Changes
― Հանգստացեք, միստր Լենդ, դուք է՛լ, պարոն պրոֆեսոր։ Խնդրեմ լսեք ինձ։
=== Գլուխ տասներորդ։ Անդունդի մարդը ===
Այդ ասողը նավապետն էր։
Նեդ Լենդը մի ակնթարթում վեր թռավ։ Սպասավորը, որ քիչ էր մնում խեղդվեր, ենթարկվեց իր տիրոջ հրամանին և օրորվելով դուրս գնաց նավասենյակից։ Եվ չնայելով, որ նավապետն իշխող դեր էր կատարում այնտեղ, ոչնչով չարտահայտեց այն ատելությունը, որ անշուշտ պետք է տածեր դեպի կանադացին։ Ես ու Կոնսելն ապշած սպասում էինք, թե ինչով պիտի վերջանա այդ տեսարանը։
Նավապետը ձեռները կրծքին խաչած, խորին ուշադրությամբ նայում էր մեզ։ Գուցե նա չէ՞ր ցանկանում խոսել։ Գուցե ափսոսո՞ւմ էր, որ ֆրանսերեն մի քանի բառ է արտասանել։ Այդ շատ հավանական էր։
Մի քանի վայրկյան տիրեց լռություն, որը մեզանից ոչ ոք չէր խախտում։
— Պարոննե՛ր,— վերջապես, ասաց նավապետը,— ես բոլորովին ազատ խոսում են ֆրանսերեն, անգլերեն, գերմաներեն ու լատիներեն։ Հետևապես, հենց մեր առաջին հանդիպումին կտրող էի պատասխանել ձեզ։ Սակայն ես ուզում էի նախ՝ դիտել ձեզ, մտածել ձեր մասին։ Դուք բոլորդ մեկ-մեկ պատմեցիք ինձ միևնույն բանը, այդ միանգամայն համոզեց ինձ, որ դուք հենց այնպիսի մարդիկ եք, ինչպիսին ցույց եք տալիս ձեզ։ Հիմա ես գիտեմ, որ առիթ եմ ունեցել հանդիպելու պարոն Պյեր Արոնաքսի, Փարիզի թանգարանի բնապատմության պրոֆեսորի հետ, որը գիտական միսիայով ուղարկվել է արտասահման, ապա նրա սպասավոր Կոնսելի և կանադացի Նեդ Լենդի, «Աբրահամ Լինկոլն» մարտանավի եռաժանի նետողի հետ, իսկ այդ մարտանավը մտնում է Հյուսիսային Ամերիկայի Միացյալ նահանգների ռազմական նավատորմիղի կազմի մեջ։
Ես գլխով համաձայնության նշան արի։ Նավապետն ինձ հարց չէր տալիս, հետևապես պատասխան էլ չէր պահանջվում։ Այդ մարդը ֆրանսերեն խոսում էր բոլորովին մաքուր, առանց ամենաչնչին օտար շեշտադրության։ Նրա արտասանությունն անթերի էր, բառերը՝ ճիշտ, խոսվածքը՝ թեթև ու անբռնադատ։ Չնայելով այդ բոլորին, ես չէի զգում, որ նա կարող է իմ հայրենակիցը լինել։
Նա շարունակեց իր ճառը.
— Իհարկե դուք դժգոհ եք, պարոններ, որ մի քիչ ուշացավ իմ երկրորդ այցելությունը։ Սակայն երբ ես իմացա ձեր ով լինելը, պետք է կշռադատեի, թե ինչպես վարվեմ ձեզ հետ։ Երկար ժամանակ ես տատանվում էի։ Վրդովեցուցիչ հանգամանքները մեզ հանդիպեցրին իրար, մինչդեռ ես մի մարդ եմ, որը խզել է իր կապն ամբողջ մարդկության հետ։ Դուք խախտեցիք իմ առանձնությունը...
