Changes

:Երբ մարդը ժամանակ ունեցավ ու ետ նայեց«Ի՜նչ վիրավորական է», տեսավ—մտածեց մարդը։ Այլեւս հասկանալի էր, որ անցյալը սուզվում անդունդը առջեւում չէ, որի եզրին ընդհատվում է մոռացության մեջ։ «Չի կարող պատահելեկյանքը։ Որ մահը դարանակալ չի սպասում առջեւը՝ մի տեղ,-եղավ առաջին միտքը։ Ամեն անգամայլ հուշիկ, երբ հընթացս մի հայացք էր ձգել անցյալին գոյության հետքերը ջնջելով՝ գալիս է թիկունքից եւ շտապ վերադարձել առօրյայիներբ հասավ քեզ, տպավորվել էրառջեւում ոչինչ չի լինելու։ Եվ ոչ էլ անցյալում, թե այնտեղ ամեն ինչ կարգին է։ Որ այնտեղոր ափսոսաս։ Եվ, այնուամենայնիվ, ափսոս էր այդ կյանքը։ Ափսոս էր այդպես մանրամասնորեն ապրել ու մատնել մոռացության։ Ափսոս էր այդ երեխան։ Խավարող հիշողության դարանում օրերի ընթացքը տպված է անկորուստմեջ կայծկլտացող այդ լույս երեխայի պատկերն էր ափսոս, եւ միայն ժամանակ որ անիմանալի է պետք՝ պատկերաշարքը մտովի շարժման ինչպես՝ լուծվեց այս մռայլ կազմի մեջ դնելու համար։ Բայց ահա ժամանակ ունեցավ եւ տեսավ— ինքը անէացավ՝ անհասկանալի է երբ։ «Գրողը տանի քո անհավես մարմինը, որ կյանքը իր հետքերը մի ծայրից ջնջում է։ —դառնացավ մենակ մարդը։

:«Ի՜նչ վիրավորական է»,-մտածեց մարդը։ Այլեւս հասկանալի —Ի՜նչ լավ էր, անդունդը առջեւում չէայն երեխան չգիտեր քո գոյության մասինե։ Եվ զգույշ, որի եզրին ընդհատվում է կյանքը։ Որ մահը դարանակալ չի սպասում առջեւը՝ որպեսզի մարմնի մեջ մի տեղմի ջիլ ցավոտ ձիգ չտա, զգույշ եւ ուշադիր վեր կացավ՝ իր համար սուրճ դնելու։ Հիմա ինքը պիտի խնձոր կլպելիս լիներ։ Կամ որդու հեծանիվը սարքելիս պիտի լիներ։ Կամ նման այլ հուշիկբաներ, գոյության հետքերը ջնջելով՝ գալիս է թիկունքից եւ երբ հասավ քեզոր տանը անում են 50—ից հետո։ Այնինչ, առջեւում ոչինչ չի լինելու։ հիմա իր ողջ կենսագործունեությունը ուղղված էր սեփական անձը սպասարկելուն։ Եվ ամեն մի գործողություն եթե ոչ էլ անցյալումանիմաստ, որ ափսոսաս։ Եվգոնե ձանձրալի էր։ Կլպած, այնուամենայնիվ, ափսոս էր այդ կյանքը։ Ափսոս էր այդպես մանրամասնորեն ապրել կտրտած ու մատնել մոռացության։ Ափսոս էր այդ երեխան։ Խավարող հիշողության բոլորեքյան ափսեի մեջ կայծկլտացող այդ լույս երեխայի պատկերն շարած խնձորի համից ուրախացող չկար, հեծանիվը արագ գործի գցող հոր ձեռքի հմտությունով հպարտացող չկար, եւ նա դարձել էր ափսոսինքն իր ջանքերի սպառողը, որ անիմանալի ինքն իրեն գնահատողը՝ սալաթի համուհոտի հարցում, նույնիսկ ինքն իր ունկնդիրը, որովհետեւ սկսել էր ինքն իր հետ խոսել։ Երեք հարյուր քայլի վրա պետք է ինչպես՝ լուծվեց այս մռայլ կազմի մեջ — ինքը անէացավ՝ անհասկանալի է երբ։ «Գրողը տանի քո անհավես մարմինըլիներ ծովը,-դառնացավ մենակ մարդը։որի ո'չ շունչն էր զգացվում, ո'չ ձայնն էր լսվում, որովհետեւ ծովը քաղաքից կտրում էր գիշեր—ցերեկ շառաչող մայրուղին։

