Changes

― — Հապա նայեք, Հոլմս, ― — ասացի ես։ ― — Ինչ-որ խելագար է վազում։ Չեմ հասկանում, ինչպես են հարազատները նրան թողնում առանց հսկողության։

― — Ի՞նչ է պատահել նրան, ― — զարմացա ես։ ― — Կարծես ինչ-որ տուն է փնտրում։

― — Կարծում եմ, այստեղ է շտապում, ― — ձեռքերը շփելով ասաց Հոլմսը։

― — Այստե՞ղ։

― — Այո։ Կարծում եմ, որ նրան հարկավոր է ինձ հետ խորհրդակցել։ Բոլոր նշաններն առկա են։ Ճի՞շտ էի, թե ոչ։

― — Դուք եկել եք ինձ մոտ, որպեսզի պատմեք, թե ձեզ ինչ է պատահել, ― — ասաց նա։ Դուք ուժասպառ եք եղել արագ վազքից։ Հանգստացեք, հավաքեք ձեզ , և ես հաճույքով կլսեմ ինչ որ պատմեք։

― — Դուք, իհարկե, ինձ խելագարի տե՞ղ դրիք, ― — հարցրեց նա։

― — Ոչ, բայց տեսնում եմ, որ ձեզ հետ փորձանք է պատահել, ― — պատասխանեց Հոլմսը։

― — Այո, աստված էլ է տեսնում։ Դժբախտությունն այնքան անսպասելի և սարսափելի է, որ խելագարվել կարելի է։ Ես կտանեյի կտանեի անպատվությունը, չնայած խղճիս վրա ոչ մի բիծ չկա։ Անձնական դժբախտություն պատահում է յուրաքանչյուրի հետ։ Բայց միաժամանակ և՛ մեկը, և՛ մյուսը, այն էլ այսպիսի սարսափելի ձևով։ Բացի այդ, դա վերաբերում է ոչ միայն ինձ։ Եթե անմիջապես ելք չգտնվի դուրս գալու իմ աղետալի վիճակից, կարող է տուժել մեր երկրի ճանաչված անձերից մեկը։

― — Անունս, թերևս, հայտնի է ձեզ, ― — ասաց այցելուն։ Ես Ալեքսանդր Հոլդերն եմ, Թրեդնիդլ-սթրիթի «Հոլդեր և Ստիվենսոն» դրամատնից։

― — Հասկանում եմ, որ պետք չէ կորցնել ոչ մի րոպե։ Հենց որ ոստիկանական տեսուչը խորհուրդ տվեց դիմել ձեզ, անմիջապես շտապեցի այստեղ։ Բեյքր-սթրիթ հասա մետրոյով և կանգառից սկսած ամբողջ ճանապարհը վազել եմ, այսպիսի եղանակին երկտեղանոց կառքերը շատ դանդաղ են շարժվում։ Ես ընդհանրապես քիչ եմ շարժման մեջ լինում, դրա համար եմ այսպես շնչահեղձ եղել։ Բայց հիմա ինձ լավ եմ զգում և կաշխատեմ բոլոր փաստերը շարադրել որքան կարելի է հակիրճ և պարզ։

― — Միստր Հոլդեր, լսել եմ, որ դուք դրամական վարկ եք տալիս։

― — Այո։ Գործակալությունը վարկ է տալիս հուսալի երաշխիքով, ― — պատասխանեցի ես։

― — Ինձ հույժ անհրաժեշտ է հիսուն հազար ֆունտ ստեռլինգ, ընդ որում, անհապաղ, ― — հայտարարեց նա։ ― — Իհարկե, այդպիսի ոչ մեծ գումարը կարող էի պարտք վերցնել ընկերներիցս, բայց նախընտրում եմ այդ փոխատվությունը կատարել գործնական ձևով։ Եվ ստիպված ինքս եմ զբաղվում դրանով։ Դուք, իհարկե, հասկանում եք, որ իմ դիրքի տեր մարդուն անհարմար է այդ գործում կողմնակի անձանց խառնելը։

― — Թույլ տվեք իմանալ, որքան ժամանակով է դրամը ձեզ հարկավոր, ― — տեղեկացա ես։

― — Եկող երկուշաբթի ինձ պետք է մեծ գումար վերադարձնեն, և ես կմարեմ վարկը ցանկացած տոկոսով։ Բայց ինձ անչափ անհրաժեշտ է դրամն ստանալ անմիջապես։

― — Երջանիկ կլինեի դրամն անխոս տալ իմ անձնական միջոցներից, բայց դա բավականին մեծ գումար է, այնպես որ ստիպված եմ այդ անել գործակալության անունից։ Տարրական արդարամտությունը ընկերակցիս նկատմամբ պահանջում է, որ գործնական նախազգուշական միջոցների դիմեմ։

― — Այլ կերպ չի կարող լինել, ― — ասաց նա և վերցրեց քառակուսի սև սաթե տուփը, որը նախքան այդ դրել էր սեղանին, իր կողքին։ ― — Դուք անշուշտ, լսել եք հանրահայտ բյուրեղաքարե վարսակալի մասին։

― — Իհարկե։ Դա ազգային հարստություն է։

― — Միանգամայն ճիշտ է։ ― — Նա բացեց տուփը, փափուկ վարդագույն թավշի վրա իր գեղեցկությամբ փայլեց ոսկերչական արվեստի հոյակապ ստեղծագործությունը։

― — Վարսակալն ունի երեսունինը բյուրեղաքար, ― — ասաց նա։ ― — Ոսկե շրջանակի արժեքը գնահատման չի ենթարկվում։ Նրա ամենացածր արժեքը երկու անգամ ավելի է ինձ հարկավոր գումարից։ Պատրաստ եմ վարսակալը թողնել ձեզ մոտ։

― — Կասկածում եք վարսակալի արժեքի վրա՞, ― — ժպտաց նա։

― — Օ՜, ինչ եք ասում, կասկածում եմ միայն…

― — …թե հարմա՞ր է արդյոք այս վարսակալը թողնել ձեզ մոտ։ Կարող եք չանհանգստանալ։ Այս միտքն իմ գլխում չէր ծագի, եթե լիովին հավատացած չլինեի, որ չորս օրից ետ կստանամ վարսակալը։ Դատարկ ձևականություն է։ Դե, իսկ երաշխիքը բավարար համարու՞մ եք։

― — Միանգամայն։

― — Դուք, իհարկե, հասկանում եք, միստր Հոլդեր, որ իմ քայլը ամենախորին վստահության վկայությունն է, որ տածում եմ ձեր նկատմամբ։ Այս վստահությունը հիմնված է ձեր մասին ունեցած տեղեկությունների վրա։ Հույսս դնում եմ ձեր համեստության վրա, և որ դուք կխուսափեք այդ մասին որևէ բան խոսելուց։ Խնդրում եմ նաև վարսակալը պահեք բացառիկ խնամքով, քանի որ ցանկացած վնասվածքը աղմուկ կառաջացնի։ Դա համարյա նույնպիսի աղետալի հետևանքներ կունենա, ինչպես կորուստը։ Աշխարհում այլևս այսպիսի բյուրեղաքարեր չկան և եթե կորչի թեկուզ մեկը, ոչնչով փոխհատուցել չի լինի։ Բայց ես վստահում եմ ձեզ և հանգիստ խղճով ձեզ մոտ եմ թողնում վարսակալը։ Դրա ետևից կգամ անձամբ, երկուշաբթի առավոտ։

Մենակ մնալով և զննելով գրասեղանիս դրված թանկարժեք իրը, մտածեցի ինձ վրա դրված մեծ պատասխանատվության մասին։ Վարսակալի կորուստը մեծ աղմուկ կառաջացներ, չէ որ դա ազգային հարստություն էր։ Նույնիսկ սկսեցի ափսոսալ, որ խառնվեցի այդ գործին։ Բայց հիմա արդեն ոչնչով փոխել չէի կարող։ Վարսակալը կողպեցի ին իմ անձնական չհրկիզվող պահարանում և անցա աշխատանքի։

 Հենց այդ երեկո, երբ ճաշից հետո սուրճ էինք խմուոմ խմում հյուրասենյակում, Արթուրին և Մերիին պատմեցի, թե ինչ գանձ է գտնվում մեր տանը։ Իհարկե, չասացի հաճախորդի անունը։ Լյուսի Պարը, սուրճը մատուցելով, արդեն դուրս էր եկել սենյակից։ Դրանում հաստատ համոզված եմ, չնայած չեմ կարող պնդել, որ դուռը ետևից փակված էր։ Մերին և Արթուրը, իմ պատմությամբ հետաքրքրված, ցանկացան տեսնել հռչակավոր վարսակալը, բայց ես, հանուն բարօրության, գերադասեցի ձեռք չտալ։

 ― — Իսկ որտե՞ս ես դրել, -― — հարցրեց Արթուրը։

 ― — Պահարանի մեջ։

 ― — Պիտի հուսանք, որ այս գիշեր մեզ մոտ կողոպտիչներ չեն ներխուժի, ― — ասաց նա։

 ― — Պահարանը փակված է բանալիով, ― — առարկեցի ես։

 ― — Դատարկ բան է։ Ցանկացած բանալին կհարմարվի դրան։ Երեխա ժամանակս այն բացել եմ բուֆետի բանալիով։

 ― — Լսիր , հայրիկ, ― — աչքերը խոնարհելով ասաց նա։ ― — Չե՞ս կարող երկու հարյուր ֆունտ պարտք տալ ինձ։

 -― — Ոչ մի դեպքում, ― — կտրուկ պատասխանեցի ես։ ― — Առանց այդ էլ դրամական հարցում քեզ շատ եմ ազատություն տվել։

 ― — Այո, դու միշտ էլ առատաձեռն ես եղել, ― — ասաց նա։ ― — Բայց հիմա ինձ խիստ անհրաժեշտ է այդ գումարը, այլապես չեմ կարող երևալ ակումբում։

 ― — Ավելի լավ, ― — բացականչեցի ես։

 ― — Բայց չէ որ ինձ կարող են անազնիվ մարդ համարել։ Ես չեմ տանի այդպիսիս ամոթանքը։ Այսպես թե այնպես, ես պետք է ձեռք բերեմ այդ գումարը։ Եթե դու երկու հարյուր ֆունտ չտաս, ստիպված կլինեմ այն ձեռք բերել մի այլ ճանապարհով։

 ― — Ոչ մի ֆարտինգ չես ստանա, ― — բացականչեցի ես։

 Հետո որոշեցի շրջել սենյակները և նայել, թե արդյո՞ք ամեն ինչ կարգին է։ Սովորաբար, այդ պարտականությունը իր վրա է վերցնում Մերին , բայց այսօր որոշեցի, որ ավելի լավ է ինքս անեմ։ Աստիճաններից իջնելիս տեսա հյուրասենյակի պատուհանը փակող զարմուհուս։

 ― — Ասեք, հայրիկ, դուք թույլ տվե՞լ եք Լյուսիին հեռանալ։ ― — Ինձ թվաց, որ Մերին մի փոքր անհանգիստ է։

 ― — Այդ մասին խոսք անգամ չի եղել։

 ― — Հենց նոր նա դուրս եկավ ետնամուտքից։ Կարծում եմ, դուրս եկավ դռնակի մոտ ինչ-որ մեկին հանդիպելու։ Ինձ թվում է, դա բանի նման չէ, և ժամանակն է դրան վերջ տալու։

 ― — Անպայման վաղը խոսիր հետը, կամ եթե ցանկանում ես, ինքս կանեմ։ Ստուգե՞լ ես, ամեն ինչ լավ փակվա՞ծ է։

 ― — Այո, հայրիկ։

 ― — Այդ դեպքում, բարի գիշեր, զավակս։ ― — Համբուրեցի նրան, գնացի ննջասենյակս և շուտով քնեցի։

 ― — Ոչ, ոչ, միանգամայն պարզ եք պատմում, ― — պատասխանեց Հոլմսը։

 ― — Հիմա անցնում եմ պատմության այն մասին, որը կցանկանայի հատկապես ավելի մանրամասն շարադրել։ Սովորաբար խորը չեմ քնում, իսկ այդ անգամ անհանգստությունը խորը քնելուն բնավ չնպաստեց։ Մոտավորապես գիշերվա ժամը երկուսին արթնացա ինչ-որ թույլ աղմուկից։ Մինչ գլխի կընկնեի, թե ինչ է կատարվում, աղմուկը դադարեց, բայց այն տպավորությունը ստացա, որ զգուշորեն ինչ-որ տեղ փակեցին պատուհանը։ Համակ ուշադրություն դարձա։ Հանկարծ ննջարանիս կից սենյակից ինձ հասան քայլերի թեթև ձայներ։ Դուրս սողացի անկողնուց և սարսափից դողալով դռնից նայեցի։

 ― — Արթու՛ր, ― — բղավեցի ես։ ― — Սրիկա՛։ Գո՛ղ։ Ինչպե՛ս կարողացար ձեռք տալ վարսակալին։

 ― — Սրիկա՛, ― — բացականչեցի զայրույթից ինձ կորցրած։ ― — Կոտրել այսպիսի իրը։ Դու պատվազրկեցիր ինձ, հասկանու՞մ ես։ Ու՞ր թաքցրիր գողացած քարերը։

 ― — Գողացա՞ծ, ― — ընկրկեց նա։

 ― — Այո, գողացած։ Դու գող ես, ― — ճչացի, թափահարելով ուսերը։

 ― — Ոչ, չի կարող պատահել, ոչինչ չի կարող կորչել, ― — մրթմրթաց նա։

 ― — Այստեղ երեք քար է պակասում։ Ու՞ր են դրանք։ Պարզվում է, որ դու ոչ միայն գող ես, այլև ստախոս։ Չէ որ տեսա, թե ինչպես էիր փորձում մի կտոր էլ պոկել։

 ― — Բավական է։ Այլևս մտադիր չեմ հանդուրժել վիրավորանքները, ― — սառն ասաց Արթուրը։ ― — Ինձնից ոչ մի բառ չես լսի։ Առավոտյան հեռանում եմ տնից և ինքս պիտի կարգավորեմ իմ կյանքը։

 ― — Դու իմ տնից կհեռանաս ոստիկանի ուղեկցությամբ, ― — վշտից ու զայրույթից խելագարված աղաղակեցի ես։ ― — Ցանկանում եմ ամեն ինչ իմանալ, բացարձակապես ամեն ինչ։

 ― — Ոչ մի խոսք չեմ ասի, ― — հանկարծակի բռմկվեց բռնկվեց նա։ ― — Եթե դու անհրաժեշտ ես համարում ոստիկանություն կանչել, խնդրեմ, թող փնտրեն։

 ― — Բայց դու գոնե թույլ չես տա, որ նրանք անհապաղ ինձ ձերբակալեն, ― — ասաց նա։ ― — Հանուն մեր ընդհանուր շահերի, թույլ տուր տնից բացակայել գոնե հինգ րոպե։

 ― — Որպեսզի թաքնվես կամ ավելի լա՞վ պահես գողացվածը, ― — բացականչեցի ես։

 ― — Հասկացիր, ― — ասացի ես։ ― — Դու բռնվել ես հանցանքի վայրում։ Խոստովանությունը չի սաստկացնի հանցանքդ։ Ընդհակառակը, եթե վերադարձնես բյուրեղաքարերը, ապա կօգնես ուղղելու ստեղծված վիճակը, և քեզ կներեն։

 ― — Ձեր ներողամտությունը պահեք նրանց համար, ովքեր դրա կարիքն ունեն, ― — ասաց նա մեծամտորեն և շրջվեց։

 ― — Հաճա՞խ եք հյուրեր ունենում, ― — հարցրի ես։

 ― — Ոչ, մեզ ոչ ոք չի այցելում․ երբեմն միայն գալիս է գործնկերս՝ կնոջ հետ, և հազվադեպ՝ Արթուրի ընկերներից որևէ մեկը։ Վերջերս մի քանի անգամ մեզ այցելեց Ջորջ Բերնվելը։ Ուրիշ ոչ ոք։

 ― — Իսկ դուք հաճա՞խ եք լինում հասարակության մեջ։

 ― — Արթուրը՝ հաճախ։ Իսկ ես ու Մերին միշտ տանն ենք։ Երկուսս էլ տնակյաց ենք։

 ― — Դա անսովոր է երիտասարդ օրիորդի համար։

 ― — Նա շատ մարդամոտ չէ և, բացի այդ, այնքան էլ երիտասարդ չէ։ Արդեն քսանչորս տարեկան է։

 ― — Ասում եք, որ պատահարը հարվա՞ծ էր նրա համար։

 ― — Օ, այո։ Ինձնից շատ է ցնցված։

 ― — Արթուրի մեղավորության հարցում ձեզ մոտ կասակած չառաջացա՞վ։

 ― — Ի՞նչ կասկածներ կարող են լինել, երբ սեփական աչքով տեսա վարսակալն Արթուրի ձեռքում։

 ― — Չեմ կարող դա հանցանքի վճռական ապացույց համարել։

 ― — Ասացեք, բացի կոտրված ատամիկից, վարսակալի վրա ուրիշ էլի ինչ-որ վնասվածք կա՞ր։

 ― — Այն ծռված էր։

 - — Իսկ ձեր մտքով չանցա՞վ, որ ձեր տղան ուղղակի ուզում էր ուղղել այն։

 ― — Ի՞նչ եք ասում։ Հասկանում եմ, ցանկանում եք նրան արդարացնել իմ աչքում։ Բայց դա անհնար է։ Ի՞նչ էր անում նա իմ սենյակում։ Եթե հանցագործ մտադրություններ չուներ, ինչու՞ է լռում։

 ― — Այդ ամենը ճիշտ է։ Բայց մյուս կողմից, եթե նա մեղավոր է, ապա ինչու չի փորձում իրեն արդարացնող որևիցե վարկած մտածել։ Այն հանգամանքը, որ նա չի ցանկանում խոսել, ըստ իս, բացառում է երկու ենթադրություն։ Եվ ընդհանրապես, այստեղ մի քանի անհասկանալի մանրամասներ կան։ Ի՞նչ է մտածում ոստիկանությունը այն աղմուկի մասին, , որն արթնացրեց ձեզ։

 ― — Կարծում են, որ Արթուրը ննջարանից դուրս գալիս անզգուշաբար շրխկացրել է դուռը։

 ― — Շատ նման է։ Հանցագործության գնալիս մարդը շրխկացնում է դուռը, որպեսզի արթնացնի ողջ տունը։ Իսկ ի՞նչ են մտածում անհետացած քարերի մասին։

 ― — Հիմա էլ դեռ թխկթխկացնում են պատերն ու զննում կահույքը։

 ― — Իսկ չե՞ն փորձել փնտրել տնից դուրս։

 ― — Նրանք բացառիկ եռանդ ցույց տվին։ Սանրեցին ողջ այգին։

 ― — Դե, թանկագին միստր Հոլդեր, ― — ասաց Հոլմսը, ― — մի՞թե ակնհայտ չէ, որ ամեն ինչ ավելի բարդ է, քան ենթադրում եք դուք և ոստիկանությունը։ Դուք գործը հասարակ եք համարում, իսկ իմ կարծիքով սա շատ խճճված պատմություն է։ Ինքներդ դատեք, ըստ ձեզ գործի ընթացքն այսպիսին է․ Արթուրը ելնում է անկողնուց, մեծ համարձակությամբ թափանցում է այդ սենյակը, բացում է պահարանը և հանում վարսակալը, մեծ դժվարությամբ կոտրում է ատամիկը, դուրս է գալիս և ինչ-որ տեղ պահում երեսունինը բյուրեղաքարերից երեքը, ընդ որում, այնպիսի ճարպկությամբ, որ ոչ մեկը չի կարողանում գտնել։ Մի՞թե այսպիսի վարկածը իսկապես ձեզ ճշմարտանման է թվում։

 ― — Այդ դեպքում խելքս չի կտրում, թե ինչ կարող է պատահած լինել, ― — բացականչեց դրամատան հուսահատ տնօրենը։ ― — Եթե վատ մտադրություն չուներ, ինչու՞ է լռում։

 ― — Հանելուկ լուծելն արդեն մեր գործն է, ― — պատասխանեց Հոլմսը։ ― — Իսկ այժմ, միստր Հոլդեր, մենք միասին կուղեվորվենք Սթրիթեմ և մի քանի ժամ կծախսենք, որպեսզի տեղում ծանոթանանք որոշ հանգամանքների։

 ― — Դուք կարգադրե՞լ եք, որպեսզի Արթուրին ազատեն, հայրիկ, ― — հարցրեց նա։

 ― — Ոչ, աղջիկս, գործը պետք է հետաքննել մինչև վերջ։

 ― — Ես խորապես հավատացած եմ, որ նա մեղավոր չէ։ Սիրտս է վկայում։ Նա չէր կարող որևէ վատ բան անել։ Հետո ինքներդ կափսոսաք, որ հետն այդպես խիստ եք վարվել։

 ― — Բայց ինչու՞ է նա լռում, եթե մեղավոր չէ։

 ― — Հնարավոր է, վիրավորվել է, որ դուք իրեն կասկածում եք գողության մեջ։

 ― — Ինչպե՞ս չկասկածել, եթե ես եմ ձեռքին բռնել վարսակալը։

 ― — Նա վարսակալը վերցրել է, որ նայի։ Հավատացեք, հայրիկ, նա մեղավոր չէ։ Խնդրում եմ, դադարեցրեք այդ գործը։ Ինչ սարսափելի է, որ մեր թանկագին Արթուրը բանտում է։

 ― — Ես չեմ դադարեցնի գործը, մինչև բյուրեղաքարերը չգտնեն։ Դու այնքան ես կապված Արթուրին, որ մոռանում ես սարսափելի հետևանքների մասին։ Ոչ, Մերի, ես չեմ նահանջի, ընդհակառակը, ամենամանրակրկիտ հետաքննության համար Լոնդոնից մի ջենտլմենի եմ հրավիրել։

 ― — Այդ դու՞ք եք, ― — Մերին շրջվեց իմ կողմը։

 ― — Ոչ, նրա ընկերն է։ Այն ջենտլմենը խնդրեց իրեն մենակ թողնել։ Նա ցանկացավ անցնել ձիանոց տանող ճանապարհով։

 -― — Ձիանո՞ց, ― — հոնքերը զարմանքից ձգվեցին։ ― — Ի՞նչ է ուզում այնտեղ գտնել։ Ահա, հավանաբար, և նա։ Սըր, հուսով եմ, որ ձեզ կհաջողվի ապացուցել իմ ազգականի անմեղսակցությունը այդ գործում։ Ես համոզված եմ դրանում։

 ― — Լիովին համամիտ եմ ձեզ, ― — ասաց Հոլմսը, թափ տալով կոշիկների ձյունը։ ― — Կարծում եմ պատիվ ունեմ խոսելու միսս Հոլդերի հե՞տ։ Թույլ կտա՞ք մի քանի հարց տալ ձեզ։

 ― — Աստծու սիրուն, սըր։ Եթե միայն պատասխաններս օգնեն լուծելու այս սարսափելի գործը։

 ― — Այս գիշեր ոչինչ չլսեցի՞ք։

 ― — Ոչինչ, քանի ինձ չհասավ հորեղբորս ձայնը, և ես այդ ժամանակ ներքև իջա։

 ― — Նախորդ երեկո դուք փակեցիք դուռն ու պատուհանը։ Լա՞վ էիք փակել։

 ― — Այո։

 ― — Եվ այս առավոտ էլ փա՞կ էին։

 ― — Այո։

 ― — Ձեր սպասուհին երկրպագու ունի։ Երեկ երեկոյան դուք ձեր հորեղբորն ասե՞լ եք, որ նա գնացել է նրա մոտ։

 ― — Այո։ երեկ նա մեզ սուրճ մատուցեց։ Կարող էր լսել, թե ինչպես էր հորեղբայրս պատմում վարսակալի մասին։

 ― — Հասկանում եմ։ Այստեղից էլ եզրակացնում եք, որ նա կարող էր ինչ-որ բան հայտնել իր երկրպագուին և միասին ծրագրել գողությունը։

 ― — Ինչ օգուտ այս բոլոր մշուշապատ ենթադրություններից, ― — անհամբերությամբ բացականչեց միստր Հոլդերը։ ― — Չէ որ ասացի, որ Արթուրին տեսա վարսակալը ձեռքին։

 ― — Պետք չէ շտապել, միստր Հոլդեր։ Դրան դեռ կանրադառնանք։ Իսկ հիմա ձեր սպասուհու մասին։ Միսս Հոլդեր, նա տուն մտավ խոհանոցի՞ մուտքից։

 ― — Այո։ Իջա ներքև նայելու, արդյո՞ք փակ է դուռը և շեմին տեսա Լյուսիին։ Խավարում նկատեցի նաև նրա երկրպագուին։

 ― — Դուք ճանաչու՞մ եք նրան։

 ― — Այո, բանջարեղեն վաճառող է, մեզ կանաչի է բերում։ Նրա անունը Ֆրենսիս Պրոսպեր է։

 ― — Եվ նա կանգնել էր դռնից մի փոքր հեռու՞։

 ― — Այո։

 ― — Եվ փայտե ո՞տք ունի։

 ― — Դուք կախարդ եք, ― — ասաց նա։ ― — Այդ ինչպե՞ս իմացաք։ ― — Ժպտաց, բայց Հոլմսի նիհար, ազդեցիկ դեմքին պատասխան ժպիտ չհայտնվեց։

 ― — Կցանկանայի վերև բարձրանալ, ― — ասաց նա։ ― — Ասենք, նախ պատուհանները կզննեմ։

 ― — Դե ինչ, հիմա գնանք վերև, ― — ասաց նա վերջապես։

 ― — Ի՞նչ բանալիով են բացել, ― — հարցրեց նա։

 ― — Հենց այն նույն խորդանոցի սպասքապահարանի բանալիով, որ ասաց որդիս։

 ― — Որտե՞ղ է բանալին։

 ― — Ահա, զարդասեղանին է։

 ― — Փականքն անաղմուկ է, ― — ասաց նա։ ― — Զարմանալի չէ, որ չեք արթնացել։ Կարծում եմ, այս տուփի մե՞ջ էր վարսակալը։ Տեսնենք… Նա բացեց տուփը, հանեց վարսակալը և դրեց սեղանին։ Ոսկերչական արվեստի հրաշալի ստեղծագործություն էր։ Ինձ երբեք չի հաջողվել տեսնել այդ երեսունվեց բյուրեղաքարերի նման ապշեցուցիչ բան։ Վարսակալի մեկ ատամիկը կոտրած էր։

 ― — Ահա այս ատամիկը նման է կոտրվածին, ― — ասաց Հոլմսը։ ― — Միստր Հոլդեր, բարի եղեք, փորձեք կոտրել։

 ― — Աստված ինձ պահապան, ― — բացականչեց դրամատան տերը և սարսափահար հեռացավ Հոլմսից։

 ― — Դե, այդ դեպքում ինքս կփորձեմ։ ― — Հոլմսը հավաքեց բոլոր ուժերը, բայց փորձն անհաջող ստացվեց։ ― — Մի փոքր տեղի է տալիս, բայց հավանաբար հարկ կլիներ երկար զբաղվել, որպեսզի կոտրեի ատամը, չնայած ես շատ ուժեղ եմ։ Ֆիզիկապես նորմալ զարգացած մարդու ուժերից վեր է դա։ Բայց, ենթադրենք, այնուամենայնիվ կոտրեցի վարսակալը։ Ատրճանակի կրակոցի պես տրաքոց կլսվի։ Միստր Հոլդեր, մի՞թե ենթադրում եք, որ դա կատարվել է համարյա ձեր ականջի մոտ և ոչինչ չեք լսել։

 ― — Արդեն չգիտեմ ինչ մտածեմ։ Այս բոլորն ինձ համար անհասկանալի է։

 ― — Ինչ իմանաս, գուցե ամեն ինչ կպարզվի։ Իսկ դու՞ք ինչ եք կարծում, միսս Հոլդեր։

 ― — Խոստովանում եմ, կիսում եմ հորեղբորս տարակուսանքը։

 ― — Ասացեք, միստր Հոլդեր, այդ րոպեին ձեր տղայի ոտքերին կոշիկներ կամ կիսակոշիկներ կայի՞ն։

 ― — Ոչ, ոտաբոբիկ էր, հագին միայն տաբատ ու վերնաշապիկ կար։

 ― — Շնորհակալ եմ ձեզնից։ Դե ինչ, մեր բախտը բերում է, և եթե մենք չբացահայտենք գաղտնիքը, ապա դա միայն մեր մեղքով կլինի։ Ձեր թույլտվությամբ, միստր Հոլդեր, մեկ անգամ էլ կշրջեմ տան շուրջը։

 ― — Ինձ թվում է, նայեցի այն ամենն, ինչ հնարավոր է, ― — ասաց նա, ― — և կարող եմ տուն վերադառնալ ։

 ― — Իսկ քարե՞րը, միստր Հոլմս, որտե՞ղ են դրանք, ― — բացականչեց դրամատան տերը։

 ― — Այդ ասել չեմ կարող։

 ― — Մի՞թե անվերադարձ կորան, ― — տնքաց նա։ ― — Իսկ Արթու՞րը։ Գեթ մի փոքր հույս տվեք։

 ― — Կարծիքս ձեր տղայի մասին չփոխվեց։

 ― — Հանուն բոլոր սրբերի, ի՞նչ է կատարվել իմ տանը։

 ― — Եթե վաղն առավոտյան ժամը իննից մինչև տասը այցելեք ինձ Բեյքր-սթրիթ, կարծում եմ, կկարողանամ ավելի մանրամասն բացատրություն տալ։ Հուսով եմ, հնարավորություն կտաք ինձ ազատ գործելու, պայմանով իհարկե, որ քարերը պիտի վերադարձվեն, և կանգ չեք առնի ծախսերի առաջ։

 ― — Կտայի ողջ կարողությունս։

 ― — Հիանալի է։ Ես կմտածեմ այս պատմության շուրջը։ Ցտեսություն։ Գուցե այսօր դարձյալ գամ այստեղ։

 — Դե, կարծում եմ, այսպես հարմար է, ― — ասաց նա, նայելով բուխարու վրայի հայելու մեջ։ ― — Կցանկանայի ձեզ հետս վերցնել, Ուոտսոն, բայց դա անկարելի է։ Ճիշտ ուղու վրա եմ, թե չէ, շուտով կիմանաք։ Կարծում եմ, մի քանի ժամից կվերադառնամ։ ― — Նա բացեց սպասքապահարանը, երկու կտոր միս կտրեց, դրեց հացի մեջ, թղթով փաթաթեց, դրեց գրպանն ու գնաց։

 ― — Մեկ րոպեյով րոպեով մտա, պիտի շարունակեմ ճամփաս։

 ― — Իսկ ու՞ր։

 ― — Վեստ-Էնդի հակառակ ծայրը։ Գուցե ուշ վերադառնամ։ Եթե ուշանամ, ինձ չսպասեք։

 ― — Հաջողություն կա՞։

 ― — Ոչինչ, չեմ բողոքում։ Եղա Սթրիթեմում, բայց տուն չմտա։ Հետաքրքիր գործ է, չէի ցանկանա ձեռքից բաց թողնել։ Սակայն բավական է շատախոսել, պետք է նետել այս լաթերն ու նորից դառնալ վայելուչ մարդ։

 ― — Կներեք, Ուոտսոն, որ նախաճաշն սկսել եմ առանց ձեզ, ― — ասաց նա։ ― — Բայց ուր որ է մեր այցելուն կհայտնվի։

 ― — Այո, արդեն ժամը տասն է, ― — պատասխանեցի ես։ ― — Կարծես զանգում են։ Հավանաբար, նա է։

 ― — Չգիտեմ, սա ինչ պատիժ էր։ Երկու օր առաջ երջանիկ, հաջողակ մարդ էի, իսկ հիմա անպատված և միայնակության մատնված։ Դժբախտությունը մենակ չի գալիս։ Անհետացել է Մերին։

 ― — Անհետացե՞լ է։

 ― — Այո։ Սենյակը դատարկ է, անկողնուն ձեռք տրված չէ, իսկ սեղանին՝ այս գրությունը։ Երեկ նրան ասացի, որ եթե ամուսնանար Արթուրի հետ, նրան ոչինչ չէր պատահի։ Խոսեցի առանց զայրույթի, պարզապես վշտից սպանվածի պես։ Հավանաբար, այդպես չպետք է խոսեի։ Երկտողի մեջ ակնարկում է, այդ խոսքերը։

― — Ի՞նչ է նշանակում այս երկտողը, միստր Հոլմս։ Մի՞թե ցանկանում է ինքնասպան լինել։

―Օ՜— Օ՜, ոչ, ոչ մի նման բան։ Գուցե սա ամենալավ ձևով լուծում է ամբողջ խնդիրը։ Հավատացած եմ, միստր Հոլդեր, որ ձեր փորձությունները մոտենում են ավարտին։

― — Այդպե՞ս եք կարծում։ Ինչ-որ նոր բա՞ն եք իմացել։ Իմացե՞լ եք, որտե՞ղ են բյուրեղաքարերը։

― — Ամեն քարի համար հազար ֆունտը չափազանց մեծ վճար չե՞ք համարի։

― — Կվճարեի տասը։

― — Դրա անհրաժեշտությունը չկա։ Երեք հազարը լիովին բավարար է, չհաշված իմ պարգևատրությունը։ Դրամագրքույկը ձեզ մո՞տ է։ Ահա գրիչը։ Դուրս գրեք չորս հազար ֆունտի ստացական։

― — Ես փրկված եմ, փրկված, ― — կրկնեց նա շնչահեղձ լինելով։ ― — Դուք գտա՛ք դրանք։

― — Դուք մի պարտք էլ ունեք, միստր Հոլդեր, ― — խիստ ասաց Հոլմսը։

― — Պա՞րտք։ ― — Դրամատան տերը հափշտակեց գրիչը։ ― — Հայտնեք գումարը և այն անմիջապես կգրեմ ձեզ։

― — Ոչ, ինձ չէ։ Դուք պետք է ներողություն խնդրեք ձեր որդուց։ Նա իրեն արիաբար և վեհանձն պահեց։ Այդպիսի որդի ունենայի, կհպարտանայի նրանով։

― — Ուրեմն Արթու՞րը չի վերցրել քարերը։

― — Ոչ, նա չէ։ Դա ասել եմ երեկ և կրկնում եմ այսօր։

― — Այդ դեպքում շտապենք նրա մոտ ու հայտնենք, որ ճշմարտությունը հաղթանակել է։

― — Նա ամեն ինչ գիտե։ Ես զրուցել եմ նրա հետ, երբ քանդում էի հանգույցը։ Հասկանալով, որ չի ցանկանում խոսել, ինքս շարադրեցի այդ ամբողջ պատմությունը, և նա խոստովանեց, որ ես ճիշտ եմ, և իր հերթին մի քանի մանրամասներ պատմեց, որոնք ինձ պարզ չէին։ Հենց նոր ձեզ հայտնած նորությունը, հնարավոր է, կստիպի նրան լիովին անկեղծ լինել։

― — Դե, աստծո սիրուն, բացեք այդ անհավատալի գաղտնիքը։

― — Հիմա ձեզ կպատմեմ, թե ինչ ճանապարհով ինձ հաջողվեց հասնել ճշմարտության։ Բայց սկզբում թույլ տվեք ձեզ հայտնել մի ծանր լուր․ ձեր ազգականուհին՝ Մերին, հանցավոր դավադրության մեջ է եղել սըր Ջորջ Բերնվելի հետ։ Հիմա նրանք երկուսով թաքնվել են։

― — Մերի՞ն։ Դա անհնար է։

― — Դժբախտաբար, դա փաստ է։ Ձեր տանն ընդունելով սըր Ջորջ Բերնվելին․ ոչ դուք, ոչ ձեր որդին, ինչպես հարկն է չեք ճանաչել նրան։ Իսկ նա, ի միջի այլոց, վտանգավոր անձնավորություն է՝ խաղամոլ, հայտնի սրիկա, մարդ՝ առանց սրտի ու խղճի։ Ձեր ազգականուհին գաղափար անգամ չունի, որ այդպիսի մարդիկ կան։ Լսելով նրա խոստովանանքն ու երդումները, Մերին կարծում էր, որ նվաճել է նրա սերը։ Իսկ Ջորջը մինչ այդ շատերին է ասել նույն բաները։ Միայն սատանային է հայտնի, թե ինչպես է կարողացել Մերիին կամազուրկ անել, բայց այսպես թե այնպես, Մերին նրա ձեռքին հնազանդ գործիք է դարձել։ Նրանք հանդիպել են համարյա ամեն գիշեր։

― — Չեմ հավատում, չեմ կարող դրան հավատալ, ― — բղավեց դրամատան տերը։ Նրա դեմքը դարձել էր բաց մոխրագույն։

― — Իսկ հիմա կպատմեմ, թե երեկ գիշեր ինչ է կատարվել ձեր տանը։ Երբ ձեր ազգականուհին համոզվեց, որ դուք գնացիք ձեր սենյակը, իջավ ներքև, բացեց ճանապարհին նայող պատուհանը, որն ախոռ է տանում, և իր սիրեկանին հայտնեց վարսակալի մասին։ Սըր Ջորջի հետքերը հստակ գծագրվում էին պատուհանի տակի ձյան վրա։ Հարստացման տենչը համակեց սըր ՁորջինՋորջին, նա բառացիորեն իր կամքին ենթարկեց Մերիին։ Չեմ կասկածում, որ Մերին շատ է սիրում ձեզ, բայց կան որոշ կանայք, որոնց մոտ տղամարդու սերը հաղթում է մնացած բոլոր զգացմունքներին։ Մերին դրանց թվում է։ Նրա հետ հազիվ էր պայմանավորվել թանկարժեք իրը հափշտակելու մասին, երբ լսեց, որ իջնում եք աստիճաններից։ Այն ժամանակ արագ փակելով պատուհանը, ձեզ ասաց, որ սպասուհու մոտ է եկել բանջարեղեն վաճառաողը։ Եվ նա իսկապես եկել էր…

― — Աստված իմ։ Աստված իմ, ― — շնչահեղձ լինելով կրկնեց դրամատան տերը։

― — Արթուրը ցնցված էր ձեր անարդարացի մեղադրանքից։ Չէ որ, ընդհակառակը, դուք պետք է շնորհակալություն հայտնեիք նրան։ Նա չէր կարող ձեզ ճշմարտությունն ասել, առանց մատնելու Մերիին, չնայած վերջինս արժանի չէր ներողամտության։ Արթուրն իրեն պահեց ասպետի պես և թաքցրեց գաղտնիքը։

― — Ահա թե ինչու Մերին ուշաթափվեց, երբ տեսավ վարսակալը, ― — բացականչեց միստր Հոլդերը։ ― — Աստված իմ, ինչ անմիտն եմ ես։ Չէ որ Արթուրը խնդրեց իրեն բաց թողնել գոնե հինգ րոպեով։ Խեղճ տղան մտածում էր կռվի վայրում փնտրել վարսակալի կոտրված մասը։ Ինչպես եմ սխալվել։

― — Ձեր մոտ գալով, ― — շարունակեց Հոլմսը, ― — առաջին հերթին ուշադիր նայեցի տան կողամասը, հույս ունենալով ինչ-որ բան հայտնաբերել։ Երեկ գիշերվանից ձյուն էր տեղացել, իսկ ուժեղ ցուրտը լավ է պահպանում ձյան վրայի հետքերը։ Ես անցա մթերք բերելու ճանապարհով, բայց այն կոխկրտված էր։ Խոհանոց տանող դռնից ոչ հեռու կնոջ հետք նկատեցի, կնոջ կողքին տղամարդ էր եղել կանգնած։ Կլոր հետքը ցույց էր տալիս, որ նրա մի ոտքը փայտից է։ Հավանաբար, ինչ-որ մեկը խանգարել էր նրանց խոսակցությունը, քանի որ կինը վազել էր դռան կողմը։ Կնոջ կիսակոշիկների թաթերն ավելի խորն էին դրոշմված, քան՝ կրունկները։ Փայտե ոտքով մարդը մի փոքր սպասել էր, իսկ հետո հեռացել։ Տեղնուտեղը մտածեցի, որ դրանք պետք է սպասուհին և նրա երկրպագուն լինեին, որոնց մասին պատմել եք դուք։ Այդպես էլ պարզվեց։ Անցա այգի, բայց այլևս ոչինչ չնկատեցի, բացի անկարգ, բոլոր կողմերը ձգվող հետքերից։ Դրանք ոստիկանների հետքերն էին։ Բայց երբ հասա ձիանոց տանող ճանապարհին, այդ գիշերվա ամբողջ բարդ պատմությունը բացվեց իմ առաջ, կարծես գրված էր ձյան վրա։ Ես տեսա երկու հետք․ մեկը պատկանում էր կոշիկներով մարդուն, մյուսը, որը բավականությամբ նկատեցի, ոտաբոբիկ վազող մարդու։ Հավատացած էի, որ երկրորդը ձեր տղայի հետքերն են։ Առաջին մարդը հանգիստ քայլել էր այդ ուղղությամբ, մյուսը՝ վազել։ Վազողի հետքերը դրոշմվել էին այնտեղ, որտեղով գնացել էր առաջինը։ Դրանից կարելի էր եզրակացնել, որ երկրորդ մարդը հետապնդել էր առաջինին։ Գնացի կոշիկներով մարդու հետքերով։ Դրանք ինձ բերին ձեր հյուրասենյակի պատուհանի մոտ․ այստեղ ձյունը տրորված էր, ակներև էր, որ այդ մարդը ինչ-որ մեկին երկար սպասել է։ Այդ ժամանակ նրա հետքերով գնացի հակառակ ուղղությամբ։ Դրանք ճանապարհով ձգվում էին մոտավորապես հարյուր յարդ։ Հետո կոշիկներով մարդը շրջվել է, այդտեղ ձյունը շատ ուժեղ տրորված էր, կարծես մենամարտ էր տեղի ունեցել։ Ձյան վրայի արյան հետքերը վկայում էին, որ դա այդպես էլ եղել է։ Հետո կոշիկներով մարդը նետվել էր փախուստի։ Որոշ տարածության վրա նորից արյան հետքեր նկատեցի՝ ուրեմն վիրավորը հենց նա էր։ Արահետով գնացի ընդհուպ մինչև ճանապարհը, այնտեղ ձյունը մաքրված էր, և հետքերը ընդհատվեցին։

Բայց ո՞վ է նրա մեղսակիցը։ Իհարկե, դա կարող էր լինել միայն սիրեցյալը։ Միայն նրա ազդեցության տակ կարող էր այդպես հեշտությամբ մոռանալ, որ պարտական է ձեզ։ Գիտեի, որ դուք քիչ եք լինում հասարակության մեջ, և ձեր ծանոթների շրջանակը սահմանափակ է։ Բայց դրանց՝ այդ փոքրաթիվ ծանոթների մեջ է սըր Ջորջ Բերնվելը։ Առաջ էլ էի լսել նրա մասին, որպես կանանց նկատմամբ թեթևամիտ վերաբերմունք ունեցող մարդու։ Ակներև է , որ նա է կանգնած եղել պատուհանի մոտ և միայն նրա մոտ պետք է փնտրել կորած բյուրեղաքարերը։ Արթուրը ճանաչեց նրան, բայց, այնուամենայնիվ, Ջորջը իրեն համարում էր անվտանգության մեջ, հավատացած լինելով, որ չանվանարկելու համար սեփական ընտանիքը, ձեր որդին կլռի։

― — Երեկ երեկոյան արահետի վրա ինչ-որ թափառաշրջիկ տեսա, ― — ասաց միստր Հոլդերը։

― — Միանգամայն ճիշտ է։ Այդ ես էի։ Ես հասկացա, որ սըր Ջորջը ձեռքումս է։ Մեծ նրբազգացողություն էր հարկավոր, որպեսզի հաջողությամբ ավարտեի գործն ու խուսափեի հրապարակումից։ Այդ խորամանկ սրիկան հասկանում էր, թե ինչպես են կապված ձեր ձեռքերը։

― — Գրողը տանի։ Ես արդեն երեք քարերն էլ տվել եմ վեց հարյուր ֆունտով, ― — բացականչեց նա։

Սըր Ջորջին խոստանալով, որ նրա դեմ դատական գործ չի հարուցվի, իմացա գնորդի հասցեն, մեկնեցի այնտեղ ու երկար սակարկելուց հետո նրանից ետ գնեցի քարերը , յուրաքանչյուրին վճարելով հազար ֆունտ։ Հետո գնացի ձեր որդու մոտ, բացատրեցի նրան, որ ամեն ինչ կարգին է, և գիշերվա ժամը երկուսին ծանր աշխատանքից հետո հասա տուն։

― — Ձեր շնորհիվ Անգլիայում ամոթաբեր կռիվ չի պայթի, ― — բազկաթոռից բարձրանալով ասաց դրամատան տերը։ ― — Սըր, ես խոսք չեմ գտնում երախտագիտությունս արտահայտելու։ Բայց հավատացած եղեք, որ չեմ մոռանա այն, ինչ արեցիք ինձ համար։ Ձեր արվեստը գերազանցում է ցանկացած երևակայությունը։ Իսկ հիմա կշտապեմ թանկագին որդուս մոտ և նրանից ներողություն կխնդրեմ, որ այդպես եմ վարվել։ Ինչ վերաբերվում է խեղճ Մերիին, ապա նրա արարքը խորապես ցնցեց ինձ։ Վախենում եմ, որ նույնիսկ դուք ձեր հարուստ փորձով չեք կարողանա գտնել նրան։

― — Վստահորեն կարելի է ասել, ― — առարկեց Հոլմսը, ― — որ նա հիմա այնտեղ է, ուր և Ջորջ Բերնվելը։ Անկասկած է նաև, որ ինչպես էլ գնահատեք ձեր ազգականուհու արարքը, նա շուտով կպատժվի։