Changes
/* Գլուխ քսանիններորդ */
Եթե կարողանայի ես էլ նույնը ասել, մտածեց Ռոբերտ Ջորդանը։ Նա շարունակեց գրել։
==Գլուխ երեսուներորդ==
Այսպես․ այն ինչ արվելու էր այս իրիկուն, արվեց։ Հանձնարարությունները տվել եմ։ Յուրաքանչյուր մարդ ճշգրտորեն գիտի, թե ինչ է անելու առավոտյան։ Անդրեսն արդեն երեք ժամ է, որ գնացել է։ Հարձակումը կսկսվի լուսաբացին, կարող է և չսկսվել։ Կարծում եմ, որ կսկսվի, խոսում էր Ռոբերտ Ջորդանն ինքն իր հետ, երբ իջնում էր բարձունքի պահակակետից, ուր գնացել էր Պրիմիտիվոյին հանձնարարություններ տալու։
Հարձակումը ղեկավարում է Գոլցը, բայց նա իրավունք չունի հրամանը փոխելու։ Հրամանը փոխելու թույլտվությունը պետք է գա Մադրիդից։ Հիմա, գիշերով, դժվար թե կարողանան որևէ մեկին արթնացնել, արթնացնեն էլ՝ քնաթաթախ այդ մարդիկ հազիվ թե ընդունակ լինեն մտածելու։ Զեկուցագիրը շուտ պիտի ուղարկած լինեի Գոլցին, որպեսզի նա իմանար, որ հակառակորդը պատրաստվում է հակահարձակման, բայց մինչև չտեսնեի, թե ինչ է տեղի ունենում, ո՞նց ուղարկեի։ Երեկոյան մութն ընկնելուց հետո սկսեցին զենքը տեղափոխել։ Այնպես էին արել, որ ինքնաթիռները չնկատեն ճանապարհի վրա կատարվող շարժումը։ Բայց այդ դեպքում ինքնաթիռներն ի՞նչ էին նշանակում։
Մերոնք անշուշտ հաշվի առած կլինեն այս բանը։ Բայց թերևս ֆաշիստները դիմել են այդ միջոցին ձևացնելու համար, որ հարձակում են պատրաստում Գվադալախարի վրա։ Ըստ լուրերի, Սորիայում ու Սիգուենայում իտալական զորքեր են կենտրոնացվում, չհաշված հյուսիսում գործողները։ Երկու ճակատով խոշոր հարձակում սկսելու համար նրանք բավարար չափով ոչ զորք ունեն, ոչ էլ զինամթերք։ Այդ մեկն անկարելի է․ ուրեմն պարզապես բլեֆ է։
Բայց մենք գիտենք, թե վերջին երկու ամիսներին ինչքան զորք են ցամաք հանել Կադիսում։ Հնարավոր է, որ նրանք նորից հարձակման փորձ ունեն Գվադալախարում, իհարկե ոչ այնպես հիմարավարի, ինչպես նախորդ անգամ, այլ երեք զուգահեռ գծերով՝ գրավելով բարձրավանդակի երկաթուղու երկարությամբ ձգվող տերիտորիայի արևմտյան մասը։ Դա հնարավոր է գլուխ բերել։ Հանսը իրեն ցույց էր տվել, թե ինչպես։ Նրանք առաջին անգամ բազմաթիվ սխալներ էին թույլ տվել։ Հիմնավոր չէր ամբողջ մտահղացումը։ Արգանդայի վրա կատարվող հարձակման ժամանակ, երբ պետք էր Մադրիդ֊Վալենսիա ճանապարհը կտրել, նրանք Գվադալախարայի զորքերը չօգտագործեցին։ Ինչո՞ւ երկու ուղղությամբ և միաժամանակ չսկսեցին գործողությունները։ Ինչո՞ւ։ Ինչո՞ւ։ Ե՞րբ պիտի իմանանք, թե ինչու։
