Changes
/* Մաքրողները */
― Հիսուսը ձեզ կառաջնորդի։ Հետևեք ինձ։
===Ամանորյա ներկայացում===
Այն ժամանակներում շատ էին խոսում հրաշալի զենքի և վերջնական հաղթանակի մասին։ Մենք՝ սրբողներս, ոչինչ չէինք խոսում ո՛չ մեկի, ո՛չ մյուսի մասին՝ չնայած մենք ունեինք այդ հրաշալի զենքը։
Երբ Օսկարը երեսուն, քառասուն մարդուց բաղկացած ավազակախմբի ղեկավարությունը վերցրեց իր վրա, ես Շտյորտեբեքերին խնդրեցի, որպեսզի վերջինս նախ և առաջ ինձ ներկայացնի նոյֆարվասերյան խմբի պարագլխին։ Մոորկենե անունով մոտ տասնյոթ տարեկան կաղ պատանին Նյոֆարվասերի նավատարների միության խոշոր չինովնիկի տղա էր, որն իր ֆիզիկական արատի պատճառով, նրա աջ ոտքը երկու սանտիմետրով մյուսից կարճ էր, չդարձավ ո՛չ զենիթային մարտկոցի օժանդակ անձնակազմի մարտիկ, ո՛չ զինվոր։ Եվ չնայած այդ նույն Մոորկենեն գիտակցաբար ու հպարտորեն ցուցադրում էր իր կաղությունը՝ նա ամաչկոտ էր և ցածր ձայնով էր խոսում։ Մշտապես նենգորեն ժպտացող այդ երիտասարդը համարվում էր Կոնրադյան գիմնազիայի ավարտական դասարանի լավագույն աշակերտը և բոլոր հնարավորությունները ուներ, իհարկե, եթե ռուսական բանակը դեմ չլինի, հասունության վկայականի քննությունները գերազանց հանձնելու համար։ Մոորկենեն պատրաստվում էր փիլիսոփայություն ուսումնասիրել։
Որքան հարգում էր ինձ Շտյորտեբեքերը, նույնքան անառարկելիորեն կաղն իմ մեջ տեսնում էր Հիսուսին, որն իր ետևից է տանում սրբողներին։ Նախ և առաջ Օսկարը այդ երկուսին կարգադրեց իրեն ցույց տալ պահեստն ու դրամարկղը, քանի որ երկու խմբերն էլ իրենց ավազակային հարձակումների ընթացքում ձեռք բերածը պահում էին մեկ և միևնույն նկուղում։ Իսկ չոր ու լայնարձակ նկուղը տեղակայված էր Յեշկենթալերվեգ փողոցում գտնվող խաղաղ ու նրբաճաշակ, առանձնատան տակ։ Հնարավոր ամեն կարգի ծածանվող բուսականությամբ թաքցված և տան առջևի սիզամարգի թեքության շնորհիվ կարծես փողոցից պատնեշված այդ հողակտորի վրա ապրում էին Փութեի ծնողները, որոնք իրենց «ֆոն Պուտքամեր» էին անվանում։ Ավելի ստույգ ասած, պարոն Պուտքամերը գտնվում էր չքնաղ Ֆրանսիայում, այնտեղ դիվիզիայի հրամանատար էր և պոմերանյան֊լեհա֊պրուսական ծագումով ասպետական խաչի շքանշանակիր էր, իսկ ֆրաու Էլիզաբեթ ֆոն Պուտքամերը, հակառակը, հիվանդոտ էր և արդեն մի քանի ամիս է, ինչ գտնվում է Վերին Բավարիայում, որպեսզի այնտեղ առողջանա։
Վոլֆանգ ֆոն Պուտքամերը, որին սրբողները վերանվանել էին «Փութե», առանձնատան միանձնյա տնօրինողն էր, քանզի այն ծեր, կիսախուլ աղախնին, որը մեկ հարկ վերևում հոգ էր տանում երիտասարդ պարոնի բարօրության մասին, մենք ոչ մի անգամ չէինք տեսնում, քանի որ լվացքատան միջով էինք ներթափանցում նկուղ։
Պահեստում իրար վրա պահածոների տուփերի, սիգարետների, թոփով պարաշյուտի մետաքսի սարեր էին շարված։ Դարակից կախվել էին շուրջ երկու դյուժին սպայական ժամացույցները, իսկ Փութեն Շտյորտեբեքերի հրամանով պարտավոր էր դրանք ճշտապահորեն լարել և հետևել, որպեսզի ճիշտ ընթանան։ Դրանից բացի նա պարտավոր էր սիստեմատիկորեն սրբել երկու գնդացիրները, ինքնաձիգերն ու ատրճանակները։ Ինձ ցուցադրեցին ֆաուստփամփուշտը, գնդացիրների համար զինամթերքն ու քսանհինգ նռնակները։
Այդ ամենը գումարած բենզինով լի կանիստրների պատկառելի շարքը, նախատեսված էր տնտեսական վարչությունը գրոհելու համար։ Եվ այդ իսկ պատճառով Օսկարի առաջին հրամանը, որը ես արտասանեցի արդեն Հիսուսի իրավունքներով, ազդարարում էր․ « Զենքը և բենզինը թաղել այգում, զարկանները հանձնել Օսկարին։ Մեր զենքը այլ կարգի է»։
Երբ տղաները քարշ տալով ինձ բերեցին սիգարների մի արկղ, որը լցված էր գողացված շքանշաններով և այլ պատվանշաններով, ես ժպտալով թույլ տվեցի, որ նրանք այդ խաղալիքները պահեն իրենց։ Իսկ ահա պարաշյուտային դանակները ես իզուր նրանցից չխլեցի։ Հետագայում տղաները օգտագործում էին այդ լեզվակները, որովհետև դրանք շատ հարմար պահվում էի ձեռքի մեջ և ուղղակի խնդրում էին, որպեսզի իրենց գործի դնեն։
