Changes

— Գուցե և նրան կանչել են,— ասաց Թեոդենը։ — Սիրտս զգում է, որ ես նրան էլ երբեք չեմ տեսնի։ Այնուամենայնիվ նա արքայական տոհմի այր է՝ մեծ ճակատագրի տեր։ Սփոփվիր դրանով, դուստր իմ, քանզի ես տեսնում եմ, որ նրա ճակատագիրը տանջում է քեզ։ Ավանդություններն ասում են, որ երբ Էորլինգները, հյուսիսից գալով, բարձրացել են Ձյունածինի հունով ապահով ապաստան որոնելու կարիքի ժամանակ, Բրեգոն ու նրա որդին՝ Բալդորը, գնացել են քարերի ճանապարհով ու հասել են Դարպասին։ Շեմին նստած է եղել մի ալեհեր մարդ․ տարիքը հնարավոր չի եղել գուշակել։ Առաջ նա երևի բարձրահասակ ու փառահեղ մարդ էր եղել, բայց հիմա խորշոմած էր ու չորացած, ինչպես հնադարյան քամահար քարը։ Սկզբում նրան իսկապես քարի տեղ են դրել, քանի որ ո՛չ շարժվել է, ո՛չ հարցերին պատասխանել, մինչև չեն փորձել անցնել դարպասը։ Այդ ժամանակ նրա կրծքից ձայն է պոկվել, կարծես հողի տակից, և ի զարմանս նրանց, ծերը ասել է արևմտյան լեզվով․ ''Ճանապարհը փակ է"''։ 

 — ''Ճանապարհը փակ է'',— կրկնել է նա։ — ''Կառուցողները վաղուց մեռած են, և մեռածներն էլ հսկում են այն, մինչև որ ժամանակը կգա։ ժամանակի գալը։ Ճանապարհը փակ է։է''։ — Իսկ ե՞րբ է գալու այդ ժամանակը,— հարցրել է Բալդորը, բայց այդպես էլ պատասխան չի ստացել։ Որովհետև հենց այդ պահին ծերը ընկել է դեմքի վրա ու մեռել։ Այլևս ոչ մի նոր լուր լեռների այդ բնակիչների մասին մեր ժողովուրդը չի լսել։ Բայց գուցե վերջապես եկել է գուշակված ժամանակը, և Արագորնը կկարողանա անցնե՞լ։ 

 — Կարմիր նետը,— խոսեց Թեոդենը, վերցնելով այն։ Նրա դեմքից երևում էր, որ դա երկար սպասված, բայց միևնույն ժամանակ սարսափելի նշան է։ Նրա ձեռքը դողաց։ — Իմ ողջ կյանքի ընթացքում Ռոհանը կարմիր նետ չէր տեսել։ Մի՞թե իսկապես բանը դրան հասավ։ Եվ ըստ Դենեթորի, ինչպիս՞ն պետք է լինի իմ ուժն ու արագությունը։ — Այդ մասին դուք ավելի լավ կիմանաք, տիրակա՛լ,— ասաց Հիրգոնը։ — Բայց շուտով Մինաս Թիրիթը կշրջապատվի, և եթե դուք այդքան ուժ չունեք, որ կարողանաք ճեղքել հզոր ուժերի պաշարումը, ապա տիրակալ Դենեթորը կարծում է, որ Ռոհիրիմների հզոր զորքն ավելի լավ է լինի իր պարսպից ներս, քան մնա դրսում։ — Մի՞թե նա չգիտի, որ ռոհանցիները սովոր են կռվել նժույգներին հեծած ու բաց դաշտում, և որ մեր ժողովուրդը ցրված է հարթավայրով մեկ ու բոլորին հավաքելու համար ժամանակ է պետք։ Այդպե՞ս էՃի՞շտ եմ ասում, Հիրգոն, որ Մինաս Թիրիթի տիրակալն ավելին է իմանում, քան ասում է իր ուղերձում։ Քանզի մենք արդեն պատերազմի մեջ ենք, ինչպես տեսնում ես, և քո լուրը մեզ անակնկալի չբերեց։ Գենդալֆ Մոխրագույնը եղել է այստեղ, և մենք պատրաստվում ենք արևելքի պատերազմին։ — Թե ինչ գիտե տիրակալ Դենեթորը այդ ամենի մասին, ես չեմ կարող ասել,— պատասխանեց Հիրգոնը։ — Բայց մեր դրությունն իսկապես անհուսալի է։ Իմ տիրակալը ձեզ հրամաններ չի ուղարկել, նա միայն խնդրում է ձեզ հիշել հին բարեկամությունն ու վաղեմի երդումները, և ձեր իսկ սեփական բարօրության համար անել այն ամենը, ինչ հնարավոր է։ Մեզ հայտնել են, որ շատ արքաներ են եկել արևմուտքից Մորդորին ծառայելու։ Հյուսիսում ընդհուպ մինչև Դագորլադի հարթավայրը բախումներ են տեղի ունենում և լուրեր են շրջում պատերազմի մասին։ Հարավում շարժվում են Հարադրիմները, և մեր ափամերձ մերձափնյա տարածքները սարսափի մեջ են, ուստի այնտեղից մեծ օգնություն սպասելն անիմաստ է։ Շտապեք, որովհետև հենց Մինաս Թիրիթի պարիսպների տակ է որոշվելու մեր ժամանակաշրջանի ճակատագիրը, և եթե մակընթացության ալիքն այնտեղ կանգ չառնի, ապա կհեղեղի Ռոհանի բոլոր գեղատեսիլ դաշտերը, և նույնիսկ լեռների մեջ այս ամրոցում թաքստոցը ապաստան չի լինի։ 

