Changes
[[Կատեգորիա:Հեքիաթ]]
{{անավարտ}}
==ԳԼՈՒԽ ԵՐՐՈՐԴ. Հայելու միջատները==
Առաջին հերթին անհրաժեշտ էր հետազոտել այն երկիրը, որտեղ ճանապարհորդելու էր ինքը։
«Կարծես աշխարհագրության դաս լինի»,— մտածեց նա և հեռուն տեսնելու համար կանգնեց ոտքերի ծայրերին։
— Գլխավոր գետեր... չկան։ Գլխավոր լեռնաշղթաներ... Դե սա միակն է, որի վրա կանգնած եմ, բայց երևի անուն էլ չունի։ Գլխավոր քաղաքներ... Վա՜յ, այդ ի՞նչ արարածներ են այնտեղ մեղր պատրաստում... Ոչ, դրանք մեղուներ չեն կարող լինել, մեկ մղոն հեռավորության վրա մեղուները չեն երևա։
Մի որոշ ժամանակ Ալիսը լուռ դիտում էր, թե ինչպես նրանցից մեկը, կնճիթիկը մտցնելով թերթիկների մեջ, մի ծաղկից մյուսն էր անցնում։
«Կարծես իսկական մեղու լինի»,— ենթադրեց Ալիսը։
Շուտով գլխի ընկավ, որ իր տեսածը ոչ թե մեղու է, այլ փիղ, և այդ մտքից նրա շունչը կտրվեց։
— Ուրեմն ի՞նչ ահռելի մեծություն ունեն ծաղիկները, կարծես տանիքները հանած խրճիթներ լինեն ցողունների վրա, և ինչ շա՜տ մեղր կստացվի։ Ապա մի գնամ այնտեղ։ Ոչ, հիմա չէ,— մտմտում էր նա, երբ հանկարծ զգաց, որ վազում է դեպի բլուրը ու անմիջապես կանգ առավ պատճառաբանություն գտնելու իր հանկարծակի երկչոտության համար։
— Պետք է ձեռքիս երկար ճյուղ ունենամ, որպեսզի նրանց քշեմ։ Ա՜յ թե ծիծաղելի կլինի, եթե ինձ տանը հարցնեն, թե ինչպես զբոսնեցի։ Ես կասեմ՝ հիանալի (այդ ասելով նա, ըստ իր սիրած սովորության, գլխի թեթևակի շարժում արեց), միայն թե սարսափելի շոգ էր ու փոշի, և փղերն էլ խանգարում էին։
— Ավելի լավ է մյուս ճանապարհով գնամ,— քիչ անց որոշեց Ալիսը,— գուցե հետո կայցելեմ փղերին, հիմա պետք է հասնել Երրորդ Քառակուսուն։
Այս խոսքերն ասելուն պես նա վազեց բլուրն ի վար ու ցատկեց վեց փոքր առվակներից առաջինի վրայով։
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
::. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
:::. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
::::. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
:::::. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
::::::. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
— Ձեր տոմսերը,— գլուխը պատուհանին մոտեցնելով ասաց Հսկիչը։
Քիչ անց ուղևորները պարզեցին իրենց տոմսերը, որ համարյա նույն չափսին էին, ինչ իրենք, և վագոնում նեղվածք առաջացավ։
— Իսկ քո՞նը, փոքրիկ,— բարկացած նայելով Ալիսին, հարցրեց Հսկիչը։
Բոլորը մեկ մարդու պես հանդիմանեցին («Կարծես խմբերգ լինի»,— մտածեց Ալիսը)։
— Մի՛ զբաղեցրու նրան, փոքրիկ։ Նրա մի րոպեն հազար ֆունտ արժե։
— Ես... չունեմ,— կմկմաց Ալիսը,— այն կայարանում, որտեղ գնացք նստեցի, տոմսարկղ չկար։
Եվ բոլորը նորից միաբերան.
— Քո երկրում տոմսարկղի համար տեղ չկա։ Այնտեղ հողի մեկ մատնաչափը հազար ֆունտ արժե։
— Մի արդարանա,— ասաց Հսկիչը,— դու պետք է մեքենավարից տոմս գնեիր։
Մեկ անգամ ևս նույն ձայները.
— Մեքենավարից։ Միայն նրա մեքենայի ծխի մի քուլան հազար ֆունտ արժե։
Ալիսը մտածեց, որ խոսելն ավելորդ է։ Այս անգամ ոչ մի ձայն չլսվեց, բայց, ի զարմանս աղջկա, նրանք սկսեցին խմբովին մտածել (հուսով եմ, դուք հասկանում եք, թե ինչ է նշանակում դա։ Խոստովանում եմ, ես չեմ հասկանում)։
— Ավելի լավ է բոլորովին չխոսես, ամեն մի բառը հազար ֆունտ արժե։
«Հաստատ գիտեմ, այս գիշեր երազումս հազար ֆունտ կտեսնեմ»,— մտածեց Ալիսը։
Խոսակցության ընթացքում Հսկիչը շարունակ աղջկան էր զննում։ Սկզբում նայեց հեռադիտակով, հետո՝ մանրադիտակով, իսկ վերջում էլ՝ թատերական դիտակով։
— Դու սխալ ճանապարհով ես գնում,— վերջապես եզրակացրեց նա և, պատուհանը փակելով առաջ անցավ։
— Քեզ պես փոքրիկ երեխան,— ասաց Ալիսի դիմաց նստած պարոնը (նրա հագուստը սպիտակ թղթից էր),— պետք է իմանա, թե ինչ ճանապարհով է գնում, եթե նույնիսկ իր սեփական անունն էլ չիմանա։
Այծը, բազմած սպիտակազգեստի կողքին, փակեց աչքերն ու բարձրաձայն արտասանեց.
— Նա պետք է տոմսարկղ տանող ճանապարհն իմանա, եթե նույնիսկ այբուբենն էլ չիմանա։
(Դա բավական արտառոց վագոն էր՝ լեփ֊լեցուն ուղևորներով)։
Բզեզը, որ նստած էր Այծի կողքին, ասաց.
— Նրան պետք է ետ ուղարկել ծանրոցով։ (Որպես կանոն նրանք խոսում էին հերթով)։
Ալիսը չէր կարողանում տեսնել Բզեզի կողքինին, բայց լսեց մի խռպոտ ձայն.
— Ուրիշ գնացք նստիր,— այստեղ ձայնը խզվեց և ստիպված լռեց։
«Ոնց որ մրսած լինի»,— մտածեց Ալիսը։
Եվ անմիջապես նրա ականջը խուտուտ եկավ մի բարակ ծվծվոցից.
— Կարող ես բառախաղ անել. «Դրսում չես մրսի, եթե բժիշկը քեզ ներսում մերսի»։
Ապա հեռվից մեկը մեղմ խոսեց.
— Գիտե՞ք ինչ, նրա վրա պետք է պիտակ փակցնել՝ «Զգույշ, փոքրիկ աղջիկ է»։
Հետո զանազան ձայներ հնչեցին («Ինչքան շատ մարդ կա այստեղ»,— մտածեց Ալիսը)։
— Նրան պետք է փոստով ուղարկել, քանի որ գլուխ ունի վրան...
— Նրան պետք է հեռագրով ուղարկել... Թող հիմա էլ ինքը քշի գնացքը...
Սպիտակազգեստ պարոնը առաջ թեքվեց ու շշնջաց Ալիսի ականջին.
— Սիրելիս, ուշադրություն մի դարձրու նրանց ասածներին, բայց ամեն կայարանում վերադարձի տոմս գնիր։
— Ոչ էլ կգնեմ,— սրտնեղեց Ալիսը,— ես բոլորովին էլ գնացքով չէի ուզում գնալ, քիչ առաջ անտառում էի և շատ եմ ուզում նորից այնտեղ վերադառնալ։
— Դու այդ էլ կարող ես բառախաղի վերածել,— Ալիսի ականջին դիպավ նույն բարակ ծվծվոցը,— մոտավորապես այսպես. «Կգնամ անտառ, կլինեմ կայտառ»։
— Ինչու ես ծաղրում, եթե շատ ես ցանկանում, կարող ես ինքդ կատակել,— ասաց Ալիսն ու շուրջը նայեց՝ տեսնելու, թե որտեղից է գալիս այդ ձայնը։
Խոր հառաչ լսվեց։ Երևում է, ձայնի տերը շատ դժբախտ էր։ Նրան մխիթարելու համար Ալիսը մի բան կասեր, եթե միայն նա մարդու պես հառաչեր։ Բայց հառաչն այնքան մեղմ էր ու ցածր, որ եթե շատ մոտեցած չլիներ Ալիսի ականջին, չէր լսվի։ Շուտով նրա ականջը քոր եկավ, մտքերը ցրվեցին, և նա դադարեց մտածել խեղճ փոքրիկ արարածի դժբախտության մասին։
— Ես գիտեմ, որ դու բարի ես,— շարունակեց բարակ ծվծվոցը,— սիրելի բարեկամ, դու ինձ չես վնասի, թեպետ ես միջատ եմ։
— Ինչպիսի՞ միջատ,— նկատելիորեն հուզվեց Ալիսը, որովհետև ուզում էր իմանալ, թե արդյոք նա կարո՞ղ է խայթել, բայց անհարմար էր զգում նման հարց տալ։
— Մի՞թե գլխի չես ընկնում...— շարունակեց ծվծվոցը, որն անմիջապես խլացավ շոգեմեքենայի սուլոցից։ Վագոնում գտնվողները տագնապահար վեր թռան, Ալիսն էլ հետևեց նրանց։
Ձին, որ գլուխը հանել էր պատուհանից, հանգիստ նստեց տեղն ու ասաց.
— Առվակի վրայով ենք ցատկում։
Ուղևորները բավարարվեցին այդ բացատրությամբ, իսկ Ալիսին փոքր֊ինչ մտահոգեց այն միտքը, որ գնացքները ցատկում են։
— Ինչ էլ որ լինի, կհասնենք Չորրորդ Քառակուսուն։ Ահա իմ միակ մխիթարանքը,— ինքն իրեն ասաց նա։
Հաջորդ վայրկյանին Ալիսը զգաց, որ վագոնն օդ բարձրացավ և վախեցած կառչեց մոտակա ինչ֊որ բանից, որն ինչպես պարզվեց ոչ այլ ինչ էր, եթե ոչ Այծի մորուքը։
* * *
Բայց մորուքը հալվեց, անհետացավ նրա ձեռքում։ Հանկարծ Ալիսը նկատեց, որ նստած է ծառի տակ։ Մոծակը (այդ այն միջատն էր, որի հետ խոսում էր) տեղավորվեց Ալիսի գլխավերևում՝ ճյուղի վրա և սկսեց թևերով հովհարել աղջկան։
Դա մի հսկայական Մոծակ էր։
«Ոնց որ աքլոր լինի»,— մտածեց Ալիսը։
Երկար ժամանակ նա զրուցում էր Մոծակի հետ և նրանից վախենալու պատճառ չուներ։
— Ուրեմն դու բոլոր միջատներին էլ չե՞ս սիրում,— հանգիստ շարունակեց Մոծակը, կարծես ոչինչ չէր պատահել։
— Ես սիրում եմ խոսողներին, իսկ մեր երկրում նրանք չեն խոսում։
— Ի՞նչ միջատներ ունես ձեր երկրում։
— Ես ոչ մի միջատ էլ չունեմ, որովհետև շատ եմ վախենում նրանցից, մանավանդ խոշորներից, բայց կարող եմ ասել, թե նրանց ինչպես են կանչում։
— Անշուշտ նրանք գալի՞ս են, երբ նրանց կանչում են,— անփույթ նկատեց Մոծակը։
— Ոչ, չեն գալիս։
— Դե, էլ ինչո՞ւ են կանչում, եթե չեն գալիս։
— Դա միջատների համար միևնույնն է, իսկ մարդկանց համար կարևոր է։ Եթե այդպես չլիներ, ոչ մի բան էլ անուն չէր ունենա,— բացատրեց Ալիսը։
— Համոզված չեմ,— պատասխանեց Մոծակը,— բայց այս անտառում նրանք անուններ չունեն։ Սկսիր թվարկել։ Ժամանակ ես վատնում։
— Ուրեմն՝ Մոծակ,— սկսեց Ալիսը, ծալելով մի մատը։
— Շատ լավ,— ասաց Մոծակը,— եթե ուշադիր նայես թփին, կտեսնես Մոծաքլորին։ Սուր կնճիթ ունի, ամբողջ օրը ծուղրուղու է կանչում։
— Իսկ ինչո՞վ է սնվում,— հետաքրքրվեց Ալիսը։
— Արյունով ու կորեկով։ Շարունակիր,— ոգևորվեց Մոծակը։
Ալիսը նայեց Մոծաքլորին և որոշեց, որ նա կռվարար մոծաքլոր է. կնճիթը ցցած՝ գլուխն անդադար ցնցում էր։
— Հետո՝ Բզեզը։
— Գլխավերևիդ ճյուղին նստած է Բըզ֊Եզը։ Թողնես ամբողջ օրը թևերը թափահարի ու բառաչի։
— Իսկ ի՞նչ է ուտում։
— Զանազան այլ միջատներ, բայց ավելի շատ՝ խոտ։
— Ապա Զատիկը,— շարունակեց Ալիսը Բըզ֊Եզին լավ նայելուց հետո և մտածեց. «Ահա թե ուր են անհետանում զանազան փոքր միջատները, նրանք կեր են դառնում Բըզ֊Եզին»։
— Եթե սողաս ոտքերիդ վրա,— ասաց Մոծակը (Ալիսը տագնապահար ետ քաշեց ոտքերը),— շատ Հովազատիկներ կտեսնես։ Նրանք զոլավոր են և պիսակավոր։
— Ինչո՞վ են սնվում։
— Եղջերավոր անասուններով։
— Իսկ եթե ոչ մեկին չգտնե՞ն։
— Դե, ուրեմն կմեռնեն։
— Երևի շատ հաճա՞խ է այդպես պատահում,— մտածկոտ նկատեց Ալիսը։
— Միշտ էլ պատահում է։
Ալիսը լուռ մտածեց նրա ասածների մասին։ Մինչ այդ Մոծակը բզզում էր նրա գլխավերևում։ Ի վերջո նստեց ու ասաց.
— Ինձ թվում է, դու չես ցանկանում անունդ կորցնել։
— Իհարկե, ոչ,— նկատելիորեն անհանգստացավ Ալիսը։
— Չգիտեմ,— անփույթ պատասխանեց Մոծակը,— բայց շատ հիանալի բան կլինի, եթե առանց անունի տուն գնաս։ Օրինակ, երբ ուսուցչուհին ուզենա քեզ դաս հարցնել, կասի. «Եկ այստեղ... և ուրիշ ոչինչ, քանի որ անուն չունես և դու էլ դասդ չես պատասխանի»։
— Այդպես չի լինի, ուսուցչուհին ինձ երբեք չի ների։ Եթե չկարողանա անունս հիշել, ինձ «փոքրիկ» կկոչի, ինչպես մեր սպասուհիները։
— Եթե քեզ միայն «փոքրիկ» ասի,— նկատեց Մոծակը,— դու էլ դասի չես գնա։ Գիտե՞ս, սա կատակ է, և լավ կլիներ, որ դու անեիր այդ։
— Իսկ ինչո՞ւ,— հարցրեց Ալիսը,— դա շատ վատ կատակ է։
Բայց Մոծակը միայն խոր հառաչեց, և արցունքի երկու խոշոր կաթիլ սահեց նրա այտերով։
— Եթե դրանք քեզ այդքան վշտացնում են, ուրեմն չպետք է կատակես,— խորհուրդ տվեց Ալիսը։
Հետո նորից լսվեցին Մոծակի մելամաղձոտ հառաչները, որոնք թռցրին, հեռու տարան միջատին, և երբ Ալիսը վեր նայեց, ճյուղը դատարկ էր։ Նա այնքան երկար էր նստել, որ սկսեց մրսել, ուստի ոտքի ելավ ու քայլեց առաջ։
Շուտով Ալիսը հայտնվեց մի բաց դաշտում, որի մի կողմը մութ անտառ էր՝ ավելի մութ, քան նախորդը։ Սկզբում փոքր֊ինչ վախեցավ և չհամարձակվեց մոտենալ անտառին, բայց հետո որոշեց մտնել.
— Այլևս հետ չեմ դառնա։
Անտառը դեպի Ութերորդ Քառակուսին տանող միակ ճանապարհն էր։
— Սա հենց այն անտառն է,— մտածկոտ ասաց Ալիսը,— որտեղ իրերն անուն չունեն։ Հետաքրքիր է, ի՞նչ կպատահի անվանս, երբ գնամ այնտեղ։ Բոլորովին չեմ ուզում անունս կորցնել, որովհետև այն ժամանակ ինձ ուրիշը կտան և հաստատ գիտեմ, որ նորը լավը չի լինի։ Տեսնես կհանդիպե՞մ իմ անունն ստացող մարդուն։ Դա շատ նման է այն հայտարարություններին, որ մարդիկ տալիս են շները կորցնելու դեպքում. «Կորել է արույրե վզնոցով մի շուն»։ Պատկերացրեք, ամեն հանդիպածիս «Ալիս» կանչեմ և նրանցից միայն մեկը պատասխան տա։ Բայց եթե նրանք խելք ունենան, ձայն չեն հանի։
Անկապ֊անկապ խոսելով, Ալիսը մտավ անտառ, այնտեղ զով էր ու ստվերախիտ։
— Համենայն դեպս, շատ հաճելի է,— ուրախացավ նա,— այդպիսի անտանելի շոգից հետո մտնել, մտնել, ո՞ւր,— շարունակեց նա զարմացած, որ չի կարողանում հիշել հաջորդ բառը։
— Ուզում եմ ասել, նստել սրա... սրա... տակ,— ձեռքը ծառի բնին դնելով ասաց նա,— հետաքրքիր է, ինչպե՞ս է կոչվում սա, հավատացած եմ, որ անուն չունի։ Չէ՛, իհարկե, չունի։
Նա լուռ կանգնեց և մի քանի րոպե մտածելուց հետո նորից սկսեց խոսել.
— Մոծակի ասածը վերջիվերջո իրականացավ։ Իսկ այժմ ո՞վ եմ ես։ Անպատճառ կհիշեմ, եթե միայն կարողանամ։ Ես պետք է հիշեմ, վճռել եմ հիշել ու կհիշեմ։
Բայց վճռելը հերիք չէր։ Այն ամենը, ինչ երկար մտածելուց հետո կարողացավ հիշել, հետևյալն էր.
— «Լ» տառով է..., հաստատ գիտեմ «Լ» տառով է սկսվում։
Այդ րոպեին նրան մոտեցավ մի Եղնիկ և իր խոշոր, մեղմ աչքերը հառեց Ալիսին ու բոլորովին չվախեցավ։
— Արի ինձ մոտ, արի,— Ալիսը ձեռքը Երկարեց դեպի կենդանին և փորձեց շոյել նրան։ Եղնիկը հետ քաշվեց ու շարունակեց անթարթ աչքերով նայել աղշկան։
— Անունդ ի՞նչ է,— չափազանց հաճելի, քնքուշ ձայնով հարցրեց Եղնիկը։
«Ինձ էլ է այդ հարցը հետաքրքրում»,— մտածեց խեղճ աղջիկը և տխուր պատասխանեց.
— Ես անուն չունեմ։
— Ապա մի լավ մտածիր, այդպես չի լինի։
Ալիսը երկար մտածեց, բայց ոչինչ չստացվեց։
— Ասա, խնդրեմ, ի՞նչ է քո անունը,— վախվորած հարցրեց նա,— ինձ թվում է, եթե քոնն ասես՝ ես իմը կհիշեմ։
— Մի քիչ քայլենք, հետո,— պատասխանեց Եղնիկը,— ես այստեղ չեմ կարող հիշել։
Նրանք սկսեցին միասին ճեմել անտառում։ Ալիսը ձեռքը գորովալից դրել էր Եղնիկի նուրբ պարանոցին։ Վերջապես նրանք հասան մի բացատ։ Այստեղ հանկարծ Եղնիկը օդում ոստյուն արեց՝ պարանոցն ազատելով նրա ձեռքից։
— Ես Եղնիկ եմ,— ուրախ բացականչեց նա,— իսկ դու, սիրելիս, մարդու զավակ ես։
Եվ անմիջապես նրա գեղեցիկ, դարչնագույն աչքերում տագնապ երևաց, ու հաջորդ վայրկյանին նա անսպասելիորեն առաջ սուրաց։
Ալիսն ափսոսանքով նայում էր Եղնիկի հետևից։ Նա պատրաստ էր արտասվելու, որ այդքան հանկարծակի կորցրեց իր սիրելի ուղեկցին։
— Այնուամենայնիվ, ես այժմ գիտեմ անունս, սա որոշ մխիթարանք է ինձ համար։ «Ալիս, Ալիս», այլևս չեմ մոռանա։ Իսկ հիմա շարունակեմ քայլել։ Արդյոք այս ուղեցույց սյուներից որի՞ն հետևեմ։
Դա այնքան էլ դժվար չէր, որովհետև անտառում միայն մի ճանապարհ կար, և սյուները նույն ուղղությունն էին ցույց տալիս։
— Մի քիչ գնամ, հետո կորոշեմ, երևի նրանք մի տեղ կբաժանվեն,— ինքն իրեն խոսեց Ալիսը։
Նա երկար քայլեց, բայց որտեղ որ ճանապարհը բաժանվում էր, երկու ուղեցույցները դարձյալ նույն ուղղությունն էին ցույց տալիս։ Մեկի վրա գրված էր. «ԴԵՊԻ ՉԸՐԽԿԻ ՏՈՒՆԸ», մյուսի վրա՝ «ԴԵՊԻ ՇԸՐԽԿԻ ՏՈՒՆԸ»։
— Ուրեմն, նրանք միևնույն տանն են ապրում,— կռահեց Ալիսը,— զարմանալի է, ինչո՞ւ մինչև հիմա այդ մասին չեմ մտածել։ Բայց այնտեղ երկար մնալ չեմ կարող։ Միայն կողջունեմ նրանց և կհարցնեմ, անտաոից դուրս գալու ճանապարհը։ Երանի մինչև մութն ընկնելը հասնեմ Ութերորդ Քառակուսուն։
Նա սկսեց թափառել անտառում՝ խոսելով ինքն իր հետ, և երբ անցավ ճանապարհի շրջադարձը, նրա դիմաց ելան երկու գեր մարդ։ Այդ հանդիպումն այնքան հանկարծակի էր, որ Ալիսը ցնցվեց ու կանգ առավ, սակայն շուտափույթ հավաքեց իրեն՝ ենթադրելով, որ նրանք պիտի լինեն։