Հետո ինձ բերեցին դրամարկղը։ Օսկարը կարգադրեց հաշվել, ստուգեց ու գրավոր արձանագրեց երկու հազար չորս հարյուր քսան ռայսխմարկ կանխիկ գումարի առկայությունը։ Իսկ երբ քառասունչորս թվի հունվարի կեսին Կոնևն ու Ժուկովը Վիսլայի վրա ճեղքում իրականացրին, մենք ստիպված էինք այդ ողջ կանխիկ գումարը հանձնել։ Փութեն ինքնակամ խոստովանեց, և Գերագույն դատարանի սեղանի վրա կապուկներով ու կույտերով երեսունվեց հազար ռայխսմարկ դրվեց։
Իր բնավորությանը համապատասխան՝ Օսկարը այդ բոլոր գործողությունների ժամանակ մնում էր ետին պլանում։ Ցերեկները ես մեծ մասամբ միայնակ էի, իսկ եթե ոչ միայնակ, ապա միայն Շտյորտեբեքերի ընկերակցությամբ գիշերային արարումների համար արժանի նպատակակետ էի ընտրում, այնուհետև գործի կազմակերպչական կողմը վերավստահում էի Շտյորտեբեքերին ու Մոորկենին։ Դրանից հետո, Տրուչինսկի մայրիկի բնակարնը չլքելով, ուշ ժամին ննջասենյակի պատուհանից, ավելի հեռու տարածությունից, քան երբևիցե նախորդ ժամանակներում, իմ ձայնով կտրում էի, ահա և ես տվեցի մեր հրաշալի զենքի անունը, ներքևի հարկի պատուհանները, որոնցում տեղավորվել էին կուսակցությունների բազմաթիվ բաժանմունքները, տպարանի՝ բակ դուրս եկող պատուհանը, որտեղ պարենային քարտեր էին տպվում, իսկ մի անգամ մեծ տհաճությամբ, խնդրանքներին ընդառաջ գնալով, ոմն ուսմասվարի խոհանոցի ապակիները, ումից տղաները ուզում էին վրեժ լուծել։
Դեպքը տեղի էր ունենում արդեն նոյեմբերին։ Մեր վրեժխնդրության v1 ու v2 զենքը արդեն Անգլիայի ճանապարհին էր, իսկ ես իմ ձայնը ուղարկեցի ողջ Լանգֆուրի վրայով, Հինդենբուրգալեի երկայնքով, կայարանի միջով, դեպի Հին քաղաք և Աջ քաղաք, Ֆլյայլշերգասեի վրա այնտեղ փնտրեցի գտա թանգարանը, տղաներին կարգադրեցի մտնել այնտեղ ու գտնել գալիոնյան փայտե ֆիգուրին՝ Նիոբեային։
Միայն թե նրանք այն չգտան։ Իսկ իմ կողքին բազկաթոռի վրա կիպ նստած էր Տրուչինսկի մայրիկը, նրա գլուխը ցնցվում էր, և, այնուամենայնիվ, ըստ էության, մենք նրա հետ զբաղված էինք միևնույն գործով, քանզի Օսկարը տարածության վրա ուղարկում էր իր ձայնը, նա տարածության վրա ուղարկում էր իր մտքերը՝ երկնքում փնտրելով իր Հերբերթ որդուն, Կենտրոն խմբի հատվածում՝ իր ֆրից որդուն։ Ինչպես նաև իր ավագ աղջիկ Հուստային, որը քառասունչորսի սկզբներին ամուսնացավ Ռեյնլանդում, նրան ևս պետք էր փնտրել տարածության վրա՝ Դյուսելդորֆում, որովհետև հենց այնտեղ էր բնակվում ավագ մատուցող Քյոստերը, չնայած ներկա ժամանակում նա գտնվում էր Կուրլյանդիայում, այնպես որ Հուստան կարող էր նրան պահել իր մոտ և տալ ընդամենը երկու շաբաթ արձակուրդ։
Մեր երեկոները շատ խաղաղ էին անցնում։ Օսկարը, Տրուչինսկի մայրիկի ոտքերի մոտ նստած, մի քիչ հանպատրաստից ստեղծագործում էր իր թմբուկի վրա, հախճասալիկե վառարանի ջեռոցի միջից հանում էր խնձորը, ճռճռոտված պտուղի հետ, որը նախատեսված էր ծերերի ու երեխաների համար, անհետանում էր մութ ննջասենյակում, բարձրացնում էր մթնեցնող թուղթը, մի փոքր բացում էր պատուհանը, ներս էր թողնում գիշերվա ու ցրտի մի փոքրիկ մասը։ Ինչից հետո նպատակասլաց ուղարկում էր հեռավոր ներգործության իր ձայնը և ուղարկում էր ոչ թե դեպի դողացող աստղը, Ծիր Կաթինը ևս նրան ամենևին չէր գրավում, այլ Վինթերֆելդպլացի վրա, ոչ դեպի ռադիոկայան, այդ ճանապարհից այն կողմ՝ դեպի այն արկղը, որտեղ մեկը մյուսի ետևից համատարած զանգվածով ձգվում էին վարչության աշխատասենյակները։
Պարզ եղանակի ժամանակ իմ աշխատանքի համար մեկ րոպե էլ չէր պահանջվում։ Այդ ընթացքում խնձորը հասցնում էր պատուհանագոգին մի փոքր սառչել։ Ես ծամելով վերադառնում էի Տրուչինսկի մայրիկի ու իմ թմբուկի մոտ, իսկ քիչ անց պառկում էի քնելու և չէի կասկածում, որ սրբողները Քրիստոսի անունից թալանում են կուսակցությունների չհրկիզվող պահարանները, գողանում են տպված մթերային քարտերը և, ինչն առավել կարևոր է, ծառայողական կնիքները, լրացված ծառայացուցակները կամ հիտլերյուգենդի պարեկների անվանացանկերը։ Ես շրջահայացորեն Մոորկենեին և Շտյորտեբեքերին հնարավորություն էի տալիս փաստաթղթերի հետ անել այն ամենը, ինչ֊որ ցանկանան։ Ավազակախմբի համար թիվ մեկ թշնամին պարեկն էր։ Դե, ուրեմն, թող նրանք իրենց թշնամիներին բռնեն որքան կուզեն, թող նրանց սրբեն փոշուց, թող, ինչպես վարվում և արտահայտվում էր Ածխագողը, փայլեցնեն նրանց ձվերը։
