Changes

ՑՈՐՆԻԿԻՆ ԳԻՐԳՈՐԸ{{Վերնագիր|վերնագիր = Ցորնիկին Գիրգորը|հեղինակ = [[Հակոբ Մնձուրի]]|աղբյուր = [[«Կապույտ լույս»]]|թարգմանիչ = }} Կնոջը մահեն վեց ամիս մը որ անցավ, Ցորնիկին Գիրգորը նորեն կարգվելու ելավ։ Շիտակը կուզե՞ք․ իրեն մնար վեց ամիս չէ, շաբաթ մըն ալ չէր համբերեր։ Բայց միայն իր ուզելովը կըլլա՞ր։ Կիներն ալ ուզելու էին, իսկ անոնք ալ իրենց հաշիվները ունին։ Ամեն բանե առաջ ո՞վ կուգար կնիկը նոր մեռած մարդը կառներ։ Ակամա հետաձգեց, բայց գիշեր֊ցերեկ կարգվելու վրա խորհեցավ։Առանց կնիկի չկրնար կենալեն չհետևցնեք, թե ինքն ալ հուժկու մեկն էր։ Ընդհակառակը, կամացուկ, կամացուկ խոսող, ճղճիմ կազմով մեկը։ Տիզլիկ մը կհագներ, այնքան վեր կքաշեր, որ ծունկերեն վար սրունքները բաց կմնային, բայց ասոնք ըլլալով մեկտեղ, ես ըլլայի, դուք ըլլայիք՝ մտքերնուս կրնայի՞նք անցընել, թե այս խելոքիկ֊խելոքիկ պտըտողին աչքը կիներուն էր, թե որ կինը տեսներ կցանկար անոր։ Կարծես աշխարհին վրա եթե մուրատ մը կար՝ կին մը առնելն էր, և թե նորեն նոր կին մը առնելու ըլլար, մուրատին հասած պիտի ըլլար, ալ հոգ չպիտի ունենար։ Աստուծուն օրը հաշիվ կըներ։ Մեկ մը Ծնունդը սանկ անցներ, սուրբ Սարգիսը բերեր, Բարեկենդան մը կմնար։ Ան ալ մեկ մը ասդին առներ, Մեծ Պահքն էր։ Արդեն յոթը շաբաթը պսակ չէր ըլլար, ետևեն՝ Զատիկ կուգար։ Իսկ Զատիկը որ ըսեին՝ ի՞նչ կուզեր ըլլար, կապեին՝ չէր կենար,կկարգվեր։ Մինչև ան ատեն Ցորնիկին մեռնելեն վեց ամիս անցած կլլար արդեն։ Ա՞լ սպասեր։ Մինակ թե՝ նորեն անոր պես չըլլար առնելիք կնիկը։ Մեկ մը այրեր էր, երկրորդ անգամ մըն ալ չայրեր։ Ի՜նչ քաշեց անկե, ի՜նչ կդառնանար։ Աղվոր ըսվելիք կողմ մը ամենևին չուներ։ Մանր, կլոր աչքեր մը ուներ, բուի աչքերու կնմանեին, անոնք ալ երթալով պզտիկցան։ Ետքի տարիները երեսը չնայվելիք բան մը եղավ։ Ուրիշներն ալ կարգվեցան։ Մինասենց Մինասին առածը՝ Զիմառցի Մարոն, առտվան լուս կնմաներ, խաչ հանելդ կուգար առաջքը։ Կամ թե՝ Ավետենց Սիմոնին առածը, Տողանենց Վարդանուշը, Ախ֊Ղայայի ճերմակ մեղրին կնմանեին երեսները, մատ մը առնելդ կուգար։ Իրմե սիրտը կոտրածը չկար։ Ամեն օր Ցորնիկին մեռնելուն սպասեց, որ ազատեր։ Վերջապես՝ Աստված լսեց աղոթքը։ Ամենեն հարմարը իրեն՝ որբըվարի մըն էր։ Անանկ մը պետք էր առներ։ Լուսհոգի Առաքելին կնոջը՝ Սըլոյին, կամ Վարիգեղցի Կանճենց լուսհոգի Թորոսին կնոջը Արխանին պես մըն ալ ըլլային, հերիք էր իրեն։ Ի՞նչ ունի, գե՞շ է Սըլոն։ Վերեն վար մեկ թափված մարմին մը ունի, սև աչքերով, սև հոնքերով։ Արխանը ըսես նորեն անանկ։ Ի՜նչ տաք նայիլ մը ունի։ Ի՜նչ աչքեր մը։

