Changes
/* Ուշաթափությունը տանել տիկին Գրեֆին */
Չնայած հոտի՝ ինձ համար նոր այդ ուղղությունը թթվային էր, ես մնացի նրա մոտ մինչև, ինչպես ինձ թվաց, նա սպանեց վանիլինայինի հետ կապված բոլոր հիշողությունները։ Դանդաղ, լուռ, առանց կծկումների ինձ վրա բարձրացավ ազատարար սրտխառնոցը։ Եվ մինչ ինձնից դուրս էին գալիս կրիայի ապուրը, տապակած խոզի մսի կտորները, կանաչ սիսեռը՝ գրեթե անփոփոխ տեսքով, և այն մի քանի գդալ վանիլինային եփահյութով շոկոլադե թխվածքը, ես ըմբռնեցի իմ ուշաթափության իմաստը, լող տալով հեռացա իմ ուշաթափության մեջ, Օսկարի ուշաթափությունը Լինա Գրեֆի ոտքերի մոտ, և ես որոշեցի այժմվանից ու այսուհետև օրեցոր իմ ուշաթափությունը տանել ֆրաու Գրեֆի մոտ։
===Յոթանասունհինգ կիլոգրամ===
Վյազման ու Բրյանսկը, հետո ճանապարհները հեղեղվեցին, սկսվեց տիղմի ու ճանապարհազրկության եղանակը։ Ահա և Օսկարը քառասունմեկ թվի հոկտեմբերի կեսին սկսեց արագացված տեմպով խրվել ցեխի մեջ։ Խնդրում եմ ինձ խիստ չդատել այն բանի համար, որ ես Կենտրոն խմբի կեղտոտ հաջողությունները համեմատում եմ Լինա Գրեֆի անանցանելի և նույնպիսի տիղմոտ թավուտներում իմ հաջողությունների հետ։ Ճիշտ այնպես, ինչպես այնտեղ անմիջապես Մոսկվայի դիմաց էին տանկերն ու բեռնատարները խրվել ցեխի մեջ, խրվեցի և ես, ճիշտ է, այնտեղ դեռ անիվներն էին պտտվում՝ պայթեցնելով ցեխը, ճիշտ է ես էլ այստեղ չէի նահանջում, ինձ բառի բուն իմաստով հաջողվեց Գրեֆուհու ջրիկ ցեխը հարելով փրփրեցնել, սակայն ո՛չ Մոսկվայի տակ և ո՛չ էլ Գրեֆների ննջասենյակում տարածքային հաջողությունների մասին խոսք գնալ չէր կարող։
Ես դեռ ափսոսում էի հրաժարվել իմ համեմատությունից․ ինչպես ապագայի ռազմագետները, պետք է կարծել, որ դաս կքաղեն այն ռազմական գործողություններից, որոնք խրվել էին ցեխի մեջ, այնպես էլ ես գրեֆյան բնական երևույթների հանրագումարից արեցի որոշակի հետևություններ։ Այդ անելիս պետք չէ թերագնահատել վերջին համաշխարհային պատերազմի թիկունքային սխրագործությունները։ Օսկարն այն ժամանակ տասնյոթ տարեկան էր և, այդքան երիտասարդ տարիք ունենալով, նա, շնորհիվ Լինա Գրեֆի դավաճանորեն անտեսանելի հրաձգարանի, սովորեց դառնալ տղամարդ։ Հրաժարվելով ռազմական բնույթի համեմատություններից, ես մտադիր եմ հետագայում Օսկարի հաջողությունները չափել արվեստի ոլորտից վերցրած հասկացություններով և ասում եմ այսպես․ եթե Մարիան պարզունակ թմրեցնող վանիլինային մառախուղի մեջ ծանոթացրեց փոքրիկ ձևերի հետ, այնպիսի քնարական դրսևորումների հետ, ինչպիսին փրփրուն ըմպելիքի համար փոշին է կամ սունկերի որոնումը, ապա Գրեֆուհու խոցող թթվահոտ, բազմաշերտ գործված գոլորշիացումներով շրջապատված, ես ձեռք բերեցի այն լայն էպիկական շունչը, որն ինձ այսօր հնարավորություն է տալիս մեկ արտահայտության մեջ միավորել ռազմաճակատային և անկողնային հաջողությունները։ Երաժշտություն։ Սակայն մանկականի նման սենտիմենտալից, սակայն և այնպես, Մարիայի այդչափ քաղցրալի շրթնհարմոնը՝ ուղիղ գծով դեպի նվագավարի նոտակալի ետևը, քանզի Լինա Գրեֆը իմ տնօրինությանն էր հանձնել մի ողջ նվագախումբ, այնքան լայնորեն ու խորությամբ երկայնաշերտ կազմված, որ նմանը կարելի էր գտնել միայն Բայրոյթում կամ Զալցուրգում։ Այստեղ ես սովորեցի շեփորել, ակորդներ վերցնել, շվշվացնել, լարերի վրա մատներով նվագել, աղեղը լարերին քսել․ միևնույն է, խոսքը դեդեկաֆոնիայի մասին էր, նոր գուներանգության, թե՛ սկերցոյի ժամանակ նախերգանքի, թե՛ դանդաղ ընթացքի համար թափի ընտրության, իմ խանդավառությունը չոր ու զուսպ էր և միաժամանակ մեղմ քաղցրահունչ, Օսկարը Գրեֆուհուց դուրս էր բերում այն ամենը, ինչը հնարավոր էր դուրս բերել, և, չնայած չի կարելի ասել, որ բավարարված չէի, այնուամենայնիվ, ինչպես և վայել էր իսկական արվեստագետին, մնում էի դժգոհ։
Գաղութային ապրանքների մեր կրպակից մինչև Գրեֆների բանջարեղենի կրպակը հասնելու համար պետք էր քսան մանրաքայլ։ Կանաչեղենինը տեղակայված էր մերինից փոքր֊ինչ շեղությամբ, շատ հաջող, շատ ավելի հաջող, քան հացթուխ Ալեքսանդր Շեֆլերի՝ Քլյայնհամերվեգ փողոցի բնակարանը։ Չի բացառվում, որ հենց տեղակայման առավելությունն է բացատրում, թե ինչու ես կանացի անատոմիայի ուսումնասիրության մեջ որոշակիորեն ավելի առաջ գնացի, քան իմ ուսուցիչներ Գյոթեի ու Ռասպուտինի ուսումնասիրության բնագավառում։ Հնարավոր եմ համարում, որ այդ մինչ օրս էլ խոր բացված անհամապատասխանությունը կարելի է բացատրել և նույնիսկ արդարացնել իմ երկու ուսուչիչների՝ միմյանցից տարբեր լինելով։ Այն ժամանակ, երբ Լինա Գրեֆը ամենևին էլ չէր պատրաստվում ինձ սովորեցնել, այլ միայն պարզամտությամբ ու պասիվությամբ որպես ցուցադրական ճանաչողական նյութ իմ տնօրինությանն էր հանձնում իր բոլոր գանձերը, Գրեթխեն Շեֆլերը չափից դուրս լրջորեն էր վերաբերվում իր ուսուցչական առաքելությանը։ Նա կամենում էր տեսնել իմ հաջողությունները, կամենում էր, որպեսզի ես հստակ, բարձրաձայն կարդայի, կամենում էր տեսնել, թե ինչպես են իմ թմբկահարի մատները ճկունանում գեղագրության մեջ, կամենում էր ինձ ընկերացնել քնքուշ քերականության հետ և միաժամանակ շահաբաժին ստանալ այդ ընկերացումից։ Սակայն երբ պարզվեց, որ Օսկարը հրաժարվում է հաջողության շատ կամ քիչ ընկալելի ապացույցներ ներկայացնել, Գրեթխեն Շեֆլերը իմ խեղճ մայրիկի մահից քիչ անց կորցրեց ամեն տեսակի համբերությունը, և՛ որքան էլ դեսուդեն ընկավ, որքան էլ խորամանկեց՝ յոթ տարվա պարապմունքներից հետո վերադարձավ իր գործելուն, իսկ քանի որ նրա ամուսնությունը առաջվա պես մնում էր անզավակ, ճիշտ է, միայն հազվադեպ՛ առավելապես մեծ տոներին, ինձ ապահովում էր իր իր ձեռքերով պատրաստած պուլովերներով, երկար գուլպաներով և թաթմաններով։ Մենք նրա հետ այլևս Գյոթեի ու Ռասպուտինի մասին չէինք խոսում, այլ միայն երկու վարպետների աշխատությունների հատվածների, որոնք ես մինչ օրս պահում էի մեկ այստեղ, մեկ այնտեղ, իսկ առավել հաճախ մեր տան ձեղնահարկին էր Օսկարը պարտական այն բանի համար, որ ծայրահեղ դեպքում նրա պարապմունքնեերի այդ մասը ամբողջապես ապարդյուն չանցավ, ես ինքս էի ինձ կրթում և հանգում սեփական հետևություններիս։
Իսկ ահա հիվանդ Լինա Գրեֆը գամված էր անկողնում և չէր կարող խույս տալ ինձանից, չէր կարող ինձ լքել, քանզի չնայած որ նրա հիվանդությունը երկարատև էր, սակայն ոչ այն աստիճան լուրջ, որպեսզի նրա մահը կարողանար ժամանակից շուտ ինձնից խլել ուսուցչուի Լինային։ Սակայան քանի որ այս մոլորակի վրա անփոփոխ ոչինչ չկա, հենց Օսկարը լքեց անկողնուն գամված Լինային, երբ գտավ, որ պարապմունքների դասընթացն ավարտված է։
Դուք կարող եք ասել․ ինչպիսի փոքրիկ սահմանափակ աշխարհում իր կրթությունը ստացավ այս երիտասարդ մարդը։ Նա ստիպված էր հետագա տղամարդկային կյանքի համար հանդերձանքը հավաքել բանջարեղենի կրպակի և փռի միջև ընկած փոքր տարածքի վրա։ Եվ չնայած ես չեմ կարող ժխտել, որ իր առաջին և այդքան կարևոր տպավորությունները Օսկարը կուտակել էր բավականին նեխած, քաղքենիական միջավայրում, սակայն վերջ ի վերջո նա ուներ իր երրորդ ուսուցիչը։ Ահա հենց այդ ուսուցչի վրա էլ ընկավ Օսկարի առջև աշխարհի դարպասները բացելու խնդիրը․ նրան դարձնել այնպիսին, ինչպիսին նա կա այսօր, նրան դարձնել մի անհատ, որին ես առվել լավ բնորոշելու հնարավորության պակասի պատճառով կանվանեմ «աշխարհաքաղաքացի»։
Ինչպես ձեզանից առավել ուշադիրները հավանաբար արդեն նկատեցին, ես խոսում եմ իմ ուսուցիչ և խրատատու Բեբրայի մասին, որն ուղիղ գծով ծագել էր արքայազն Օյգենից, Լյուդովիկոս Տասնչորսերորդի շառավղի մասին, թզուկ և երաժշտական ծաղրածու Բեբրայի մասին։ Սակայն արտասանելով Բեբրա անունը՝ ես, իհարկե, նկատի ունեմ նաև նրա կողքի տիկնոջը, մեծ պայծառատես Ռոզվիտա Ռագունային, տարիք չունեցող գեղեցկուհուն, որին ես հաճախ էի հիշում այն մռայլ տարիներին, երբ Մացերատը ինձանից խլեց Մարիային։ Հետաքրքիր է, քանի՞ տարեկան էր այդ տիկինը՝ հարցնում էի ես ինձ։ Մեկ նա կարծես թթվող, քսանամյա կամ միանգամայն տասնինը տարեկան աղջիկ է, մեկ կարծես իննսունինը տարեկան ծեր կին, որը հարյուր տարեկանում էլ փոքրացված ձևի մեջ կներկայացնի հավերժական պատանեկության անխորտակելի կերպարը։
Եթե չեմ սխալվում, իմ սրտին այդչափ հոգեհարազատ այդ երկու անձանց ես հանդիպել եմ իմ խեղճ մայրիկի մահվանից հետո։ «Տարվա չորս եղանակները» սրճարանում մենք միասին մեկական գավաթ սուրճ խմեցինք, ինչից հետո մեր ճանապարհները բաժանվեցին։ Այդ հանդիպման ժամանակ մեր միջև հազիվ նշմարելի, չնայած ծանրակշիռ, քաղաքական բնույթի տարաձայնություններ ծագեցին․ պարզվեց, որ Բեբրան շատ նման է քարոզչական ռայսխնախարարին, ինչպես կարելի էր հետևություն անել նրա ակնարկներից, հանդես էր գալիս Գեբելսի ու Գյորինգի մասնավոր ցանկությունների տեսանկյունից և իրեն մատչելի բոլոր միջոցներով փորձում էր ուղղության նման փոփոխությունը իմ աչքերում բացատրել ու արդարացնել։ Մեկ նա խոսում էր միջնադարյան ժամանակների մի ինչ֊որ արքայական խեղկատակի շատ ազդեցիկ դիրքերի մասին՝ ցուցադրելով իսպանական վարպետների կտավներից արված վերարտադրությունները, որոնք պատկերում էին ինչ֊որ մի Ֆիլիպի կամ Կառլոսի՝ իրենց պալատական խեղկատակի հետ։ Ընդ որում, այդ խստաբարո ընկերակցության մեջ կարելի էր նկատել այնպիսի ժանեկազարդ վերնաշապիկներ ու շալվարներ հագած, զավեշտալի արտաքիններով պալատական խեղկատակների, որոնք ունեին Բեբրայի չափսերը կամ, հնարավոր է, Օսկարի՝ իմ չափսերը։ Հատկապես այն պատճառով, որ կտավները ինձ դուր էին գալիս՝ քանզի այսօր ես կարող եմ ինձ անվանել հանճարեղ վարպետ Դիեգո Վելասկեսի կրքոտ երկրպագուն՝ ես չէի ցանկանում գռեհկացնել Բեբրայի կյանքը։ Նա հենց կամաց֊կամաց էլ դադարեց իսպանացի թագավոր Ֆիլիպ IV֊ի արքունիքի թզուկների ճակատագրերը համեմատել ռայնյան դուրսպրծուկ Յոզեֆ Գեբելսի նահանգում իր վիճակի հետ։ Նա խոսք բացեց ծանր ժամանակների մասին, որոնք երբեմն պետք է գնան զիջողության, կատարվող գաղտնիքի դիմադրության մասին՝ կարճ ասած, հենց այդ ժամանակ հնչեց «ներքին վտարանդիություն» բառակապցությունը, իսկ հետո Օսկարի ու Բեբրայի ուղիները բաժանվեցին։
Չի կարելի ասել, որ ես իմ խրատատուի վրա զայրացա։ Բոլոր վերջին տարիներին բոլոր սյուների վրա փակցրած կրկեսների և վարիետեների գովազդների մեջ ես աչքերս պտտելով փնտրում էի նրա անունը։ Եվ իրականում էլ երկու անգամ այն հայտնաբերեցի տիկին Ռոզվիտայի հետ միասին, սակայն մատս մատիս չխփեցի, որպեսզի հանդիպեմ ընկերներիս հետ։
Կարճ ասած, ես հույսս դրեցի պատահական դիպվածի քմահաճույքի վրա, իսկ դիպվածը չէր գալիս, քանզի, եթե մեր՝ իմ ու Բեբրայի ճանապարհները խաչվեին արդեն քառասուներկուսի աշնանը, այլ ոչ թե մեկ տարի անց, Օսկարը ոչ մի դեպքում չէր դառնա Լինա Գրեֆի աշակերտը, այլ նա խրատատու Բեբրայի աշակերտը կդառնար։ Իսկ այսպես ես օր օրի, երբեմն արդեն վաղ առավոտյան, կտրում անցնում էի Լաբեսվեգը, մտնում բանջարեղենի կրպակի շեմից ներս, հանուն պատշաճության կես ժամի չափ մնում էի կրպակավարի կողքին։ Ես նայում էի, թե ինչպես է նա պատրաստում իր անսովոր, զնգացող, ոռնացող, ճչացող մեխանիզմները, քանի որ գնորդների՝ կրպակ մտնելու ժամանակ Գրեֆը հազիվ թե ընկալելիս լիներ իրեն շրջապատող աշխարհը։ Իսկ ի՞նչ էր տեղի ունեցել։ Ի՞նչն էր մի ժամանակ այդքան սրտաբաց, կատակելու համար միշտ պատրաստ այգեգործին ու երիտասարդության ընկերոջը այդչափ ինքնամփոփ դարձրել, ի՞նչն էր նրան նման միայնակութայն դատապարտել, ի՞նչն էր նրան տարօրինակ, անխնամ, ծերացող տղամարդ դարձրել։
Ասեմ իմանաք, որ երիտասարդությունը այլևս նրա մոտ չէր գալիս։ Այն, որ այժմ էր մեծանում, նրան չգիտեր։ Սկաուտյան ժամանակների նախկին երիտասարդությանը պատերազմը ցիր ու ցան էր արել ռազմաճակատներով մեկ։ Դաշտային փոստը նամակներ էր հասցնում, հետո միայն բացիկներ, իսկ մի անգամ Գրեֆը զարտուղի ճանապարհներով տեղեկություն ստացավ, որ նրա սիրած սան Հարսթ Դոնատը, որը ժամանակին սկաուտ էր, ավելի ուշ ֆենլյայնֆյուրեր, ընկավ Դոնեցկ գետի մոտ՝ արդեն որպես լեյտենանտ։
Հենց այդ օրվանից էլ Գրեֆը, այլևս իր արտաքինի հանդեպ ուշադրություն չդարձնելով, սկսեց ծերանալ, գլխովի խորացավ իր իքնաշենների մեջ, այնպես որ նրա բանջարեղենի կրպակում այժմ ավելի շատ զնգացող մեքենաներ և ոռնացող սարքեր կային, քան կարտոֆիլներ ու կաղամբներ։ Պետք է նաև ասել, որ իրենց դերը խաղացին նաև մատակարարման հետ կապված խնդիրները, որովհետև հազվադեպ և ոչ պարբերաբար էին ապրանքները կրպակ հասցվում, իսկ Գրեֆը Մացերատի նման չէր կարողանում, հին կապերը գործի դնելով, մեծածախ շուկայում լավ հաճախորդ ճանաչվել։
Մի խոսքով կրպակը շատ անշուք տեսք ուներ, և պետք էր միայն ուրախանալ, որ Գրեֆի անօգուտ ձայնային ինքնաշենները գոնե մի ինչ֊որ կերպ, չնայած անհեթեթ, սակայն դրա փոխարեն գեղարվեստորեն, զարդարում ու լցնում էին այն։ Անձամբ ինձ դուր էին գալիս նրա ավելի ու ավելի հողմապտույտ տվող գիտակցության արգասիքները։ Երբ ես այսօր նայում եմ իմ հիվանդապահ Բրունոյի ձեռքից դուրս եկած մակրամեին, ակամայից վերհիշում եմ Գրեֆի ցուցահանդեսը։ Ճիշտ նույն ձևով, ինչպես Բեբրան է ուրախանում իր գեղարվեստական զբաղմունքների հանդեպ իմ հոգեկան, սակայն միևնույն ժամանակ լուրջ հետաքրքրության համար, այդպես էլ Գրեֆն էր ուրախանում, երբ տեսնում էր, որ ինձ հաճույք է պատճառում իր այս կամ այն երաժշտական ինքնաշենը։ Նա, ով տարիներ շարունակ բացարձակապես ուշադրություն չէր դարձրել իմ վրա, այժմ հիասթափված էր մնում, երբ կես ժամ անց ես լքում էի արհեստանոցի վերածված կրպակը, որպեսզի այցելեի նրա կնոջը՝ Լինային։
Դե իսկ այցելությունների մասին, որոնք մեծ մասամբ երկուսից երկուսուկես ժամ էին տևում, առանձնապես պատմելու բան էլ չկա։ Երբ Օսկարը մտնում էր ներս, Լինան նրան մոտ էր կանչում մահճակալին․
― Ախ, փոքրիկ Օսկար, այդ դո՞ւ ես։ Եկ այստեղ՝ ավելի մոտ, եթե ուզում ես, բարձրացիր֊մտիր, սենյակում շատ ցուրտ է, իսկ Գրեֆը մի քիչ է տաքացրել՝ վառարանը վառելով։
