Changes

— Հիմա ժամանակը չի բավականացնի պատմելու քեզ այն ամենը, ինչ դու պետք է իմանաս,— ասաց Գենդալֆը,— բայց հուով հուսով եմ, որ շուտով հնարավորություն կընձեռնվի, ու մենք ինչպես հարկն է կզրուցենք: Իմացած եղիր, օ՛ թագավոր, քո երկրին մեծ վտանգ է սպառնում: Իրականությունն ավելի սարսափելի է, քան այն մթին երազները, որ Օձալեզուն էր քեզ ներշնչում: Սակայն դու քնած չես այլևս, դու սթափվել ես: Գոնդորն ու Ռոհանը միայնակ չեն: Թշնամին չափազանց ուժեղ է, նրա հորդաներն անհամար են, բայց մենք ունենք հույս, որի մասին նա պատկերացում անգամ չունի:

— Ձեռքերդ կվերականգնեն իրենց երբեմնի ուժը, եթե սեղմեն թրի թրիդ բռնակը,— ասաց Գենդալֆը:

— Գուցե թուրդ թուրը վերցնե՞ս,— լռությունը խախտեց Գենդալֆը:

— Դու արդեն դրա կարիքը չունես,— ժպտաց Գենդալֆը: — Իմ խորհուրդն էր՝ վստահել Էոմերին , և ոչ թե ստախոս ու խորամանկ Օձալեզվին: Մի կողմ դիր ափսոսանքն ու վախը, ժամանակն է գործի անցնել: Թող բոլորը, ովքեր կարողանում են թամբին նստել, առանց հապաղելու արշավեն արևմուտք՝ ինչպես Էոմերն էր խորհուրդ տալիս: Հարկավոր է, քանի դեռ ուշ չէ, Սարումանի հարցը լուծել: Եթե չկարողանանք, ապա չկարողանանք՝ ամեն ինչ կորած է: Իսկ եթե կարողանանք՝ մեզ նոր գործեր են սպասում: Բոլորը, ովքեր մնում են այստեղ՝ ծերերը, կանայք և երեխաները, պետք է թաքնվեն լեռներում. Ռոհիրիմներն այնտեղ ապաստարան ունեն՝ հատուկ այսպիսի իրավիճակների համար: Թող մարդիկ ուտելիք վերցնեն իրենց հետ, բայց թույլ չտաս չափից շատ բարձել ձիերին ավելորդ իրերով ու գանձերով: Խոսքը գնում է կյանքի ու մահվան մասին:

— Ցանկանում եմ,— պատասխանեց Թեոդենը: — Սեղա՛ն գցեք ինձ և իմ հյուրերի համար, մենք միասին ենք ճաշելու: Զորքն այսօր ևեթ պետք է շարժվի: Ուղարկե՛ք ազդարարներին, թող հավաք հայտարարեն ու կանչեն բոլորին, ովքեր մոտակայքում են ապրում: Բոլոր տղամարդիկ ու տղաները, ովքեր տիրապետում են զենքին և ու ի վիճակի են ձի հեծել, թող թամբեն իրենց ձիերին և կեսօրից հետո երկրորդ ժամին հավաքվեն դարպասի մոտ:

— Եթե նույնիսկ կախարդել է,— ասաց Թեոդենը,— այդ այս կախարդանքն ավելի օգտակար է, քան քո խորհուրդները: Քո «հոգատարության» պատճառով ես քիչ էր մնում սկսեի չորեքթաթ սողալ: Այստեղ ոչ ոք չի մնալու, դա քեզ էլ է վերաբերվում: Գրիման կարշավի զորքի հետ: Շտապի՛ր, դեռ կհացնես թրիդ վրայի ժանգը մաքրել:

— Նման վճռականություն սպասելի էր Էորլի ժառանգից, ինչքան էլ որ ծեր լինի նա,— վերջապես ասաց նա: — Բայց եթե թագավորի նոր բարեկամները սիրեին նրան՝ կխղճային նրա ծերությունը: Տեսնում եմ, որ ուշացել եմ, և հիմա տիրակալը նոր խորհրդատուներ ունի, որոնց, ինչպես երևում է, թագավորի մահն այնքան չի վշտացնի, որքան Գրիմային: Տեսնում եմ, տիրակա՛լ, քեզ հակառակը համոզել այևս չի ստացվի: Այդ դեպքում, գոնե լսիր իմ վերջին խնդրանքը: Էդորասին կառավարիչ է պետք, հավատարիմ մի մարդ, ով գիտե քո մտքերը և հարգում է քո կամքը: Վստահի՛ր այդ գործը Գրիմային, քո հավատարիմ և ու փորձված խորհրդականին: Այդ դեպքում, մինչև քո վերադառնալը, դու հանգիստ կլինես ժողովրդիդ և գանձարանիդ համար: Իսկ ես անհամբեր կսպասեմ քո վերադարձին, որը, ավա՜ղ գրեթե անհույս է:

— Ոչ, Էոմե՛ր, դու երևի այնքան էլ լավ չես հասկանում, թե ինչ կա մեր հոգատար խորհրդականի մտքին,— ասաց Գենդալֆը՝ սուր և ուշադիր հայացք նետելով Օձալեզվի վրա: — Նա վտանգավոր ու խորամանկ խաղ է խաղում հիմա և նույնիսկ մոտ է հաղթանակին: Որքա՜ն թանկագին ժամանակ եմ ես սրա վրա ծախսում... Պառկե՛լ, խորամանկ օձ,— ճչաց նա հանկարծ ահարկու ձայնով: — Պառկի՛ր ու սողա՛: ԱսաԱսա՛,՛ վաղու՞ց ես Սարումանին վաճառվել: Ի՞նչ է նա խոստացել փոխարենը: Երբ բոլոր ռազմիկները զոհվեն, դու կստանաս քո բաժին գանձերը և կնոջը, որին ցանկանում ես, այդպես չէ՞: Դու արդեն երկար ժամանակ է քո կիսաբաց կոպերի տակից ուշադիր հետևում ես նրա ամեն մի քայլը:

— Հանգստացի՛ր, Էովինին այլևս վտանգ չի սպառնում,— ասաց նա: — Իսկ դու, Օձալեզու... Քո իսկական տիրոջը դու բավական լավ ես ծառայել, և նա քեզ պարտական է հիմա: Բայց Սարումանը մոռացկոտ է և չի սիրում իր պարտքերը վճարել, այնպես որ խորհուրդ եմ տալիս շտապ գնալ նրա մոտ և ու հիշեցնել կատարածդ ծառայությունների մասին, թե չէ մեկ էլ տեսար՝ մոռացավ քո մասին:

— Այդ բառը բավական հաճախ է դուրս գալիս քո շուրթերից,— ասաց Գենդալֆը: — Ոչ, ես չեմ ստում: Նայիր այս խորամանկ օձին, Թեոդե՛ն: Վտանգավոր է վերցնել նրան քեզ հետ, բայց այստեղ էլ թողնել էլ չի կարելի: Հանուն արդարության նրան պետք է մահապատժի ենթարկել: Բայց նա դավաճան չի ծնվել: Երկար ժամանակ հավատարիմ ծառայել է քեզ: Ձի տուր նրան, և թող ուր ուզում է գնա: Դատիր նրան իր ընտրած ճանապարհով:

— Լսու՞մ ես, Օձալեզու,— դիմեց Թեոդենը Գրիմային: — Ընտրի՛ր. կամ ուղևորվում ես ինձ հետ պատերազմ և գործով ապացուցում քո հավատարմությունը, կամ գնա ուր ուզում ես, բայց եթե նորից հանդիպես իմ ճանապարհին, այդ այն ժամանակ ինձանից ողորմածութուն չսպասես:

— Այ հիմա Իսկ այժմ կարող ենք գնալ ճաշելու և զրուցելու,— ասաց Թեոդենը:

Բոլորը վերադարձան դահլիճ: Ներքևում արդեն լսվում էին ազդարարների ձայները և մարտական եղջերափողերի կանչերը: Թագավորը հրամայել էր ճանապարհ ընկնել, հենց որ հավաքվեն և ու զինվեն մոտակա տարածքների բոլոր հեծյալները:

Թագավորական սեղանին Թեոդենի հետ միասին նստեցին նաև Էոմերը և չորս հյուրերը: Էովինը սպասարկում էր թագավորին: Ճաշում էին արագ և ու լուռ, միայն Թեոդենն էր հարցուփորձ անում Գենդալֆին Սարումանից:

— Ոչ ոք չգիտիչգիտե, թե երբ նա դավաճան դարձավ,— ասում էր Գենդալֆը: — Սարումանը միշտ չէ սև հոգի ունեցել: Ես չեմ կասկածում, որ ժամանակին նա անկեղծ բարեկամություն է արել Ռոհանի հետ, և նույնիսկ, երբ նրա սիրտը կամաց-կամաց սկսեց լցվել չարությամբ, նա շարունակում էր ձեզ օգտակար բարեկամ համարել: Բայց ամեն դեպքում նա երեկ չէ, որ որոշել է ոչնչացնել ձեզ, թեպետ բարեկամության դիմակը պատռվեց ոչ անմիջապես: Այս բոլոր տարիներին Օձալեզուն հեշտությամբ կատարում էր իր խնդիրը, և Սարումանն արագորեն իմանում էր այն ամենը, ինչ դու խոսում էիր և ու անում: Նա անընդհատ ականջիդ խորհուրդներ էր շշնջում, թունավորում մտքերդ, սառեցնում սիրտդ ու թուլացնում կամքդ: Քո մերձավորները տեսնում էին այդ ամենը, բայց ոչինչ չէին կարողանում անել, քանզի նա քեզ իր ծուղակն էր գցել, և դու կուրորեն հավատում էիր նրան: Երբ ես Օրթհանքից փախչելուց հետո եկա այստեղ ու զգուշացրի քեզ՝ դավաճանը զրկվեց դիմակից, համենայն դեպս այն մարդկանց աչքերում, ովքեր աչք չփակեցին իմ ասածների վրա: Այդ օրվանից Օձալեզվի խաղը բավական բավականին վտանգավոր դարձավ, և նա սկսեց ավելի խորամանկորեն գործել: Նա խոչնդոտներ էր հորինում ու բաժանում զորքին՝ ուղարկելով նրանց տարբեր կողմեր: Այո՛, նա կարողանում էր խորամանկորեն խաղալ քո զգացմունքների հետ և, հանգամանքներից ելնելով, խթանել քո վախը, կասկածները... Հիշու՞մ ես, թե ինչպես էր նա պնդում, որ բոլորը գնան հյուսիսային սահմաններում վայրի բադեր որսալու, իսկ այդ նույն ժամանակ արևմուտքից ձեզ վտանգ էր սպառնում: Այդ նա պահանջեց, որ դու արգելես Էոմերին հետապնդել օրքերի ջոկատին, և, եթե Էոմերը չհակառակվեր Օձալեզվին, որը խոսում էր քո բերանով, և չոչնչացներ օրքերին, թանկագին ավարը հիմա Իզենգարդում կլիներ: Ճիշտ է, դա այն ավարը չէ, ինչի մասին երազում էր է Սարումանը, բայց ամեն դեպքում այդ երկուսը մեր Ջոկատից են, որոնք և տեղյակ են գաղտնիքին, որի վրա հենված է մեր հույսը: Այդ գաղտնիքի մասին, թագավոր, ես նույնիսկ քեզ հետ չեմ կարող առայժմ բացեիբաց խոսել: Սարսափելի է նույնիսկ մտածել, թե ինչ տանջանքների կենթարկվեին գերիները Իզենգարդում, և ինչ կիմանար նրանցից Սարումանը: Մենք բոլորս մեծ վտանգից ենք փրկվել:

— Ավելի լավ է ասես՝ թե որ աչքի մեջ որ շյուղ է ընկնում, նույնիսկ ճշմարտություն է սուտ թվում,— ասաց Գենդալֆը:

— Այո, իմ աչքերը կույր էին,— համաձայնեց Թեոդենը: — Կրկին ժամանակին Ժամանակին եկար, Գենդա՛լֆ: Ամենից շատ ես քեզ եմ պարտական: Մինչ արշավի դուրս գալը կուզենայի քեզ պարգևատրել թագավորական ընծայով: Ընտրի՛ր, ինչ ցանկանում ես, իմ գանձերը՝ քո գանձերն են: Միայն չխնդրես ինձանից իմ թուրը:

— Ժամանակին եմ եկել, թե ոչ, ցույց կտա ապագան,— պատասխանեց Գենդալֆը: — Իսկ ինչ մնում է նվերին, թագավոր, ես ընտրում եմ այն, ինչն ինձ հիմա անհրաժեշտ է: Նվիրիր ինձ Լուսաչին: Ես նրան ժամանակավոր էի վերցրել՝ այդպես էր մեր պայմանավորվածությունը, բայց այժմ ուղևորվում եմ մահացու վտանգին ընդառաջ. մեկ արծաթն ընդդեմ ինը սևերի: Չէի ուզենա վտանգի ենթարկել այն, ինչը ինչն ինձ չի պատկանում: Ու բացի դրանից Լուսաչի հետ ինձ կապում է հավատարիմ բարեկամությունը:

— Լավ ընտրություն է,— ասաց Թեոդենը: — Այս անգամ հաճույքով եմ տալիս քեզ նրան, բայց իմացի՛ր, նա դա անգին պարգև է: Այդպիսի մեկ այլ նժույգ Միջերկրում գոյություն չունի: Նրա երակներում հոսում է անցյալի հզոր նժույգների արյունը , և նրա նմաններ այլևս չեն ծնվի: Իսկ ձեզ, իմ թանկագին հյուրեր, առաջարկում եմ իմ զինանոցից զենք ու զրահ ընտրել ձեզ հարմար: Թեպետ դուք թրեր ունեք, բայց մենք ձեզ լավագույն որակի սաղավարտներ ու զրահներ կտանք: Իմ նախնիները դրանք նվեր են ստացել գոնդորցիներից: Ընտրեք, քանի դեռ ժամանակ ունենք, և թող դրանք հուսալի պաշտպան լինեն ձեզ:

Զինանոցից զրահներ բերեցին: Շուտով Արագորնն ու Լեգոլասը սպառազինվեցին փայլուն օղազրահներով, ընտրեցին իրենց հարմար սաղավարտներ ու շրջանաձև ոսկեզոծ վահաններ, որոնք զարդարված էին կանաչ, կարմիր ու սպիտակ քարերով: Գենդալֆն Հրաշագործն օղազրահից հրաժարվեց, իսկ Գիմլիին այն ընդհանրապես պետք չէր: եթե նույնիսկ Էդորասում նրա հասակին համապատասխան ինչ-որ բան գտնվեր՝ ավելի ամուր չէր լինի, քան Էրեբորում հատուկ թզուկների համար կռված կարճ օղազրահը: Գիմլին միայն մի կաշվեպատ պողպատյա սաղավարտ վերցրեց, որը ճիշտ և ճիշտ նրա կլոր գլխով գլխին համապատասխան էր, և մի ոչ մեծ վահան, որի վրա կանաչ դաշտում սպիտակ ձի էր նկարված՝ Էորլի տան զինանշանը:

— Թող որ այն պաշպանի քեզ ճակատամարտի ժամանակ,— ասաց Թեոդենը: — Այդ վահանը պատրաստել են ինձ համար դեռ Թենգել թագավորի ժամանակ, երբ ես փոքր տղա էի:

Թեոդենը համտեսեց գինին, և Էովինը գավաթը հերթով մատուցեց մյուս հյուրերին: Արագորնի առջև նա հանկարծ կանգ առավ և իր շողշողացող աչքերով նայեց նրան: Արագորնը նայեց նրա չքնաղ դեմքին և ու պատասխանեց ժպիտով, բայց գավաթն ընդունելուց պատահաբար դիպավ նրա ձեռքին և ու զգաց, թե ինչպես ցնցվեցին Էոմունդի դստեր մատները:

— Թագավորը կվերադառնա,— ասաց Արագորնը,— մի՛ վախեցիր: Ճակատագրական պատերազմը մեզ սպասվում Է արևելքում, ոչ թե արևմութքումարևմուտքում:

— Վերջապես շարժվեցինք,— ասաց նա: — Մարդիկ մինչև գործին անցնելը շատ են երկար-բարակ խոսում, իսկ իմ ձեռքերը քոր են գալիս, և տապարս էլ է անհամբեր: Չեմ կասկածում, որ ռոհանցիներն ուժեղ կռվողներ են, բայց ձիու վրա նստած կռվել՝ դա ինձ համար չէ: Ես ավելի լավ է կռվեմ սեփական ոտքերիս վրա ամուր կանգնած, և ոչ թե պարկի պես ճոճվեմ Գենդալֆի թիկունքինթիկունքում:

— Արածում է գետի ափին ու ոչ մեկին մոտ չի թողնում,— պատասխանեցին նրան: — Ա՜յ այնտեղ, գետանցումի մոտ արծաթե ստվեր է երևում: Այդ նա Նա է: