Changes

Երեքը մի նավակում չհաշված շունը

No change in size, 14:50, 24 Հոկտեմբերի 2013
==Գլուխ առաջին==
Երեք հաշմանդամներ։ Ջորջի և Հարրիսի տառապանքները։ Հարյուր և յոթ ճակատագրական հիվանդությունների զոհը։ Օգտակար դեղատոմսեր։ Երեխաների լյարդի հիվանդության բուժումը։ Մենք որոշում ենք, որ գերհոգնած ենք և հանգստի կարիք ունենք։ Մեկ շաբաթ ծովու՞մ։ ծովո՞ւմ։ Ջորջն առաջարկում է ճանապարհորդել գետով։ Մոնթմորընսին դեմ է քվեարկում։ Սկզբնական առաջարկությունն ընդունվում է ձայների մեծամասնությամբ՝ երեքը մեկի դեմ։
Սկսեցի կարդալ այբբենական կարգով։ Կարդացի մալարիայի մասին և իմացա, որ հիվանդ եմ դրանով և, որ սուր շրջանը կսկսվի երկու շաբաթից։ Բրայթի հիվանդությունը, բարեբախտաբար, թույլ էր արտահայտված և, հետևաբար, կարող էի ապրել շատ տարիներ, իսկ խոլերան, ուղեկցվում էր բարդություններով, և թվում էր, ի ծնե հիվանդ եմ դիֆտերիայով։ Ջանասիրաբար աչքի անցկացնելով այբուբենի բոլոր տառերը, պարզեցի՝ միակ հիվանդությունը, որ չունեի, ծնկոսկրի բորբոքումն էր։
Սկզբում նույնիսկ մի քիչ վիրավորվեցի դրանից։ Ես արժանի չէի նման անպատվության։ Ինչու՞ Ինչո՞ւ չունեի ծնկոսկրի բորբոքում։ Ինչի՞ համար է այս անարդարությունը։ Բայց շուտով այդ եսասիրական զգացումները տեղի տվեցին։ Մտածեցի, որ ունեմ բժշկությանը հայտնի մնացած բոլոր հիվանդությունները, դարձա պակաս եսասեր և որոշեցի յոլա գնալ առանց ծնկոսկրի բորբոքման։ Հոդատապը, իր ամենավտանգավոր ձևով, ինչպես երևում է տանջում էր ինձ առանց իմ գիտության, իսկ վարակիչ հիվանդություններով ես ակնհայտորեն տառապել եմ դեռևս պատանի հասակից։ Քանի որ դա գրքում եղած վերջին հիվանդությունն էր, այն եզրակացության հանգեցի, որ մնացած ամեն ինչ ինձ մոտ կարգին է։
Նստեցի ու սկսեցի մտորել։ Մտածում էի, թե որքան հետաքրքիր դեպք պետք է լինեմ բժշկական տեսանկյունից, ինչպիսի գյուտ լսարանի համար։ Ուսանողները կարիք չեն ունենա շրջել հիվանդանոցները, քանի որ ես կամ։ Ես ինքս մի հիվանդանոց էի։ Նրանց համար բավական կլինի միայն պտտվել իմ շուրջը և հետո ստանալ իրենց դիպլոմները։
― Ինձ վրա չի ազդում ծովաճոճանքը, ― պատասխանեց նա, մի երիտասարդի նախանձով լի հարցին, ― պետք է խոստովանել, որ մի անգամ եմ միայն վատ զգացել։ Հորն հրվանդանն անցնելիս։ Հաջորդ օրը նավը խորտակվեց։
― Այդ դու՞ք դո՞ւք չէիք, որ վատ էիք զգում Սաութէնդյան ծովապատնեշի մոտ, ― հարցրեցի ես, ― նույնիսկ ուզում էիք տախտակամածից ցած ընկնել։
― Սաութէնդյան ծովապատնե՞շ, ― կրկնեց նա զարմացած։
Եթե Հարրիսի հետ կանգնած լինեք գիշերը ծովափին և ասեք․
Լսու՞մ Լսո՞ւմ ես, հավանաբար ջրահարսերն են երգում ալեկոծվող ջրերի խորքում, կամ տխուր ոգիները սաղմոս են ասում գունատ ջրահեղձների վրա, որ խճճվել են ջրիմուռների միջև, ― Հարրիսը կբռնի ձեր ձեռքից և կասի․
― Պարզ է, թե ինչ է կատարվում քեզ հետ, ծերուկ։ Դու մրսել ես։ Արի ինձ հետ։ Ես մի լավ տեղ գիտեմ մոտակայքում, որտեղ կարելի է հիանալի շոտլանդական վիսկի խմել, այնպիսին,որ մինչև հիմա փորձած չես լինի։ Դա քեզ անմիջապես ուշքի կբերի։
― Էյ, այդ ինչ՞ ես անում, ― գոռում եք դուք։
― Իսկ դու՞ դո՞ւ ինչ ես անում, ― պատասխանում է նա, ― դե բաց թող։
― Մի ձգիր, ամեն ինչ փչացրիր։ Հիմար ավանակ։ ― Գոռում եք դուք։
― Դե, ի՞նչ էի քեզ ասում։
Մինչ այդ, ձեր երրորդ ընկերը, որը նավակի ջուրն էր դատարկում և թրջել էր թևքը, արդեն տասը րոպե շարունակ առանց շունչ առնելու անեծք է թափում, փորձելով հասկանալ, թե այդ ի՞նչ պատմություն եք սարքել և ինչու՞ ինչո՞ւ այդ գրողի տարած վրանը մինչև հիմա խփված չէ։
Վերջապես, մի կերպ վրանը կանգնեցնում եք և իրերը ցամաք եք տեղափոխում․ իմաստ չունի փորձել խարույկ պատրաստել։ Դուք վառում եք սպիրտայրոցը և խմբվում շուրջը։
Կարծես մեկ ուրիշին էլ է դժբախտություն պատահել։ Դուք լսում եք նրա աղիողորմ կանչերը ձեր անկողնու տակից։ Որոշելով, ինչ էլ լինի, կռվել մինչև վերջին շունչը, դուք պայքարում եք խելագարի պես, աջ ու ձախ հարվածելով ոտքերով ու ձեռքերով և միաժամանակ վայնասուն բարձրացնելով։ Վերջապես ինչ-որ բան տեղի է տալիս, և դուք հայտնվում եք մաքուր օդում։ Երկու ոտնաչափ այն կողմ աղոտ նշմարում եք մի կիսահագնված սրիկայի,որը ուր որ է կսպանի ձեզ, և պատրաստվում եք կենաց մահու կռիվ մղել նրա հետ, երբ հանկարծ պարզվում է, որ դա Ջիմն է։
― Ախ, այդ դու՞ դո՞ւ ես, ― ասում է նա, նույն պահին ճանաչելով ձեզ։
― Այո, ― պատասխանում եք դուք, տրորելով ձեր աչքերը։ ― Ի՞նչ է պատահել։
Այնուհետև նա հանում է պիջակն ու գործի անցնում։ Աղախնին ուղարկում է վեց պենսի մեխ գնելու, նրա ետևից ուղարկում է տղաներից մեկին, ասելու, թե ինչ չափսի մեխ գնի, և այդ պահից սկսած ընտանիքի բոլոր անդամներին հերթով ներգրավում է աշխատանքի մեջ։
― Ուիլ, գնա և բեր մուրճը, ― կանչում է նա, ― իսկ դու, Թոմ, տուր ինձ քանոնը։ Ինձ պետք է գալու նաև աստիճանը։ Լավ կլինի, որ խոհանոցից էլ մի աթոռակ բերեք։ Ջիմ, վազիր միստր Գոգլի մոտ և ասա․ «Հայրիկը բարևում է և հուսով է, որ ձեր ոտքը ավելի լավ է ու խնդրում է ժամանակավորապես տալ ձեր հարթաչափը»։ Իսկ դու, Մարիա, մի գնա, քանի որ մեկնումեկը պետք է պահի մոմը, և երբ աղախինը վերադառնա, նա պետք է նորից խանութ գնա նկարի համար առասանակ գնելու։ Դու, Թոմ, ու՞ր ո՞ւր է Թոմը, Թո՛մ, արի այստեղ։ Դու պետք է ինձ տաս նկարը։
Հետո, այն բարձրացնելիս ցած է գցում, և նկարը դուրս է գալիս շրջանակից, նա փորձում է փրկել ապակին և կտրում է մատը։ Հետո վազվզում է սենյակում, փնտրելով իր թաշկինակը։ Նա չի կարողանում գտնել թաշկինակը, որովհետև այն պիջակի գրպանում է, որը հանել է ու չգիտի թե ուր է դրել։ Եվ տան բոլոր անդամները ստիպված թողնում են գործիքները փնտրելը ու սկսում են փնտրել նրա պիջակը, մինչ նա վազվզում է սենյակում խանգարելով բոլորին։
Ես հպարտանում եմ իրերը կապելու իմ հմտությամբ։ Դա մեկն է այն մեծաթիվ գործերից, որ, իմ համոզմամբ աշխարհում ամենալավը միայն ես եմ անում։ (Ինքս էլ երբեմն զարմանում եմ, թե որքան շատ են նման գործերը)։ Ես ասացի Ջորջին և Հարրիսին, որ լավ կանեն ամեն ինչ թողնեն ինձ։ Նրանք զարմանալի պատրաստակամությամբ ընդունեցին իմ առաջարկը։ Ջորջը վառեց ծխամորճը և փռվեց բազկաթոռին, իսկ Հարրիսը ոտքերը մեկնեց սեղանին և մի սիգար կպցրեց։
Հազիվ թե դա այն էր, ինչ ես նկատի ունեի։ Ես մտադրվել էի, իհարկե, որ կղեկավարեմ աշխատանքը, իսկ Ջորջը և Հարրիսը կգործեն իմ հրահանգներով․ «Էյ, դուք, տվեք ես ինքս կանեմ»։ «Տեսնու՞մ «Տեսնո՞ւմ եք, ինչ հեշտ է», ― կասեմ ես մի կողմ հրելով նրանց, այսպես ասած, սովորեցնելով, թե ինչպես պետք է աշխատել։ Այն հանգամանքը, որ նրանք ինձ ճիշտ չհասկացան, զայրացնում էր ինձ։ Ոչինչ ինձ այնքան շատ չի զայրացնում, որքան այն, որ մարդիկ անգործ նստած են շուրջս, երբ ես աշխատում եմ։
Մի ժամանակ ես ապրում էի մի մարդու հետ, որն այդ ձևով ինձ կատաղության էր հասցնում։ Նա ժամերով վեր էր ընկնում բազմոցին և աչքերով հետևում էր, թե ես ինչպես եմ աշխատում և ուր եմ գնում։ Նա ասում էր, որ իր համար օգտակար է ինձ նայելը, երբ ես աշխատում եմ։ Այդ ժամանակ նա հասկանում է, որ կյանքը միայն դատարկ երազ չէ, որն անցկացնում են ձանձրույթով և անվերջ հորանջելով, այլ վեհանձն գործ, որտեղ կարևորը պատասխանատվության զգացումն է և համբերատար աշխատանքը։ Նա ասում էր, որ երբեմն զարմանում է, թե ինչպես է յոլա գնացել մինչև ինձ հանդիպելը, երբեք չունենալով կողքին որևէ մեկը, որին նայի, երբ վերջինս աշխատում է։
― Կարծեմ դու ժամը վեցի՞ն էիր ուզում արթնանալ։
― Այո, ― պատասխանեցի ես, ― ինչու՞ ինչո՞ւ ինձ չարթնացրիր։
― Ինչպես կարող էի քեզ արթնացնել, երբ դու ինձ չես արթնացրել ― առարկեց Հարրիսը։ ― Հիմա մենք գետ կհասնենք միայն ժամը 12-ից հետո։ Զարմանում եմ, որ դու ընդհանրապես քեզ նեղություն ես տվել արթնանալ։
Գոյություն ունեն նոր տիպի ծանրաչափեր՝ երկար և ուղիղ։ Ես երբեք չեմ կարողացել դրանց ոտ ու գլուխը ջոկել։ Դրանց մի կողմը նախորդ օրվա ժամը տասի համար է, իսկ մյուսը՝ տվյալ օրվա ժամը տասի, բայց երբեք չի հաջողվում այդքան վաղ մոտենալ ծանրաչափին։ Նրա ցուցիչը բարձրանում և իջնում է պարզ կամ անձրևոտ եղանակին, ուժեղ կամ թույլ քամու հետ միասին։ Մի ծայրին գրված է «Արևելք», իսկ մյուս ծայրին՝ «Հյուսիս»։ Եթե մատով էլ թխկացնեք, միևնւյն է, ոչնչի չեք հասնի։ Ստիպված կլինեք ճշտել այն ծովի մակերևույթին համեմատ փոխարկել ըստ Ֆարընհայթի սանդղակի, և նույնիսկ այդ ժամանակ գլխի չեք ընկնի, թե ինչպիսի եղանակ է սպասվում։
Բայց ու՞մ ո՞ւմ է պետք նախապես իմանալ եղանակը։ Առանց այն էլ վատ է, երբ եղանակը փչանում է, ուրեմն էլ ինչու՞ ինչո՞ւ նախօրոք իզուր վատ զգանք։ Եղանակի ամենացանկալի գուշակը այն ծերուկն է, որը ամպամած առավոտյան, երբ մեզ առանձնապես ցանկալի է արևոտ եղանակը, հմուտ աչքով դիտում է հորիզոնը և ասում․
― Օ՜, ոչ, սըր։ Իմ կարծիքով երկինքը կպարզվի։ Հիանալի օր է սպասվում, սըր։
Ժամը 11-ին մենք ժամանեցինք Վաթերլոոյի կայարան և հարցրեցինք, թե որտեղից է մեկնում ժ 11. 05-ի գնացքը։ Ոչ ոք, իհարկե, այդ մասին ոչինչ չգիտեր։ Վաթերլոոյի կայարանում ոչ ոք երբեք չի իմանում, թե որտեղից է մեկնում այս կամ այն գնացքը կամ, եթե գնացքը արդեն շարժվում է, ապա դեպի ուր է ուղղություն վերցրել և նման այլ բաներ։ Մեր իրերը տանող բեռնակիրը ենթադրում էր, որ գնացքը կմեկնի երկրորդ կառամատույցից, մինչդեռ մյուս բեռնակիրը, որին մենք դիմեցինք նույն հարցով, լսել էր, որ այն պետք է մեկնի առաջին կառամատույցից։ Կայարանապետը, մյուս կողմից, համոզված էր, որ մեր գնացքը կմեկնի քաղաքի ծայրամասային կայարանից։ Որպեսզի միանգամից վերջ տայինք այս ամենին, վերև բարձրացանք և հարցրեցինք երթևեկության հսկիչին։ Նա ասաց, որ հենց նոր պատահեց մի մարդու, որը գնացքը տեսել էր երրորդ կառամատույցի մոտ։ Մենք գնացինք դեպի երրորդ կառամատույցը, բայց այնտեղի հեղինակավոր անձնավորությունները հայտնեցին, որ իրենց կարծիքով, դա ավելի շուտ Սաութհեմփտոնյան ճեպընթացն էր, կամ էլ Վինձորի ճյուղը։ Համենայն դեպս, որ դա Քինգստոնի գնացքը չէր, նրանք համոզված էին, թեև իրենք էլ չէին կարող ասել, թե ինչու։
Հետո մեր բեռնակիրն ասաց, որ այդ դեպքում մեր գնացքը պետք է գտնվի վերևի կառամատույցում և որ ինքը ճանաչում է այդ գնացքը։ Մենք գնացինք վերևի կառամատույցը և մեքենավարին հարցրեցինք, արդյոք նա մեկնու՞մ մեկնո՞ւմ է Քինգստոն։ Նա ասաց, որ հաստատ ոչինչ չի կարող ասել, սակայն կարծում է, որ կմեկնի։ Համենայն դեպս, եթե դա ժ․11. 05-ին Քինգստոն չմեկնի, ապա համոզված է, որ ժ. 9. 32-ին կմեկնի Վերջինիա-Ուոթեր, կամ առավոտյան ժ․ 10-ին՝ Ուայթի կղզի, կամ նույն ուղղության վրա գտնվող մի այլ վայր, և որ մենք ամեն ինչ կիմանանք, երբ տեղ հասնենք։ Մենք կես կրոն խցկեցինք նրա ձեռքը և խնդրեցինք, որ ժ․ 11.05-ին Քինգստոն մեկնի։
― Այս գծի վրա ոչ ոք երբեք չի իմանա, թե որ գնացքն է և ուր է ուղեվորվում։ Դուք ճանապարհը գիտեք, կամաց դուրս սահեք և շարժվեք դեպի Քինգստոն։
Ոչ, այսպիսի հուշատախտակներն անչափ շատ կլինեին։ Ավելի շատ համբավ ձերք կբերեին այն պանդոկները, ուր Հարրիսը ոտք չի դրել․ «Հարավային Լոնդոնի միակ պանդոկը, որտեղ Հարրիսը ոչինչ չի խմել»։ Մարդիկ խմբերով ներս կթափվեին տեսնելու, թե առանձնահատուկ ինչ կա այնտեղ։
Ինչպես պետք է ատած լիներ Քինգսթոնը խեղճ, տկարամիտ թագավոր Էդվին։ Թագավորության ծիսակատարությունից հետո տրվող խնջույքը նրա ուժերից վեր էր։ Գուցե քաղցրավենիքով լցոնած վարազի գլու՞խը գլո՞ւխը նրան դուր չէր եկել (համոզված եմ, ինձ էլ դուր չէր գա), կամ գուցե սովորականից շատ մեղրախմիչք ու անապակ գինի՞ էր խմել, համենայն դեպս, նա կամացուկ դուրս է սահել աղմկոտ խրախճանքից, որպեսզի լուսնի լույսի ներքո գողունի մի ժամ զբոսնի իր սիրեցյալ Էլջիվայի հետ։
Հավանաբար ձեռք ձեռքի տված նրանք պատուհանից հետևել են գետի վրա լուսնի շողերի խաղին, մինչ պալատի հեռավոր հարկաբաժիններից նրանց են հասել բուռն խրախճանքի աղմուկն ու եռուզեռը։
Ամուսնացած տղամարդիկ կին ունեն, որ նրանց կարծես թե պետք չէ, իսկ երիտասարդ ամուրիներն էլ գոչում են, որ չեն կարողանում կին գտնել։ Աղքատ մարդիկ, որոնք մի կերպ են իրենց գլուխը պահում, ամենաքիչը ութ ամրակազմ երեխա ունեն։ Հարուստ զույգերն էլ մահանում են անժառանգ, չիմանալով՝ ում թողնել իրենց հարստությունը։
Կամ, ասենք, աղջիկներն ու նրանց երկրպագուները։ Պարզվում է, ովքեր երկրպագուներ ունեն, նրանց կարիքը ամենևին չեն զգում։ Նրանք համոզված են, որ առանց նրանց ավելի լավ կլինի, որ նրանք միայն ավելորդ անհանգստություն են պատճառում իրենց։ Ինչու՞ Ինչո՞ւ նրանք չեն սիրահետում միսս Սմիթին, կամ միսս Բրաունին, որոնք տգեղ են և տարիքն առած ու ոչ մեկը չունեն, որ սիրի իրենց։ Իսկ ինչ վերաբերվում է իրենց՝ ապա ոչ մեկի կարիքը չեն զգում և ամուսնանալու մտադրություն չունեն։
Մարդ ակամայից տխրում է,երբ սկսում է նման երևույթների մասին մտորել։
Ես մի քիչ զարմացա, բայց ինձ չկորցրեցի։ Բավական սիրալիր հարցրեցի․
― էյ, ինչու՞ ինչո՞ւ այսպես, միանգամից։
Ինչու՞Ինչո՞ւ, դե…
Ոչ, ես չեմ կրկնի այն, ինչ ասաց Հարրիսը։ Ընդունում եմ, գուցե ես ինչ-որ չափով մեղավոր էի, բայց ոչինչ չի կարող արդարացնել վիրավորական ու կոպիտ արտահայտությունները, հատկապես, երբ մարդ այնպիսի լավ դաստիարակություն է ստացել, ինչպես Հարրիսը։ Ես տարվել էի մտքերով, և, ինքնին հասկանալի է, մոռացել էի, որ նավակի ղեկն իմ ձեռքում է։ Դրա հետևանքը եղավ այն, որ մենք չափից ավելի մոտեցանք ափին։ Առաջին պահին, դժվար էր որոշել, որն ենք մենք և որն է գետի Միջին Էսեկսյան ափը, բայց շուտով ամեն ինչ պարզեցինք և բաժանվեցինք միմյանցից։
Ջորջը այս ճանապարհորդության առիթով իր համար մի քանի նոր հագուստ է գնել, որոնք ինձ ուղղակի զայրացնում են։ Նրա բաճկոնակը «ճչում է»։ Ես ինքնին հասկանալի է չէի ուզենա, Ջորջն իմանար, որ ես այդպես եմ մտածում, բայց դրա համար ուրիշ բնորոշում չկա։ Բաճկոնակը նա տուն բերեց և ցույց տվեց մեզ հինգշաբթի երեկոյան։ Մենք հարցրեցինք, թե իր բնորոշմամբ, դա ինչ գույնի է։ Նա ասաց, որ չգիտի։ Չի կարծում, թե այդ գույնը անուն ունի։ Վաճառողն ասել էր, որ դա արևելյան գունավորում է։
Ջորջը հագավ բաճկոնակը և հարցրեց, թե ինչ կարծիքի ենք։ Հարրիսն ասաց, որ դա շատ հարմար կլինի վաղ գարնանը թռչուններին վախեցնելու նպատակով, կախել ծաղկաթմբերի վրա, սական այն միտքը, որ որևէ մարդ արարած կարող է դա կրել որպես հագուստի բաղկացուցիչ մաս, բացի իհարկե թափառական երգիչներից, ուղղակի սարսափեցնում է իրեն։ Ջորջը քիթը ցցեց, սակայն Հարրիսն ասաց, որ եթե չի ցանկանում լսել իր կարծիքը, ինչու՞ ինչո՞ւ է հարցնում։
Հարրիսին և ինձ միայն մի բան է անհանգստացնում․ մենք վախենում ենք, որ այդ բաճկոնակը բոլորի ուշադրությունը կբևեռի մեր նավակի վրա։
Հարրիսը, սակայն բավականություն է ստանում դիտելով դամբարանները, գերեզմանները, հուշարձանների վրայի տապանագրերն ու հուշագրերը, և այն միտքը, որ գուցե ինքը չտեսնի միսիս Թոմասի դամբարանը, մոլեգնության էր հասցնում նրան։ Նա ասաց, որ հենց առաջին պահից սկսած, երբ այս ճանապարհորդությունն սկսելու առաջարկություն արվեց, նա փայփայել է այն իղձը, որ կտեսնի միսիս Թոմասի դամբարանը, որ չէր միանա մեզ, եթե նպատակ չունենար տեսնելու այդ դամբարանը։
Ես հիշեցրի նրան Ջորջի մասին և այն, որ մենք պետք է նավակը ժամը հինգին հասցնենք Շեփերթոն՝ Ջորջին հանդիպելու համար, ու Հարրիսը սկսեց լուտանք թափել Ջորջի հասցեին։ Ինչու՞ Ինչո՞ւ պետք է Ջորջը ամբողջ օրը թրև գա, իսկ մենք՝ երկուսով քարշ տանք այս ծանրաշարժ, երերուն ու խարխուլ մակույքը հոսանքով վեր ու վար, ինչ է թե հանդիպենք նրան։ Ինչու՞ Ինչո՞ւ ինքը չէր կարող գալ և աշխատել մեզ հետ։ Ինչու՞ Ինչո՞ւ նա մի ազատ օր չկարողացավ վերցնել և գալ մեզ հետ։ Թող քարուքանդ լինի այդ բանկը։ Բանկի ինչի՞ն է պետք նա։
― Երբ էլ գնամ այնտեղ, երբեք չեմ տեսել, որ նա որևէ գործ անի, ― շարունակեց Հարրիսը։ ― Ամբողջ օրը նստում է ապակու ետևում, ձևացնելով, իբր խիստ զբաղված է։ Ի՞նչ օգուտ ապակու ետևում նստած մարդուց։ Ես իմ աշխատանքով ապրուստի միջոց եմ հայթայթում։ Նրանից բանկին ի՞նչ օգուտ, և ընդհանրապես, ի՞նչ օգուտ այդ բոլոր բանկերից։ Նրանք վերցնում են դրամդ, իսկ երբ չեկ ես դուրս գրում, այն վերադարձնում են ամբողջովին խզմզված․ «Սպառված է», «Մոտեցեք այսինչ պատուհանին»։ Ի՞նչ օգուտ այս ամենից։ Անցյալ շաբաթ նրանք երկու անգամ նման օյին խաղացին իմ գլխին։ Ես մտադիր չեմ երկար համբերել, կփակեմ իմ հաշիվը բանկում և վերջ։ Եթե նա այստեղ լիներ, մենք կկարողանայինք գնալ և տեսնել այդ դամբարանը։ Չհավատաս, որ նա բանկում է։ Հիմա զվաճանում է ինչ-որ տեղ, ահա թե ինչով է նա զբաղված, իսկ մենք աշխատում ենք նրա փոխարեն։ Ես գնում եմ մի բան խմելու։
Երգի ընթացքում ես նկատեցի, որ ներկաներից շատերը, ինչպես և ես, աչքերը չէին հեռացնում այդ երկու երիտասարդներից։ Նրանք նույնպես քմծիծիղում էին, երբ երիտասարդներն էին քմծիծաղում և հռհռում էին, երբ նրանք էին հռհռում։ Իսկ քանի որ այդ երիտասարդները քմծիծաղում, ժպտում, քրքրջում էին ամբողջ երգի ընթացքում, ամեն ինչ հիանալի էր ընթանում։
Սակայն այդ գերմանացի պրոֆեսորը ամենևին ուրախ տեսք չուներ։ Սկզբում, երբ մենք սկսեցինք ծիծաղել, նրա դեմքը խոր զարմանք արտահայտեց, կարծես բոլորովին չէր սպասում, որ իր երգը կդիմավորեն ծիծաղով։ Մեզ դա շատ ծիծաղելի թվաց և ասացինք, որ նրա հաջողության կեսը իր լրջության մեջ է։ Մի թեթև ակնարկն իր կողմից, որ նա գիտե, թե այդ ամենը որքան ծիծաղելի է, ամբողջապես կփչացներ ամեն ինչ։ Քանի որ մենք շարունակում էինք ծիծաղել, նրա զարմանքը փոխվեց վրդովմունքի և հետո՝ զայրույթի։ Նա զայրացած խոժոռում էր աչքերը մեզ վրա (բացի այն երկու երիտասարդներից, որոնց նա չէր կարող տեսնել, քանի որ նստած էին իր թիկունքում): Նրա այդ շանթահարող հայացքները միայն բավական էին, որ ծիծաղից թուլանայինք։ Մենք միմյանց ասում էինք, որ այդ երգը մեր մահվան պատճառն է դառնալու։ Միայն բառերը, ասում էինք, բավական են, որ մեզ նոպայի հասցնեն, իսկ նրա ձևական լրջությու՞նը․ լրջությո՞ւնը․ օ՛, դա արդեն չափազանց էր։
Վերջին քառյակում պրոֆեսորն ինքն իրեն գերազանցեց։ Նա այնպիսի կատաղի հայացքներով էր շամփրում մեզ, որ եթե նախազգուշացված չլինեինք կոմիկական քառյակներ կատարելու գերմանական մեթոդի մասին, խիստ կվիրավորվեինք։ Միևնույն ժամանակ, նրա անսովոր եղանակի մեջ տառապանքի այնպիսի հնչյուններ էին լսվում, որ եթե նախօրոք տեղեկացված չլինեինք, որ դա ուրախ երգ է, անպայման կարտասվեինք։
Մյուս կողմից, նա, ով փաթաթել է ճոպանը, համոզված է, որ մեղավորը մյուսն է, որը փորձում է քանդել այն։
― Ամեն ինչ կարգին էր, երբ դու վերցրիր, ― բարկացած գոռում է նա։ ― Ինչու՞ Ինչո՞ւ ես առանց մտածելու գործ բռնում։ Քեզ մոտ ամեն ինչ այդպես է ստացվում։ Դու գերանից էլ հանգույց կկապես։
Նրանք այնքան են բորբոքվում, որ քիչ է մնում ճոպանով կախեն մեկը մյուսին։ Անցնում է տասը րոպե, գետափին կանգնած մարդը օրհասական ճիչ է արձակում և կատաղորեն սկսում է պտտվել պարանի շուրջը, փորձում է ուղղել, բռնում է ձեռքն ընկած առաջին կտորն ու քաշում։ Իհարկե, դրանից պարանն ավելի է խճճվում, քան առաջ։ Այդ ժամանակ նրա ընկերը դուրս է գալիս նավակից որպեսզի օգնի նրան, բայց նրանք միայն խանգարում են իրար։ Երկուսն էլ բռնում են պարանի նույն կտորից, սկսում են ձգել տարբեր ուղղություններով և փորձում են գտնել, թե որտեղ է հանգուցված։ Վերջապես քանդում են հանգույցները և շրջվելով դեպի գետը , տեսնում են, որ նավակը ափից հեռացել է ու լողում է ուղիղ դեպի ամբարտակը։
― Ոչ, ― պատասխանում եք դուք, ― ամեն ինչ կարգին է։ Միայն մի կանգնեք։ Շարժվեք։
Ինչու՞։Ինչո՞ւ։
― Երբ կանգ եք առնում, մենք չենք կարողանում ուղղությունը ճիշտ պահել։ Նավակը պետք է միշտ շարժման մեջ լինի։
Եվ սկսեցի ոգևորությանբ թիավարել։
Անցանք կամուրջը, և ես շուտով հարցրեցի արդյոք շլյուզը երևու՞մ երևո՞ւմ է։ Նա պատասխանեց․ «Ոչ, ոչ մի շլյուզ էլ չի երևում»։ Ես ասացի՝ ահ, և շարունակեցի թիավարել։ Հինգ րոպե անց, կրկին խնդրեցի նրան նայել։
― Ոչ, ― ասաց նա, ― շլյուզի ոչ մի նշան չեմ տեսնում։
Գետի վրա, եթե ուզում եք, թեյնիկի ջուրը եռա, միակ միջոցն այն է, որ թեյնիկը չիմանա, որ անհամբերությամբ սպասում եք իրեն։ Հակառակ դեպքում նա նույնիսկ չի թշշա։ Լավ կանեք հեռանաք և սկսեք ուտել, կարծես չեք էլ պատրաստվում թեյ խմել։ Կարիք չկա նույնիսկ նայել նրա կողմը։ Այդ ժամանակ կլսեք, թե ինչպես է ձայնը գլուխը գցել, կարծես աղաչելով, որ անմիջապես իրենից թեյ պատրաստեք։
Իսկ եթե շատ եք շտապում, ապա սկսեք բարձրաձայն խոսել միմյանց հետ, իբր թե չեք սիրում և ամենևին էլ չեք պատրաստվում թեյել։ Դուք կանգնում եք թեյնիկի մոտ, այնպես, որ նա կարողանա լսել ձեզ և գոռում եք․ «Ես թեյ չեմ ուզում, իսկ դու՞դո՞ւ, Ջորջ»։ եվ Ջորջը նույնպես գոռալով պատասխանում է․ «Օ՜, ոչ։ Ես թեյ չեմ սիրում։ Դրա փոխարեն լիմոնադ կխմենք։ Թեյը դժվարամարս է»։ Դրանից հետո թեյնիկի ջուրը այնպես է խլթխլթում, որ սպիրտայրոցի բոցը մարում է։
Մենք օգտվեցինք այս անմեղ խորամանկությունից և արդյունքն այն եղավ, որ մինչև ամեն ինչ կպատրաստեինք թեյը մեզ էր սպասում։ Վառեցինք լապտերը և նստեցինք ընթրելու, որի կարիքը խիստ զգում էինք։
Դա պատահել էր ձմռանը, ամենակարճ օրերից մի օր, մառախլապատ եղանակին, այնպես որ, այն փաստը, որ դեռևս շատ մութ էր, երբ Ջորջն արթնացավ, չէր կարող ժամանակի հուսալի ուղեցույց ծառայել։ Նա մեկնեց ձեռքն ու վերցրեց ժամացույցը։ Ութն անց քառորդ էր։
― Երկնային լուսատուներ, փրկեցեք ինձ, ― բացականչեց Ջորջը, ― չէ՞ որ ես պետք է ժամը իննին լինեմ Սիթիում։ Ինչու՞ Ինչո՞ւ մեկն ու մեկը ինձ չի արթնացրել։ Սա ի՞նչ խայտառակություն է։
Նա մի կողմ նետեց ժամացույցն ու դուրս թռավ անկողնուց, սառը ջրցող ընդունեց, լվացվեց, հագնվեց ու սափրվեց սառը ջրով, որովհետև տաք ջրին սպասելու ժամանակ չկար, և նորից նայեց ժամացույցին։
Ջորջը ճանկեց ժամացույցն ու աստիճաններով ցած վազեց։ Ընդունարանում մութ էր ու խաղաղ։ Բուխարու կրակը չէր երևում։ Ջորջը մտածեց, որ դա խայտառակություն է միսիս Գ-ի համար և որոշեց, որ երեկոյան վերադառնալիս կասի նրան, թե ինչ կարծիքի է այդ ամենի մասին։ Հետո նետվեց վերարկուի ու գլխարկի ետևից և ճանկելով հովանոցը, սլացավ դեպի ելք։ Դուռը կողպված էր։ Ջորջը միսիս Գ-ին ծույլ պառավ անվանեց և զարմացավ, թե ինչու մարդիկ չեն կարողանում ժամանակին արթնանալ, բացեց փականքն ու դուրս վազեց։
Ջորջը վազքով քառորդ մղոն ճանապարհ անցավ և դրանից հետո միայն նրան սկսեց տարօրինակ ու անհասկանալի թվալ, թե ինչու այդքան քիչ մարդ կար փողոցում և խանութները դեռ փակ էին։ Ինքնին հասկանալի է, շատ մութ ու մառախլապատ առավոտ էր, բայց դա դեռևս պատճառ չէր, որ մարդիկ դադարեցնեին ամեն տեսակի աշխատանքը։ Ինքը ստիպված է աշխատանքի գնալ, ինչու՞ ինչո՞ւ մյուսները պետք է մնան տաքուկ անկողնում միայն նրա համար, որ մութ ու մառախուղ է դրսում։
Վերջապես հասավ Հոլբորն։ Խանութների փեղկերը փակ էին, շուրջը ոչ մի օմնիբուս չէր երևում։ Տեսադաշտում երևում էին երեք մարդ, որոնցից մեկը ոստիկան էր, կաղամբով լի մի սայլակ և մի կիսախարխուլ կառք։ Ջորջը գրպանից հանեց ժամացույցն ու նայեց թվացույցին։ Ժամը իննից հինգ էր պակաս։ Նա անշարժ կանգնեց ու սկսեց հաշվել սրտի զարկերը։ Հետո կռացավ և շոշափեց սրունքները։ Այնուհետև, ժամացույցը դեռևս ձեռքում պահած, մոտեցավ ոստիկանին և հարցրեց, թե ժամը քանիսն է։
― Ամեն ինչ կարգի՞ն է, ― երգեցիկ ձայնով հարցրեց Ջորջը։
― Հիանալի է, ― թոթովեցի ես ի պատասխան։ ― Հիմարություն եք անում, որ ջուրը չեք մտնում։ Աշխարհում հանուն ոչ մի բանի չէի հրաժարվի այս հաճույքից։ Ինչու՞ Ինչո՞ւ դուք էլ չփորձեք։ Պարզապես մի փոքր վճռական պետք է լինել։
Բայց ինձ այդպես էլ չհաջողվեց տարհամոզել նրանց։
Ես երբեք չեմ տեսել, որ մարդու դեմքը այդքան ակնթարթորեն ուրախ արտահայտությունը փոխի մռայլի։
― Ի-ի՞նչ, ― ճղճղաց Ջորջը, ոտքի ցատկելով, ― հիմա՛ր։ Ինչու՞ Ինչո՞ւ ավելի ուշադիր չես։ Ինչու՞Ինչո՞ւ, գրողը տանի, չէ՞իր կարող գնալ գետափ և այնտեղ հագնվել։ Ձեր նմաններին պետք է արգելել նավակ մտնել, այո, արգելել։ Տու՛ր այստեղ կարթաձողը։
Ես փորձեցի բացատրել նրան, թե այդ ամենը որքան ծիծաղելի է, բայց ինձ ոչինչ չհաջողվեց։ Ջորջը երբեմն այնքան բութ է լինում կատակը հասկանալու համար։
Քիչ անց ասում եք․
― Շատ խավար է այստեղ։ Ինչու՞ Ինչո՞ւ չեք վառում լամպը։
Ջոն Էդվարդն ասում է՝ օ՜, նույնիսկ չի էլ նկատել։ Իսկ Էմիլին պատասխանում է, որ իր հայրը չի սիրում, երբ օրը ցերեկով լամպը վառում են։
Եվ նա հացը բերանը դրեց, կուլ տվեց ու մեռավ։
Հին Վինձորն անցնելուց հետո, գետն ինչ-որ անհետաքրքիր է թվում և նորից գեղատեսիլ է դառնում Բովենիին մոտենալիս։ Ջորջը և ես քարշում էինք նավակը Հոում-պարկի մոտով, որը ձգվում է գետի աջ ափով Ալբերտի կամրջից մինչև Վիկտորիայի կամուրջը։ Երբ անցնում էինք Դաչետի մոտով, Ջորջը հարցրեց, թե հիշու՞մ հիշո՞ւմ եմ արդյոք գետի վրա կատարած մեր առաջին ճանապարհորդությունը, երբ գիշերելու համար ափ դուրս եկանք այդտեղ, երեկոյան ժամը տասին։
Ես պատասխանեցի , որ իհարկե, հիշում եմ։ Նման բաներն այդքան շուտ չեն մառացվում։
Ամեն ոք, ով ծանոթ է շների բնավորությանը, հեշտությամբ գլխի կընկնի, որ այդ ժամանակ նախասրահում եղած բոլոր շները կռվում էին այնպիսի ոգևորությամբ, կարծես այդ մարտի ելքից էր կախված իրենց ու իրենց ցեղի բախտը։ Մեծ շները, առանց բացառության կռվում էին բոլորի հետ, փոքրերը կռվում էին իրենց նմանների հետ՝ ազատ ժամանակը լցնելով նրանով, որ կծում էին մեծ շների թաթերը։
Նախասրահը վերածվեց իսկական դժոխքի։ Սարսափելի աղմուկ-աղաղակ բարձրացավ։ Դրսում, Հեյմարքեթի հրապարակում, ամբոխ էր հավաքվել, և մարդիկ հարցնում էին, թե այդ ի՞նչ միտինգ է, կամ ու՞մ ո՞ւմ են սպանել և ինչու՞։ ինչո՞ւ։ Ինչ-որ մարդիկ եկան ձողերով ու պարաններով և փորձեցին շներին բաժանել միմյանցից, նույնիսկ ոստիկանություն կանչեցին։
Տուրուդմփոցի ամենա թեժ պահին այն հաճելի արտաքինով երիտասարդ կինը վերադարձավ, գիրկն առավ իր փոքրիկ, քաղցրիկ շնիկին (որը բակապահ շանը մոտ մի ամսով շարքից հանել էր, իսկ ինքը հիմա նորածին գառնուկի տեսք ուներ), համբուրեց և հարցրեց, արդյո՞ք նա դեռ կենդանի՞ է և ի՞նչ են արել նրան այդ գարշելի գամփռները։ Իսկ մեր հերոսը թառել էր նրա գրկին ու այնպիսի հայացքով էր նայում, կարծես ուզում էր ասել․ «Որքան ուրախ եմ, որ եկել ու ինձ հեռացնում եք այս ամոթալի տեսարանից»։
Երբ մոտեցանք նավամատույցին, մակույկավարը հարցրեց․
― Ներեցեք , սըր, ձերը շոգեմակու՞յկ շոգեմակո՞ւյկ էր, թե լողացող տուն։
Լսելով, որ մերը չորս թիանի նավակ է, մակույկավարը զարմացած տեսք ընդունեց։
Ջորջը մինչև այսօր էլ բանջո նվագել չի սովորել։ Նա իր շրջապատից ոչ մի քաջալերանք չի ստացել։ Երկու-երեք անգամ, երեկոյան, երբ մենք դեռ գետի վրա էինք, նա նվագելու փորձեր արեց, բայց նրա փորձերը երբեք հաջողությամբ չէին պսակվում։ Հենց միայն Հարրիսի արտահայտությունները բավական էին, որ մարդու հուսաթափ անեին։ Կարծես թե դա քիչ էր, Մոնթմորընսին էլ նստում էր և անդադար ոռնում հենց այն ժամանակ, երբ Ջորջը սկսում էր նվագել։ Էլ ի՞նչ սովորելու մասին էր խոսքը։
― Այդ շունն էլ, ինչու՞ ինչո՞ւ է ոռնում երբ ես նվագում եմ, ― բարկությամբ բացականչում էր Ջորջը, կոշիկը նետելով Մոնթմորընսիի կողմը։
― Իսկ դու ինչու՞ ինչո՞ւ ես նվագում, երբ նա ոռնում է, ― միջամտում էր Հարրիսը ՝ Հարրիսը՝ որսալով կոշիկը։ ― Հանգիստ թող նրան։ Նա չի կարող չոռնալ։ Նա խիստ երաժշտական լսողություն ոնի։ Ուրեմն ինչպե՞ս չոռնա, լսելով քո այդ նվագը։
Ջորջը որոշեց մինչև տուն վերադառնալը հետաձգել իր փորձերը երաժշտության բնագավառում։ Բայց նույնիսկ տանը նրան նվագելու հնարավորություն չտվեցին։ Միսիս Փ-ն Փ֊ն ներս էր մտնում, խնդրում էր ներողամիտ լինել և ասում էր, որ անձամբ իրեն, հաճելի է լսել Ջորջի նվագը, բայց վերևի հարկի հղի տիկինը վատ է զգում, և բժիշկը վախենում է, որ դա կարող է վնասել երեխային։
Այդ ժամանակ Ջորջը որոշեց բանջոն դուրս տանել և նվագել հրապարակում։ Բայց բնակիչները բողոքեցին ոստիկանությանը, և մի գիշեր Ջորջին բռնեցին հանցանքի վայրում։ Հանցանշաններն ակնհայտ էին, և նրան վեց ամսով զրկեցին բանջո նվագելուց։
Հոգնած ու քաղցած, մեզ պատկերացնում էինք նավակում, մտովի տեսնում էինք մթության մեջ կորած գետն ու անձև ծառերը, իսկ նրաց ներքո՝ հսկայական լուսատտիկի նման մեր հարազատ նավակը, այնքան հարմար, տաքուկ և ուրախ։ Պատկերացնում էինք մեզ ընթրիքի սեղանի շուրջ․ խժռում ենք սառը միսը ու միմյանց փոխանցում հացի կտորները։ Լսում էինք դանակների ուրախ չխչխկոցը, մեր զվարթ ձայները, որ լցնում են գիշերային լռությունն ու տարածվում հեռուները, և շտապում էինք դա իրականություն դարձնել։
Հասանք ափաշերտին, դա մեզ անչափ ուրախացրեց, քանի որ մինչ այդ համոզված չէինք՝ մոտենու՞մ մոտենո՞ւմ ենք գետին թե հեռանում։ Իսկ երբ հոգնած ես ու քնել ես ուզում, նման տարակուսանքները հանգիստ չեն տալիս։ Երբ անցանք Շիփլեյքը, ժամացույցը խփեց ժ․12-ից քառորդ պակաս, և Ջորջը մտածկոտ հարցրեց․
― Դու իհարկե, չես հիշում, չէ՞, թե որ կղզում ենք կանգ առել։
Դա իսկապես տեղի ունեցավ հենց այն ժամանակ, երբ մենք կորցրել էինք ամեն հույս, և ես այդպես էլ պետք է պատմեմ։ Այսպիսով, հենց որ լրիվ հուսահատվեցինք, հանկարծ, մեզնից փոքր-ինչ ներքև ես մի տարօրինակ ու անսովոր լույս նկատեցի, որը կայծկլտում էր դիմացի ափի ծառերի միջով։ Մի պահ մտածեցի ոգիների մասին, այնքան աղոտ, այնքան առեղծվածային էր այդ լույսը։ Հաջորդ րոպեին գլխի ընկա, որ դա մեր նավակն է և այնպես ճչացի, որ նույնիսկ գիշերն ինքը անկողնուց վեր կթռչեր։
Մի պահ շունչներս պահած սպասեցինք և հանկարծ, ― օ՛, գիշերային լռության աստվածային երաժշտություն, ― լսվեց Մոնթմորընսիի պատասխան հաչոցը։ Մենք նորից բարձրաձայն գոռացինք, որ բավական էր նույնիսկ յոթ քնած քաջերին արթնացնելու համար (իմիջիայլոց, գլխի չեմ ընկնում, թե յոթ քնածներին արթնացնելու համար ինչու՞ ինչո՞ւ ավելի շատ աղմուկ է պետք, քան մեկին) և հինգ րոպե անց, որը մի ամբողջ հավիտենականություն թվաց, տեսանք, որ լուսավորված նավակը դանդաղ լողում է մթության մեջ և լսեցինք Հարրիսի քնկոտ ձայնը, որը հարցնում էր, թե որտեղ ենք գտնվում։
Հարրիսի հետ ինչ-որ տարօրինակ բան էր կատարվում։ Դա սովորական հոգնածություն չեր, ավելին։ Նա նավակը թիավարեց այնպիսի տեղ, որտեղից մեզ համար անհար էր նավակ մտնել և անմիջապես քուն մտավ։ Շատ ջանքեր ու գոռում-գոչյուններ պահանջվեցին, որպեսզի կրկին արթնացնենք և ուշքի բերենք նրան։ Բայց վերջապես մեր ջանքերը հաջողությամբ պսակվեցին և մենք ողջ առողջ ոտք դրեցինք տախտակամածի վրա։
Երկու անգամ հրեց ինձ ու Ջորջին, տեսնելու արդյոք մենք պառկած ենք իր շալվարի վրա։ Երկրորդ անգամ Ջորջը խիստ զայրացավ։
― Գրողը տանի, գիշերվա կեսին ինչի՞դ է պետք շալվարը։ Ինչու՞ Ինչո՞ւ չես տեղդ վեր ընկնում ու քնում։
Հաջորդ անգամ արթնանալիս տեսա, որ , որ Հարրիսը ուղղակի գլուխը կորցրել է, որովհետև չէր կարողանում գտնել իր կիսագուլպաները։ Աղոտ հիշում եմ, որ վերջին անգամ արթնանալիս ինձ մի կողքից մյուսն էին շրջում, և լսում էի Հարրիսի մռթմռթոցը, որը չէր կարողանում հասկանալ, թե ու՞ր ո՞ւր կարող էր չքվել իր հովանոցը։
==Գլուխ տասնհինգերորդ==
Նկատել եմ, որ հին թիավարները նույնպես նահանջում են, երբ ուժ գործադրելու կարիք է զգացվում։ Հին թիավարին միշտ կարելի է ճանաչել նրանով, թե ինչպես է մեկնվել նավակի խորքում դրված բարձին և քաջալերում է թիավարներին, պատմելով, թե ինչ հրաշագործություններ է կատարել անցյալ տարի։
― Դուք էլ կարծում եք, թե դժվար գործ եք անում, ― ծոր տալով խոսում է նա, ինքնագոհ տեսքով ծխամորճից ծուխը փչելով ու դիմելով հալից ընկած երկու սկսնակ թիավարներին, որոնք արդեն ժամուկես անդադար թիավարում են հոսանքին հակառակ։ ― Ջիմ Բիֆը, Ջեկը և ես անցյալ ամառ Մարլոյից մինչև Գորինգ հասանք մի օրում, առանց կանգառի։ Հիշու՞մ Հիշո՞ւմ ես Ջեկ։
Լսելով հարցը, Ջեկը, որը նավաքթում իր համար անկողին էր պատրաստել բոլոր այն վերարկուներից ու ծածկոցներից, որ կարողացել էր գտնել, և արդեն երկու ժամ է, ինչ քնած էր, արթնանում է և սկսում է մեկ առ մեկ հիշել այդ դեպքի մանրամասները։ Նա նույնիսկ հիշում է, որ ամբողջ ժամանակ ստիպված էին թիավարել ուժեղ հոսանքին հակառակ, ինչպես նաև քամուն դեմ հանդիման։
― Էհ, երեքշաբթի երեկոյան ես այնպիսի բարեհաջող որս եմ արել, որ նույնիսկ հնարավոր չէ բառերով նկարագրել։
― Դե, ինչու՞ ինչո՞ւ չէ… ― հարցնում են մյուսները։
― Որովհետև չեմ կարծում, որ մեկնումեկը կհավատա ինձ, ― հանգիստ պատասխանում է ծերուկը ձայնի մեջ առանց դառնության նշույլի, վերստին լցնում է ծխամորճը և պանդոկապանին խնդրում է երեք բաժին սառը շոտլանդական վիսկի մատուցել։