:-Ի՜նչ լավ էրՄայրուղուն կպած միհարկանի տներով ավանը ցերեկը կարծես չէր ապրում։ Մարդիկ դրսում էին լինում միայն հույժ անհրաժեշտության բերումով, այն երեխան չգիտեր քո գոյության մասինե։ :Եվ զգույշիսկ մայրամուտից հետո երեխաներին քշում էին տները, որպեսզի մարմնի մեջ մի տեղ մի ջիլ ցավոտ ձիգ չտաորովհետեւ արեվածագից շատ առաջ սկսում էր տապը, զգույշ իսկ երեխաները պիտի առնեին իրենց քունը եւ ուշադիր վեր կացավ՝ իր համար սուրճ դնելու։ Հիմա ինքը պիտի խնձոր կլպելիս լիներ։ Կամ որդու հեծանիվը սարքելիս պիտի լիներ։ Կամ նման այլ բաներդպրոց գնային։ Տունը կարծես թե բարեխիղճ էր կառուցված եւ հնարավորին չափ մեկուսացված էր աշխարհից, որ տանը անում են 50-ից հետո։ Այնինչբայց մողեսի ձագերը ծակուծուկ գտնում, հիմա իր ողջ կենսագործունեությունը ուղղված էր սեփական անձը սպասարկելուն։ Եվ ամեն մի գործողություն եթե ոչ անիմաստսողոսկում էին զովի այդ դրախտը, գոնե ձանձրալի էր։ Կլպածորտեղ մարդը մենակ տերուտնօրեն էր՝ պատերով, կտրտած ու բոլորեքյան ափսեի մեջ շարած խնձորի համից ուրախացող չկարառաստաղով հանդերձ անհասկանալիորեն ահռելի մի տարածքի, հեծանիվը արագ գործի գցող հոր ձեռքի հմտությունով հպարտացող չկարորտեղ օրվա տապից կարող էր շունչ քաշել միլիոն մողես։ Բայց մողեսների բախտը չէր բերել, որովհետեւ կենվորը զզվում էր սողուններից եւ նա դարձել էր ինքն իր ջանքերի սպառողը, ինքն իրեն գնահատողը՝ սալաթի համուհոտի հարցում, առհասարակ լպրծուն բաներից։ Նա մինչեւ քսան տարեկան դառնալը նույնիսկ ինքն իր ունկնդիրըմակարոն չէր կերել (իսկ բրինձ չէր ուտում, որովհետեւ սկսել էր ինքն իր հետ խոսել։ Երեք հարյուր քայլի վրա պետք է լիներ ծովըմեծ եղբայրը չէր ուտում), որի ո'չ շունչն էր զգացվումեւ երբ տնեցիները ճաշի էին նստում, ո'չ ձայնն էր լսվում, որովհետեւ ծովը քաղաքից կտրում մայրը ամեն անգամ հոգապահուստ մի բան գտնում էր գիշեր-ցերեկ շառաչող մայրուղին։ նրա համար։

:Մայրուղուն կպած միհարկանի տներով ավանը ցերեկը կարծես չէր ապրում։ Մարդիկ դրսում էին լինում միայն հույժ անհրաժեշտության բերումովԻսկ խաշի հանդեպ զզվանքը հաղթահարեց կամքի գերագույն լարումով։ Բայց դա, իսկ մայրամուտից հետո երեխաներին քշում էին տներըերեւի, որովհետեւ արեվածագից շատ առաջ սկսում անխուսափելի էր տապը, իսկ երեխաները պիտի առնեին իրենց քունը եւ դպրոց գնային։ Տունը կարծես թե բարեխիղճ էր կառուցված եւ հնարավորին չափ մեկուսացված որովհետեւ խաշը ոչ միայն հնարավորություն էր աշխարհիցտալիս կիրակի առավոտ վաղ հավաքվել ընկերներով, բայց մողեսի ձագերը ծակուծուկ գտնումայլեւ արարողություններից զուրկ հայ կյանքում խաշ ուտելը միակ ամբողջական արարողությունն է, սողոսկում էին զովի այդ դրախտըոր կապված չէ հուղարկավորության, որտեղ մարդը մենակ տերուտնօրեն էր՝ պատերովցեղասպանության եւ այլ արհավիրքների հետ։ Այդ ժամանակ էլ սովորեց օղի խմել։ Թե այլ հարավցիներ ինչու են օղի խմում, առաստաղով հանդերձ անհասկանալիորեն ահռելի չհասկացավ, բայց ինքը օղի սկսեց խմել՝ խաշի հանդեպ զզվանքը հաղթահարելու համար։ Թեեւ օղի խմելն էլ մի տարածքիառանձին զզվանք էր։ Իսկ փորոտիքը, որտեղ օրվա տապից կարող էր շունչ քաշել միլիոն մողես։ Բայց մողեսների բախտը չէր բերելայնուամենայնիվ, որովհետեւ կենվորը զզվում ափսեից հանում էր սողուններից եւ առհասարակ լպրծուն բաներից։ Նա մինչեւ քսան տարեկան դառնալը նույնիսկ մակարոն չէր կերել (իսկ բրինձ չէր ուտումմիշտ, որովհետեւ մեծ եղբայրը չէր ուտում), եւ երբ տնեցիները ճաշի էին նստում, մայրը ամեն անգամ հոգապահուստ մի բան գտնում ինչպես մինչ այդ սոխն էր նրա համար։ հանել։