— Մեր կամքից անկախ,— ասացի ես։
— Ձեր կամքից անկա՞խ,— ձայնը բարձրացնելով կրկնեց անծանոթը,— մի՞թե «Աբրահամ Լինկոլնը» աննպատակ էր որոնում ինձ բոլոր ծովերում։ Մի՞թե ակամա դուք ձեռնարկեցիք ձեր ճանապարհորդությունն այդ մարտանավով։ Մի՞թե ձեր ռումբերն աննպատակ էին խփում իմ նավին։ Հապա Լե՞նդը, նա է՞լ աննպատակ էր խփում ինձ եռաժանիով։
Ես նավապետի խոսքերում զսպված բարկություն զգացի։
Սակայն այդ բոլոր կշտամբանքներին ես ունեի բոլորովին բնական մի պատասխան։
— Պարոն,— ասացի ես,— անկասկած ձեզ հայտնի չեն այն վեճերը, որ դուք առաջացրել եք Ամերիկայում ու Եվրոպայում։ Դուք չգիտեք, որ մի շարք պատահարներ առաջացել են ձեր ստորջրյա նավի և ուրիշ նավերի ընդհարումից և երկու մայր ցամաքներում հուզել են հասարակական կարծիքը։ Ես կարող եմ թվել անհամար ենթադրություններ՝ այս առեղծվածը լուծելու փորձեր, իսկ այդ լուծման հնարավորությունը միայն ձեզ է հայտնի։ Սակայն իմացեք, որ հետապնդելով ձեզ մինչև Խաղաղ օվկիանոսի ամենահեռավոր մասերը, «Աթրահամ Լինկոլնը» հավատացած էր, թե հետապնդում է ինչ-որ մի հզոր ծովային հրեշի, որից պետք է փրկեր ծովերն՝ ինչ գնով էլ լիներ։
Ժպիտի պես մի բան երևաց նավապետի դեմքին։
Նա ավելի հանգիստ տոնով ասաց.
— Պարոն Արոնաքս, արդյոք դուք կհամարձակվե՞ք պնդել, որ ձեր մարտանավը կարող էր չհետապնդել և չռմբակոծել ստորջրյա նավը, ճիշտ այնպես, ինչպես և ծովային հրեշին։
Այս հարցը շփոթեցրեց ինձ, որովհետև նավապետ Ֆարագուտն իրոք որ առանց տատանվելու կաներ այդ։ Նա պարտք կհամարեր ոչնչացնել ստորջրյա նավը, ինչպես և վիթխարի միաժանուն։ Ես ոչինչ չպատասխանեցի։
Նավապետը շարունակեց.
— Այսպե՛ս ուրեմն, դուք հասկանում եք, որ ես իրավունք ունեմ ձեզ հետ վարվել ինչպես թշնամիների հետ։
Ես կրկին լուռ էի, այն էլ բոլորովին գիտակցաբար։ Ի՞նչ կարիք կա քննարկել նման հարցերը, երբ ուժը կարող է ոչնչացնել ձեր լավագույն ապացույցները։
— Երկար ժամանակ ես տատանվում էի,- շարունակեց նավապետը,— ինձ ոչինչ չէր պարտավորեցնում հյուրասեր լինել։ Եթե որոշած լինեի ազատվել ձեզնից, այլևս անիմաստ կլիներ մի անգամ ևս տեսնվել ձեզ հետ։ Ես կարող էի ձեզ դուրս անել նավից, խորասուզել ծովի մեջ ևմոռանալ, որ դուք երբևէ գոյություն եք ունեցել։ Մի՞թե ես այդպիսի իրավունք չէի ունենա։
— Այդ կլիներ վայրենու և ոչ թե կուլտուրական մարդու իրավունք,— պատասխանեցի ես։
— ՊարոՆ պրոֆեսոր,— աշխուժությամբ առարկեց նավապետը,— ես չգիտեմ, թե դուք ինչն եք անվանում «կուլտուրական մարդու իրավունք»։ Հասարակության հետ ես իմ կապերը խզել եմ մի շարք պատճառներով, որոնց լրջության մասին միայն ես իրավունք ունեմ դատելու։ Ես չեմ ենթարկվում նրա օրենքներին և առաջարկում եմ ձեզ դրանց մասին երբեք չհիշեցնել ինձ։
Այդ ասված էր խիստ կտրուկ։ Անհայտ մարդու աչքերը վառվեցին բարկությամբ ու արհամարհանքով։ Այդ ակնթարթում ես մտածեցի, որ անծանոթ մարդու անցյալում ինչ֊որ սարսափելի բան է պատահել։ Իզուր չէ, որ նա իրեն բարձր է դասում օրենքներից, առանձնացել է մարդկությանն անմատչելի տեղերում, անկախ է դարձել այդ բառի ամենալայն իմաստով։
