Changes
/* Վերջին տրամվայը կամ պահածոյացման համար բանկայի աստվածացումը */
Եվ այսպես, ես կովի կողմից լպստված, լվացված ու սանրված, սկսեցի իմ փախուստը, սակայն փախստականի կարգավիճակով ընդամենը մի քանի քայլ անելուց հետո բռնկվեցի առավոտվա նման զրնգուն ծիծաղով, թմբուկս թողեցի կովին, որը պառկած էր նախկին տեղում ու բառաչում էր, իսկ ես ծիծաղելով փախա։
===Երեսուն===
Ախ, հա, փախո՛ւստ։ Ես դեռ այդ մասին էլ պետք է պատմեմ։ Ես փախչում էի, որպեսզի բարձրացնեի Վիտլարի ցուցմունքների արժեքը։ Սակայն առանց որոշակի նպատակի փախուստը անհնար է, մտածում էի ես։ Իսկ ո՞ւր ես դու ուզում փախչել, Օսկար, ― հարցնում էի ինքս ինձ։ Քաղաքական իրավիճակը և այսպես կոչված «երկաթյա վարագույրը» զրկում էին ինձ արևելք փախչելու հնարավորությունից։ Ստիպված էի որպես փախուստի նպատակակետ ջնջել իմ Աննա Կոլյայչեկ տատիկի չորս շրջազգեստները, որոնք մինչ օրս էլ, պաշտպանություն ու ապաստան խոստանալով, ուռչում են Կաշուբյան կարտոֆիլի դաշտերում՝ չնայած անձամբ իմ կողմից դեպի չորս շրջազգեստների կողմը փախուստը դիտվում էր որպես միակ հեռանկարայինը, եթե, միևնույն է, պետք էր փախչել։
Տեղին է ասել․ այսօր ես նշում եմ իմ երեսուներորդ ծննդյան տարեդարձը, իսկ դառնալով երեսուն տարեկան, մարդը պարտավոր է տղամարդու պես կշռադատել փախուստների մասին, այլ ոչ թե երեխայի նման։ Մարիան, որն ինձ երեսուն մոմերով կարկանդակ բերեց, ասաց․
― Դու երեսուն տարեկան ես դարձել, Օսկար։ Ժամանակն է, որ դու կամաց֊կամաց խելքի գաս։
Կլեփը, իմ ընկեր Կլեփը, ինչպես և միշտ, ինձ ջազային ձայնագրություններով սկավառակներ նվիրեց, հետո հինգ լուցկի օգտագործեց, որպեսզի վառի իմ կարկանդակի վրայի երեսուն մոմերը։
― Երեսունում կյանքը նոր միայն սկսվում է, ― ասաց Կլեփը։
Նա ինքը քսանինը տարեկան է։
Իսկ ահա Վիտլարը՝ իմ ընկեր Գոթֆրիդը, որն առավել մոտ է իմ սրտին, ինձ քաղցրավենիքներ բերեց, իմ մահճակալի ճաղավանդակի վրայով առաջ խոնարհվեց ու խնթխնթացրեց․
― Իսկ երբ Հիսուսը դարձավ երեսուն՝ ապստամբեց և կոչ արեց իր աշակերտներին։
Վիտլարը միշտ էլ սիրում էր ինձ շփոթության մեջ գցել։ Իբր ես պետք է վեր կենայի իմ անկողնուց ու հավաքեի իմ աշակերտներին, և այս ամենն այն պատճառով, որ ես երեսուն տարեկան էի։ Հետո եկավ իմ փաստաբանը, սկսեց ինչ֊որ թուղթ թափ տալ, շեփորահարեց իր շնորհավորանքները, մահճակալիս թիկնակը զարդարեց իր նեյլոնե գլխարկով և ինձ, ինչպես և մնացած հյուրերին, տեղեկացրեց․
― Սա ես հանգամանքների երջանիկ բերում եմ անվանում։ Այսօր իմ պաշտպանյալը նշում է իր ծննդյան երեսուներորդ տարեդարձը, և հենց նրա ծննդյան երեսուներորդ տարեդարձին ինձ տեղեկություն է գալիս, որ մատնեմատի կապակցությամբ դատավարության ընթացքը կվերականգնվի, քանզի նոր ապացույցներ են հայտնաբերվել․ քույր Բեաթեն, դե, չէ՞ որ դուք գիտեք․․․
Այն, ինչից ես արդեն շատ տարիներ երկյուղ էի կրում, երկյուղ էի կրում իմ փախուստի օրվանից, տեղյակ պահեց իր մասին, այսօր, իմ ծննդյան երեսուներորդ տարեդարձին նրանք կգտնեն իրական մեղավորին, նրանք ինձ բաց կթողնեն հատուկ բժշկական հաստատությունից, ինձանից կխլեն իմ սիրած անկողինը, ինձ դուրս կբերեն սառը, բոլոր քամիներով փչող փողոց և երեսունամյա Օսկարին կստիպեն կանչել իր աշակերտներին ու նրանց հավաքել իր ու իր թմբուկի շուրջ։
Եվ այսպես, դա նա՝ քույր Բեաթեն է նախանձից սպանել իմ քույր Դորոթեային։
Միգուցե դուք դեռ չե՞ք մոռացել։ Կար մի այդպիսի բժիշկ Վերներ, որը, ինչպես հաճախ է պատահում կինոյում ու կյանքում, կանգնած էր երկու բուժքույրերի միջև։ Մռայլ պատմություն է։ Բեաթեն սիրում էր Վերներին։ Իսկ Վերները սիրում էր Դորոթեային։ Իսկ Դորոթեան ընդհանրապես ոչ մեկին չէր սիրում կամ, այսպես ասենք, իր հոգու խորքում սիրում էր փոքրիկ Օսկարին։ Եվ այդ ժամանակ Վերները հիվանդացավ։ Եվ նրա մոտ էր այցելում Դորոթեան, որովհետև նա պառկած էր նրա բաժանմունքում։ Իսկ Բեաթեն դա ոչ մի կերպ չէր կարողանում տանել։ Եվ այդ իսկ պատճառով քույր Դորոթեային համոզեց իր հետ զբոսնել, իսկ Գերեսհայմից ոչ հեռու, տարեկանի