:Իսկ խաշի հանդեպ զզվանքը հաղթահարեց կամքի գերագույն լարումով։ Բայց դա …Պարզվեց, երեւի, անխուսափելի որ հեռուստացույցի էկրանից պոկ չգալու մարդկային կարողությունը անսահման է։ Նայել լինում էրգրեթե անընդհատ՝ օրուգիշեր եւ շաբաթներ շարունակ, որովհետեւ խաշը ոչ միայն հնարավորություն էր տալիս կիրակի առավոտ վաղ հավաքվել ընկերներովնաեւ բազմոցի մեջ ննջել—արթնանալով, այլեւ արարողություններից զուրկ հայ կյանքում խաշ ուտելը միակ ամբողջական արարողությունն էեւ հայտնի չէր՝ դա կբերի ծույլ—անմեղ ապուշությա՞ն, թե՞ ներսում դավադիր պրկվող մի լար հանկարծ կճայթի։ Մտածելու ընդունակությունը կորցնել պետք չէր ամեն պարագայում։ Իսկ գրելը մտածելու լավագույն ձեւն է։ Նման դեպքերում առաջին միտքը, որ կապված չէ հուղարկավորությանգալիս է չնչին երկրի պաշտոնազրկված գեներալի գլուխը, ցեղասպանության եւ այլ արհավիրքների հետ։ Այդ հավատարմության ու դավաճանության, հեղափոխության ու հակահեղափոխության հավերժ թեման է։ Բայց այնքան ժամանակ էլ սովորեց օղի խմել։ Թե այլ հարավցիներ ինչու են օղի խմումչէր անցել, չհասկացավոր քաղաքականության թողած խորշանքը անցած լիներ, բայց ինքը օղի սկսեց խմել՝ խաշի հանդեպ զզվանքը հաղթահարելու համար։ Թեեւ օղի խմելն այնքան էլ մի առանձին զզվանք էր։ Իսկ փորոտիքըթարմ չէին տպավորությունները, այնուամենայնիվոր վիրավորվածությունը ձգտեր ժայթքելու։ Նաեւ այդքան անխելք չէր, ափսեից հանում էր միշտոր մտածեր, ինչպես մինչ այդ սոխն էր հանել։թե իր կյանքի օրինակը մեկնումեկին դաս կլինի։

: ․․․ՊարզվեցՊատմությունը ե՞րբ է մեկնումեկին դաս եղել, որ հեռուստացույցի էկրանից պոկ չգալու մարդկային կարողությունը անսահման է։ Նայել լինում էր գրեթե անընդհատ՝ օրուգիշեր եւ շաբաթներ շարունակ, նաեւ բազմոցի մեջ ննջել-արթնանալովայսուհետեւ ինչ—որ մեկի համար լինի։ Ամեն ոք, ամեն սերունդ իր անկապտելի իրավունքն է համարում սեփական սխալների վրա սովորելը եւ հայտնի չէր՝ դա կբերի ծույլ-անմեղ ապուշությա՞նայդ իրավունքից օգտվում է առավելագույնս ագրեսիվ։ Եվ երբ բավականաչափ սխալված է լինում, թե՞ ներսում դավադիր պրկվող մի լար հանկարծ կճայթի։ Մտածելու ընդունակությունը կորցնել պետք չէր ամեն պարագայում։ Իսկ գրելը մտածելու լավագույն ձեւն է։ Նման դեպքերում առաջին միտքըորպեսզի կարողանա դաս քաղել սեփական սխալներից, որ գալիս է չնչին երկրի պաշտոնազրկված գեներալի գլուխըհաջորդ սերնդի սխալվելու ժամանակը։ Ելքը անպաճույճ օրագրությունն էր։ Չորս պատերի մեջ անցկացրած աննման օրերի նկարագրությունը գերադասելի էր թվում, հավատարմության ու դավաճանությանքան աննկատելիորեն բարձրաձայն մտածելուն անցնելը, հեղափոխության ու հակահեղափոխության հավերժ թեման է։ Բայց այնքան ժամանակ ինչի նշանները երեւում էին։ Մնում էր հեռու վանել օրագիր պահող տասնչորս տարեկան աղջկա պատկերը։ Այդ պատկերը հուշում էր սենտիմենտով ցեխ դառնալու վտանգը, ինչը ոչնչով լավ չէր անցելվաղաժամ զառամախտից։ Որոնք, որ քաղաքականության թողած խորշանքը անցած լիներգուցե, այնքան էլ թարմ չէին տպավորությունները, որ վիրավորվածությունը ձգտեր ժայթքելու։ Նաեւ այդքան անխելք նույն երեւույթի երկու դրսեւորումներն էին։ Բայց ահա գրիչը երկար ժամանակ չէր, որ մտածեր, թե իր կյանքի օրինակը մեկնումեկին դաս կլինի։ նստում ձեռքին։