Նման միջոցառումներից, որոնք ոչ ավելին էին, քան նախերգանքներ և չէին մատնում իմ իրական ծրագրերը, ես մնում էի մի կողմ քաշված և այդ իսկ պատճառով չեմ կարող պնդել, սրբողներ էին նրանք, արդյոք, թե ոչ, ովքեր քառասունչորսի սեպտեմբերին բռնեցին պարեկների երկու բարձր աստիճանավորների, այդ թվում սարսափ ներշնչող Հելմուտ Նոյթբերգին, կապեցին նրանց ու խեղդեցին Կովի կամրջից դեպի վեր Մոթլաուում։
Իսկ այն, որ սրբողների և Հռենոսի Քյոլնից «Էդելվեյս» ծովահենական խմբի միջև գոյություն ունեն սերտ կապեր, և որ մեր գործողությունների վրա ազդում էին և ոչ միայն ազդում, այլև նույնիսկ ուղղորդում էին մեր գործողությունները Տուխոլյան անմշակ հողատարածություններից լեհ պարտիզանները, ես՝ որպես ավազակախումբը երկու դեմքով՝ որպես Օսկար և որպես Հիսուս գլխավորող, կտրականապես ժխտում եմ և դա պետք է դասեմ ավանդազրույցների շարքը։
Գործընթացի ժամանակ մեզ մեղադրում էին նաև հունիսի քսանի դավադիրների հետ կապ ունենալու մեջ՝ միայն այն պատճառով, որ Փութեի հայրը՝ Ավգուստ ֆոն Պուտքամերը, շատ մոտ է եղել ֆելդմարշալ Ռոմմեի հետ և կյանքին վերջ է տվել ինքնասպանությամբ։
Փութեն, որը ողջ պատերազմի ընթացքում իր հորը չորս֊հինգ անգամ է տեսել, թռուցիկ և ամեն անգամ նոր տարբերանշաններով, մեզ համար, ըստ էության, արժեք չունեցող այս սպայական պատմության փաստի մասին իմացավ միայն դատավարության ժամանակ և այնքան խղճալի ու անվայելուչ ձևով լաց եղավ, որ Ածխագողը, որը նստած էր նրա կողքին, ստիպված եղավ բոլորի աչքի առաջ նրան լավ սրբել։
Մեր գործունեության ողջ ընթացքում մեծահասակները միայն մեկ անգամ փորձեցին մեզ հետ կապ հաստատել։ Նավաշինարանի բանվորները՝ կոմունիստները, ինչպես ես անմիջապես կասկածեցի, մտադրվել էին Շիխաունյան նավաշինարանում իրենց ազդեցությունը ամրապնդել մեր աշակերտների միջոցով և մեզ վերածել կարմիր ընդհատակայինների շարժման։ ԸՆդ որում՝ աշակերտները առանձնապես դեմ էլ չէին, սակայն գիմնազիստները ամենավճռական ձևով հրաժարվեցին ցանկացած քաղաքական երանգավորումից։ Պարոնը՝ նույն ինքը զենիթային մարտկոցի օժանդակ անձնակազմի մարտիկը, սրբողների ցինիկն ու տեսաբանը, իր հայացքները ավազակախմբի ժողովներից մեկի ժամանակ ձևակերպեց այսպես․
― Մենք ընդհանրապես ոչ մի կուսակցության հետ կապ չունենք, մենք պայքարում ենք ընդդեմ մեր ծնողների ու այլ մեծահասակների՝ անկախ նրանից, թե ում կողմից են այդ մեծահասակները կամ՝ ում դեմ։
Եվ, եթե նույնիսկ Պարոնը շատ էր չափազանցում, գիմնազիստները նրան միահամուռ պաշտպանեցին, ինչից հետո ավազակախմբում տեղի ունեցավ պառակտում։ Շիխաունյան նավաշինարանի աշակերտները և ես դրա համար շատ էի ափսոսում, որովհետև բանիմաց տղաներ էին, սեփական միությունը հիմնեցին, սակայն չնայած Շտյորտեբեքերի ու Մոորկենի կողմից դժգոհություններին, շարունակեցին իրենց ավազակախումբ անվանել։ Դատաքննության ընթացքում, որովհետև նրանք բռնվել էին մեզ հետ, նրանց մեղադրեցին նավաշինարանի տարածքում սուզանավերի հենակետային նավը հրդեհելու մեջ։ Այդ ժամանակ անձնակազմից և ծովային ծառայության ֆենրիխներից, որոնք վերապատրաստման դասընթացներ էին անցնում, ավելի քան հարյուր մարդ կրակի մեջ զոհվեցին սարսափելի մահով։ Հրդեհը բռնկվեց տախտակամածի վրա և փակեց տախտակամածի տակ քնած նավի անձնակազմի ճանապարհը, իսկ երբ հազիվ տասնութ տարեկանը լրացածները փորձեցին իլյումինատորի միջով դուրս թռչել նավահանգստի փրկարար ջրերի մեջ, նրանք բոլորը մեկի պես կոնքերի մասում վառվեցին։ Մոլեգնող կրակը նրանց պատեց ետևից, և ստիպված եղան նրանց սպանել շարժիչային շոգեմակույկների վրայից կրակելով, որովհետև չափից դուրս հուսահատ էին հնչում նրանց անդադար ճիչերը։
Հրդեհը, սակայն, մենք չէինք կազմակերպել, հնարավոր է, որ դա Շիխաունյան նավաշինարանի աշակերտներն էին, իսկ գուցե մարդիկ՝ «Վեսթերլանդ» միավորումից։ Սրբողները հրձիգներ չէին, չնայած ես՝ նրանց հոգևոր խրատատուն, իմ Կոլյայչեկ պապիկից լիովին կարող էի ժառանգած լինել հրձիգության հանդեպ կիրքը։
