Changes
/* 1928 թվական */
⁕ Այսօր երկու տեսակ կերակուր կերա։ Այսօր ճաշեն հետո մինչև իրիկուն՝ կեցցե՜ Խորհրդային իշխանությունը, բայց իրիկունը, երբ կսկսիմ մտածել ազատ, ու չի թույլատրեր՝ կորչի։
==1929 թվական==
<b>Հինգշաբթի 27.</b> ― Ժողկոմխորհի տեղակալ Ասքանազ Մռավյանը մեռավ։
Միակ բանը իր կյանքին մեջ, որ կատարեց առանց «ընկերներուն» հարցնեու։
<b>Ուրբաթ 28.</b> ― Արհեստներ մը կան, որք մեկ մարդով չըլլար։ Խիզարչության համար երկու մարդ է պետք՝ մեկը վար, մեկը վեր, գերանի վրա։ Քահանան առանց բուրվառկիր տիրացուի քայլ մը չի կրնար ընել։ Որմնադրությունը երեք մարդու կկարոտե․ մեկը՝ կրող, մյուսը՝ վարպետին «ձեռք տվող»։
Արհեստներու մեջ բոլշևիզմն է, որ չորս մարդով կըլլա՝ մեկը ճառ խոսող, երկու ծափահարող, մեկն ալ «բանաձև» կազմող։
Շահավետության կողմե ոչ մեկ արհեստ բոլշևիզմի կհասնե։ Նախ որ ամսականը 210 ռուբլի է, երկրորդ, որ դյուրըմբռնելի գործ է։ Քիչ֊շատ բանի նմանող տիրացու դառնալու համար առնվազն ութ տարի քահանայի մը մոտ աշխատելու ես, իսկ բոլշևիկ ըլլալու համար երկար գիշեր մը խիստ բավական է։ Հայհոյանք դաշնակցությանը, մեկ սոց․ դեմոկրատիային, կորչի՜ իմպերիալիզմը։ Իսկ եթե ավելի բարձր ղեկավար կոմունիստ կուզես ըլլալ՝ պիտի ըսես նաև, թե ի՞նչ է ըսեր Լենինը 1921 թվին և ինչ չի ըսեր 22։
Չէ, շատ դյուրին է։
Բոլշևիկ ըլլալու միակ դժվարությունն այն է, որ պիտի ապրես ու աշխատես ոչինչ չսորվել կյանքեն։ Այրվող մորենիին նման՝ բոցերու մեջ, բայց կանաչ։
․․․ Աշակերտ ժամանակս կկարծեի, թե աշխարհիս ամենադժվար բանը սորվելն է։ Ծո՜, մի ըսե՜ր, որ չսորվելը սորվելեն ավելի դժվար է եղեր։
❈ Այսօր Մռավյանը երեկվնե ավելի մեռավ․․․
Միլիցիան դուռները ծեծելով՝ քաղաքացոց պարտադիր վշտի կհրավիրե։ Դրոշակ պիտի կախվի սև ու կարմիր խառը։ Կարմիր դրոշակ ունիմ, իսկ մեր տանը գտնված միակ սև կտորը այն թաշկինակն է, որ ծեր մայրս կկապե իր գլխուն։
― Ի՞նչ ընեմ, ― մկրատն ու թաշկինակը ձեռին կմտմտա կինս։ Մեկ անգամ կախելու համար, ելեմ կտրե՞մ թաշկինակը։
― Հոգ չե, կնիկ, ― կըսեմ, ― դուն կտրե, Աստված ողորմած է, գուցե վաղը կոմիսար մըն ալ կմեռնի ու վնասը կհանես։
Չմեղադրեք խնդրեմ կնկաս, իր ապրանքը այդքան թանկ գնահատելուն համար։ Ի՞նչ ընե խեղճը՝ հրապարակին մեջ կտոր չի ճարվեր, իսկ կոմիսար՝ ինչքան ուզես։
<b>Շաբաթ 29.</b> ― Օ՜ֆ, մա՛յր, քեզի հազար անգամ ըսի՝ կոտրելիք բաներ ճամբուս վրա մի՛ դներ։ Երեկ երեք պնակ կոտրեցի, այսօր ալ ջրամանը պիտի փշրեի։
― Ի՞նչ կա, տղա՛ս, նորեն պանի՞ր է եկեր կոոպերատիվը։
― Գալեն ետքը վազեմ նե՝ խերը տեսանք, բարով պանիր ուտես։ Պիտի վազեմ քանի չի եկեր։ Կոոպերատիվեն առուտուր՝ օդին մեջ թռչուն խփել ըսել է։ Ապրանք մը, մանավանդ պանիր ու յուղ, դեռ չեկած՝ կվերանա այնքան շուտ, որ խանութին դարակին «լաքա» իսկի չի ձգեր․․․
❈ «Լաքա» ըսի՝ բան մը միտքս ինկավ։
Երբ պետությունը կբանա հին արխիվները ու չգրված կամ մեկ երես գրված թուղթերը իր պաշտոնատանց մեջ կգործածե, երբ դռներու ինկած երկաթի կտորներ կհավաքե՝ մեքենա շինելու համար, ինչո՞ւ նախկին բուրժուաներու վերարկուները չի քամեր՝ յուղ ստանալու համար, որոցմե, լիհույս եմ, ավելի շատ յուղ պիտի կաթե, քան բոլոր «կոլխոզներու» և «սովխոզներու» արտադրած յուղը․․․
❈ Այսօր Մռավյանը ավելի սաստիկ մեռավ․․․ թերթերուն մեջ։
Երկրին բոլոր օրգաններն ու պաշտոնեությունը ի պաշտոնե «կգուժեն» կամ «կկսկծան» իրենց անհամար մահազդերու մեջ։ Ինչպե՞ս ըսեմ․․․ Երևակայեցեք գրամոֆոնի հսկա վաճառատուն մը։ Բոլոր գրամոֆոնները լարված միևնույն 10 բառերը կկրկնեն իրար ետևե։
<b>Կիրակի 3.</b> ― Սա ամիս մըն է, ինչ «կուսակցական զտում» կկատարվե կոմունիստական շարքերու մեջ։ Ինչպես տարին մի անգամ դուն բրդեղենները արևին կցուցանես, որ ցեցը չուտե, ինչպես մրջյունները հավաքած հատիկները բներեն դուրս կբերեն՝ փտումեն փրկելու համար, անանկ ալ կոմունիստները երկու տարին անգամ մը իրենց անդամները կուսակցական մառանեն դուրս կհանեն, «կքննադատեն» ու նորեն կտանեն ներսը, իրենց տեղերը կդարսեն․․․ Ու սակայն, վարեն միշտ կփտեն, ու ցեցը կուտե։ Ո՞ւր են բոլշևիզմի հիմնադիրները, բոլոր մեծերը, բոլոր հիները։ Չկան։ Անոնք կա՛մ «աջ» թեքվեցան, կա՛մ «ձախ»։
❈ Օճառն ալ անցավ «նորմայով» բաժանվող ապրանաց շարքը՝ ամիսը երկու կտոր, կուզես ընտանիքե 10 անձ եղիր, կուզես՝ մեկ։ Մաքրության գործն ալ, ատանկով կասկածի տակ կառնվե Խորհրդային Միության մեջ։
Ու Ռուսաստանը վաղը կոջլոտե այնքան, որ իր երկու ձեռները չեն բավելու և իր կռնակը անգլիացոց կոնցեսիայով պիտի տա․․․ քորելու։
<b>Երկուշաբթի 4.</b> ― Առտու մայրս անկողնին մեջ նստելով․