Ու մենք մեկ և նույն զորքով երկու հարձակումն էլ կասեցրինք։ Եթե նրանք երկու գործողությունները միաժամանակ սկսեին, չէինք կարողանա կասեցնել։ Դե շատ մի մտածիր, ասաց ինքն իրեն։ Հիշիր՝ այնքան հրաշքներ են եղել մինչև օրս։ Հիմա կամ կպայթեցնես այդ կամուրջը, կամ չես պայթեցնի։ Բայց ինքդ քեզ մի խաբիր, թե իբր կարող է վերանալ պայթեցնելու անհրաժեշտությունը։ Պայթեցնելու ես, մի օր չէ մի օր պայթեցնելու ես։ Եթե սա էլ չլինի, մի ուրիշ կամուրջ ես պայթեցնելու։ Դու որոշումներ ընդունող չես, դու հրամաններ կատարող ես։ Կատարի՛ր ու մի՛ փորձիր հասկանալ, թե ինչ է թաքնված նրանց ետևում։
Այս հրամանը շատ հստակ է։ Չափից ավելի հստակ։ Բայց դու չպետք է անհանգստանաս, ոչ էլ վախենաս, որովհետև եթե դու քեզ թույլ տաս այնպիսի մի շռայլություն, որպիսին վախի բնական զգացումն է, կարող ես վախով վարակել քո գործընկերներին։
Բայց որ մարդկանց գլխատել են, դա արդեն ամեն ինչից դուրս բան է, ասաց ինքն իրեն։ Ծերուկն էլ գնացել ու սարի գլխին մեն֊մենակ կանգնել է այդ գլխատված դիակների մոտ։ Եթե դու լինեիր նրա տեղը, ո՞նց կզգայիր քեզ։ Ահավոր կազդվեիր։ Այո, Ջորդան, ահավոր կազդվեիր։ Այսօր դու արդեն մի քանի անգամ առիթ ունեցար խռովահույզ պահեր ապրելու։ Բայց դու քեզ լավ պահեցիր։ Առայժմ քեզ լավ ես պահել, ոնց որ պետք է։
Քո պահվածքը լրիվ համապատասխանում է Մոնտանայի համալսարանի իսպաներենի դասատուին ներկայացվող պահանջներին, ձեռ առավ իրեն։ Լավ ես։ Բայց հանկարծ չմտածես, թե ինչ֊որ առանձնահատուկ բան ես։ Այնքան էլ ակնառու հաջողությունների չես հասել այս գործում։ Հիշիր թեկուզ Դյուրանին, որը ոչ մի զինվորական գիտելիք չի ունեցել մինչև այս պատերազմը, եղել է կոմպոզիտոր, քաղաքի տղա, իսկ հիմա արդեն բրիգադի հրամանատար է։ Զինվորական գործի յուրացումը նրա համար այնքան պարզ ու հեշտ է եղել, ինչքան վունդերկինդի համար շախմատը։ Իսկ դու մանկուց կարդացել ես, սովորել ռազմական գործը, դեռևս պապդ է քեզ մղել այդ գործին՝ Ամերիկայի քաղաքացիական պատերազմից դեպքեր պատմելով։ Թեև պապդ խռովություն էր ասում դրան և ոչ թե պատերազմ։ Բայց եթե քեզ համեմատենք Դյուրանի հետ, դու ընդամենը ուժեղ շախմատիստ ես, իսկ նա վունդերկինդ է։ Է՜, Դյուրա՛ն, ծերո՛ւկ։ Լավ կլիներ նորից տեսներ Դյուրանին։ Այս գործը որ վերջանա, կտեսնի Գեյլորդում։ Այո՛։ Այս գործը վերջանա։ Տեսնո՞ւմ ես ինչքան լավ է իրեն պահում։