Ես լավ հիշում եմ այն մոնտաժողին, որին Կիլեի գերմանական նավաշինարանից տեղափոխեցին մեզ մոտ՝ Շիխաունյանի վրա։ Ավազակախմբի պառակտումից քիչ ժամանակ առաջ նա եղավ մեզ մոտ։ Դոկերներից մեկի որդիները՝ Էրիխ ու Հորսթ Պինցգերները, նրան բերեցին մեզ մոտ պուտքամերյան առանձնատան մեր նկուղը։ Նա ուշադիր ուսումնասիրեց մեր զինանոցը, դժգոհեց պիտանի զենքի բացակայությունից, ոչ անմիջապես, սակայն այնուամենայնիվ, քաջալերանքի խոսք ասաց։ Հետո հարցրեց, թե ով է գլխավորում ավազակախումբը, և, երբ Շտյորտեբեքերը առանց մտածելու, իսկ Մոորկենեն անվստահորեն ցույց տվեցին ինձ, այնպիսի երկարատև և անպիսի մեծամիտ ծիծաղով բռնկվեց, որ մի փոքր էլ՝ և Օսկարի հրամանով նրան կփոխանցեին սրբողների ձեռքը։
― Սա ի՞նչ թզուկ է, ― հարցրեց նա Մոորկենին՝ ուսի վրայից մատով ինձ ցույց տալով։ Սակայն ավելի վաղ, քան շփոթված Մոորկենեն կպատասխաներ, հնչեց Շտյորտեբեքերի՝ վախենալու աստիճան հստակ պատասխանը․
― Սա մեր Հիսուսն է։
Վալտեր անունով մոնտաժողը չէր կարող դա հանգիստ լսել, նա նույնիսկ իրեն իրավունք վերապահեց զայրանալ և դա՝ հենց մեր նկուղում։
― Դուք գոնե մի քիչ գաղափար ունե՞ք քաղաքականությունից, թե՞ դուք բոլորդ մեկ մարդու պես եկեղեցական ծառաներ եք ու եկեղեցական ներկայացման եք նախապատրաստվում։
Շտյորտեբեքերը լայն բացեց նկուղի դուռը, ազդանշան տվեց Ածխագողին, վերջինս թևքի միջից դուրս թողեց պարաշյուտային դանակի լեզվակը և ասաց՝ խոսքը ավելի շուտ ուղղելով ավազակախմբին, քան մոնտաժողին։
― Մենք ծառաներ ենք և մենք պատրաստվում ենք ամանորյա ներկայացմանը։
Սակայն ոչ մեկը պարոն մոնտաժորին ցավ չպատճառեց։ Նրա աչքերը կապեցին և դուրս տարան նկուղից։ Իսկ քիչ անց մենք մնացինք մենակ, որովհետև Շիխաունյան նավաշինարանի աշակերտները անջատվեցին մեզանից, մոնտաժորի գլխավորությամբ հիմնեցին իրենց սեփական ավազակախումբը, և ես հաստատ համոզված եմ, որ հենց նրանք հրդեհեցին ստորջրյա նավատորմի հենակետային նավը։
Այնպես որմ իմ կարծիքով Շտյորտեբեքերը, ճիշտ պատասխան տվեց։ Մենք քաղաքականությամբ չէինք զբաղվում և այն բանից հետո, երբ մեր օգնությամբ խճճված հիտլերյուգենդի պարեկները գրեթե չէին համարձակվում լքել ծառայողական սենյակները։ Թերևս միայն Գլխաերկաթուղային կայարանում ստուգում էին դրոշմ կրող թեթև վարքի կանանց, մենք որոշեցինք մեր գործունեության դաշտը տեղափոխել եկեղեցի, որպեսզի, օգտվելով ձախ ծայրահեղական մոնտաժողի արտահայտությունից, նախապատրաստվենք ամանորյա տոներին։
Սկզբնական շրջանում պետք էր նավաշինարանի բավականին ակտիվ աշակերտներին, որոնց մեզ մոտից գայթակղելով տարան, փոխարինողներ գտնել։ Հոկտեմբերի վերջին Շտյորտեբեքերը երդման բերեց Քրիստոսի սիրտը եկեղեցու երկու ծառաների՝ Ֆելիքս և Պաուլ Ռենվանդ եղբայրներին։ Շտյորտեբեքերը եղբայրների վրա դուրս եկավ նրանց քրոջ՝ Լյուցիայի միջոցով։ Չնայած իմ առարկություններին, այդ դեռ տասնյոթ տարեկանը չլրացած աղջնակը ներկա էր երդման արարողությանը։ Եղբայրներին կարգադրեցին ձախ ձեռքերը դնել թմբուկի վրա, որի մեջ երկուսն էլ փոքրիկ տղաներին բնորոշ երևակայության խաղով ինչ֊որ խորհրդանիշ էին տեսնում, և արտասանել սրբողների բանաձևը․ այն աստիճան անհեթեթ և ամեն կարգի օտարոտի բառերով լի մի տեքստ, որը ես նույնիսկ մեծ ցանկության դեպքում այժմ չեմ կարող վերականգնել։
Երդման ժամանակ Օսկարը կարող էր հետևել Լյուցիային։ Նա բարձր վեր էր հանել ուսերը, ձախ ձեռքի մեջ բռնել էր դողդողացող երշիկով բուտերբրոդը, կծոտում էր ներքևի շուրթը, առաջ էր ցցել իր եռանկյունի ու անշարժ աղվեսի մռութը, այրող հայացքով խոցում էր Շտյորտեբեքերի թիկունքը, և ես լրջորեն սկսեցի անհանգստանալ սրբողների ճակատագրի համար։