Ո՞Վ կհամարձակվի նրան հետապնդել ծովի խորքերում, երբ նույնիսկ ծովի վրա նա հեշտությամբ ջախջախում էր իրեն դեմ պայքարելու ամեն մի փորձ։ Ո՞ր նավը կարող է դիմադրել նրա ստորջրյա զրահանավին։ Ո՞ր նավի զրահը կլինի այնքան ամուր, որպեսզի դիմանա նրա սարսափելի ժանիքի հարվածներին։ Աշխարհումս ոչ ոք չի կարող նրանից հաշիվ պահանջել իր գործողությունների համար։
Այսպիսի մտքեր էին պաշարել ուղեղս այն ժամանակ, երբ այդ տարօրինակ մարդը ետ ու առաջ էր քայլում, նույնպես մտքերի մեջ խորասուզված։ Հետաքրքրության ու սարսափի խառը զգացմունքով ես նայում էի նրան։
Երկար լռելուց հետո նավապետը սկսեց խոսել։
— Այսպես ուրեմն, ես տատանվում էի,— շարունակեց նա,— սակայն ես մտածեցի, որ իմ շահերը կարելի է համատեղել բնական կարեկցության հետ, որին արժանի է յուրաքանչյուր մարդկային արարած։ Քանի որ դեպքերի բերմամբ դուք ընկել եք այստեղ, կմնաք իմ նավում։ Դուք ազատ կլինեք և այդ ազատության համար,— որ սակայն խիստ սահմանափակ է,— դուք պետք է համաձայնվեք միայն մի պայմանի։ Եթե դուք խոստանում եք ենթարկվել այդ պայմանին, ես միանգամայն բավարարված կլինեմ։
— Խոսեցեք, նավապետ- ասացի ես,— հույս ունեմ ձեզանից լսել այնպիսի մի պայման, որն ընդունելի կլինի ազնիվ մարդու համար։
— Անկասկա՛ծ։ Ահա իմ առաջարկը. հնարավոր է, որ մի քանի չնախատեսնված հանգամանքներ ինձ ստիպեն մեր նավասենյակներում ձեզ փակված պահել մի քանի ժամ, գուցե և մի քանի օր, հիմա այդ դժվար է որոշել։ Չցանկանալով ոչ մի դեպքում դիմել բռնության, ես ուզում եմ ձեզնից խոստում ստանալ, որ դուք անպայման կհնազանդվեք այդպիսի դեպքերում։ Առաջարկելով ձեզ, ես ամբողջովին ազատում եմ ձեզ այն պատասխանատվությունից, որ դուք պիտի կրեիք այս կամ այն դեպքի համար, քանի որ դուք հնարավորություն չեք ունենա տեսնելու այն, ինչ որ չպետք է գիտենաք։ Ընդունո՞ւմ եք այս պայմանը։
Ուրեմն ստորջրյա նավում երբեմն տեղի էին ունենում այնպիսի դեպքեր, որոնք նույնիսկ անհայտ պիտի լինեին մարդկային օրենքներից մեկուսացածներին։ Սպասվող անակնկալներից դա ամենաանհաճելին էր ինձ համար։
— Ընդունում ենք,— պատասխանեցի ես,— միայն թե... թույլ տվեք, նավապետ, մի հարց տալ ձեզ։
— Խնդրեմ։
— Դուք ասացիք, որ մենք նավի մեջ ազատ կլինենք։
— Այո, միանգամայն։
— Ես խնդրում եմ բացատրել, թե այդ ինչպես պիտի հասկանալ։
— Դուք կարող եք շրջել ամբողջ նավում, տեսնել, դիտել այն ամենն, ինչ որ կատարվում է այստեղ, չնչին բացառություններով։ Մի խոսքով, լինել նույնքան ազատ, որքան ես և իմ ուղեկիցները։
Պարզ էր, որ մենք չենք հասկացել իրար։
— Ներեցեք, նավապետ,— ասացի ես,— բայց այդպիսի ազատություն կարող է ունենալ նաև կալանավորը, որին թույլատրվում է քայլել բանտում։ Մենք չենք կարող դրանով բավականանալ։
— Այնուամենայնիվ դուք պետք է բավականանաք դրանով։
— Ինչպե՛ս, մենք այլևս երբեք չենք կարող վերադառնալ հայրենի՞ք, մեր ընտանիքների ու բարեկամների մո՞տ։
— Այո։ Սակայն հրաժարվել այն զզվելի ճնշումից, որ կոչվում է հասարակության օրենք և որը մարդիկ կուրորեն ազատություն են համարում,— այդ այնքան էլ ծանր չէ, որքան կարծում եք դուք։