Եվ ես ընկղմվում էի նրա կողքին, փետրաներքնակի տակ, թմբուկը և այն երկու փայտիկները, որոնք քիչ առաջ օգտագործում էի, թոնում էի մահճակալի դիմաց, իսկ ինձ հետ մահճակալ էի վերցնում, որպեսզի ինձ հետ մեկտեղ այցի գա Լինային, միայն երրորդ, արդեն մաշված և փոքր֊ինչ ջլոտ փայտիկը։
Ընդ որում՝ մինչև անկողին մտնելը ես նույնիսկ չէի հանվում, ոչ, ես անկողին էի մտնում բրդով, թավշով ու կաշվե ոտնամաններով և բավականաչափ ժամանակ անց, չնայած իմ կողմից կատարված հոգնեցուցիչ և խանդավառ աշխատանքին, դես ու դեն թափված փետուրների տակից դուրս էի գալիս այն նույն գրեթե չճմռթված հագուստներով։
Այն բանից հետո, երբ լքելով Լինայի անկողինը, ես մի քանի անգամ, չնայած ոչ երկար, Գրեֆին տհաճություն էի պատճառում նրա կնոջ հոտով, մեզ մոտ հաստատվել էր ավանդույթ, որը ես մեծագույն հաճույքով էի պահպանում։ Դեռ այն ժամանակ, երբ պառկած էի Գրեֆուհու մոտ անկողնում և ավարտում էի իմ մարմնավարժությունները, տաք ջրով ննջասենյակ էր մտնում բանջարեղեն վաճառողը, թասը դնում էր աթոռակի վրա։ Կողքին դնում էր օճառն ու սրբիչը, իսկ հետո լուռ լքում էր սենյակը՝ մահճակալին չարժանացնելով իր գեթ մեկ հայացքին։
Որպես կանոն, շուտավ Օսկարը մերժում էր իրեն առաջարկված փետուրե տաքությունից, շտապում էր դեպի թասը, որտեղ թե՛ իրեն և թե՛ անկողնում այդքան ակտիվ թմբուկի փայտիկին հիմնավոր մաքրման էր ենթարկում։ Ես լիովին կարող էի հասկանալ, որ Գրեֆի համար անտանելի էր իր կնոջ հոտը, եթե նույնիսկ այն երկրորդ ձեռքից էր ստանում, իսկ նոր լվաված տեսքով ես լիովին տանելի էի մեր վարպետի համար։ Նա ինձ ցույց էր տալիս իր բոլոր մեքենաները և այդ մեքենաների տարբեր գույները, այնպես, որ մինչ օրս էլ չեմ դադարում զարմանալ, թե ինչու Օսկարի ու Գրեֆի միջև չնայած այդ ուշ ծագած վստահավատ հարաբերություններին, ընկերություն չստեղծվեց։ Ինչու Գրեֆը ինձ համար մնաց օտար, ինչու իմ մեջ հետաքրքրություն արթնացնելով, նա այնուամենայնիվ իմ մեջ համակարանք չէր առաջացնում։
Քառասուներկուսի սեպտեմբերին, երբ ես հենց նոր առանց հարայհրոցի նշել էի իմ ծննդյան տասնութերորդ տարեդարձը, իսկ ռադիոյով վեցերորդ բանակը զբաղեցրել էր Ստալինգրադը, Գրեֆը թմբուկի համար մեքենա կառուցեց։ Փայտե շրջանակից նա երկու կարտոֆիլների օգնությամբ հավասարակշռված նժարներ էր կախել։ Հետո ձախ նժարի միջից մեկ կարտոֆիլ էր վերցնում, կշեռքը շարժման մեջ էր մտնում, և բացում էր փականով սարքը, որն իր հերթին ազատում էր շրջանակին ամրացված թմբուկային սարքավորումը, սարքավորումը սկսում էր պտտվել, ճարճատում էր, որոտում, կրճտացնում, նժարները հարվածում էին իրար, թնդյունով դռդռում էր կոչնազանգը, և այդ ամենը մոտենում էր ավարտական դղրդացող, ողբերգայնորեն աններդաշնակ եզրափակիչ մասին։
Ինձ շատ դուր եկավ նոր մեքենան, ես կրկին ու կրկին Գրեֆին ստիպում էի այն միացնել։ Հո իզուր չէր Օսկարը մտածում, որ հմուտ բանջարավաճառը մեքենան հայտնագործել ու կառուցել է հատկապես իր համար։ Սակայն ես իմ սխալը չափից դուրս շուտ գիտակցեցի։ Չի բացառվում, որ հենց ես Գրեֆին դրդեցի մեքենան պատրաստել, սակայն, այնուամենայնիվ, նա այն պատրաստել էր իր համար, քանզի դրա վերջը նշանավորեց նաև նրա վերջը։
Վաղ և հաճելի հոկտեմբերյան առավոտ էր, ինչպիսին կարող է բերել միայն հյուսիսարևելյան քամին։ Ես շուտ լքեցի Տրուչինսկի մայրիկի բնակարանը և դուրս եկա փողոց, ճիշտ այն ժամանակ, երբ Մացերատը բարձրացնում էր կրպակի դռան առջևի մետաղյա ծածկը։ Ես կանգնեցի նրա կողքին, երբ նրա՝ կապանքից արձակած կանաչ գույնով ներկված շերտաձողերը թխկթխկոցով թռան դեպի վեր, ես պարգևատրվեցի գաղութային հոտերի ամպով, որոնք գիշերվա ընթացքում կուտակվել էին կրպակի ներսում, որից հետո ստացա Մացերատի առավոտյան համբույրը։ Նախքան Մացերատի հայտնվելը ես կտրեցի֊անցա Լաբեսվեգը՝ սալարկուղու վրա արևմուտքի ուղղությամբ նետելով երկար ստվեր, քանզի աջից՝ արևելքում, Մաքս֊Հալդե֊պլացի վերևում, սեփական ուժերով իրեն վերև էր քարշ տալիս արևը՝ այդ անելիս օգտագործելով այն նույն վարարկը, որը պետք է կարծել, իր ժամանակին օգտագործել է բարոն Մյունխաուզենը, երբ մազերից բռնած իրեն դուրս է հանել ճահճից։
