Changes

Մայրամուտն ավարտվեց, սկսվեց մթնշաղը և վրա հասավ գիշերը: Ճանապարհորդները Ճամփորդները սլանում էին ամբողջ թափով: Երբ վերջապես նրանք կանգ առան և իջան ձիերից, նույնիսկ Արագորնի մեջքն ու ուսերն էին ընդդարմացել: Գենդալֆն իր ուղեկիցներին մի քանի ժամ տվեց հանգստանալու համար: Գիմլին ու Լեգոլասը միանգամից քնեցին: Արագորնը մեջքի վրա պառկած, ձեռքերը լայն տարածած նայում էր երկնքին, և միայն Գենդալֆն էր, որ կանգնած, գավազանին հենված, նայում էր հորիզոնը պարուրած խավարին: Շուրջը խոր լռություն էր տիրում. հարթավայրն ասես քարացել էր: Գիշերային սառը քամին քշեց տարավ խիտ ամպերը, և մշուշոտ երկնքում փայլեց լուսինը: Գենդալֆն արթնացրեց մյուսներին, և նրանք նորից սլացան առաջ լուսնի սառը լույսի ներքո նույնքան արագ, որքան՝ ցերեկը:

— Տեսե՛ք,— բացականչեց ասաց նա,— և նրա ուղեկիցները բարձրացրեցին իրենց հոգնած աչքերը:

Առջևում վեր էր խոյանում հարավային լեռնաշղթան՝ ձյունապատ լեռնագագաթներով և ու խորունկ կիրճերով: Ստորոտից կանաչ լեզուների պես դեպի նախալեռներն էին ձգվում հովիտները և, բարձրանալով լանջն ի վեր, կորչում էին նեղ ու մռայլ կիրճերում, որտեղ գիշերը դեռ չէր զիջել իր տեղը լուսաբացին: Դրանցից ամենալայնաձակը, ասես ծովախորշ լեռների մեջ թաղված, հեռվում վերջանում էր խառնիխուռն ժայռերի կուտակումով, որոնց գլխին բազմել էր միայնակ ձյունապատ լեռնագագաթը, իսկ հովտի սկզբնամասում մուտքը ժամապահի պես հսկում էր միայնակ բլուրը: Բլրի գլուխը լուսավորվել էր այգաբացի առաջին ճառագայթներից, իսկ նրա հովանու տակ արծաթե թելի պես կայծկլտում էր գետի ոլորանը, որի հեռավոր ափին բարեկամները ոսկու փայլ նկատեցին:

Պարզկա ու ջինջ առավոտ էր, և թռչունները երգում էին գլխավերևում, երբ ճամփորդները մոտեցան գետին: Այն լեռներից հարթավայր իջնելով լայն ոլորան էր գծում և, ճանապարհը հատելով, գնում էր դեպի արևելք՝ միանալու ափերը եղեգներով ծածկված Էնտուոշին: Շուրջն ամեն ինչ կանաչ էր: Գետի կանաչապատ ափերը և ափամերձ խոնավ մարգագետինները բնակեցված ծածկված էին ուռիներով: Այս հարավային երկրում դրանց ճյուղերի ծայրերն արդեն գարնանային կարմրություն էին ստացել: Ըստ երևույթին, գետն անցնում էին ծանծաղուտով՝ դատելով ձիերի սմբակների հետքերով ծածկված ափերից: Ճանապարհորդներն Ճամփորդներն անցան գետի մյուս ափը և դուրս եկան դեպի բլուրը բլուր տանող լայն ճանապարհը: Քիչ անց ճանապարհը թեքվեց դեպի մտավ քարերով պատնեշված բլրի ստորոտը և սկսեց գնալ կանաչապատ գերեզմանաթմբերի կողքով, որոնց արևմտյան լանջերն ասես ձյուապատ ձյունապատ լինեին. խոտը ծածկված էր փոքրիկ աստղիկներ հիշեցնող մանր, սպիտակ ծաղիկներով:

— Տեսեք , թե ինչ պայծառ աչքեր ունի այս խոտըունեն,— ասաց Գենդալֆը՝ ձեռքը մեկնելով դեպի ծաղիկները: — Դրանց Հավերժահուշ են ասում , կամ այստեղի լեզվով՝ Սիմբելմինե: Այս Այդ ծաղիկները մշտադալար են, բայց աճում են միայն գերեզմանաթմբերին: Այստեղ Այո, այստեղ հավերժական քնով քնած են Թեոդենի արժանահիշատակ նախնիները:

— Յոթ գերեզմանաթումբ ձախից և իննը ինը աջից,— հաշվեց Արագորնը: — Շատ սերունդներ են հեռացել աշխարհից այն ժամանակից ի վեր, ինչ կառուցվել է Ոսկե Արքունիքը:

— Այն ժամանակներից ի վերՄեզ մոտ՝ Սև Անտառում, ինչ կառուցվել է Ոսկե ապարանքը, շատ սերունդներ այդ ընթացքում հինգ հարյուր անգամ թափվել են հեռացել աշխարհիցկարմիր տերևները,— ասաց Լեգոլասը,— Բայց մեզ համար դա մեծ ժամանակամիջոց չէ:

— Մեզ մոտ՝ Սև անտառում, այդ ընթացքում հինգ հարյուր անգամ ծառերից թափվել են կարմիր տերևներըԻսկ Ռոհանի չափանիշներով շատ մեծ է,— ասաց Լեգոլասը,Արագորնը: — Բայց մեզ համար դա Այնքան մեծ ժամկետ չէ, որ Ոսկե Արքունիքի կառուցման օրերից մնացել են միայն երգեր, իսկ ավելի վաղ անցյալի մասին հիշողությունները հեռացել են ու կորել անցյալի մշուշում: Այժմ նրանք այս երկիրը համարում են իրենց հայրենիքը և պապենական հողը, իսկ նրանց լեզուն այնքան է փոխվել, որ անհասկանալի է դարձել հյուսիսում ապրող իրենց իսկ ազգակիցների համար:

— Ռոհանի չափանիշներով դա շատ երկար ժամանակ է,— առարկեց Արագորնը: — Այն ժամանակներից, երբ կառուցում էին այդ ապարանքը, մնացել են միայն երգեր, իսկ տարիները հեռացել են և կորել անցյալի մշուշում: Այժմ նրանք այս երկիրը համարում են իրենց հայրենիքը և իրենց պապենական հողը, իսկ լեզուն այնքան է փոխվել, որ անհասկանալի է դարձել հյուսիսում ապրող նրանց ազգակիցների համար: — Եվ նա սկսեց ցածրաձայն ինչ-որ երգ երգել Լեգոլասին և ու Գիմլիին անծանոթ լեզվով: Բայց մեղեդին գեղեցիկ էր, բայց մեղեդին և նրանց դուր եկավ:

— Ըստ երևույթին ռոհաներեն ես երգում,— ասաց Լեգոլասը: — Այդ լեզուն նման է այս հողին. մեկ հանգիստ է և ու ազատ, մեկ էլ կոպիտ ու խիստ խիստ՝ ինչպես լեռները: Բառերը չեմ հասկանում և չգիտեմ ինչի մասին է երգը, բայց դրա մեջ ինչ-որ թախիծ կա միայն մահկանացուներին բնորոշ...

— Վաղուց մոռացված ռոհանցի աշուղը հնում այդպես է երգել Էորլ Երիտասարդի մասին: Շարունակության մեջ ասվում է, որ երիտասարդ դյուցազնը այստեղ է արշավել հյուսիսից, և որ նրա նժույգը՝ Ֆելարոֆը, թռչնի թևեր ուներ ոտքերին: Մարդիկ մինչև հիմա էլ երեկոները խարույկի շուրջը նստած երգում են այս երգը: Լռելյայն Լռին գերեզմանաթմբերը մնացին հետևում: Ճանապարհորդները Ճամփորդներն սկսեցին բարձրանալ կանաչ բլուրների լանջերին լանջին գալարվող ոլորապտույտ ճանապարհով և վեջապես շուտով մոտեցան Էդորասի հզոր և ու ամուր դարպասին: Դարպասի մոտ մի քանի տասնյակ տասից ավելի շողշողացող զրահներով ռազմիկներ էին նստած, որոնք, տեսնելով ճանապարհորդներինճամփորդներին, վեր թռան տեղներից ոտքի ցատկեցին և, նիզակները խաչելով, փակեցին նրանց ճանապարհը:

— Ես հասկանում եմ ձեր Ձեր լեզունիմ ականջին հասկանալի է,— ասաց Գենդալֆը ռոհաներեն,— բայց օտարերկրացիները պարտավոր չեն հասկանալայն գիտենալ: Ինչո՞ւ չեք խոսում համընդհանուր ընդհանուր լեզվով, եթե ուզում եք, որ ձեզ պատասխանեն: — Թեոդեն արքայի հրամանն է,— պատասխանեց ժամապահներից մեկը: — Այս դարպասից ներս ոչ ոք իրավունք չունի մտնել, բացառությամբ նրանց, ովքեր գիտեն մեր լեզուն: Պատերազմի օրերին մենք ներս ենք թողնում միայն մեր ազգակիցներին և գոնդորցիներին՝ Մունդբուրգից: Ովքե՞ր եք դուք, որ այդպես տարօրինակ զգեստավորված անվրդով զբոսնում եք մեր հարթավայրում նժույգներով, որոնք ջրի երկու կաթիլի պես նման են մեր ձիերին: Մենք վաղուց ենք այստեղ հերթապահում և երկար ժամանակ է հետևում ենք ձեզ: Առաջին անգամ ենք տեսնում ձեզ պես տարօրինակ եկվորների: Եվ այդ ազնվազարմ նժույգը, որը երկու հեծյալ է տանում, կարծես թե Մեարաս ցեղից է... Եթե իմ աչքերը հմայված չեն ինչ-որ հմայախոսքերով: Պատասխանի՛ր, կախա՞րդ ես դու, թե՞ լրտեսն ես Սարումանի: Կամ գուցե դուք չարամետ ուրվականնե՞ր եք: Պատասխանի՛ր, արա՛գ:

— Դա Թեոդեն արքայի կամքն էՄենք ուրվականներ չենք,— Գենդալֆի փոխարեն պատասխանեց ժամապահներից մեկըԱրագորնը,— և աչքերդ էլ հմայված չեն: — Այս դարպասից ներս ոչ ոք իրավունք չունի մտնելՈր ձիերը ձերն են՝ դու այդ մասին նախապես գիտեիր, բացառությամբ նրանց, ովքեր գիտեն մեր լեզունպետք չէ անիմաստ հարցնել: Պատերազմի օրերին մենք ներս ենք թողնում միայն մեր ազգակիցներին և Մունդբուրգից ուղարկված գոնդորցիներինՔո կարծիքով ձիագողերը կվերադարձնե՞ին գողացված ձիերին: Ովքե՞ր եք դուքՍրանք Հասուֆելն ու Արոդն են, տարօրինակ զգեստներով օտարականներորոնց Էոմերը՝ Ռոհանի երրորդ զորավարը, որ այդպես անվրդով զբոսնում եք մեր հարթավայրում նժույգներով, որոնք ջրի երկու կաթիլի պես նման են մեր ձիերինժամանակավոր տվել է մեզ: Մենք վաղուց եկել ենք այստեղ ժամապահում և երկար ժամանակ է հետևում ենք ձեզ: Առաջին անգամ ենք տեսնում ձեզ պես տարօրինակ հեծյալների: Եվ այդ ազնվազարմ նժույգը, որը երկու հեծյալ է տանում... Եթե իմ աչքերը կախարդված չեն ինչ-որ հմայախոսքերով և ինձ չեն խաբում, ապա ես կասեմ, որ այդ նժույգը Մեարաս ցեղից էվերադարձնենք նրանց՝ ինչպես խոստացել էինք: Պատասխանի՛ր, կախար՞րդ ես դու Էոմերը դեռ չի՞ վերադարձել, թե՞ լրտեսն ես Սարումանի: Իսկ գուցե դուք չար ուրվականնե՞ր եք: Պատասխանի՛ր, արա՛գչի զգուշացրել ձեզ:

— Մենք ուրվականներ չենքԺամապահը շփոթվեց,— Գենդալֆի փոխարեն պատասխանեց Արագորնը,— և աչքերդ էլ քեզ չեն խաբում: Սրանք իսկապես ձեր նժույգներն են և դու այդ մասին նախքան հարցդ տալը արդեն գիտեիր: Քո կարծիքով ձիագողերը կվերադարձնե՞ին գողացված ձիերին: Սրանք Հասուֆելն ու Արոդն են, որոնց մեզ փոխարինաբար տվել է Էոմերը, Ռոհանի երրորդ զորավարը: Մենք խոստացել էինք հետ վերադարձնել նրանց և, ինչպես տեսնում ես, եկել ենք, որ վերադարձնենք: Էոմերը դեռ չի՞ վերադարձել, թե՞ չի զգուշացրել ձեզնրա աչքերը մտահոգ տեսք ստացան:

Ժամապահի աչքերը մտահոգ տեսք ստացան— Էոմերի մասին ես ոչինչ ասել չեմ կարող,— ասաց նա: — Բայց եթե դուք ճիշտ եք ասում, ապա, անտարակույս, Թեոդենը գիտե ձեր մասին: Շատ հնարավոր է, որ նա հիմա սպասում է ձեզ: Բայց երկու օր առաջ երեկոյան այստեղ բարեհաճեց Օձալեզուն և հայտարարեց, որ թագավորի հրամանով այսուհետ օտարականների մուտքն Էդորաս արգելվում է:

— Էոմերի մասին ես ոչինչ չեմ կարող ասելԱխ,— ասաց նաՕձալեզուն,— բայց եթե դուք ճիշտ եք ասումխոսեց Գենդալֆը, ապա, անտարակույս, Թեոդենը գիտի ձեր մասինխիստ հայացքով չափելով ժամապահին: Շատ հնարավոր — Էլ ո՛չ մի խոսք: Իմ գործը Ռոհանի թագավորի հետ է, ո՛չ թե ինչ-որ նա հիմա սպասում է ձեզՕձալեզվի: Երկու օր առաջ երեկոյան այստեղ բարեհաճեց Օձալեզուն և հայտարարեց թագավորի նոր հրամանը. այսուհետ օտարականների մուտքն Էդորաս արգելվում էԵվ այն չի կարող սպասել: Ի՞նքդ կգնաս մեր գալստյան մասին թագավորին զեկուցելու, թե՞ կուղարկես ինչ-որ մեկին:

— Օձալեզու՞ն,— խոսեց Գենդալֆը, ոտից գլուխ չափելով ժամապահին: — Այևս ոչ մի խոսք: Ես եկել եմ խոսելու Ռոհանի թագավորի հետ, ո՛չ թե ինչ-որ Օձալեզվի: Իմ գործը չի կարող սպասել. զեկուցիր թագավորին մեր գալստյան մասին կամ ուղարկիր ինչ-որ մեկին: — Գենդալֆի աչքերը փայլատակեցին թավ հոնքերի տակից, և նա խիստ հայացք նետեց ռոհանցու վրախստացած խոժոռվեց:

— Լավ, ես կզեկուցեմ ձեր մասինԻնքս կգնամ,— դանդաղ ասաց ժամապահը: — Բայցինչպե՞ս ձեր մասին հայտնեմ, ովքե՞ր եք դուք: Եվ ինչպե՞ս ներկայացնեմ ձեզ ի՞նչ անուններ տամ թագավորին: Հոգնած ծերունու տեսք ունես, սակայն, իմ կարծիքով, այդ տեսքի տակ մեծ ուժ ահեղ զորություն և վճռականություն կամք կա թաքնված:

— Դե ինչ, սուր աչք ունես և ու ճիշտ ես նկատել,— ասաց հրաշագործը: — Քանզի ես Գենդալֆն եմ: Ես վերադարձել եմ և, ինչպես տեսնում ես, հետ եմ բերել ձեր նժույգին: Նայի՛ր, սա Սա Լուսաչն է, լավագույնը բոլոր նժույգներից լավագույնը, և ինձանից բացի ուրիշ ոչ մեկին նա չի ենթարկվում: Ինձանից աջ Արագորնն է՝ Արաթհորնի որդին, Գոնդորի արքաների ժառանգորդըժառանգը: Նա Նրա ճանապարհը Մունդբուրգ է գնում: Իսկ ինձանից ձախ կանգնած են էլֆ Լեգոլասն ու թզուկ Գիմլին, Գիմլին՝ մեր փորձված բարեկամները: Գնա՛, և ասա քո թագավորին, որ մենք կանգնած ենք դարպասի մոտ և ուզում ենք խոսել իր հետ, եթե նա մեզ թույլ կտա մտնել իր ապարանքը:

— Տարօրինակ Չորս կողմը հրաշքներ են ձեր անունները,— ուսերը թոթվեց ժամապահը: — Տարօրինակ անուններ ունեք դուք, բայց , եթե դուք պնդում եք, ես կզեկուցեմ կփորձեմ զեկուցել ձեր մասին,— զիջեց ժամապահը: — Սպասեք դարպասի մոտ, մինչև ես կբերեմ թագավորի պատասխանը: Բայց առանձնակի հույս չտածեք, հիմա մութ ժամանակներ են...

Շուտով նա վերադարձավ:

Անհյուրընկալ դռներըը դռները բացվեցին, և ճանապարհորդները ճամփորդները մեկը մյուսի հետևից ներս մտան: Դարպասի մյուս կողմում լայն, սալարկված, որորապտույտ ճանապարհ էր սկսվում: Մերթ լայն ոլորաններով, մերթ կարճ, քարե աստճաններով աստիճաններով այն բարձրանում էր բլրի գագաթը՝ շրջանցելով փակ դռներով փայտյա մռայլ տները: Ճանապարհի երկայնքով, իր քարե հունի մեջ, քչքչալով վազում էր առվակը: Վերջապես երևաց բլրի գագաթը: Այնտեղ՝ կանաչ մարգագետնի դարավանդի վրա, վեր քարե ընդարձակ բարձրություն էր բարձրանում մի ընդարձակ թումբկառուցված, որի ստորոտին քարե տակ քարակերտ ձիու գլխով աղբուր կար: Ջուրը Աղբյուրի ջուրը թափվում էր մեծ քարե ավազանի մեջ, իսկ այնտեղից այնտեղից՝ ճանապարհի երկայքով փորված ձգվող քարե հունը: Լայն, քարե սանդուղքը տանում էր վերև՝ դեպի բարձրության վրա գտնվող դղյակի մուտքը, որի աջ և ձախ կողմում քարե նստարաններ էին դրված: Նստարաններին, մերկացրած սրերը թրերը ծնկներին, նստած էին արքայի թիկնապահները: Նրանց ոսկեգույն մազերը հյուսված էին, իսկ կանաչ վահանները և մինչև ծնկները հասնող պողպատյա զրահները պսպղում էին արևի տակ: Երբ թիկնապահները ոտքի ելանկանգնեցին, հյուրերին թվացճամփորդները տեսան, թե որ նրանք սովորական մահկանացուներից մարդկանցից ավելի բարձրահասակ են:

— Հասանք,— ասաց ուղեկցող ժամապահը: — Դե, ես պետք է վերադառնամ: Հաջողությու՛ն եմ ցանկանում , և թող Ռոհանի տիրակալը ձեր նկատմամբ բարեհաճ գտնվի:

Նա շրջվեց և ու արագ հեռացավ: Ճանապարհորդներն Դռնապանների ուշադիր հայացքների ներքո ճամփորդներն սկսեցին բարձրանալ աստիճաններով բարձրացան վերև: Թագավորի թիկնապահները լուռ նայում էին նրանց: Երբ Գենդալֆը ոտքը դրեց վերջին աստիճանին, դռնապանները վերջիններս վեր կացան տեղներից և քաղաքավարությամբ ողջունեցին հյուրերին ռոհանցիներին հատուկ ձևով.

Նրանք Ապա շրջեցին սրերը թրերը բռնակներով դեպի առաջ՝ ի նշան խաղաղության: Բռնակները զարդարված էին կանաչ քարերով և փայլփլում էին արևի տակ: Դռնապաններից մեկը մեկն առաջ եկավ և ու համընդհանուր լեզվով ասաց.

— Լավ կհսկեսիմ զենքերը,— ասաց նա: — Այդ զենքերն Դրանք Ոսկի Անտառից են և նվեր են ինձ նվիրել է Գալադրիելը, Ոսկի Անտառի տիրուհինանձամբ Լորիենի տիրուհուց:

Դռնապանի աչքերը զարմանքից կլորացան: Արագ կռանալով, նա էլֆի զենքերը դրեց պատի տակ և անմիջապես հետ ընկրկեց՝ ասես վախենալով, որ դրանք կխայթեն իրեն:

— Ոչ Կարող ես հանգիստ լինել, ոչ ոք դրանց չի դիպչի,— հավաստիացրեց նա:

— Դա իմ կամքին հակառակ է,— ասաց նա,— կամքով չէ՝ բաժանվել Անդուրիլից և դնել այն օտար ձեռքերի մեջ,— ասաց նա:

— Բայց դա Դա Թեոդենի կամքն է,— առարկեց ասաց Համան:

— Չեմ կարծում, որ Թեոդենի, Թենգելի որդու՝ թեև նա Ռոհանի տիրակալն է՝ կամքն օրենք է Արագորնի, Արաթհորնի որդու, Էլենդիլի ժառանգի համար,— գոչեց Արագորնը:

— Այս դղյակի տան տերը Թեոդենն է, ոչ թե Արագորնը, եթե նույնիսկ նա փոխարիներ Դենեթորին Գոնդորի գահին,— կտրեց Համան՝ փակելով ճանապարհը և սրի շեղբը շրջելով : Նա թրի շեղբն այժմ ուղղված էր դեպի օտարականները: