Changes
/* Գլուխ ութերորդ */
=== Գլուխ ութերորդ ===
Սարգիսն անակնկալի եկած քարացավ տեղում։
Կարենը, որ գալիս էր անմիջապես նրա ետևից, խորամանկ ժպտաց և հավասարվելուն պես ամբողջ ուժով գոռաց.
— Ուշքի արի, այ տղա...
— Լսիր,— առանց նրա գոռոցին ուշադրություն դարձնելու, խորհրդավոր ձայնով ասաց Սարգիսն ու մատը մեկնեց գետի ուղղությամբ։
Կարենը նայեց։ Հաստաբուն ծառերի երկար, ձիգ սյուներն էին, ուրիշ ոչինչ։ Սարգիսն անհամբերությամբ հետևում էր նրան՝ սպասում էր պատասախանի։ Կարենը հասկացավ այդ, դեմքին մտազբաղ արտահայտություն տվեց և խորհրդավոր ձայնով ձգեց.
— Ըմ՜մմ,— հետո շրջվեց Սարգսի կողմը, բռնեց ձեռքն ու ամուր թափահարելով իրար ետևից կրկնեց,— շնորհավոբում եմ, շնորհավորում եմ, շնորհավորում եմ...
Սարգիսը շփոթվեց.
— Ի՞նչն ես շնորհավորում։
— Գտածդ Ամերիկան,— ասաց Կարենն ու գոռաց,— ժողովուրդ, Սարգիսը նոր Ամերիկա է հայտնաբերել, հենց այստեղ անտառում։ Եկեք, շնորհավորենք...
— Հիմար, չաչանակ,— զայրացավ Սարգիսն ու վազեց դեպի ընկեր Գեղամը, որը Հայկի ու Գոհարի հետ գնում էր շարքի առջևից և արդեն բավական հեռացել էր։
Կարենը, նույն տեղում կանգնած շարունակում էր Սարգսի զայրույթի պատճառով սկսած լիաթոք ծիծաղը, միաժամանակ փորձելով Աշոտին և «Ցախլեղտակ գումարած 4֊ի «Բ» Արեգ»֊ին բացատրել, թե Սարգիսն ի՞նչ մեծ գյուտ է արել։ Շրջապատողներն, իհարկե, նրա կիսատ-պռատ կատակներից ոչինչ չհասկացան և մի ոտքից մյուսին հենվելով, սպասում էին ծիծաղի նոպան վերջանա։
Այդ ընթացքում Սարգիսն արդեն հասել էր ընկեր Գեղամին, Գոհարին և Հայկին ու արագ վազքից շնչարգել լինելով ասում էր.
— Ըն֊կեր Գե-ղամ, գ֊գետի այն ափ֊փից,— նա ձեռքը մեկնեց ջրից այն կողմ տարածված կանաչ զանգվածին,— ձայ-ներ էին լըս֊վում։
— Ի՞նչ ձայներ,— հարցրեց Հայկը։
— Չը-գիտեմ, ձայ-յներ,— Սարգիսը դեռ չէր հասցրել շունչը տեղը բերել,— օգ-գնություն էին գոռ-ռում։
— Օգնությո՞ւն,— Գեղամը միանգամից զգաստացավ, լարվեց՝ ձգված ռետինի պես,— դու լա՞վ լսեցիր։
Սարգիսը գլխով արեց.
— Ըհը։
— Ո՞վ կարող է լինել,— Գոհարը նայեց խոսակիցներին։
Ավագ ջոկատավարը չարձագանքեց։ Հայկն ուսերը թոթվեց, իսկ Սարգիսը նորից խլվլաց տեղում.
— Այ, լսեք։ Լսեք։
Չորսն էլ լարեցին լսողությունները։
Նարգիսը չէր սխալվել։ Գետի այն ափից՝ հաստաբուն ծառերով պատնեշված տարածության խորքից պարզ լսվում էին աղիողորմ ճիչերը.