դաշտում նրան սպանեց կամ, ասենք այսպես, վերացրեց։ Այժմ Բեաթեն առանց խոչընդոտների կարող էր գնալ բժիշկ Վերների ետևից, սակայն նա նրա ետևից գնում էր այնպես, որ բժիշկը ոչ միայն չառողջացավ, այլև՝ ճիշտ հակառակը։ Հնարավոր է, որ սիրուց խելքը թռցրած քույրը հետևյալ կերպ էր մտածում․ մինչ նա հիվանդ է, նա պատկանում է ինձ։ Արդյո՞ք նա նրան չափից դուրս չափադեղաքանակներով դեղեր էր տալիս։ Թե՞ տալիս էր ոչ այն դեղերը։ Բոլոր դեպքերում, բժիշկ Վերները մահացավ չափից դուրս մեծ դեղաքանակների պատճառով կամ այդ դեղերի պատճառով, սակայն դատարանի առջև Բեաթեն չխոստովանեց ո՛չ չափից դուրս մեծ դեղաքանակների մասին, ո՛չ էլ ոչ այն դեղերի, ո՛չ էլ տարեկանի դաշտում զբոսանքի, որը քույր Դորոթեայի համար վերջին զբոսանքը դարձավ։ Իսկ Օսկարին, որը նույնպես ոչ մի բան չէր խոստովանել, սակայն բանկայի մեջ էր պահել իրեն մերկացնող մատը, նրանք մեղավոր ճանաչեցին տարեկանի դաշտի հետ կապված, սակայն ինձ համարեցին անգործունակ և ուղարկեցին հատուկ բժշկական հիմնարկություն՝ հսկողության տակ։ Բոլոր դեպքերում, մինչ այն, երբ Օսկարին դատեցին ու խցկեցին այդ հաստատությունը, նա փորձեց փախչել, քանի որ ես ուզում էի նկատելիորեն բարձրացնել այն ցուցմունքների արժեքը, որոնք բերել էր իմ ընկեր Գոթֆրիդը։
Երբ ես սկսեցի իմ փախուստը, քսանյոթ տարեկան էի։ Ընդամենը մի քանի ժամ առաջ իմ տոնական կարկանդակի վրա, հանգիստ ծուլությամբ կաթելով, այրվում էին երեսուն մոմեր։ Ահա այն ժամանակ ևս, երբ ես փախչում էի, նույնպես սեպտեմբեր էր։ Ես ծնվել եմ կույսի նշանի տակ։ Սակայն խոսքն այստեղ կգնա ոչ թե էլեկտրական լամպերի տակ իմ ծնունդի, այլ իմ փախուստի մասին։
Քանի որ, ինչի մասին ասվեց ավելի վաղ, ճանապարհը դեպի արևելք, դեպի տատիկս, փակ էր, ես, ինչպես և մեր օրերում յուրաքանչյուր մարդ, ստիպված եղա փախչել արևմուտք։ Եթե քաղաքական բարձր նկատառումներով դու չես կարող գնալ հարազատ տատիկիդ մոտ, այդ ժամանակ վազիր պապիկիդ մոտ, որն ապրում է Բուֆալոյում, Միացյալ Նահանգներում։ Փախիր Ամերիկա, Օսկար, տեսնենք, թե որքան հեռու կփախչես։
Կոլյայչեկ պապի և Ամերիկայի վերաբերյալ միտքն իմ գլխում ծագեց, երբ ես դեռ փակ աչքերով պառկած էի Գերեսհայմի ետևի մարգագետնում, և կովը լպստում էր իմ դեմքը։ Մոտավորապես առավոտյան ժամը յոթն էր, և ինքս ինձ ասացի՝ Գոթֆրիդը երեկ հոգնել էր, հնարավոր է, որ նա իր հայտարարությունն անի միայն ութին և, կամ էլ, ութն անց կեսին, օգտագործիր ժամանակի մեջ առավելությունը, որը դու ստացել ես։ Ինձանից տասը րոպե պահանջվեց հեռախոսով քնաթաթախ Գերեսհայմ տաքսի կանչելու համար։ Տաքսին ինձ հասցրեց Գլխավոր կայարան։ Ուղևորության ընթացքում ես հաշվեցի իմ կանխիկ գումարը, սակայն հաճախ շեղվում էի հաշվից, որովհետև պարբերաբար բռնկվում էի առավոտին բնորոշ թարմ ու անմեղ ծիծաղով։ Այնուհետև ես թերթեցի իմ ճանապարհային անձնագիրը, անտեղ՝ շնորհիվ «Վեստ» համերգային գործակալության հոգատարության, Ֆրանաիա մուտք գործելու վիզա հայտնաբերեցի, որը գործում էր նաև Միացյալ Նահանգների համար, դոկտոր Դյոշը արդեն վաղուց էր համակված թմբկահար Օսկարի համերգային շրջագայությամբ վերը նշված երկրներն երջանկացնելու գաղափարով։
Շատ լավ, ասացի ինքս ինձ, այդ ժամանակ փախչում ենք Փարիզ, դա հեշտ է անել, դա լավ է հնչում և կսազեր Գաբենի մասնակցությամբ ֆիլմի համար, որը ծխամորճ ծխելով, լիովին բարեհոգի ընկնում է քո ետևից։ Իսկ ինձ ո՞վ պետք է խաղա։ Չապլի՞նը։ Պիկասո՞ն։ ― Ծիծաղելով և իմ մտքերից հուզված, ես դեռ էլի շրմփացնում էի իմ փոքր֊ինչ ճմռթված շալվարին, երբ վարորդն արդեն վաղուց պահանջում էր վճարել իր յոթ մարկը։ Ես վճարեցի ու նախաճաշեցի կայարանի ռեստորանում։ Թերխաշ ձվի կողքին ես բռնել էի երկաթուղային չվացուցակը, համապատասխան գնացք ընտրեցի, նախաճաշից հետո դեռ հասցրեցի ձեռք բերել անհրաժեշտ տարադրամը, համատեղ գնեցի նաև լավ կաշվից մի ճամպրուկ՝ վախենալով վերադառնալ Յուլիխերշտրասե, այնտեղ խցկեցի թեև թանկարժեք, սակայն վատ նստող մի վերնաշապիկ, նույն տեղում դրեցի գունատ, կանաչ գիշերային