Կտեսնեմ նրան Գեյլորդում, նորից ասաց ինքն իրեն, երբ այս գործը վերջանա։ Ինքնախաբեությամբ մի՛ զբաղվիր։ Դյուրանին դու այլևս երբեք չես տեսնի, և դա կարևոր էլ չէ։ Բայց այս ձևով մտածելն էլ մի բան չէ։ Ոչ սա է պետք, ոչ էլ մյուս շքեղությունը։
Ոչ էլ հերոսական անձնուրացության կարիք կա։ Հերոսական անձնուրացությամբ համակված քաղաքացիների կարիքը չկա այս սարերում։ Մեր քաղաքացիական պատերազմում պապդ չորս տարի կռվել է, դու դեռ մի տարին էլ չես բոլորել։ Դու դեռ շատ երկար ճանապարհ ունես ունես անցնելու, գործ էլ ունես՝ իսկական քեզ համար։ Հիմա քո կողքին է նաև Մարիան։ Այնպես որ՝ ամեն ինչ ունես։ Տագնապելու կարիք չկա։ Իսկ եթե պարտիզանական ինչ֊որ խումբ բախվել է հեծելազորային ինչ֊որ վաշտի, ի՞նչ նշանակություն ունի։ Ոչ մի։ Գլխատել են։ Հետո ի՞նչ։ Սպանվածների վիճակը դրանից փոխվե՞ց։ Բոլորովին։
Երբ պապս պատերազմից հետո Կիրնիի ամրոցում ծառայելիս է եղել, այնտեղ հնդկացիներն իրենց հակառակորդների գլուխները միշտ մաշկել են։ Հիշո՞ւմ ես հորդ գրասենյակը, պահարանը, որի դարակներին նետերի սլաքներ էին դարսված, հետո պատերից կախված ռազմի գլխարկները՝ զարդարված արծվի փետուրներով, եղջերվի մորթուց կարված շալվարներից, բաճկոններից ու հուլունքակար մոքասիներից փչող ծխահոտը։ Հիշո՞ւմ ես գրաասենյակի անկյունում դրված փայտյա մեծ աղեղը, որով բիզոնների որսի են գնում, ռազմական ու որսի նետերի այն երկու կապարճները և զգացողությունը, որ ունենում էիր, երբ նետերի տրցակն առնում էիր ափիդ մեջ։
Նման բաներ հիշիր։ Կոնկրետ մի բան, հիշիր որևէ առարկա։ Հիշիր պապի սուսերը պսպղուն, լավ յուղած, և այն, որ պապը ցույց էր տալիս հեսանելուց բարակած շեղբը։ Հիշիր պապի «Սմիթ֊Վենսոն»֊ը։ Երեսուներկու տրամաչափի սպայական մի ատրճանակ, առանց ապահովիչի։ Ձգանն այնքան փափուկ էր գնում, միշտ լավ յուղած էր, փողը մաքուր, երկար տարիներ պատյանի կաշվե պատերին քսվելուց՝ մետաղը ողորկ֊ողորկ էր դարձել։ Միշտ պատյանի մեջ էր, կափույրի վրա Մ․ Ն․ էր դրոշմված, պահարանի դարակում զենքի մաքրման իրերի հետ դրված էին նաև երկու հարյուր փամփուշտ։ Փամփուշտների խավաքարտե տուփերը փաթաթված էին թղթով և կապված մոմած թելով։
Քեզ թույլ էր տրված ատրճանակը հանել դարակից և պահել ափիդ մեջ։ «Համարձակ պահիր», ասում էր պապը։ Բայց խաղալու իրավունք չունեիր, որովհետև «դա իսկական զենք էր»։
Մի անգամ պապին հարցրեցիր, թե նա երբևէ դրանով որևէ մեկին սպանե՞լ է, և նա ասաց․ «Այո»։
Հետո դու ասացիր․ «Ե՞րբ, պապ», և նա ասաց․ «Խռովարարների պատերազմի ժամանակ, հետագայում նույնպես»։
