Changes

Վեսլի Ջեքսոնի արկածները

Ավելացվել է 56 226 բայտ, 23:09, 1 Հունվարի 2017
/* Ծանոթագրություններ */
Էդ առաջին հանդիպումից շատ բան իմացա նման մարդկանց մասին, որ գործի կպած՝ իրենց դնում են ամբողջ ազգի տեղը, ոնց որ սրանք էին մեր ազգին՝ ամերիկացիներին ներկայացնում, իսկ իրականում, ինչքան հասկացա, մարդ արարածների ամենաստորին կարգին են պատկանում։ Էս աչքակապությունից ու ջուր ծեծելուց նեղվող մարդկանց պետական գործունեությունը վայ թե չի գրավում։
==Գլուխ հիսունմեկերորդ==
'''Տղաները Փել Մելում բնակարան են վարձում, Վեսլին նամակներ է գրում ու իր Նիլ քեռուց լավ նորություններով լի նամակ ստանում'''
 
Մի օր Ջո Ֆոքսհոլն ասաց, թե սերժանտի հետ լեզու է գտել, ու եթե ապրելու հարմար տեղ գտնենք, չորսս էլ ուզենանք ընկերովի մնալ ու ծախսերը իրար մեջ կիսել, կարող ենք զորանցից էնտեղ փոխադրվել ու գոնե մի քիչ մեր գլխի տերը լինել։ Բոլորս էլ ուզում էինք իրար հետ մնալ, էնպես որ գործի անցանք, սկսեցինք հարմար տուն փնտրել ու երկու օրից տեղափոխվեցինք երեքսենյականոց մի բնակարան․ հյուրասենյակն էր, երկու ննջարան, ամեն մեկում՝ զգույ֊զույգ մահճակալ ու մի ընտիր, մեծ լոգարան՝ ցնցուղն էլ հետը։ Ես ու Վիկտորը մի ննջարանը վերցրինք, Ջոն ու գրողը՝ մյուսը, դե, հյուրասենյակն էլ ընդհանուր էր բոլորիս համար։ Իսկն էր որ կար։ Սա մի մեծ առանձնատուն էր, անունը՝ Լոքսլի։ Ժամանակին կարգին տուն էր եղել։ Փել Մելում էր՝ լոնդոնյան ակումբների փողոցում, Սեյնթ Ջեյմսի պալատից երկու թաղամասի վրա՝ աջում, իսկ Թրաֆալգարից երկու թաղամասի վրա՝ ձախում։
 
Ջոն հաջողացրել էր մի շիշ շոտլանդական վիսկիի դիմաց ինչ֊որ լեյտենանտից պարենային քարտեր պոկել (վիսկին էլ երեք ֆունտ ստեռլինգով էր ճարել՝ մեր գործի տեղի վերելակավարներից մեկի ծանոթի միջոցով)։ Դրանից հետո արդեն Լոքսլիի տերերի հետ պայման կապեցինք, որ մեր նախաճաշի, ճաշի ու ընթրիքի հոգսն իրենք քաշեն։ Մի խոսքով, մարդավարի տեղավորվեցինք ու ինչքան ասես ժամանակ ունեինք, որ ներխուժման մասին մտածենք։ Մեր ենթադրելով, մի երկու շաբաթից ներխուժումը կսկսվեր՝ էդպես մարտի կեսին, բայց իհարկե, ոչ էլ սկսվեց։
 
Լոնդոնում, Անգլիայում ու շատ հավանական է, որ Ամերիկայում էլ, ամենքի ուշքն ու միտքը ներխուժումն էր։ Բոլոր թերթերը դրա մասին էին գրում։ Ամեն մարդ իր խելքի կտրածն էր ասում, թե ներխուժումը երբ պիտի սկսվի, հետո էլ լուր տարածվեց, որ ոչ մի ներխուժում չի լինելու․ իբր արևելքից՝ ռուսական ճակատից ու օդից ներխուժումը վաղուց է սկսվել։ Մենք գերմանացիներին շփոթմունքի ու տագնապի մեջ ենք պահում, ներխուժումն էլ հենց դա է։
 
Հա ուրեմն՝ արդեն սեփական հարկ էլ ունեինք, սեփական «աշխատասենյակներ» էլ։ Որոշ ժամանակ անց, հրամանատարության թույլտվությամբ, ամեն ինչ համարյա պաշտոնապես ձևակերպվեց ու օրինական դարձավ, որովհետև ես ու գրողը պարտավոր էինք իրիկունները ժողով֊մողովի գնալ և քանի որ գրողներ էինք, պիտի օրվա ու գիշերվա ուզածդ ժամին տանն աշխատելու հնարավորություն ունենայինք։ Մի օր գրողն ասաց, թե մեր գործերը արդեն կարգին են, մնում է Ջոյինն ու Վիկտորինը կարգավորի։ Ձեռքներիս տակ միշտ էլ սցենարի նյութ կար, որ աչքի անկացնենք ու մեջը խորանանք, բայց նա ինձ ասում էր՝ շատ լուրջ չմոտենամ։ Ասում էր՝ կարդամ, ծանոթանամ, որ հարցեր տալու լինեն, կարողանամ պատասխանել, բայց միայն նամակներ գրեմ ընկերներիս, մեկ֊մեկ էլ՝ պատմվածք։
 
Ես գրեցի հայրիկին, գրեցի մայրիկին, գրեցի Վիրջիլին, Նիլ, քեռուն, հետո՝ Լու Մարիաչչիին, Դոմինիկ Տոսկային, գրեցի Նյու Յորքի ընկերուհուս, մյուս կնոջը, որը Օհայոյից գնաց տուն՝ Սան Ֆրանցիսկո, ու խոստացածիս պես, Վիկտորի մորն էլ գրեցի։ Պատմում էի, թե բախտներս ոնց է բերել, գործներս ինչքան լավ է դասավորվել, թե Վիկտորն ու ես ինչ հաջողակ ենք։ Հարի Քուքին էլ գրեցի, հետո Նիք Քալիին, Վերնոն Հիգբիին ու մի նամակ էլ՝ Կակալակովիչին։ Ամեն մեկից պատասխան ստացա, բայց ամենահրաշալի նամակը մայրիկինն էր։ Նրա ձեռագիրն էնքան սիրուն էր, ու էնքան լավ֊լավ բաներ էր ինձ գրել՝ ուղղակի սիրահարվեցի նրան։
 
Վիկտորի մոր նամակը, որ հարսն էր նրա անունից գրել, պակաս հրաշալի չէր։ Նա անընդհատ աղոթում էր Վիկտորի ու ինձ համար, նորից ու նորից աստծու օրհնանքն աղերսում և խնդրում, որ Վիկտորին լավ նայեմ, ինքն էլ ինձ նայի։
 