― Տղա, ― պոռաց, ― ատ Մռավյան է՜, ինչ գրող է, չթաղեցի՞ք, լաչակիս կտորն ազատվեր այդ անտեր դրոշակեն, գլուխս ծածկեի։ Ամառ ըլլար, թող օրական տասը Մռավյան մեռներ, այս ցուրտ աշնան չորս օր առանց գլխանոցի կապրվի՞։
«Ավետեցի» իրեն, որ երեկ թաղվեր է արդեն, ու այսօր վար պիտի առնեմ լաչակի կտորը։
Թաղեցին այո, ու ազատվեցանք իր մասին կարդալեն ու լսելեն։ Կուսակցությունը ամենայն հավանականությամբ չի գիտցեր, թե պատմության մեջ վարձու եղերամայրեր են եղեր, որք դրամով լացեր են մեռելներու ետևեն․ ապա թե ոչ, դագաղին ետևեն գացող բոլոր պրոֆմիության անդամներու ձեռքը թաշկինակներ տալով՝ ստիպեր պիտի նաև լալ։
Մեռավ Մռավյանը, ճիշտ է, թաղեցին իրեն, ու մենք կարող էինք բնավ չխոսել իր մասին այլևս, բայց պատմության առջև հանցավոր չմնալու համար ըսենք, թե իրոք ո՞վ էր Մռավյանը։
Ավանդությունը կըսե։
Աստված Նապոլեոնեն, Ալեքսանդր Մակեդոնացիեն, Բիսմարկեն, Հինդենբուրգեն դժգոհ, մտածեց ավելի «մեծ» մարդ մը ստեղծել ու հիմք դրավ Մռավյանի ստեղծագործությանը։
Ամեն բան (բացի ուղեղից) պատրաստ էր՝ խրոխտ կեցվածք, լակոնական ոճ, մեծահոգի ժպիտ, ամենագետ արհամարհանք, Աքիլեսյան ցասում, վերջապես այն բոլորը, որով մարդիկ «մեծ» կըլլան։
Հաջորդ առավոտ, երբ Աստված, այդ բոլորին համապատասխան խոշոր ուղեղ մը ձեռին կմտներ արհեստանոց այն Մռավյանին գանգին մեջ զետեղելու՝ տեսավ Մռավյանը գիշերն արդեն ծնվել էր։
Երբ Մռավյանը կըսե, թե Լենինն իրմե առաջ էր ծնվեր, ինքզինքը վար կնետե, դերձակորեն ըսած՝ թերակար։ Այս է պատճառը, որ հետագային, բոլոր հետը խոսողները կըսեին․
― Ջանըմ, սա մարդը ամեն բան ունի՝ բացի խելքե։
1899 թվին, Ասքանազ Մռավյանը, երբ առանց ուրիշի օգնության շալվարը սկսեց վեր քաշել, մտավ կոմունիստական կուսակցության մեջ, Լենինի դրոշակի տակ։
1920 թվին Մռավյանը կներկայանա Լենինին, որն իր հավատարիմ աշակերտին կընդունե ետևի կողմեն, առանց երեսը դարձնելու։ Այնտեղ Մռավյանը (ինչպես կգրե իր հուշերուն մեջ) կտեսնե, որ Լենինի գլխի ետևի մասը պզտիկ այտուց մը ունի։ Հայտնություն մը, որ եթե Մռավյանն ըրած չըլլար, մարդկությունը մինչև օրս ալ չպիտի գիտնար այդ մեծ մարդու այտուցի մասին։
Երբ միտքս կբերեմ նաև Եհովան՝ Իսրայելի այդ Լենինը, որ հազիվ հաճեցավ իր կրունկը ցուցնել Մովսեսին, չեմ կրնար չբացականչել․
― Ո՜վ անմահներ՝ երկնքի ու երկրի, ինչո՞ւ եք այդքան ժլատ ձեր մարմնի մասերը ձեր հավատացյալներուն ցուցնելու մեջ։
Եթե Մռավյանը իր հետագա կյանքին մեջ մեծարվեցավ իր կուսակիցներեն լոկ Լենինի ծոծրակը տեսած ըլլալուն համար, ինչքա՞ն ավելի պիտի մեծարվեր հապա, ձեզի կհարցնեմ, եթե նույն Մռավյանը տեսած ըլլար մեծ վարդապետի մարմնին առաջի և ետևի մանրամասները (առանց կողմերի խտրության)։
Եթե ըսեմ նաև, որ 1917 թվին Մռավյանը Գանձակի կայարանին մեջ հանդիպեր է Շահումյանին, որն բռներ է Մռավյանին ձեռքը ու «Ասքանազ» ըսեր, իսկ «Ասքանազը» փոխադարձաբար՝ «Ստեփա՛ն» կանչեր Շահումյանին, այլևս բան չի մնար պատմելու Մռավյանին մասին, ու անիկա կրնա այսօր հանգիստ թաղվել։
Բայց ի՞նչ կգրե հապա վեց երեսնոց «Խորհրդային Հայաստան» օրաթերթը սա չորս օրե ի վեր։
Ձայն տանք թղթակից Լենրիին։
«1918 թվականն էր, աշնան ռեակցիայի օրերեն։ Ես դեռ աշակերտ էի։ Ինձի կանչեցին գաղտնի ժողովի։ Հոն նստած էր արծվի քիթով, ակնոցավոր մեկը, կոշիկներու կրունկները մաշված։ Հարցուցի քովինիս՝ ո՞վ է սա, պատասխանն եղավ՝ Ասքանազ Մռավյանը»։
Եթե կոշիկը, քիթը կամ ակնոցը առավելություններ հաշվվին, հարկավ կարելի է թերթի հազարավոր երեսներ լեցունել։
Ես իմ նկարագրությանս մեջ չբերի ասոնք այն (գուցե թյուր) պատճառով միայն, որ «կոշիկեն» փառքը կոշկակարին կվերաբերի, «քիթինը»՝ Աստծուն, իսկ «ակնոցին» փառքը այն ապակու գործարանին, ուր շինվեր է այդ ակնոցը։
Այդ ժողովին մեջ, եթե խոսեր անգամ Մռավյանը, դարձյալ իրը ոչինչ պիտի ըլլար մեջը, վասնզի գիտենք, որ Լենինի ըսածները պիտի ըլլային։ Ուրիշ ի՞նչ մնաց տակը։
Եթե «Մռավյան» ըսելով իր կուսակիցները կհասկնան «կոշիկ», «ակնոց», «քիթ»՝ ես մասամբ համաձայն եմ այն դամբանախոսին, որն ըսավ՝ «Մռավյանը չի մեռեր՝ նա կենդանի է»։ Այո՝ վասնզի թաղելուն կոշիկն ու ակնոցը հաներ էին վրայեն․․․
❈ Կոոպերատիվը սպիտակեղեն է եկեր։ Հասկցա՞ք ինչ ըսի։ Չհասկցաք ապաքեն։
Եթե գիտնայիք, թե ի՞նչ կնշանակե «կոոպերատիվը սպիտակեղեն է եկեր» խոսքը, անմիջապես կհասնեիք կառչելու ամենամոտիկ ծառին կամ սյունին՝ այնպես, ինչպես երկաթուղու կամ կառքի մեջ, երբ հանկարծ շարժի տեղեն։
Տեսե՞ր եք՝ արյունը ինչ արագությամբ կխուժե դեպի հանկարծ վիրավորված մարմնի մեկ մասը։
Ահա այսպես կխուժե Երևանի ազգաբնակչությունը դեպի կոոպերատիվը, երբ լսե՝ «կոոպերատիվը սպիտակեղեն է եկեր»։