— Ինչ վերաբերում է ինձ,—բացականչեց Նեդ Լենդը,— ես երբեք չեմ խոստանա, որ այստեղից փախչելու փորձ չեմ անի։
— Ես այդպիսի խոստում չեմ էլ խնդրում ձեզանից, միստեր Լենդ,— սառը պատասխանեց նավապետը։
— Նավապետ,— գոչեցի ես, այլևս չկարողանալով ինձ զսպել,— դուք ի չարն եք գործ դնում մեր վրա ունեցած իշխանությունը։ Այդ դաժանությո՛ւն է։
— Ո՛չ, պարոններ, սա գթություն է։ Դուք ճակատամարտից հետո գերի եք ընկել այստեղ։ Ես ձեզ կյանքից չեմ զրկում, թեպետ կարող էի ձեզ շպրտել օվկիանոսը։ Դուք հարձակվեցիք ինձ վրա։ Դուք իմացաք այն գաղտնիքը, որ չպիտի իմանար ոչ մի մարդ, իմ կեցության գաղտնիքը։ Եվ դուք կարծում եք, որ ես ձեզ թո՞ւյլ կտամ անարգել վերադառնալ այն աշխարհը, որտեղ ոչ ոք չպիտի իմանա իմ գոյության մասին։ Երբեք։ Պահելով ձեզ իմ ստորջրյա նավում, ես մտածում եմ ոչ թե ձեր, այլ իմ սեփական շահերի մասին։
Նավապետի ձայնը հնչում էր այնպես վճռական, որ ես նրան համոզելու փորձերն այլևս աննպատակ համարեցի։
— Այդպե՛ս ուրեմն, նավապետ, դուք մեզ ուղղակի առաջարկում եք կամ գերություն կամ մահ։
— Բոլորովին ճիշտ է։
— Բարեկամնե՛րս,— դիմեցի ես Կոնսելին և Նեդ Լենդին,— քանի որ հարցն այդպես է դրվում, ուրեմն կարիք էլ չկա վիճելու։ Սակայն հիշեցեք, որ մենք և ոչ մի խոստումով կապված չենք այս նավի տիրոջ հետ։
— Ոչ մի խոստումով,— կրկնեց նավապետը։
Ապա ավելի մեղմ նա շարունակեց.
— Հիմա խնդրում եմ լսեք այն, ինչ որ ես դեռ պիտի ասեմ։ Ես ձեզ ճանաչում եմ, պարոն Արոնաքս։ Չգիտեմ ձեր ընկերներն ինչպես կվերաբերվեն դեպի այս ամենը, սակայն անձամբ դուք դժգոհ չեք լինի այն առիթից, որով մենք հանդիպեցինք մեկմեկու։ Այն գրքերի թվում, որոնցով ես միշտ օգտվում եմ, դուք կգտնեք նաև ձեր աշխատությունը ծովի հատակի գաղտնիքների մասին։ Հաճախ ես վերընթերցում եմ այդ աշխատությունը։ Ձեր գրքով դուք հասել եք իմացության այն սահմանը, որը մատչելի է երկրային գիտության։ Սակայն դուք չգիտեք ամեն ինչ, որովհետև քիչ բան եք տեսել։ Թույլ տվեք հավաստիացնել ձեզ, որ դուք չեք զղջա այս նավում անցկացվելիք ժամանակի համար։ Դուք կճանապարհորդեք հրաշքների աշխարհում։ Զմայլանքը, խորագույն ու հիացմունքով լի զարմանքը հավանորեն կպարուրեն ձեր միտքը։ Դուք շուտ չեք հագենա այն տեսարաններից, որոնք անընդհատ կպատկերանան ձեր աչքերի առաջ։ Ես որոշել եմ ձեռնարկել մի նոր, ո՞վ գիտե, գուցե վերջին ստորերկրյա ճանապարհորդություն աշխարհի շուրջը, որպեսզի ամփոփեմ այն բոլոր դիտողությունները, որ արել եմ նախկին անհամար ճանապարհորդությունների ժամանակ։ Այդ աշխատանքի ընթացքում դուք պետք է օգնեք ինձ։ Այսօրվանից սկսած դուք ընկնում եք բոլորովին մի նոր աշխարհ։ Դուք կտեսնեք այն, ինչ որ չի տեսել ոչ մի մարդ, չհաշված ինձ և իմ ընկերներին, և մեր մոլորակը ձեր առաջ բաց կանի իր վերջին գաղտնիքները։
Չեմ կարող չխոստովանել, որ նավապետի խոսքերը հսկայական տպավորություն թողեցին ինձ վրա։ Նա շոշափեց իմ էության ամենազգայուն լարը, և ես մի ակնթարթ մոռացա, որ այդ հրաշքները տեսնելը չէր կարող փոխարինել կորցրած ազատության։ Սակայն ես հույս ունեի, որ ապագայում առիթ կունենամ անդրադառնալու այդ կարևոր հարցին։ Այս պատճառով ես տվի հետևյալ պատասխանը.
— Նավապետ, ես հուսով եմ, որ դուք, խզելով ձեր կապը մարդկությունից, պահպանել եք մարդկային զգացումները։ Մենք պատահարի ենթարկված մարդիկ ենք, որոնց դուք գթացիք և ապաստան տվիք ձեր նավում։ Ոչ ես, ոչ էլ իմ ընկերները երբեք այդ չենք մոռանա։ Խոստովանում եմ, որ անձնապես ինձ համար գիտության շահերին ծառայելու հնարավորությունը որոշ չափով փոխարինում է կորցրած ազատության։
Ես կարծում էի, թե նավապետը ձեռքը կմեկնի ինձ, որպեսզի դրանով վավերացնի մեր պայմանը։ Սակայն նա այդպես չարեց։ Ես էլ հոգուս մեջ անկեղծորեն խղճացի նրան։
— Մի հարց ես,— ասացի ես այն րոպեին, երբ այդ տարօրինակ մարդն արդեն հեռանալ էր ուզում։
— Լսում եմ, պարոն պրոֆեսոր։
— Մենք ինչպե՞ս պիտի անվանենք ձեզ։
— Դուք ինձ կանվան եք միայն նավապետ Նեմո, իսկ դուք ինքներդ և ձեր ուղեկիցները ինձ համար կլինեն միայն «Նաուտիլուսի» ճանապարհորդներ։
Նավապետ Նեմոն կանչեց ինչ֊որ մեկին։ Սպասավորը մտավ նախասենյակ։ Նավապետը դարձյալ ինձ անծանոթ լեզվով հրաման տվեց նրան։ Այնուհետև դառնալով դեպի կանադացին և Կոնսելր, նա ասաց.
— Ձեր նավասենյակում նախաճաշը ձեզ է սպասում։ Խնդրում եմ հետևեք այս մարդուն։
— Չեմ հրաժարվի,— ասաց եռաժանու վարպետը։
Կոնսելն ու Նեդ Լենդը դուրս եկան այս վանդակից, որտեղ մենք համարյա թե երեսուն ժամ բանտարկված էինք։
— Հիմա հերթը ձերն է, պրոֆեսոր։ Նախաճաշը սպասում է մեզ։ Թույլ տվեք ձեզ ցույց տալ ճանապարհը։
— Խնդրեմ, նավապետ։
Ես հետևեցի նավապետ Նեմոյին։ Մենք դուրս եկանք էլեկտրականությամբ լուսավորված մի միջանցք, որ նման էր նավերի սովորական միջանցքներին, և անցնելով տասը մետր, կանգ առանք մի փակ դռան առաջ։
Նավապետ նեմոն բաց արեց դուռը և ինձ ճանապարհ տվեց։ Ես մտա մի սեղանատուն, որ նուրբ ճաշակով կահավորված էր ու զարդարված։ Դահլիճի հակադիր ծայրերում տեղավորված էին բարձր, կաղնի ծառից պատրաստված դարակները, որոնք դրվագված էին սև գույնի փայտով։ Դարակներում փայլում ու ճառագում էր բյուրեղապակյա, ճենապակյա ու արծաթե ամանեղենը, որի գեղարվեստական ձևավորումը բարձր էր ամեն մի գնահատությունից։ Սեղանատան պատերի նուրբ արտաքինը մեղմացնում էր առաստաղից տարածվող լույսի անսահման պայծառությունը։
Դահլիճի մեջտեղում ճոխ սեղան էր բացված։ Նավապետ Նեմոն ինձ տեղ ցույց տվեց։
— Նստեցեք և կերեք,— ասաց նա,— երևի դուք մեռնում եք սովից։
Ես չստիպեցի երկրորդ անգամ խնդրել։
Նախաճաշը բաղկացած էր մի քանի ձկնեղեն ուտելիքներից և այնպիսի կերակուրներից, որոնք չգիտեմ թե ինչ մթերքներից էին պատրաստված։ Դրանք բոլորը համեղ էին, թեպետ ինչ֊որ անախորժություն ունեին, որը, սակայն անցնում էր հետզհետե։ Այդ մթերքները հարուստ էին ֆոսֆորով։ Մտածեցի, որ դրանք ձեռք են բերվել ծովում։