անդրավարտիքս, ատամի խոզանակը, մածուկը և դրանց նման մանրուքներ, քանի որ խնայելու անհրաժեշտություն չկար՝ գնեցի առաջին կարգի տոմս, ինչից գրեթե անմիջապես հետո ինձ հրաշալի զգացի պատուհանի մոտի փափուկ բազկաթոռի մեջ․ ես փախչում էի, սակայն վազելու կարիքը չկար։ Աթոռի բարձիկները ևս նպաստում էին իմ խորհրդածություններին։ Հենց որ գնացքը շարժվեց՝ սկսվեց փախուստը, Օսկարը սկսեց իր համար սարսափի արժանի ինչ֊որ բան հորինել, քանզի դրա համար պատճառ կար, ինքս ինձ ասացի, առանց վախի ոչ «փախի»։ Դե այդ դեպքում ասա, Օսկար, ի՞նչն է քեզ թվում սարսափելի և ինչը՝ փախուստի արժանի, եթե նույնիսկ ոստիկանության մասին միտքը քո մեջ այլ բան չի առաջացնում, քան վաղորդյան լուսավոր ծիծաղ։
Այսօր լրացավ իմ երեսուն տարին և, չնայած իմ փախուստը, ինչպես և դատաքննությունը հեռու անցյալում են, այն վախը, որ ես ներշնչեցի ինձ, երբ փախչում էի, այդ վախը ոչ մի տեղ չի անհետացել։
Ի՞նչն է պատճառը՝ վագոնների ցնցումնե՞րը, երկաթուղային գծի ե՞րգը։ Տեքստը միապաղաղ մոտենում էր, միայն Սախենից առաջ այն իր միտքն ընկավ, նստեց իմ՝ առաջին կարգի բազկաթոռների մեջ թաղվածիս մեջ, ամրապնդվեց, չհեռացավ նույնիսկ Աախենից հետո, երբ սահմանը մենք անցանք մոտավորապես տասն անց կեսին։ Դառնում էր ավելի ու ավելի հստակ և սարսափելի, այնպես որ ես նույնիսկ ուրախ էի, որ մաքսավորները ինձ որոշ չափով շեղեցին, ընդ որում, իմ կուզը նրանց մոտ ավելի ուշադրություն գրավեց, քան իմ անունն ու իմ անձնագիրը, և ես կրկնում էի ինքս ինձ․ ախ, այդ Վիտլարը, այդ քնկո՛տը։ Շուտով տասնմեկն է, իսկ նա դեռ պահածոյացման համար բանկան թևի տակ դրած ոստիկանություն չի հասել, այն դեպքում, երբ ես նրա ողորմածությամբ, վաղ առավոտից փրկվում եմ փախուստով, ուզում եմ ինձ վախ ներշնչել, որպեսզի փախուստը առաջ մղիչ ուժ ունենա․ ախ, ինչ աստիճան էի ես վախենում Բելգիայում, երբ երկաթուղային գիծը երգում էր․ «Որտե՞ղ է մեր խոհարարուհին, Սև խոհարարուհին։ Այստեղ է նա, այստեղ պիտի լինի նա, պիտի լինի նա․․․»։
Այսօր ես երեսուն տարեկան եմ, դատաքննության վերսկսվելու պատճառով, սպասվելիք արդարացման դատավճռի պատճառով ես ստիպված եմ կրկին տեղաշարժվել և գնացքներում ու տրամվայներում լսել․ «Այստեղ է նա, այստեղ պիտի լինի նա, պիտի լինի նա»։
Սակայն եթե շեղվենք Սև խոհարարուհու հանդեպ իմ վախից, որի սարսափելի հայտնվելուն ես սպասում էի յուրաքանչյուր կայարանում, ուղևորությունն ինքնըստինքյան հաճելի էր։ Ես կուպեում մնացի մենակ հնարավոր է, որ խոհարարուհին ճամբորդում էր հարևան կուպեում, հերթականությամբ ծանոթանում էր բելգիական ու ֆրանսիական մակսավորների հետ, մի հինգ րոպե ննջում էր, թեթև ճիչով արթնանում և, որպեսզի գոնե ամբողջապես չհայտնվեմ Սև խոհարարուհու դիմաց, թերթում էի «Շպիգել» շաբաթաթերը, որը դեռ Դյուսելդորֆում վագոնի պատուհանից էի գնել, կրկին, ինչպես անցյալում շատ անգամ, զարմացա այն բանի վրա, թե ինչպես է, որ լրագրողներն ամեն ինչ գիտեն, նույնիսկ իմ մենեջերի՝ «Վեստ» համերգային գործակալության աշխատակից դոկտոր Դյոշի մասին հոդված գտա, իսկ նրանում հաստատումն այն բանի, ինչը ես առանց նրանց էլ գիտեի․ Դյոշի համերգային գործակալական ծառայությունը կանգնած էր ընդամենը մեկ հենարանի վրա, և այդ հենարանը Օսկարն էր՝ թմբկահարը, բավականին վայելուչ լուսանկար։ Եվ քաշող֊տանող հենարանը գրեթե մինչև Փարիզ հասնելը պատկերացնում էր «Վեստ» համերգային գործակալության այն սնանկացումը, որն անխուսափելիորեն կհետևի իմ կալանավորմանը և Սև խոհարարուհու սարսափելի հայտնվելուն։
Իմ ողջ կյանքում ես չէի վախեցել Սև խոհարարուհուց։ Միայն փախուստի ժամանակ, երբ ես ուզում էի ինչ֊որ բանից վախենալ, նա սողալով մտավ իմ մաշկի տակ և այդպես էլ մնաց այնտեղ՝ չնայած, մեծ մասամբ քնած տեսքով, մնաց մինչև այսօր, երբ ես նշում էի իմ երեսունամյակը, նա տարբեր կերպարանքներ է ընդունում, օրինակ, «Գյոթե» բառը ինձ երբեմն ստիպում է վախից գոռալ և մտնել վերմակի տակ։ Որքան էլ ես երիտասարդ տարիքից ուսումնասիրում էի բանաստեղծների արքային, ինձ վրա մշտապես ծանր տպավորություն էր թողնում նրա օլիմպիական հանգստությունը։ Իսկ արդեն այժմ, երբ նա, Սև խոհարարուհու հագուստով զգեստավորված, այլևս իմ առջև լուսավոր ու դասական չի ներկայանում, այլ հակառակը, իր սևությամբ գերազանցելով անգամ Ռասպուտինին, կանգնում է իմ մետաղյա մահճակալի դիմաց և ի պատիվ իմ ծննդյան տարեդարձի հարցնում է․ «Որտե՞ղ է մեր խոհարարուհին, Սև խոհարարուհին», ― ես սարսափելի վախենում եմ։