Մենք սկսեցինք մեր նկուղի վերասարքավորումից։ Աշխատելով ծառաների հետ՝ ես Տրուչինսկի մայրիկի բնակարանից գլխավորում էի պահուստների լրացումը։ Սբ․ Կատերինայի եկեղեցուց մենք հայթայթեցինք մարդու հասակի կեսի բարձրությամբ և, ինչպես պարզվեց հետագայում, տասնվեցերորդ դարում իսկական Հովսեփի ստեղծած մի քանի մոմակալներ, ինչ֊ինչ եկեղեցական կահ֊կարասի, և Քրիստոսի մարմնի տոնի կապակցությամբ պատրաստված դրոշ։ Երրորդության եկեղեցի կատարած գիշերային այցը մեզ բերեց փայտե հրեշտակ, որը, սակայն զուրկ էր գեղարվեստական արժեքից և խայտաբղետ գոբելեն՝ պատի վրա։ Կրկնօրինակը, որն արված էր հին նմուշից, պատկերում էր հավատարիմ հեքիաթային կենդանու հետ մի ինչ֊որ կոտրատվող կնոջ։ Եվ չնայած Շտյորտեբեքերը ոչ առանց հիմքի նկատեց, որ գորգի վրա գործված կնոջ ժպիտը իր խորը անմտությամբ Լյուցիայի եռանկյունի աղվեսի մռութի մասին է հիշեցնում, ես դեռ հույսս չէի կտրել, որ իմ անմիջական տեղակալը ունակ չի լինի այնպիսի հավատարմության, ինչպես հիքիաթային միաեղջույրը։ Երբ գորգը իր տեղը զբաղեցրեց նկուղի դիմացի պատի վրա, որտեղ նախկինում ամեն տեսակի հիմարություն էր պատկերված, օրինակ, «Սև ձեռքը» կամ «Մեռած գլյուխը», երբ մեր բոլոր խորհրդակցությունների ժամանակ որոշակիություն մտցնողը դարձավ միաեղջույրի թեման, ես ինքս ինձ հարցրեցի․ «Ասա՛ ինձ, խնդրեմ, Օսկա՛ր, ինչու դու, եթե արդեն կենդանի Լյուսին է գալիս ու գնում, երբ խելքին փչի և, բացի դա, հռհռում է քո թիկունքում, ինչու ես դու պահպանում երկրոդը, գործվածը, որը քո օգնականներին վեր է ածում միաեղջյուրիների, որը, միևնույն է, ողջ, թե գործված, ճիշտն ասած, աչքը տնկել է միայն քո վրա, քանզի միայն դու՝ Օսկարդ ես հիրավի հեքիաթային էակ, իր տեսակի մեջ միակ, չափից դուրս զարմանահրաշ պոչով գազանը»։ Դեռ լավ է, որ մոտեցավ նախաամանորյա ժամանակը, և ես, մարդաբոյ, Ամանորյա ծիսակատարության գործողության ֆիգուրների օգնությամբ, որոնք մենք էվակուացրել էինք մոտակա եկեղեցիներից, կարողացա այնքան խիտ պատնեշել հիքիաթային ֆիգուրները, որ նրանք այլևս դուրս չէին գալիս առաջին պլան։ Դեկտեմբերի կեսերին Ռունշտեդը սկսեց Արդեններում իր հարձակումը, մենք էլ էինք ավարտել վիթխարի ճեղքմանը նախապատրաստվելը։
Այն բանից հետո, երբ Մարիայի ձեռքը բռնած, որը, ի մեծ տխրություն Մացերատի, գլխովին խորացել էր կաթոլիցիզմի մեջ, ես մի քանի կիրակի օրեր իրար ետևից գնում էի ժամը տասի պատարագին, ինչպես և ողջ ավազակախմբին էի խորհուրդ տվել կանոնավոր եկեղեցի այցելել, մենք բավականին լավ ուսումնասիրեցինք տեղանքը։ Եվ եկեղեցու սպասավորներ Պաուլ և Ֆելիքս Ռենվանդների օգնությամբ (այնպես որ Օսկարը նույնիսկ հարկադրված չեղավ ձայնով ապակի կտրել) դեկտեմբերի տասնութի գիշերը ներխուժեցինք Քրիստոսի սիրտը եկեղեցի։
Ձյուն էր տեղում և անմիջապես էլ հալվում։ Երեք ձեռնասայլակները մենք թողեցինք խորանի ետևում։ Ռենվանդներից կրտսերի մոտ կային գլխավոր մուտքի բանալիները։ Օսկարը գնում էր առջևից, հերթով տղաներին մոտեցնում էր ցողամանին, միջին նավում նրանց հրամայեց դեմքով դեպի գլխավոր զոհասեղանը ծնկի իջնել, իսկ հետո անմիջապես կարգադրեց արձանը առագաստով վարագուրել, որպեսզի երկնագույն հայացքը մեզ չափից դուրս շատ չշեղի աշխատանքից։ Դմբուզն ու Պարոնը ձախ կցաշինություն հասցրին անհրաժեշտ բոլոր գործիքները։ Սկզբում պետք էր միջնամաս տեղափոխել գումն ու մսուրքը՝ ամանորյա ֆիգուրների հետ, ինչպես նաև եղևնու ճյուղը։ Հովիվներ, հրեշտակներ, ոչխարներ, ավանակներ ու կովեր մենք առանց այն էլ ավելին ունեինք, քան պետք էր։ Ողջ նկուղը լի էր անխոս դերակատարներով, իսկ ահա գլխավոր դերերի համար դերակատարներ դեռ չկային։ Վելիզարիոսը զոհասեղանի վրայից մի կողմ տարավ ծաղիկները։ Տոտիլան ու Տեյան փաթաթում էին գորգը։ Ածխագողը դուրս հանեց գործիքը։ Իսկ Օսկարը շարունակում էր ծնկի իջաց մնալ աղոթքի նստարանի ետևում ու հետևել սարքահանման գործընթացին։
Սկզբում մենք սղոցեցինք ուսերի վրա շոկոլադի գույնի բրդոտ մորթի գցած Հովհաննես Մկրտչին։ Որքան լավ է, որ մեզ մոտ մետաղ կտրող սղոց գտնվեց։ Գիպսե արձանի միջի մեկ մատ հաստաության մետաղյա ձողերը Մրկտչին միացրել էին ամպի հետ։ Ածխագողը սղոցում էր, ինչպես կարող էր սղոցել միայն գիմնազիստը, այսինքն՝ վատ։ Եվ ես կրկին ափսոսացի, որ Շիխաունյան նավաշինարանի աշակերտները այստեղ չեն։ Շտյորտեբեքերը փոխարինեց ածխագործին։ Նրա մոտ գործը մի փոքր ավելի լավ գնաց, և սարսափելի աղմուկի կես ժամից հետո մենք կարողացանք ցած գցել Մկրտչին, նրան փաթաթել բրդյա վերմակի մեջ ու տրվել կեսգիշերային եկեղեցու մեջ տիրող լռության կամքին։