Դու ասացիր․ «Կպատմե՞ս ինձ, պապ, դրա մասին»։
Եվ նա ասաց․ «Չեմ սիրում դրա մասին խոսել, Ռոբերտ»։
Հետագայում, երբ հայրդ ինքնասպանություն գործեց այդ ատրճանակով և դու ուսման վայրից տուն եկար, թաղման արարողությունից հետո քննիչն ատրճանակը վերադարձրեց քեզ ու ասաց․ «Բոբ, ինձ թվում է, որ դու կուզենայիր պահել այս զենքը։ Ես պետք է ինձ մոտ թողնեի, բայց գիտեմ, որ հայրիկիդ համար դա շատ թանկ է եղել, քանի որ դրանով նրա հայրիկն անցել է ամբողջ պատերազմն ու դրանով էլ, հեծելազորի գլուխն անցած, եկել է այստեղ, բացի այդ, լավ էլ զենք է տակավին։ Այսօր կեսօրից հետո փորձել եմ։ Ճիշտ է, այնքան էլ հեռու չի կրակում, բայց էլի ինչ֊որ բան կարելի է խփել դրանով»։
Հիշեց, թե ինչպես վերցրեց ատրճանակը և նորից դրեց դարակը, նախկին տեղը, բայց հաջորդ օրը հանեց և ձին հեծած Չաբի հետ գնացին սարերը՝ Ռեդ֊Լոջ, որտեղով հիմա Արջի ժանիք բարձրավանդակից եկող ճանապարհն է անցնում և անդունդի վրայով գնում դեպի Քուք֊Սիթի։ Այնտեղ, սարերի մեջ, ուր միշտ թեթև քամի է լինում և ամբողջ ամառ մնում է ձյունը, կանգ առավ լճափին, Չաբը ձիերը պահեց, ինքը բարձրացավ մի ժայռի վրա, կռացավ, նայեց լճին, որի խորությունն ասում են, թե ութ հարյուր ոտնաչափ է, նայեց մուգ կանաչ հանդարտ ջրերին, տեսավ իր դեմքը, տեսավ ինքն իրեն՝ զենքը ձեռքին, հետո ատրճանակի փողից բռնեց ու գցեց ցած և տեսավ, թե ինչպես պղպղջակներ բարձրացնելով այն սուզվեց, փոքրացավ, դարձավ կախազարդի չափ ու անհետացավ։ Ժայռից իջավ, նստեց թմբին ու այնպես ասպանդակեց պառավ Բեսին, որ կենդանին սկսեց ձիուկ֊ճոճանակի նման գավակը վեր֊վեր գցել։ Հետո քշեց լճափով, քշեց այնքան ժամանակ, մինչև ձին խաղաղվեց ու բռնեցին տան ճամփան։
― Ես գիտեմ, թե դու ինչու այդպես վարվեցիր, Բոբ, ― ասաց Չաբը։
― Դե լավ է, ուրեմն այդ մասին չենք խոսի, ― պատասխանեց ինքը։
Հետագայում երբեք չէին խոսել այդ մասին, պապի անձնական զենքերից մնացել էր միայն սուսերը, որը մինչև հիմա էլ մյուս իրերի հետ պահում է Միսուլայում։
Տեսնես ի՞նչ կասեր պապը այսպիսի իրադրությունում, մտածում էր նա։ Բոլորն էլ ասում են, որ պապը հիանալի զինվոր է եղել։ Ասում են՝ եթե նա Կաստերի կողքին լիներ այդ օրը, չէր թողնի, որ Կաստերն այդպես խայտառակ ձևով խաբվեր։ Ինչպե՞ս չի նկատել նա Լիթլ֊Բիգ֊Հորնի երկայնքին փորված խրամատների վրա բարձրացող ծուխը, փոշին, դա չէր նկատվի միայն թանձր մառախուղի ժամանակ։ Բայց այդ օրը մառախուղ չի եղել։