«Այստեղ է նա, այստեղ է նա», ― երգում է իմ գնացքը՝ փախստական Օսկարին Փարիզ տանելով։ Անկեղծ ասած, ես Ինտերպոլի ներկայացուցիչներին սպասում էի արդեն փարիզյան Հյուսիսային կայարանում՝ Գոր֊դյու֊Նոր֊ում, ինչպես ասում է ֆրանսիացին։ Սակայն միայն բեռնակիրը, որից կարմիր գինու հոտն այն աստիճան էր փչում, որ նրան Սև խոհարարուհու տեղ ընդունելը ամենայն ցանկության դեպքում անհնարին էր, խոսեց ինձ հետ, և ես մտերմաբար մեկնեցի նրան իմ ճամպրուկը, որպեսզի նա այն հասցնի մինչև պտուտադռնակի մոտ։ Չէ՞ որ ես այդպես էլ գիտեի․ ոստիկանությունը և խոհարարուհին ևս չեն ցանկանա փող ծախսել կառամատույցի տոմսի վրա, նրանք քո հետ կզրուցեն ու կբռնեն քեզ արդեն պտուտադռնակից հետո։ Եվ, ուրեմն, դու խելամիտ կվարվես, եթե դեռ պտուտադռնակի դիմաց վերցնես քո ճամպրուկը։ Ահա ես էլ հենց ստիպված եղա այն քարշ տալ մինչև մետրո, որովհետև նույնիսկ ոստիկանությունը չբարեհաճեց հայտնվել, որպեսզի վերցնի իմ ուղեբեռը։
Ես ձեզ ոչինչ չեմ պատմի մետրոյի համաշխարհային ճանաչում ունեցող հոտի մասին։ Ինչպես մոտ ժամանակներս կարդացի, կարող ենք այդպիսի հոտով օծանելիք գնել ու մեզ վրա շաղ տալ։ Ես ուշադրություն դարձրի միայն այն բանի վրա, որ, նախ և առաջ, մետրոն, երկաթուղու նման, չնայած որ այլ ռիթմով, հարց է տալիս Սև խոհարարուհու մասին, և երկրորդ, որ նա պետք է հայտնի լինի մնացած ուղևորներին և նրանց վախ ներշնչի, ինչպես և ինձ, քանզի իմ շուրջը բոլորը վախ ու սարսափ էին ճառագում։ Իմ ծրագիրն այսպիսի տեսք ուներ․ մետրոյով հասնել մինչև Պորտե֊դը Իտալիկ, իսկ այնտեղից տաքսի վերցնել և գնալ Օռլի օդանավակայան, ես ինձ առանձնապես հրապուրիչ ու ինքնատիպ էի պատկերացնում ձերբակալությունը եթե ոչ Հյուսիսային կայարանում, ապա այդ դեպքում հանրահայտ Օռլի օդանավակայանում և ուղեկցորդուհու հագուստով խոհարարուհուն։ Ես ստիպված եղա մեկ անգամ փոխել գնացքը, ուրախացա, որ ձեռքինս այդքան թեթև ճամպրուկ է և թույլ տվեցի, որպեսզի մետրոյի վագոնը ինձ տանի դեպի հարավ, իսկ ինքս մտածում էի․ իսկ որտեղ դու դուրս կգաս, Օսկար, Տեր Աստված, որքան իրադարձություններ մեկ օրում․ այսօր առավոտյան Գերեսհայմից ոչ հեռու քեզ լիզում էր կովը, դու ուրախ էիր ու վախի զգացում չունեիր, իսկ այժմ դու Փարիզում ես, դե որտեղ ուրեմն կիջնես, և որտեղ է նա՝ սև ու սարսափելի, դուրս գալու քեզ ընդառաջ։ «Պլաս դը Իտալիկի՞» վրա, թե՞ արդեն Պորտե֊ի մոտ։
Ես իջա «Պորտե»֊ից մեկ կանգառ առաջ, «Մեզոն Բլանշ»֊ի մոտ, քանի որ այսպես էի մտածում․ նրանք, իհարկե, մտածում են, որ ես մտածում եմ, որ նրանք կանգնած են «Պորտե»֊ի մոտ։ Դրա փոխարեն նա գիտի, թե ինչ եմ մտածում ես, ինչ են մտածում նրանք։ Ես դրանից զզվել էի։ Փախուստը և վախի զգացումի տանջալիորեն պահպանվելը հոգնեցրին ինձ։ Օսկարը այլևս չէր ցանկանում օդանավակայան գնալ, նա «Մեզոն Բլանշը» առավել ինքնատիպ էր համարում, քան Օռլին, և պարզվեց, որ ճիշտ էր․ մետրոյի այդ կայարանում շարժասանդուղք կար, որն ինձ օգնեց որոշ բարձր զգացմունքներ ապրել ու լսել նրա հավասարաչափ թխկթխկոցի մեջ․ «Որտեղ է մեր խոհարարուհին, Սև խոհարարուհին։ Այստեղ է նա, այստեղ է նա»։
Օսկարը գտնվում է որոշակի շփոթվածության մեջ։ Նրա փախուստը մոտենում էր ավարտին, փախուստի հետ ավարտին է մոտենում նաև նրա պատմությունը․ արդյոք «Մեզոն Բլանշ» մետրոյի շարժասանդուղքը կլինի բավականաչափ բարձր, ուղղաբերձ ու խորհրդանշական, որպեսզի իր հավասարաչափ թխկթխկոցով նշանավորի նրա գրառումների եզրափակիչ մասը։