Դե, իսկ Նիլ քեռին․․․ գրողը տանի, ախր նրան չէի էլ ճանաչում, բայց նա ավելի շատ բան էր գրել, որ ուզում էի իմանալ, քան թե հայրիկը, մայրիկն ու Վիրջիլը միասին վերցրած, որովհետև երևի նրանք չգիտեին, թե սրտի միջինը ոնց խոսքերով արտահայտեն։ Նիլ քեռին ասում էր, որ հայրիկն իր մոտ է աշխատում ու մեծ օգնություն է ցույց տալիս իրեն․ ասում էր՝ մարդիկ հորս սիրում են։ Տարեց, փնթփնթան հաճախորդները, ովքեր առաջ իր գլխին պատուհաս էին եղել, էլ հոգի չէին հանում, ինչ հայրիկը հետներն ընկերություն էր անում, հետաքրքրվում սրանց ապրուստով, տնտեսությամբ ցավ ու հոգսերով։ Նա ասում էր՝ հայրիկը մեքենա ունի․ ում հետ խանութում ծանոթանում է, միշտ մեքենայով տեսության է գնում։ Բան֊ման վաճառելու համար չի գնում, ուղղակի էդ մարդկանց հետ ժամանակ է անցկացնում, նրանց տնտեսությունը նայում, բայց հայրիկի այցելությունից քիչ անց սրանք նորից են գալիս խանութ ու առաջվանից ծատ ապրանք պատվիրում։ Ոչ թե հայրիկին են պատվիրում, այլ հենց Նիլ քեռուն։ Ինչքան ասես նոր֊նոր մարդիկ էլ են գալիս, որովհետև հայրիկը ում տեսության է գնում, սրանք էլ ուրիշների հետ են նրան ծանոթացնում։ Նիլ քեռին խոստովանում էր, որ ինքը խմող չի, բայց այ, հայրիկս խանութի հին ու նոր հաճախորդներից մեկնումեկին միշտ տանում է բար, հետը նստում է էնտեղ, բաժակ֊բաժակի տալիս, ու դրանից հետո նրանք լավ ընկերներ են դառնում, հենց որ էդ մարդիկ գալիս են խանութ, արդեն մի ուրիշ առևտուր է բացվում, սա ու առաջվանն էլ չես համեմատի։ Ասում էր՝ դժվար թե հայրիկը թեկուզ մի թեթև մտածված ձևով էդ բոլորն անելիս ինի, նա առուծախի հետ գլուխ չունի, բայց էնքան բարեսիրտ է, որ ակամայից մարդկանց դուր է գալիս։ Հիմա արդեն, շարունակում էր Նիլ քեռին, ինքը համոզված է, որ հայրս ու մայրս էլ չեն բաժանվի։ Չոր, տաք կլիման լավ է եկել հայրիկի վրա։ Այտերը կաս֊կարմիր են կտրել։ Նիլ քեռին ուրախ էր, որ հորս գործերը հաջող են, որովհետև միշտ զարմանալիս է եղել, թե իր քույրն ինչու չի հորիցս վերջնականապես ազատվում ու կյանքը ուրիշի հետ կապում, բայց հիմա հասկացել է։ Ասում էր՝ էնքան փող է աշխատում՝ չգիտի ինչ անի,― ճիշտ Լու Մարիաչչիի ասածի նման,― էնպես որ հայրս իր բաժինն է ստանում ու միշտ էլ կստանա։ Հայրիկը, մայրիկը ու Վիրջիլը տեղափոխվել էին իրենց սեփական տունը՝ տասը ակր տնամերձ արգավանդ հողով, Նիլ քեռին էլ վերջապես թափ էր տվել իրեն ու ամուսնացել։ Ասում էր՝ բոլորը սպասում են, թե երբ եմ երկար ժամանակով գնալու Էլ Պասո ու արձակուրդիս մի կարգին հանգստանամ, բայց ես գիտեի, որ աշխարհում ոչ մի տեղ չեմ կարող շատ երկար մնալ, բացի իմ հարազատ Սան Ֆրանցիսկոյից, ուր ապրելու էի սեփական կնոջս, ընտանիքիս հետ։ Չնայած ուրախ էի, որ հայրիկը Էլ Պասոյում է հաստատվել։
 
Դե, Վիրջին էլ էր նամակ գրել։ Պատմում էր, թե ոնց է մի քանի անգամ հայրիկի հետ որսի գնացել, իսկ մի անգամ էլ մայրիկին էին համոզել, տարել ու երեքով լավ ժամանակ անցկացրել։
 
Նյու Յորքի ընկերուհիս էլ էր ինձ գրել, խոստացել ամեն շաբաթ առնվազն երկու նամակ ուղարկել ու իր խոստումը կատարում էր։ Բոլոր նամակները նա մեքենագրում էր, ու դրանք միշտ էլ հաճելի էր կարդալ, որովհետև լիքն էին էնպիսի բաներով, որ մենակ ես ու ինքը գիտեինք, մենակ մենք էինք հասկանում․ դե, մի երկու֊երեք անգամ էլ ես նրան գրեցի։
 
Հարի Քուքն ու Դոմինիկը վաղուց էին հատուկ ուսուցումը անցել, վերջացրել։ Իրենց գործն ատում էին, բայց նրանց շուտով պիտի կռիվ տանեին, շատ հնարավոր էր՝ Խաղաղ օվկիանոս։ Երկուսն էլ այդպես էին գրել, դեռ Դոմինիկն էլ Վիկտորից էր հարցուփորձ անում։ Խնդրում էր, որ Վիկտորն ու ես Լոնդոնում նկարվենք, մենք էլ բանակի մեր լուսանկարիչներից մեկի մոտ մի վեց տեսակ նկար հանեցինք ու Դոմինիկին ուղարկեցինք։ Վիկտորին ասի՝ ամեն նկարից մի֊մի հատ էլ կնոջն ու մորը ուղարկի։ Վեց հատ նկար էլ առանձին հանել տվի ու մերոնց ուղարկեցի՝ մայրիկին, հետո՝ Նյու Յորքի ընկերուհուս ու Սան Ֆրանցիսկոյում ապրող։
 
==Գլուխ հիսուներկուերորդ==
'''Վեսլին իր համար հարսնացու է գտնում, գլոսթերցի Ջիլ Մուրին'''
 
Շուտ֊շուտ, հենց որ հնարավորություն էր լինում, Վիկտոր Տոսկային վերցնում էի, հետս ման գալու տանում։ Մի կիրակի ոտքով հասանք մինչև նավահանգստի մոտերքը՝ Լայմհաուս, Իսթ Ինդիա Դոք ճամփով գնացինք, Փենիֆիլդսն անցանք, իսկ սա արդեն Լոնդոնի չինական թաղամասն էր։ Վիկտորին ասի՝ հայրս էս կողմերը՝ Իսթ Էնդում է ծնվել։ Ամեն ինչ ուշադիր նայում էի, ախր գրողը տանի, միգուցե հայրիկն էլ էր էս նույն բաներին նայել։ Թե աչքիս մի հին եկեղեցի էր ընկնում, արդեն գիտեի, որ հայրիկը դա հաստատ տեսած կլինի, ու ես էլ էի երկա՜ր֊երկա՜ր նայում։ Ռմբակոծման ահագին հետքեր կային, Լոնդոնի էս մասը ուժեղ ռմբակոծություններից կարգին վնասվել էր․ դե, ամենից շատ միշտ էլ աղքատներն են տուժում։
 