 Բայց չխոսենք այլևս խոհեմության մասին։ Մենք կգանք ձեզ օգնության։ Առավոտյան զորահավաք ռազմահավաք է հայտարարված, որի հետո անմիջապես ճանապարհ կընկնենք։ Դեռ վերջերս ես կարող էի տասը հազար նիզակ ուղարկել հարթավայրով՝ ձեր թշնամիներին սարսափի մատնելու համար։ Վախենում եմ, հիմա ավելի քիչ կլինի, քանզի ես չեմ կարող իմ ամրոցները թողնել անպաշտպան։ Բայց ինձ հետ ամենաքիչը վեց հազար կգան։ Ասա Դենեթորին, որ այս ծանր ժամին իր զորքերին Գոնդոր կառաջնորդի Մարկի թագավորն ինքը, թեև գիտի, որ հնարավոր է այլևս չվերադառնա։ Բայց դա երկար ճանապարհ է, և մարդիկ ու ձիերը պետք է ոչ միայն տեղ հասնեն, այլև ուժ ունենան կռվելու։ Վաղը առավոտից կարող է անցնել առնվազն մեկ շաբաթ, նախքան դուք հյուսիսից կլսեք Էորլի որդիների մարտակոչը։ 

 — Այժմ գնացեք հանգստանալու,— ասաց նա։ — Քնեք հանգիստ։ Եվ դու նույնպես, պատվարժան Մերիադոկ, այսօր այլևս ինձ ոչինչ պետք չէ։ Բայց արևածագին պատրստ պատրաստ եղիր իմ կանչին։ 

 — Չէ մի, ես չեմ մնա էստեղ, էստեղ՝ սպասելու նրանց վերադարձին,— ինքն իրեն ասաց Մերին։ — Ինձ չե՛ն թողնի էստեղ, չե՛ն թողնի։

 Նրան արթնացրեց պահակըթիկնապահը, ցնցելով ուսերը ու կանչելով․ 

 Մերին վերջապես ուշքի եկավ խորը քնից ու նստեց։ "Դեռ «Դեռ մութ, մութ է"է»,— մտածեց նա ու հարցրեց․ 