Սակայն այստեղ ես վերհիշում եմ իմ սեփական, իմ այս օրվա երեսնամյակը։ Եվ բոլոր նրանց, ում շարժասանդուղքը չափից դուրս աղմկոտ է թվում, ու չի սարսափեցնում Սև խոհարարուհին, ես, որպես եզրափակիչ պատկեր, առաջարկում եմ իմ երեսուներորդ ծննդյան տարեդարձը։ Քանզի մի՞թե երեսուներորդ ծննդյան տարեդարձը բոլոր մնացյալներից ամենամիանշանակը չէ։ Նա իր մեջ ամփոփում է երեք թիվը, նա թույլ է տալիս կանխատեսել վաթսուն թիվը և դրանով այն դարձնում է ավելորդ։ Երբ այսօր առավոտյան իմ տոնական կարկանդակի վրա երեսուն մոմեր այրեցի, ես պատրաստ էի ուրախությունից ու գորովանքից արտասվել, սակայն Մարիայի պատճառով անհարմար զգացի․ երեսուն տարեկանում այլևս չի կարելի արտասվել։
Հենց շարժասանդուղքի առաջին աստիճանը ընդունեց ինձ, եթե ընդհանրապես հնարավոր համարենք, որ շարժասանդուղքը առաջին աստիճան ունի, ես սկսեցի ծիծաղել։ Չնայած վախիս կամ հենց նրա պատճառով էի ես ծիծաղում։ Շարժասանդուղքը դանդաղ ու կտրուկ բարձրանում էր վերև, իսկ վերևում կանգնած էին նրանք։ Ինձ մոտավորապես կես սիգարետի չափով ժամանակ էր մնում։ Երկու աստիճան վերևում բարձրանում էր ծեր կինը, ի դեմս որի ես սկզբում, ընդ որում առանց որևէ հիմքի, կասկածեցի Սև խոհարարուհուն։ Նրա գլխին մրգերի պատկերներով զարդարված գլխարկ կար։ Մինչ ես ծխում էի, գլխումս միտք ծագեց, և ես ընդհանուր առմամբ ունեցա շարժասանդուղքի կապակցությամբ տարբեր ասոցիացիաներ․ սկզբում Օսկարը պատկերում էր բանաստեղծ Դանտեին, որը վերադառնում էր դժոխքից, իսկ վերևում, որտեղ ավարտվում է շարժասանդուղքը, նրան են սպասում «Շպիգելի» ճարպիկ թղթակիցները մեկ հարցով․ «Ողջույն, Դանտե, դե, ինչպե՞ս է այնտեղ, դժոխքում»։ Նման խաղ արեցի նաև բանաստեղծների արքայի՝ Գյոթեի հետ, և «Շպիգելի» մարդիկ ինձ հարց ու փորձ էին անում, թե ինչպես է այնտեղ, ներքևում, մայրերի մոտ։ Հետո բանաստեղծները ինձ զզվեցրին, ինքս ինձ ասացի՝ վերևում չկան ո՛չ «Շպիգելից» մարդիկ, ո՛չ գրպաններում մետաղական ժետոններ դրած հայտնի պարոններ։ Այնտեղ կանգնած է նա՝ խոհարարուհին, և շարժասանդուղքը դղրդում է․ «Որտեղ է մեր խոհարարուհին, Սև խոհարարուհին», իսկ Օսկարը պատասխանում է․ «Այնտեղ է նա, այնտեղ է նա»։
Շարժասանդուղքի կողքին կային նաև լիովին նորմալ աստիճաններ։ Դրանցով մարդիկ ներքև՝ մետրոյի կայարան էին իջնում։ Ակնհայտորեն փողոցում անձրև էր տեղում։ Մարդիկ թրջված տեսք ունեին։ Դա ինձ անհանգստացրեց, որովհետև Դյուսելդորֆում ես թիկնոց գնելու համար ժամանակ չունեցա։ Սակայն մի թռուցիկ հայացք դեպի վերև, և Օսկարը կարող էր համոզվել, որ աննկատ նկատելի դեմքերով պարոնները իրենց մոտ երկու լիովին քաղաքացիական անձրևանոցներ ունեն՝ չնայած դա ամենևին էլ կասկածի տակ չէր դնում Սև խոհարարուհու գոյությունը։
Ինչպե՞ս ես կխոսեմ նրանց հետ, ես անհանգստացա ու հաճույք զգացի՝ դանդաղ ծխելով իմ սիգարետը, զգացմունքների դանդաղ վերելք ստեղծող, գիտելիքները հարստացնող շարժասանդուղքի վրա․ շարժասանդուղքի վրա մարդն ավելի երիտասարդ է դառնում, շարժասանդուղքի վրա մարդը դառնում է ավելի տարիքով։ Ես ընտրություն ունեի՝ որպես երեք տարեկան կամ որպես վաթսուն տարեկան թողնել շարժասանդուղքը, Ինտերպոլի հետ հանդիպել որպես նորածին կամ ծերունի, այս կամ այն տարիքում վախենալ Սև խոհարարուհուց։
Հավանաբար, արդեն շատ ուշ է։ Իմ մետաղյա մահճակալն այնքան հոգնած տեսք ունի, և իմ հիվանդապահ Բրունոն ևս երկու անգամ իմ դռան վրայի անցքին է մոտեցրել իր մտահոգ, շագանակագույն աչքը։ Հողմածաղիկ պատկերող ջրաներկ կտավի տակ դրված է երեսուն մոմերով ձեռք չտված կարկանդակը։ Հնարավոր է, որ Մարիան արդեն քնած է։ Ինչ֊որ մեկը, կարծես դա Հուստան էր՝ Մարիայի քույրը, ինձ մոտակա երեսուն տարիների համար երջանկություն ցանկացավ։ Մարիան այնպես է քնում, որ կարելի է նախանձել։ Այո, իսկ ի՞նչ կամեցավ ինձ ծննդյանս տարեդարձի կապակցությամբ իմ որդի Կուրտը՝ գիմնազիստը, օրինակելի աշակերտը, ողջ դասարանում ամենալավը։ Երբ Մարիան քնած է, նրա շուրջ կահույքը նույնպես քուն է մտնում։ Ախ, այո, հիշեցի, հիշեցի․ փոքրիկ Կուրտն ինձ հանգիստ առողջացում ցանկացավ։ Իսկ ես անձամբ կցանկանայի Մարիայի քնի գոնե մի պատառիկը, քանի որ ես հոգնել