 Չետուկները վեր քաշած ոտքերով, բիրը ձեռքը Գիրգորը տեսնողը քովը եկավ, ժամուն կապույտ ներկված երկաթ դուռին առաջքը շրջապատեցին։ Ոմանք միայն ֆեսով էին, ոմանք եմենիներ կապեր էին ֆեսերնուն շուրջը, ուրիշներ տեղական դերձանե գործված բարակ կտավե տաբատ կամ շալվար հագեր էին: Մեկ-երկուքն էին։ Մեկ֊երկուքն ալ երկայն վերարկուով էին:էին։  — Ո՞ւրտեղացի ես, ուրկե՞ կուգաս,— Հարցուցին Գիրգորին։ 

- — Մեր տունը կտանինք քեզ,- — ըսին իրեն։ Ելեր ես գյուղերնիս եկեր ես, քեզ դուրսը՞ պիտի ձգենք։ 

 Ամենքը ծալլապատիկ նստան, բայց Գիրգոր անոնց պես չնստավ, ծունկերը տակը առավ նստավ, ձեռքերն ալ ծունկերուն վրա դրավ:դրավ։- — Ո՞ւր կերթաս,— հարցուցին իրեն,— Չմշկածա՞գ, Արաբկի՞ր, Խարբե՞րդ, թե՞ Կապան:Կապան։- — Մեր աս գեղը չորս ճամբու չաթ կսեպվի,— ըսավ մարդուն մեկը: մեկը։ Աս ըսողը, աման կլայեկող ըլլալով, արհեստին բերումովը Տուժիկի քուրդերուն մեջ երթալով-գալովերթալով֊գալով, անոնց պես հագեր էր, քրդական կարճ էնթերի մը, գլուխը սև թաղիք մը դրեր էր։ — Շիտակը կուզեք՝ տեղ մըն ալ երթալիք չունիմ,— ըսավ Գիրգոր, բերանը ջրոտելով, հետո շարունակեց.– շարունակեց․– ամենքդ ալ ինձմե մեծ եք, կքաշվիմ՝ որ ըսեմ։ 

 — Կնիկս, ձեզի օրեր, աշունը մեռավ, կնիկ մը գտնելու ելեր եմ: եմ։ Հարմարս գտնելու ըլլամ՝ Աստուծու հրամանով, հայրապետական օրենքներով պիտի կարգվիմ,— ըսավ։ Քիչ մը կեցավ, շարունակեց.շարունակեց․- — Մինակ թե շատ մեծ չըլլա։ Շատ-շատ Շատ֊շատ երեսունը հինգ տարեկան մը ըլլա։ 

- — Ադ է նե՝ ադ դյուրին է,– ըսավ տանտերը՝ Գաբրիել աղան,– հավնածդ կնիկը կուտանք քեզի։ Հեմ՝ վաղվան ալ չենք ձգեր, աս գիշեր կկարգենք քեզ։ - քեզ։— Հեմ՝ մեզի պես հանգիստ չնստի՞ս, ծունկներդ տակդ առեր նստեր ես,– շարունակեց Գաբրիել աղան, - — ծունկերդ չե՞ն ցավիր։- — Դուն հանգիստ ըրե, Գաբրիել աղա, - — պատասխանեց Գիրգոր, իր կամացուկ արտասանությունովը, - — ես ասանկ կնստիմ։- — Ճիկառա կխմե՞ս,- — ըսավ Գաբրիել աղա, ծխատուփը նստած տեղեն Գիրգորին առջևը դնելով։- — Հրաման տալու ըլլաք՝ կխմեմ, Գաբրիել աղա,- — ըսավ։ Տուփեն ճիկառա մը փաթթեց, վառեց, կծիկի պես կլորվեցավ, սկսավ ծխել, ձեռքովը մուխը ցրելով, որ աղաներուն կողմը չերթա։ 

- — Լուսհոգին, Աստված լուսավորե ձեր ննջեցյալներուն ալ հոգին, չգտնված կնիկ մըն էր,— շարունակեց,— ամեն աղեկությունները կայի վրան։ Որչափ գովեմ՝ քիչ է։ 

 — Մի հարցնեք, նստեր եմ, ամա, չեք գիտեր՝ ինտո՞ր նստեր եմ. եմ․ ինքզինքս կուտեմ,— ըսավ։— Հիմա եզերս, կովերս, ոչխարներս լեռնեն դարձան։ Ո՞վ ներս պիտի առնե, դուրսը պիտի մնան։ Դուռը գոցեր, եկեր եմ։ Դուք եղեք ու սիրտ մի հատցնեք։ 

 — Աստուծո տվածեն կան։ Երկու կով ունիմ, երկուք ալ տյուկե, որ աս տարի աշնան պիտի ծնին: ծնին։ Երկու եզ ունիմ, երեք մոզի, որ գալ տարի պիտի լծեմ։ Երեք տեղ էգի ունիմ, հիսուն կտոր արտ ունիմ, հիսունըհինգ ոչխար ունիմ: ունիմ։ Աստուծու տվածեն՝ մեղվի փեթակներ ունիմ։ 