Սակայն իր տուտուզով Կույսի ազդրերին կպած մանուկ Հիսուսի սղոցման վրա ավելի շատ ժամանակ պահանջվեց։ Դմբուզը, Ռենվանդ֊ավագն ու Առյուծասիրտը դրա վրա ավելի քան քառասուն րոպե ժամանակ կորցրեցին։ Հետաքրքիր է, թե ինչո՞ւ դեռ չի եկել Մոորկենեն։ Չէ՞ որ նա իր տղաների հետ պատրաստվում էր տեղ հասնել ուղիղ Նոյֆարվասերից և մեզ հետ հանդիպել արդեն եկեղեցում, որպեսզի մեր տեղաշարժը քաղաքի մեջ այնքան էլ աչքի չզարներ։ Շտյոտեբեքերի տրամադրությունը ակնհայտորեն ընկած էր, իմ կարծիքով նա նյարդայնանում էր։ Նա մի քանի անգամ Ռենվանդ եղբայրներին հարցրեց, թե ուր է կորել Մոորկենեն։ Սակայն, երբ վերջիվերջո, ինչպես մենք բոլորս, ճիշտն ասած, հենց ենթադրում էինք, հնչեց «Լույսի» բառը, Շտյորտեբեքերը դադարեց հարցեր տալ, սղոցը Առյուծասրտի անփորձ ձեռքերից խլեց, և կլանված աշխատելով, ի վերջո հաղթահարեց մանուկ Հիսուսին։
Երբ մանուկին տեղավորում էինք, նրա լուսպսակը կոտրվեց։ Շտյորտեբեքերը ինձանից ներողություն խնդրեց։ Միայն ջանքերի գնով հաջողվեց նաև ինձ տիրած նյարդայնությունը զսպել, իսկ լուսապսակի բեկորները ես կարգադրեցի հավաքել երկու գլխարկների մեջ։ Ածխագողը կարծում էր, թե բեկորները կարելի կլինի հեշտությամբ սոսնձել։ Մանուկ Հիսուսին պառկեցրին բարձերի վրա ու փաթաթեցին երկու բրդյա վերմակների մեջ։
Մենք նախատեսում էինք Կույսին կտրել կոնքերից վերև, երկրորդ կտրվածքը անել կրունկների ու ամպի միջև։ Որոշեցինք ամպը թողնել տեղում, միայն Կույսի երկու կեսերը, ինքնըստինքյան՝ Հիսուսին, իսկ եթե հաջողվի, ապա նաև Մկրտչին տեղափոխել Փութքամերների նկուղներ։ Սպասումներին հակառակ՝ մենք գերագնահատել էինք գիպսե ֆիգուրների քաշը։ Պարզվեց, որ ողջ խումբը ներսից դատարկ էր, իսկ վերին շերտը ընդամենը երկու մատ հաստություն ուներ և միայն մետաղյա հիմնակմախքի վրա ստիպված եղանք ժամանակ կորցնել։
Տղաները, հատկապես Ածխագործն ու Առյուծասիրտը, լրիվ հալից ընկան, պետք էր թույլ տալ, որ շունչ քաշեն, քանի որ մյուսները, Ռենվանդ եղբայրները ներառյալ, ընդհանրապես սղոցել չգիտեին։ Ավազակախումբը ցիրուցան էր եղել եկեղեցու նստարաններով մեկ, այնտեղ նստել ու սառչում էր։ Շտյորտեբեքերը կանգնել էր և ավելի ու ավելի եռանդուն էր ճմլում իր թավշամահուդե գլխարկը, որը եկեղեցի մտնելուց հանել էր։ Ինձ դուր չեկավ ընդհանուր տրամադրությունը։ Պետք է ինչ֊որ բան տեղի ունենար։ Աստծո տունը իր գիշերվա դատարկությամբ տանջում էր տղաներին։ Դրանից բացի, տրամադրությունը չէր բարձրացնում նաև Մոորկենեի բացակայությունը։
Ռենվանդները ակնհայտորեն վախենում էին Շտյորտեբեքերից, նրանք մի կողմ կանգնել ու փսփսում էին, մինչև որ Շտյորտեբեքերը նրանց հրամայեց լռել։
Ես դանդաղ, ինչպես ինձ է թվում, հոգոց հանելով, բարձրացա աղոթքի բարձի վրայից և շարժվեցի ուղիղ Կույսի մնացորդի կողմը։ Նրա հայացքը, որն, ըստ նախասկզբնական մտահղացման, ուղղված էր Հովհաննես Մկրտչին, այժմ ընկնում էր գիպսի փշրանքներով ծածկված զոհասեղանի աստիճանների վրա։ Նրա աջ ցուցամատը, որը նախկինում ուղղված էր դեպի Հիսուսը, այժմ ուղղված էր դեպի դատարկությունը, դեպի ձախ կողմի մութ կցակառույցը։ Ես, շուրջս նայելով, բարձրանում էի աստիճանից աստիճան՝ փնտրելով Շտյորտեբեքերի խոր տեղավորված աչքերը, չէի գտնում, մինչև որ Ածխագողը նրան հրեց և ստիպեց արձագանքել իմ կանչին։ Շտյորտեբեքերը անվստահ նայեց ինձ, ես նրան այդպիսին դեռ ոչ մի անգամ չէի տեսել, սկզբում չհասկացավ, հետո, միգուցե, ի վերջո հասկացավ, սակայն ոչ մինչև վերջ, դանդաղ մոտեցավ, չափից դուրս դանդաղ, հետո միանգամից թռավ֊անցավ բոլոր աստիճանների վրայով և ինձ նստեցրեց սպիտակ, սղոցի անվարժ շարժումներից մի փոքր խորդուբորդ դարձած Կույսի ձախ ծնկի կտրվածքի վրա։
Շտյորտեբեքերը անմիջապես շրջվեց, մի քայլով հայտնվեց քարե սալիկների վրա, ցանկացավ կրկին մտորումների մեջ խորասուզվել, միմյանց մոտիկ տեղադրված իր աչքերը կկոցեց լամպերի լույսից։ Ավազակախմբի մյուս ամդամների պես, որոնք նստած էին նստարաններին, նա ցնցված էր այն բանից, թե որքան բնական և ծունկ իջնելու աստիճան արժանապատվորեն եմ ես նստել Հիսուսի տեղը։ Հենց նրան էլ շատ ժամանակ հարկավոր չեղավ, նա արագ հասկացավ իմ ծրագիրը և կարողացավ նույնիսկ կատարելագործել այն։ Նա երկու գրպանի լապտերները, որոնցից անջատելու ժամանակ օգտվում էին Նարսեսն ու Մորուքը, անմիջապես ուղղեց իմ ու Կույսի վրա, հետո, քանի որ լապտերը կուրացնում էին ինձ, հրամայեց դրանք փոխարինել կարմիր լույսով, ձեռքի շարժումով մոտ կանչեց Ռենվանդներին, նրանց հետ փսփսաց․ նրանք չէին ցանկանում այն, ինչ ինքն էր ցանկանում։ Մոտեցավ Ածխագողը, չնայած որ Շտյոտեբեքերը ամենևին նրան չէր կանչել, փոքրիկ խնբին ցույց տվեց իր՝ սրբելուն արդեն պատրաստ մատների ոսկորները․ այդ ժամանակ եղբայրները դադարեցին դիմադրել և Ածխագողի ու Պարոնի հսկողության ներքո անհետացան խորանում։ Օսկարը հանգիստ սպասում էր, ինչպես հարկն է հարմարեցրեց իր թմբուկը և ամենևին չզարմացավ, երբ լողլող Պարոնը վերադարձավ քահանայի պես զգեստավորված, իսկ երկու եղբայրները հագել էին եկեղեցու փոքրավորների սպիտակակարմիր զգեստներ։ Ածխագողը, որը կիսով չափ փոխերեցի հագուստով էր, իր հետ բերեց այն ամենը, ինչը անհրաժեշտ էր պատարագի համար, այդ ողջ բարիքը դրեց ամպի վրա և հեռացավ։ Ավագ Ռենվանդը բռնել էր խնկամանը, կրտսեը՝ զանգակը։ Չնայած Պարոնը շատ լայն հագուստով էր, Նորին բարեկրոնություն Վինկեին վատ չպատկերեց․ սկզբում՝ առաջին դասարանցու ցինիզմով, սակայն հետո տեքստն ու եկեղեցական ծիսակատարությունը նրան կլանեցին և նա բոլորին (սակայն գլխավորապես ինձ) ներկայացրեց ոչ թե ինչ֊որ խղճուկ նմանակում, այլ իսկական պատարագ, որն ավելի ուշ արդեն դատարանում յուրաքանչյուր անգամ, չնայած սև, սակայն պատարագ էին անվանում։
Բոլոր երեքը սկսեցին ներածական աղոթքով։ Ավազակախումբը նստարանների ու սալաքարերի վրա ծնկի իջավ, իր վրա խաչ իջեցրեց ու եկեղեցու փոքրավորների մասնագիտական աջակցությամբ աղոթք երգեց։ Արդեն ներածության ժամանակ փայտիկները նկատելիորեն շարժվեցին։ Ես ձայնակցեցի առավել ակտիվ։ Փառքի գովք Աստծուն։ Ես իմ թմբուկի վրա պատշաճ գովքս մատուցեցի Աստծուն։ Ես աղոթքով դիմեցի, սակայն ցերեկային պատարագի երգասացության նամականիներից մի փոքր նախերգանք ստեղծեցի, ինձ հատկապես հաջողվեց ալելուիան։ Ես, նկատելով, թե որքան են ինձ հավատում տղաները, Հավատամքի կատարման ժամանակ մի փոքր խլացրեցի թիթեղիս ձայնը՝ Պարոնին հնարավորություն տալով մատուցել հացը, գինին խառնել ջրի հետ։ Թույլ տվեցի խունկ ծխել իմ ու թասի վրա, հետևեցի, թե ինչպես է դրսևորում իրեն Պարոնը ձեռքերը լվանալիս։ Աղոթե՛ք, եղբայրներ, թմբկահարում էի ես կարմիր լապտերների լույսի ներքո՝ մոտեցնելով վերակերպարավորմանը։ Դա մարմինն է իմ։ «Աղոթենք, երգում էր Պարոնը, որին այդ անելուն դրդում էր պատարագի մատուցման սուրբ կանոնակարգը, նստարանների վրա նստած տղաները ինձ ներկայացրեցին «Հայր մեր»֊ի երկու տարբերակներ, սակայն Պարոնը կարողացավ կաթոլիկական ու բողոքական հաղորդության ժամանակ միավորել, իսկ քանի դեռ նրանք հաղորդվում էին, ես նրանց համար «Մեղանչում եմ» էի թմբկահարում։ Կույսը մատնացույց էր անում Օսկարի թմբկահարությունները։ Ես դարձա Քրիստոսի ժառանգորդը։ Պատարագը ընթանում էր հալած յուղի պես։ Պատարագի ձայնը բարձրանում էր ու իջնում, իսկ որքան գեղեցիկ էր նա փոխանցում բարեմաղթանքը, ներման շնորհումը, ներողամիտ լինելն ու մեղքերի թողությունը, իսկ երբ նա մեր կողմն ուղղեց «պատարագն ավարտված է» բառերը (գնացեք, ուրեմն, թողություն եմ տալիս ձեզ), իրականացավ հիրավի հոգևոր թողությունը, ինչից հետո զուտ աշխարհիկ կալանավորումը այժմ կարող էր իրականացվել միմիայն հավատքի մեջ ամրապնդված, հանուն Օսկարի ու Հիսուսի ուժեղացած ավազակախմբի հանդեպ։
Ես դեռ աղոթքի ժամանակ մեքենայի աղմուկ լսեցի, և Շտյորտեբեքերը ևս գլուխը շրջեց այնպես, որ միայն մենք երկուսս չզարմացանք, երբ գլխավոր շքամուտքի, խորանի և միաժամանակ աջ կցաշինության կողմից լսվեցին ձայներ, իսկ եկեղեցու սալաքարերի վրայով դոփեցին ճտքակոշիկները։