եմ, և իմ գրեթե բոլոր բառերը սպառվել են։ Կլեփի երիտասարդ կինը, չնայած բարի նպատակներով, ի պատիվ իմ կուզի, մի հիմար բանաստեղծություն էր հորինել։ Ահա արքայազն Օյգենն էլ էր այլանդակ, սակայն վերցրեց ու, այնուամենայնիվ, գրավեց Բելգրադ քաղաքն ու ամրոցը։ Ժամանակն է, որպեսզի Մարիան ի վերջո հասկանա, որ կուզը երջանկություն է բերում։ Ահա արքայազն Օյգենը ևս երկու հայր ուներ։ Այժմ ես երեսուն տարեկան եմ, սակայն իմ կուզն ավելի երիտասարդ է։ Լյուդովիկոս Տասնչորսերորդը արքայազն Օյգենի ենթադրյալ հայրերից մեկն էր։ Նախկինում գեղեցիկ կանայք փողոցներում հաճախ էին ձգտում դիպչել իմ կուզին երջանկության համար։ Արքայազն Օյգենը այլանդակ էր և այդ իսկ պատճառով բնական մահով մահացավ։ Եթե Հիսուսը կուզ ունենար, դժվար թե հաջողվեր նրան խաչի վրա մեխել։ Մի՞թե ես այժմ պարտավոր եմ հավաքվել, ու շուրջս աշակերտներ հավաքել միայն այն պատճառով, որ լրացել է իմ երեսուն տարին։
Բայց դա ընդամենը շարժասանդուղքային գաղափար էր։ Շարժասանդուղքն ինձ անընդհատ տանում էր վեր ու վեր։ Իմ առջևում ու վերևում անքաղաքավարի զույգ էր։ Իմ ետևում ու ներքևում՝ գլխարկով ծեր կինը։ Փողոցում անրև է, իսկ վերևում, լրիվ վերևում կանգնած են Ինտերպոլի պարոնները։ Աստիճանները շարված են եզրավոր շրիշակներով։ Երբ կանգնած եմ շարժասանդուղքի վրա, պետք է ամեն ինչը կշռադատել․ որտեղի՞ց ես դու եկել։ Ո՞ւր ես դու գնում։ Ո՞վ ես դու։ Ինչպե՞ս է քո անունը։ Ի՞նչ ես դու ուզում։ Հոտերը համակում են ինձ․ երիտասարդ Մարիայի վանիլը։ Յուղով պատրաստված սարդինաների յուղը, որն իմ խեղճ մայրիկը տաքացնում ու տաք վիճակում խմում էր, մինչև որ ինքն էլ սառեց ու հեռացավ գետնի տակ։ Յան Բրոնսկին, որն անփոփոխ օծանելիք էր օգտագործում, սակայն վաղաժամ մահը արդեն փչում էր նրա կոճակների բոլոր հանգույցների միջով։ Բանջարեղեն վաճառող Գրեֆի մառանից ձմեռային կարտոֆիլի հոտ է գալիս։ Եվ ևս մեկ անգամ․ առաջին դասարանցիների թերթաքարերի գրատախտակի վրա չորացած սպունգների հոտը։ Եվ իմ Ռոզվիտան, որից մշկախաղողի ու դարչինի հոտ էր գալիս։ Երբ պարոն Ֆայնգոլդը իմ ջերմության վրա շաղ տվեց իր ախտահանիչ միջոցները, ես լողում էի կարբոլաթթվի ամպի վրա։ Ախ այդ Սուրբ Քրիստոսի սիրտը եկեղեցու կաթոկիցիզմը, այդ բազմաթիվ չթարմացված հագուստները, այդ սառը փոշին։ Ես ձախ կողային զոհասեղանի դիմաց իմ թմբուկը փոխանցեցի․ սակայն ո՞ւմ։
Այնուամենայնիվ, դա ընդամենը շարժասանդուղքային գաղափար էր։ Այսօր ինձ ուզում են մեխերով մեխել, ինձ ասում են․ դու երեսուն ես։ Եվ հետևաբար, դու պետք է հավաքես աշակերտներիդ։ Հիշիր, խնդրեմ, թե ինչ էիր դու ասում, երբ քեզ բռնել էին։ Հաշվիր քո կարկանդակի վրայի մոմերը, թո՛ղ անկողինը և հավաքի՛ր աշակերտներիդ։ Չէ՞ որ երեսուն տարեկանի դիմաց այդքան շատ հնարավորություններ են բացվում։ Օրինակ, եթե ինձ իսկապես դուրս հանեն բժշկական հիմնարկությունից, ես կկարողանայի ևս մեկ անգամ խնդրել Մարիայի ձեռքը։ Այսօր ես շատ ավելի մեծ հաջողության հավակնություն կունենայի։ Այդ Օսկարն էր, որ նրան խանութ գնեց, մինչև օրս էլ ձայնապնակների վրա շարունակում է լավ փող աշխատել, այդ ընթացքում դարձավ ավելի հասուն ու մեծահասակ։ Երեսունում ժամանակն է ամուսնանալու։ Կամ ընդունենք այսպես․ ես մնում եմ ամուրի, ինձ համար ընտրում եմ իմ մասնագիտություններից մեկը, լավ կրաքարի քարհանք եմ գնում, մի քանի քարհատների եմ վարձում, աշխատում եմ քարհանքից՝ շինարարություն, առանց միջնորդների։ Երեսուն տարեկանում ժամանակն է, որպեսզի կայունացնես քո կենցաղը։ Կամ, եթե ապագայում ինձ զզվեցնեն նման կիսակառույց շինությունները, ես կներկայանամ Ուլլա անունով մուսային, նրա հետ միասին ու նրա կողքին որպես հետաքրքիր բնորդ կծառայեմ գեղեցիկ արվեստներին։ Իսկ միգուցե գեղեցիկ մի օր ես ընդհանրապես կամուսնանամ նրա՝ այդքան հաճախ ու այդքան կարճատև ժամանակով նշանվող մուսայի հետ։ Երեսուն տարեկանում ժամանակն է ամուսնանալու։ Կամ եթե ինձ ձանձրացնի Եվրոպան, ես կարտագաղթեմ Ամերիկա, Բուֆալո, իմ հին երազանքը․ ես կփնտրեմ ու կգտնեմ իմ պապին՝ միլիոնատեր Ջո Կոլչիկին, նույն ինքը՝ նախկին հրձիգ Յոզեֆ Կոլյայչեկին։ Երեսունում ժամանակն է անցնել նստակյաց կյանքի։ Եվ կամ ես կհանձնվեմ, թույլ կտամ, որ ինձ մեխերով մեխեն, կամ դուրս կգամ և միայն այն պատճառով, որ երեսուն տարեկան եմ, կներկայանամ որպես մեսիա, որի տեղն են նրանք ինձ ընդունում։ Սեփական փորձիս հակառակ՝ իմ թմբուկը ավելին կդարձնեմ, քան նա ունակ է պատկերել, նրան կվերածեմ խորհրդանիշի, կհիմնեմ աղանդ, կուսակցություն կամ ուղղակի մասոնական օթյակ։