:Պատմությունը ե՞րբ է մեկնումեկին դաս Երեւի այդպես եղել, որ այսուհետեւ ինչ-որ մեկի համար լինի։ Ամեն ոք, ամեն սերունդ իր անկապտելի իրավունքն էր առաջին անգամ սափրվելիս։ Այդպես հաստատ լինում է համարում սեփական սխալների տեւական հիվանդությունից հետո շապիկի կոճակները կոճկելիս։ Երբ տարին տարվա վրա սովորելը եւ սուրճը դնում են օգնականները, գրում են օգնականները, զենքը յուղում են, հեռախոսը լիցքավորում են… Հարկադիր պորտաբույծի այդ իրավունքից օգտվում առօրյայում գրելուց մնում է առավելագույնս ագրեսիվ։ մակագրելը, մտածելուց՝ այլոց մտքերին հավանություն տալը կամ չտալը, իսկ մնացած բաներից` միայն այն, ինչ չեն անում ուրիշի ներկայությամբ նույնիսկ օրուգիշեր թիկնազորով շրջապատված գեներալները։ Եվ երբ բավականաչափ սխալված մարդը վերջնականապես մնում է լինումմենակ, որպեսզի կարողանա դաս քաղել սեփական սխալներիցերկար ժամանակ չի կարողանում հասկանալ՝ դա ծերությունի՞ց է, գալիս թե՞ անբանության վարժվելուց։ Այդպես շփոթված է հաջորդ սերնդի սխալվելու ժամանակը։ Ելքը անպաճույճ օրագրությունն էր։ Չորս պատերի մեջ անցկացրած աննման օրերի նկարագրությունը գերադասելի էր թվումլինում դպրոցականը ամառային արձակուրդներից հետո։ Թե՛ գրիչը չի նստում ձեռքին, քան աննկատելիորեն բարձրաձայն մտածելուն անցնելըթե՛ չի կենտրոնանում թելադրության վրա։ Իսկ դասատուն բութ է ու չի հասկանում, ինչի նշանները երեւում էին։ Մնում էր հեռու վանել օրագիր պահող տասնչորս տարեկան աղջկա պատկերը։ Այդ պատկերը հուշում էր սենտիմենտով ցեխ դառնալու վտանգըոր թելադրության փոխարեն երեխային պետք է շարադրությունով, ինչը ոչնչով լավ չէր վաղաժամ զառամախտից։ Որոնք, գուցե, նույն երեւույթի երկու դրսեւորումներն էին։ Բայց ահա գրիչը երկար ժամանակ չէր նստում ձեռքին։ աստիճանաբար ամռան օրերից ետ բերել դասարան։

:Երեւի այդպես եղել …Սուրճը այս անգամ էլ թափվեց։ Սեւեռուն նայում էր առաջին անգամ սափրվելիս։ Այդպես հաստատ լինում է տեւական հիվանդությունից հետո շապիկի կոճակները կոճկելիս։ Երբ տարին տարվա վրա սուրճը դնում են օգնականներըսրճեփի բերանին, գրում են օգնականներընույնիսկ երկու քայլ չարեց գավաթը ողողելու համար, զենքը յուղում ենբայց փրփուրի բարձրանալը չնկատեց։ Խնդիրը հիմա այն էր՝ անմիջապես մաքրի՞, հեռախոսը լիցքավորում են... Հարկադիր պորտաբույծի այդ առօրյայում գրելուց մնում քանի դեռ թափվածքը չի չորացել տաքացած էմալի վրա, թե՞ մնա սուրճ խմելուց հետո։ Հետոյին մնալը ժամանակ էր խլելու։ «Իսկ ժամանակիդ ի՞նչ է մակագրելըեղելե, մտածելուց՝ այլոց մտքերին հավանություն տալը կամ չտալը— հեգնեց Մենակը։ Ժամանակ առ ժամանակ բեռնատարի մի հռնդյուն, իսկ մնացած բաներից` միայն այնմարդատարի մի շչակ հիշեցնում էր, ինչ չեն անում ուրիշի ներկայությամբ նույնիսկ օրուգիշեր թիկնազորով շրջապատված գեներալները։ Եվ երբ մարդը վերջնականապես մնում է մենակոր տան պատերից դուրս, երկար ժամանակ չի կարողանում հասկանալ՝ դա ծերությունի՞ց էայնուամենայնիվ, ինչ—որ կյանք կա։ Այդ կյանքի գոյությունը հիշեցնում էր, թե՞ անբանության վարժվելուց։ Այդպես շփոթված է լինում դպրոցականը ամառային արձակուրդներից մեկ էլ, ճնճղուկների ձայնը մայրամուտից հետո։ Թե՛ գրիչը չի նստում ձեռքինՈրտե՞ղ են ճնճղուկները թաքնվում ցերեկը անստվեր այս երկրում։ Ինքը ինչքան պիտի ապրի այս երկրում, թե՛ չի կենտրոնանում թելադրության վրա։ որ արմավենու ստվերը համարի ստվեր, եւ ճնճղուկների ճռվողյունը արմավենու սաղարթների մեջ հնչի համոզիչ։ Ավելի համոզիչ կլիներ կաչաղակի գոյությունը։ Կամ ավելի բազմերանգ մի բանի։ Իսկ դասատուն բութ ճնճղուկը պատկերանում է ու չի հասկանում, որ թելադրության փոխարեն երեխային պետք է շարադրությունով, աստիճանաբար ամռան օրերից ետ բերել դասարան։ վաղ գարնան հալոցքի ջրերի մեջ ցայվելիս։

: ․․․Սուրճը այս անգամ էլ թափվեց։ Սեւեռուն նայում էր սրճեփի բերանինԵվ եթե ծառի գոյությունը անխուսափելի է այդ պատկերի մեջ, նույնիսկ երկու քայլ չարեց գավաթը ողողելու համարծառը պիտի ուռի լինի կամ ծիրանի ծառ՝ խոնավ շիվերը բողբոջելու խոստումով մգացած։ Եվ եթե հալոցքի ջրերում ձմռան անսնունդ օրերին նիհարած, բայց փրփուրի բարձրանալը չնկատեց։ Խնդիրը հիմա այն էր՝ անմիջապես մաքրի՞, քանի դեռ թափվածքը չի չորացել տաքացած էմալի գարնան վրաառույգի եկած ճնճղուկը կա, թե՞ մնա սուրճ խմելուց հետո։ Հետոյին մնալը ժամանակ էր խլելու։ «Իսկ ժամանակիդ ի՞նչ է եղելեհնարավոր չէ,- հեգնեց Մենակը։ Ժամանակ առ ժամանակ բեռնատարի մի հռնդյունոր կողքը չհայտնվի փողքերը քշտած ու սանդալները բոբիկ ոտքերին, մարդատարի մի շչակ հիշեցնում էրճիպոտը ձեռքին, որ տան պատերից դուրսչփչփոցով ճնճղուկներին հալածող երեխան։ «Արդյո՞ք քո որդին քո կորցրած մանկության որոնումը չէե, այնուամենայնիվ—զգուշորեն, ինչ-որ կյանք կա։ Այդ կյանքի գոյությունը հիշեցնում եռման սուրճի առաջին կումը անելու նման մտածեց Մենակը։ Հիմա սուրճը պետք էրխնամքով տեղափոխել աշխատասենյակ — այդպես անվանել էր երկու սենյակներից մեկը, մեկ էլորտեղ չէր քնում։ Մոխրամանը վերցնի՞ հետը, ճնճղուկների ձայնը մայրամուտից հետո։ Որտե՞ղ են ճնճղուկները թաքնվում ցերեկը անստվեր այս երկրում։ Ինքը ինչքան պիտի ապրի այս երկրումթե՞ կվերադառնա… Բայց վերցրեց հետը։ Իհարկե, որ արմավենու ստվերը համարի ստվերշտապելու տեղ չուներ, բայց եթե ողջ կյանքում շարժումներդ արդյունավետ դարձնելուն ես վարժվել, դա անհնար է փոխել, թեկուզեւ օրդ անվերջանալի լինի, եւ ճնճղուկների ճռվողյունը արմավենու սաղարթների մեջ հնչի համոզիչ։ Ավելի համոզիչ կլիներ կաչաղակի գոյությունը։ Կամ ավելի բազմերանգ ժամանակդ` անսահման։ Այդպես էլ չսովորեց սուրճը ափսեով խոհանոցից տեղափոխել սենյակ։ Ափսեին դրած թափում էր։ Եվ երբ մի բանի։ Իսկ ճնճղուկը պատկերանում քանի տարի առաջ կռահեց, որ պետք է վաղ գարնան հալոցքի ջրերի մեջ ցայվելիս։ բաժակը առանձին պահել, ափսեն՝ առանձին, արդեն ուշ էր։

:Եվ եթե ծառի գոյությունը անխուսափելի է այդ պատկերի մեջՆաեւ վիրավորական էր այդքան ուշ հասկանալը։ Նույնքան վիրավորվեց իր համար ու հպարտացավ որդու համար, ծառը պիտի ուռի լինի կամ ծիրանի ծառ՝ խոնավ շիվերը բողբոջելու խոստումով մգացած։ Եվ եթե հալոցքի ջրերում ձմռան անսնունդ օրերին նիհարածերբ տեսավ՝ ինչպես էր դեռ վեցամյա որդին օճառում մի ձեռքը՝ ուղղանկյուն օճառը մի ափի մեջ պտտեցնելով։ Այդ տարիքում, բայց գարնան երբ մի կյանք է վատնվում կոշիկի քուղերը կապել սովորելու վրա առույգի եկած ճնճղուկը կա, հնարավոր չէդժվար է մտածել, որ կողքը չհայտնվի փողքերը քշտած ու սանդալները բոբիկ ոտքերինթե մի տեղ մեկ անգամ տեսել—սովորել էր։ Բարեբախտաբար, ճիպոտը ձեռքինինչ—ինչ հմտություններ կապիկից դեռ մնացել են մարդու մեջ եւ եթե մեր մեջ չեն դրսեւորվում, չփչփոցով ճնճղուկներին հալածող երեխան։ «Արդյո՞ք քո որդին քո կորցրած մանկության որոնումը չէեմեզնով փոխանցվում են մեր երեխաներին։ Մի խոսքով,-զգուշորեն, եռման սուրճի առաջին կումը անելու նման մտածեց Մենակը։ Հիմա եթե սուրճը պետք էր խնամքով տեղափոխել աշխատասենյակ - այդպես անվանել էր երկու սենյակներից մեկը, որտեղ չէր քնում։ Մոխրամանը վերցնի՞ հետըմատուցվում, թե՞ կվերադառնա... խմում էր առանց ափսեի։ Բայց վերցրեց հետը։ Իհարկեայն դեպքում, շտապելու տեղ չուներերբ պահը ներքուստ հանդիսավոր էր թվում, բայց վերադառնում էր խոհանոց՝ ափսեն բաժակին հասցնելու։ Միաժամանակ փոխում էր մոխրամանը։ «Եվ եթե ողջ կյանքում շարժումներդ արդյունավետ դարձնելուն ես վարժվել, դա անհնար այդպես է փոխել, թեկուզեւ օրդ անվերջանալի լինի— մտածեց Մենակը՝ առանց հեռուստացույցի պատկերը ընկալելու, եւ ժամանակդ` անսահման։ Այդպես էլ չսովորեց սուրճը ափսեով խոհանոցից տեղափոխել սենյակ։ Ափսեին դրած թափում էր։ Եվ երբ մի քանի տարի առաջ կռահեց, որ պետք —եթե քո երեխան քո կորցրած մանկության որոնումն է բաժակը առանձին պահել, ափսեն՝ առանձինապա ի՞նչ էր քո մանկությունը, արդեն ուշ էր։ եթե ոչ ծնողիդ որոնումը իր սեփական մանկության…»։