Նավապետ Նեմոն անթարթ նայում էր ինձ։ Ես ոչ մի հարց չէի տալիս, բայց նա շտապեց պատասխանել չտրված հարցերին, որոնք, իհարկե, սաստիկ հետաքրքրում էին ինձ։
— Այս կերակուրների մեծ մասն անծանոթ է ձեզ,— ասաց նաայնուամենայնիվ դուք կարող եք ուտել առանց վախենալու։ Դրանք բոլորն առողջարար են և սննդատու։ Վաղուց է, որ ես հրաժարվել եմ ցամաքային մթերքներից և չնայելով դրան, ինձ շատ լավ եմ զգում։ Եմ բոլոր նավորդները, որոնք սնվում են այնպես, ինչպես ես, նախանձելի առողջություն ունեն։
— Ուրեմն այս բոլոր կերակուրները ծովային մթերքների՞ց են։
— Այո, պրոֆեսոր, ծովը բավարարում է իմ բոլոր պահանջները։ Երբեմն ես ծովն եմ նետում ուռկանը և առատ որս անում։ Երբեմն ես որսի եմ գնում դեպի տարերքը, որ անմատչելի է ուրիշ մարդկանց, և որսում եմ իմ ստորջրյա անտառներում ապրող «թռչուններին»։ Իմ հոտերը, ինչպես ծերունի հովիվ Նեպտունի հոտերը, հանգիստ արածում են օվկիանոսային արոտներում։ Իմ կալվածքները մեծ են ու անսահման և նրանցից միայն ես եմ օգտվում։
Ես զարմանքով նայեցի նավապետ Նեմոյին և պատասխանեցի նրան.
— Հասկանում եմ, նավապետ, որ ձեր ուռկանը հիանալի ձկներ է հանում ծովից, որոնցով ճոխանում է ձեր սեղանը։ Հնարավոր եմ համարում նաև այն, որ դուք կարող եք «թռչուններ» որսալ ձեր ստորջրյա անտառներում, թեպետ չգիտեմ թե այդ ինչպես է լինում։ Սակայն մի բան բոլորովին անհասկանալի է ինձ,— որտեղի՞ց է ձեր սեղանի վրա եղած միսը, թեպետ և դուք այն քիչ եք գործածում։
— Բայց ես երբեք չեմ ուտում ցամաքային կենդանիների միսը,— առարկեց նավապետը։
— Իսկ սա՞,— հարցրի ես, ցույց տալով մի ափսե, որի մեջ մի քանի պատառ սուկի կար։
— Այդ ուտելիքը, որ դուք մսի տեղ եք ընդունել, ուրիշ բան չէ, բայց եթե ծովային կրիայի սուկի։ Ահա դելֆինի լյարդից պատրաստված սոուս, որն իր համով ձեզ կթվա խոզի ռագու։ Իմ խոհարարն իսկական արտիստ է իր գործի մեջ և ոչ ոք չի կարող նրա նման ուտելիք պատրաստել ծովային ձկներից ու կենդանիներից։ Ահա ձկնականջից պատրաստված պահածոներ, որ յուրաքանչյուր մալայացի լավագույն կերակուրը կհամարի աշխարհում, ահա կրեմ, որի համար սերն ստացված է կետի կրծքային գեղձից, իսկ շաքարը՝ հյուսիսային ծովի ջրիմուռներից։ Վերջապես, ահա ծափկոտրուկներից եփած քաղցրավենիք, որ իր համով չի զիջում ցամաքային ամենաքաղցր պտուղներին։
Ոչ թե ագահությունից, այլ հետաքրքրությունից դրդված, ես փորձում էի. այդ բոլոր կերակուրները և հրապուրված լսում նավապետ Նեմոյի պատմածը։
