Changes

— Զուր հույսեր,— ընդհատեց Ռասկոլնիկովյը։Ռասկոլնիկովը։

— Ինչո՞ւ եք ծիծաղում։ Հասկացեք, ես ընդամենը երկու անգամ եմ ճիպոտով խփել, նույնիսկ հետքեր էլ չէին մնացել․․․ խնդրեմ ինձ ցինիկ չհամարեք, ես հո շատ լավ գիտեմ, թե դա ինչպիսի գարշ վարմունք է իմ կողմից և այլն, բայց ես նաև հաստատ գիտեմ, որ Մարֆա Պետրովնան ուրախանում էր այսպես ասած՝ իմ այդ սիրաբանությամբ։ Ձեր քույրիկին վերաբերող պատմությունը բոլորովին վերջացել էր։ Մարֆա Պետրովնան ստիպված էր երեք օր տանը նստել, էլ խոսելու բան չէր մնացել, որի համար նա ման գար քաղաքում և բացի այդ, բոլորին ձանձրացրել էր այն նամակով (նամակը ուրիշների մոտ կարդալու մասին լսե՞լ եք)։ Ու հանկարծ ճիպոտի այդ երկու հարվածը... Առաջին հերթին հրամայեց պատրաստել կառեթը... Ես արդեն չեմ էլ խոսում այն մասին, որ երբեմն կանանց համար շատ և շատ հաճելի է լինել վիրավորված, չնայած առերևույթ զայրույթին։ Նրանք բոլորն էլ այդպես են անում, առհասարակ մարդը նույնիսկ շատ և շատ է սիրում վիրավորված լինել, դուք այդ նկատե՞լ եք։ Այդպես են մանավանդ կանայք։ Նույնիսկ կարելի է ասեքասել, որ հենց դրանով են բավարարվում։

— Ոչ, այնքան էլ չեմ սիրում,— հանգիստ պատասխանեց Սվիդրիգայլովը։— Ես ու Մարֆա Պետրովնան համարյա չէինք կռվում։ Մենք շաա շատ համերաշխ էինք ապրում, և նա ինձնից միշտ էլ գոհ էր մնում։ Մեր ամբողջ յոթ տարվա կյանքում ես ընդամենը միայն երկու անգամ եմ գործադրել ճիպոտը (եթե չհաշվենք նաև երրորդ դեպքը, որը, սակայն, խիստ երկիմաստ էր)։ Առաջին անգամ, մեր ամուսնանալուց երկու ամիս անց, գյուղ ժամանելուց անմիջապես հետո, և ահա այդ վերջին դեպքը։ Իսկ դուք կարծում էիք, թե ես հրե՞շ եմ, հետադիմակա՞ն եմ, ճորտության կողմնակի՞ց, քա՛հ-քա՛հ֊քա՛հ... Հա՛, Ռոդիոն Ռոմանովիչ, հիշո՞ւմ եք, թե ինչպես մի քանի տարի առաջ, դեռ փրկարար հրապարակայնության ժամանակներում մեզ մոտ ամբողջ ժողովրդի առաջ և ամբողջ մամուլում խայտառակեցին մի ազնվականի, որի ազգանունը միտս չէ և որը վագոնում մի գերմանուհու էր դնքսել, հիշո՞ւմ եք։ Հենց այն ժամանակ էլ, կարծեմ հենց նույն տարում տեղի ունեցավ նաև Վեկի այլանդակ վարմունքը (էհ, ''եգիպտական գիշերներ'', հրապարակային ընթերցում, հիշո՞ւմ եք, սև աչքեր։ Օ՜, ո՞ւր ես, մեր ջահելության ոսկի ժամանակ)։ Հա՛, ա՛յ իմ կարծիքը, խորապես չեմ համակրում այն պարոնին, որը դնքսել էր գերմանուհուն, որովհետև իրոք որ... այստեղ ի՞նչ կա համակվելու։ Բայց այնուհանդերձ չեմ կարող չհայտարարել հետևյալը, երբեմն այնպիսի սադրիչ «գերմանուհիներ» են պատահում, որ ոչ մի առաջադեմ մարդ չի կարող հանդուրժել նրանց վարմունքը, ինձ այդպես է թվում։ Այն ժամանակ ոչ ոք այսպիսի տեսակետով չի նայել իրերին, մինչդեռ սա իսկական մարդասիրական տեսակետ է, այո, այդպես է։

— Որովհետև չէ՞ի վիրավորվում ձեր հարցերի կոպտությունից։ Այդպե՞ս է, թե ինչ։ Էհ... Ինչո՞ւ վիրավորվել, ինչպես որ հարցնում էիք, այնպես էլ պատասխանում էի,— պարզամտության զարմանալի արտահայտությամբ ավելացրեց Սվիդրիգայլովը։— Ես առանձնապես ոչնչով չեմ հետաքրքրվում, աստված վկա,— մտասույզ շարունակեց նա։— Մանավանդ հիմա ոչնչով չեմ զբաղվում... Դուք երևի կկարծեք, թե ես շողոքորթում եմ, մանավանդ որ գործը վերաբերում է ձեր քրոջը, ինքս հայտարարեցի։ Բայց ես անկեղծորեն կասեմ ձեզ, որ շատ եմ ձանձրանում, մանավանդ այս երեք օրում, այնպես որ, հանդիպելով ձեզ, նույնիսկ ուրախացա... Մի բարկանաք, Ռոդիոն Ռոմանովիչ, չգիտեմ ինչու դուք ինձ շաա շատ տարօրինակ եք թվում։ Ձեր մեջ ինչ֊որ մի բան կա և հենց հիմա, այսինքն՝ ոչ թե այս րոպեիս, այլ առհասարակ հիմա... Լավ, լավ, չեմ ասի, մի նոթոտվեք։ Ես այնպիսի արջ չեմ, ինչպես դուք եք կարծում։

— Արդեն երեք անգամ եկել է։ Առաջին անգամ ես նրան տեսա հենց թաղման օրը, գերեզմանոցից վերադառնալուց մի Ժամ ժամ հետո։ Երկրորդ անգամ տեսա երկու֊երեք օր առաջ, ճանապարհին, լուսաբացին, Մալայա Վիշերա կայարանում, իսկ երրորդ անգամ տեսա իմ զբաղեցրած բնակարանում, սենյակում, ես մենակ էի։

— Այդ բոլորը դատարկ բան է,— սրտնեղելով գոչեց Ռասկոլնիկովը։— Հա՛, երբ գալիս է Մարֆա Պետրովնան, ձեզ ի՞նչ է ասում,ասում։

— Նա՞։ Երևակայեցեք, այնպիսի չնչին ու դատարկ բաներ է ասում, որ ուղղակի կզարմանաք, հենց այդ էլ բարկացնում է ինձ։ Առաջին անգամ (գիտե՞ք, ես հոգնած էի. է՛լ թաղման արարողություն, է՛լ հոգեհանգիստ, հետո արտակարգ մաղթանք, հացկերույթ․ վերջապես, կաբինետում մնացի մենակ, սիգար ծխեցի, մտածմունքի մեջ ընկա) ներս մտավ դռնից, ասաց՝ «Դուք, Արկադի Իվանովիչ, այսօր հոգսերով եք զբաղված և մոռացել եք սեղանատան ժամացույցը լարել»։ Իսկ այդ ժամացույցը ամբողջ յոթ տարվա ընթացքում ամեն շաբաթ իրոք ես էի լարում, իսկ երբ մոռանում էի, նա միշտ հիշեցնում էր ինձ։ Մյուս օրը ես արդեն այստեղ էի ճանապարհվում։ Լուսաբացին գնացի կայարան. գիշերը լավ չէի քնել, հոգնած էի, աչքերս քնկոտ էին. սուրճ վերցրի, մեկ էլ տեսնեմ Մարֆա Պետրովնան հանկարծ նստում է կողքիս, ձեռքին մի կապուկ խաղաթուղթ. «Ճանապարհի առիթով չգուշակե՞մ ձեր բախտը, Արկադի Իվանովիչ»։ Նա հիանալի գուշակող էր։ Ես թույլ չտվի գուշակել, և դա աններելի էր իմ կողմից։ Վախեցա փախա, ու գնացքի զանգն էլ տվին։ Այսօր, ճաշարանից վերցրած ամենաանպետք ճաշը ուտելուց հետո, ծանր ստամոքսով նստել ու ծխում էի. հանկարծ էլի ներս է մտնում Մարֆա Պետրովնան, ամբողջովին զուգված, մետաքսե նոր, կանաչ շրջազգեստով, խիստ երկար պոչով. «Բարև ձեզ, Արկադի Իվանովիչ, ձեր ճաշակով ինչպիսի՞ն է իմ շրջազգեստը. Անիսկան այսպես չի կարի»։ (Անիսկան մեզ մոտ, գյուղում դերձակուհի էր, նախկին ճորտերից, դերձակությունը Մոսկվայում էր սովորել, լավ աղջիկ է)։ Հա՛, կանգնել է, պտտվում է իմ առջև։ Ես զննեցի շրջազգեստը, հետո ուշադրությամբ նայեցի նրա դեմքին. «Մարֆա Պետրովնա,— ասում եմ,— ձեր ինչի՞ն է պետք այդպիսի դատարկ բաների համար ինձ մոտ գալ, անհանգստանալ»։ «Ախ, աստված իմ, ա՛յ պատվելի, ուրեմն քեզ անհանգստացնել է՞լ չի կարելի»։ Նրան ձեռ առնելու համար ասում եմ՝ «Ես, Մարֆա Պետրովնա, ուզում եմ ամուսնանալ»։ «Ձեզնից այդ կարելի է սպասել, Արկադի Իվանովիչ. ձեզ այնքան էլ պատիվ չի բերում, որ դուք ձեր կնոջը հենց նոր թաղած, իսկույն ամուսնանալ եք ուզում։ Գոնե լավ ընտրություն անեիք, թե չէ ես գիտեմ, ոչ նա բախտավոր կլինի, ոչ էլ դուք, ու միայն կծիծաղեցննի կծիծաղեցնեք մարդկանց»։ Հետո էլ դուրս ելավ, պոչն էլ կարծես խշշում էր։ Ինչպիսի՜ անհեթեթություն, հը՞։

— Ես հավատացած եմ, որ դուք այդ պարոն Լուժինի, կնոջս կողմից իմ ազգականի մասին արդեն կազմել եք ձեր կարծիքը, եթե թեկուզ կես ժամ տեսել եք նրան կամ նրա մասին որևէ ստույգ ու ճշգրիտ բան եք լսել։ Նա չի սազում Ավդոտյա Ռոմանովնային։ Ըստ իս, Ավդոտյա Ռոմանովնան այդ գործում խիստ մեծահոգաբար և շատ բան հաշվի չառնելով իրեն զոհաբերում է... իր ընտանիքի համար։ Այն ամենի հետևանքով, ինչ որ ես լսել եմ ձեր մասին, ինձ թվաց, որ դուք ձեր կողմից շատ գոհ կլինեիք, եթե այդ ամուսնոլթյունը ամուսնությունը խանգարվեր առանց երկու կողմերի շահերի խախտման։ Իսկ հիմա, անձամբ ճանաչելով ձեզ, ես նույնիսկ վստահ եմ դրանում։

— Առաջ էլ սկսել էի նկատել, բայց վերջնականապես համոզվեցի երկու֊երեք օր առաջ, համարյա հենց այն րոպեին, երբ ժամանեցի Պետերբուրգ։ Սակայն գեռ դեռ Մոսկվայում երևակայում էի, թե գնում եմ Ավդոտյա Ռոմանովնայի ձեռքը խնդրելու և մրցակցելու պարոն Լուժինի հետ։

— Ներեցեք, որ ես ձեզ ընդհատում եմ, բարի եղեք կրրճատել կրճատել այդ ամենը և ուղղակի անցնել ձեր այցելոլթյան այցելության նպատակին։ Ես շտապում եմ, պետք է տեղ գնամ.,..