<b>Շաբաթ 5.</b> ― Այո՛, կոոպերատիվը ճերմակեղեն է եկեր։
Բոլոր գնողները զույգ֊զույգ կերթան, որ եթե մեկը զոհ գնա խոնումներուն՝ մյուսը բոթը տուն տանե։
Եթե ժամանակին Սպարտայի մայրերը ռազմի գացող իրենց զավակներուն կըսեին՝ գնա՛, որդի՛, կվերադառնաս կամ վահանը ձեռքիդ, կա՛մ վահանի վրա։ Հիմա իր կինը կոոպերատիվ ղրկող մը կըսե․
― Գնա՝, կնի՛կ, վերադարձիր կա՛մ սպիտակը ձեռքիդ, կամ սպիտակին մեջ․․․
❈ Երեկ կուսակցական «զտման» էի գացեր։ Ի՜նչ երջանիկ ենք մենք՝ «անկուսակցականներս»։ Ուզենանք տերտերե կծնվինք, ուզենանք վարդապետե։
Քանի՜ մարդ նկատողություն ստացան «կուսակցականներեն» քահանայի որդի ըլլալու համար․․․
<b>Կիրակի 6.</b> ― Մկրտիչը, որ հեռավոր ազգական է ինձի, հին ուսուցիչ, երկար անգործ էր «քաղաքականապես անվստահությանը» համար, զղջացեր է, հետևաբար և պաշտոն է ստացեր ու ամեն օր կանոնավոր կհաճախե «բջիջներու» դռնբաց նիստերուն։
Այսօր «կարմիր անկյունի» մը դուռեն անցածս ատեն տեսա, թե մեր Մկրտիչը ի՜նչ հետաքրքիր կլսեր խոսողին և դեմքին ի՜նչ համապատասխան շարժումներ կըներ։ Կարճ՝ պապակված կուժը տվեր էր կլկլացող աղբյուրի բերնին․․․
Իսկ խոսողը գիտե՞ք ով էր և ինչ կխոսեր։ Ի ծնե աշակերտ մը, որն «հավելյալ արժեքներու» մասին կխոսեր այնպես, ինչպես հինգ տարեկան տղեկ մը ճառ խոսե նորապսակներու հարսանիքի մեջ։
Երեկոյան։
― Ծո՛, Մուկո՜ւչ, ― կըսեմ, ― դուն ատ հասարակ բաները չե՞ս գիտեր, որ լսելու կերթաս։
― Գիտեմ թեև․․․ բայց կաշխատեմ չգիտնալ․․․ Սա չոճուխները սաստիկ կնեղանան, երբ տեսնեն, թե իրենց ունկնդիրները նախապես գիտեն այն, ինչի մասին իրենք կխոսին։
― Ո՜հ, խեղճ մարդ։ Կերևակայեմ, թե ինչքան դժվար է «չգիտնալ» անոնց «գիտնալուն» չափ։ Եվ թե ինչքան մարդս ետ երթալու է իր եկած ճամբով, մինչև անոնց իմացության սահմանին հասնե։
❈ Դպրոցի երեսն չտեսած մարդն անգամ կոոպերատիվներու դուռներուն հերթի կենալով՝ ահագին գիտելիք ձեռք կբերե։
Հացի հերթին, իմ ետևը կանգնած էին իրավաբան մը ու ամուսնաթող մը, որն այդ օրը դատարան էր կանչված ու պատասխան պիտի տար իր կինը լքելու համար։
― Ի՞նչ պատասխանեմ, երբ սա չորրորդ կինն է, որ կձգեմ։ Չէ՞ որ խոսք եմ տվեր մինչ մահս հավատարիմ մնալ։
― Հոն կրնաս ըսել, ― ըսավ փաստաբանը, ― ինչո՞ւ դուք Երևանեն Պետրոգրադ երթալուն ձեր երկաթուղին տասը տեղ «պերեսյադկա» կըլլա, ինչու ես իմ կյանքի երկար ընթացքին միևնույն կնոջ հետ «պրյամո» պիտի երթամ։ «Պերեսյադկա», պարզապես «պերեսյադկա», կրնաս ըսել։
<b>Երկուշաբթի 7.</b> ― Շուկային մեջ փերեզակը փեշս կքաշե։
― Երեխայի աղվոր խաղալիք․․․
― Է՛հ, եղբայր, ինչի՞ վրա ես։ Մենք ինքներս ամենաաղվոր խաղալիքն ենք բառ մը երեխաներու ձեռքին։
<b>Երեքշաբթի 8.</b> ― Ապրանքները մեկ֊մեկ կչքանան հրապարակին վրայեն։
Այսօր կոշիկ չկա։
― Ի՞նչ ընելու է, ― կհարցնե անցորդ մը իր ընկերին՝ տագնապալի իր ծակ կոշիկին նայելով։
― Ասկե վերջ քայլերը մեծցնելու է։
― Մեծցուցինք։ Հետո՞։
― Հետո կսկսենք երեքը մեկ քայլով փոխարինել։
― Ատկե՞ վերջը։
― Ատկե վերջն ալ ալ չորսը մեկեն անցնելու է, մինչև մեր արդյունաբերության զարգացումը։
― Էհե՜, եթե հույսը մեր արդյունաբերության վրա պիտի դնենք՝ պատրաստվենք ուրեմն թռչել․․․
<b>Չորեքշաբթի 9.</b> ― Սա մեր կոմկուսակցությունը առաքինություն մը միայն ունի՝ ատիկա իր սխալները խոստովանելն է։ Այդ պատճառով, որպեսզի միշտ առաքինի մնա, տարին 12 ամիս սխալ կգործե․․․
<b>Հինգշաբթի 10.</b> ― Կուսակցությունը հանկարծ քայլերն արագացուց՝ սոցիալիզմին ժամ առաջ հասնելու համար։ Վե՛րջ մասնավոր սեփականությանը։ Ու գյուղացին կմորթե իր անասունը, կկտրե իր այգու ծառերը, կվատնե ունեցվածքը այնպես, որպես թե պատերազմ է, նահանջ կա, ու գույքը թշնամուն չթողելու համար, հրաման կա «այրել բոլորը»․․․
Ո՜վ ճամբա, որ դեպի սոցիալիզմը տանելեն առաջ դեպի նախապատմական վայրենությունը կտանիս։
Եթե չարաճճի մեկը «սոցիալիզմի ճամբուն» վրա քիչ մը ապակի փշրե՝ բոլշևիկ Ռուսաստանը հանկարծակի կանգ առնի պիտի, ինչու որ կոշի՜կ չունի ոտքին․․․
<b>Ուրբաթ 11.</b> ― Այսօր սաստիկ հրաման ոչխար մորթելեն դեմ։ Մորթողը կպատժվի անհնարին։
Միլիցիան արյունի հետքեր նկատելով ձերբակալեր էր մեկուն ու դատարան կտաներ պատժելու համար։ Սակայն դատարանը հաստատել չկրցավ վրան։
«Ես ոչ թե ոչխար, այլ մարդ եմ մորթած» ըսելով՝ արդարացավ ու տուն եկավ բռվածը․․․
❈ Փողոցին մեջ 70֊անց ծերունի մը աղվոր կոշիկ մը հագած կերթար։
Պիտի ծանոթանամ հետը ու ըսեմ օր մը․
«Հայրիկ, Աստված տա հարյուր տարի ապրիս, բայց բան է, եթե մեռնիս՝ կոշիկդ ուրիշի չտաս»։
<b>Շաբաթ 12.</b> ― Տոնավաճառին մեջ մեր հացթուխ Շուշանին հանդիպեցա, որը հանդերձանք ուսին կպտտեր։