:Նաեւ վիրավորական …Ծխախոտը կպցրեց ֆիլտրով ծայրից։ Սխալ կպցնելիս առաջին ռեակցիան այն էր այդքան ուշ հասկանալը։ Նույնքան վիրավորվեց իր համար ու հպարտացավ որդու համարլինում, երբ տեսավ՝ ինչպես որ ծխախոտը արագ շուռ էր դեռ վեցամյա որդին օճառում մի ձեռքը՝ ուղղանկյուն օճառը մի ափի մեջ պտտեցնելով։ տալիս եւ հալված ֆիլտրով վառում լեզուն։ Հետեւյալ շարժումով միայն ծխախոտը նետում էր մոխրամանի մեջ։ Այդ տարիքում, երբ մի կյանք բանի հետ արդեն հաշտվել էր։ «Այդ դեպքում ո՞րն է վատնվում կոշիկի քուղերը կապել սովորելու վրա, դժվար քո հատվածը այդ շղթայում։ Ե՞րբ է մտածելերեխան ձերբազատվում ծնողից։ Մեծանալով՝ ինչքա՞ն։ Կռահելով ի՞նչե։ Արդյո՞ք ամեն նոր երեխայով ծնվում են նորից, թե փորձում են վերհիշել մի տեղ մեկ անգամ տեսել-սովորել էր։ Բարեբախտաբարտարիք, ինչ-ինչ հմտություններ կապիկից դեռ մնացել են մարդու մեջ եւ եթե մեր մեջ չեն դրսեւորվումերբ մահվան մասին նույնքան պատկերացում ունեն, մեզնով փոխանցվում են մեր երեխաներին։ Մի խոսքովորքան` կյանքի, եթե սուրճը չէր մատուցվումայսինքն՝ ոչ մի… Կյանքի անվերջանալիության զգացողության կարճ մի շրջան, խմում էր առանց ափսեի։ Բայց այն դեպքումորը գուցե կարիք ունի վերստին, երբ պահը ներքուստ հանդիսավոր էր թվումշարունակաբար խաղարկվելու՝ որպես իսկական վարկածը չափահաս մարդու արդեն կարծես թե չեղած կյանքի… Չեղած, վերադառնում որովհետեւ կյանքը այնտեղ էր խոհանոց՝ ափսեն բաժակին հասցնելու։ Միաժամանակ փոխում էր մոխրամանը։ «Եվ եթե այդպես է,- մտածեց Մենակը՝ առանց հեռուստացույցի պատկերը ընկալելուորտեղ չկար մահվան գիտակցումը։ Հետո զարմանալիորեն եկավ մահվան գոյության գիտակցումը,-եթե քո երեխան քո կորցրած մանկության որոնումն էանմիջապես էլ սարսափը՝ անհասկանալիի հանդեպ, ապա ի՞նչ էր քո մանկությունըհետո՝ տարակուսանքը, եթե ոչ ծնողիդ որոնումը իր սեփական մանկության...»։ բայց` ինչո՞ւ։

: ․․․Ծխախոտը կպցրեց ֆիլտրով ծայրից։ Սխալ կպցնելիս առաջին ռեակցիան այն էր լինումԵվ այնուհետեւ դա եղավ ոչ թե կյանք, որ ծխախոտը արագ շուռ էր տալիս եւ հալված ֆիլտրով վառում լեզուն։ Հետեւյալ շարժումով միայն ծխախոտը նետում էր մոխրամանի մեջ։ Այդ բանի հետ արդեն հաշտվել էր։ «Այդ դեպքում ո՞րն է քո հատվածը այդ շղթայում։ Ե՞րբ է երեխան ձերբազատվում ծնողից։ Մեծանալով՝ ինչքա՞ն։ Կռահելով ի՞նչե։ Արդյո՞ք ամեն նոր երեխայով ծնվում են նորիցմինչեւ Առաջին Սարսափի Պահը, փորձում են վերհիշել այլ մահին խաբս տալու հնարքների մի տարիքերկար ընթացք։ Այլ անդուլ ստորաքարշություն Աստծո առաջ։ Սուրճը դառը թվաց։ Առավել դառը, երբ մահվան մասին նույնքան պատկերացում ունենքան անշաքար սուրճը պիտի լիներ։ Արժեր մի կտոր շաքարով քաղցրացնել օրը, որքան` կյանքիվերջին հաշվով նոր շաբաթ էր սկսվում։ Անցած տասնմեկ ամիսների օրերի հաջորդականության մեջ միայն այն էր տեղի ունենում, այսինքն՝ ոչ մի... Կյանքի անվերջանալիության զգացողության կարճ մի շրջանոր շաբաթը սկսվում, որը գուցե կարիք ունի վերստինշաբաթը վերջանում էր։ Չհաշված, որ օրը լուսանում—օրը մթնում էր։ Բայց անկախ այն բանից՝ օրը ուշ կմթնի, շարունակաբար խաղարկվելու՝ որպես իսկական վարկածը չափահաս մարդու արդեն կարծես թե չեղած կյանքի... Չեղածշուտ կլուսանա, որովհետեւ կյանքը այնտեղ էրանկախ այն բանից՝ լուսինը կբոլորի, որտեղ չկար մահվան գիտակցումը։ Հետո զարմանալիորեն եկավ մահվան գոյության գիտակցումըթե` ոչ, անմիջապես էլ սարսափը՝ անհասկանալիի հանդեպժամանակի հոգեմաշ ընթացք կոտորակող արհեստական շեշտեր են հարկավոր։ Օրը՝ առաջին բաժակ սուրճից հետո, հետո՝ տարակուսանքըշաբաթ օրը կիրակիից առաջ, բայց` ինչո՞ւ։ թեթեւ երեքշաբթին՝ ծանր երկուշաբթի օրվանից հետո…