Պիտի ուզենայի, որ հիմա իմ տեղը պապը լիներ։ Լա՜վ, վաղը գիշեր իրար հետ ենք լինելու։ Եթե հանդերձյալ կյանք կոչված ցնդաբանությունը գոյություն ունի, իսկ ես կարծում եմ, որ գոյություն չունի, մտածեց նա, մեծ սիրով պիտի ուզենայի հետը զրուցել։ Որովհետև շատ բաներ կան, որ կուզենայի գիտենալ։ Հիմա ես իրավունք ունեմ նրան հարցեր տալու, որովհետև ինքս էլ նույն տիպի գործեր եմ անում։ Կարծում եմ, որ նա հիմա կպատասխանի իմ հարցերին։ Առաջ ես իրավունք չունեի հարցեր տալու։ Ես նրան հասկանում եմ, նա շատ բան ինձ չէր պատմում, որովհետև չէր ճանաչում։ Բայց հիմա մենք իրար լավ կհասկանանք։ Պիտի ուզենայի խոսել հետը և խորհուրդներ առնել։ Գրողը տանի, խորհուրդ էլ չտա, գոնե կխոսեմ, թեկուզ հենց այնպես։
Հետո տարված այս մտքերով, նա հիշեց, որ եթե այդ հանդիպումը տեղի ունենա, և՛ ինքը, և՛ պապը շատ անհարմար են զգալու հոր ներկայությամբ։ Ամեն մարդ էլ իրավունք ունի այդպես վարվելու, մտածեց նա։ Բայց դա անելու բան չէ։ Ես հասկանում եմ, բայց հավանություն չեմ տալիս։ Lache<ref>Վախկոտ (ֆր․)։</ref> ― սա է դրա բնորոշումը։ Բայց դու իսկապե՞ս հասկանում ես։ Անշուշտ հասկանում եմ, բայց․․․ Այո, բայց։ Այդպիսի բան անելու համար պետք է ուղեղդ միայն ու միայն քեզանով զբաղված լինի։
Գրողը տանի, ո՜նց եմ ուզում, որ պապն այստեղ լիներ, մտածեց նա։ Գոնե մի ժամով։ Գուցե այն մի քիչը, որ կա իմ մեջ, նա փոխանցել է ինձ այն մեկի միջոցով, որը սխալ կիրառեց զենքը։ Գուցե դա է մեր միակ կապը։ Գրողի ծոցն այդ ամենը։ Գրողի ծոցը, ինչո՞ւ էր մեր տարիքային տարբերությունն այդքան մեծ, որ ես հնարավորություն չունեցա նրանից սովորելու այն, ինչ չկարողացավ տալ մյուսը։ Բայց կարող էր և պատերազմի չորս տարիներին ու հնդկացիների դեմ մղած կռիվների ժամանակ զսպված, հետո նաև հաղթահարված վախը (թեև այնքան էլ սարսափելի բաներ չեն եղել այդ օրերին) պապից փոխանցվել մյուսին, դարձնել նրան cobarde, ինչպես համարյա միշտ լինում է ցլամարտիկների երկրորդ սերնդի հետ։ Կարո՞ղ էր այդպես լինել։ Ո՞վ իմանա, գուցե վերստին դրսևորվելու համար առողջ կորիզը պետք է անցներ այն մեկի միջով։
Երբեք չեմ կարողանում մոռանալ, թե ինչքան վատ զգացի առաջին օրերին, երբ ինձ համար պարզ դարձավ, որ նա cobarde է։