— Ծովը ոչ միայն կերակրում, այլև հագցնում է ինձ,— շարունակեց նա,— այն գործվածքը, որից կարված է ձեր հագուստը, հյուսված է ծովային մի շարք խխունջներից։ Այդ հագուստը ներկված է ծիրանի գույնով, որը պատրաստելու գաղտնիքը չքացել է հնադարյան հռոմեացիների և հույների հետ միասին, իսկ այդ ներկը ես ձեռք եմ բերել Միջերկրական ծովում, ջրիմուռներից։ Այն օծանելիքր, որ գտնվում է ձեզ հատկացված նավասենյակի արդուզարդի փոքրիկ սեղանի վրա, սաացվել է ծովային մի քանի բույսերից։ Ներներքնակն օվկիանոսային լավագույն խոտերից է պատրաստված։ Այն գրիչը, որով դուք պետք է գրեք, պատրաստված է կետի բեղից, իսկ թանաքը — թանաքաձկան արտազատումից։ Այն ամենը, ինչով ես օգտվում եմ հիմա, ծովն է հայթայթում ինձ և երբևէ դրանք էլի՛ կվերադառնան ծով։
— Դուք սիրո՞ւմ եք ծովը, նավապետ։
— Այո, այո, սիրում եմ։ Ծովն ամեն ինչ է։ Նա ծածկում է երկրագնդի յոթ տասնորդական մասը։ Նրա գոլորշիացումները թարմ են և կենսաբեր։ Նրա վիթխարի անապատում մարդն իրեն մենակ չի զգում, որովհետև շարունակ իր շուրջը զգում է կյանքի շունչը։ եվ իսկապես, չէ՞ որ ծովում կան բնության երեք թագավորություններր,— հանքային, բուսական ու կենդանական։ Վերջինս բաղկանում է զոոֆիտների չորս խմբերից, հոդվածոտունքների երեք դասից, կակղամորթների հինգ դասից, ողնաշարավորների երեք դասից, կաթնասուններից, սողուններից և անթիվ ձկներից, կենդանիների հսկայական մի խմբից, որի մեջ ավելի քան տասներեք հազար տեսակներ են մտնում, իսկ սրանցից հազիվ մեկ տասներորդ մասն է ապրում անուշահամ ջրերում։ Ծովը բնության վիթխարի ջրամբարն է։ Երկրագնդի վրա կյանքը սկսվել է ծովում և ո՞վ գիտե, արդյոք ծովում չի՞ վերջանալու։ Ծովում տիրում է բարձրագույն անդորրությունը... Ծովը չի պատկանում բռնակալներին։ Սրանք դեռ կարող են ծովի մակերևույթի նկատմամբ իրավունքներ բանեցնել, ճակատամարտել, կլանել մեկ֊մեկու, կրկնել ցամաքային կյանքի, ամբողջ սարսափը։ Սակայն՝ երեսուն ոտնաչափ խորության տակ, վերջանում է նրանց իշխանությունը, չքանում նրանց հզորությունը։ Ա՜խ, պրոֆեսոր, ապրեցեք ծովի խորքերում։ Միայն այնտե՛ղ է լիակատար անկախությունը, միայն այնտե՛ղ է, որ իսկապես ազատ է մարդը, միա՛յն այնտեղ ոչ ոք նրան չի կարող ճնշել։
Նավապետ Նեմոն հանկարծ ընդհատեց իր թունդ ճառը։ Արդյոք չէ՞ր զղջում, որ շեղվել է իր սովորական զսպվածությունից։ Արդյոք չվախեցա՞վ, որ ավելորդ բան է ասել։
Մի քանի րոպեի ընթացքում, դեռևս հուզված, նա հետ ու առաջ էր քայլում սեղանատանը։ Այնուհետև, հանգստացնելով իր ջղերը, վերստին սառը վսեմության արտահայտություն տալով իր դեմքին, նա ինձ դիմեց հետևյալ խոսքերով.
— Իսկ այժմ, պրոֆեսոր, եթե ձեզ համար հաճելի է դիտել «Նաուտիլուսը», ես պատրաստ եմ ձեզ ծառայելու։
[[Կատեգորիա:Ֆրանսիական գրականություն]]
[[Կատեգորիա:Արկածային]]