Շտոյտեբեքերը ցանկացավ ինձ իջեցնել Կույսի ծնկներից։ Ես հրաժարվեցի։ Նա հասկացավ Օսկարին, նա գլխով արեց, նա ավազակախմբին ստիպեց ոտքի չկանգնել ու քրեական ոստիկանությանը դիմավորել ծնկաչոք։ Բոլորը մնացին ներքևում՝ չնայած դողում էին, չնայած ինչ֊որ մեկը զույգ ծնկների վրա էր չոքել, սակայն բոլորը լուռ սպասում էին, մինչև վերջիններս ձախ կցաշինության և խորանի կողմից դուրս եկան մեր դիմաց և շրջապատեցին ձախ զոհասեղանը։
Բազմաթիվ պայծառ, կարմիր լույսով չփոխարինված գրպանի լապտերներ։ Շտոյտեբեքերը վեր կացավ, խաչակնքվեց, իրեն լապտերների լույսի տակ ի ցույց դրեց, իր թավշամահուդե գլխարկը փոխանցեց դեռևս ծնկի եկած Ածխագործին և իր անձրևանոցի մեջ շարժեց դեպի մի ինչ֊որ աղոտ ուրվագծվող ստվերը, դեպի Նորին բարեկրոնություն Վինկեն։ Այդ ստվերի ետևից դուրս բերեց բարալիկ, ձեռքերը թափահարող ինչ֊որ մեկին, դեպի լույս բերեց Լյուսիա Ռենվադին և հարվածում էր գլխարկ հագած աղջկա եռանկյունի խորամանկ դեմքի դնչի տակին, մինչև ոստիկանական բռունցքի հարվածը նրան նետեց նստարանների մեջտեղի անցման մեջ։
― Հե՛յ, Յոշկե։ ― Ես իմ Կույսի բարձրունքներից լսեցի ոստիկաններից մեկի ճչոցը։ ― Չէ՞ որ սա մեր շեֆի որդին է։
Այդ կերպ Օսկարը ակնհայտ բավարարվածությամբ իմացավ, որ, ի դեմս իր հուսալի տեղակալի, գործ է ունեցել հենց պոլիցայպրեզիդենտի որդու հետ, ինչից հետո, առանց դիմադրություն ցույց տալու, պատկերելով նվնվացող, գարշելի տղաների կողմից մոլորեցված երեք տարեկանի, թույլ տվեց, որ զբաղվեն իրենով։ Նորին բարեկրոնություն Վինկեն ինձ գրկեց։
Գոռում էին միայն ոստիկանները։ Տղաներին տարան, Նորին բարեկրոնությունը ստիպված էր ինձ իջեցնել հատակին, քանզի թուլության հանկարծակի բռնկումը նրան ստիպեց իջնել մոտակա նստարանի վրա։ Ես կանգնեցի մեր հանդերձամքի կողքին և լինգի ու մուրճերի ետևում տեսա երշիկով բուտերբրոտներով լի զամբյուղ, որը գործի գնալուց առաջ Դմբուզն էր պատրաստել։
Ես արագ վերցրեցի զամբյուղը, մոտեցա նիհար, իր բարալիկ վերարկուի մեջ սառչող Լյուցիային և բուտերբրոտները փոխանցեցի նրան։ Նա ինձ բարձրացրեց, նստեցրեց աջ ձեռքի վրա, ձախից կախեց բուտերբրոտները, ահա դրանցից մեկը՝ արդեն մատների մեջ է, էլի քիչ անց և արդեն՝ ատամների մեջ, իսկ ես ուսումնասիրում էի նրա այրվող, ծեծված, կուչ եկած, սակայն դմբլիկ դեմքը։ Սև ճեղքերի մեջ անհանգիստ դես ու դեն են շարժվում աչքերը, մաշկը կարծես կոփված լինի, ծամող եռանկյունի, տիկնիկ, Սև խոհարարուհին երշիկը ուտում է կեղևի հետ, ծամելով ավելի նիհար է դառնում, ավելի սոված, ավելի եռանկյունի, ավելի տիկնիկային՝ տեսք, որն ընդմիշտ իր կնիքը թողեց ինձ վրա։ Ո՞վ կհեռացնի այդ կնիքը իմ ճակատի վրայից, իմ ճակատի տակից։ Որքա՞ն երկար պետք է իմ մեջ շարունակվի այդ ծամելը՝ երշիկ, կեղև, մարդիկ, և այն ժպիտը, որով կարող են ժպտալ միայն եռանկյունիները և մեկ էլ գործված գորգերի վրայի կանայք, որոնք իրենց օգտագործման համար միաեղջյուրներ են դաստիարակում։
Երբ երկու ոստիկաններ տանում էին Շտյորտեբեքերին, նա Լյուցիայի, ինչպես և Օսկարի, կողմն ուղղեց իր արնաշաղախ դեմքը և, դադարելով նրան ճանաչել, նայեց նրա կողքին երշիկ խժռող Լյուցիայի ձեռքերին և, հինգ֊վեց ոստիկաններով շրջապատված, դուրս բերվեց իմ գլխավորած նախկին ավազակախմբի ետևից։
Իսկ ի՞նչ մնաց։ Մնաց Նորին բարեկրոնություն Վինկեն՝ մեր զույգ լապտերների հետ, որոնք դեռ միացված էին կարմիր լույսի վրա, մնաց եկեղեցու փոքրավորների հագներից արագ ցած նետած հագուստների ու քահանայի հագուստի միջև։ Թասը և ընծայապահպանուհին մնացել էին զոհասեղանի աստիճանների վրա, իսկ մանուկ Հիսուսը և սղոցված Հովհաննեսը մնացել էին Կույսի կողքին, որը նախատեսված էր նրա համար, որպեսզի հակակշիռ դառնա Փութեի նկուղի միաեղջյուրի հետ տիկնոջով գորգին։ Իսկ Օսկարին տարան դատավարությանը ընդառաջ, որ ես մինչ օրս անվանում եմ Հիսուսի երկրորդ դատավարությունը՝ հետևաբար Հիսուսի արդարացումը։