:Եվ այնուհետեւ դա եղավ ոչ թե կյանքԵրկրի ձգողականությունը բավարար է մարդուս կանգուն պահելու համար, բայց բավարար չէ հոգեկան հավասարակշռությունը պահպանելու համար՝ ժամանակի անբեկբեկ ընթացքի մեջ։ Մարդը չի կարող ժամանակի ձյութե հոսքի մեջ լռած հոսել ու ծեփվել տիեզերքի անհունությանը։ «Գոհացիր սուրճիդ այս պահի համովե,—ինքն իրեն խորհուրդ տվեց Մենակը։ Պետք է վայելել այն զգացողությունը, որ էր մինչեւ Առաջին Սարսափի Պահըայսօր նույն սուրճից ես խմում, այլ մահին խաբս տալու հնարքների մի երկար ընթացք։ Այլ անդուլ ստորաքարշություն Աստծո ինչ խմել ես տասնհինգ տարի առաջ։ Սուրճը դառը թվաց։ Առավել դառըՉի բացառվում, քան անշաքար որ վաղուց արդեն դա նույն սուրճը պիտի լիներ։ Արժեր մի կտոր շաքարով քաղցրացնել օրըչէ, վերջին հաշվով նոր շաբաթ էր սկսվում։ Անցած տասնմեկ ամիսների օրերի հաջորդականության մեջ միայն այն էր տեղի ունենումհնարավոր է, որ շաբաթը սկսվումհամն է արդեն ուրիշ, շաբաթը վերջանում էր։ Չհաշվածբայց համի հիշողությունը ասում է՝ նույնն է։ Չի բացառվում նաեւ, որ օրը լուսանում-օրը մթնում էր։ Բայց անկախ այն բանից՝ օրը ուշ կմթնիեթե երբեւէ կորսվի անգամ համի զգացողությունդ, թե շուտ կլուսանահամի հիշողությունը թույլ չի տա կռահել այդ մասին։ Հնարավոր է անգամ, անկախ այն բանից՝ լուսինը կբոլորիոր երբ մահը մոտ լինի, թեապրելու սովորույթը թույլ չի տալու կռահել այդ մասին։ Ամեն անգամ խոհանոցի պատուհանից դուրս նայելը խիզախություն էր։ Իսկ դուրսը անշարժ արմավենին էր՝ հարեւանի բակում, եւ` ոչիր տան պարսպի կուրացուցիչ ճերմակ պատը։ Այս ճերմակությունը ինչի՞ համար է։ Արեւից երկնքին նայել չի լինում, ժամանակի հոգեմաշ ընթացք կոտորակող արհեստական շեշտեր են հարկավոր։ Օրը՝ առաջին բաժակ սուրճից հետոծովը կուրացնում է առավել անգութ, շաբաթ օրը կիրակիից առաջցամաքային այս համատարած ճերմակը մի՞թե նրա համար է, թեթեւ երեքշաբթին՝ ծանր երկուշաբթի օրվանից հետո․․․ որ տառապանքը կատարյալ լինի։ Ծովի մոտիկությունը ոչնչով չէր զգացվում։ Հարավային ծովը անապատի շարունակությունն է հեղուկ վիճակում։ Դեռ պիտի շնորհակալ լինել ծովին, որ չի խաշում ձկներին ու շպրտում ափ։

:Երկրի ձգողականությունը բավարար է մարդուս կանգուն պահելու համար …Անապատի անողորմ աստված, բայց բավարար չէ հոգեկան հավասարակշռությունը պահպանելու համար՝ ժամանակի անբեկբեկ ընթացքի մեջ։ Մարդը չի կարող ժամանակի ձյութե հոսքի մեջ լռած հոսել ու ծեփվել տիեզերքի անհունությանը։ «Գոհացիր սուրճիդ այս պահի համովեդու հո լավ գիտես,-ինքն իրեն խորհուրդ տվեց Մենակը։ Պետք որ այստեղ պիտի ծնվեր Փրկչի առասպելը։ Այստեղ պիտի ծլեր Դրախտի հույսը, որովհետեւ կլոր տարին ցերեկը դժոխք է վայելել այն զգացողությունը, որ այսօր նույն սուրճից ես խմում, ինչ խմել ես տասնհինգ տարի առաջ։ Չի բացառվումեւ մութը, որ վաղուց արդեն դա նույն սուրճը չէսառը գույնի էր լինելու, հնարավոր տաք էդժոխքի կպրեկարասի նման, որ համն եւ օդի շարժումը ոչ թե քամի է արդեն ուրիշ, բայց համի հիշողությունը ասում է՝ նույնն է։ Չի բացառվում նաեւայլ կրակի բոցերի պես լիզում է մարդուս մարմինը։ Այստեղ չէր կարող հավատը մոլեռանդ չլինել, որ եթե երբեւէ կորսվի անգամ համի զգացողությունդ, համի հիշողությունը թույլ չի տա կռահել այդ մասին։ Հնարավոր է անգամորովհետեւ երկրային դժոխքից փրկվելու այլ միջոց չկա՝ մոլեգնորեն փրկություն հայցելուց եւ փրկությանը մոլեռանդորեն հավատալուց բացի։ Եվ չէր կարող փրկիչը մարդու տեսքով չլինել, քանի որ երբ մահը մոտ լինիավազուտներում եւ ապառաժների մեջ օգտակար ու ապավեն բան չկա, ապրելու սովորույթը թույլ որը տոտեմի դեր ստանձնելու պիտանի լիներ։ Ուղտին չի տալու կռահել այդ մասին։ Ամեն անգամ խոհանոցի պատուհանից դուրս նայելը խիզախություն էր։ Իսկ դուրսը անշարժ արմավենին էր՝ հարեւանի բակումկարելի ուտել, հեծնել եւ` իր տան պարսպի կուրացուցիչ ճերմակ պատը։ Այս ճերմակությունը ինչի՞ համար է։ Արեւից երկնքին նայել չի լինումհավատալ միաժամանակ։ Եվ պաշտամունքի առարկան մնում էր էլի մարդակերպը, ծովը կուրացնում է առավել անգութորը, ցամաքային այս համատարած ճերմակը մի՞թե նրա համար էսակայն, որ տառապանքը կատարյալ լինի։ Ծովի մոտիկությունը ոչնչով չէր զգացվում։ Հարավային ծովը անապատի շարունակությունն է հեղուկ վիճակում։ Դեռ ծնված պիտի շնորհակալ լինել ծովին, որ չի խաշում ձկներին ու շպրտում ափ։լիներ մեզ նման անօգնական։

: ․․․Անապատի անողորմ աստված, դու հո լավ գիտես, որ այստեղ պիտի ծնվեր Փրկչի առասպելը։ Այստեղ պիտի ծլեր Դրախտի հույսը, որովհետեւ կլոր տարին ցերեկը դժոխք է, եւ մութը, որ սառը գույնի էր լինելու, տաք է դժոխքի կպրեկարասի նման, եւ օդի շարժումը ոչ թե քամի է, այլ կրակի բոցերի պես լիզում է մարդուս մարմինը։ Այստեղ չէր կարող հավատը մոլեռանդ չլինել, որովհետեւ երկրային դժոխքից փրկվելու այլ միջոց չկա՝ մոլեգնորեն փրկություն հայցելուց եւ փրկությանը մոլեռանդորեն հավատալուց բացի։ Եվ չէր կարող փրկիչը մարդու տեսքով չլինել, քանի որ ավազուտներում եւ ապառաժների մեջ օգտակար ու ապավեն բան չկա, որը տոտեմի դեր ստանձնելու պիտանի լիներ։ Ուղտին չի կարելի ուտել, հեծնել եւ հավատալ միաժամանակ։ Եվ պաշտամունքի առարկան մնում էր էլի մարդակերպը, որը, սակայն, ծնված պիտի լիներ մեզ նման անօգնական։ :Եվ չիմանար ճանապարհը այն մյուս, իսկական կյանքի։ Իսկական, որովհետեւ այս մեկը կարծես թե չստացվեց։ Չստացվեց, որովհետեւ չգոյության հակառակը չի կարող տառապանքը լինել։ Ոչ ոք իր կամքով չի եկել այս աշխարհ անգոյությունից, եւ ուրեմն կյանքը չի կարող պատիժ լինել, որովհետեւ պատիժ չի հասնում անմեղին։ Ոչ ոք իր կամքով չի եկել, հետեւաբար, նրա համար չի եկել, որ գնալը լինի ցավագնորեն գիտակցելի։ Վերջին հաշվով, կյանքը այնպիսի գին է, որի դիմաց բնությունը չէր կարող հատուցել նենգությամբ։ Անցումը դեպի անէություն, ամենաքիչը, պիտի լինի չգիտակցված, ինչպես չի գիտակցվել ծնունդը։ Հակառակը կլիներ անտրամաբանական։ Հյուլե առ հյուլե տրամաբանված տիեզերական գոյության այս ընթացքի մեջ անտրամաբանական այդ պահը չի կարող լինել։ Գոյության վերջի գիտակցում չի կարող լինել, որովհետեւ չի կարող լինել վերջին պահի գիտակցումը։ Վերջին պահի գիտակցումը բացառվում է, որովհետեւ դրան պիտի նախորդի նախավերջին պահի զգացողությունը։ Բայց ամբողջ հարցն այն է, որ հենց այդ պահի ընկալումն է անհնար, որովհետեւ ոչ ոք մինչեւ վերջ չի հավատալու վերջին պահի անխուսափելիությանը։ «Պիտի որ չհավատաե,-ցածրաձայն —ցածրաձայն ասաց Մենակը։ Այդ օրերից մի օրը նա քնից կտրուկ արթնացավ ու հասկացավ, որ նախորդ պահին սիրտը մի երկվայրկյան դադար էր առել։ Եվ հասկացավ, որ այդպես է լինում։ Դադարը, ժամանակավոր թե հավերժ, չեն զգում։ Զգում են դադարից վերադառնալը։ Ինչպես ուշաթափությունից ետ գալն են զգում եւ չեն զգում գնալը։  [[Category: Արձակ]]