― Ես այդպես էլ գիտեի, որ դուք կբղավեք, բայց, նախ՝ ես թեև հարուստ չեմ, այնուամենայնիվ այդ տասը հազարը ինձ մոտ ազատ է, այսինքն՝ ինձ բոլորովին, բոլորովին հարկավոր չէ։ Եթե Ավդոտյա Ռոմանովնան չընդունի, ես այդ փողը ավելի հիմար բանի վրա կգործադրեմ։ Այս մեկ։ Երկրորդ, իմ խիղճը բոլորովին հանգիստ է. ես առանց որևէ հաշվենկատության եմ առաջարկում։ Հավատում եք, թե ոչ, հետագայում այդ կիմանաք թե՛ դուք և թե՛ Ավդոտյա Ռոմանովնան։ Ամբողջ բանն այն է, որ ես որոշ հոգսեր ու անախորժություններ եմ պատճառել ձեր շատ հարգելի քրոջը, հետևաբար, զգալով անկեղծ զղջում, սրտանց ցանկանում եմ ոչ թե մեղքս քավել, ոչ թե հատուցել անախորժությունների համար, այլ պարզապես նրա համար մի որևէ շահեկան բան անել, քանի որ ես հո արտոնություն չե՞մ վերցրել միայն չարիք գործելու համար։ Եթե իմ առաջարկի թեկուզ մեկ միլիոներորդականը հաշվենկատություն լիներ, ես այսպես ուղղակի կերպով առաջարկ չէի անի. չէի առաջարկի ընդամենը միայն տասը հազար, քանի որ ընդամենը հինգ շաբաթ առաջ նրան ավելի մեծ գումար էի առաջարկել։ Բացի դրանից, ես գուցե շաա շատ շուտով ամուսնանամ մի աղջկա հետ, հետևաբար Ավդոտյա Ռոմանովնայի դեմ որևէ հանցափորձ կատարելու բոլոր կասկածները հենց դրանով էլ կվերանան։ Վերջում կասեմ, որ ամուսնանալով պարոն Լուժինի հետ, Ավդոտյա Ռոմանովնան նույնպիսի փող է վերցնում, միայն թե ուրիշ կողմից... Դե մի բարկանաք, Ռոդիոն Ռոմանովիչ, հանգիստ և սառնասիրտ եղեք։

— Օ, ոչ։ Ասենք, թեկուզև չընդուներ, թող այդպես էլ լինի։ Միայն թե տասը հազարը լավ բան է, պեաք պետք է օգտվել առիթից։ Համենայն դեպս խնդրում եմ իմ ասածը հայտնել Ավդոտյա Ռոմանովնային։

— Չգիտեմ ինչ ասեմ ձեզ։ Ես շատ կցանկանայի մի անգամ տեսնվել նրա հեա։հետ։

— Դուք կարձում կարծում եք, թե կբարեկամանա՞նք։

— Դե լսիր իմ հաշվետվությունը,— սկսեց նա։— Ես եկա քեզ մոտ, դու քնած էիր։ Հետո ճաշեցինք, հետո, էլ գնացի Պորֆիրիի մոա, Զամետովը շարունակ նրա մոտ է։ Ես ուզում էի խոսակցություն սկսել, ու ոչինչ դուրս չեկավ։ Չկարողացա ինչպես հարկն է խոսք բաց անել։ Նրանք կարծես բան չեն հասկանում և չեն կարող հասկանալ, բայց ամենևին էլ չեն շփոթվում։ Ես Պորֆիրիին տարա լուսամուտի մոտ ու սկսեցի խոսել, բայց դարձյալ բան դուրս չեկավ, նա էլ, ես էլ մի կողմ էինք նայում։ Վերջապես, ես բռունցքս մոտեցրի նրա քթին և ասացի, որ կջնջխեմ իր, իմ ազգականի գլուխը։ Նա միայն նայեց ինձ։ Ես թքեցի ու հեռացա, և ուրիշ ոչինչ։ Շատ հիմար բան ստացվեց։ Զամետովի հետ բոլորովին չխոսեցի։ Գիտե՞ս, ես մտածեցի, թե փչացրել եմ գործը, իսկ երբ իջնում էի սանդուղքից, գլխումս այ թե ինչ միտք ծագեց, ախր ես ու դու ինչո՞ւ ենք գլուխ ցավեցնում։ Այլ բան է, եթե քո դեմ վտանգ կամ որևէ դավ լիներ, բայց այստեղ ի՞նչ վտանգ կա։ Դու նրանց հետ ոչ մի գործ էլ չունես, դե ուրեմն թքած նրանց վրա. մենք հետո կծիծաղենք նրանց վրա, իսկ եթե ես քո տեղը լինեի, կմոլորեցննի կմոլորեցնեի նրանց։ Չէ՞ որ հետո ամաչելու են։ Թքիր-գնա. հետո էլ կարելի է հասցնել նրանց մռութներին, իսկ առայժմ ծիծաղենք։

— Իհարկե, այդպես է,— պատասխանեց Ռասկոլնիկովը։ «Իսկ վադը վաղը դու ի՞նչ կասես», մտածեց նա։ Տարօրինակ բան, մինչև այժմ ոչ մի անգամ իր մտքով չէր անցել, թհ «ի՞նչ կմտածի Ռազումիխինը, եթե իմանա»։ Մտածելով այդ, Ռասկոլնիկովը ակնապիշ նայեք ընկերոջը։ Նրան այնքան էլ չէր հետաքրքրել վերջինիս հաշվետվությունը Պորֆիրիին այցելելու մասին․ այդ ժամանակվա ընթացքում շատ և շատ բան էր պակասել ու ավելացել...

Պյոտր Պետրովիչը ներս մյոավ մտավ և բավական սիրալիր, թեպետև կրկնապատկված պատկառելիությամբ գլուխ ավեց տվեց կանանց։ Սակայն նա այնպես էր նայում, որ կարծես թե մի քիչ շփոթվել էր և իրեն անհարմար էր զգում։ Պույլխերիա Ալեքսանդրովնան, որ կարձես նույնպես շփոթված չիներ, իսկույն շտապեց բոլորին նստեցնել կլոր սեղանի շուրջ, որի վրա թշշում էր ինքնաեռը։ Դունյան և Լուժինը տեղավորվեցին իրար դիմաց, սեղանի հակադիր կողմերում։ Ռազումիխինը և Ռասկոլնիկովը նստեցին Պույլխերիա Ալեքսանդրովնայի դիմաց՝ Ռազումիխինը՝ Լուժինին մոտիկ, իսկ Ռասկոլնիկովը՝ քրոջ կողքին։

Տիրեց վայրկենական լռություն։ Պյոտր Պետրովիչը դանդադ հանեց բատիստե թաշկինակը, որից անուշահոտ օծանելիքի հոտ էր բուրում, ու խնչեց այնպիսի մարդու, տեսքով, որն իր արժանապատվութունը վիրավորված է համարում և բացի այդ, հաստատապես որոշել է բացատրություններ պահանջել։ Դեռ նախասենյակում նրա մտքով անցել էր չհանել վերաւրկուն վերարկուն ու ետ գնալ, այդ կերպ խստորեն ու թունդ պատժել մորն ու աղջկան, մի անգամից նրանց ամեն ինչ զգալ տալ։ Բայց նա սիրտ չարեց այդ անել։ Այդ մարդը անորոշ դրություն չէր սիրում, հարկավոր էր պարզել ամեն ինչ. եթե պարզապես խախտված է հրամանը, ուրեմն մի որևէ բան կա, ուրեմն ավելի լավ է դա առաջուg առաջուց իմանալ. իսկ պատժելու համար միշտ էլ ժամանակ կլինի և դա իրենից է կախված։

— Դուք ճի՞շտ եք ասում, որ այդ մասին ճշգրիտ տեղեկություններ ունեք,— խստորեն և ազդու հարցրեց Ղունյան։Դունյան։

— Ես ասում եմ միայն այն, ինչ որ գաղտնապես լսել եմ հանգուցյալ Մարֆա Պետրովնայից։ Պետք է ասել, որ իրավաբանական տեսակետից դա շատ մութ գործ է։ Այստեղ ապրում էր, հիմա էլ կարծեմ ապրում է ոմն Ռեսսլիխ, օտարուհի, մանր վաշխառու, որը ուրիշ գործերով էլ է զբաղվում է և հենց այդ Ռեսսլիխի հետ էլ պարոն Սվիդրիգայլովը վաղուց ինչ-որ միանգամայն մոտիկ ու խորհրդավոր հարաբերությունների մեջ էր։ Ռեսսլիխի մոտ ապրում էր նրա հեռավոր ազգականուհին, կարծեմ համր և խուլ, տասնհինգ թե նույնիսկ տասնչորս տարեկան մի աղջիկ, որին այդ Ռեսսլիխը անչափ ատում էր ու կշտամբում մի կտոր հացի համար, նույնիսկ տմարդորեն ծեծում էր։ Մի անգամ նրան գտան ձեղնահարկում կախված։ Ասում էին, որ նա այդ կերպ ինքնասպանություն էր գործել։ Սովորական արարողություններից հետո բանը դրանով էլ վերջացավ, բայց հետագայում մատնություն եղավ, որ երեխային... դաժանորեն պատվազրկել էր Սվիդրիգայլովը։ Ճշմարիտ է, այդ բոլորը անորոշ էր, մատնողը մի ուրիշ օտարուհի՝ գերմանուհի էր, վստհություն չվայելող և տխրահռչակ մի կին. վերջապես, Մարֆա Պետրովնայի ջանքերի ու փողերի շնորհիվ այդ մատնությունն էլ կոծկվեց, միայն լուրեր մնացին։ Բայց, այնուամենայնիվ, այդ լուրերը շատ նշանակալից էին։ Դուք, Ավդոտյա Ռոմանովնա, իհարկե, նրանց մոտ լսած կլինեք Ֆիլիպ անունով մի մարդու մասին, որը վեց տարի առաջ, գեռ դեռ ճորտատիրական իրավունքի ժամանակներում մեռել էր խոշտանգումներից։

— Ավդոտյա Ռոմանովնա, ես տեսնում եմ, որ դուք հանկարծ տրամադրվել եք նրան արդարացնելու,— ասաց Լուժինը՝ երկիմաստ ժպիտից ծռմռելով բերանը։— Իրոք, նա խորամանկ ու հրապուրիչ մարդ է կանանց նկատմամբ, դրա ողբալի օրինակը Մարֆա Պետրովնան է, որը այդպես տարօրինակ կերպով մեռավ։ Ես միայն ուզում էի իմ խորհրդով օգնել ձեզ և ձեր մայրիկին, նկատի ունենալով, որ Uվիդրիգայլովը Սվիդրիգայլովը անկասկած նոր փորձեր կանի ձեզ մոտենալու համար։ Ինչ վերաբերում է ինձ, ես հաստատ հավատացած եմ, որ այդ մարդը պարտքերը չվճարելու համար անկասկած նորից կալանատուն կընկնի։ Մարֆա Պետրովնան բնավ երբեք մտադիր չի եղել նրան որևէ գումար թողնել նկատի ունենալով երեխաներին, ու եթե մի բան էլ թողել է, ապա դա ամենաանհրաժեշտ ծախսերի համար է, սահմանափակ, չնչին, ու նրա սովորությունները ունեցող մարդուն մի տարի էլ չի բավականանա։

