Changes

Թիթեղյա թմբուկը

Ավելացվել է 52 524 բայտ, 06:15, 18 Օգոստոսի 2014
/* Յոթանասունհինգ կիլոգրամ */
Այսօրվա համար Օսկարը գրեթե առավել դժվար խնդիր չունի, քան իր թիթեղի վրա վերարտադրել կարտոֆիլային հեղեղի շառաչը, տեղին է ասել՝ քիչ շահ չստացան որոշ սանիտարներ, և Գրեֆի թմբուկային մեքենայի ողջ համակարգված աղմուկը։ Աակայն, հավանաբար այն պատճառով, որ իմ թմբուկը վճռորոշ ազդեցություն ունեցավ Գրեֆի մահվան ներկայացման վրա, ինձ երբեմն հաջողվում է թմբուկի վրա գցել Գրեֆի մահը վերարտադրող ավարտական պիեսը, որը, երբ ընկերներս կամ հիվանդապահ Բրունոն հարցնում են անվանումը, ես անվանում եմ այսպես՝ «Յոթանասունհինգ կիլոգրամ»։
 
 
===Բեբրայի ռազմաճակատային թատրոնը===
 
 
Քառասուներկուսի հուլիսի կեսին լրացավ իմ որդու՝ Կուրտի, մեկ տարին։ Օսկարը՝ Կուրտի հայրը, այս իրադարձությանը վերաբերվեց հանգիստ, ինքն իրեն մտածելով՝ ևս երկու տարի։ Քառասուներկուսի հոկտեմբերին բանջարեղեն վաճառող Գրեֆը իր կառուցվածքով այնքան կատարյալ կախաղանից կախվեց, որ ես՝ Օսկարս, այդ ժամանակվանից սկսած, ինքնասպանությունը սկսեցի համարել մահվան ամենավեհ ձևը։ Քառասուներեքի հունվարին շատ խոսակցություններ էին ընթանում Ստալինգրադ քաղաքի մասին։ Սակայն քանի որ Մացերատը այդ քաղաքի անունը նույն ձևով էր արտասանում, ինչպես ժամանակին՝ Փըրլ֊Հարբորի, Թոբրուկի կամ Դյունկերկի անունը, ես այդ հեռավոր քաղաքի իրադարձություններին, որոնք ինձ հայտնի էին արտակարգ հաղորդակցություններից, քանզի Օսկարի համար վերմախտի<ref>Գերմանական զինուժը։</ref> տեղեկագրերը և արտակարգ հաղորդագրությունները որպես աշխարհագրության յուրօրինակ դաս էին ծառայում։ Այլ կերպ ինչպե՞ս ես կարող էի իմանալ, թե որտեղ են հոսում Կուբան, Դոն գետերը, ո՞վ կարող էր ինձ ավելի լավ բացատրել Ալեուտյան, Կիսկա և Ալիկ կղզիների աշխարհագրական տեղակայումը, քան դա անում էին Հեռավոր Արևելքի վերաբերյալ նմանատիպ հաղորդագրությունները։ Քառասուներեք թվի հունվարին ես հենց նման ձևով իմացա, որ Ստալինգրադը ընկած է Վոլգա գետի վրա, սակայն, միևնույն է, ինձ վեցերորդ բանակի ճակատագիրն ավելի քիչ էր հետաքրքրում, քան Մացերատին, որն այդ ժամանակ թեթև գրիպ ուներ։
 
Մինչ Մացերատի գրիպը գնալով նվազում էր, հաղորդավարները շարունակում էին ռադիոյով ինձ աշխարհագրության դասեր տալ․ Ռժևն ու Դեմյանսկը մինչ օրս էլ Օսկարի համար մնում են քաղաքներ, որոնք նա առանց երկար մտածելու կգտնի Խորհրդային Ռուսաստանի ցանկացած քարտեզի վրա։ Նոր էր Մացերատն առողջացել, երբ իմ որդի Կուրտը վարակվեց կապույտ հազով։ Եվ մինչ ես ձգտում էի հիշել Թունիսի օազիսների դժվար անվանումները, որոնք թեժ մենամարտերի կենտրոն էին դարձել, մեր աֆրիկական կորպուսի, ինչպես նաև կապույտ հազի վերջը եկավ։
 
Օ, չքնաղ մայիս ամիս․ Մարիան, Մացերատը, Գրեթխեն Շեֆլերը զբաղված էին Կուրտի ծննդյան երկրորդ տարեդարձի նախապատրաստմամբ։ Օսկարը ևս մեծ նշանակություն տվեց այդ տոնին, քանզի քառասուներեք թվի հունիսի տասներկուսից հետո ընդամենը մեկ տարի էր մնում։ Եթե ես լինեի տանը, ապա ես կարող էի իմ որդի Կուրտի ականջին շշնջալ․ «Մի քիչ սպասիր, կթմբկահարես և դու»։ Սակայն ստացվեց այնպես, որ քառասուներեք թվի հունիսի տասներկուսին Օսկարը գտնվում էր ոչ թե Դանցիգ֊Լանգֆուրում, այլ հռոմեական հինավուրց Մետց քաղաքում։ Ընդ որում՝ նրա բացակայությունը այնքան երկարեց, որ նրանից մեծ ջանքեր պահանջվեցին ժամանակին իր սրտին հոգեհարազատ և դեռևս ռմբակոծության չենթարկված հարազատ քաղաք հասնելու համար, որպեսզի քառասունչորս թվի հունիսի տասներկուսին տոնի փոքրիկ Կուրտի երրորդ ծննդյան տարեդարձը։
 
Ինչպիսի՞ գործեր էին ինձ Մետց բերել։
 
Թող այստեղ առանց տարատեսակ կողմնակի ակնարկների ասված լինի․ Պեստալոցիի դպրոցի դիմաց, որը վեր էին ածել օդաչուների համար զորանոցի, ես հանդիպեցի իմ խրատատու Բեբրային։ Սակայն եթե Բեբրան լիներ միայնակ, նա չէր կարողանա ինձ նման ճամբորդության դրդել։ Սակայն Բեբրայի ձեռքը թևանցուկ բռնել էր Ռագունան՝ սինյորա Ռոզվիտան, մեծ պայծառատեսը։
 
Օսկարը գալիս էր հենց Քլյայնհամերվեգից, ուր այցելել էր Գրեթխեն Շեֆլերին, այնտեղ կարճ ժամանակ թերթեց հանրածանոթ «Ճակատամարտ Հռոմի համար» գիրքը, պարզեց, որ դեռ այն ժամանակներում, Վելիզարիայի օրոք, պատմական կյանքը, բավականին խայտաբղետ տեսք ուներ, որ արդեն այն ժամանակ մեծ թվով կամ հաղթանակներ էին տոնում, կամ պարտության պատճառով վերանում էին գետանցքների և քաղաքների մոտ։
 
Ես անցա ֆրեբելյան մարգագետինը, որը վերջին տարիներին վերածվել էր Տոդտի կազմակերպությանը պատկանող բարաքային ավանի՝ մտքերով մնալով Տացինեի կողքին, որտեղ հինգ հարյուր թվին Նարսեսը ջախջախեց Տոտիլային։ Սակայն այդ պատերազմը չէ, որ մտքերին ստիպեց կանգ առնել Նարսես անունով մեծ հայի վրա, այլ ավելի շուտ, զորավարի արտաքինը․ Նարսեսը այլանդակ էր, կուզիկ, կարճահասակ, թզուկ, գաճաճ, լիլիպուտ։ Միգուցե Նարսեսը մի գլուխ, մի մանկական գլուխ ավելի բարձր էր, քան Օսկարը, մտածում էի ես։ Կանգ առա Պեստալոցիի դպրոցի դիմաց և համեմատելով նայեցի որոշ չափից դուրս արագ մեծացած ավիացիայի սպաների շքանշանների շերտաձողիկներին։ Նարսեսը հաստատապես շքնաշններ չէր կրում, դրա կարիքը չուներ և այստեղ, դպրոցի գլխավոր մուտքի մեջ, հայտնվեց հենց ինքը՝ այդ նույն զորավարը, նրա ձեռքից կախվել էր մի տիկին, իսկ ինչո՞ւ չպետք է Նարսեսը իր կողքին տիկին ունենա, նրանք քայլում էին ինձ դեմ֊հանդիման, ավիահսկաների կողքին՝ պուճուրիկ։ Այնուհանդերձ մնում էին պատկերի կենտրոնն ու առանցքակետը, պատմության շնչով համակված, օդի նորաթուխ հերոսների կողքին հին, ինչպես աշխարհը, ինչ արժեք ուներ Տոտիլաներով և Տեյաներով լի, բարձրահասակ օստգոթերով լի ողջ զորանոցը ընդդեմ մեկ֊միակ Նարսես անունով հայ գաճաճի։ Իսկ այդ Նարսեսը քայլիկ առ քայլիկ մոտենում էր Օսկարին, ձեռքով էր անում նրան։ Նրա կողքի տիկինը ևս ձեռքով էր անում․ դա ինձ Բեբրան ու Ռոզվիտա Ռագունան էին ողջունում, օդային նավատորմը ակնածանքով զիջում էր մեզ ճանապարհը, ես շուրթերս մոտեցրի Բեբրայի ականջին ու շշնջացի․
 
― Բարի ուսուցիչ, ես ձեզ ընդունեցի մեծ զորավար Նարսեսի տեղը, որին ավելի բարձր եմ գնահատում, քան մարդիկ Վելիզարիային։
 
Բեբրան շփոթված ձեռքը թափ տվեց, սակայն իմ համեմատությունը դուր եկավ Ռագունային։ Որքան գեղեցիկ էր նա շարժում շուրթերը, երբ սկսեց խոսել․
 
― Բեբրա, խնդրում եմ քեզ։ Մի՞թե նա, մեր պատանի ընկերը այդչափ սխալ է։ Եվ Լյուդովիկոս XIV֊ը։ Մի՞թե նա քո նախնին չէ։ Բեբրան ինձ թևանցուկ արեց, տարավ մի կողմ, որովհետև օդաչուները անդադար աչքերը հիացմունքով չռում էին մեզ վրա, ինչով արդեն սկսել էին մեզ ձանձրացնել։ Երբ դրանից հետո լեյտենանտը, իսկ նրա ետևից երկու կրտսեր սպաները, զգաստ կանգնեցին Բեբրայի դիմաց, իմ խրատատուի ուսադիրների վրա կապիտանի տարբերանշաններ էին, իսկ թևքի վրա՝ «քարոզչության վաշտ» գրվածքով երիզ։ Երբ շքանշանակիր պատանիները խնդրեցին և ինքնագիր ստացան, Բեբրան մոտ կանչեց իր ծառայողական մեքենան, մենք նստեցինք և արդեն հեռանալով՝ լսեցինք հիացած օդաչուների ծափահարությունները։
 
Մենք գնում էինք Պեստալոցիշտրասե, Մագդեբուրգերշտրասե, Հերեսանգեր փողոցներով։ Բեբրան նստել էր վարորդի կողքին։ Արդեն Մագդեբուրգտշտրասեի վրա Ռագունան իմ թմբուկը որպես խոսակցության համար առիթ օգտագործեց։
 
― Դուք դեռևս հավատարի՞մ եք ձեր թմբուկին, սիրելի ընկեր, ― շշնջաց նա իր միջերկրածովային ձայնով, որը ես շատ վաղուց չէի լսել։ ― Իսկ ընդհանրապես ինչպե՞ս է ձեզ մոտ դրված հավատարմության հետ կապված խնդիրը։
 
Օսկարը պատասխան չտվեց, չսկսեց նրան ձանձրացնել կանանց մասին երկար պատմություններով, սակայն ժպտալով թույլ տվեց, որ մեծ պայծառատեսը սկզբում շոյի իր թմբուկը, ապա ջղաձգորեն թմբուկը սեղմող իր ձեռքը, շոյի ու շոյի ավելի ու ավելի հարավային ձևով։
 
Երբ մենք թեքվեցինք Հերեսանգեր, գնալով հինգերորդ գծի տրամվայի երթուղիով, ես նույնիսկ պատասխանեցի, այլ խոսքերով՝ ես իմ ձախ ձեռքով շոյեցի նրա ձախը, այն ժամանակ, երբ նրա աջը քնքշաբանում էր իմ աջի հետ։ Մենք արդեն անցել էինք Մաքս֊Հալբե֊պլացը, այժմ արդեն Օսկարը չէր կարողանում դուրս գալ, սակայն այստեղ ետին տեսարանի հայելու մեջ ես տեսա Բեբրայի բաց շագանակագույն, խելացի, հնադարյան աչքերը, որոնք հետևում էին մեր քնքշություններին։ Բայց Ռագունան բռնեց և պահեց իմ ձեռքերը, որոնք ես, խնայելով ընկերոջս ու խրատատուիս, ուզում էի նրանից խլել։ Բեբրան հայելու մեջ ժպտաց, այնուհետև աչքերը հեռացրեց ու սկսեց զրուցել վարորդի հետ, այն դեպքում, երբ Ռոզվիտան իր կողմից ջերմորեն սեղմելով ու շոյելով իմ ձեռքերը, սկսեց խոսել իր միջերկրածովյան փոքրիկ բերանով, որը կրքոտ ու բացահայտ ի նկատի ուներ ինձ, ներթափվում էր Օսկարի ականջի մեջ, այնուհետև կրկին կոնկրետ ու գործունյա դարձավ, որպեսզի բոլոր կողմերից այդ տենչանքով պատեր իմ բոլոր կասկածներն ու փախուստի փորձերը։ Մենք կանացի հիվանդությունների հիվանդանոցի ուղղությամբ անցանք ռայխսգրասենյակը, և Ռագունան խոստովանեց Օսկարին, որ այդ բոլոր տարիներին մշտապես մտածել է նրա մասին, որ նա մինչ օրս էլ պահպանում է «Տարվա չորս եղանակները» սրճարանի գավաթը, որի վրա ես իմ ձայնով նվիրում էի կտրել, որ չնայած Բեբրան գերազանց ընկեր է և հրաշալի աշխատանքային գործընկեր, սակայն ամուսնանալու մասին մտածել հարկ էլ չկա, Բեբրան պետք է մնա միայնակ՝ շշնջաց նա ի պատասխան իմ հարցի։ Նա Բեբրային լիակատար անկախություն է տրամադրում, սակայն Բեբրան ևս, չնայած իր խառնվածքով բավական խանդոտ է, այս բոլոր տարիների ընթացքում հասկացավ, որ Ռագունային անհնար է կապել, դրանից բացի, որպես ռազմաճակատային թատրոնի ղեկավար, բարի Բեբրան նույնիսկ ժամանակ էլ չունի, որպեսզի ամուսնանալու դեպքում կատարի իր ամուսնական պարտականությունները։ Սակայն նրա թատրոնը հիանալի է, նման ծրագրով նույնիսկ խաղաղ տարիներին լիովին կարելի է հանդես գալ «Ձմեռային այգում» կամ «Լա Սկալայում», այնպես, որ չունե՞մ արդյոք ես, Օսկարս, ում աստվածային շնորհը զուր տեղը կորչում է, սակայն հավանաբար ինձ թույլ չի տալիս իմ տարիքը, մեկ տարի դե թեկուզ փորձելու ցանկություն, ինքը երաշխավորում է։ Չնայած նա՝ Օսկարը, հավանաբար այլ պարտավորություններ ունի, ախ, չունի՞։ Պրուսիա զինվորական օկրուգում տալիս էին վերջին, ցերեկային ներկայացումը։ Այժմ նրանց երթուղին ընկած է դեպի Լոթարինգիա, այնուհետև Ֆրանսիա, Արևելյան ռազմաճակատի մասին այժմ խոսք էլ չկա․ դա, բարեբախտաբար, արդեն ետևում է, և ես՝ Օսկարս, լիովին կարող եմ երջանկություն համարել, որ Արևելյան ռազմաճակատը արդեն անցած է, որ նրանց առջևում այժմ Փարիզն է, անկասկած Փարիզը; Բերե՞լ է, արդյոք, ինձ իմ ճանապարհը երբևիցե Փարիզ։ Այսպիսով, amico, եթե նույնիսկ Ռագունան ունակ չէ գայթակղել թմբկահարի դաժան սիրտը, ապա թող ձեզ գայթակղի Փարիզը։
 
Մեծ պայծառատեսի այս վերջին բառերի հետ մեքենան կանգ առավ։ Հավասար հեռավորությունների վրա Հոնդենբուրգալլեի իրապես պրուսական, կանաչ ծառերն էին։ Մենք դուրս եկանք մեքենայից, Բեբրան վարորդին կարգադրեց սպասել, սակայն ես չէի ցանկանում «Տարվա չորս եղանակները» սրճարան գնալ, քանի որ այդ ամենից իմ գլուխը պտտվում էր և թարմ օդ էր պահանջում։ Մենք սկսեցինք Շտեֆանսպարկով շրջել, Բեբրան՝ ինձանից աջ՝ Ռոզվիտան՝ ձախ։ Բեբրան ինձ բացատրեց քարոզչական վաշտի իմաստն ու նպատակները, Ռոզվիտան նույն վաշտի կյանքից անեկդոտներ պատմեց։ Բեբրան կարողանում էր խոսել զինվորական նկարիչների, ռազմաճակատային թղթակիցների և իր ռազմաճակատային թատրոնի մասին։ Իսկ Ռոզվիտան իր միջերկրածովյան փոքրիկ բերանից բաց էր թողնում հեռավոր քաղաքների անվանումները, որոնց մասին ես լսել էի ռադիոյով, երբ արտակարգ տեղեկություններ էին հաղորդում։ Բեբրան ասում էր՝ Կոպենհագեն։ Ռոզվիտան հոգոց էր հանում՝ Պալերմո։ Բեբրան երգում էր՝ Բելգրադ։ Ռոզվիտան ողբերգական դերասանուհու նման արտասանում էր՝ Աթենք։ Սակայն նրանք երկուսն էլ ժամանակ առ ժամանակ վերադառնում էին Փարիզին՝ պնդելով, թե իբր Փարիզը ունակ է գերակշռելու բոլոր հենց նոր հիշատակված քաղաքները միասին վերցրած, և, ի վերջո, Բեբրան, եո գրեթե պատրաստ եմ ասել, պաշտոնապես և սահմանված կարգով, ինչպես կապիտան և ինչպես ռազմաճակատային թատրոնի տնօրեն, ինձ արեց առաջարկություն․
 
― Միացեք մեզ, երիտասարդ, թմբկահարեք, ձեր ձայնով գարեջրի գավաթներ և լամպեր կտրեք։ Չքնաղ Ֆրանսիայում, հավերժ երիտասարդ Ֆրանսիայում գտնվող գերմանական զավթիչ բանակը հիացմունքով կողջունի ձեզ։
 
Օսկարը, զուտ ձևականորեն, մտածելու համար ժամանակ խնդրեց։ Կես ժամվա չափ ես քայլեցի Ռոզվիտայից, իմ ընկեր և խրատատու Բեբրայից հեռու, մայիսյան ձևով ծաղկող թփերի մեջ, դեմքիս մտախոհ ու տանջալի տեսք էի հաղորդել, շփում էի ճակատս։ Փշատերևների թավուտի լռության մեջ ունկնդրում էի թռչուններին, ինչը երբեք չէի արել, ձևացնում էի, իբր որևիցե մի կարմրագլխիկից տեղեկություն և խորհուրդ եմ սպասում, և երբ խոտերի մեջ ինչ֊որ մի բան հատկապես բարձրաձայն ու նկատելի ծղրտաց, ասացի․
 
― Հարգարժան խրատատու, բարի և իմաստուն բնությունն ինձ խորհուրդ տվեց ընդունելու ձեր առաջարկը։ Այսօրվանից ու այսուհետ կարող եք ինձ համարել ձեր ռազմաճակատային թատերական խմբի անդամը։
 
Ինչից հետո մենք, այնուամենայնիվ, գնացինք «Տարվա չորս եղանակները», մի֊մի բաժակ մոկկո խմեցինք և քննարկեցինք իմ փախուստի մանրամասները, որը, սակայն, մենք անվանեցինք ոչ թե փախուստ, այլ հեռացում։
 
Սրճարանի առջև մենք մեկ անգամ ևս կրկնեցինք սղագրված գործողության մանրամասները։ Ինչից հետո ես հրաժեշտ տվեցի Ռոզվիտային և կապիտան Բեբրային, ընդ որում վերջինս չէր կարող իրեն զրկել հաճույքից․ նրանք երկուսով որոշեցին ոտքով զբոսնել Հինդենբուրգալլեով դեպի քաղաք, կապիտանի վարորդը, բավական մեծահասակ ավագ եֆրեյտորը, ինձ ետ բերեց Լանգֆուր, մինչև Մաքս֊Հալբե֊պլաց, քանզի ես չէի կամենում և չէի կարող գնալ մինչև Լաբեսվիգ․ ծառայողական մեքենայով գալով, Օսկարը չափազանց սևեռուն և անտեղի հետաքրքրություն կառաջացներ։
 
Ես շատ քիչ ժամանակ ունեի։ Հրաժեշտի այց Մարիային ու Մացերատին։ Ես երկար կանգնեցի իմ որդի Կուրտի քայլասայլակի կողքին, և, եթե չեմ սխալվում, իմ մեջ ծնվում էին որոշ զուտ հայրական մտքեր։ Ես նույնիսկ փորձեցի շոյել շիկահեր փոքրիկին, սակայն նա թույլ չտվեց, դրա փոխարեն թույլ տվեց Մարիան, որը զարմացած ընդունում և բարեհոգաբար վերադարձնում էր իր համար անսովոր քնքշությունները։ Որքան էլ տարօրինակ է, ինձ առավել դժվարությամբ հաջողվեց հրաժեշտ տալ Մացերատին։ Նա կանգնած էր խոհանոցում և իր շերեփի հետ միաձուլված մանանեխի կերակրահյութով երիկամներ էր պատրաստում և, հնարավոր է, լիովին երջանիկ էր։ Ահա թե ինչու ես չհամարձակվեցի նրան խանգարել։ Միայն երբ նա ձեռքը ետ քաշեց և սկսեց խոհանոցային սեղանի վրա գրեթե կուրորեն ինչ֊որ բան փնտրել, Օսկարը հասավ օգնության, վերցրեց կտրտված մաղադանոսով տախտակը և մեկնեց նրան, և ես լիովին հնարավոր եմ համարում, որ Մացերատը, երբ ես վաղուց արդեն խոհանոցում չէի, զարմացած և իրեն կորցրած, երկար ժամանակ մաղադանոսով տախտակը բռնել էր ձեռքին, քանզի մինչ այդ Օսկարը երբեք Մարիայի համար ոչինչ չէր մատուցել, չէր բռնել, չէր բարձրացրել։
 
Ես Տրուչինսկի մայրիկի մոտ մի կտոր հաց կերա, թույլ տվեցի, որ նա ինձ լողացնի ու անկողին մտցնի, սպասեցի, մինչև նա անձամբ հայտնվի փետրաներքնակի մեջ ու թեթևակի շվշվոցով խռռացրի, այնուհետև ոտքերս մտցրեցի հողաթափերի մեջ, վերցրեցի իմ հագուստը, գաղտագողի անցա այն սենյակի միջով, որտեղ րոպե առ րոպե ավելի ծեր դառնալով՝ շվշվացնում ու խռխռացնում էր ճերմակահեր մուկիկը, շուռ ու մուռ տվեցի միջանցքի փականները, ի վերջո կարողացա բացել դռան սողնակը, աստիճաններով, դեռ էլի ոտաբոբիկ ու գիշերային վերնաշապիկով, հագուստի կապոցով՝ գաղտագողի բարձրացա վեր, ձեղնահարկ, որտեղ կղմինդրների կույտից ու հին թերթերի կախոցներից, որոնք շարունակում էին դարսել, չնայած հակահրդեհային կանոններին, այն կողմ գտնվող իմ թաքստոցում մի քանի անգամ սայթաքեցի հակաօդային ավազի կույտի ու դույլի վրա։ Փնտրեցի գտա նոր, փայլող թմբուկը, որը ժամանակին Մարիայից գաղտնի թաքցրել էի ես, այնտեղ էլ գտա Օսկարի համար գրականությունը՝ Գյոթեն ու Ռասպուտինը մեկ հատորով։ Վերցնե՞մ, արդյոք, ինձ հետ իմ սիրելի հեղինակներին։
 
Կոստյումն ու կոշիկները հագնելով, թմբուկը վզից կախելով, փայտիկները շալվարակալների տակ մտցնելով՝ Օսկարը բանակցություններ էր վարում միաժամանակ իր երկու աստվածների՝ Դիոնիսի ու Ապոլոնի հետ։ Մինչ հարբած ուշաթափության աստվածն ինձ խորհուրդ էր տալլիս՝ ոչ այն է իմ հետ ընդհանրապես ոչ մի գիրք չվերցնել, իսկ եթե այնուամենայնիվ վերցնեմ, ապա «Ռասպուտինի» կապուկը, գերխորամանկ և չափից դուրս խելամիտ Ապոլոնը ուզում էր համոզել, որպեսզի իմ ճանապարհային իրերը ընտրվեն անթերի․ այսպիսով, ես ինձ հետ պետք է վերցնեի այն բարեվայելուչ հորանջոցը, որին մեկ դար առաջ տրվում էր Գյոթեն, սակայն զուտ որպես մարտահրավեր, ինչպես նաև գիտակցելով, որ «Ընտրովի ազգակցությունը» ունակ չէ լուծել բոլոր սեռական խնդիրները և, դրա հետ մեկտեղ, վերցրեցի նաև Ռասպուտինին՝ նրա մերկ, չնայած սև գուլպաներով, կանանց զորքով։ Եթե Ապոլոնը ձգտում էր ներդաշնակության, իսկ Դիոնիսը հարբածության և քաոսի, ապա Օսկարը այն փոքրիկ կիսաստվածն էր, որը քաոսին օժտում էր ներդաշնակությամբ և գիտակցությունը վեր էր ածում հարբած շմոլքի, որը, եթե չշեղվենք նրա մահացություններից, բոլոր անհիշելի ժամանակներից օրինականացված աստվածներին գերազանցում էր մեկ բանում․ Օսկարը իրավունք ուներ ընթերցել այն, ինչը նրան հաճույք էր պատճառում, մինչդեռ աստվածներն իրենք իրենց գրաքննության էին ենթարկում։
 
Սակայն ինչ աստիճան կարելի է կապված լինել եկամտային տան և տասնինը բնակարան վարձողների խոհանոցային հոտերի հետ։ Ես հրաժեշտ էի տալիս յուրաքանչյուր աստիճանի, յուրաքանչյուր հարկի, յուրաքանչյուր դռան, որտեղ ամեն մեկի վրա անուն֊ազգանունով ցուցանակ էր կախված․ օ, երաժիշտ Մայնը, որին տուն ուղարկեցին որպես ծառայության համար ոչ պիտանի և որը կրկին շեփոր էր նվագում, կրկին գիհի օղի էր խմում ու սպասում, որ նրանք կրկին կգան իր ետևից։ Իսկապես էլ նրանք եկան, սակայն թույլ չտվեցին, որպեսզի նա շեփորը վերցնի իր հետ։ Օ, դու, տձև ֆրաու Քատեր, ում աղջիկը, Սյուզին, այժմ իրեն կայծակ֊աղջիկ էր անվանում, օ, Ակսել Միշքե, ինչի՞ հետ դու փոխանակեցիր քո մտրակը։ Հերր և ֆրաու Վոյվուտները, որոնք օրեցօր շաղգամ էին ուտում։ Հերր Հայներտը տառապում էր ստամոքսով, այդ իսկ պատճառով էլ նա Շիխաուի նավաշինարանում էր, այլ ոչ թե հետևակում։ Իսկ կողքին Հայներտի ծնողներն էին՝ նույն ինքը Հայմովսկի ընտանիքը։ Օ, Տրուչինսկի մայրիկ֊մուկիկը, նա սուսիկ֊փուսիկ քնած էր իր բնակարանի դռան այն կողմում։ Փայտին սեղմված իմ ականջը լսում էր, թե ինչպես է նա շվշվացնում։ Փոքրիկ Քեսխենը, որի ազգանունը ճիշտն ասած Ռետցել է, արժանացավ լեյտենանտի կոչման՝ չնայած մանուկ հասակում նրան ստիպում էին բրդյա երկար գուլպաներ հագնել։ Շլագերի որդին զոհվել էր, Էյկեի որդին զոհվել էր, Քոլլինի որդին զոհվել էր։ Դրա փոխարեն ողջ էր ժամագործ Լաուբշադը և կյանքի էր կոչում զոհված ժամացույցները։ Ծերունի Հայլանդը ևս ողջ էր և ճիշտ նույն ձևով ուղղում էր ծռված մեխերը։ Իսկ ֆրաու Շվետվինսկին առաջվա պես հիվանդ էր, իսկ Հերթ Շվետվինսկին առողջ էր, բայցևայնպես ավելի շուտ մահացավ, քան կինը։ Իսկ ահա առաջին հարկի դիմացի դուռը․․․ Իսկ ովքե՞ր էին այստեղ ապրում։ Իսկ այնտեղ ապրում էին Ալֆրեդ և Մարիա Մացերատները և նրանց հետ Կուրտ անունով գրեթե երկու տարեկան որդին։ Իսկ ո՞վ էր այդ գիշերային ժամին լքում մեծ, ծանր շնչող տունը։ Դա Օսկարն էր՝ Կուրտի հայրը։ Իսկ ի՞նչ էր նա մթնեցված փողոց դուրս բերում։ Նա դուրս էր բերում իր թմբուկը և իր հաստ գիրքը, որով կրթություն էր ստացել։ Այդ դեպքում ինչո՞ւ շրջապատված միատեսակ, մթնեցված տներով, որոնք հավատում էին հակաօդային պաշտպանությանը, նա քայլերը դանդաղեցրեց առաջին մթնեցված, հակաօդային պաշտպանությանը հավատացող տան դիմաց։ Դե, որովհետև այնտեղ էր ապրում այրի Գրեֆը, որին չնայած նա պարտական չէր իր կրթությամբ, բայց դրա փոխարեն պարտական էր իր որոշ զգացմունքային վարժվածությամբ։ Իսկ ինչո՞ւ նա այդ սև տան առջև հանեց գլխարկը։ Դե որովհետև վերհիշեց բանջարեղեն վաճառող Գրեֆին, որը խուճուճ մազեր և արծվի քիթ ուներ, որն ինքն իրեն կշռեց ու միաժամանակ կախվեց, որը կախված վիճակում ևս պահպանեց նույն այն խուճուճ մազերն ու այդ նույն արծվի քիթը, միայն շագանակագույն աչքերը, որոնք սովորաբար խաղաղ նստած էին իջվածքների մեջ, չափից դուրս լարվածության պատճառով, չռվեցին դուրս։ Իսկ ինչո՞ւ Օսկարը կրկին հագավ թռչող երիզներով նավաստիական գլխարկը և արդեն ծածկված գլխով շարունակեց իր ճանապարհը։ Որովհետև նա հանդիպում ուներ Լանգֆուր բեռնատար երկաթուղային կայարանում։ Իսկ նա ժամանակի՞ն հասավ պայմանավորված տեղը։ Այո, հասավ։
 
Առավել ստույգ ասած, դեռ ամենավերջին րոպեին հասցրեցի խրվել Բրունսհեֆերվեգ ստորգետնյա անցումից ոչ հեռու երկաթուղային հողաթմբի մեջ։ Եվ չի կարելի ասել, որ կանգ առա մոտակայքում գտնվող բժիշկ Հոլլացի աշխատասենյակի դիմաց։ Ճիշտ է, ես մտովի հրաժեշտ տվեցի քույր Ինգային, ողջյուններ ուղարկեցի հացթուխի բնակարանին, որը Քլյայնհամերվեգ փողոցում էր, սակայն այդ ամենը արեցի ընթացքից, և միայն «Քրիստոսի սիրտը» եկեղեցու շքամուտքը ինձ ստիպեց անել այն կանգառը, որի պատճառով քիչ մնաց գնացքից ուշանայի։ Եկեղեցու դռները փակ էին։ Սակայն ես շատ հստակ պատկերացրեցի Կույս Մարիամի ձախ ծնկան վրա նստած մերկ վարդագույն մանուկ Քրիստոսին։ Եվ կրկին ինձ հայտնվեց նա՝ իմ խեղճ մայրիկը։ Նա իջել էր ծնկի, նա նորին բարեկրոնություն Վինկեի ականջի մեջ այնպես էր լցնում այն բոլոր մեղքերը, որոնք գործել էր գաղութային ապրանքների կրպակի տիրուհին, ինչպես սովորություն ուներ երկնագույն ֆունտանոց և կեսֆունտանոց տոպրակների մեջ լցնել շաքար։ Իսկ Օսկարը ծնկի եկավ ձախ կողակառույցի առջև, ուզում էր մանուկ Հիսուսին թմբկահարել սովորեցնել, իսկ այդ չարաճճին չցանկացավ ինձ հրաշք ներկայացնել։ Այն ժամանակ Օսկարը երդվեց և այժմ փակ շքամուտքի դիմաց երդվեց երկրորդ անգամ․ ես դեռ նրան կսովորեցնեմ թմբկահարել։ Եթե ոչ այսօր, ապա վաղը հաստատ։
 
Սակայն քանի որ առջևում ինձ երկար ճանապարհորդություն էր սպասվում, ես վաղը փոխարինեցի վաղը չէ մյուս օրվանով, շրջվեցի թիկունքով դեպի շքամուտքը՝ համոզված, որ Հիսուսը ինձանից ոչ մի տեղ չի փախչի, չարչարվելով բարձրացա ստորգետնյա անցման կողքի երկաթուղային հողաթմբի վրա, այդ ընթացքում մի քիչ Գյոթե ու Ռասպուտին կորցնելով, սակայն իմ ուսումնական ձեռնարկների մեծ մասը կարողացա բարձրացնել վերև։ Ռելսերի արանքում մեկ անգամ ևս սայթաքեցի փայտակոճերի և խճաքարերի վրա, և այն աստիճան մութ էր, որ քիչ մնաց ցած գցեի ինձ սպասող Բեբրային։
 
― Ահա և թիթեղի մեր մեծահմուտ վարպետը, ― գոռաց կապիտանը՝ նույն ինքը երաժշտական ծաղրածուն։ Այնուհետև միմյանց փոխադարձաբար զգուշության կոչեր անելով, մենք սկսեցինք շոշափելով առաջանալ ռելսերի սլաքների վրայով։ Խճճվեցինք տեղից տեղ տեղափոխվող բեռնատար վագոնների միջև, ի վերջո գտանք արձակուրդայիններին տեղափոխող այն գնացքը, որում Բեբրայի ռազմաճակատային թատրոնի համար հատուկ կուպե էր հատկացված։
 
Մեկ անգամ չէ, որ Օսկարին վիճակվել էր երթևեկել տրամվայով, այժմ նրան առաջիկայում սպասվում էր ուղևորություն կատարել գնացքով։ Երբ Բեբրան ինձ մտցրեց կուպե, Ռոզվիտան մի ինչ֊որ կար ու ձևի վրայից ժպտալով աչքերը բարձրացրեց վեր և ժպտալով համբուրեց իմ այտը։ Չդադարելով ժպտալ և միաժամանակ մատները կարուձևից չկտրելով՝ նա ինձ ներկայացրեց ռազմաճակատային անսամբլի մնացած անդամներին՝ ակրոբատներ Ֆելիքսին ու Քիթթին։ Մեղրավուն մազերով, փոքր֊ինչ մոխրագույն մաշկով Քիթթին բավականին գրավիչ էր, իսկ չափսերով մոտ էր սինյորային։ Սաքսոնական բարբառի թեթևակի նշանները ուժեղացնում էին նրա գրավչությունը։ Մարմնամարզիկ Ֆելիքսը խմբում ամենաբարձրահասակն էր։ Նա առնվազն հարյուր երեսունութ սանտիմետր հասակ ուներ։ Իր չափից ավելի երկար հասակի պատճառով խեղճը շատ էր տանչվում։ Իմ իննսունչորս սանտիմետրի հայտնվելը էլ ավելի սաստկացրեց նրա թերարժեքութայն զգացողությունը։
 
Դրանից բացի մարմնամարզիկի կիսադեմը ցուցադրում էր իր ակնհայտ նմանությունը ազնվացեղ արշավաձիու կիսադեմի հետ, ինչի համար էլ Ռոզվիտան նրան կատակով «Cavallo» կամ «Ֆելիքս֊c-o» էր անվանում։ Մարմնամարզիկը ևս Բեբրայի նման մոխրագույն համազգեստ էր կրում, միայն թե տարբերանշաններով ավագ եֆրեյտոր էր։ Երկու տիկնայք ևս մոխրագույն արշավային մահուդե կտորների մեջ էին հանդերձված (ինչը նրանց ամենևին չէր զարդարում), որոնցից կարված էին նրանց ճանապարհային կոստյումները։ Պարզվեց, որ Ռոզվիտայի ձեռքի տակ գտնվող կարուձևը ևս մոխրագույն մահուդ էր, դաշտային գույնի․ ավելի ուշ այն դարձավ իմ զինվորական համազգեստը, որի պատրաստելու գումարը իմ համար հավաքեցին Ֆելիքսն ու Բեբրան։ Ռոզվիտան ու Քիթթին հերթով կարում էին այն, պետք չգալու պատճառով մոխրագույնից ավելի ու ավելի կտրելով, մինչև որ վերնաշապիկը, շալվարն ու գլխարկը համապատասխանեցին իմ չափսերին։ Դրա փոխարեն վերմախտի զգեստասենյակներից ոչ մեկում Օսկարի հագով կոշիկ գտնել չհաջողվեց։ Այդպես էլ ես մնացի կապիչներով քաղաքացիական կոշիկների մեջ, իսկ զինվորական կիսաճտքավոր կոշիկները մտքիցս դեն նետեցի։
 
Ստիպված եղանք կեղծել իմ փաստաթղթերը, և մարմնամարզիկ Ֆելիքսը այդ բարդ գործում ցուցադրեց իր արտակարգ տաղանդը։ Արդեն գոնե զուտ քաղաքավարությունից ես չէի կարող հակաճառել, մեծ պայծառատեսուհին ինձ ներկայացրեց որպես իր եղբայրը, տեղին է նշել՝ որպես ավագ եղբայրը։ Օսկարնելլո Ռագունան ծնվել էր հազար ինը հարյուր քսան թվի հոկտեմբերի քսանմեկին, Նեապոլում։ Մինչ այդ օրը ես ստիպված էի եղել տարբեր անուններով գոյություն ունենալ, Օսկարնելլո Ռագունան մեկն էր դրանցից և, տեսնում է Աստված, ամենևին էլ մյուսներից ավելի վատ չէր հնչում։
 
Իսկ հետո մենք, ինչպես ասում են, ճանապարհ ընկանք։ Գնացինք Շտոլպի, Շտետինի, Բեռլինի, Հաննովերի, Քյոլնի միջով՝ դեպի Մատց։ Ըստ էության՝ ես Բեռլինից ոչինչ չտեսա։ Մենք այնտեղ հինգ ժամ անցկացրինք։ Եվ, իհարկե, հենց այդ ժամանակ էլ օդային տագնապ հայտարարեցին։ Մենք ստիպված եղանք թաքնվել Թոմասի մառանում։ Արձակուրդ մեկնողները սարդինաների պես լցվեցին նրա կամարների տակ։ Հենց որ դաշտային ոստիկանության աշխատակիցներից ինչ֊որ մեկը փորձեց մեզ առաջ տանել, ողջյունի գոչյուններ լսվեցին։ Զինվորներից մի քանիսը, որոնք Արևելյան ռազմաճակատից էին վերադառնում, ճակատային գծում տված նախկին համերգներից գիտեին Բեբրային ու նրա խմբին, մարդիկ սկսեցին ծափահարել, շվացնել, Ռոզվիտան սկսեց ամբոխին օդային համբյուրներ հղել։ Մեզ համոզեցին ելույթ ունենալ։ Մեծ գարեջրատան մի անկյունում մի քանի րոպեների ընթացքում բեմի նմանվող ինչ֊որ բան կառուցեցին։ Բեբրան ընդհանրապես չէր կարողանում մերժել, մանավանդ որ հակաօդային պաշտպանությունից մի մայոր սրտագին ու ընդգծված ձևով զինվորական կեցվածք ընդունելով, նրան խնդրեց ինչ֊որ բանով ուրախացնել մարդկանց։
 
Առաջիկայում Օսկարին վիճակված էր առաջին անգամ մասնակցություն ունենալ սովորական ներկայացման մեջ։ Եվ չնայած չի կարելի ասել, որ ես ամենևին պատրաստված չէի, մինչ մենք գալիս էինք՝ Բեբրան բազմաթիվ անգամ ինձ հետ մշակեց իմ համարը, այնուամենայնիվ, ես համակվեցի շփոթվածությամբ, այն աստիճան, որ Ռոզվիտան հնարավորություն ստացավ շոյելու իմ ձեռքերը։
 
Նոր էին մեր ետևից քաշ տալով բերել մեր դերասանական բեմիրերը, զինվորականները իրենց ջանասիրությամբ ուղղակի կաշվից դուրս եկան, Ֆելիքսն ու Քիթթին սկսեցին իրենց մարմնամարզական համարը։ Նրանք գործողության մեջ էին դնում մարդ֊կաուչուկ ծրագիրը, փաթաթում էին հանգույցի մեջ, իրենք իրենց անցկացնում էին դրա միջով, իրենք իրենց հանգուցաբացվում, միմյանց շուրջ պատվում, միմյանցից անջատվում, միմյանց գումարվում, մեկը փոխարինում էին մյուսով՝ աչքերը չռած ու իրար խռնված զինվորների մոտ առաջ բերելով հոդերի ու մկանների ուժեղ ցավեր, որոնք հետագայում դեռ մի քանի օր պահպանվեցին։
 
Մինչ Ֆելիքսն ու Քիթթին հանգուցվում ու հանգուցաբացվում էին, Բեբրան հանդես էր գալիս որպես երաժշտական ծաղրածու։ Տարբեր չափերով հեղուկ լցված շշերի վրա, լիքը լցվածներից մինչև լրիվ դատարկը, նա կատարում էր այդ պատերազմական տարիների ամենահանրահայտ մեղեդիները, նվագում էր «Էրիկան» և «Ինձ համար համար ձիուկ գնիր, մայրիկ»֊ը, շշերի բերաններին ստիպում էր բոցավառվել ու զնգացնել «Հայրենիքի աստղերով»֊ը, սակայն երբ այդ ամենը անհրաժեշտ ազդեցություն չէր թողնում, դիմում էր իր փորձարկված փառահամարի օգնությանը և շշերի միջով սկսում էր մոլեգնել «Ջիմի վագրը»։ «Վագրը» ոչ միայն արձակուրդ մեկնողներին դուր եկավ, առյուծը նույնիսկ Օսկարի երես տված ականջի մեջ ներթափանցեց, և երբ մի քանի դանդաղկոտ, սակայն հաջողությունը երաշխավորող աճապարությունից հետո Բեբրան հայտարարեց Ռոզվիտային՝ մեծ պայծառատեսուհուն, հանդիսատեսների տրամադրությունն արդեն բավականաչափ բարձր էր․ Ռոզվիտան և Օսկարնելլոն դատապարտված էին հաջողության։ Ես մեր ելույթը բացեցի թեթև թմբկահարումով, ուժեղացնելով թմբկահարումը՝ ընդգծեցի հանգուցալուծումը, իսկ համարյա ավարտից հետո արհեստավարժ թմբկահարումով ծափահարություններ պահանջեցի։ Հանդիսատեսի ամբոխի միջից, զինվորներից և նույնիսկ սպաներից մի քանիսին, ծեր կոփված ավագ եֆրեյտորներին կամ ամոթխածությունից հանդգնացած յունկերներին Ռագունան կոչ էր անում նստել, նայում էր սրա կամ նրա սրտի մեջ, իսկ դա արդեն նա կարող էր և հանդիսատեսին, բացի զինվորական գրքույկների անփոփոխ միմյանց համընկնող տվյալներից, հայտնում էր նաև ավագ եֆրեյտորների ու յունկերների կյանքից ինչ֊ինչ անհատական մանրամասներ։ Նա այդ անում էր չափազանց նրբանկատորեն՝ դիմակազերծումների ընթացքում հանդես բերելով իր սրամտությունը, քողազերծվածներից մեկին, ինչպես հանդիսատեսները կարծում էին, վերջում նա մի լիքը շիշ գարեջուր նվիրեց, այնուհետև խնդրեց, որ նվեր ստացողը շիշը ավելի վեր բարձրացնի, որպեսզի բոլորը կարողանան տեսնել այն և ինձ՝ Օսկարնելլոյիս։ Ազդանշան տրվեց․ գնալով հզորացող թմբկահարություն՝ իմ ձայնի համար, որն ավելի դժվար խնդիրներ էր լուծել, մանկական զվարճանք, և գարեջրի շիշը դղրդյունով կոտրվում էր ու արդյունքում շփոթված, գարեջրով դեմքը շաղված հրի ու ջրի միջով անցած ոչ այն է եֆրեյտոր, ոչ այն է՝ դեղնակտուց յունկեր, ինչից հետո հիացմունք, երկարատև ծափահարություններ, որոնց խառնվում էին ռայխի մայրաքաղաքի օդային ծանր հարձակման ձայները։
 
Բնական է, որ այն, ինչ մենք նրանց առաջարկում էինք, բարձրագույն կարգի չէր, սակայն դա զվարճացնում էր մարդկանց, օգնում էր մոռանալ և՛ ռազմաճակատը, և՛ արձակուրդը, դա ծիծաղ էր առաջ բերում, քանզի երբ նկուղը ցնցելով և նրա ողջ պարունակությունը շուռ տալով, մեր գլխավերևում պայթում էին ռումբերը՝ հանգցնելով նաև վթարային նորմալ լուսավորությունը, երբ ամեն ինչ խառնիխուռն թափված էր հատակին, այդ մութ, խեղդուկ դագաղի միջից դեռևս ծիծաղ էր դուրս հոսում։
 
― Բեբրա, ― գոռում էին մարդիկ, ― Բեբրային ենք ուզում։
 
Եվ բարի անխորտակելի Բեբրան արձագանքեց կանչին, բացարձակ մթության մեջ պատկերեց ծաղրածուին՝ իրար վրա լցված զանգվածների միջից ծիծաղի պայթյուններ դուրս կորզելով, իսկ երբ հանդիսատեսը պահանջեց Օսկարնելլոյին ու Ռագունային, թնդացրեց․
 
― Սինյոր֊րա Ռ֊ռ֊ռագունան շատ է հոգնել, իմ թանկագին կապարե զինվորիկներ։ Փոքրիկ Օսկարնելլոն էլ պետք է մի փոքր քնի՝ հանուն գերմանական Մեծ Ռայխի ու վերջնական հաղթանակի։
 
Իրականում, սակայն, Ռոզվիտան պառկած էր ինձ հետ և սարսափելի վախենում էր։ Իսկ Օսկարնելլոն ամենևին էլ չէր վախենում, սակայն պառկել էր Ռագունայի հետ։ Նրա վախն ու իմ քաջությունը իրար միացրին մեր ձեռքերը։ Ես ամենուր հավաքում էի նրա վախի նշանները, նա հավաքում էր նշանները իմ քաջության։ Ավարտին մոտ ես ինքս էլ սկսեցի թեթևակի վախենալ, իսկ նա քաջալերվեց։ Եվ այդ ժամանակ ես առաջին անգամ վանեցի նրա վախը և նրա մեջ քաջություն ներդրեցի, իմ տղամարդկային քաջությունը երկրորդ անգամ ապստամբեց։ Այն դեպքում, երբ իմ չքնաղ տասնութ տարին էր բոլորում, նա, էլ չգիտեմ էլ, թե կյանքի որ տարին ապրելով, որերորդ անգամ պառկելով, տրվեց իր մարզված, իմ մեջ առույգություն ներշնչող վախին։ Քանզի նրա շինարարական նվազագույն ծախսերով պատրաստված, սակայն այնուամենայնիվ, լիովին համաչափ մարմինը ճիշտ այնպես, ինչպես նրա դեմքը, ցույց չէին տալիս իմ կողմից թողնվող հետքերի որևիցե նշաններ։ Ժամանակից ու քաջությունից դուրս, վախով ժամանակից դուրս ինձ տրվեց ոմն Ռոզվիտա։ Եվ ոչ մեկը երբեք չի իմանա, թե քանի տարեկան էր այն լիլիպուտ կինը, որն իմ քաջության շնորհիվ ռայխի մայրաքաղաքի վրա կատարված օդային խոշոր հարձակման ժամանակ, երբ թաղել էին Թոմասի մառանում, կորցրեց իր վախը, մինչև որ հակաօդային պաշտպանության մարդիկ մեզ փորեցին ու հանեցին․ քանի՞ տարեկան էր՝ տասնինը թե իննունինը։ Իսկ Օսկարին ավելի լավ կլինի լռություն պահպանել, քանի որ նա ինքն էլ չգիտի, թե ում կողմից է իրեն նվիրվել այդ առաջին անգամ իր ֆիզիկական չափսերին համապատասխանող գրկախառնությունը՝ ոչ այն է ծեր կնոջ, ոչ այն է՝ վախից դյուրությամբ զիջող դարձած աղջկա կողմից։
Ադմին, Վստահելի
1876
edits