հարավ,— վերջին խոսքի հետ նա բացեց ամուր փակած ափն ու սև, կարծր մեջքով կլորիկ միջատը մոտեցրեց Արամի դեմքին։ Վերջինս վախեցած ետ քաշվեց ու բղավեց.
— Հեռացրու։
— Ի... ինչո՞ւ։
— Հեռացրու, ասում եմ, դրանցից զզվում եմ։
— Զզվո՞ւմ,— Գագիկը զարմանքից ճպճպացրեց աչքերը,— մի՞թե կարելի է այդպիսի միջատից զզվել։ Ուզո՞ւմ ես, Դարվինի պես կարող եմ գցել բերանս ու պահել երկու րոպե, երեք րոպե... մինչև շունչս կտրվելը։ Ուզո՞ւմ ես։
— Թյու,— Արամը ծռմռեց դեմքն ու բարձրացավ տեղից,— գնում եմ լողանալու, կգա՞ս, Հասմիկ։
— Չէ,— Հասմիկր տարուբերեց գլուխը,— ուզում եմ ծաղիկներ հավաքել։
— Դու գիտես,— ասաց Արամն ու մարմինր հավասարաչափ ճոճելով մի կողքից մյուսը՝ թեթև քայլերով գնաց դեպի գետ։
Արամի հեռանալուն պես, Գագիկը բաց արեց ուսապարկն ու պարունակությունը դատարկեց խոտերի վրա։ Պարզվեց, որ ուսապարկն ամբողջովին լցված է լուցկու տուփերով։ Բացառություն էր կազմում միայն գրպանի լապտերը, որ Գագիկր վերցրել էր Հին ամրոցում շրջելու համար և մեկ էլ չորս, թե հինգ հաստ, մսոտ տերևները։ Լապտերն ու տերևները նա անմիջապես տեղավորեց ուսապարկի մեջ, այնուհետև սկսեց մեկառմեկ ուսումնասիրել լուցկու տուփերը։ Դատարկները չէր բացում, ականջի տակ թափահարում էր ու գցում պայուսակը։ Բոլորովին այլ կերպ էր վարվում լիքը տուփերի հետ, բացում էր մեծագույն զգուշությամբ, ասես այնտեղ պահված էր ոչ թե միջատ, այլ թանկ, անչափ թանկ մի իր, որը կարող էր փոքրիկ անզդուշությունից գոլորշիանալ, անէանալ։ Զմայլված նայում էր տուփի պարունակությանը, ինքն իրեն ժպտում էր, շշնջում Հասմիկի համար անհասկանալի բառեր, հետո փակում էր և նույն՝ գերագույն զգուշությամբ դնում ուսապարկի մեջ։ Հասմիկն առժամանակ հետևեց Գագիկին։ Հետո ձանձրացավ լուռումունջ նստելուց ու թռավ տեղից։
— Ո՞ւր,— տեսնելով, որ նա վազում է թփուտների կողմը, ձայնեց Գագիկը։
— Գնում եմ ծաղիկներ հավաքելու։
— Շատ չհեռանաս, ուր որ է անձրև կգա, պետք է վերադառնանք։
Հասմիկը նայեց գլխավերևի կապույտին ու ծիծաղեց.
— Տեղատարափ է լինելու։ Բո՜...
— Ես կատակ չեմ անում։ Գետի վրա արտասովոր լռություն է իջել, դա ամպրոպի նշան է։
— Լավ, լավ, հասկացա,— Հասմիկը նորից ծիծաղեց ու անհետացավ թփուտների մեջ։
Գագիկը մի պահ նայեց աղջկա ետևից տարուբերող թփերին ու շարունակեց տուփերի ուսումնասիրությունը։
Անցավ բավական ժամանակ։
Գագիկն արդեն վերջացնում էր հավաքածոյի զննումը։ Խոտերի վրա մնացել էին երեք կամ չորս տուփ՝ ոչ ավելի, երբ հանկարծ թփուտներից լսվեց Հասմիկի ձայնը.
— Մա՜։
Լսվեց ու միանգամից կտրվեց։ Ասես թել էր, որ ընկավ մկրատի բերանը։ Գագիկը թռավ տեղից։ Շտապելուց մոռացավ նույնիսկ խոտերին թափված տուփերը հավաքել։ Վերցրեց ուսապարկն ու վազեց դեպի թփերը։ Աղջկա ճիչը լսել էր նաև Արամը։ Գագիկը դեռ չէր հասցրել մտնել թփուտները, երբ կողքին հայտնվեց թրջված տրուսիկը մարմնին կպած Արամը։
— Ի՞նչ պատահեց,— արագ վազքից շնչառպառ հարցրեց նա։
— Չգիտեմ, Հասմիկն էր։ Ես ուսապարկն էի կարգի բերում, երբ...
— Գուցե կատակո՞ւմ էր։
— Չէ, կատակի նման չէր։ Ձայնը կարծես թե շատ էր վախեցած։
— Ի՞նչ կարող էր պատահել։
— Չգիտեմ։
Հրացանից պոկված գնդակի նման, տղաները մխրճվեցին թփուտների մեջ։ Այնտեղ, որտեղից լսվել էր աղջկա ճիչը, թեթև հովից հանդարտ օրորվում էին դատարկ թփերը։ Ոչ մի ձայն, կենդանության ոչ մի նշան։
— Հասմի՜կ,— չհամբերեց ու ձայն տվեց Գագիկը,— Հասմիկ։
Ոչ մի պատասխան։
— Հասմի՜կ,— դոռաց Արամը։
Ոչ մի պատասխան։
Տղաները շփոթված նայեցին միմյանց։
— Գուցե կատակո՞ւմ էր։
— Չէ, կատակի նման չէր։
— Իսկ ի՞նչ կարող էր պատահել,— հևաց Արամը,— ո՞ւր կարող էր անհետանալ։
Գագիկն ուսերը թոթվեց։ Գոռաց.
— Հասմի՜կ։
— Հասմի՜կ։
— Հա՜ս֊մի՜կ...
Տղաների ձայները խառնվեցին իրար, իսկ պատասխան չկար։
Հասմիկը գոլորշիացել էր, ինչպես ջրի կաթիլն արևակեզ անապատում։
Երկինքը միանգամից մթնեց։
Արջասարի գագաթից կախ ընկած սև ամպը իջավ֊կպավ Քարատափի մամռոտ ժայռերին։ Ինչ֊որ տեղ որոտաց ամպրոպը։ Կայծակի սլաքը պատռեց երկնքի սև կուրծքը և պատռվածքից անմիջապես թափվեցին ծանր, խոշոր կաթիլները։ Սկսվեց տեղատարափ։ Անձրևն ամբողջ ուժով ծեծում էր տղաների ուսերը, մեջքները, գլուխները, դեմքերը։ Անձրևաջուրը շիթերով հոսում էր նրանց մազերով, անցնում վերնաշապիկների բացվածքներով ու վազում թաց մարմինների վրայով։
Վերջապես, ապարդյուն վազվզոցից տղաները հոգնեցին ու կուչ եկան հաստաբուն կաղնու տակ։ Դա միակ ծառն էր, որը չգիտես ինչպես անտառից բաժանվել ու եկել֊ընկել էր թփուտների մեջ։
Տեղատարափն առաջվա պես շարունակվում էր։ Կաղնու լայնանիստ տերևները բացարձակապես անզոր էին ծանր ու խոշոր կաթի քներից տղաներին պատսպարելու համար։ Դեղնավուն, թեթև վերնաշապիկը, որ Արամը հագել էր անձրևն սկսելուն պես, ամուր կպել ասես սոսնձվել էր նրա մարմնին, իսկ ոտքերը չփչփում էին կոշիկները լցված ցեխաջրի մեջ։ Գագիկի վիճակն էլ նախանձելի չէր։ Ճիշտ է, վախենալով կորցնելուց, նա շալակել էր անջրանցիկ կտորից պատրաստված ուսապարկն ու փրկել վերնաշապկի մի փոքրիկ հատվածը, բայց դրա փոխարեն ջուրն այնպես էր ողողել ակնոցի ապակիները, որ երեք֊չորս քայլի վրա բացարձակապես ոչինչ չէր տեսնում։
— Հիմա ի֊ի֊ինչ ենք անելու,— ծառի տակ տեղավորվելուն պես հարցրեց Արամը։
Գագիկն զբաղված էր ակնոցի ապակիները չորացնելով, իսկ Արամին թվաց, որ չի լսել հարցն ու կրկնեց.
— Հիմա ի՞նչ ենք անելու։
— Կշարունակենք որոնել,— պատասախանեց Գագիկը։
Արամն ուսերը թոթվեց. «Կշարունակենք, բայց որտե՞ղ... որտե՞ղ կշարունակենք»։ Հասմիկի ճիչր լսվել էր թփուտներից, իսկ թփուտներր նրանք «սանրել» էին ինչպես որ պետքն է։ Փնտրելու ուրիշ տեղ չկար։ Անտառը հեռու էր, ճչալուց հետո աղջիկն այնտեղ հասնել չէր կարող, մնացած տարածությունն էլ «քաչալ» քարեր էին, ուր ոչ թե Հասմիկ, այլ նույնիսկ ծիտ էլ չէր կարող պահվել։ «Ուրեմն, որտե՞ղ ենք որոնելու»— ինքն իրեն նորից հարցրեց Արամն ու նայեց Գագիկին.
— Որտե՞ղ ենք որոնելու։
Գագիկը չպատասխանեց։ Արդեն չորացած ապակիներով ակնոցը տեղավորեց քթին ու վազեց գետի կողմը։ Արամն անծպտուն հետևեց նրան։ Քիչ անց տղաները նորից այնտեղ էին, որտեղից Գագիկը լսել էր Հասմիկի ճիչը։
— Ես այստեղ կանգնած էի, երբ... չէ, նստած էի,— Գագիկը չոքեց ցեխաջրի մեջ,— ուրեմն, նստած տեղավորում էի լուցկու տուփերը, երբ լսվեց Հասմիկի ճիչը։ Ձայնը եկավ մոտավորապես այնտեղից՝ զույգ կակաչների կողմից։ Նշանակում է պետք է այնտեղ փնտրել։
— Մենք այնտեղ արդեն եղել ենք։
— Պետք է ավելի ուշադիր փնտրենք։
— Լսիր, Գագիկ, ի՞նչ կարող էր պատահել նրան։
— Չգիտեմ, ես գուշակող չեմ,— բավական կոպիտ պատասխանեց Գագիկն ու քայլեց զույգ կակաչների ուղղությամբ։
Անձրևը հանդարտել էր։ Խոշոր կաթիլները փոքրացել էին, դարձել ջրափոշի, իսկ ամպերի արանքում հայտնվել էր կապույտ մի ափսե, որը գնալով մեծանում էր։ Տեղատարափը հանդարտելուն պես Արջասարի կողմից սկսեց փչել ցուրտ, ջրառատ քամի, որը տղաների համար շատ ավելի անտանելի էր, քան տեղատարափը։ Երկուսն էլ ցրտից դողում էին, ատամ֊ատամի տալիս։ Արամը քայլում էր աջից՝ ընկերոջից երկու քայլ հեռավորության վրա, աչքը չկտրելով ուսապարկի մուգ կանաչից։ Երբեմն նրանք կանգ էին առնում ու թփերի արանքից զննում շրջապատը։ Այդպիսի կանգառներից մեկի ժամանակ ցրտից գողացող Արամն ասաց.
— Կ-կ-կ-կարծես թե այստեղ...
— Ի֊ի֊ի՞նչ...
— Այստեղ,— Արամը մի քայլ արեց դեպի ձախ՝ Գագիկին ինչ֊որ բան ցույց տալու համար և... Անակնկալի եկած Գագիկը քարացավ տեղում։ Չհասցրեց նույնիսկ ճչալ, որևէ շարժում անել։ Արամը սուզվեց կանաչների մեջ, կորավ, ինչպես քարը ջրում՝ միանգամից, անսպասելիորեն։
«Հրա՞շք էր,— Գագիկը տրորեց աչքերը,— գուցե թվո՞ւմ է»։ Չէ, չէր թվում։ Արամն իսկապես անհետացել էր։ Գագիկը նետվեց առաջ և անմիջապես տեսավ թփերի արանքում քողարկված բացվածքը։ Նա զգուշորեն մի կողմ քաշեց կանաչները, չոքեց ձվաձև անցքի եզրին ու գլուխը կախեց ներքև։ Անցքում տուշի պես թանձր մթություն էր։
— Արամ։
Ոչ մի պատասախան։
— Արա՜մ,— Գագիկը բարձրացրեց ձայնը։
Ոչ մի պատասխան։
— Ա՜֊րա՜մ,— այս անգամ նա գռռաց ամբողջ ուժով։
Որպես պատասխան ներքևից լսվեց թույլ տնքոց։ Կամ գուցե չլսվեց, այլ միայն թվաց։ Գագիկն անօգնական հայացքով նայեց շուրջը։ «Ի՞նչ անեմ...»։ Սկզբում մտածեց վազել գյուղ, այնտեղից օգնություն կանչել։ Բայց մինչև գյուղ բավական ճանապարհ էր՝ տասը կիլոմետրից ավել, այդքան էլ վերադարձի համար։ Գագիկը հաշվեց ու գտավ, որ դա կտևի ժամեր։ «Իսկ Արամը գուցե ծանր վիրավոր է, գուցե նրան օգնություն է պետք և, իհարկե, Հասմիկն էլ նույն փոսի մեջ է՝ ուշաթափված, կամ...»։ Գագիկը հասկացավ, որ գյուղ գնալու մտքից պետք է հրաժարվել։ «Ինչ որ անելու եմ, անելու եմ ինքս»— մտածեց նա և ձեռքերն զգուշորեն հենեց բացվածքի լպրծուն եզրին, մարմինը կախեց հորի մեջ, նայեց ներքև ու մթությունից բացի ոչինչ չտեսավ։ Մի քիչ էլ իջավ, փորձեց ոտքերով գտնել հատակը։ Չգտավ։ Ոտքերը տարուբերվեցին դատարկության մեջ։
— Արամ։ Հասմիկ։
Պատասան չստացավ։ Ավելի իջավ։ Հետո էլի ձայնեց ու պատասխան չստանալով, մի քիչ էլ իջավ։ Ոտքերը հատակին դեռ չէին հասել։ Դա վախեցրեց Գագիկին։ «Իսկ դուցե շա՞տ խորն է,— մտածեց նա,— գուցե բարձրանամ ու այնտեղ՝ վերևո՞ւմ որևէ բան մտածեմ»։ Գագիկը փորձեց ձգել մարմինը, դուրս գալ մութ, առեղծվածային փոսից, սակայն բացվածքի լպրծուն եզրերը չդիմացան տղայի ծանրությանը։ Գագիկի չռված մատերը սահեցին ցեխոտ գետնի վրայով և պոկվեցին բացվածքի լպրծուն եզրից։
Մթությունն անմիջապես կլանեց տղային։