― Հը՜, Շուշան, ամեն շաբթու փանթալոն մը կհանես շուկա։
― Հանգուցյալ մարդիս է, ի՞նչ ընեմ։
― Անցյալներ նորեն փանթալոն մը, եթե չեմ սխալեր։
― Այո, ան ալ առջի մարդիս էր։
― Շաբաթ անգամ մը կամուսնանա՞ս, ինչ է․․․
― Ի՞նչ ընեմ, պիտի ապրեմ, թե ոչ։
― Լա՜վ է, լա՜վ է։ Է՛, քանի որ բոլորն ալ կմեռնին, աշխատե ընտրությանդ ատեն նախապատվությունը տալ նոր հագուստ ունեցող մարդոց․․․
❈ Այսօր բոլոր հավերը գրի կառնվին։
<b>Կիրակի 13.</b> ― Քրիստոս կըսե․ «Եթե աչքդ կամ որևէ անդամդ կգայթակղե քեզի կամ կվնասե, կտրե անդին նետե»։
Ու այդ հաշվով եթե առաջնորդվեմ, գեթ մեկ քանիսը իմ անդամներեն պիտի հանեմ նետեմ, ինչու որ անոնք վնաս կբերեն ինձի։
Աշխատանքի կոմիսարիատը սկզբունքով որոշեր էր թոշակ տալ ինձի, բայց երբ տեսավ, թե խեղված անդամներ չունիմ, ծեր ու հիանդ ալ չեմ՝ չտվավ։
Ահա՜ ձեզի երկիր մը, ուր խեղանդամությունը, ծերությունը ու անկյալությունը դրամագլուխ մըն է, որով կարելի էր ապրիլ։ Կամ այլ կերպ ըսած՝ հիվանդները կապրին ու առողջները կմեռնին այլևս։ Ուրեմն և երկիր մը, ուր հիվանդները մեռնելու համար պետք է նախ առողջանան․․․
❈ Այո՛, հավերը կարձանագրվին։ Ըստ շրջող անպաշտոն լուրերու՝ յուրաքանչյուր հավեն ամսական 40 ձու կպահանջե կառավարությունը։ Օրը մեկ ածելուն զատ, տաս հատ ալ «արտաժամյա» պիտի ածե։
Այս լուրը ընկեր է հավերուն ականջը թեև, բայց չեն սկսեր ածել, մինչև կոմկուսի համագումարներեն մեկը որոշում չհանե այդ մասին․․․
Վասնզի ինչպե՞ս կարելի է օրական մեկ ձվե ավելին ածել․․․ եթե համագումարը չորոշե․․․
<b>Երկուշաբթի 14.</b> ― Մեր հարկային տեսչությունը օգտվելով այն հանգամանքեն, որ ամեն դժվարին բան կատարելեն վերջ մարդ քաղցրություն կզգա՝ հարկ մուծելը սաստիկ դժվարացուցեր է։ Կես գիշերին, հազարավոր ամբոխ բանկերու դռան կսրթսրթա 30 աստիճան ցուրտին տակ։
Հարկ տալու միջոցին, եթե պարեմ ու թագավոր մը ի վարձատրություն այդ բանին հարցունի «ի՞նչ կկամենաս»։
― Երկու տարվան հարկս մուծել կցանկամ, ― պիտի ըսեմ, և սա պզտիկ բան չիմանաք։
Երբ այսպես դռան վրա դողացածս ատեն կտեսնեմ, թե ինչպես քանի մը արտոնյալներ առանց հերթի ազատ ներս կմտնեն՝ կըսեմ ինձի մտովին։
Երանի՜ սվոնց։ Օրական տասն անգան իսկ հարկ մուծելու ըլլան ձեռքնին բռնող չկա․․․
❈ Երեք ամիս է օճառի երես չենք տեսեր։ Ողջ քաղաքի համար 30 լիտր օճառ կա եղեր, և կոոպերատիվին վարչությունը կխորհե լուծել այդ օճառը ու պղպջակներ բաժնել ազգաբնակչությանը․․․
<b>Երեքշաբթի 15.</b> ― Եկալ ամսի ութին կանանց ազատագրության տոնն է և կինոբաժինը այդ օրը հավերժացնելու համար որոշեր է մեկական վարտիք բաժնել հանուր կանանց․․․
Զարմանալի բան։ Փոխանակ վրայի վարտիքները հանելու, որ ազատ ըլլան՝ նորերը կհագցունեն։ Ասանկ ազատությո՞ւն կըլլա։
❈ Այսօր գրպաններես խառնելով նետեցի ատամխորդիկս։
Ավելորդ բեռ, քանի որ այլևս միս չպիտի ուտենք։
<b>Չորեքշաբթի 16.</b> ― Ջո՜ւր չկա։ Կինս ողջ գիշեր ծորակին քով սղմվելե ետքը առտուն տուն եկավ՝ ամանը կիսատ ջուրով։ Քրտինքը կվազեր ճակատեն ու աչքերը արտասուք էր լեցվեր։
― Չի լա՛ս, կնի՛կ, ― սաստեցի իրեն։ Եթե անգամ երկու կաթիլ արցունք թափես՝ թափածդ քրտինքիդ հետ ավելի պիտի կշռե, քան բերածդ ջուրը․․․
❈ Հավատա՞նք աշխարհագրության դասագրքին, որ կըսե աշխարհիս չորս մասեն երեքը ջուր է։
Եթե իրավ է, հապա ուրեմն մեր վարիչները որքան հանճարեղ են, որ կրցեր են ջուրի այդ առատության մեջ մեզի ծարավ մեռցունել․․․
Իրենց այս ընթացքով, բոլշևիկները Աստծո ձեռքեն մարդկանց պատժելու բոլոր զենքերը խլած կըլլան։
Ջրհեղեղի մտոք Աստված որքա՞ն ջուր թափե, օրինակի համար, մեզ վրա, որ մեր ծարավը հագեցնելե զատ՝ ելլե մեզի խեղդե․․․
<b>Հինգշաբթի 17.</b> ― Պզտիկ վեճ մը կոմերիտականի մը հետ։
― Մեր կուսակցությունը, ― կըսե, ― իր ամբողջ խելքը, իր ողջ հանճարը, իր կորովը, իր հանգիստը նվիրեր է մարդկային երջանկության գերագույն իդեալին իրականացմանը․․․
― Ընկեր, ― կըսեմ, ― ձեր կուսակցությունը, իր մարմնի մասերեն եթե որևէ մեկը նվիրեր է «գերագույն իդեալին»՝ ատիկա իր․․․ հետույքն է։
― Ինչպես․․․
― Այո։ Իր ողջ կյանքը «պլենար նիստերու» մեջ անցունող մը բնական է, որ հետույքեն վայի, մանավանդ եթե «նիստերը» պետական ատաղձագործարանին մեջ պատրաստված աթոռներու վրա կըլլա․․․
❈ Ճապոնիո մեջ վիրավորված է բոլշևիկ առևտրական ներկայացուցիչը։
«Բանվորնե՛ր», մի՛ սպասեք հրամանի։ Փողոց ելեք «բողոքելու» այս արարքին դեմ։
<b>Ուրբաթ 18.</b> ― Այս մարդիկ որքան շատ թշնամիներ ունենան, այնքան հաջողության մեջ կկարծեն ինքզինքը։ Ինչքան փոթորիկ հանեն՝ այնքան խաղաղությունը մոտիկ կիմանան, ինչքան տանջանք պատճառեն, այնքան շուտ պիտի գա երջանկությունը, ինչքան աղքատացունեն ժողովուրդը, այնքան արագ պիտի լիություն ըլլա երկրի վրա։