— Մեր տեսակցությանը եղբորս ներկա չլինելու վերաբերյալ ձեր խնդրանքը չի կատարվել միայն իմ պահանջով,— ասաց Դունյան։— Դուք գրել էիք, թե եղբայրս վիրավորել է ձեզ. ես կարծում եմ, որ հարկավոր է դա անմիջապես պարզել, և դուք պետք է հաշտվեք։ Եվ եթե Ռոդյան իրոք վիրավորել է ձեզ, ապա նա պետք է ձեզնից ներողություն խնդրի և _կխնդրի_։''կխնդրի''։

— Ախ, թողեք այդ ամբողջ խռովկանությունը, Պյոտր Պետրովիչ,— հուզված ընդհատեց Դունյան,— եղեք այնպես խելոք ու ազնիվ մարդ, ինչպես որ ես ձեզ միշտ համարել եմ և ուզում եմ համարել։ Ես ձեզ մեծ խոստում եմ տվել, ես ձեր հարսնացուն եմ. դե ուրեմն վստահեցեք ինձ այս գործում և հավատացեք, որ ես կկարողանամ անաչառ լինել։ Այն հանգամանքը, որ ես դատավորի դեր եմ վերցնում, նույնպիսի անակնկալություն է եղբորս համար, ինչպես և ձեզ համար։ Երբ ձեր նամակը ստանալուց հետո ես այսօր նրան հրավիրեցի ներկա լինել մեր տեսակցությանը, ես իմ դիտավորություններից ոչինչ չհաղորդեցի նրան։ Հասկացեք, որ եթե գուք դուք չհաշտվեք, ապա ես պետք է ընտրեմ ձեզնից մեկին, կամ ձեզ կամ նրան։ Հարցը այդպես է դրված թե՛ ձեր և թե՛ նրա կողմից։ Ես չեմ ուզում սխալվել և չպետք է սխալվեմ ընտրություն կատարելիս։ Ձեզ համար ես պետք է բաժանվեմ եղբորիցս, եղբորս համար ես պետք է բաժանվեմ ձեզնից։ Ես ուզում եմ և կարող եմ հիմա հաստատ իմանալ՝ արդյո՞ք նա եղբայր է ինձ համար, մյուս կողմից իմանալ՝ արդյո՞ք ես թանկ եմ ձեզ համար, արդյո՞ք դուք ինչպես հարկն է գնահատում եք ինձ, իմ ամուսի՞նն եք, թե ոչ։

— Ավդոտյա Ռոմանովնա,— նեղանալով ասաց Լուժինը,— ձեր խոսքերը չափազանց նշանակալից են ինձ համար. կասեմ ավելին՝ նույնիսկ վիրավորական են, եթե նկատի ունենանք այն դիրքը, որ ես պատիվ ունեմ գրավելու ձեր նկատմամբ։ Բացի այն, որ դուք վիրավորական և տարօրինակ զուգադրություն եք թույլ տալիս, որ դուք ինձ և... մեծամիտ երիտասարդին հավասար եք համարում, դուք նաև ձեր խոսքերով հնարավոր եք համարում խախտել ինձ տրված խոստումը։ Դուք ասում եք՝ «կամ դուք, կամ նա», ուրեմն հենց դրանով ցույց եք տալիս, թե ես արքան որքան քիչ նշանակություն ունեմ ձեզ համար... Ես չեմ կարող այդ թույլ տալ՝ նկատի ունենալով մեր միջև գոյություն ունեցող հարաբերությունները և... պարտավորությունները։

— Ինչպե՜ս,— տաքացավ Դունյան,— ես ձեր շահը համադրում եմ այն ամենի հետ, ինչ որ մինչև այժմ կյանքում թանկ է եղել ինձ համար, ինչ որ մինչև այժմ կազմել է իմ _ամբողջ_ ''ամբողջ'' կյանքը, և հանկարծ դուք վիրավորվում եք, որ ես ձեզ _քիչ_ ''քիչ'' արժե՜ք եմ տալիս։

— Սերը դեպի կյանքի ապագա ընկերը, դեպի ամուսինը, պետք է գերազանցի եղբոր նկատմամբ եղած սիրուց,— խրատական տոնով ասաց նա,— համենայն դեպս ես չեմ կարող այստեղ հավասար լինել․․․ թեև ես առաջուց հայտնեցի, որ ձեր եղբոր ներկայությամբ չեմ կարող և չեմ էլ ցանկանում բացատրել այն ամենը, ինչի համար որ եկել եմ, այնուամենայնիվ մտադիր եմ հենց հիմա դիմել ձեր շատ և շատ հարգելի մայրիկին, միանգամայն հիմնական և ինձ համար վիրավորական մի մոմենտի վերաբերյալ անհրաժեշտ բացատրության համար։ Ձեր որդին,— դիմեց նա Պույլխերիա Ալեքսանդրովնային,— երեկ պարոն Ռասսուդկինի ներկայությամբ (կամ... կարծեմ այդպե՞ս է, ներեցեք, ես մոռացել եմ ձեր ազգանունը,— նա սիրալիրությամբ գլուխ ավեց Ռազումիխինին) վիրավորեց ինձ՝ աղավաղելով իմ այն միտքը, որ այն ժամանակ ես ձեզ հաղորդել էի մասնավոր խոսակցության պահին, սուրճ խմելիս։ Ես ասել էի, որ իմ կարծիքով կենսական դառնություններ տեսած աղքատ աղջկա հետ ամուսնանալը բախտավոր լինելու տեսակետից ավելի շահավետ է, քան լիության մեջ ապրած աղջկա հեա հետ ամուսնանալը, որովհետև բարոյականության համար ավելի օգտակար է։ Ձեր որդին անհեթեթության չափ չափազանցրել է այդ խոսքերի նշանակությունը՝ ինձ մեղադրելով չարամիտ դիտավորությունների համար և, ըստ իս, հիմնվելով հենց ձեր նամակի վրա։ Ես ինձ երջանիկ կհամարեմ, եթե ձեզ համար, Պոլյլխերիա Պույլխերիա Ալեքսանդրովնա, հնարավոր լինի փոխել տալ իմ համոզմունքը հակառակ ուղղությամբ և դրանով զգալիորեն հանգստացնել ինձ։ Դե ուրեմն հայտնեցեք ինձ, թե հատկապես ի՞նչ տերմիններով եք իմ խոսքերը հաղորդել Ռոդիոն Ռոմանովիչին գրած ձեր նամակում։

— Ավդոտյա Ռոմանովնա,— ասաց նա,— ինքներդ եք բարեհաճում տեսնել, որ հնարավոր չէ համաձայնության գալ։ Հիմա հուսով եմ, որ այս գործը առմիշտ վերջացած է ու պարզաբանված։ Ես գնում եմ, որպեսզի չխանգարեմ ազգակցական տեսակցության հետագա հաճելիությանը և գաղտնիքները հաղորդելուն (նա աթոռից վեր կացավ ու վերցրեց գլխարկը)։ Բայց, գնալով, համարձակվում եմ հայտնել, որ հույս ունեմ այսուհետև ազատված լինել նման հանդիպումներից և, այսպես ասած, կոմպրոմիսներից։ Նույնը պետք է առանձնապես խնդրեմ ձեզնից, անչափ հարդելի հարգելի Պույլխերիա Ալեքսանդրովնա, մանավանդ որ նամակս էլ հասցեագրված էր ձեզ և ոչ թե մեկ ուրիշին։

— Դուք արդեն մեզ բոլորովին ձեր իշխանության տակ եք վերցնում, Պյոտր Պետրովիչ։ Դունյան ձեզ պատմեց, թե ինչ պատճառով չի կատարվել ձեր ցանկությունը, նա լավ դիտավորություններ ուներ։ Դուք ինձ այնպես եք գրում, որ կարծես թե հրամայում եք։ Մի՞թե մենք պետք է ձեր յուրաքանչյուր ցանկությունը հրաման համարենք։ Իսկ ես, ընդհակառակը, ձեզ կասեմ, որ դուք հիմա մեր նկատմամբ պետք է առանձնապես նրբազգաց ու ներողամիտ լինեք, որովհետև մենք ամեն ինչ թողել ենք և վսաասհելով վստահելով ձեզ, ժամանել ենք այստեղ, ուրեմն առանց այն էլ համարյա ձեր իշխանության տակ ենք գտնվում։

Ռազումիխինը չէր կարողանում աթոռի վրա հանգիստ նսաած նստած մնալ։

— Այդ ի՞նչ լկտիություն է,— բղավեց դունյան Դունյան տեղից վեր կենալով,— ես չեմ էլ ուզում, որ դուք վերադառնաք։

— Ինչպե՞ս, ահա թե ի֊ի՜նչ,— գոռաց լուժինըԼուժինը, որը մինչև վերջին ակնթարթը բոլորովին չէր հավատում այդպիսի վերջավորության, դրա համար էլ հիմա իսպառ շփոթվել էր։― Ահա թե ի֊ի՜նչ։ Բայց գիտե՞ք, Ավդոտյա Ռոմանովնա, որ ես կարող էի և բողոքել։

— Բավական է, մայրիկ, խնդրում եմ, բավական է,— ասաց Ավդոայա Ավդոտյա Ռոմանովնան։— Պյոտր Պետրովիչ, բարի եղեք, հեռացեք։

— Կհեռանամ, բայց թույլ տվեք վերջին խոսքս ասեմ ,— պատասխանեց Լուժինը՝ ինքն իրեն համարյա բոլորովին կորցրած,— ձեր մայրիկը կարծես թե բոլորովին մոռացել է, որ ես որոշել էի ձեզ առնել այն ժամանակ, երբ քաղաքում և ամբողջ շրջակայքում ասեկոսներ էին տարածվել ձեր անվան շուրջը։ Ձեզ համար անտեսելով հասարակական կարծիքը և վերականգնելով ձեր վարքը, ես, իհարկե, կարող էի միանգամայն և միանգամայն հատուցում հուսալ և նույնիսկ շնորհակալություն պահանջել ձեզնից... Եվ միայն այժմ բացվեցին իմ աչքերը. ինքս եմ տեսնում, որ գուցե միանգամայն և միանգամայն հապճեպորեն եմ վարվել անտեսելով հասարակության ձայնը․․․

Դունյան շատ և շատ էր հարկավոր նրան, Դունյայից հրաժարվելը աներևակայելի էր նրա համար։ Արդեն վաղուց, արդեն մի քանի տարի նա խանդաղատանքով երազում էր ամուսնանալու մասին, շարունակ փող էր կուտակում և սպասում։ Նա խանդավառությամբ, իբրև խոշորագույն գաղտնիք, մտածում էր այնպիսի աղջկա մասին, որը լիներ բարեկիրթ և աղքատ (անպայման աղքատ), շատ ջահել, շատ սիրունիկ, ազնիվ ու կրթված, շատ երկչոտ, չափազանց շատ դժբախտտություններ տեսած և իր առջև միանգամայն խոնարհվող, այնպիսին, որը իր ամբողջ կյանքում նրան համարեր իր փրկությունը, խորապես հարգեր նրան, ենթարկվեր նրան, հիանար նրանով և միայն նրանով։ Անդորրության մեջ հանգստանալով գործերից, նա քանի՜֊քանի տեսարաններ, քանի՜֊քանի գայթակղիչ ու հաճելի էպիզոդներ էր պատկերացնում իր երևակայության մեջ։ Եվ ահա այդքան տարիների երազանքը համարյա արդեն իրականանում էր. Ավդոտյա Ռոմանովնայի գեղեցկությունը և կրթությունը ապշեցրել էին նրան. այդ աղջկա անօգնական վիճակը ծայրահեղության չափ գրավիչ էր նրա համար։ Այստեղ նույնիսկ ավելի շատ բան կար, քան երազել էր նա, աղջիկը սիգապանծ էր, ուժեղ կամքի տեր, շնորհալի, դաստիարակությամբ և զարգացմամբ նրանից բարձր (նա այդ զգում էր), և այդպիսի մի էակ իր ամբողջ կյանքում ստրկաբար շնորհակալ կլինի նրա սխրագործության համար ու երկյուղածությամբ կխոնարհվի նրա առաջ․ իսկ նա, Պյոտր Պետրովիչը, անսահմանորեն ու անվերապահորեն իշխելու է նրա վրա... Եվ միանգամայն պատեհ առիթին էր, որ Պյոտր Պետրովիչը այդ ժամանակներում, երկար կշռադատումներից ու ակնկալություններից հետո, վերջապես որոշել էր փոխել իր կարիերան ու թևակոխել գործունեության ավելի լայն շրջան ու դրա հետ մեկտեղ հետզհետե մտնել ավելի բարձր հասարակության մեջ, որի մասին նա արդեն վաղուց էր կրքոտությամբ երազում... Մի խոսքով, նա որոշել էր փորձել Պետերբուրգը։ Նա գիտեր, որ կանանց միջոցով կարելի է «միանգամայն և միանգամայն» շատ բան շահել։ Սիրունատես, շնորհալի և կրթված կնոջ հմայքը կարող էր սքանչելիորեն գեղազարդել նրա ճանապարհը, մարդկանց դեպի իրեն գրավել, լուսապսակ ստեղծել... և ահա ամեն ինչ խորտակվեց։ Հիմա այդ հանկարծակի, այլանդակ պառակտումը կայծակի պես պայթեց նրա գլխին։ Այդ մի ինչ֊որ այլանդակ կատակ էր, անհեթեթություն։ Նա միայն մի քիչ էր գոռոզացել, նա նույնիսկ չկարողացավ լիովին արտահայտվել, նա ուղղակի կատակեց, տարվեց դրանով, իսկ բանը այդպես լուրջ վերջացավ։ Վերջապես, նա հո նույնիսկ յուրովի դիրում սիրում էր Դունյային, իր երազանքներում իշխում էր նրա վրա, ու հանկարծ... Ոչ, վաղը, հենց վաղը պնտք է վերականգնել այդ ամենը, բուժել, ուղղել, և որ գլխավորն է, ոչնչացնել այդ համբակ, ամբարտավան տղային, որը այդ ամենի պատճառն էր։ Պյոտր Պետրովիչը մի տեսակ ակամայից, հիվանդագին զգացումով էր մտաբերում Ռազումիխինին... սակայն, այդ կողմից նա շուտով հանգստացավ։ «Այդ էր պակաս, որ նրանից էլ վտանգ սպասեի»։ Բայց եթե կար մեկը, որից նա լրջորեն վախենում էր, դա Սվիդրիգայլովն էր... Մի խոսքով, շատ գլխացավանք էր լինելու...

— Տեսնե՜լ, ոչ մի դեպքում,— բացականչեց Պույլխերիա Ալեքսանդրովնան,— և ինչպե՞ս է նա համարձակվում Դունեչկային փող առաշարկել։առաջարկել։

— Խոստովանում եմ, որ չավ լավ չեմ հասկանում։ Առաջարկում է տասը հազար ու ինքն էլ ասում է, որ հարուստ չէ։ Հայտարարում է, թե ուզում է մեկնել ինչ-որ տեղ, ու տասը րոպե հետո մոռանում է, որ խոսել է այդ մասին։ Հանկարծ նաև ասում է, թե ուզում է ամուսնանալ և արդեն իրեն համար հարսնացու են ուզում... Իհարկե, նա նպատակներ ունի, ամենայն հավանականությամբ վատ նպատակներ։ Բայց տարօրինակ կլինի ենթադրել, որ նա այդպես հիմարաբար ձեռնամուխ լինի գործին, եթե քո նկատմամբ վատ նպատակներ ունենա... Ես, իհարկե, քո փոխարեն առմիշտ հրաժարվեցի այդ փողից։ Առհասարակ նա ինձ խիստ տարօրինակ թվաց և կարծես թե․․․ նույնիսկ... խելագարության նշաններ էին նկատվում։ Բայց ես կարող էի սխալվել, գուցե այստեղ յուրատեսակ խաբեբայություն կար։ Թվում է, որ Մարֆա Պետրովնայի մահը ազդել է նրա վրա։

Ռազումիխինը սկսեց մեկնաբանել իր նախագիծը ու երկար բացատրել, որ համարյա մեր բոլոր գրավաճառները և հրատարակիչները քիչ բան են հասկանում իրենց ապրանքից, դրա համար էլ սովորաբար վատ հրատարակիչներ են, այնինչ կարգին հրատարակությունները առհասարակ ծածկում են ծախքերը ու նույնիսկ երբեմն զգալի տոկոս են տալիս։ Ռազումիխինը հենց հրատարակչական գործունեության մասին էր երազում, արդեն երկու տարի էր, որ աշխատում էր այդ ուղղությամբ ու բավականաչափ գիտեր եվրոպական երեք լեզու, թեև վեց օր առաջ Ռասկոլնիկովին ասել էր, թե գերմաներենից «կաղում է», ուզում էր համոզել Ռասկոլնիկովին, որ սա վերցնի թարգմանական աշխատանքի կեսը ու երեք ռուբլի գրավական. այն ժամանակ նա սաում ասում էր, և Ռասկոլնիկովը գիտեր, որ նա ստում է։

— Ինչ որ դուք ասում եք, ինձ շատ է գուր դուր գալիս, Դմիտրի Պրոկոֆիչ,— ասաց նա։

— Մի անգամ ե և առմիշտ ասում եմ քեզ՝ երբեք և ոչ մի բանի մասին ինձ մի հարցնի։ Ես քեզ պատասխանելու ոչինչ չունեմ... Ինձ մոտ մի գա։ Գուցե և ես գամ այստեղ․․․ Թող ինձ, իսկ նրանց մի ''թող''։ Հասկանո՞ւմ ես ինձ։

Միջանցքում մութն էր. նրանք կանգնած էին լամպի մոտ։ Մի րոպե լուռ նայում էին միմյանց։ Ռազումիխինը իր ամբողջ հետագա կյանքում հիշում էր այդ րոպեն։ Ռասկոլնիկովի առկայծող ու սևեռուն հայացքը կարծես յուրաքանչյուր ակնթարթ է՛լ ավելի էր փայլում, թափանցում նրա հոգու և գիտակցության մեջ։ Հանկարծ Ռազումիխինը ցնցվեց։ Կարծես մի ինչ֊որ տարօրինակ բան հայտնվեց նրանց միջեմիջև... երևան եկավ մի ինչ֊որ միտք, կարծես ակնարկ, ինչ-որ զարհուրելի, այլանդակ բան, որ հանկարծ երկուսն էլ հասկացան... Ռազումիխինը գունատվեց մեռելի նման։

Այդ մի մեծ, բայց չափազանց ցածլիկ սենյակ էր, միակ սենյակը, որ Կամպերնաումովները վարձով էին տալիս։ Ձախ կողմում գտնվում էր նրանց բնակարանը տանող, փակված դուռը։ Աջ կողմում կար նաև մի ուրիշ, միշտ էլ պինդ փակված դուռ։ Դրա հետևում ուրիշ, հարևան բնակարանն էր, ուրիշ համարով։ Սոնյայի սենյակը կարծես մարագ լիներ, խիստ անկանոն քառանկյունի էր հիշեցնում, և դա սենյակին ինչ-որ այլանդակ տեսք էր տալիս։ Ջրանցքի կողմի պատը, որ երեք լուսամուտ ուներ, կառուցված էր շեղակի ուղղությամբ, և այս պատճառով սենյակի մի անկյունը, որ շատ սուր էր, գտնվում էր դրա խորքում, այնպես որ թույլ լուսավորության դեպքում նույնիսկ պարզ չէր երևում. մյուս անկյունը այլանդակության չափ բութ էր։ Այդ մեծ սենյ ակում սենյակում համարյա թե բոլորովին կահույք չկար։ Անկյունում, աջ կողմում գտնվում էր մահճակալը, կողքին, դռան մոտ՝ աթոռ։ Նույն պատի տակ, ուր մահճակալն էր, ուրիշի բնակարանը տանող դռան մոտ դրված էր տախտակե մի հաաարակ հասարակ սեղան, կապույտ սփռոցով ծածկված, սեղանի մոտ՝ երկու գործած աթոռ։ Այնուհետև, հակադիր պատի տակ, սուր անկյանը մոտիկ դրված էր հասարակ փայտից շինած մի փոքրիկ կոմոդ, որը ասես կորել էր դատարկության մեջ։ Ահա այն ամենը, որ կար սենյակում։ Դեղնավուն, մաշված ու ճղճղված պաստառները սևացել էին բոլոր անկյուններում, երևի ձմռանը այստեղ խոնավություն և ածխահոտ էր լինում։ Աղքատությունը ակներև էր, նույնիսկ մահճակալն էլ վարագուրված չէր։

— Ուրեմն դուք վաղը չե՞ք լինի Կատերինա Իվանովնաղի Իվանովնայի մոտ,— Սոնյայի ձայնը դողաց։

— Տանտերերը շատ լավն են, շատ սիրալիր,— պատասխանեց կարծես դեռ ուշքի չեկած և տարակուսանքg տարակուսանքը չփարատած Սոնյան,— այս ամբողջ կահույքը և ամեն ինչ․․․ տանտիրոջն է։ Նրանք շատ բարի են, երեխաները հաճախ ինձ մոտ են գալիս․․․

— Այո,— կտրուկ շշնջաց Աոնյան՝ Սոնյան՝ դարձյալ շփոթվելով ու կիտելով հոնքերը։

— Դոկք Դուք սիրո՞ւմ եք նրան։

— Նրա՞ն, ինչպե՛ս չէ, է՛,— տխուր ձայնով ձոր ավեց Սոնյան՝ հանկարծ տանջալից ծալիչով ծալելով ձեռքերը։— Ախ, եթե դուք... ճանաչեի՛ք նրան։ Նա հո բոլորովին երեխա է․․․ Վշտից ուղղակի թռցրել է խելքը... Իսկ առաջ որքա՜ն խելացի էր նա, որքա՜ն մեծահոգի․․․ որքա՜ն բարի։ Ա՛խ․․․ դուք ոչինչ, ոչինչ չգիտեք։

— Ախ, այդ ի՛նչ եք ասել նրան, այն էլ ձեր քրոջ ներկայությա՞մբ,— վախվխելով ճչաց Սոնյան,— նստել ինձ հետ, պատի՜վ անել․ բայց չէ՞ ոբ որ ես... պատվազուրկ եմ․․․ Ա՜խ, այդ ինչե՜ր եք ասել։

— Քո մասին այդ ասելով, ես նկատի եմ ունեցել ոչ թե պատվազրկությունը և մեղսագործությունը, այլ քո մեծ տառապանքը։ Որ դու մեծ մեղք գործող ես, այդ դեռ ոչինչ,― համարյա ցնծությամբ ավելացրեց Ռասկոլնիկովը,― բայց դու առավելապես նրանով ես մեղսագործ, որ ''իզուր տեղը'' մեռցրել ու դավաճանել ես ինքդ քեզ։ Եվ մի՞թե դա սարսափելի չէ։ Մի՞թե սարսափելի չէ, որ դու ապրում ես այդ կեղտի մեջ, որը դու ատում ես, ու միևնույն ժամանակ ինքդ էլ գիտես (բավական է միայն բացել աչքերդ), որ դրանով դու ոչ ոքի չես օգնում և ոչ ոքի ոչ մի բանից չես փրկում։ Եվ վերջապես, ասա ինձ,— համարյա մոլեգնաբար գոչեց Ռասկոլնիկովը,— այդ խայտառակությունը և ստորությունը քո մեշ մեջ ինչպե՞ս են համատեղվում մյուս, հակադիր և սուրբ զգացումների հետ։ Չէ՞ որ ավելի արդարացի, հազար անգամ ավելի արդարացի ու խելացի կլիներ ուղղակի ջուրն ընկնել ու վերջ տալ այդ ամենին։

«Ահա և ելքը, ահա և ելքի բացատրությանը»բացատրությունը»,— մտքում եզրակացրեց Ռասկոլնիկովը՝ ագահ հետաքրքրությամբ զննելով նրան։

Անվստահությամբ լսելով Ռասկոլնիկովի տարօրինակ ցանկությունը, Սոնյան անվճռականորեն մոտեցավ սեղանին։ Այնուամենայնիվ վերցրեց դիրքը։գիրքը։

Ռասկոլնիկովը մասամբ հասկանում էր, թե ինչու Սոնյան սիրտ չէր անում կարդալ, ու որքան շատ էր այդ հասկանում, այնքան ավելի կոպտաբար ու ջղայնորեն էր ստիպում կարդալ։ Նա շատ լավ էր հասկանում, թե հիմա Սոնյայի համար որքան ծանր էր ցույց տալ ու երևան հանել այն ամենը, ինչ որ ''իրենն'' էր։ Նա հասկացավ, որ այդ զգացումները գուցե իրոք կազմում էին Սոնյայի այժմյան և արդեն վաղուցվա ''գաղտնիքը'', գուցե այդպես էր եղել դեռ պատանեկությունից, դեռ ընտանիքում, դժբախտ հոր և վշտից խելագարված խորթ մոր կողքին, սովալլուկ երեխաների, այլանդակ ճղճղոցների ու նախատինքների առկայությամբ։ Բայց միևնույն ժամանակ նա իմացավ, հաստատ իմացավ, որ Սոնյան, այժմ սկսելով ընթերցումը, թեպետև վշտանում էր ու սարսափելի վախենում ինչ֊որ բանից, բայց դրա հետ մեկ տեղ ինքն էլ էր ուզում կարդալ, չնայած իր վշտանալուն և վախին, կարդալ հենց ''նրա'' համար, որպեսզի նա լսեր, այն էլ անպայման ''հիմա'' էչ , «ինչ էլ որ հետո լինի»...

«Եվ հրեաներից շատերը եկան Մարթայի ու Մարիամի մոտ, մխիթարելու նրանց եղբոր մահվան առիթով։ Լսելով, որ գալիս է Հիսուսը, Մարթան գնաց նրան ընդառաջ. իսկ մարիամը Մարիամը նստած էր տանը։ Այնժամ Մարթան ասաց Հիսուսին՝ Տեր իմ, եթե դու այստեղ լինեիր, իմ եղբայրը չէր մեռնի։ Բայց հիմա էլ գիտեմ, որ ինչ էլ խնդրես աստծուց, աստված կտա քեզ»։

— Ինչո՞ւ։ Որովհետև այսպես չի կարելի մնալ, այ թե ինչու։ Հարկավոր է, վերջապես, լրջորեն և ուղիղ դատել և ոչ թե երեխայի պես լաց լինել և ճչալ, թե աստված թույլ չի տա։ Ի՞նչ կլինի, եթե իրոք քեզ վաղը հիվանդանոց տանեն։ Մայրդ խելակորույս է և թոքախտավոր, շուտով կմեռնի, հապա երեխանե՞րը։ Մի՞թե Պոլեչկան չի կործանվի։ Մի՞թե դու այստեղ, այս ու այն անկյունում չես տեսել երեխաներ, որոնց մայրերը ուղարկում են ողորմոլթյուն ողորմություն խնդրելու։ Ես իմանում էի, թե այդ մայրերը որտեղ և ինչպիսի պայմաններում են ապրում։ Այնտեղ երեխաները չեն կարող մնալ իբրև երեխաներ։ Այնտեղ յոթ տարեկանը անառակ է և գող։ Բայց չէ՞ որ երեխաները Քրիստոսի կերպարն են. «Նոցա է արքայությունը երկնից»։ Նա պատվիրել է հարգել ու սիրել երեխաներին, նրանք մարդկության ապագան են։

«Տեր աստված, նա գիտե, թե ով է սպանել Լիզավեատային։ Լիզավետային։ Ի՞նչ էին նշանակում այդ խոսքերը։ Դա սարսափելի է»։ Բայց միևնույն ժամանակ ոչ մի կերպ, ոչ մի կերպ նրա մտքով չէր անցնում ''այդ բանը''... «Օ, երևի նա սոսկալի դժբախտ է... Նա թողել է մորն ու քրոջը։ Ինչո՞ւ։ Ի՞նչ է եղել։ Նա ի՞նչ մտադրություններ ունի։ Ի՞նչ էր ասում իրեն, Սոնյային։ Համբուրեց իր ոտքը և ասաց (այո, նա այդ պարզ ասաց)... որ առանց իրեն էլ չի կարող ապրել... օ, տեր աստված»։

Երբ Ռասկոլնիկովը հետևյալ առավոտյան, ժամը ուղիղ տասնմեկին մտավ № քաղաքամասի շենքը, հետաքննական գործերի պրիստավի բաժանմունքը, ու խնդրեց իր մասին զեկուցել Պորֆիրի ՊետրովյիչինՊետրովիչին, ապա նա մինչև իսկ զարմացավ, որ իրեն շուտ չեն ընդունում. անցավ առնվազն տասը րոպե, մինչև որ նրան կանչեցին։ Նրա կարծիքով պետք է որ անմիջապես նետվեին իր վրա։ Այնինչ ինքը կանգնելէր կանգնել էր ընդունարանում, կողքից անցուդարձ էին անում մարդիկ, որոնք ըստ երևույթին իր հետ ոչ մի գործ չունեին։ Հետևյալ սենյակում, որ գրասենյակի էր նման, նստել ու գրոտում էին մի քանի գրագիրներ, ու ակներև էր, որ նրանցից ոչ մեկն էլ հասկացողություն անգամ չուներ, թե ով է և ինչ է Ռասկոլնիկովը։ Ռասկոլնիկովը անհանգիստ ու կասկածոտ հայացքով հետամտում էր շրջապատը, նայում, թե իր կողքին հո չկա՞ որևէ ոստիկան, իրեն հետամտող որևէ խորհրդավոր հայացք, բայց ոչ մի նման բան չկար։ Նա տեսնում էր միայն գրասենյակային, մանր հոգսեր արտահայտող դեմքեր, հետո ինչ֊որ մարդկանց, ու բոլորն էլ անտարբեր էին իր նկատմամբ, այնպես որ նա կարող էր գնալ ուր որ ուզենար։ Նրա մեջ ավելի ու ավելի հաստատորեն էր ամրանում այն միտքրմիտքը, որ եթե երեկվա այն հանելուկային մարդը, գետնի տակից ելած այն ուրվականը իրոք ամեն ինչ գիտենար և ամեն ինչ տետած լիներ, ապա մի՞թե իրեն, Ռասկոլնիկովին, հիմա թույլ կտային այդպես կանգնել և հանգիստ սպասել։ Եվ մի՞թե իրեն կսպասեին մինչև ժամը տասնմեկը, մինչև որ ինքը բարեհաճեր գալ։ Դուրս էր գալիս, որ կամ այն մարդը դեռ ոչինչ չի հաղորդել, կամ... նա էլ ուղղակի ոչինչ չգիտե, և ինքն իր աչքերով ոչինչ չի տեսել (և ինչպե՞ս կարող էր տեսնել), ուրեմն այդ բոլորը, երեկ իր, Ռասկոլնիկովի հետ պատահածը դարձյալ տեսիլք է եղել ու իր գրգռված և հիվանդոտ երևակայությունը չափազանցրել է այդ տեսիլքը։ Նույնիսկ դեռ երեկ, ամենաուժեզ տագնապների և հուսալքման ժամերին այդ ենթադրությունը սկսել էր նրան առավելապես հավանական թվալ։ Այժմ կշռադատելով այդ ամենը և պատրաստվելով նոր մարտի, նա հանկարծ զգաց, որ դողում է, ու նույնիսկ զայրացավ, մտածելով, որ դողում է ատելի Պորֆիրի Պետրովյիչի հանդեպ ունեցած վախից։ Նրա համար ամենից զարհուրելին այն էր, որ ինքը դարձյալ պետք է հանդիպեր այդ մարդուն. Ռասկոլնիկովը անչափ, անսահման ատում էր նրան և նույնիսկ վախենում էր, որ չլինի՞ թե իր ատելությամբ որևէ կերպ իրեն մատնի։ Ու այնքան ուժեղ էր նրա զայրույթը, որ դողը իսկույն դադարեց։ Նա պատրաստվեց ներս մտնել սառն և հանդուգն տեսքով ու ինքն իրեն խոսք տվեց որքան կարելի է շատ լռել, դիտել ու լսել և գոնե այս անգամ ինչ կերպ էլ լինի հաղթահարել հիվանդագին կերպով գրգռված իր բնությունը։ Հենց այդ ժամանակ նրան կանչեցին Պորֆիրի Պետրովիչի մոտ։

«Մեր կողմերում», «ներողություն անպարկեշտության համար», ֆրանսերեն «tout court» բառը և այլն և այլն, դրրանք դրանք բոլորը բնորոշ նշաններ էին։ «Սակայն նա երկու ձեռքն էլ մեկնեց ինձ, բայց ոչ մեկը չտվեց, իսկույն ետ քաշեց», կասկածանքով մտածեց Ռասկոլնիկովը։ Երկուսն էլ հետամտում էին միմյանց, բայց հենց որ նրանց հայացքները իրար էին հանդիպում, երկուսն էլ կայծակի արագությամբ դրանք մի կողմ էին դարձնում։

— Այո, այո, այո, մի ան հանգստանաքանհանգստանաք, չպետք է շտապել, չպետք է շտապել,— փնթփնթում էր Պորֆիրի Պետրովիչը՝ սեղանի մոտ բոլորովին աննպատակ քայլելով ետ ու առաջ, նետվելով մերթ դեպի լուսամուտը, արկղերով սեղանը, մերթ նորից դեպի գրասեղանը, մերթ խուսափելով Ռասկոլնիկովի կասկածոտ հայացքից, մերթ էլ հանկարծ կանգ առնելով և դեմ առ դեմ նայելով նրան։ Չափազանց տարօրինակ էր թվում նրա կարճ, հաստլիկ և կլոր կերպարանքը, ասես այլևայլ կողմեր գլորվող, բոլոր պատերին ու անկյուններին դիպչող ու ետ թռչող գնդակ լիներ»

— Ես ձեզ մի բան կասեմ իմ մասին, պատվելիս, Ռոդիոն ՌոմոնավիչՌոմանովիչ, այսպես ասած՝ բնութագրի բացատրման համար,— շարունակեց Պորֆիրի Պետրովիչը՝ քայլելով այս ու այն կողմ, կարծես էլի խուսափելով իր հյուրի աչքերին նայելուց։— Գիտե՞ք, ես ամուրի եմ, այնքան էլ նրբակիրթ չեմ ու անհայտ մարդ եմ, բացի դրանից, անցած, փետացած, միայնակ մարդ եմ։ Ը... ը՛մ... դուք նկատե՞լ եք, Ռոդիոն Ռոմանովիչ, որ մեզնում, այսինքն՝ Ռուսաստանում և մանավանդ պետերբուրգյան շրջաններում, եթե երկու խելացի մարդ, դեռ այնքան էլ լավ ծանոթ չլինելով, բայց, այսպես ասած, փոխադարձաբար իրար հարգելով, ինչպես հիմա ես և դուք, հանդիպում են իրար, ապա ամբողջ կես ժամ ոչ մի կերպ չեն կարողանում խոսակցության թեմա գտնել, փետանում են միմյանց հանդեպ, նստում են ու քաշվում իրարից։ Խոսակցության համար թեմա են գտնում բոլորը, զորօրինակ, կանայք... զորօրինակ, բարեկիրթները, բարձր դիրքի մարդիկ, նրանք միշտ էլ խոսակցության թեմա են ունենում, c’est de rigueur<ref>Այդպես է ընդունված (ֆրանս․)։</ref>, իսկ միջին կարգի մարդիկ, զորօրինակ մենք, բոլորն էլ քաշվող են ու զրուցասեր են... այսինքն թե մտածողներ են։ Ինչի՞ց է դա, պատվելիս, արդյո՞ք հասարակական շահեր չկան, թե՞ մենք շատ ազնիվ ենք և չենք ցանկանում իրար խաբել, չգիտեմ։ Հը՞։ Դուք ի՞նչ եք կարծում։ Գլխարկդ վար դրեք, է՛, կարծես հենց հիմա գնալու եք, իրավ, անհարմար է այդ տեսնելը... Ես, ընդհակառակը, անչափ ուրախ եմ...

— Ես ձեզ սուրճ չեմ առաջարկում, տեղը չէ. բայց ինչո՞ւ մի հինգ րոպե չնստել բարեկամի հետ, ասուլիս անել, հը՞,― անլռելի շաղակրատում էր Պորֆիրին,— գիտե՞ք, այդ բոլոր պաշտոնական պարտականությունները մի կողմ... բայց դուք, պատվելիս, մի վիրավորվեք, որ ես հա՛ ետ ու առաջ եմ քայլում, ներեցեք, պատվելիս, շատ եմ վախենում, որ կվիրավորեմ ձեզ, իսկ քայլելը ինձ խիստ անհրաժեշտ է։ Հա՛ նստած եմ լինում, այնպես որ, ուրախությամբ եմ մի հինգ րոպե քայլում․․․ Հեմորոյ ունեմ... Հա՛ մտադրվում եմ մարմնամարզությամբ բուժվել, ասում են, որ պետական, իսկական պետական և նույնիսկ գաղտնի խորհրդականները հաճույքով ցատկում են պարանի վրայից․ ա՛յ թե ինչպիսի բաներ, հը՛մ, գիտությունը մեր դարում... Այդպես... Հա՛, այստեղի այդ պարտականությունների, հարցաքննությունների և այդ բոլոր ձևականությունների մասին... Ա՛յ, դուք, պատվելիս, հիմա ինքներդ բարեհաճեցիք հիշատակել հարցաքննությունները... գիտե՞ք, պատվելիս, Ռոդիոն Ռոմանովիչ, իսկապես, այդ հարցաքննությունները երբեմն հարցաքննողին ավելի շատ են խելքից հանում, քան հարցաքննվողին... Այդ մասին դուք, պատվելիս, բարեհաճեցիք այժմ միանգամայն արդարացիորեն և սրամտությամբ դիտողություն անել։ (Ռասկոլնիկովը ոչ մի այդպիսի դիտողություն չէր արել)։ Մարդ գլուխ է կորցնում, ուղղակի գլուխ է կորցնում, միշտ միևնույն բանը, միշտ միևնույն բանը, միալար, ոնց որ թմբուկի զարկը։ Հրե՛ն, ռեֆորմ է գնում, մեզնում գոնե ինչ֊ինչ անուններ կփոխվեն, քա՛հ-քա՛հ֊քա՛հ։ Ինչ վերաբերում է մեր իրավաբանական հնարանքներին, ինչպես որ դուք բարեհաճեցիք սրամտությամբ արտահայտվել, ապա ես լիովին, միանգամայն համաձայն եմ ձեզ հետ։ Ասացեք խնդրեմ, բոլոր մեղադրյալներից, նույնիսկ տրեխավոր մուժիկներից, ո՞ր մեկը չգիտե, որ նրան, զորօրինակ, սկզբում կողմնակի հարցերով են քնեցնում (ըստ ձեր հաջողակ արտահայտության), հեաո հետո էլ հանկարծ շշմեցնում են, ասես կացնով խփում կատարին քա՛հ֊քա՛հ֊քա՛հ, ինչպես դուք հենց կետին խփեցիք, քա՛հ֊քա՛հ. ուրեմն դուք իսկապես կարծում էիք, թե ես ուզում էի շշմեցնել ձեզ մեջտեղ բերելով բնակարանը... քա՛հ-քա՛հ-քա՛հ։ Ծաղրասեր մարդ եք, էլի։ Լավ, այդ թողնենք։ Հա՛, ի միջի այլոց, մի խոսքից մի ուրիշ խոսք է դուրս գալիս, մի մտքից մի ուրիշ միտք, գիտե՞ք, քիչ առաջ դուք բարեհաճեցիք խոսել պատշաճ ձևով հարցաքննություն կատարելու մասին... Դե, ձևս ո՞րն է, գիտե՞ք, շատ դեպքերում դա դատարկ բան է։ Երբեմն հենց միայն բարեկամաբար խոսելը ավելի շահավետ է։ Ձևը երբեք չի կորչի, թույլ տվեք սրանով հանգստացնել ձեզ. և ի՞նչ է ձևը ըստ էության, հարցնում եմ ձեզ։ Չի կարելի ամեն քայլափոխում ձևով կաշկանդել քննիչին։ Քննիչի գործը, այսպես ասած, յուրատեսակ ազատ արվեստ է կամ նման մի բան․․․ քա՛հ-քա՛հ-քա՛հ...

— Դուք իսկապես որ միանգամայն իրավացի եք,— դարձյալ վրա բերեց Պորֆիրին՝ արտասովոր պարզամտությամբ և ուրախ նայելով Ռասկոլնիկովին (վերջինս դրանից ցնցվեց ու վայրկենապես զգաստացավ),— իսկապես իրավացի եք, որ բարեհաճեցիք այդպիսի սրամտությամբ ծաղրել իրավաբանական հնարանքները քա՛հ֊քա՛հ֊քա՛հ։ Մեր այդ խորիմաստ֊հոգեբանական հնարանքները, (իհարկե մի քանիսը) չափազանց ծիծաղելի, թերևս անգօտակար անօգտակար են այն դեպքում, եթե խիստ կաշկանդված են ձևականությամբ։ Ը֊ը՛մ․․․ Այո... ես էլի պիտի անդրադառնամ ձևին. ասենք թե ես ինձ հանձնարարված որևէ գործի հիման վրա ընդունում կամ ավելի լավ է ասել՝ կասկածում եմ, որ մի որևէ մեկը, մյուսը, երրորդը, այսպես ասած, ոճրագործ է... Դուք հո պատրաստվում եք իրավաբան դառնալու, այնպես չէ՞, Ռոդիոն Ռոմանովիչ։

— Դե ուրեմն ահա ձեզ, այսպես ասած, մի փոքրիկ օրինակ ապագայի համար, այսինքն՝ չկարծեք, թե ես համարձակվում եմ սովորեցնել ձեզ. դուք հո ուշագրավ հոդվածներ եք տպում հանցագործությունների մասին։ Ոչ, այնպես, էլի, համարձակվում եմ իբրև փաստ մի օրինակ բերել. հա՛, ասենք թե ես, զորօրինակ, մեկին, մյուսին, երրորդին ոճրագործ եմ համարում, լավ, հարց եմ տալիս, ինչո՞ւ պետք է ես նրան որոշ ժամանակից շուտ անհանգստացնեմ. թեկուզև նրա դեմ հանցանշաներ ունենամ։ Ես պարտավոր եմ, զորօրինակ, մեկին շուտ ձերբակալել, իսկ մի ուրիշը հո այլ բնավորություն ունի, ուրեմն ինչո՞ւ չթողնել, որ սա ման գա քաղաքում, քա՛հ֊քա՛հ֊քա՛հ։ Հը՛մ, տեսնում եմ, որ դուք սա այնքան էլ չեք հասկանում, դե ուրեմն ես ձեզ ավելի պարզ կասեմ, թե որ ես, զորօրինակ, նրան շատ շուտ նստեցնեմ, չէ՞ որ այդ կերպ նրան, այսպես ասած, բարոյական հենարան կտամ, քա՛հ-քա՛հ-քա՛հ, դուք ծիծաղո՞ւմ եք։ (Ռասկոլնիկովի մտքովն էլ չէր անցնում ծիծաղել, նա նստել էր շրթունքները սեղմած, իր բորբոք հայացքը չկտրելով Պորֆիրի Պետրովիչի աչքերից)։ Մինչդեռ բանը հո այսպես է, որոշ անձանց նկատմամբ առանձնահատուկ մոտեցում է հարկավոր, որովհետև մարդիկ տարբեր են ու բոլորի նկատմամբ միևնույն պրակտիկան է գործադրվում։ Դուք հիմա բարեհաճում եք ասել հապա հանցանշաննե՞րը. լա՛վ, ասենք թե հանցանշաններ կան, բայց չէ՞ որ հանցանշանները մեծ մասամբ կարող են կասկածելի լինել, հոգիդ սիրեմ, ու չէ որ ես քննիչ եմ, ուրեմն և թույլ մարդ եմ, խոստովանում եմ այդ բանը. կուզենայի հետաքննությունը, այսպես ասած, մաթեմատիկորեն պարզ պատկերացնել, կուզենայի այնպիսի հանցանշան գտնել, որ բոլորովին պարզեր գրությունը, դրությունը։ Որ ուղղակի և անվիճելի ապացույց լիներ։ Թե որ ես մեկին անժամանակ ձերբակալեմ, թեկուզև հավատացած լինելով, որ հենց նա է ոճրագործը, չէ՞ որ ես թերևս ձեռքիցս բաց կթողնեմ նրա հետագա մերկացման միջոցները, ինչո՞ւ, որովհետև ես նրան, այսպես ասած, որոշակի գրության մեջ կդնեմ, այսպես ասած, հոգեբանական որոշ վիճակ կստեղծեմ նրա համար և կհանգստացնեմ նրան, և ահա նա ձեռքիցս կգնա, կմեկուսանա, ի վերջո կհասկանա, որ ինքը կալանավոր է։ Ասում են, թե ՍևասաոպոլումՍևաստոպոլում, Ալմայից անմիջապես հետո, խելոք մարդիկ թունդ վախենում էին, որ հենց այն է, թշնամին բացարձակ ուժով գրոհ կտա և կգրավի Սևաստոպոլը․ իսկ երբ տեսան, որ թշնամին գերադասել է կանոնավոր պաշարումը և առաջին զուգահեռագիծն է անցկացնում, ասում են խելոք մարդիկ խիստ ուրախացան և հանգստացան, ուրեմն մի երկու ամիս հո կձգձգվի գործը, դե, կանոնավոր պաշարմամբ հո շուտ չեն գրավի քաղաքը։ Էլի ծիծաղո՞ւմ եք, էլի չե՞ք հավատում։ Դե իհարկե, դուք էլ իրավացի եք։ Այո, իրավացի եք։ Դրանք բոլորը մասնակի դեպքեր են, համաձայն եմ ձեզ հետ. հիշատակածս դեպքը իրոք մասնակի է։ Բայց այնուհանդերձ ահա թե ինչին պետք է հետամտել, ամենահարգելի Ռոդիոն Ռոմանովիչ. չէ՞ որ բնավ գոյություն չունի այնպիսի ընդհանուր դեպք, որի վերաբերյալ կիրարկելի լինեն իրավաբանական բոլոր ձևերն ու կանոնները և որը հաշվի առնելով, դրանք գրվեն գրքերում, որովհետև ամեն մի գործ, թեկուզ, զորօրինակ, ամեն մի ոճիր, իրականում տեղի ունենալով, իսկույն ևեթ բոլորովին մասնակի դեպք է դառնում, այն էլ երբեմն ինչպիսի մասնակի դեպք, բնավ նման չի լինում մինչ այդ կատարված դեպքերին։ Երբեմն խիստ զավեշտական այդպիսի դեպքեր են պատահում։ Ասենք թե ես մի որևէ հանցագործ պարոնի բոլորովին ազատ թողնեմ, չձերբակալեմ ու չանհանգստացնեմ, բայց նա ամեն ժամ և ամեն րոպե գիտենա կամ գոնե կասկածի, որ ես գիտեմ ամեն ինչ, բոլոր գաղտնիքները, ու գիշեր֊ցերեկ հետամտում եմ նրան, ծածուկ հսկում, ու եթե նա այդպիսով շարունակ վախ ու կասկածանք զգա, հոգիս վկա, էլ չի համբերի, ուղղակի ինքը կգա, ու թերևս մի այնպիսի բան կանի, որով ամեն ինչ կպարզվի այսպես ասած՝ մաթեմատիկական ճշտությամբ, և դա հաճելի կլինի։ Դա կարող է պատահել թեկուզ անճոռնի մուժիկի հետ, առավել ևս մեզ նմանի, արդիականորեն խելոք, այն էլ որոշ ուղղությամբ զարգացած մարդու հետ։ Դրա համար էլ, սիրելիս, խիստ կարևոր է հասկանալ, թե մարդը ինչ ուղղությամբ է զարգացած։ Հապա նրանց նյարդե՛րը, նյարդե՛րը, դուք դրանք մոռացել եք. չէ՞ որ դրանք հիվանդ, գրգռված, քայքայված են լինում... Իսկ որքա՜ն, որքա՜ն մաղձ է լինում նրանց բոլորի մեջ։ Չէ՞ որ դա, աղբորս ասեմ, հարկավոր դեպքում յուրատեսակ հանք է։ Եվ ինչո՞ւ պետք է ես անհանգստանամ, որ նա ազատ շրջում է քաղաքում։ Թող, թող առայժմ զբոսնի, չէ՞ որ ես առանց այն էլ գիտեմ, որ նա իմ զոհն է ու ձեռքիցս չի պրծնի։ Եվ ո՞ւր պիտի փախչի, քա՛հ֊քա՛հ֊քա՛հ։ Արտասահմա՞ն, թե ինչ։ Արտասահման լեհացին կփախչի և ոչ թե ''նա'', մանավանդ որ ես հետևում եմ և միջոցներ եմ ձեռնարկել։ Հայրենիքի խորքե՞րը կփախչի, թե ինչ, Բայց չէ՞ որ այնտեղ մուժիկներ են ապրում, իսկական, տրեխավոր, ռուս մուժիկներ, արդիականորեն զարգացած մարդը ավելի շուտ կգերադասի բանտ ընկնել, քան ապրել այնպիսի օտարերկրացիների հետ, ինչպիսիք մեր մուժիկներն են, քա՛հ֊քա՛հ֊քա՛հ։ Բայց այս բոլորը դատարկ բան է և գործի արտաքին կողմն է։ Ի՞նչ ասել է՝ կփախչի, դա երկրորդական հարց է. գլխավորը՝ նա ինձնից չի փախչի ոչ այն պատճառով, որ փախչելու տեղ չունի, նա ''հոգեբանորեն'' չի փախչի, քա՛հ-քա՛հ-քա՛հ~։ քա՛հ։ Օ, ինչպիսի՜ արտահայտություն է սա. նա բնության օրենքով չի փախչի ինձնից, թեկուզև նույնիսկ փախչելու տեղ ունենա։ Տեսե՞լ եք մոմի առջև ճախրող թիթեռնիկին։ Նա, հանցագործը, շարունակ կֆռռա իմ շուրջը, ինչպես թիթեռնիկը մոմի շուրջը․ ազատությունը անհաճո կդառնա, նա մտածմունքի մեջ կընկնի, կշփոթվի, կխճողվի, ինչպես թակարդի մեջ ընկածը, մահու չափ տագնապահար կլինի... Դեռ ավելին, ինքը երկու անգամ երկուսի պես մի որևէ մաթեմատիկական ճշմարտություն կասի ինձ, միայն թե ես նրան պատշաճ ընդմիջում տրամադրեմ... Ու շարունակ, շարունակ շրջաններ կգծի իմ շուրջը՝ ավելի ու ավելի փոքրացնելով շառավիղը, ու հո՛պ, ուղղակի կընկնի իմ բերանը, ու ես նրան կուլ կտամ, իսկ դա շատ հաճելի է, քա՛հ֊քա՛հ֊քա՛հ, դուք չե՞ք հավատում։

— Թույլ չե՛մ տա,— բղավեց նա հանկարծ, բռունցքը ամբողջ ուժավ ուժով մեկ խփելով սեղանին,— լսո՞ւմ եք դուք, Պորֆիրի Պետրովիչ, թույլ չեմ աա։տա։

նա Նա ուղղակի ստիպեց Ռասկոլնիկովին վերցնել ջրով լեցուն բաժակը։ Ռասկոլնիկովը մեքենայաբար բաժակը մոտեցրեց շրթունքներին, բայց ուշքի գալով, բաժակը զզվանքավ դրեց սեղանին։

— Այո, դա նոպա էր։ Այդ կերպ դուք, բարեկամս, կվերադարձնեք ձեր առաջվա հիվանդությունը,— բարեկամական տոնով ասաց Պորֆիրի Պետրովիչը, որը դեռ էլի ինչ-որ շփոթված տեսք ուներ։— Տեր աստված, ախր դուք ձեզ լավ չեք պահպանում։ Երեկ Դմիտրի Պրոկոֆիչն էլ ինձ մոտ եկավ։ Համաձայն եմ, համաձայն եմ, որ իմ բնավորությունը խայթող է, վատթար, իսկ սրանք այ թե դրանից ինչ են հետևեցրել... Տեր աստված, եկավ երեկ, ձեզնից հետո, մենք ճաշեցինք, հա՛ խոսում էր ու խոսում, ես հենց միայն լսում էի. հը՛մ, մաածում մտածում եմ... օ՛, տեր աստվպծաստված, ձեր կողմի՞ց էր եկել, թե ինչ։ Դե նստեցեք, էլի՛, բարեկամս, ի սեր Քրիստոսի, նստեցեք։

— Այն, օր որ ես ձեր ուրիշ սխրագործություններն էլ գիտեմ, պատվելի Ռոդիոն Ռոմանովիչ. ամեն բանի տեղյակ եմ. ես գիտեմ, թե ինչպես գուք դուք հենց գիշերամտին, երբ մթնել էր, գնացել էիք ''բնակարան վարձելու'', զնգզնգացրել էիք զանգակը, արյան մասին էիք հարցրել, շփոթեցրել էիք ներկարարներին ու դռնապաններին։ Ես հո հասկանում եմ այն ժամանակվա ձեր հոգեկան տրամադրությունը... Ախր դուք այդ կերպ կգժվեցնեք ձեզ, հոգիս վկա։ Դուք ձեզ կորցնում եք։ Ձեր մեջ շատ ուժեղ, ազնիվ զայրույթ է առաջացել նախ՝ բախտի հարվածներից, հետո էլ թաղապետների պատճառած վիրավորանքներից, և ահա դուք դես-դեն եք ընկնում, որպեսզի, այսպես ասած, բոլորին ստիպեք խոսք բացել և դրանզվ դրանով միանգամից ամեն ինչ վերջացնել, որովհետև ձեզ ձանձրացրել են այդ հիմարությունները և այդ բոլոր կասկածները։ Այդպես է, չէ՞, կռահեցի՞ ձեր տրամադրությունը։ Միայն թե դուք այդ կերպ ոչ միայն ձեզ, այլև Ռազումիխինին էլ ուժասպառ կանեք, չէ՞ որ նա շատ ''բարի'' մարդ է և կարող է այդ վիճակին հասնել, ինքներդ գիտեք։ Դուք հիվանդություն ունեք, իսկ նա՝ առաքինություն, հիվանդությունը նրան էլ է կպչում։ Երբ հանգստանաք, ես ձեզ մի բան կպատմեմ... Դե նստեցեք, էլի, ի սեր Քրիստոսի, խնդրում եմ, հանգստացեք, ձեր երեսին գույն չի մնացել, նստեցե՛ք։

— Այո, մեր դատական պրակտիկայում եղավ համարյա այսպիսի մի դեպք, հոգեբանական, հիվանդագին մի դեպք,— շուտասելուկով շարունակեց Պորֆիրին։— Մեկը իրեն հայտարարել էր մարդասպան, այն էլ ինչպե՜ս, մի ամբողջ հալյուցինացիա մոգոնեց, փաստեր ներկայացրեց, պատմեց հանգամանքները, շփոթեցրեց, մոլորեցրեց բոլորին և ամեն մեկին, և ի՞նչ․ նա մասամբ, առանց որևէ դիտավորության, սպանության պատճառ էր եղել, միայն թե մասամբ, ու հենց որ իմացավ, որ սպանության առիթ էր տվել, վշտացավ, շշմեց, ցնդվեց, բոլորովին խելքը թռցրեց ու ինքն իրեն հավատացրեց, թե հենց ինքն է մարդասպանը։ Վերջապես, կառավարիչ սենատը քննեց գործը, ու դժբախտը արդարացվեց, հանձնվեց խնամակալության։ Շնորհակալություն կառավարիչ սենատին։ Է-է-հե՛, ա՛յ-ա՛յ-այ, ախր դրանից ի՞նչ է հետևում, պատվելիս, այդ կերպ կարելի է տենդային վիճակի հասնել, երբ նման հակումները մարդուն ջղագրգիռ են դարձնում, ստիպում են գիշերով գնալ զանգակ զնգզնգացնել, արյան մասին հարցնել։ Գործնականում ես հո ուսումնասիրել եմ այդ ամբողջ հոգեբանությունը։ Այդ կերպ հո բանը կարող է այնտեղ հասնել, որ մարդը լուսամատից լուսամուտից կամ զանգակատնից ներքև կգլորվի, նման զգացումը գայթակղիչ կլինի։ Հըմ, զանգակը զնգզնգացնե՜լը․․․ Հիվանդություն է դա, Ռոդիոն Ռոմանովիչ, հիվանդություն է։ Շատ եք անտեսել ձեր հիվանդությունբ։ հիվանդությունը։ Գոնե խորհուրդ հարցնեիք փորձված բժշկից, թե չէ ձեր այն հաստափորը ի՛նչ է որ... Զառանցանքի մեջ եք դուք, այդ բոլորը զառանցանքի մեջ է կատարվում․․․