Չնայած ինձնից վերև կանգնած սիրահար զույգին ու ինձնից ներքև՝ գլխարկով ծեր կնոջը, շարժասանդուղքային գաղափարը գրավեց ինձ։ Արդեն ասե՞լ եմ, որ զույգը կանգնած էր մեկ, այլ ոչ թե երկու աստիճան վեր, որ իմ և զույգի միջև դրել էի իմ ճամպրուկը։ Ֆրանսիայում երիտասարդ մարդիկ չափազանց տարօրինակ տպավորություն են թողնում։ Այսպես, աղջիկը, մինչ շարժասանդուղքը նրանց տանում էր վեր, արձակեց նրա հագի կաշվե բաճկոնը, այնուհետև վերնաշապիկը և սկսեց մշակել տասնութամյա մաշկը։ Ընդ որում, դա կատարում էր այնքան գործնական, այնպես արհեստավարժ, բացարձակապես ոչ էրոտիկ շարժումներով, որ իմ մեջ նույնիսկ կասկած առաջացավ․ մարդկանց մեջ իրենց սիրային կիրքը ցուցադրելով՝ երիտասարդ մարդիկ աշխատավարձ են ստանում, որպեսզի Ֆրանսիայի մայրաքաղաքը չկորցնի իր երբեմնի փառքը։ Սակայն, երբ դրանից հետո զույգը սկսեց համբուրվել, իմ կասկածները հօդս ցնդեցին․ աղջկա լեզվից քիչ էր մնում տղայի շունչը կտրվեր և նա դեռ շարունակում էր հազալ, երբ ես արդեն հանգցրել էի իմ սիգարետը, ցանկանալով ոստիկանության առջև ներկայանալ որպես չծխող։ Ինձանից ներքև կանգնած ծեր կինն ու նրա գլխարկը, ես ուզում եմ ասել, որ գլխարկը գտնվում էր հենց իմ գլխի հարթության վրա, քանի որ իմ հասակը հավասարակշռում էր երկու աստիճաննների միջև բարձրության տարբերությունը, ոչ մի արտառոց բան չէր անում, եթե չհաշվենք այն, որ նա ինչ֊որ բան էր փնթփնթում, քթի տակ ինքն իրեն կշտամբում էր։ Սակայն, վերջիվերջո, փարիզեցի շատ ծեր կանայք են իրենց այդպես պահում։ Շարժասանդուղքի՝ ռետինե բազիրքները մեզ հետ բարձրանում էին վեր։ Կարելի էր ձեռքը դնել դրանց վրա, որպեսզի ձեռքը նույնպես գնար։ Ես այդպես էլ կվարվեի, եթե հետս ձեռնոցներ վերցրած լինեի։ Պատերի վրայի բոլոր հախճասալիկները մի քիչ, աննշան քանակությամբ էլեկտրական լույս էին անդրադարձնում։ Խողովակներն ու համատարած բաց դեղնավուն մետաղամալուխների փնջերը ուղեկցում էին մեր վերելքը։ Չեմ կարող ասել, թե աստիճանները դժոխային աղմուկ էին բարձրացնում։ Չնայած իրենց մեխանիկական ծագմանը, դրանք նույնիսկ հարմարավետ էին թվում։ Եվ, չնայած սարսափելի Սև խոհարարուհու մասին բանաստեղծությունների թխկթխկոցին, «Մեզոն Բլանշ» մետրոյի֊կայանը ինձ վրա տնական, ես նույնիսկ կասեի, մտերմիկ տպավորություն էր թողնում։ Ես շարժասանդուղքի վրա զգում էի ինձ ինչպես տանը, ես ինձ երջանիկ կհամարեի՝ չնայած վախիս ու մանկական սարսափիս, եթե նա ինձ հետ վեր բարձրացներ ոչ թե բացարձակապես օտար մարդկանց, այլ իմ ողջ ու մահացած ընկերներին ու հարազատներին․ Մացերատի ու Յան Բրոնսկու միջև իմ խեղճ մայրիկին, ճերմակահեր մկնիկ Տրուչինսկի մայրիկին իր երեխաների՝ Հերբերթի, Հուստայի, Ֆրիցի, Մարիայի հետ և բանջարեղեն վաճառող Գրեֆին ու նրա անբովանդակ Լինային և, բնականաբար, խրատատու Բեբրային և նազանի Ռոզվիտային՝ մի խոսքով, բոլոր նրանց, ովքեր եզրապատում էին իմ կասկածելի կենցաղը։ Նրանց, ում կործանեց իմ կենցաղը, իսկ ահա վերևում այնտեղ, որտեղ սպառվում էին շարժասանդուղքի ուժերը, ես կամենում էի ոստիկանների փոխարեն տեսնել Սև խոհարարուհուն մի ինչ֊որ հակադիր բան․ որպեսզի այնտեղ սարի պես վեր խոյանար իմ Աննա Կոլյայչեկ տատիկը և որպեսզի բարեհաջող վերելքից հետո նա ինձ իմ շքախմբով ներս թողներ իր շրջազգեստների տակ, սարնիվեր։
Սակայն այնտեղ ընդամենը երկու պարոններ էին կանգնած, և նրանց հագին լայնատարած շրջազգեստներ չկային, այլ կային ամերիկյան ձևվածքի անջրթափանցիկ թիկնոցներ։ Դրան գումարած, վերելքն ավարտելով ու կոշիկներիս միջի բոլոր տասը մատներով ծիծաղելով, ես պետք է խոստովանեի, որ և՛ իմ վերևի անքաղաքավարի զույգը, և՛ իմ ներքևի փնթփնթացող ծեր կինը՝ բոլորը ոստիկանական գործակալներ էին։