Ո՜վ Սերվանտես, եթե քո «Դոն Քիշոտովդ» կամեցեր ես տալ երևակայական թիփ մը, թիփ մը որ գոյություն չի ունեցեր ու չի կրնար ունենալ՝ ապա պարտված ես։
Հիմա ողջ Ռուսաստանին մեջ կան մեկ միլիոնի մոտիկ իսկական դոն Կիշոտներ, որոնք շատ ավելի նիհար ձիերու վրա կփնտրեն իրենց Դուլսինեա֊հավասարությունը, ավելի չեղած ու ավելի չըլնելիք, քան քո տված Դուլցինեան։
Կան նաև իրական Սանչո Պանսաներ։ Ատոնք ալ այն «հեղափոխության նվիրված» մասնագետներն ու պրոֆեսուրան են, որոնք էշերնին հեծած կհետևեն սա ասպետներուն՝ իրենց փորն ու գրպանը աղվոր մը լեցունելով։
❈ Կոմունիստի մը կին կըսեր ինձի երկյուղով․
― Ի՜նչ պիտի ըլլա մեր մարդոց դրությունը, եթե հանկարծ հեղաշրջում կատարվի։
― Իմաստությունը կպահանջե, տիկին, միշտ երկու մարդ ունենալ՝ մեկը դաշնակ, մյուսը բոլշևիկ։ Այն կինը, որ կուզե ամեն ռեժիմին ամուսին մը ունենալ, ուրիշ ճամբա չունի առաջին։
<b>Ուրբաթ 19.</b> ― Նախապատմական դարուն, երբ որսորդ մարդը աղեղն առած անտառը կերթար, կրնա՞ր նախապես որոշել թե այդ օրը հատկապես ի՞նչ կենդանու միս պիտի ուտեր։ Ոչ հարկավ։ Գայլ պատահեր, գայլ պիտի ուտեր, այծ պատահեր՝ այծ։
Մենք ալ հիմա ճիշտ այդ օրին ենք։ Աչք բանալով առտուն, չենք գիտեր, թե ի՞նչ պիտի ուտենք։ Օր մը հանկարծ կաթ պատահեցավ՝ կաթ կառնես։ Օր մը պատահմամբ ձուկի հանդիպեցար, պիտի առնես։ Երեք օր առաջ բարեկամներես մեկը անակնկալ կերպով մեկ քիլոգրամ միս ղրկեց, բան մը, որ իսպառ հանված էր մեր ցանկեն։
Չէ, ճիշտ որսորդական դարը կապրինք, այն բացատրությամբ, որ նախնի որսորդը որսի դուրս գալով ավելի քիչ ունայնաձեռն կդառնար, քան՝ մենք։ Անոր «բանկոոպը» միշտ աղվես մը կամ նապաստակ մը կգտնվեր ու մերինի նման դատարկ չէր։
Եթե կուլտուրայի պատմաբանները իրենց հետախուզությունը մինչև «որսորդական դար» են հասցուցեր ու չեն գիտեր՝ ասկե առաջ ինչ հասարակարգ է գոյություն ունեցեր՝ թող տարի մը սպասեն։ Ռուսաստանն ահա կարճ ճամբով ու շտապ քայլերով հետ, դեպի նախաորսորդականը կերթա։
Մարդոց կապիկներեն սերվելու Դարվինի թեորիան արդեն իրականացեր է։
Բոլշևիկները մինչև Լենինի մահը Լենինը կկրկնեին, հիմա ալ Ստալինը կկրկնեն։
Այո՛, իսկական կապիկ, միայն տեսնես՝ ինչո՞ւ․․․ պոչը կուշանա։
❈ Հիմա, եթե մեռնելու ըլլամ, մահվան մահճիս մեջ բնավ Արտավազդին նման չեմ ըսեր․ «Ա՜խ, ո՞վ տար ինձ զծուխն ծխանի և զառավոտն Նավասարդի․․․»
Այլ կըսեմ․ «Ա՜խ, ո՞վ ինձի մեկ ընկույզի չափ օճառ կուտար, որ իմ շապիկ֊վարտիքը լվանայի․․․»
<b>Շաբաթ 20.</b> ― Ուշ գիշերին, չորս միլիցիոներ սենյակս թափվեցան, տուգանելու սպառնալիքով էլեկտրական լամպս հանեցին ու փողոցի դռանը կախեցին՝ «լամպ չկա՝ նավթի ճրագ վառեցեք» ըսելով։
Չեմ գիտեր՝ իր ժամանակին գրա՞ծ եմ էլեկտրական լամպի չգոյության մասին։ (Սատանան տանի, այնքան բան չկա, որ չգիտես, որի՞ մասին գրես)։
Հա՛, լամպը տարան, ու եթե սենյակը լույս ըլլար, պիտի ըսեի՝ մարդ ու կին մնացինք շվարած իրարու երես նայելիս։
― Հոգ չէ, նավթ կվառենք, ― ըսավ կինս ու մառանը գնաց նավթի ճրագը ստուգելու։
― Հարյուր տարով դեպի ետ, ― ըսեցի մութին մեջ։
― Քա՛, մա՛րդ, նա՜վթ ալ չունինք, սպառեր է արդեն, իսկ քաղաքը սա ամիս մըն է աննավթ կապրի։
― Նա՞վթ ալ չկա։ Կնի՛կ, վերցուր սա «Կուլտուրայի պատմությունը» և նայե, թե նավթեն առաջ մարդիկ ի՞նչ են վառեր։
Կինս լուցկիի տուփը ձեռքին բացավ գիրքը։
― Քանի՞ դարով ետ երթամ։
― Գնա՛ մեկ չորս դար։
Անիկա ետ շուռ տվավ գիրքը ու լուցկի մը վառելով կարդաց․
― Չորս դար առաջ, ― ըսավ կինս, ― մարդիկ ձեթ են վառեր ճրագին մեջ։
― Օ՜, բախտավոր մարդիկ։ Ձեթ ըլլար աղվոր փիլավ մը կեփեինք֊կուտեինք և մութին մեջ ալ կմարսեինք։ Չէ՛, կնիկ, ատ ալ չեղավ։ Մեկ 14 դար ալ ետ գնա։
Գնաց։
― Նորեն ձեթ։
― Գնա՜ նախապատմական շրջան։
Գնաց։
― Հոս արդեն մարդիկ այրերու մեջ կապրին և խարույկ կվառեն լույսի համար, և այդ խարույկը տարին տասներկու ամիս վառ պիտի մնա։
― Տասներկու ամի՞ս։ Քանի՞ դար առաջ են գրված «բանկոոպեն», որ այդքան փայտ են ստացեր։ Մինչդեռ մեզ մոտ փայտ չեն տար, ու պաշտոնեությունը իր սառած ձեռները տաքացնելու համար․․․ բանկոոպին գրպանը կխոթե։ Չէ՛, կնիկ, ատ ալ մեզի չի գար։ Ուրի՞շ։
― Ուրիշ չկա։ Հոս արդեն «կուլտուրայի պատմությունը» կլռե։
― Է՛հ, կնիկ, մենք ալ մութին մեջ կպառկենք։ Մենք երկուքս ալ պարկեշտ ամուսիններ ենք և մութին մեջ իրար չենք շփոթե ուրիշի հետ։
― Շիտակ է, մա՛րդ, բայց գիտե՞ս ինչ կխորհիմ։
― Ի՞նչ։
― Ան որ «հնգամյակին» հանկարծ մեկեն լույսերն առատանան, մեր աչքերը կդիմանա՞ն։
― Օ՜, Եվա։ Մեկ անգամ սատանային խաբվեցար, չբավեց, մե՞կ ալ կուզես խաբվել։ Ձայնեն չե՞ս ճանճնա՞ր։ Չէ՞ որ նույն սատանան է՝ այս անգամ բոլշևիկի կերպարանք առած․․․ Հանվիր, սիրելի՛ս, և հանգիստ քնիր, այս ընթացքով կառավարությունը երբեք չի կրնար այնքան լույս ստեղծել, որու տակ հնարավոր ըլլա, որ տասը տարվա ամուսիններ զիրար ճանչնան․․․
❈ Բուժարանին մեջ ատամնաբույժ մը, հիվանդի մը ատամը հանելիս, արանքին մեջ փայտի կտոր մըն է գտեր։ Ոգևորված իր գյուտով հետզհետե սկսեր է շարքով քաշել ատամները և ի՞նչ՝ ահագին փայտ է հաներ։
Կերևակայեմ, թե ինչ ուրախությամբ այդ փայտով բեռնավորված բժիշկը տուն է գացեր իրիկունը։
Կերևակայեմ նաև, թե ինչքա՞ն լացած պիտի ըլլա խեղճ հիվանդը իր բոլոր ատամներեն զրկվելուն համար․․․
Չեմ ափսոսար հիվանդին, տե՛ղն է իրեն։ Փայտի առատության տարին, եթե հիվանդն այդպես անխնա չվարվեր փայտեղենի հետ, մենք այսօր այսպես փայտի կրիզիսի առաջ չէինք կենա․․․
<b>Կիրակի 21.</b> ― Ես եթե ինձի տեսնեմ՝ չեմ ճանչնա։
Սա ութ ամիս է հայելի չեմ տեսեր։ Կոտրեցավ օր մը ու նորը չկա առնելու համար։ Բարձր տեղեն իյնալու պատճառով կտորները շատ մանրացան։ Ամենամեծ կտորին նայածս ատեն մեկ աչքս կտեսնեմ ու բերանս՝ հակառակ իր պզտիկությանը։ Եթե կամենամ ամբողջովին տեսնել, այդքան կտոր պետք է իրարու բերել։
Ըսենք՝ իմ մեկ աչքը առանձին եթե տեսնեմ, կճանչնամ, բայց երկուսը միասին տեսած ատեն, հավանաբար առանց բարևելու անցնեմ։
Ի՜նչ ընես։ Վճիտ ջուր անգամ չի ճարվեր, որ մեջը նայես։
․․․ Հույսս մեր կաթնավաճառի վրա եմ դրեր․ կըսեմ օր մը քիլո մը կաթ առնիմ և ինձի աղեկ մը դիտեմ․․․
❈ Մորս ականջը կարգին ծանրացեր է։ Կնոջս հետ խոսածս ատեն «ոջիլ» խոսքը լսեց ու դառնալով ինձի՝ կահրցունե․
― Որդի, ի՞նչ ոջիլի պատմություն է ըսածդ։
― Մամա՛, ― կպնելով ականջին, կպոռամ ես, ― օճառի չգոյության պատճառով, ոջիլների թագավորը եկեր է Ստալինի մոտ, կըսե՝ երկիրդ կոնցեսիայով տուր, ոջիլով լեցնեմ։ Լավ, կուտամ, բայց հարկ կառնեմ՝ կըսե Ստալինը։
Չես կրնար առնել՝ կըսե ոջիլներու թագավորը։ Ինչո՞ւ՝ կհարցնե Ստալինը։ Որովհետև, կըսե ոջիլներու թագավորը, ես այնքան պիտի բազմացունեմ, որ դու եթե ամեն ոջիլին մեկ կոպեկ իսկ վերցունես, գանձարանդ պիտի պայթե։ Հասկցա՞ր, մամա՛։
<b>Երկուշաբթի 22.</b> ― Այսօր առտվան կողմ Ցեկայի քարտուղարի, այսինքն մեր երկրի տիրոջ տունը գացի գործով մը։
Կեսօր է, բայց դեռ վեր չէր կեցեր։ Ի՞նչ կընե այսքան ատեն անկողնին մեջ։
― Հե՜յ գիտի մանկություն, ― դարձա քովս նստած հաճախորդին, որ նույնպես անոր վեր ելլելուն կսպասեր, ― մենք ասոր ժամանակ անկողնին մեջ պառկած մեր մանրիկ վերջավորությանը հետ կխաղայինք․․․
― Այո՛, իսկ ասոնք ժողովուրդներու բախտի հետ կխաղան․․․ ― ըսավ անծանոթ սպասողը, խորունկ «ա՜խ» մը քաշելով։
❈ Ըսե՞մ այսօր ինչ չկա։ Այսօր ալ սև ներկ չկա և չի ալ աշխատեր բերել վարչությունը։
Իհարկե, կուսակցությանն ի՞նչ հոգ, իր հոգին և մարմինն արդեն սև՝ անկուսակցականի մասի՞ն պիտի մտածե․․․
<b>Երեքշաբթի 23.</b> ― Պետհրատի տպարանի ամենածանր ու դժվար շարժվող մեքենայի վրա ցուցադրական կարգով դրված է Լենինի մեծադիր նկարը, բանվորներին կորով ներշնչելու համար իրենց դժվարին աշխատանքի մեջ։
Մի՞թե նկարն ալ կրնա կորով ներշնչել։ Սա գյուտ է։ Ու եթե այս գյուտն ընդհանրանա՝ գյուղեն քաղաք իջնող ամեն գյուղացի իր բեռան ծանրութենեն նստած ավանակին Լենինի նկարը ցուցունե պիտի՝ վեր հանելու համար։
Եթե այս գյուտը Մոլլա Նասրեդինին ատենը հայտնի ըլլար, հավանաբար Մոլլան նաշադիր քսելու պետք պիտի չունենար․․․
❈ Ողջ շաբաթ մը ոսպի ետևե պտտլեով, այսօր վերջապես տեղ մը գտա և երկու քիլո առի։ Այդ երկու քիլոն, սակայն, Հայաստանի մայրաքաղաքի վերջին ոսպն էր։ Այդ պատճառով կեսը պիտի ուտեմ, կեսը ղրկեմ պետական թանգարան։
<b>Չորեքշաբթի 24.</b> ― Եթե արդյունաբերությունը ինկեր է այս երկրին մեջ, ինչպե՞ս է, որ գործարանները երկու հերթի կաշխատեն, ― կըսե ինձի միամիտ մը։
― Ինչո՞ւ ըսեմ։ Մեր սեղանը առվտնե մինչև իրիկուն բաց է։ Առտվան թեյը չորս ժամ կտևե, նույնքան ալ մեր ճաշը։ Ինչո՞ւ։ Տանս շենութենե՞ն է։ Բնավ երբեք, վասնզի վեց անձ ենք ու միայն երկու աթոռ ունինք և մեկ թեյի բաժակ։ Թեյը կխմենք գինիի և օղիի բաժակներով, օր մը մատնոց ենք մեջտեղ բերեր։ Է, ինչո՞ւ չորս ժամ չտևե ու ինչպես երեք հերթ չըլլա։ Նույնը և մեր գործարանները։
Պաշտոնատանց մեջ, որ վաղուց է թուղթը վերջացեր՝ հիմա ալ թանաք չկա։ Կենտգործկոմը, որ սովորություն ըրած էր շարունակ Ժողկոմխորհի կաղամարեն թաթխել, այսօր մենակ մնաց։ Վերջինս իր աղքատ հարևանեն ազատվելու համար ուրիշ շենք է փոխադրված հիմա․․․
Իրոք որ հասարակություն, ժողովուրդ, մասսա ըսածդ ինչքա՜ն նման է եղեր առնանդամին։ Միայն սա տարբերությունը կա, որ անդամին հետ քիչ մը խաղաս՝ կկայնե, իսկ ժողովուրդին հետ սա տասը տարի կխաղան՝ չի կայներ։
Ո՜վ զայրույթ։ Մինչդեռ սա ռեժիմին դեմ պետք էր կայնել ավանակի անդամի պես ազդու․․․
<b>Հինգշաբթի 25.</b> ― Այսօր Մոսկվայեն եկող մը կպատմե, թե հոն կառավարությունը ձեռք է զարկեր ութը նոր, հսկայական (գիգանտ՝ ինչպես իրենք կըսեն) բանտեր կառուցելու։ Բանտ՝ միակ գործարանը Ռուսաստանին մեջ, ուր «հումույթի» պակաս չի զգացվեր։
Բայց ավելորդ աշխատանք է ատ։ Վասնզի այս բանտ երկրին մեջ նորեն բանտ կառուցել՝ կնշանակե դիակ մը եղբայրական գերեզմանեն հանել և առանձին տեղ թաղել․․․
Մի՞թե սա պատիժ է։
Կառավարությունը չի՜ նկատեր անգամ, թե ինչպես իր ընթացքով հասեր է տեղ մը, ուրկե անդին ալ չարություն գոյություն չունի, և եթե կուզե ժողովուրդը տանջել՝ պետք է չդպնա անոր․ շարժեց թե չէ, բարիք պիտի պատճառե անոր։ Ու որպեսզի աբսուրդի մեջ չմեղադրվիմ, ըսեմ, որ տեղիս Չեկան բռնեց մեկը իմ բարեկամներես ու Ռուսաստանին բանտերը քշեց։ Ավելցնեմ անմիջապես, որ հիշյալը իր «ազատ» ժամանակը այնքան էր հուսահատեր, որ ինքնասպանության մասին կմտածեր։ Եվ ի՞նչ։ Հիմա բանտեն այնքան ուրախ նամակներ կգրե, այնքան գոհ է իր վիճակեն, որ շատերը հարմար հանցանք մը կփնտրեն գործելու՝ նույն բախտին արժանանալու համար։
Բայց այս լուրը տարածելու չէ շատ։ Վաղը ժողովուրդը լսե՝ Չեկայի դռանը կոոպերատիվեն ավելի հերթ պիտի գոյանա՝ բանտարկվելու իրավունք ձեռք բերելու համար։
Բայց խորհրդային օրաթերթերուն նայած՝ ամեն օր դրախտ է այս երկիրը։ Հետաքրքրիր է իմանալ, իսկ շաբաթվա այն օրը, երբ թերթ լույս չի տեսներ՝ դժո՞խք է, հետևապես։
Եթե ընդունեն, ես կհամաձայնեմ, որ այս երկիրը վեց օր դրախտ ըլլա՝ մեկ օրը (գեթ) դժոխք։ Բայց պայմանով միայն, որ այդ վեց օրը անոնք բացակայեն երկրեն, եթե ոչ՝ կույրն անգամ պիտի հարցնե․
― Եթե դրախտ է՝ սատանան ի՞նչ գործ ունի հոն․․․
<b>Ուրբաթ 26.</b> ― Երկու հաստ բարեկամներ ունիմ, որք ամեն տարի խոշոր ծախսեր ընելով՝ հանքային ջրերը կերթան քիչ մը նիհարելու, չեն հաջողեր։
Ափսոս մարդ են, և չեն կրնար ճար մը ընել։ Եթե հիշյալները կով կամ ոչխար եղած ըլլային, երկու շաբաթ կոլխոզի անասուններուն քով կղրկեի, ուր այնքան նիհարնային, որ սպանդանոց երթալու համար անթացուպերու դիմեին։
Այդպես է, այո, շատ անգամ անասունները մարդոցմե ավելի հարմարություններ կվայելեն․․․
❈ Երեկ բանկոոպի ճաշարանի կերակուրներեն միույն մեջ մսի կտոր է հայտնաբերված ու քննություն կկատարվի։
Կկարծվի, թե վարիչին ձեռքեն պատահաբար պիտի ընկած ըլլա կերակուրին մեջ։
Անզգուշության արդյունք․․․
<b>Շաբաթ 27.</b> ― Այլ բարքեր են մարդկանց միջև, այլ՝ պետություններու մեջ։
Մեզ մոտ, տղա ու աղջիկ մը սիրեցին զիրար՝ ալ լմնցավ, արգելք մը չկա, որ առնեն իրարու։
Ինչո՞ւ՝ Աստված միայն գիտե։
Մինչդեռ որքան թեթևություն էր միացումը երկուսին համար ալ։ Նախ կրնային մեկ վառարանով տաքնալ ձմեռները։ Թեյնիկին մեջ երեք բաժակ ջուր ես տաքացուցեր, թե վեց, առանձին տարբերություն չկա։ Հետո՝ արտաքնոց, լվացարան ընդհանուր, ծո ես ի՞նչ գիտնամ, հազար մեկ բան։
❈ Առտուն շուկա գացի։ Ժողովուրդը գող կատվի պես զամբյուղը ետևը պահած, քիթը մսավաճառին խանութը կխոթե ու կնայե այն տեղվանքը ուր ըստ օրենքի միս կախված պիտի ըլլար։
― Չկա՛, քույրիկ, չկա՛ մայրիկ, հանգիստ թողեք մեզի, ― կձայնե ներսեն մսավաճառը, առանց գիտնալու, որ նման հաճախոդներն վանելու համար «փի՜շտ» կըսեն։
Լավ չէ՞, որ ասկե վերջ մսի գացողը որսի շուն մը տանե հետը։
Հարյուր քայլեն կիմանա, որ խանութը միս չկա։
<b>Կիրակի 28.</b> ― Բայց ես անարդար եմ՝ բոլշևիկները այսքան դատապարտելուս համար։
Կինս, որու բարությունն ու առաքինությունը ոչ մեկը կուրանա, րոպեներ կա, որ բոլշևիկ կըլլա։ Այսինքն՝ չեղած տեղեն թշնամի մը կստեղծե ու կսկսե կռվել հետը։ Եվ որովհետև բոլշևիկներու պես բազմաթիվ «թշնամիներ» չունի, որոց դեմ փոխնեփոխ կռվե, այդ պատճառով՝ կնկաս «կուլակն» ա՛լ ես եմ, «աջ թեքվածն» ա՛լ, «ձախն ա՛լ, «հաշտվողական ու դաշնակն» ա՛լ, «սոցիալ դավաճանն ա՛լ։
Բայց ինչպես առանց կաշիի կոշկակար չըլլար, անանկ ալ առանց «թշնամի» բոլշևիկ չըլլար․․․
<b>Երկուշաբթի 29.</b> ― Ամեն անգամ, երբ մտազբաղ դուրս կելնեմ տունեն՝ մոռնալով, թե ինչ բանի համար եմ ելեր, քայլերս անզգայաբար հարկային վարչության դուռը կտանեն ինձի՝ այնքան սովոր եմ հարկ տալ։ Սա դեռ օրինավոր տուրքերը։ Հապա տուգանքնե՞րը, որոնք օր ու մեջ միլիցիան կուգա պահանջելու։
Ես մեքենայացված եմ այլևս։ Ճամբին, միամիտ գացածս ատեն, միլիցիայի մը դեմ առնելուս անմիջապես ձեռքս դեպի քսակս կտանեմ։
Ինքնապաշտպանության զենքերը նայած երկրին՝ տարբեր կըլլան։ Հոն, ուր մարդիկ նման վտանգի ժամանակ ատրճանակ կքաշեն, մենք ձեռքը քսակի կտանենք։
❈ Բանկոոպեն բերի այսօր մեր բրինձի ամսական «պայոկը»։ Հաշվեցի՝ ամսական յուրաքանչյուրիս 90 հատ բրինձ կիյնար։ Ուրեմն օրական երեքը՝ եթե հարկավ ամիսը երեսունմեկ օր չըլլար։
Քանի «հնգամյակին» կմոտիկանանք, բրինձներու թիվը կպակսի, ու շատ կարելի է, որ «հնգամյակի» վերջին մեկ բրինձ ստանանք։
Է՛, ինչ կա, թող խոշոր ըլլա, թող մեկը ըլլա։
<b>Երեքշաբթի 31.</b> ― Երբ պետական տոն ըլլա, իսկ այդպիսի տոներուն վերջ չկա մեզ մոտ, կուսակցապետերը ամբիոնին վրա բարձրանալով, յուրաքանչյուրը կուզե, որ առաջը ինքը խոսե, վասնզի առաջինը խոսելեն զկնի, հաջորդ խոսողներուն ալ․․․ խոսելիք չի մնա։ Երկրորդ ճառախոսը միայն պիտի սկսե «ինչպես շեշտեց առաջինը․․․»։ Երրորդը՝ «ինչպես իրավացի նկատեց առաջինը․․․», չորրորդը՝ «ինչպես ճիշտ նշեց առաջինը» և այլն, և այլն։
Անոնց ճառ խոսելը կուսական թաղանթ պատռելուն կնմանի։ Խնդիրն առաջինն է, մյուսներուն էլ բան չի մնար։
․․․Թեև, ամենայն իրավամբ, առաջին խոսողն ալ կրնա ըսել՝ «ինչպես շեշտեցի երեկ ու ինչպես պիտի շեշետեմ վաղը․․․»
❈ Օ՜, Աստվա՛ծ։ Ինչպես չկրցի այս լակոտներուն սորվեցունել, որ պանիրը քի՜չ դնեն առտուներ։ Մեծ տղաս մանավանդ, որ հինգ տարու է, փոխանակ պանիրը հացի մեջ դնելու՝ հացը պանիրի մեջ կդնե և անունը կդնե «հաց ուտել»։
― Կնիկ, ― կըսեմ մորերնուն, ― մինչև պանիրը քեզի ցույց չտան, թող չիտաս հացի մեջ փաթթին։ Երկիր մը, ուր գաղտնի քվեարկություն չի ընդունված, ես չեմ կրնար գաղտնի պանիր փաթթելը թույլատրել։
<b>Չորեքշաբթի 1.</b> ― Ի՞նչ է կյանքը․․․ հաճախ կմտածեմ ես ու ոչ մեկ պատասխան չեմ գտներ։
Աստված, ենթադրենք թե, առանց մեր կամքը հարցնելու, դուռը կբանա ու աշխարհ կհրմշտե մեզի։ Մեր ժամանակը, որ ակնթարթ մըն է հավիտենականության հետ համեմատած, հաճելի ընելու համար կին մը կուտա մեզի, որ հետը խաղանք, խաղալու ատեն ալ անզգուշութենեն հանկարծ շուռ կուգա այդ կինը ու երեխաներ կթափվեն մեջեն, քիչ մըն ալ ատոնց հետ կանցունես ժամանակդ ու տեսար արդեն քեզի կհրեն դեպի գերեզմանը։
― Ծո՜, Աստվա՛ծ, հե՜, կեցիր՝ նայենք ի՞նչ կընես։ Ինչո՞ւ բերիր, ինչո՞ւ դուրս կհանես այս աշխարհեն։ Եթե խաղալիք ես շիներ մեզի, ինչպե՜ս չես ձանձրանար հավիտյան միևնույնը խաղալեն․․․
❈ Հին ամերիկյան պիջակ մը գնեցի շուկայեն, տվի մաքրել, որ հագնեմ։ Ինչքա՜ն լաքա ունի սրտին վրա։ Սա ամերիկյան ճաշարանները ի՞նչ տեսակ ճաշ կպատրաստեն, որ այսքան լաքա կընե ուտողներուն։
Մեր խորհրդային ճաշարանները հաճախելուդ՝ ինչքան կուզես կերակուր թափե զգեստիդ, չկեղտոտվելե զատ, դեռ բան մըն ալ կմաքրվե․․․
<b>Հինգշաբթի 2.</b> ― Հայաստանի կենդանիներուն պաշտպանող կոմիտե, չե՞ս տեսներ՝ ինչպես հոգևարքի մեջ ապրող հիվանդ անասունները սպանդանոց կտարվին մորթվելու։ Չե՞ս գիտեր, որ միջազգային իրավունքով անչափահասները, հիվանդները, ծերերն ու խելագարները մահվան պատժի ենթակա չեն։ Հեռու չերթանք։ Նայե՛, մեր Չեկան անգամ մինչև հիվանդը 100 տոկոսով չառողջացնե՝ չի գնդակահարեր․․․
<b>Ուրբաթ 3.</b> ― Հացի հերթի կանգնած ժամանակս մեկը անցորդներեն դարձավ իր ընկերին․
― Գրիշա, եկուր մեռնինք։
― Ինչո՞ւ, ― հարցուց Գրիշան։
― Վաղը, որ սկսեցին հացի նորման կես ֆունտի իջեցունել, մեռնողներու հերթերը այնքան երկարեն պիտի, որ չկարողանանք մեռնիլ։
― Ես կուսակցական եմ, մեզի հերթ չկա, ― պատասխանեց Գրիշան ու անցան․․․
Բնական է, անոնք որք իրավունք ունին ապրիլ, իրավունք պիտի ունենան նաև մառնիլ։
Եթե մեզի, անկուսակցականներուս հաջողի անգամ մեռնիլ՝ Աստված վերը չի՞ ըսեր․
― Ծո՛, հիմար, ե՞րբ ես ապրեր՝ որ մեռար․․․
<b>Շաբաթ 4.</b> ― Այցելությունները իսպառ վերացան ու բարեկամ մը բարեկամի մը երես տեսնելու հնարավորություն չունի։ Ամեն մարդ առանձին օր մը կհանգստանա։ Մեկին շաբաթը հինգ օր է, մեկելինը՝ յոթ, երրորդինը՝ չորս։ Մեկը առտուն ժամը իննին կաշխատե, մեկը՝ երկուսին, մյուսը գիշերվա ժամը տասին։ Մեկը 12 կճաշե, մեկը՝ չորսին, մյուսը՝ վեցին։ Թեյը՝ ժամանակ եղավ կխմեն, չեղավ՝ պատառ մը հաց կխոթեն գրպանն ու կվազեն․․․
Ինչո՞ւ այս բոլորը։
Որպեսզի «նոր կենցա՜ղ» ըլլա․․․
Երանի ստեղծագործության ժամանակ Աստված այսպիսի խառնափնթորություն մտցուցած ըլլար իր գործերուն մեջ ու սապես անորոշ կիրակիներ հանգստանար։
Հիմա մենք շա՜տ կանոնավոր, շաբաթը վեց օր կաշխատեինք ու 7֊րդ օրը բարեկամներու այցի կերթայինք ու կհանգստանայինք։
Վասնզի ճիշտ նկարչի ապակիի կնմանի ատոնց գործը։ Ապակիին սև տեղանքը թուղթին վրա ճերմակ կըլլա, ճերմակը՝ սև։