Մի ակնթարթ ամեն ինչ պտույտ եկավ Ռասկոլնիկավի Ռասկոլնիկովի շուրջ։

— Այդ եղել է ոչ թե զառանցանքի մեջ, այլ հարթմնի վիճակում,— գոչեց նա՝ լարելավ լարելով իր բանականության ամբողջ ուժը, որպեսզի խորամուխ լիներ Պորֆիրիի խաղին։— Հարթմնի, հարթմնի վիճակում, լսո՞ւմ եք։

— Դուք հա՛ ստում եք,— ասաց նա թույլ ձայնով ու դանդաղ, հիվանդագին ժպիտից ծռմռվող շրթունքներով,— դուք էլի ուզում եք ինձ ցույց տալ, թե գիտեք իմ ամբողջ խաղը, նախապես գիտեք իմ բոլոր պատասխանները ,— ավելացրեց նա՝ ինքն էլ համարյա զգալով, որ արդեն ինչպես հարկն է չի կշռադատում իր ասածը,— ուզում եք վախեցնել ինձ... կամ ուղղակի ծիծաղում եք ինձ վրա...

— Ե՞ս եմ ստում,—վրա բերեց Պորֆիրին, ըստ երևույթին տաքանալով, սակայն պահպանելով իր բոլորովին ուրախ ու ծաղրալի տեսքը, կարծես բնավ չանհանգստանալով, որ իր մասին այդպիսի կարծիք ունի պ. Ռասկոլնիկովը։— Ե՞ս եմ ստում... Հապա քիչ առաջ ես ինչպե՞ս վարվեցի ձեզ հետ (հենց ես, քննիչս), չէ՞ որ ինքս ձեզ հուշեցի ու տվի պաշտպանության բոլոր միջոցները, ինքս ձեզ հրամցրի այդ ամբողջ հոգեբանությունը. «Հիվանդություն է,— ասացի,— զառանցանք է, վիրավորանք թաղապետների կողմից, մելամաղձոտություն» և այլն, և այլն» այլն։ Չէ՞, քա՛հ֊քա՛հ֊քա՛հ։ Սակայն, ի դեպ ասեմ, պաշտպանության այդ բոլոր հոգեբանական միջոցները, հնարքներն ու պատրվակները շատ անհիմն են ու կասկածելի, որպես թե «հիվանդություն է, զառանցանք, տեսիլքներ, այդպես է թվացել, չեմ հիշում». այդ բոլորը այդպես է, բայց ինչո՞ւ, պատվելիս, հիվանդ վիճակում և զառանցանքի մեջ միշտ այդպիսի տեսիլքներ են պատկերանում և ոչ թե ուրիշները։ Կարող էին և այլ տեսիլքներ լինել, այնպես չէ՞, քա՛հ֊քա՛հ֊քա՛հ։

— Մի խոսքով,— կտրուկ և բարձրաձայն ասաց նա, վեր կենալով և մի քիչ ետ հրելով Պորֆիրիին,— մի խոսքով, ես ուզում եմ գիտենալ, թե արդյոք դուք ինձ վերջնականապես ազա՞տ եք համարում կասկածներից, թե ոչ: ոչ։ Ասացեք, Պորֆիրի Պետրովիչ, ասացեք հաստատ ու վերջնականապես, շո՛ւտ, հենց հիմա՛։

— Իսկ մի՞թե չեք ուզում սյուրպրիզը տեսնել, քքջաg — քրքջաց Պորֆիրին՝ դարձյալ արմունկից վերև բռնելով նրա թևից և դռան մոտ կանգնեցնելով նրան։ Ըստ երևույթին նա ավելի և ավելի ուրախ ու աշխույժ տեսք էր ընդունում, իսկ դա Ռասկոլնիկովին վերջնականապես հանում էր համբերությունից։

— Uյուրպրիզ Սյուրպրիզ է, էլի, հենց այստեղ, դռան ետևն է, քա՛հ-քա՛հ֊քա՛հ։ (Նա մատով ցույց տվեց միջնորմի փակված դուռը, որի ետևում իր պետական բնակարանն էր)։— Ես նրան փակել եմ, որ չփախչի։

— Ես այդ ժամանակ... աչք խաբելու համար էի վազում Միտկայի հետ,— կարծես հապճեպելով և նախապե* նախապես պատրաստված լինելով, պատասխանեց Նիկոլայը։

— Ըստ իս՝ ''մնաք քարովբարով'':

Ու Պորֆիրին ժպտալավ ժպտալով կանգ առավ Ռասկոլնիկովի առջև։

Ռասկոլնիկովը ուղղակի տուն գնաց։ Նա այնքան էր մոլորվել ու շփոթվել, որ գալով տուն և ընկնելով բազմոցին, քառորդ ժամի չափ նստեց հենց միայն հանգիստ առնելու համար, աշխատելով գոնե մի փոքր կարգավորել իր մտքերը։ Նիկոլայի մասին նա չէր էլ փորձում դատողություններ անել, զգում էր, որ ապշած էր, որ Նիկոլա յի Նիկոլայի խոստովանության մեջ կա մի ինչ֊որ անբացատրելի, զարմանալի բան, որը հիմա ինքը ոչ մի կերպ չի հասկանա։ Բայց Նիկոլայի խոստովանությունը իրական փաստ էր։ Այդ փաստի հետևանքները նրա համար իսկույն պարզ դարձան. կեղծիքը չէր կարող չբացահայտվել, ու այնուհետև դարձյալ իրեն են կպչելու։ Բայց գոնե մինչ այդ ինքը ազատ է և պետք է անպայման իր համար որևէ բան անի, որովհետև վտանգը անխուսափելի է։

Բայց ի՞նչ չափով։ Վիճակը սկսում էր պարզվել։ ''ՄոտավոոսպեսՄոտավորապես'', ընդհանուր առմամբ վերհիշելով իր ամբողջ խոսակցությունը Պորֆիրիի հետ, նա չէր կարող նորից չցնցվել սարսափից։ Իհարկե, նա դեռ չգիտեր Պորֆիրիի բոլոր նպատակները, չէր կարողանում ըմբռնել նրա բոլոր հաշիվները։ Բայց խաղի մի մասը բացահայտված էր, և, իհարկե, ոչ ոք չէր կարող նրանից ավելի լավ հասկանալ, թե իր համար որքան սարսափելի էր այդ «խաղաքայլը» Պորֆիրիի խաղում։ Քիչ էր մնացել, որ ինքը բոլորովին, արդեն փաստապես մատներ իրեն։ Գիտենալով իր՝ Ռասկոլնիկովի բնավորության հիվանդությունը ու առաջին հայացքից ճիշտ հասկանալով ու խորամուխ լինելով նրանում, Պորֆիրին ոչ միայն խիստ վճռականորեն, այլև գրեթե անվրեպ էր գործում։ Անվիճելի է, որ Ռասկոլնիկովը այդ տեսակցության ժամանակ շատ վարկաբեկեց իրեն, բայց և այնպես բանը չհասավ ''փաստերին'', այդ ամենը դեռ անորոշ էր։ Սակայն արդյո՞ք ինքը այժմ այդ ամենը ճիշտ է ըմբռնում, արդյոք չի՞ սխալվում։ Պորֆիրին այսօր ի՞նչ հետևանքի էր ուզում հասնել։ Արդյո՞ք նա այսօր իսկապես ինչ֊որ բան էր նախապատրաստել։ Հատկապես ի՞նչ։ Արդյո՞ք նա իսկապես ինչ֊որ բան էր սպասում, թե՞ ոչ։ Այսօր իրենք ինչպե՞ս կբաժանվեին, եթե Նիկոլայի միջոցով վրա չհասներ անակնկալ կատաստրոֆան։

Պորֆիրին ցույց տվեց համարյա իր ամբողջ խաղը, իհարկե, ռիսկ արեց, բայց ցույց տվեց, ու եթե նա իրոք ուրիշ որևէ բան գիտենար, այդ էլ ցույց կտար (Ռասկոլնիկովին այդպես էր թվում)։ Ի՞նչ է այդ «սյուրպրիզը»։ Ծա՞ղբ Ծա՞ղր է, թե՞ ինչ։ Դա որևէ նշանակություն ունե՞ր, թե ոչ։ Արդյոք դրա տակ կարո՞ղ էր թաքնված լինել հիմնավորված մեղադրանքի, փաստի նմանվող որևէ բան։ Երեկվա մա՞րդը։ Նա ո՞ւր կորավ։ Այսօր որտե՞ղ էր նա։ Եթե Պորֆիրին որևէ հիմնավորված բան գիտենա, ապա, իհարկե, դա երեկվա մարդու հետ է կապված...

— Այսօր, այսօր,— կրկնեց նա մտքում,— այո, հենց այսօր. այդպես էլ պետք է չինիլինի...

Հենց նոր էր ուզում բանալ գուռըդուռը, երբ դա ինքը բացվեց։ Նա ցնցվեց և ընկրկեց։ Դուռը բացվեց դանդաղ ու կամացուկ, ու հանկարծ երևաց երեկվա մարդու կերպարանքը, ասես ''գետնի տակից դուրս եկավ''։

— Ի՞նչ եք ուզում,— հարցրեք հարցրեց սարսափահար Ռասկոլնիկովը։

Ու Ռասկոլնիկովը հանկարծ պարզ վերհիշեց երկու օր առաջ դարպասի մոտ եղած ամբողջ տեսարանը, նա գլխի ընկավ, որ այն ժամանակ բացի դռնապաններից, այնտեղ էլի մի քանի մարդիկ էին կանգնած, կային նաև կանայք։ Նա հիշեց, որ մեկը առաջարկում էր իրեն, ՌաոկոլնիկովինՌասկոլնիկովին, տանել ուղղակի թաղամաս։ Նա չէր կարողանում հիշել խոսողի դեմքը ու հիմա էլ չէր ճանաչի, բայց չէր մոռացել, որ ինքը նրան ինչ֊որ պատասխան էր տվել, շուռ եկել նրա կողմը...

— Թոզ Թող աստված ների,— պատասխանեց Ռասկոլնիկովը, և հենց որ այդ ասաց, եկվորը էլի գլուխ տվեց նրան, բայց կռացավ արդեն ոչ թե մինչև հատակը, այլ մինչև գոտկատեղը, դանդաղ շուռ եկավ ու սենյակից դուրս ելավ։ «Ամեն ինչ կասկածելի է, հիմա ամեն ինչ կասկածելի է», կրկնեց Ռասկոլնիկովը և ավելի քան երբեք, զվարթ դուրս ելավ սենյակից։

— Հիմա մենք դեռ կպայքարենք,— ցասկոտ քմծիծաղով ասաց նա՝ իջնելով սանդուղքից։ Ցասումը հենց իրեն էր վերաբերում, նա արհամարհանքով և ամաչելով էը էր վերհիշում իր «փոքրոգությունը»։

<references/>