Նա, որ ինձ նման ճանաչում էր բանջարեղեն վաճառող Գրեֆին, ճիշտ նույն կերպ կզարմանար՝ տեսնելով, որ այդ ժամին նրա կրպակի ցուցափեղկերն ու դռները դեռ ծածկված են ու փակ։ Ճիշտ է, վերջին տարիները Գրեֆին կամաց֊կամաց դարձրին տարօրինակ, սակայն աշխատանքի պաշտոնական ժամերը մինչ այդ ճշտորեն էր պահպանում։ Միգուցե նա մոռացել է, մտածեց Օսկարը, սակայն անմիջապես էլ այդ միտքը վանեց։ Քանզի ինչպես կարող էր Գրեֆը, որը դեռ անցյալ ձմռանը, չնայած ոչ այնքան կանոնավոր, ինչպես նախորդ տարիներին, համենայն դեպս սառույցի մեջ անցքեր էր բացում և ծովային լոգանք ընդունում, ինչպես կարող էր այդ բնության որդին, չնայած ծերանալու որոշ նշաններին, մեկ գիշերվա մեջ հիվանդանալ։ Ուզածի չափ պառկած մնալու իրավունքը օգտագործում էր նրա կինը, բացի այդ ես գիտեի, որ Գրեֆը ընդհանրապես արհարահում է փափուկ անկողինները և նախընտրում է քնել արշավային ծալովի մահճակալների կամ կոշտ նառերի վրա։ Եվ հետո աշխարհում ընդհանրապես չկար ու չէր կարող լինել մի հիվանդություն, որը ունակ լիներ բանջարեղեն վաճառողին գամել անկողնուն։
Ես կանգնեցի Գրեֆի փակ կրպակի առջև, շրջվելով նայեցի մերին, նկատեցի, որ Մացերատը այնտեղ՝ ներսում է և դրանից հետո միայն զգուշությամբ մի քանի տակտ թմբկահարեցի՝ հույսս դնելով Գրեֆուհու սուր լսողության վրա։ Անհրաժեշտություն չկար մեծ աղմուկ բարձրացնել, և ահա արդեն դռնից աջ կողմի երկրորդ պատուհանը բացվեց։Գրեֆուհին գիշերային վերնաշապիկով էր, ողջ գլուխը խոպոպաթղթով պատած, բարձր կրծքին սեղմած՝ հայտնվեց ծաղկի արկղի վերևում։
― Դե, ներս արի Օսկար։ Ինչի ես սպասում, երբ փողոցում այդպիսի սառնամանիք է։
Բացատրությունների փոխարեն ես թմբուկի փայտիկով հարվածեցի ցուցափեղկը փակող թիթեղյա ծածկոցափեղկին։
― Ալբրեխտ, ― գոռաց նա, ― Ալբրեխտ, որտե՞ղ ես։ Ի՞նչ է քեզ պատահել։
Չդադարելով կանչել իր ամուսնուն, նա լքեց պատուհանի որմնախորշը, շրխկացրեց դռները, ես լսեցի, թե ինչպես է նա կրպակի ներսում դղրդացնում, և դրանից անմիջապես հետո նա սկսեց անընդհատ գոռալ։ Նա գոռում էր նկուղում, սակայն ես իմ տեղից չէի կարող տեսնել, թե ինչու է նա գոռում, քանի որ նկուղի մտոցը, ուր ապրանք բերելու օրերին, վերջին պատերազմական տարիներին ավելի ու ավելի հազվադեպ, լցնում էին կարտոֆիլը, նույնպես փակ էր։ Աչքով սեղմվելով ձյութով ներծծված մտոցի շուրջը պատող գերաններին՝ ես տեսա, որ նկուղում վառվում է լույսը։ Մեկ էլ տեսա աստիճանի մի կտորը, որը տանում էր դեպի նկուղ, և այնտեղ մի ինչ֊որ սպիտակ բան էր պառկած, որը ոչ այլ ինչ է, քան Գրեֆուհու բարձը, կռահեցի ես։
Հավանաբար, աստիճանների վրա էր նա բարձը գցել, քանի որ անձամբ նկուղում չէր, իսկ նրա գոռոցը արդեն կրպակից էր գալիս և քիչ անց՝ ննջասենյակից։ Նա վերցրել էր հեռախոսափողը, նա գոռում էր և համար էր հավաքում, հետո գոռում էր խոսափողի մեջ, սակայն Օսկարը չհասկացավ, թե ինչի մասին է նա գոռում, նա կարողացավ որսալ միայն «դժբախտություն» բառը, հասցեն՝ Լաբեսվեգ, քսանչորս։ Նա մի քանի անգամ գոռաց, հետո խոսափողը վայր դրեց, չդադարելով գոռոցը, այդ նույն գիշերային վերնաշապիկով, առանց բարձի, սակայն խոպոպաթղթերով լցրեց պատուհանի որմնախորշը, իրեն և իր բոլոր՝ ինձ այդքան ծանոթ, հարստությունները թափելով ծաղկի արկղի վրա, երկու ձեռքերով շրխկացրեց մսոտ, սփրտնած֊կարմիր ցողուններին և արկղի վերևով գոռաց այնպես, որ փողոցը դարձավ նեղ։ Օսկարը մտածեց․ հենց հիմա նա ևս կսկսի ձայնով ապակի կտրել, սակայն բոլոր պատուհանները մնացին անվնաս։ Նրանք ուղղակի բացվեցին, և հարևանները սկսեցին մոտենալ կրպակին, կանայք բարձրաձայն հարց ու փորձ էին անում միմյանց, տղամարդիկ շտապում էին, ժամագործ Լաուբշադը, որը միայն կիսով չափ էր հասցրել ձեռքերը կոստյումի թևքերի մեջ մտցնել, ծերունի Հայլանդը, պարոն Ռայբերգը, դերձակ Լիբիշևսկին, պարոն Էշը մոտակա մուտքից և նույնիսկ Պրոբստը հայտնվեց իր տղայի հետ։
Ուղիղ վաճառասեղանի ետևից սլանալով եկավ սպիտակ խալաթով Մացերատը այն ժամանակ, երբ Մարիան, փոքրիկ Կուրտը ձեռքին, մնաց մեր կրպակի դռների մեջ կանգնած։
Ինձ համար դժվար չէր մեծահասկաների ամբոխի մեջ խառնվելը, որպեսզի այդպիսով չընկնեմ ինձ փնտրող Մացերատի ձեռքը։ Նա և ժամագործ Լաուբշադը առաջիններն էին, որ համարձակվեցին մոտենալ դռանը։ Մարդիկ փորձում էին պատուհանի միջով մտնել բնակարան։ Սակայն Գրեֆուհին ոչ մեկին թույլ չէր տալիս վեր բարձրանալ, էլ չասենք այն մասին, որ մտներ ներս։ Ճանկռոտելով, կծելով և աջ ու ձախ հարվածներ հասցնելով՝ նա նաև ժամանակ էր գտնում, որպեսզի ավելի բարձր գոռա և մասամբ նույնիսկ՝ լիովին հոդաբաշխ։ Սկզբում պետք է ժամանի «շտապ օգնությունը», նա արդեն վաղուց է այնտեղ զանգել, այլևս զանգ տալ պետք չէ, չէ՞ որ ինքը գիտի, թե ինչպես է պետք նման դեպքում վարվել։ Իսկ նրանք բոլորը թող զբաղվեն իրենց սեփական գործերով։ Դա առանց այն էլ խայտառակություն է, միանգամից երևում է, թե ուր են կորչում ընկերները, երբ գալիս է դժբախտությունը։ Սակայն մեղադրանքներ տալիս նա, ինչպես երևում է, իր պատուհանի տակ հավաքվածների մեջ նկատեց ինձ, քանզի ինձ ձայն տվեց և պատուհանագոգից մի կողմ հրելով տղամարդկանց, իր մերկ ձեռքը մեկնեց ինձ։ Եվ ինչ֊որ մեկը, Օսկարը մինչ օրս էլ համոզված է, որ դա ժամագործ Լաուբշադն էր, ինձ վեր բարձրացրեց, ցանկացավ Մացերատի կամքին հակառակ, փոխանցել նրան, սակայն հենց ծաղիկների արկղի դիմաց Մարիան քիչ էր մնում նրա ձեռքից խլել Օսկարին, իսկ այստեղ նրանից կառչեց Լինա Գրեֆը, սեղմեց իր տաք վերնաշապկին և դադարեց գոռալ, միայն նվնվալով լաց էր լինում և նույն ձևով նվնվալով հոգոց էր քաշում։
Ինչպես ֆրաու Գրեֆի ոռնոցները հարևաններին դրդեցին վերածվել գրգռված, անամոթաբար ձեռքերը թափահարող ամբոխի, այնպես էլ նրա բարակ նվնվոցը նրանց վերածեց լռակյաց ամբոխի, որը շփոթված քստքստացնում էր ոտքերը՝ գրեթե չկարողանալով նայել հեծկլտացողների դեմքերին և իր բոլոր հույսերը, ողջ հետաքրքրասիրությունը, ողջ մասնակցությունը դրել էր սպասվող «շտապ օգնության» մեքենայի վրա։ Ահա Օսկարին ևս հաճելի չէր Գրեֆուհու նվնվոցը։ Ես փորձեցի իջնել ներքև, որպեսզի այդքան մոտ տարածությունից չլսեի նրա ողբալի հեծկլտոցը։ Ինձ հաջողվեց նրանից պոկվել և կիսանստել ծաղիկների արկղի վրա։ Սակայն Օսկարը չափից դուրս խորն էր գիտակցում, որ իրեն հետևում են, որովհետև մեր կրպակի դռների մեջ երեխան ձեռքին կանգնած էր Մարիան։ Այդ ժամանակ ես հրաժարվեցի նաև նստելուց, հասկացա իմ դիրքի ողջ անհեթեթությունը, և այդ ընթացքում մտածում էի միայն Մարիայի մասին՝ հարևանները ինձ չէին հետաքրքրում՝ ետ հրվեցի գրեֆյան ափից, որն, ըստ իս, չափից դուրս շատ էր ցնցվում և մահճակալ էր խորհրդանշում։
Լինա Գրեֆը իմ փախուստը չնկատեց, քանզի իր մեջ ուժ չգտավ, որպեսզի իր մոտ պահի փոքրիկ մարմինը, որը ջանասիրաբար եկար ժամանակ որպես փոխարինող էր ծառայել։ Միգուցե նա աղոտ զգում էր, որ Օսկարը հավերժ հեռանում է իրենից, որ իր գոռոցից աշխարհում ծնվեց մի ձայն, որը մի կողմից նրա՝ անկողնուն գամվածի, և թմբկահարի միջև վեր խոյացրեց իր և Մարիայի միջև արդեն գոյություն ունեղող պատը։
Ես կանգնած էի գրեֆյան ննջասենյակի մեջտեղում։ Թմբուկը ինձ վրա թեք և անվստահ էր կախված։ Օսկարը այդ սենյակը գիտեր, նա կարող էր վառ կանաչ պաստառները անգիր արտասանել թե՛ երկարությամբ և թե՛ լայնությամբ։ Աթոռակի վրա դեռ մնացել էր լվացման համար թասը՝ երեկվանից մնացած մոխրագույն օճառե փրփուրով։ Բոլոր իրերը մնացել էին իրենց նախկին տեղում, սակայն բռնելուց աղտոտված, նստելուց մաշված, պառկած մնացած, քերծված կահավորանքի առարկաները ինձ թարմ էին թվում կամ ամենաքիչը թարմացված, կարծես այն ամենը, ինչը չորս փոքրիկ սյուների կամ ոտքերի վրա անշարժ ծեփվել էր պատերին, սպասում էր միայն, թե երբ Լինա Գրեֆը սկզբում գոռոց կարձակի, հետո բարձր ձայնով կվնգստա, որպեսզի նոր, վախենալու աստիճան սառը փայլ ձեռք բերի։
Կրպակ տանող դուռը կրնկի վրա բաց էր։ Օսկարը, ճիշտ է, չէր ուզում, սակայն այնուամենայնիվ թույլ տվեց իրեն հրապուրել դեպի չոր հողի և սոխի հոտ արձակող կառույցը, որը մասերի էր կտրատում պատուհանի փակ փեղկերի ճեղքերից ներս թափանցող ցերեկային լույսի մեջ պար եկող փոշեհատիկների օգնությամբ։ Այդ իսկ պատճառով Գրեֆի աղմկող և երաժշտական ինքնաշենների մեծ մասը մնացել էր կիսախավարի մեջ, և միայն մի քանի տարրերի՝ զանգակի, նրբատախտակի պահանգի թմբուկային մեքենայի հիմքի վրա էր լույսն ընկնում՝ ինձ ցուցադրելով հավասարակշռության մեջ քարացած կարտոֆիլները։ Ետ բացվող դուռը, որը, ճիշտ ինչպես մեզ մոտ, վաճառասեղանի ետևում փակում էր նկուղ տանող մուտքը, բաց էր, ոչինչ չէր պահում տախտակե կափարիչը, որը հավանաբար իր ոռնացող շտապողականության մեջ Գրեֆուհին էր բացել, նա միայն սողնակը չէր մտցրել վաճառասեղանի կանթի մեջ։ Օսկարը թեթև հրումով կարող էր ցած իջեցնել կափարիչը և դրանով նկուղը փակել։
Ես անշարժ կանգնել էի տախտակների այն կողմը, որոնք փոշու ու բորբոսի հոտ էին արձակում՝ աչքերս հառելով կտրուկ լույսով լուսավորված քառանկյունուն, որը երիզապատել էր աստիճանների և բետոնապատ հատակի մի մասը։ Վերևից ու աջից այդ քառանկյունու մեջ էր աստիճանաբար ներխուժում տախտակամածը, որը հավանաբար Գրեֆի նոր ձեռքբերումն էր, քանզի նկուղ կատարած իմ նախկին պատահական այցելությունների ժամանակ ես նման կառույց ոչ մի անգամ չէի տեսել։ Սակայն գեթ մեկ տախտակամածը հազիվ թե արժենար նրան, որ Օսկարը այդքան երկար ժամանակ և այդպես անշարժ իր հայացքը մխրճեր նկուղի ընդերքի մեջ, եթե միայն կտավի վերին աջ անկյունից առաջ չգային երկու ներսից լցված ու տարօրինակ ձևով կարճացած սև քուղապնդված կոշիկների միջի բրդե գուլպաները։ Ես անմիջապես ճանաչեցի Գրեֆի արշավային կոշիկները՝ չնայած չէի կարող տեսնել կոշկատակերը։ Հնարավոր չէ, որպեսզի այնտեղ՝ նկուղում, կանգնած լինի արշավի պատրաստ Գրեֆը, մտածեցի ես, քանզի նրա կոշիկները ամենևին էլ կանգնած չեն, քանի որ նրանք ազատ սավառնում են տախտակամածի վերևում, և միայն դեպի ներքև ուղղահայաց իջած կոշիկների քթերին է թերևս հաջողվում, թեև դժվարությամբ, դիպչել տախտակներին։ Այսպիսով, մեկ վայկյանի ընթացքում ես ինձ պատկերացնում էի ոտքերի ծայրին կանգնած Գրեֆին, քանզի նման սպորտային, բնության հետ մոտիկ մարդուց լիովին կարելի էր սպասել, որ նա կարող է այդ թեև կոմիկական, սակայն շատ ու շատ դժվարին վարժությունը կատարել։