Անգլերեն ասա։ Ասա վախկոտ։ Ասա՛ ու թեթևացիր և բոլորովին էլ կարիք չկա մի շանորդու համար օտար բառեր որոնելու։ Բայց նա շանորդի չէր։ Նա պարզապես վախկոտ էր, իսկ մարդու համար դրանից մեծ դժբախտություն չի կարող լինել։ Որովհետև եթե նա վախկոտ չլիներ, չէր խեղճանա այդ կռվարար կնոջ առաջ ու թույլ չէր տա, որ քթից բռնած ման ածեն իրեն։ Տեսնես ես ինչպիսի՞ն կլինեի, եթե նա ուրիշ կնոջ հետ ամուսնացած լիներ։ Դու դա երբեք չես իմանա, մտածեց նա ու քմծիծաղեց։ Գուցե այդ կնոջ կռվարարությունը լրացրել է այն, ինչ պակասում էր նրա մեջ։ Նաև քո մեջ։ Լավ, շատ մի շտապիր։ Առողջ կորիզի ու նման բաների մասին այդ զրույցներն առայժմ մի կողմ դիր, վաղը կերևա, թե դու ինչ ես։ Գոռոզանալու համար դեռ շատ շուտ է։ Ասենք հետագայում էլ կարիք չկա։ Վաղը կտեսնենք, թե դու ինչ կորիզից ես։ Նա նորից սկսեց մտածել պապի մասին։
«Ջորջ Կաստերը հեծելազորի խելացի հրամանատար չէր, Ռոբերտ», ասել էր պապը։ «Նա առհասարակ խելացի չէր»։
Հիշեց, որ երբ պապն այդպես ասաց, ինքը վատ զգաց․ ինչպե՞ս կարելի էր նման բան ասել մարդու հասցեին, որի անհոյզերբուշյան վիմադիր նկարը կախված էր Ռեդ֊Լոջի բիլիարդի սրահում՝ հագին կաշվե բաճկոն, խարտյաշ գանգուրները քամուն տված և մեն֊մենակ կանգնած հնդկացիների Սիու ցեղի դեմ։
«Նրա ամբողջ շնորհքը ծանր վիճակների մեջ ընկնելն ու դրանցից դուրս գալն էր», շարունակել էր պապը։ «Բիգ֊Լիթլ֊Հորնում էլ այդպես ընկավ, բայց չկարողացավ դուրս գալ»։
«Ինչ վերաբերում է Ֆիլ Շերիդանին, նա խելացի մարդ էր, նմանապես և Ջեբ Ստյուարտը։ Իսկ Ջոն Մոսբին հեծելազորի հիանալի հրամանատար էր, այդպիսին չի եղել»։
Միսուլայում իր իրերի սնդուկի մեջ կար մի նամակ՝ գեներալ Ֆիլ Շերիդանից ծերուկ «Ձին սպանեց» Կիլպատրիկին, այնտեղ գրված էր, որ իր պապն անկանոն հեծելազորի ավելի լավ հրամանատար էր, քան Ջոն Մոսբին։ Պետք էր Գոլցին պատմել պապի մասին, մտածեց։ Պապիս անունը նա երևի չի էլ լսել։ Հավանական է, որ նույնիսկ Մոսբիինը լսած չլինի։
Անգլիացիները գիտեն, որովհետև նրանք շատ ավելի լավ են ուսումնասիրել մեր քաղաքացիական պատերազմը, քան ցամաքամասի մյուս ժողովուրդները։ Կարկովն ասում էր, որ պատերազմի ավարտից հետո, եթե ուզեմ, կարող եմ գնալ և ուսանել Լենինի ինստիտուտում։ Կարող եմ գնալ նաև կարմիր բանակի ռազմական ակադեմիան, եթե ցանկանամ։ Տեսնես պապն ի՞նչ կասեր դրան։ Պապը, որն իր ողջ կյանքում ոչ մի դեմոկրատի հետ երբեք սեղան չէր նստել։
Չէ, զինվոր լինել չեմ ուզում, մտածեց նա։ Այդ մեկը հաստատ է։ Ուրեմն դա բացառվում է։ Իմ ուզածն այն է, որ մենք այս պատերազմում հաղթենք։ Ես կարծում եմ, որ իսկապես լավ զինվորը ուրիշ գործի համար շատ հազվադեպ է իսկապես լավ լինում, մտածեց նա։ Բացահայտ սխալ կարծիք է։ Հիշիր Նապոլեոնին, Վելինգտոնին։ Այս իրիկուն շատ ես հիմարացել, ասաց ինքն իրեն։