 — Չի եկել, ու դուրս չի գալու այսօր, պարոն հոլբիթլա։ Այնպիսի խավար է ամենուր, որ ասեն․ ասեն՝ արևը խամրել է՝ կհաատաս։ Բայց ժամանակը չի սպասում, անկախ նրանինրանից, արև կա, թե ոչ։ Շտապի՛ր։ Արագ ինչ-որ հագուստ վրան գցելով, Մերին վրանից դուրս եկավ։ Աշխարհը մթնել էր։ Օդը շագանակագույն էր թվում, իսկ մնացած ամեն ինչը սև էր, մոխրագույն ու ստվերազուրկ․ և բացարձաակ լռություն էր։ Երկինքը ծածկած մթին ամպը եզր չուներ, միայն հեռավոր արևմուտքում, որտեղ մեծ խավարի նույնիսկ ամենաերկար շոշափուկները մատները դեռ չէին հասցրել սողալշոշափել, հորիզոնը պարուրած մշուշի միջից աղոտ լույս էր երևում։ ճառագում։ Գլխավերևում կախված էր ամբողջական անձև խավարի ծանր ծածկոցը, և լույսը, թվում էր, գնալով մարում է, ոչ թե ուժգնանում։ Մերին նկատեց, որ շատ մարդիկ վրանների մոտ կանգնած նայում են վերև ու շշուկով խոսում։ Դրանց դեմքերը մոխրագույն էին ու տխուր, իսկ ոմանք վախեցած էին։ Ծանր սրտով նա գնաց դեպի թագավորի վրանը։ Հիրգոնը՝ Գոնդորի պատվիրակը, արդեն այնտեղ էր, իսկ կողքին մեկ այլ պատվիրակ էր կանգնած, նման նրան նման ու նույն կերպ հագած, բայց ավելի կարճահասակ ու լայնաթիկունք։ Երբ Մերին մտավ, նա խոսում էր թագավորի հետ։ 

 — Եվ այսպես, մենք մոտեցանք վերջնագծին։ Մեր ժամանակի մեծագույն պատերազմը սկսված է։ Շատ բաներ անվերադարձ կհեռանան։ Դե ինչ, ամեն դեպքում գոնե թաքնվելու կարիք այլևս չկա։ Կգնանք հարթավայրով, ուղիղ ու ամբողջ թափով։ Հավաքը թող սկսվի անմիջապես, և ուշացողներին չսպասել։ Մինաս Թիրիթում պարենի բավականաչափ պաշարներ կա՞ն։ Քանզի, եթե մենք պետք է ճանապարհ ընկնենք հապճեպ ու առանց ժամանակ կորցնելու, ուրեմն պետք է գնանք թեթև, թեթև՝ ունենալով միայն այնքան սնունդ ու ջուր, որքան պետք է մինչև առաջին կռիվը։ 

 — Այդ դեպքում կապեք ինձ դրանցից մեկի թամբից կամ թույլ տվեք կախվել ասպանդակից կամ էդպես մի բան,— չէր հանգստանում Մերին։ — Ճանապարհը երկար է, բայց ես կարող եմ վազել, վազել՝ եթե վարել չեմ կարող՝ կարող, նույնիսկ եթե հոգնեմ ու տեղ հասնեմ մի քանի շաբաթ ուշացումով։ 

 — Դրա փոխարեն ավելի լավ է վերցնեմ քեզ ինձ հետ Սպիտակբաշի վրա,— ասաց նա։ — Լավ, ծայրահեղ դեպքում գոնե մինչև Էդորաս կգաս ինձ հետ, կտեսնես Մեդուսելդը․ սկզբում այնտեղ ենք գնալու։ Առայժմ Սթիբբան էլ կարող է քեզ տանել՝ սրընթաց արշավը հետո է սկսվելու, երբ հասնենք հարթավայր։ 

 — Արագորնը դիմեց ինձ մեն-միակ խնդրանքով,— շարունակեց Էովինը, երբ նրանք գնում էին վրանների արանքով,— որ ես քեզ մարտի զինեմ ու հանդերձեմ։ Ես նրան խոստացել եմ անել ինձանից կախված ամեն ինչ։ Քանզի սիրտս զգում է, որ դրանք քեզ դեռ պետք են գալու, մինչև ամեն ինչի վերջանալը․․․վերջանալը։ 