Որպեսզի իմ ենթադրության արդարացիության մեջ համոզվեմ և այնուհետև բանջարեղեն վաճառողի վրա կուշտ ծիծաղեմ, ես, զառիթափ աստիճանների վրա ծայրահեղ զգուշություն ցուցաբերելով, աստիճաններով իջա ներքև և, եթե հիշողությունս ինձ չի դավաճանում, իմ թմբուկի վրա մի ինչ֊որ սարսափեցնող և վախը վանող բան թմբկահարեցի․ «Որտեղ է մեր խոհարարուհին, սև խոհարարուհին։ Նա այստեղ, այստեղ նա պիտի լինի, պիտի լինի»։
Եվ միայն արդեն երկու ոտքերով բետոնապատ հատակի վրա կանգնած՝ Օսկարը նախ հայացքով քչփորեց շուրջբոլորը․ դատարկ սոխի պարկերի կապոցները, որոնք դարսված էին իրար վրա, մրգերի նույնպես դատարկ արկղեր, մինչև որ, նախկինում չտեսած խաշված գերանների վրայով հայացքը սահեցնելով, մոտեցավ այն տեղին, որտեղ կախված էին կամ ոտքերի ծայրերի վրա կանգնած էին Գրեֆի արշավային կոշիկները։
Դե, իհարկե, ես հասկացա, որ Գրեֆը կախված է։ Կախված էին կոշիկները, կոշիկների ներսում կախված էին մուգ կանաչ գույնի կոշտ գործվածքի գուլպաները, գուլպաների եզրերից վերև՝ տղամարդու մերկ ծնկները, մազոտ ազդրերը՝ մինչև շալվարի եզրը։ Այդ պահին իմ պատճառական տեղից սկսած, հետույքիս մաշկով վեր, դեպի անզգայացած թիկունքս, ողնաշարովս դեպի վեր փշոտ մրջյուններ վազեցին։ Նրանք շարունակվեցին պարանոցիս մեջ՝ ինձ փոխեփոխ գցելով տաքության ու սառնության գիրկը, այդտեղից կրկին նետվեցին ներքև, հարվածեցին ոտքերիս արանքին, ստիպեցին, որ առանց այն էլ փոքրիկ տոպրակս կնճռոտվի, կրկին փոքր֊ինչ խոնարհված թիկունքիս վրայով թռան֊անցան դեպի պարանոցս, հայտնվեցին պարանոցիս մեջ։ Մինչ օրս էլ, երբ ինչ֊որ տեղ նրա ներկայությամբ խոսում են կախաղան բարձրացնելու կամ թեկուզ ուղղակի սպիտակեղենը կախելու մասին, Օսկարը ծակոց և խեղդոց է զգում։ Կախվել էին ոչ միայն Գրեֆի արշավային կոշիկները, բրդյա գուլպաները, ծնկներն ու կարճ շալվարը, կախվել էր ողջ Գրեֆը, կախվել էր պարանոցի մասից և պարանոցից վեր ցուցադրում էր իր լարված դեմքը, որը, սակայն, զուրկ չէր թատերականությունից։
Գրեֆի վրա նայելուց հետո զարմանալիորեն արագ անհետացան ծակծկոցներն ու փշաղաղվածությունը։ Եվ նորմալացավ նաև հենց Գրեֆի դիրքը։ Չէ՞ որ եթե խորհենք, կախված մարդու դիրքը նույնչափ բնական է ու նորմալ, ինչպես օրինակ այն մարդու դիրքը, որը քայլում է ձեռքերի վրա, մարդու, որը կանգնած է գլխիվայր, մարդու, որն իսկապես էլ խղճուկ տեսք ունի, երբ դժվարությամբ մագլցում է չորքոտանի հովատակի վրա, որպեսզի սրընթաց արշավի։
Դրան գումարվեց նաև բեմադրությունը։ Օսկարը միայն այժմ հասկացավ, թե ինչ շքեղությամբ էր իրեն շրջապատել Գրեֆը։ Շրջանակը, այսինքն՝ շուրջբոլորը, որի մեջ Գրեֆը կախված էր, նրբաճաշակ, ես նույնիսկ կասեի՝ արտասովոր տեսք ուներ։ Բանջարեղեն վաճառողը փնտրել և մահանալու իրեն սազական ձև էր գտել, կանխամտածված և նրբաճաշակ մահ էր գտել։ Նա, ով կենդանության օրոք չափերի ու կշիռների պալատի ծառայողների հետ այդքան բախումներ էր ունեցել և նրանց հետ ծանրագույն նամակագրություն էր վարել, նա, ում մոտից բազմիցս առգրավվել էին կշեռքն ու կշռաքարերը, նա, ով մրգերն ու բանջարեղենը կշռելիս անճշտություններ թույլ տալու պատճառով ստիպված էր լինում տուգանքներ վճարել, այժմ մի գրամի ճշտությամբ հավասարակշռել էր իրեն կարտոֆիլի օգնությամբ։
Աղոտ փայլող, հնարավոր է որ օճառված պարանը անցնում էր երկու գերանների միջով, որոնք՝ հանուն այս վերջին օրվա, նա հատուկ էր մեխել հիմնակմախքի վրայով։ Այն ստեղծված էր միակ նպատակով՝ Գրեֆի վերջին հիմնակմախքը դառնալու համար։ Թանկարժեք տեսակի շինարարական փայտի օգնությունը հաշվի առնելով՝ ես կարող էի հետևություն անել, որ բանջարեղեն վաճառողը չէր կամեցել խնայողություն անել։ Հավանաբար նրա համար հեշտ չի եղել շինանյութերի աղքատ այս պատերազմական ժամանակներում անհրաժեշտ գերաններն ու տախտակները գտնելը։ Ամենայն հավանականությամբ, նա դրանք փոխանակել է՝ փայտ մրգի դիմաց։ Ահա ինչու այդ հիմնակմախքը բազմաթիվ, ոչ այնքան անհրաժեշտ, հաճախ գեղարվեստական տարրեր ուներ։ Երեք մասերից բաղկացած աստիճաններով գնացող տախտակամածը, նրա անկյունը Օսկարը կարող էր արդեն կրպակից նշմարել, ողջ կառույցը բարձրացնում էր գրեթե վեհի ոլորտը։
Ինչպես և թմբուկի մեքենայի մեջ, որը մեր վարպետի համար ակնհայտորեն որպես նմուշ էր ծառայել, Գրեֆը և նրա հակակշիռը կախված էին հիմնակմախքի սահմաններում։ Չորս անկյունային սպիտակեցված գերաններից կտրուկ տարբերվելով՝ նրա և ճիշտ նույն ձևով կախված երկրային պտուղների միջև կանգնած էր մի նրբաճաշակ, կանաչ գույնի փոքրիկ սանդուխք։ Իսկ կարտոֆիլով լցված զամբյուղները նրա արհեստական հանգույցի օգնությամբ, ինչպես դա սկաուտները կարող էին հյուսել, ամրացրել էր հիմնական պարանին։ Քանի որ հիմնակմախքը ներսի կողմից լուսավորված էր չորս, ճիշտ է վրայից սպիտակ գույնով ներկված, սակայն այնուհանդերձ պայծառ ճառագայթող լամպերով, Օսկարը, առանց հանդիսավոր տախտակամածի վրա բարձրանալու և, հետևաբար, այն չպղծելով, կարող էր ընթերցել սպիտակ ցուցանակը, որը հենց կարտոֆիլով լի զամբյուղների վերևում մետաղալարով ամրացված էր սկաուտային հանգույցին․ «Յոթանասունհինգ կիլոգրամ (առանց հարյուր գրամի)»։
Գրեֆը կախված էր սկաուտների առաջնորդի համազգեստով։ Իր վերջին օրը նա կրկին վերադարձել էր նախապատերազմյան ժամանակների հագուստին։ Այն նրա համար փոքր֊ինչ նեղ էր դարձել։
Վերևի երկու կոճակները և այն մեկը, որը գոտու վրա էր, նա այդպես էլ չէր կարողացել կոճկել, դա նրա մշտապես կոկիկ տեսքի մեջ մի ինչ֊որ տհաճ երանգ էր ներմուծում։ Գրեֆը ձախ ձեռքի երկու մատները սկաուտների սովորույթով խաչել էր։ Կախվածը կախվելուց առաջ իր աջ դաստակին կապել էր սկաուտական գլխարկը։ Նա ստիպված էր եղել փողկապից հրաժարվել։ Քանի որ նա, նույն կերպ ինչպես գոտու վրա, չէր կարողացել կոճկել վերնաշապիկի վերևի կոճակները, նրանից դուրս էին պրծել կրծքի վրա աճած սև խուճուճ մազերը։
Տախտակամածի աստիճանների վրա ընկած էին մի քանի աստղածաղիկներ և, այ դա արդեն տեղին չէր, մաղադանոսի ցողուններ։ Հավանաբար, ծաղիկները անբավարար էին եղել։
Հավանաբար, ծաղիկները նրան չեն բավարարել, որովհետև աստղածաղիկների մեծ մասը և մի քանի վարդերը օգտագործել էր այն բանի համար, որպեսզի չորս հենասյուներից յուրաքանչյուրի վրա ամրացված չորս նկարներից ամեն մեկը պարուրեր ծաղիկներով։ Ձախից առջևի մասում ապակու տակ կախված էր սըր Բադեն֊Փաուելը՝ սկաուտական շարժման հիմնադիրը, ձախ կողմից, ետին մասում, առանց շրջանակի՝ Սուրբ Գրիգորը։ Աջից, ետևի մասում, առանց ապակու Միքելանջելոյի Դավթի գլուխն էր։ Շրջանակի մեջ և ապակու տակ առջևի սյունից ժպտում էր գրգռիչ կերպով գեղեցիկ, մոտ տասնվեց տարեկան մի տղա։ Դա Դոնատի վաղ շրջանի լուսանկարն էր, նրա սիրելի Հորսթ Դոնատի, որ արդեն որպես լեյտենանտ զոհվել էր Դոնեցք գետի վրա։
Միգուցե արժե, որ ես հիշատակեմ նաև աստիճանների վրայի աստղածաղիկների ու մաղադանոսի միջև ընկած թղթի չորս կտորների մասին։ Կտորները այնպես էին ընկած, որ դրանք առանց դժվարության կարելի էր միացնել։ Օսկարն էլ միացրեց, ինչից հետո կարողացավ ընթերցել դատարան ներկայանալու ծանուցագիրը, որը բազմաթիվ անգամ դրոշմակնքված էր բարքերի ոստիկանության կողմից։
Վերը ասվածին ինձ մնում է միայն ավելացնել, որ բանջարեղեն վաճառողի մահվան վերաբերյալ մտորումներից ինձ կտրեց «շտապ օգնության» շչակը։ Քիչ անց նրանք դղրդյունով աստիճանների վրայով իջան ներքև, տախտակամածով վերև ու սկսեցին զբաղվել կախված Գրեֆով։ Սակայն հենց որ նրան վեր բարձրացրին, հակակշիռ հանդիսացող կարտոֆիլներով լված կողովներն ընկան ու շուռ եկան, ինչպես թմբուկի՝ մեքենայի հետ կապված դեպքում։ Սկսեց աշխատել ազդարարված սարքը, որը Գրեֆը վարպետորեն թաքցրել էր հիմնակմախքի վերևում և ծածկել նրբատախտակով։ Եվ մինչ ներքևում կարտոֆիլները դխկդխկյունով ընկնում էին բետոնապատ հատակին, վերևում թիթեղի, փայտի, ապակու և բրոնզի վրա էին հարվածում․ դա ազատված թմբուկային նվագախումբն էր, որը թմբկահարում էր Ալբերխտ Գրեֆի մեծ վերջերգը։
Այսօրվա համար Օսկարը գրեթե առավել դժվար խնդիր չունի, քան իր թիթեղի վրա վերարտադրել կարտոֆիլային հեղեղի շառաչը, տեղին է ասել՝ քիչ շահ չստացան որոշ սանիտարներ, և Գրեֆի թմբուկային մեքենայի ողջ համակարգված աղմուկը։ Աակայն, հավանաբար այն պատճառով, որ իմ թմբուկը վճռորոշ ազդեցություն ունեցավ Գրեֆի մահվան ներկայացման վրա, ինձ երբեմն հաջողվում է թմբուկի վրա գցել Գրեֆի մահը վերարտադրող ավարտական պիեսը, որը, երբ ընկերներս կամ հիվանդապահ Բրունոն հարցնում են անվանումը, ես անվանում եմ այսպես՝ «Յոթանասունհինգ կիլոգրամ»։