Սովորաբար ինքն իր մտքերի հետ լավ ընկերակցության մեջ էր լինում, այս գիշեր էլ այդպես էր, քանի դեռ պապի մասին էր մտածում։ Բայց երբ հորը մտաբերեց, հունից դուրս եկավ։ Նա հասկացել էր հորը, ներել էր ամեն ինչ ու խղճացել էր նրան, բայց ամաչում էր։
Ավելի լավ է բոլորովին չմտածես, ասաց ինքն իրեն։ Շուտով Մարիայի հետ կլինես և այլևս չես մտածի։ Հիմա որ արդեն ամեն ինչ վճռված է, լավագույն բանը չմտածելն է։ Երբ մտքերդ մի բանի վրա կենտրոնանում են, կասեցնել այլևս չես կարողանում, պտտվում են ինչպես անջատված շարժիչի թափանիվը։ Ավելի լավ է չմտածես։
Բայց արի ենթադրենք, մտածեց նա։ Ենթադրենք, որ ինքնաթիռները ռումբերը կթափեն հակատանկային հրանոթների վրա ու գրողի ծոցը կուղարկեն դրանց և մեր տանկերը դուրս կգան ու կշարժվեն սարերի վրայով, և Գոլցը կհետապնդի թշնամուն՝ անցած Տասնչորսերորդ բրիգադի գլուխը, որ կազմված է հարբեցողներից, clochard֊ներից,<ref>Շրջմոլիկ֊մուրացիկ (ֆր․)։</ref> ֆանատիկոսներից ու հերոսներից, ի հակադրություն Գոլցի մյուս բրիգադի՝ Երկրորդի, որտեղ հիանալի տղաներ են, ճանաչում եմ նրանց, հրամանատարն էլ Դյուրանն է։ Եվ վաղը երեկոյան կլինենք Սեգովիայում։
Այո։ Ենթադրենք, որ այդպես էլ կլինի։ Կգնամ Լա Գրանխա, մտածեց նա։ Բայց դու պիտի կամուրջը պայթեցնես։ Եվ նա հանկարծ շատ պարզ պատկերացրեց իրական վիճակը։ Ո՛չ, հարձակումը չի հետաձգվի։ Չի հետաձգվի, որովհետև հարձակման որոշումն ընդունողները քո այդ ենթադրություններով են առաջնորդվել։ Այո, կամուրջը պայթեցնելու ես։ Նա հիմա արդեն համոզված էր։ Եվ ոչ մի նշանակություն չունի, թե ինչ կպատահի Անդրեսին։
Խավարի մեջ նա մենակ իջնում էր արահետով, գոհ էր, որ ամեն ինչ արված է և հիմա չորս ժամ ազատ է լինելու, գոհ էր, որ վերստին կոնկրետ բաների մասին է սկսել մտածել, և այն մտքից, թե կամրջի պայթեցումը հաստատ տեղի է ունենալու, նրա վրա նույնիսկ հանգստություն իջավ։
Անդրեսի միջոցով Գոլցին զեկուցագիր ուղարկելուց հետո անորոշության մի զգացում էր պատել նրան, այնպիսի վիճակում էր, ինչպես լինում է այն ժամանակ, երբ ամսաթիվը շփոթելով ընկնում ես կասկածների մեջ, չգիտես հյուրերը երեկույթին կգան թե ոչ։ Այդ վիճակից այժմ արդեն դուրս էր եկել։ Հիմա նա հաստատ գիտեր, որ տոնակատարությունը չի հետաձգվելու։ Լավ է, երբ հաստատ գիտես, մտածեց նա։ Միշտ էլ, երբ հաստատ գիտես, ավելի լավ է։