 Մերին խոնարհվե խոնարհվեց և ընդունեց նրա ձեռքից ճերմակ նժույգի պատկերով վահանը, որը Գիմլիին նվիրած վահանին շատ նման էր։ 

 Այսպես, խտացող խավարում Մարկի թագավորը պատրաստվում էր առաջնորդել իր հեծյալներին դեպի արևելք տանող ճանապարհով։ Գնում էին ծանր սրտով, շատերին կրծում էր տագնապը։ Բայց նրանք խստաբարո ժողովուրդ էին, հավատարիմ իրենց տիրակալին, և գրեթե չէր լսվում ո՛չ լաց, ո՛չ տրտունջ, տրտունջ՝ նույնիսկ թաքստոցում, որտեղ ապրում էին Էդորասից փախած կանայք, երեխաներն ու ծերերը։ Ծանր ճակատագիրը կախվել էր նրանց գլխին, բայց դիմավորում էին լուռ, երես առ երես։ 

 Մերին խոնարհվեց ու դժբախտ տեսքով հեռացավ, նայելով հեծյալների շարքին։ Նրանք արդեն պատրաստվում էին շարժվել․ ձգում էին գոտիները, ստուգում թամբերը և թամբերն ու շոյում ձիերին։ Ոմանք անհանգիստ նայում էին իջնող երկնքին։ Ինչ-որ մեկն աննկկատ մոտեցավ հոբիթին ու շշնջաց նրա ականջին․ 

 — Ուրեմն, կգաս ինձ հետ,— ասաց հեծյալը։ — Ես քեզ կնստեցնեմ իմ առջևում ու կծածկեմ թիկնոցով, մինչև բավական հեռանանք ու այս խավարն ավելի կխտանա։ խտանա։ Քո ցանկությունն անկեղծ է, և այն չպետք է մերժվի։ Ոչ ոքի հետ էլ չխոսես, արի ինձ հետ։ 

 — Չգիտե՞ս,— ցածր ասաց Հեծյալը։ — Ուրեմն կոչիր ինձ Դեռնհելմ։ 

 Նրանք շարժվեցին դեպի խավար։ Այդ գիշեր ճամբար խփեցին ուռենու մացառուտներում, որտեղ Ձյունածինը միանում Էր Էնտուոշին՝ Էդորասից տասներկու լիգ արևելք։ Առվոտյան շարունակեցին ճանապարհը Ֆոլդ հարթավայրով, հետո Ֆենմարքի ճահճոտ ցածրավայրով, որտեղ աջ կողմով, բլուրների եզրով սկսեցին ձգվել կաղնու անտառներ՝ անտառներ, մթին Հալիֆիրիենի ստվերի ներքո, Գոնդորի սահմանին։ Նրանց ձախ կողմում խորտակվում էին մշուշում Էնտուոշի գետաբերանից սնուվող սնուցվող ճահիճները։ Եվ մինչդեռ նրանք գնում էին, հյուսիսում պատերազմ սկսվեց․ միայնակ փախստական հեծյալները լուրեր էին բերում արևելյան սահմանները գրոհող թշնմիների թշնամիների մասին, օրքերի հորդաների մասին, որոնք արդեն վխտում են Ռոհանի հարթավայրում։ 

Այդպես Թեոդեն թագավորը լքեց իր տիրույթները։ Իսկ ճանապարհը մղոն առ մղոն առաջ էր վազում, և կողքով անցնում էին փարոսային լեռները՝ Քալենհադը, Մին-Ռիմոնը, Էրելասը, Նարդոլը։ Բայց խարույկներն այլևս չէին վառվում։ Աշխարհը մոխրագույն էր ու անշարժ, ահասարսուռ լռություն էր, առջևում խտանում էր խավարը, և հույսը մարում էր սրտերում։ ====Գլուխ չորորդ․ Գոնդորի պաշարումը====

Փիփինին արթնացրեց Գենդալֆը։ Սեղանին վառվում էին մոմերը, որովհետև պատուհաններից միայն ինչ-որ աղոտ կիսախավար էր թափանցում։ Օդը ծանր էր, էր՝ ինչպես ամպրոպից առաջ։