Ես ու Վիկտորը չէինք կշտանում Լոնդոնում ման գալուց։ Մեկ իրիկունը Ռիջընթս զբոսայգին էինք չափչփում, մեկ Սթրենդ փողոցը ծայրից ծայր կտրում։ Կամ Ուայթհոլ փողոցն էինք ոտնատակ տալիս, կամ գնում Հայդ պարկ։ Քայլում էինք Սուրբ Պողոսի տաճարի մոտով ու Թրեդնիդլ փողոցով իջնում։ Օլդ Բեյլիի<ref>Լոնդոնի Կենտրոնական քրեական դատարանի շենքը, որը կոչվում է Օլդ Բեյլի փողոցի անունով, ուր և գտնվում է։</ref> կողքով գնում, հասնում էինք մինչև Լիվերփուլ փողոցի մետրոյի կայարանը։ Ինչքան կամուրջ կար՝ Վափերլոոյինը, Վեսթմինսթրինը, Լոնդոնինը, Բլեքֆրայըրզինը, Թաուերինը, բոլորի, բոլորի վրայով անցնում էինք։ Որովհետև Լոնդոնն իմ տեսած քաղաքներից ամենալավն է ման գալու համար։
 
Բայց, գրողը տանի, ինձ համար աղջիկ չէի գտնում ու չէ, իսկ ուզածս դա էր։ Շատ էի գնացել Փիքադիլի հրապարակ՝ էնտեղի աղջիկներին նայելու, որ տալիս էին, առնում, աշխատում տղերքի հետ ձեռնտու գործ բռնել, մի քանի անգամ էլ ես հետները համաձայնության եկա, բայց էս աղջիկները սիրտդ էնպիսի տխրությամբ էին լցնում՝ էլ չէիր ուզի, թե երեսները տեսնես։
 
Մի իրիկուն էլ թափառում էի Փիքադիլի հրապարակում ու չորս կողմս տիրող եռուզեռը նայում, մեկ էլ մի փոքր աղջիկ մոտեցավ։ Էնքան ջահել էր, որ աչքերիս չհավատացի, ու էս բանը ինձ իսկի դուր չեկավ։ Մի տասնչորս֊տասնհինգ տարեկան կլիներ։ Շարժուձևից երևում էր, որ իր արածը ինքն էլ չի հասկանում, դե, առաջարկեցի հետս մի քիչ քայլել։ Ման գալով հասանք Սեյնթ Ջեյմսի զբոսայգի, նստեցինք մի նստարանի ու զրույցով ընկանք։
 
Շատ չանցած զգացի՝ սա երևի թե իմ ուզած աղջիկն է, բայց զզվում էի էն մտքից, որ նա Փիքադիլի հրապարակում էր ու էդպես մոտեցավ ինձ, որովհետև եթե մտածածս ճիշտ էր, ուրեմն նա չէր կարող իմ ուզածը լլինել, թեկուզ հենց ինձ համար էր ստեղծվել․ չէ, դրա հետ անհնար էր հաշտվել։
 
Ասի՝ ճիշտը խոստովանի, ինձ չխաբի, ես սուտն ատում եմ։ Ասի՝ դուր է գալիս ինձ, ու եթե ինչ որ մտածում եմ՝ ճիշտ է, է՛հ, սիրտս կկոտրվի, չնայած ինքը էլի դուր կգա ինձ։ Ասաց՝ էսօր ցերեկն է Գլոսթերից եկել Լոնդոն, փախել է տնից։ Սոված է ու գրպանում էլ փող չունի։ Մի փողոցային կին խորհուրդ է տվել անել հենց այն, ինչ որ փորձում էր անել։ Ասաց՝ էդ կինը խոստացել է, որ կթողնի իր սենյակից օգտվել, եթե ինքը հաջողացնի մեկնումեկի հետ գործ բռնել։
 
Ասի՝ ինձ տանի՝ սենյակը տեսնեմ։
 
Կես մղոն եկանք, հասանք մի դռան մոտ, նա զանգը տվեց, բայց պատասխան չեղավ։ Գնացինք ճաշարան, ձուկ ու կարտոֆիլ կերանք, հետո էլի եկանք դռան մոտ ու նորից զանգը տվինք, ինչ֊որ կին երևաց։ Ձեռքը մի ֆունտանոց խոթեցի ու հետը մտա միջանցք։ Ասի՝ աղջկա մասին ինչ գիտի՝ պատմի։ Ասաց՝ ընդամենը մի քանի ժամ առաջ է նրան հանդիպել։ Ասաց՝ անփող, դափ֊դատարկ Լոնդոն է ընկել, էս մեր օրերում պատահող շատերի նման մի քիչ խելքը կորցրած, ինքն էլ խղճացել է, առաջարկել, որ գիշերն իր մոտ անցկացնի ու միգուցե մի երկու ֆունտ աշխատի, թե էդ տեսակ շնորհք ունի։
 
Ես կնոջը շնորհակալություն հայտնեցի ու աղջկան նորից տարա Սեյնթ Ջեյմսի զբոսայգի, որ ամեն ինչ մի լավ ծանրութեթև անեմ։ Ինչ ասեմ, նա ինձ դուր էր գալիս։ Վստահ չէի, թե էնքան դուր է գալիս, ինչքան իմ ուզած աղջիկը դուր կգար, բայց զգում էի, որ շատ եմ հավանում։ Ասաց՝ համարյա տասնյոթ տարեկան է, բայց ավելի փոքր է երևում, որովհետև աղքատ ընտանիքից է, ու իրենք երբեք կուշտ հաց չեն կերել, դրա համար էլ ինքը միշտ մի քիչ սոված է։
 
Նրան բերի տուն։ Գրողը հյուրասենյակում նստած՝ կարդում էր։ Ջոն ու Վիկտորն էլ արդեն պառկել էին։ Գրողին հարցրի, թե ինչ անեմ աղջկան։ Ասաց՝ թող լողանա ու անկողին մտնի, հենց հյուրասենյակի բազմոցին էլ քնի։ Աղջկան ասի՝ գնա լողանա ու պիժամաներիցս մեկը տվի, որ հագնի։ Ես ու գրողը բազմոցի վրա նրա համար անկողին գցեցինք։ Քիչ հետո նա պիժաման հագին դուրս եկավ լողասենյակից ու պառկեց քնելու։
 
Փոքրիկ, քնքուշ դեմք ուներ, վերևի շրթունքն էլ էնպես էր ցցվել, ասես շվարած երեխա լիներ, իսկ խիտ ու առաջ, փափուկ, շեկ մազերը թափվում էին ուսերին։ Նուրբ ու մանրկ էր, սպիտակ֊սպիտակ, մանկական թաթիկներով ու մանկական պստլիկ ոտքերով։ Բայց ամենից շատ նրա լայն բացված կապույտ ծով աչքերը սիրտս վառեցին, խելագար ու անգութ աշխարհին նայող փոքրիկ, վախվորած աղջկա ապշահար աչքերը։ Գրողը ծածկեց հյուրասենյակի դուռը, ու ես խնդրեցի նրան, որ դուրս գա հետս շրջելու, ուզում էի խոսել աղջկա մասին։ Սկզբում նա գնաց լողասենյակ, հետո տեսնեմ՝ ինձ է կանչում, դու մի ասա՝ աղջիկն իր շորերը լվացել է ու փռել չորանալու, գրողն էլ կանչում է, որ ինձ ցույց տա։
 
Դուրս եկանք փողոց, սկսեցի գրողին պատմել աղջկա մասին․
 
― Փիքադիլի հրապարակում էնպես մոտեցավ ինձ, ոնց որ իսկը պոռնիկ։ Բայց աչքերիս չհավատացի, տարա Սեյնթ Ջեյմսի զբոսայգի ու հետը երկար խոսեցի։ Համարյա տասնյոթ տարեկան է, չնայած փոքր է երևում։ Տնից փախել է, որովհետև աղքատ են ու չի կարողացել մոր հետ յոլա գնալ, հայրն էլ մահացած է։ Ինչ կարծիքի եք, սո՞ւտ է ասում։
 
― Բավական է միայն երեսին նայես,― վրա բերեց գրողը։― Նա սուտ չի ասում։
 
― Հա, բայց ի՞նչ անեմ նրան։
 
― Ամուսնացիր հետը։
 
Քայլում էինք փողոցով, ու ես անընդհատ հիշում էի աղջկան, նրա պատմածներն ու երեսիս գամված աչքերը, լողանալուց հետո մաս֊ամքուր դարձած փոքրիկ ձեռքերն ու փոքրիկ ոտքերը, և սատանան տանի, հաստատ չգիտեի, բայց նա կարծես թե իմ ուզած աղջիկն էր։ Կարծես վերջապես գտել էի նրան, ու մնում էր մենակ հաստատ համոզվել։ Նա ճիշտ էնպիսին էր, ոնց որ մտքումս պատկերացրել էի, ու ինձ մնում էր ամեն ինչ վերջնականապես պարզել։
 
Մեկ էլ պիտի պարզեի՝ նրան դո՞ւր եմ գալիս։
 
Գրողին հիշեցրի, թե անգլուհիների հետ ամուսնացող զինվորների համար ինչ օրենքներ կան բանակում․ կայազորի հրամանատարը կսկսի գործը քննել, իսկ դա մի երկու֊երեք ամիս կձգձգվի, որովհետև անգլո֊ամերիկյան ամուսնությունները խանգարելու համար խելքներն իրենցը չի․ դե արի ու թույլտվություն ստացիր, դեռ էդ ամբողջ քաշքշուկն էլ մի կողմից։
 
― Իսկ դու ուղղակի ամուսնացիր ու վերջ,― ասաց գրողը։
 
― Այսինքն՝ ինչպե՞ս։
 
― Պարզիր՝ նա քո ուզած աղջի՞կն է, թե չէ։ Իր մտքինն էլ պարզիր՝ տես նրա ուզած տղամա՞րդն ես, թե չէ։ Պարզիր՝ այնքան սիրո՞ւմ եք իրար, որ ամուսնանաք, երեխաներ ունենաք ու ամբողջ կյանքներդ միասին ապրեք։ Կայազորի հրամատարին մոռացիր։ Ինձ կասես, թե ինչ ես որոշել, ես մի բան կմտածեմ։
 
― Բայց դուք անկեղծորեն ի՞նչ կարծիքի եք նրա մասին։
 
― Իմ կարծիքով, հրաշք աղջիկ է։ Վրայից երևում է, որ քեզ շատ հարմար կին է։ Իմ կարծիքով, երկուսիդ բախտն էլ բերել է։
 
==Գլուխ հիսուներեքերորդ==
'''Վեսլին ու Ջիլը այցելում են միսիս Մուրին, որն օրհնում է աղջկա ամուսնությունը'''
 
Ճիշտ որ, նա իկսը իմ ուզած աղջիկն էր։ Մի շաբաթ անընդհատ գնում էինք ման գալու, անվերջ զրուցում, ու ես մեկ֊մեկ նրա ձեռքը բռնելուց բացի, ուրիծ բան չէի անում։ Ոչ մի անգամ չհամբուրեցի նրան, մատով էլ չդիպա, որովհետև էնպես էի սիրահարվել, ոնց որ երեխեքն են սիրահարվում իրար։ Նա ծանոթացավ Վիկտոր Տոսկայի ու Ջո Ֆոքսհոլի հետ, և բոլորն էլ հասկանում էին, թե ինչն ինչոց է, բայց գործներս չբարդացնելու համար պայմանավորվեցինք նրան թաքցնել առանձնատան ծառայողներից, էնպես որ նա առավոտը ծեգին քնից վեր էր կենում, անկողինը բազմոցի վրայից հավաքում ու աչքից հեռու մնում մինչև նախաճաշի սեղան էին գցում, հետո արդեն բոլորս միասին նստում էինք, հաց ուտում։
 
Մի անգամ էլ, օրվա երկրորդ կեսին, նրան տարա Գլոսթեր՝ իրենց տուն, որովհետև ուզում էի մոր հետ ծանոթանալ։
 
Նրանք ապրում էին մի կեղտոտ փողոցի կեղտոտ ու խարխուլ ինչ֊որ տնակում, ու տանը հինգ ուրիշ երեխա էլ կային, սրանցից մենակ մեկն էր հարսնացուիցս մեծ՝ բանակից արձակուրդ եկած նրա եղբայրը։
 
Համարյա թե իմ տարիքին էր, մի քիչ քրոջը նման, բայց տխուր տղա էր։ Աղքատությունից էր էդպես տխուր֊տրտում։
 
― Ի՞նչ ես ուզում քրոջիցս,― ասաց։
 
― Ուզում եմ կինս դառնա։
 
Շուտով մյուս սենյակից մայրը դուրս եկավ։ Տեսքից վատը չէր, ուղղակի խեղճ ու հոգնած կին էր, տանջված֊չարչարված, այսինքն՝ կյանքում շատ ցավեր տեսած։
 
― Ո՞վ ես,― ինձ ասաց։
 
― Անունս Վեսլի Ջեքսոն է։
 
― Ի՞նչ գործ ունես աղջկաս հետ։
 
― Եկել եմ նրա ձեռքը խնդրելու։
 
― Իսկ կկարենա՞ս պահել։
 
― Կպահեմ։
 
Դե, նա ինձ առաջարկեց նստել։ Բոլորս նստեցինք, խոսք ու զրույց բացվեց, նա մի գլուխ հարցուփորձ էր անում ընտանիքիս, հավատիս, հազար ու մի ուրիշ բաների մասին, որ մայրերը ուզում են իմանալ, երբ մեկնումեկն ուզում է իրենց աղջկա հետ ամուսնանալ։ Կարծես ավելի շատ ինձնով էր հետաքրքրվում, քան աղջկա մասին մտածում, բայց բոլորովին էլ վատ կին չէր, խեղճը պարզապես հույսը կտրել էր, թե իր ընտանիքի վիճակը ինչ֊որ ձևով կթեթևանա։ Երևում էր, ժամանակին սիրուն կին է եղել ու կարգին մայր, բայց կյանքը նրան շատ դժվարությունների առաջ էր կանգնեցրել։ Արձակուրդ եկած տղայի հոնքամեջը կամաց֊կամաց բացվեց, քիչ հետո մայրը թե՝
 
― Ե՞րբ եք ուզում ամուսնանալ։
 
― Թեկուզ հենց հիմա։
 
― Բայց նա տասնյոթ տարեկան էլ չկա։
 
― Դե, իմ կարծիքով՝ կարող եք մի գրություն տալ, որ համաձայն եք նրա ամուսնությանը։
 
― Ի՞նչ եք ուզում գրեմ։
 
― Ուղղակի էսքանը․ «Ի գիտություն նրանց, ում վերաբերում է․ սյունով հավանություն եմ տալիս էսինչ թվի էսինչ օրը, էսինչ տեղում ծնված իմ աղջկա՝ Ջիլի ամուսնությանը, 1927 թվի սեպտեմբերի 25֊ին Սան Ֆրանցիսկոյում ծնված Վեսլի Ջեքսոնի հետ»։ Վերջում էլ ստորագրեք։
 
Նա մոտեցավ մի սեղանի, հանեց ընտանեկան Աստվածաշունչը, գրելու տողած թուղթ, թանաքի սրվակն ու գրիչը։ Բայց արեց Աստվածաշնչի՝ իր ուզած էջը, որտեղ գրի էր առել իրենց ընտանիքի անդամների ծննդյան ու մահվան տարեթվերը, գրեց երկտողն ու մեկնեց ինձ։
 
«Ի գիտություն նրանց, ում վերաբերում է։
 
Սույնով հավանություն եմ տալիս 1926 թվի սեպտեմբերի 11֊ին Անգլիայի Գլոսթեր քաղաքում ծնված աղջկաս՝ Ջիլի ամուսնությանը, 1924 թվի սեպտեմբերի 25֊ին Ամերիկայի Սան Ֆրանցիսկո քաղաքում ծնված Վեսլի Ջեքսոնի հետ։ Իմ օրիորդական ազգանունը Սքոթ է, ծնունդով Դանդիից եմ։ Ամուսինս՝ Մայքլը, իռլանդացի էր, բայց երիցական։ Նա ձկնորս էր, վեց տարի առաջ անհետ կորավ ծովում։
 
Փեգ Մուր
Գլոսթեր, 17 մարտի 1944 թ․»։
 
Հետո նա ձեռքերը պարզեց աղջկան, ու Ջիլը հեկեկալով ընկավ մոր գիրկը, նրանք համբուրվեցին, մայրը մի քիչ թնգթնգաց ու քիթը մաքրեց, ինձ էլ գիրկն առաջ, ես նրա այտը համբուրեցի, ինքն էլ՝ իմ։ Հետո Ջիլը համբուրեց արձակուրդ եկած եղբորը, հերթով պաչպչեց երկու կրտսեր քույրերին ու երկու կրտսեր եղբայրներին, և մենք հրաժեշտ տվինք։
 
Երկաթգծի կայարանի ճամփին ես առաջին անգամ գրկեցի հարսնացուիս, ու աչքերս արցունքով լցվեցին, որովհետև նրա աչքերին էլ արցունքներ տեսա։ Ես համբուրեի նրա արցունքոտ աչքերը, շուրթերը ու հասկացա, որ վերջապես գտել եմ իմ ուզած աղջկան, ախր հոգուս մեջ նորից իմ երգն էր թնդում, ինչ֊որ մեկն ամբողջ ուժով «Վալենսիան» էր երգում։ Սիրտս թպրտում էր, ու ես փառք էի տալիս աստծուն կնոջս, նրա մոր, եղբայրների, քույրերի, նրա հոր համար, որը խեղդվել էր ծովում։ Մանավանդ Մայքըլ Մուրի համար էի փառք տալիս աստծուն, ով էլ որ եղած լիներ, ես էնպիսի սիրով լցվել՝ պատրաստ էի նույնիսկ մեռածներին գրկել։
 
==Գլուխս հիսունչորսերորդ==
'''Բեյքրսֆիլդցի Ջո Ֆոքսհոլը կատարում է սանֆրանցիսկոցի Վեսլի Ջեքսոնի և գլոսթերցի Ջիլ Մուրի պսակադրությունը, իսկ Վիկտոր Տոսկան ու գրողը հանդես են գալիս որպես վկաներ'''
 
Բռնեցի Ջիլի ձեռքը, ու մենք դուրս եկանք, բայց տուն չգնացինք, որովհետև ուզում էի նորահարսիս հետ թափառել Լոնդոնի փողոցներում։ Ռիջընթ փողոցով հասանք Փիքադիլի հրապարակ, ուր հանդիպել էինք առաջին անգամ։ Կանգնեցինք հենց էնտեղ, ուր էն իրիկուն կանգնած էինք։ Գնացինք Սեյնթ Ջեյմսի զբոսայգի ու նստեցինք հենց նույն նստարանին, ուր նստել, խոսում էինք։ Հետո գնացինք էնտեղ, ուր են կինն էր ապրում, ու ես զանգը տվի։ Նա դուռը բացեց թե չէ, ասի․
 
― Մենք ամուսնացել ենք, եկել եմ շնորհակալություն հայտնելու, որ կնոջս լավություն եք արել, չեք թողել մենակ մնա։
 
Ուզում էի մի նվեր տալ նրան իր լավության դիմաց, բայց փողից բացի, մոտս բան չկար, դե, էդպիսի հանդիսավոր պահին էլ փող տալ չէր լինի։ Կինն աչքերը պլշել էր մեզ վրա ու վայ թե ասածս նույնիսկ չհասկացավ, թեպետ միգուցե լավ էլ հասկացավ։ Հեյմարքիթ փողոցով հետ դարձանք Փիքադիլի հրապարակ, իսկ էստեղ՝ մայթեզրին, մի ծերուկ էր նստել ու հին, կոտրված դաշնամուր էր նվագում։ Ես մոտեցա նրան, հենց որ նվագն ավարտեց՝ ասի․
 
― Կարո՞ղ եք «Վալենսիա» երգը ինձ համար նվագել։
 
Ու ա՜յ քեզ հրաշք, ծերուկը «Վալենսիան» նվագեց։ Իմ սիրած աղջկան գրկումս սեղմեցի ու ասի․
 
― Սա մեր երգն է, երկուսիս կյանքի երգը։
 
Ծերուկին մի ֆունտ տվի ու հեռացա, որ ընկերուհուս հետ նորից թափառեմ Լոնդոնում՝ քաղաքով ու նրա փողոցներում անցուդարձ անող մարդկանցով հմայված։
 
Իսկ երբ հասանք մեր տան դռան մոտ, իմ նորահարսին ձեռքերիս առա ու շեմքին անցկացրի։ Մենք արդեն այր ու կին էինք հավիտյանս հավիտենից։
 
Ի՜նչ լավն էր մեր տունը, չորս բոլորը վարդերն էին կարմիրին տալիս։ Սեղանին երկու շիշ գինի կար՝ Վիկտորի, Ջոյի ու գրողի կողմից։ Շշերից մեկը բացեցի, կնոջս ու ինձ համար մի֊մի բաժակ լցրի, քիչ հետո էլ ծերուկ Դենը եկավ հարցնելու, թե ինչ ենք ուզում ընթրիքին։ Դե, ես շատ էի հուզված, որ բերանս բան դնեմ, բայց գիտեի՝ Ջիլը պիտի անպայման ուտի․ սրանից հետո նա լավ պիտի ուտեր, դրա համար էլ ինչ ասես պատվիրեցինք, ու ծերուկ Դենը մեկը մյուսի հետևից բերեց, առաջներս շարեց, իսկ ես ու կինս սեղան էինք նստել, ուտում էինք ու նայում իրար։
 
Մի գլուխ ուտում էի, ուտում ու անընդհատ նայում իմ սիրելի Ջիլին։
 
Էդ ամբողջ գիշեր, մինչև լուսաբաց, նրան գրկումս պահեցի։ Հետո վեր կացանք, լուսաքողարկիչ վարագույրները մի կողմից քաշեցինք, ու մեր աչքի առաջ նոր աշխարհ բացվեց, ու դա հրաշալի էր տեսնել։ Հետո Ջիլին էլի անկողին դրի։ Հենց որ նորից քնեց, մոտեցա նրան ու հիանում էի նրա քնած անուշիկ դեմքով, շուրթերն էի համբուրում, ու մյուս գիշերն էլ նույն ձևով անցավ, հաջորդ գիշերն էլ։ Ու շատ գիշերներ էդպես եկան ու անցան մինչև հասկացա, որ Ջիլի համար վրա է հասել իր ամուսնու հետ լինելու, նրա իսկական կինը դառնալու ժամանակը, սիրտը սրտին ձուլել, սիրող սրտերի վայելքը միահյուսելու ժամը, երբ ուզում ես իմանալ, թե երկուսիդ երջանիկ խինդը աստծու բարի կամքով մարմին չի՞ առնի որպես հարազատ որդիդ։
 
Մեր ընտանիքի համար Աստվածաշունչ առա ու մի էջում գրեցի, թե ես ու Ջիլ երբ ենք առաջին անգամ իրար հետ եղել․ «1944 թ․, մարտի 24/25, շաբաթ լույս կիրակի, հանուն որդու, եթե աստված տա»։
 
Էլ իրար հետ չեղանք, սպասում էինք, թե ինչ դուրս կգա, ու հենց ժամանակը եկավ, կամաց֊կամաց պարզվեց։ Օր օրի վրա ամեն ինչ քիչ֊քիչ իմացանք, ու երբ մի առավոտ էլ Ջիլի սիրտը խառնեց, նրան բժշկի տարա։ Մի քանի այցելությունից հետո, բժիշկը մեր ենթադրությունը հաստատեց, ու ես Լոնդոնը ավելի սիրեցի, քան նունիսկ Սան Ֆրանցիսկոն, որովհետև իմ տղայի կյանքը Լոնդոնում սկիզբ առավ։
 
Արդեն էլ առաջվա Վեսլի Ջեքսոնը չէի։ Արդեն ամուսին էի ու հայր, ու ամեն ինչ աչքիս նոր իմաստ ստացավ։
 
==Գլուխ հիսունվեցերորդ==
'''Վեսլին ու Ջիլը տուն են գտնում, սիրո ընծաներ ու փող ստանում և շշմել են իրենց բաժին ընկած երջանկությունից'''
 
Ջիլը Կարլ Երկրորդի փողոցում մեզ համար մի փոքրիկ բնակարան գտավ։ էնքան կարգեց֊սարքեց, մինչև բնակարանը դարձավ իր նման․ այ, սա իրոք որ մեր հարազատ տունն էր։ Մի պստիկ էլ խոհանոց ունեինք, ու նա սկսեց ամեն օր ինձ համար նախաճաշ ու ընթրիք պատրաստել։ Չէր թողնում ոչ մի բան լվացքատուն տանեմ, որովհետև երկար պատմություն էր, համ էլ մեր լվացքը ինքն էր ուզում անել։ Նա օրեցօր սիրունանում էր ու ինչքան սիրունանում էր, էնքան ավելի էի ապշում իմ զարմանալի բախտի վրա։
 
Մայրիկին նամակ գրեցի ու ամեն ինչ պատմեցի․ դե, էս կարգի նորությունները նախ և առաջ մորդ են վերաբերում, հետո նոր՝ հորդ։ Իմ ու Ջիլի նկարներից մի քանիսը նամակի հետ դրի ու հայտնեցի, որ Ջիլը արդեն հղի է, ու մենք հույս ու հավատով սպասում ենք, թե տղա կլինի։ Միսիս Տոսկային էլ գրեցի, որովհետև գիտեի ինչքան կուրախանա, երբ իմանա, որ վերջապես գտել եմ իմ ուզած աղջկան։ Դեռ էն ժամանակ էր դրա մասին հարցուփորձ անում, ես էլ ասի՝ վաղուց եմ հարմար աղջիկ փնտրում, բայց ոչ մի կերպ չեմ կարողանում գտնել։ Լու Մարիաչչիին էլ նամակ գրեցի, Սան Ֆրանցիսկոյի հին ընկերոջս՝ Հարի Քուքին էլ, և իմ ու Ջիլի բոլոր նկարներից նրանց ուղարկեցի։
 
Ինչ ասեմ, մայրիկից եկած պատասխանը էնքան արտակարգ բան էր, որ Ջիլը կարդալիս լաց եղավ։ Լուն էլ, այ քեզ խելառ, մաքուր ցնդել էր․ ինձ հարսանեկան նվեր էր ուղարկել՝ հինգ հարյուր դոլար։ Առանց էդ էլ չգիտեի, թե պարտիքս տակից ոնց եմ դուրս գալու, իսկ նա ասում էր՝ հանկրած մտքով չանցկացնեմ, որովհետև մեկ է՝ իր նոր ռեստորանից չտեսնված եկամուտ է ստանում։ Ասում էր՝ իր կյանքում ամենամեծ հաջողությունը ես եմ իրեն բերել։ Ասում էր՝ հորս կարիքը շատ֊շատ է զգում, բայց ուրախ է, որ նա դասավորել է կյանքը ու նորից տանն է։
 
Դեռ վաղուցվանից հայրիկն ամեն շաբաթ ինձ փող էր ուղարկում, էս անգամ էլ՝ պսակվելուս առթիվ, միանգամից մի կլորիկ գումար էր ուղարկել։ Ջիլի անունով բանկում հաշիվ բացեցի ու ստիպում էի, որ իրեն հասնող կտրոններով, ինչքան կարող է, իր համար հագուստ առնի։
 
Ես ու գրողը օրերով նստում էինք մեր գրասենյակում ու ամեն ինչից խոսում։ Երեք֊չորս օրը մեկ նա ինձ պարտադրում էր, որ պատմվածք գրեմ, դե, ես էլ գրում էի, իսկ նա մանրամասն կարդում էր ու արածիս գնահատականը տալիս։ Հավատացնում էր, թե հետզհետե ավելի լավ եմ գրում։ Վիկտոր Տոսկայի հետ էլ էինք նստում, մեր կյանք ու ապրուստից խոսում, իրար առաջ սրտներս բացում, թե ինչ բախտավոր ենք, որ ամենքս մի գեղեցկուհի ենք ճարել ու շուտով տղա կունենանք՝ իհարկե, եթե աստված տա, բայց թեկուզ աղջիկ էլ ծնվի՝ ոչինչ․ Ջիլին էնպես էի սիրում՝ մեկ֊մեկ կասկածում էի, թե ավելի լավ չի՞ տղայի փոխարեն նրա նման մի պստլիկ աղջիկ լինի, բայց դե էլի հույս ունեի, որ տղա կլինի։ Ջո Ֆոքսհոլն էլ անընդհատ կողքներս ֆռֆռում էր, հա տրտնջում, թե՝ ըհը՛, բոլորս պսակված ենք, բացի իրենից։
 
Քաղցր օրերն իրար հետևից թռչում էին, անցնում, ես ու Ջիլը էնքան երջանիկ էինք՝ հավատներս չէր գալիս, թե էդ բոլորը ճիշտ է։ Պատահում էր՝ տուն էի մտնում, տեսնում խոհանոցում լաց լինելով՝ դեսուդեն է գնում, հարցնում էի՝ ինչ է պատահել, իսկ նա ասում էր․ «Ախր երբեք չեմ երազել, թե էսքան երջանիկ կլինեմ։ Երբեք մտքովս չի անցել, թե մեկնումեկին էնպես սիրեմ, ոնց որ քեզ եմ սիրում, բայց հենց նայում եմ քեզ, գլխի եմ ընկնում, որ դու ինձ ավելի ես սիրում ու դրանից ինձ էնքան երջանիկ եմ զգում՝ կարծես երազի մեջ լինեմ։ Կարծես անընդհատ երազ եմ տեսնում․․․ ախր, այ մայրիկս․․․ Ի՞նչ երջանկություն է խեղճը տեսել կյանքում»։
 
Ջիլին ասի՝ բանակից քսանհինգ ֆունտ հանի ու գնա մորը տեսության, բայց նա սիրտ չէր անում։ Մի շաբաթ անցավ, մինչև զոռով համոզեցի։ Գիտեի, որ մայրը շատ երջանիկ կզգա իրեն, եթե նա էդպես վեր կենա ու գնա, իսկ ես ուզում էի ամեն մեկն էլ, ում ճանաչում էինք, երջանիկ լինի։ ԳԻտեի, որ Ջիլն էլ կուզեր իրենց տնեցիներին տեսնել։ Ասի՝ ձեռքս փող ընկնի թե չէ, մորը կուղարկեմ։ Իսկ առայժմ, ասի, բանակի միջոցով մեր ունեցածից բաժին կհանենք, շաբաթական հինգ ֆունտ։ Շատ չի, բայց մոր համար էդքանն էլ նշանակություն ունի։ Ու էդպես էլ արի։ Առաջին այցելությունից հետ գալուն պես՝ Ջիլն սկսեց պատմել, թե մայրը ինչքան է ուրախացել, ոնց է իր աղջկանով հպարտացել ու ինչ երջանիկ է եղել, երբ իմացել է, որ Ջիլը հղի է։ Բա ես ինչքա՜ն էի երջանիկ նրա պատմածից, դժվար թե կյանքում ավելի երջանիկ եղած լինեի։ Ջիլին ասի՝ ամենաքիչը երկու շաբաթը մեկ մորը տեսության գնա։ Ամեն անգամ, մորը տեսնելուց հետո, նա առաջվանից էլ երջանիկ էր թվում։
 
Ասում են՝ երջանկությունը ամեն ինչի վերջն է։ Ասում են՝ հենց որ տղան աղջկա հետ ամուսնացավ՝ պըրծ, էդքան բան, էլ վերջ, բայց չհավատաք, էդպես չի, դա բոլորովին էլ վերջը չի, սկիզբն է․ ոչինչ էլ չի սկսվում, մինչև տղան աղջկա հետ չամուսնանա, մինչև աղջիկը չհղիանա ու չսկսի օրեցօր սիրունանալ, մինչև տղայ սիրտը չլցվի սիրո պաշտամունքով աղջկա, նրա ներսում ծնունդ առած կյանքի ու արար աշխարհի նկատմամբ։ Սա սկիզբն է, ոչ թե վերջը։ Երբ տղան ու աղջիկը իրար են պատկանում, երբ նրանք դառնում են մի շունչ, մի մարմին, այ, սրանից հետո է կյանքը սկսվում, սրանից հետո է, որ էլ վերջ ու վախճան չկա․ դե, բնական է, ի՞նչ վախճան կարող է լինել, երբ նրանք միասին են՝ մի շունչ, մի մարմին․ ախր դա է աշխարհի կարգը, դա է բանի էությունը, դրա շուրջն է ամբողջ աղմուկ֊աղաղակը, դա մահն է հետույքային աքացի ստանում, կյանքն է թև առած՝ խենթուրախ սլանում, դա՝ Ծննդյան տոներն են վրա հասնում, երկնքի արքայությունն է երկրում հաստատվում, դա երգն ու պարն է, գետի կարկաչը, երջանկությունից ծփացող օվկիանոսը, քեզ ոտից գլուխ համբուրող քամին, գրկաբաց երկինքը, հրճվանքից շորորացող ծառը, խուլ գվոցով երգող քարերը, մրմունջներով լի անցնող գիշերը, բացվող արշալույսը։ Եթե ասեն՝ երջանկությունը վերջն է, դա բթացնում է մարդուն, եթե ասեն՝ երջանկությունը ոչ մի լավ բան չի բերում, ոչ գեղեցկություն, ոչ էլ վեհություն, մի հավատա, ասողները երջանկության համը չեն տեսել։ Եթե քեզ ասեն, թե համբուրվելը հիմարների գործն է, ասա, որ ստում են։ Եթե ասեն, թե պաշտել֊երկրպագելը տգետների գործն է, ասողներին շան որդի անվանիր ու ասսա, որ ստում են։ Եթե քեզ ասեն, թե քնքշությունը թուլության նշան է, ասա՝ դուք տղամարդ չեք։ Եթե ասեն, թե տառապանքը բարձր է վայելքից, ասա՝ ոչ, ճիշտ ընդհակառակը։ Լավը սկիզբն է։ Վատը դեռ վերջը չի, սա դատարկ բան է, որ պիտի հաղթահարես սկզբին հասնելու համար։ Ինչ որ արդար է՝ անմահ է։ Ու սիրուց արդար բան չկա։ Վիկտոր Տոսկան գիտեր սա։ Ջո Ֆոքսհոլն էլ գիտեր։ Սերն է ճիշտը։ Սերն ամենավերին մեծությունն է, մեն միակը։ Դա երեքն է, յոթը, ինը, տասնմեկն ու մյուս բոլոր թվերը՝ ձուլված մի հրաշալի ամբողջության մեջ։ Սիրիր աստծուն։ Սիրիր կնոջդ։ Սիրիր զավակիդ։ Սիրիր մերձավորիդ։ Սիրիր թշնամուդ, էդ շուն շան որդուն, ինչ էլ լինի։ Խեղճին ուղղվելու հնարավորություն տուր՝ սիրիր։
 
==Գլուխ հիսունոթերորդ==
'''Վեսլին ու Ջիլը Ֆիցրոյ հրապարակում սուրբ են հայտնաբերում'''
 
Մի կիրակի առավոտ ես ու Ջիլը գնացինք ման գալու։ Հասանք Ֆիցրոյ հրապարակ թե չէ, տեսնենք երկար սերթուկով մի մարդ, փողոցի մեջտեղում կանգնել, քարոզ է կարդում քնից դեռ չզարթնած ժողովրդի համար։ Ցնցոտիավոր, միջահասակ մարդ էր, մոտ հիսունհինգ տարեկան, հին, ճմռթված գլխարկ ուներ՝ շուտ֊շուտ հանում էր, դնում, իսկ գլուխը խոշոր էր ու ալեհեր։ Դեռ նրան չտեսած՝ ձայնը լսեցինք ու հասկացանք, որ սուրբ է։ Դրանից սրտաշարժ ձայն լսած չկայի։ Ազնիվ զայրույթի ու քնքուշ հոգատարության էդ տեսակ ապշեցուցիչ խառնուրդ երբեք չէի լսել։ Ջիլը վախեցավ մարդուց, ասենք, ես էլ էի վախենում նրան շատ մոտենալ։ Չէ, խելագարի տեղ չէինք դնում նրան, թեպետ դա ամենահեշտ բանը կլիներ, ուղղակի նրա զայրույթն էնքան փառահեղ էր, կարծես նա էս անարգ աշխարհի բնակիչը չէր, ինչ֊որ երանելի տեղից պատահմամբ մեր փողոցներն էր ընկել ու չէր դիմանում չորս կողմը տիրող նվաստությանը, ստորություններին, աչքածակությանը, գծուծ գզվռտուքին ու խղճուկ փառամոլությանը։ Նա էնպես էր թնդում֊որոտում, կարծես իր ամենամոտ ընկերը հենց աստվածն էր, ուրիշ ոչ ոք։ Նրա ձայնը նվաճում էր սիրտդ։
 
Դե, Լոնդոնը Լոնդոն է, էստեղ ինչքան ասես տարօրինակ ու զարմանահրաշ մարդիկ կտեսնես։ Ես Ջիլին թևանցուկ արի, էս մարդուց մի քսան քայլ հեռու կանգնեցինք փողոցում ու լսում էինք նրան։ Ժողովուրդն արթնանում էր կիրակնօրյա քնից, վեր կենում անկողնուց, մոտենում պատուհաններին, մի հայացք գցում նրա վրա ու գնում իր գործին։ Մարդը մերթընդմերթ քարոզելուց անցնում էր երգելուն։
 
Հետո ի լուր ամենքի, նորից էր պայթում․
 
― Վե՛ր կացեք, վե՛ր, մոլոր աշխարհի բնակիչներ։ Վհատվածնե՛ր, վեր կացեք ու ապաքինվե՛ք։
 
Հետո միտքն ընկած ուրիշ սաղմոսից էր մի երկու տող երգում․
 
Ո՜վ այգաբացի լուսաշող զավակ,
<br> Ձեռք մեկնիր մթնում մոլորվածներիս։
 
Հետո նորից էր որոտում․
 
― Արթնացե՛ք։ Արթնացե՛ք։ Բարեբեր ա՜յգը ողջունեք։ Ինչո՞ւ եք ընտրում մահվան արահետը, երբ կյանքի ճամփան հենց ձեր կողքին է։ Ելե՛ք, մեռյալներ, եկեք ու վերածնվե՛ք։
 
Հետո էլի էր երգում․
 
Թընդում է մեր երգն ի փառս տիրոջ,
<br> Բարձրահունչ օրհներգն երկինք է հասնում,
<br> Թող լեզուներով ու ձայնով տարբեր,
<br> Բայց մեր շուրթերից նույն ձոնն է ելնում։
 
Հենց որ նա հասավ «բարձրահունչ» բառին, երգի մյուս բառերից սա ավելի բարձր թնդացրեց։ Տների բնակիչները հասկացան, թե ինչ վեհափառ շնորհ է իջել իրենց փողոցին, որովհետև քիչ հետո չիմանալով ուրիշ ինչ անել, սկսեցին թղթի մեջ պղնձադրամներ փաթաթել ու պատուհաններից շպրտել փողոց։
 
Շատերին եմ Լոնդոնում տեսել, որ փողի համար երգում են փողոցներում։ Հենց թղթի մեջ փաթաթված պղնձադրամներ են գցում, նրանք շտապ֊շտապ վերցնում են, բայց էս մարդը՝ չէ։ Նա իհարկե, փողը վերցնում էր, բայց էն ժամանակ, երբ հարմար էր գտնում։ Դե, նրան էլ էր փող պետք իր գոյությունը պահպանելու համար, բայց նա էդ նպատակով չէր փողոց դուրս եկել։ Պատահում էր՝ մարդիկ փող էին գցում նրան, պատահում էր, որ փողը վերցներ, թե մոտիկ էր լինում, բայց մուրացկան չէր։ Սուրբ էր։ Արդար աշխարհի քաղաքացի։
 
Կամաց֊կամաց նա մոտեցավ մեզ։ Տեսա, որ Ջինը էլ չի վախենում, մարդու հետ խոսքի բռնվեցի։ Ասաց՝ անունը Բերի է, ասաց՝ քսան տարուց ավել շրջում է Լոնդոնի փողոցներում ու ժողովրդին կոչ անում։ Համարյա վաթսուն տարեկան էր։ Ասաց՝ քրիստոնյա է, բայց ոչ միայն աստծուն է հավատում, այլև բոլոր լավ մարդկանց՝ թե՛ կրոնասեր, թե՛ ամեն տեսակ։ Նա հավատում էր ուզածդ բանին, ինչը որ կարող է մարդկանց կյանքի կոչել, դուրս քաշել թշվառությունից ու ծույլ անշարժությունից, մղել դեպի գեղեցիկը, ճշմարիտն ու վեհը, փարատել հոգիների տանջալից խռովքն ու շփոթմունքը, ամոքել ցավերը։ Նա կողմնակից էր ուզածդ բանին, ինչը որ կյանքին կենդանություն է տալիս։
 
Ես հարցրի, թե ժամանակին դերասանություն չի՞ արել, ախր էնպես հոյակապ է տիրապետում ձայնին, բայց նա ուղղակի ապշահար եղավ։ Իհարկե, չի արել, ասաց։ Որտեղի՞ց այդքան մեծ թատրոն, որ իր ձայնը տեղավորեր։
 
― Այ, հիմա,― ասաց,― ես նորից կխոսեմ ու նորից կերգեմ, իսկ դուք ականջ դրեք։
 
Նա գնաց, մյուս խաչմերուկի կենտրոնում կանգնեց ու քարոզելով՝ սկսեց ձայնը աստիճանաբար բարձրացնել, ավելի ու ավելի որոտալից թնդալ, մինչև որ ես ու Ջիլը նրա ձայնի մեջ լսեցինք ճշմարտության ահեղ մռունչը։ Նա շրջվեց մեր կողմն ու առանց ձայնը ցածրացնելու ասսաց․
 
― Աշխարհում ո՛չ մի թատրոն չի կարող տեղավորել այսպիսի մի ձայն, բայց ողջ Անգլիան իմ տունն է։
 
 
==Ծանոթագրություններ==
<references>