- — Խալկին մը ունիմ՝ վեց կուժ ջուր կառնե, Աստուծո տվածեն՝ անով ամեն տարի երկու լեցուն խալկին մեղր կառնեմ փեթակներես։- — Մեծ չխոսիմ, - — շարունակեց,– ամեն ինչ կա տունս, ի՞նչ ընեմ՝ որ ուտող չունիմ։ Ամենքը Գիրգորին հավնեցան: հավնեցան։ Գաբրիել աղան հայտարարեց, որ իր ձեռքովը պիտի կարգե Գիրգորը։ Շիրազը պիտի տա անոր: անոր։ Էրիկը տարի մը առաջ մեռած էր, իր խոսքեն դուրս չէր ելլեր: ելլեր։ Եվ թե՝ պզտիկ ըլլա չէ՞րըսեր. ըսեր․ երեսունըհինգեն ալ պզտիկ էր։ 

Պզտիկ կուզեիր, առ քեղի պզտիկ: պզտիկ։ Մինակ թե՝ ձեր կնիկներուն պես արտ

- — Ադ բան մը չէ, կսովրի,– ըսավ աչքերը վար նայելով։- — Հիմա դուն հավնեցա՞ր, ադ ըսե,– կրկնեց Գաբրիել աղան։- — Հրամանքդ որ կկամենաս, իմ ալ ընդունակս է, Գաբրիել աղա,- — ըսավ Գիրգոր, միշտ առաջքը նայելով։ – Քու խոսքդ կրնա՞մ կոտրել։ Սուտ էր։ Աչքը փակած էր Շիրազին: Շիրազին։ Մինակ՝ երեսը բոցի դույն կարմիր էր։ Թող ըլլար:ըլլար։  Տերտերը կանչեցին, Գիրգորն ու Շիրազը գլուխ-գլխի գլուխ֊գլխի բերին։ «Առեալ զձեռն Եւայի, և տվեալ զաջն Ադամայ» սկսավ արտասանվիլ: արտասանվիլ։ Բոլորը ոտքի ելան։ Պսակեն վերջ ամենքը Գիրգորին աչքը լուսեցին, Գաբրիել աղային ալ

 Սենյակ մը հատկացուցին, Գիրգորն ու Շիրազը նույն անկողնին մեջ պառկեցան: պառկեցան։ Առտու եղավ, էրիկ կնիկ եղան, ճամբա ելան, երկրորդ իրիկունը տուն հաստն, որ գյուղին ծայրը կսեպվեր, ճիշտ ծայրն ալ չէ, երեք

 Գիրգոր դուռը բացավ որ ին-ճին ին֊ճին չկար։ Ամայի ճամբաները երբեմն տուն մը կըլլա, դուռը բանաք որ՝ ներսը մարդ չկա, անոր պես տուն մը։ Շվաք մը կար հողե, պարապ օճախ մը, սենյակ մը մտան, որ նորեն հողե էր, անկողին մը կար գետինը։ Ի՞նչ անկողին։ Տակը տոշակ կա՞ր, չկա՞ր, հայտնի չէր, վերմակ մը կար՝ այնքան քրքրված ու հին, որ թոնիրին վրա ձգելիք մթել անգամ չէր ըլլար. ըլլար․ կամ շունը վրան պառկելու համար՝ բակին անկյունը կնետեիք, կամ գյուղե դուրս աղբանոցը կձգեիք, որ փտի։ Ցորնիկին մեռած օրերեն մնացած էր, ո՞վ գիտե։ 

 Շիրազ, որ ոտքի վրա կենալու չէր մինչև վերջը, ուզեր-չուզեր ուզեր֊չուզեր նստավ մթելին ծայրը և, որ քանի եկեր, բերանը չէր բացվեր՝ բան մը հարցնելու, չէր կրնար զատել թե իրա՞վ ինք ամուսնացած էր, թե՝ երազ էին տեսածները, հարցուց.հարցուց․

 Գիրգոր այդ հարցումին կսպասեր արդեն, ըսավ.ըսավ․— Հելե հացերնիս ուտենք, ատենը ուշ է, ճրագը մարենք, ելլենք մեկտեղ պառկինք, լուսնա նե՝ կըսեմ:կըսեմ։ — Հեմ հոգդ մի ըներ, մի վախնար, անոթի չեմ ձգեր քեզ, շատ-շատ շատ֊շատ երկու ամիս է նեղություննիս։ Ցորենները հասնին, արտս որ քաղեմ, ամեն օր հաց կշինենք, դեմ դիմաց կնստինք, քութուր-քութուր քութուր֊քութուր հետդ կուտենք,— ավելցուց կամացուկ-կամացուկ կամացուկ֊կամացուկ բառերը արտասանելու իր սովորությունովը։