— Օգնեցե՜ք։
— Օգնեցե՜ք։
— Օգնեցե՜ք։
Գեղամը նետվեց դեպի գետը։ Սարգիսը, Հայկն ու Գոհարը հետևեցին նրան։ Մի կերպ պահպանելով հավասարակշռությունը չորսն էլ զառիթափով սահեցին ներքև՝ ուղիղ ջրի մեջ։ Սարգիսն շտապելուց մոռացավ նույնիսկ կոշիկները հանել։ Բավական տեղ ջուրը ծնկներից չէր անցնում՝ կարելի էր քայլել։ Հետո խորությունը միանգամից մեծացավ, անցավ գոտկատեղից։ Քայլելը դժվարացավ։ Գեղամը խորհուրդ տվեց մնացած տարածությունն անցնել լողալով։
— Ով լողալ չգիտե, թող մնա,— առանց շրջվելու հրամայեց նա։
Բոլորն էլ գիտեին։ Ոչ ոք ետ չդարձավ։
Խումբն արդեն մոտենում էր հանդիպակաց ափին, երբ Կարենն ու շուրջը հավաքվածները նկատեցին նրանց։ Խոսակցությամբ տարված, նրանք անտեղյակ էին քիչ այն կողմ ծավալվող գործողություններից։
— Իյա,— զարմացավ Աշոտը,— սա՞ ինչ բան է։
— Մեծ նավարկությունն է,— ծիծաղեց Կարենը,— Ամերիկան առանց լողանալ չես հայտնագործի։ Վիկինգներն էլ են այդպես հայտնագործել, Կոլումբոսն էլ, Ամերիկո Վեսպուչին էլ։ Սարգիսը որի՞ց է ավել, որ առանց լողանալ Ամերիկա հայտնա գործի,— Կարենը մտադիր էր դեռ երկար շարունակել, բայց լողացողների մեջ տեսավ ջոկատավարին ու քամու պես սլացավ դեպի գետը։
Այդ մասում գետն ավելի հանդարտ էր, այնպես որ Կարենն ու Աշոտը ափ դուրս եկան առաջին խմբի հետ համարյա միաժամանակ։ Մարդկանցից առաջ ափ թռավ Սարգսի Սևուկը, որի ջուրը մտնելը ոչ ոք չէր տեսել։ Շունը թափ տվեց բրդոտ մարմինն ու առանց շունչ քաշելու վազեց դեպի ծառերը։ Նա արդեն անհետացել էր ծառերի ետևում, երբ ափ դուրս եկան մնացածները։ Կարենը, որ միշտ էլ աչքի էր ընկել իր արագաշարժությամբ՝ անցավ առաջ։ Կարենից հետո Գեղամն էր, Գոհարը, Հայկը, Աշոտը, իսկ ամենավերջում՝ Սարգիսը, Ցախլեղտակ եռյակի և Արեգի հետ։
Անտառում ձայները լսվում էին ավելի պարզ ու հստակ և ավելի աղիողորմ ու անօգնական։ Այլևս ոչ մի կասկած.
— Մերոնք են,— առանց ընթացքը դանդաղեցնելու գոռաց Կարենը,— Արամենք են։
— Շտապեք,— գոռաց Գեղամը։
Վազողները լարեցին վերջին ուժերը։
__* * *__
Գագիկը ճահճի մեջ էր խրվել մինչև կոկորդը։ Արամն էլ նույն դրության մեջ էր։
Էլի մի քանի րոպե, և երկուսն էլ կանհետանային գորշագույն տիղմի մածուցիկ թանձրության մեջ։
Հասմիկն այլևս ոչինչ չէր զգում, ոչինչ չէր հասկանում։ Միայն երբեմն-երբեմն հևում էր.
— ՕգնոԼթյո ւն։
Հետևում ոտնաձայներ լսվեցին, խոսակցություններ, ավելի ճիշտ՝ հատուկենտ բառեր, նույնիսկ շան հաչոց. Հասմիկը չհասկացավ։ Նրա ուղեղն ասես պատվել էր զրահապատ շերտով և անրնդունակ դարձել որևէ բան զգալու, հասկանալու համար։
— Օգնությո՜ւն...
Կարենը, որ առաջինն էր դուրս եկել բացատ՝ սարսափից քարացավ։ Բայց միաժամանակ կարողացավ ինքն իրեն տիրապետել այնքան, որ լսեց ետևից եկող Գեղամի ոտնաձայներն ու գռռաց.
— Զգույշ, ճահիճ է,— նա ինքն էլ հազիվ էր պահել իրեն, ամբողջ թափով ճահճի մեջ չթաղվելու համար։
Գեղամը նույնպես սարսափեց՝ Կարենից ոչ պակասհ հասկացավ, որ այստեղ բախտորոշ է յուրաքանչյուր վայրկյանը և իր մեջ գտավ ուժ վայրկյանական որոշում կայացնելու համար։ Նկատեց թե, բնով թխկին, որ կռացել, ասես ծունկ էր չոքել ճահճի առաջ, ու Կարենին հրեց դեպի ծառը.
— Բարձրացիր, արագ։
— Օգնեցեք,— վերջին ուժերը հավաքելով, նվաղած ձայնով խնդրեց Գագիկը։
— Հիմա, Գագիկ ջան, հիմա,— հուսադրեց ջոկատավարը,— միայն թե չշարժվես,— ասաց նա ու մոտեցավ երկու քայլ այն կողմ կանգնած կաղնուն, միաժամանակ չմոռանալով արդեն ծառի կեսը հասած Կարենին հրամայել, որ իր հետ պարան վերցնի։
Կարենը հիշեց, որ պարանը մնացել է Աշոտի մոտ, առավոտյան ճանապարհվելուց առաջ ինքն էր փաթաթել Աշոտի մեջքը։
— Աշոտ, պարանը, շուտ։
Իսկ Աշոտն արդեն պարանը մեկնել էր նրան։
— Նետիր, նետիր Գագիկին։
Առանց Գեղամի զգուշացման էլ Կարենը գիտեր, թե ինչ է անելու պարանը։ Նա տեսնում էր, որ ուսուցիչը երկու ձեռքով կախվել է կաղնու ամենաերկար ճյուղից՝ իր ծանրությամբ փորձելով պոկել այն և հասկացել էր, որ Գագիկը պետք է բռնի պարանի ծայրը, որպեսզի ձգեն ու հասցնեն չոր գետնին։ Ամեն ինչ լավ է մտածված։ Դժբախտությունն այն էր, որ պարանը Գագիկին չէր հասնում։ Ճահճաջուրն արդեն լցվում էր տղայի բերանը։ Արամի վիճակն ավելի լավ էր, նա դեռ կարող էր էլի մի քիչ սպասել։ Կարենը սողաց դեպի ճյուղի ծայրը։ Տղայի ծանրության տակ ճյուղը ճկվեց, կախվեց ճահճի վրա։ Սարսափելի էր։ Թվում էր, ուր-որ է նրանք երկուսով՝ ճյուղն ու Կարենր կպոկվեն ծառից, կընկնեն ճահիճը։ Վտանգն զգում էր նաև Կարենն ինքը, բայց դրա մասին մտածելու ժամանակ չկար՝ Գագիկը խեղդվում էր, նրան կործանումից բաժանողն ընդամենը վայրկյաններ էին։
— Շուտ, բարձրացեք ծառն ու ոտքերս բռնեք,— գռռաց Կարենը,— շուտ,— և քիչ էլ առաջացավ։
Հայկն ու Սարգիսը սկսեցին մագլցել, իսկ Կարենը նորից նետեց պարանը։ Չհասավ։ Պարանր չլմփաց տիղմի մեջ Գագիկից ընդամենր մի քանի սանտիմետր հեռավորության վրա։ Եթե Գագիկը չվախենար ու կարողանար շարժել ձեռքերը՝ պարանի ծայրն անպայման կբռներ։ Բայց եթե չհասներ, ուրեմն՝ վերջ։ Ջուրն արդեն լցվում էր նրա բերանը և միայն ամբողջ ուժով ձգած վզի շնորհիվ էր, որ կարողանում էր դեռևս շուրթերը հեռու պահել կործանարար ցեխաջրից։
Կարենը մի ակնթարթ հայացքը հեռացրեց ճահճից, նայե՚ց ետ՝ Հայկն ու Սարգիսն արդեն կողքին էին։
— Պահեք,— ճչաց նա ու սողաց առաջ։
Ճյուղը ճրթճրթաց, բայց չկոտրվեց, դիմացավ։
Պարանն օձի պես գալարվեց Գագիկի աչքերի առաջ, քսվեց այտին ու ծեփվեց ցեխաջրի մեջ։
— Ձեռքդ մտցրու օղը։
— Շուտ։
— Մտցրու։
Գոռում էին բոլորը միաբերան։ Ծառի վրայից, ափից։ Նույնիսկ Հասմիկն արթնացել էր տարօրինակ թմրությունից։
Գագիկը հավաքեց փերշին ուժերը, փոքր ինչ ձգվեց ու թևը հագցրեց պարանի ծայրին գալարված օղի մեջ։ Փրկությունը կարծես թե մոտ էր։ Կարենր ձգեց պարանի մյուս ծայրը։ Ծանրությունն ավելացել էր՝ ճյուղը ճթճթաց։ «Հանկարծ չկոտրվի՞»— վախեցավ Կարենը և զարմանալիորեն ոչ իր համար։ Իր մասին հոգալն ասես մոռացել էր, ուշք ու միտքր Գագիկն էր։ Նա հասկացավ, որ պետք է ետ քաշվել։ Սողաց։ Պարանր ձգվեց, ցավեցրեց ձեռքը։ Շփումից ափն այրվեց, բայց հիմա դրա ժամանակը չէր։ «Կանցնի»։ Սարգիսն ու Հայկը, որ արդեն ազատվել էին նրա ոտքերը պահելու պարտականությունից, նույնպես կպան պարանից։ Գագիկն սկսեց բարձրանալ՝ սկզբում աննկատելիոր են դանդաղ, հետո՝ միանգամից. մինչև կուրծքը, մինչև գոտկատեղը։
— Լավ,— ձայնեց ջոկատավարը ու գործի դրեց կաղնու երկար ձողը, որ պոկ ել էր ծառից և ձեռքին բռնած պատրաստ սպասում էր։
Ճյուղի ծայրին կեռ կար, որն ակնթարթորեն կառաչեց պարանին ու սկսեց ձգել։ Հիմա արդեն Գագիկն սկսեց շարժվել դեպի ափ։
— Շուտ, շուտ,— ծառի վրայից անընդհատ շտապեցնում էր Կարենը։
Մինչև ափ մնացել էր երեք-չորս քայլ, երբ ընկեր Մեսրոպյանն այլևս չհամբերեց. փայտի ծայրը հանձնեց Աշոտին ու մտավ ճահիճ։ Ձգվեց դեպի Գագիկը, մոտեցրեց իրեն, գրկեց և օղակը հանելով տղայի թևից, նետեց վեր։
Գագիկը թուլացած ընկավ կանաչների վրա։
Ոչ ոք չշրջվեց նրա կողմը։ Ոչ ոք չմոտեցավ, նույնիսկ Հասմիկը։ Բոլորի ուշադրությունը հիմա արդեն կենտրոնացած էր Արամի վրա։
Ամեն ինչ նույնությամբ կրկնվեց էլի մեկ անգամ։
Արամի ափ դուրս գալը դիմավորեցին ծափահարություններով։
Բոլորն ասես նոր միայն հասկացան, թե ինչքան մեծ էր վայրկյաններ առաջվա փորձությունը։ Մեծ էր նաև ուրախությունը։
Արամի ու Գագիկի ցեխոտ այտերը ծածկվեցին համբյուրներով։
Մեկ֊երկու րոպե անց հավաքվածներն այնպես էին ցեխոտվել, որ մեծ դժվարությամբ կարելի էր որոշել, թե նրանցից որո՞նք են եղել ճահճից փրկվողները։
Հասմիկին հերթ հասավ ամենավերջինը։
Նա գրկախառնվեց Գագիկի հետ, լաց լինելով ու ծիծաղելով գլորվեցին խոտերի վրա։ Համբուրվեցին։ Հետո կանգնեցին ոտքի և Հասմիկն ինչքան ուժ ուներ ձգեց Գագիկի մազերը։ Ճչաց.
— Գագի՜կ։
— Հասմի՜կ։
— Ջաա՜աան,— քթի տակ ձգեց Կարենը։
Հասմիկն ասես դրան էր սպասում՝ պոկվեց Գագիկից ու նետվեց Արամի գիրկը.
— Արա՜մ։
Հետո արդեն գրկախառնվեցին երեքով միասին։ Համբուրում էին միմյանց և բացականչում անկապ-անկապ բառեր, նախադասություններ։
Կարենը, որ բոլորի հետ, երկու քայլ այն կողմ կանգնած հետևում էր նրանց, ինքն իրեն փնթփնթաց.
— Սատանան ասում է, գնա ու գլխի վրա քեզ գցիր ճահիճը։
Հակոբը հռհռաց։
Հետո նրան միացան մյուսները։
Ուրախ ծիծաղը բռնեց անտառը։
== Վերջաբանի փոխարեն ==