Դե այստեղ էլ ինչ երկար պատմեմ․ մերկ լամպերի տակ ծնված, երեք տարեկանում գիտակցաբար աճը կանգնեցրած, որպես նվեր թմբուկ ստացած, ձայնով ապակի կտրող, վանիլի հոտ ներշնչող, եկեղեցիներում հազացող, Լյուցիային կերակրող, մրջյուններին հետևող, կրկին աճելու որոշում կայացրած, թմբուկը թաղած, Արևմուտք մեկնած, Արևելքը կորցրած, քարհատի մասնագիտությունը սովորած ու ծիծաղելով փախուստի դիմած, շարժասանդուղքով վեր բարձրացած, բռնված, դատապարտված, կալանավորված, այնուհետև արդարացված ես այսօր նշում եմ իմ ծննդյան երեսուներորդ տարեդարձը և առաջվա նման վախենում եմ Սև խոհարարուհուց՝ ամեն։
Ես գցեցի հանգցրած սիգարետը։ Այն խնամքով ընկավ աստիճանի շրիշակների միջև։ Այն բանից հետո, երբ Օսկարը որոշ ժամանակ քառասունհինգ աստիճանի անկյան տակ գնում էր դեպի երկինք, նա ևս երեք հորիզոնական քայլ կատարեց, թույլ տվեց, որ շարժասանդուղքի փայտյա շարժական շրիշակները անքաղաքավարի ոստիկանների զույգի ետևից ու ոստիկան տատիկի առջևով իրեն դուրս բերեն շարժական մետաղյա սանդերքի վրա։ Իսկ այն բանից հետո, երբ ոստիկանները ներկայացան ու նրան Մացերատ անվանեցին, նա, հետևելով իր շարժասանդղքային գաղափարին, սկզբում գերմաներենով՝ «Ես քրիստոսն եմ», հետո այդ նույն բանը (քանի որ այնուամենայնիվ նրա առջև կանգնած էին միջազգային ոստիկանության ներկայացուցիչները) ֆրանսերենով և, ի վերջո, անգլերենով ասաց․ «l am Jesus»։
Սակայն ինձ բռնեցին որպես Օսկար Մացերատ։ Առանց նվազագույն առարկությունների ես ինձ հանձնեցի ոստիկանության իշխանությանը և, քանի որ փողոցում Ավենյու դը Իտալիում անձրև էր գալիս նրանց անձրևանոցներին, ողջ ժամանակ անհանգիստ շուրջս էի նայում։ Վախով լի աչքերով փնտրելով, մի քանի անգամ փողոցի մարդկային հոսքի մեջ, ոստիկանական մեքենան շրջապատած ամբոխի մեջ տեսա Սև խոհարարուհու սարսափելիորեն հանգիստ դեմքը։
Այժմ ինձ մոտ այլևս խոսքեր չմնացին, սակայն ես դեռ պետք է խորհեմ, թե ինչ է պատրաստվում անել Օսկարը, երբ նրան անխուսափելիորեն դուրս թողնեն հատուկ բժշկական հաստատությունից։ Ամուսնանա՞լ։ Մնալ ամուրի՞։ Երկիրը լքե՞լ։ Վերադառնալ բնորդի աշխատանքի՞ն։ Քարհա՞նք ձեռք բերել։ Հավաքել աշակերտների՞ն։ Նոր աղանդի հիմնադի՞ր դառնալ։
Բոլոր հնարավորությունները, որոնք մեր օրերում տրամադրվում են երեսուն տարեկանին, պետք է լրջագույն ձևով ստուգել, իսկ էլ ինչո՞վ դրանք ստուգել, եթե ոչ իմ թմբուկով։ Եվ այսպես, ես թմբուկի համար կստեղծեմ այն երգը, որն ինձ համար ավելի ու ավելի կենդանի ու սարսափեցնող հնչի։ Ես կկանչեմ Սև խոհարարուհուն, կխնդրեմ նրան, որպեսզի վաղն առավոտյան կարողանամ հիվանդապահ Բրունոյին տեղեկացնել, թե ինչպիսի կենսաձև է մտադիր ընտրել Օսկարը մանկական սարսափի ահագնացող ստվերի ներքո, քանզի այն, ինչը նախկինում ինձ վախեցնում էր սանդուղքների աստիճանների տակ, այն, ինչը նկուղում՝ քարածուխ վերցնելիս սարսափ էր ներշնչում, ինձ մոտ առաջացնելով վախի ծիծաղ, այն միշտ այստեղ էր, խոսում էր մատներով, հազում էր բանալու անցքի մեջ, հոգոց էր հանում վառարանի մեջ, գոռում էր դռան հետ, ամպի վերածված՝ դուրս էր լողում ծխնելույզներից, երբ նավերը մշուշի մեջ շեփոր էին հնչեցնում, կամ երբ երկու փեղկերի միջև երկար ժամերով մահանում էր ճանճը։ Նույնիսկ երբ օձաձկները փափագեցին իմ մայրիկին, իսկ մայրիկս փափագեց օձաձկներին, երբ արևն իջնում էր Թուրմբերգի ետևում և սկսում էր իր համար ապրել՝ ասես մաքուր սաթ։ Ո՞ւմ ի նկատի ուներ Հերբերթը, երբ մագլցում էր փայտի վրա։ Ինչպես նաև գլխավոր զոհասեղանի ետևում ի՞նչ արժեք կունենար ողջ կաթոլիցիզմը առանց խոհարարուհու, որը սևացնում է բոլոր խոստովարանները։ Դա նա ստվեր գցեց, երբ փլուզվեց Սիգիզմունդ Մարկուսի խաղալիքների աշխարհը, իսկ եկամտային տան բակում երեխաները, Ակսել Միշկեն ու Նուխի Էյքեն, Սյուզի Քատերը և Հենսխեն Քոլինը, դա արտասանում էին բարձրաձայն, դա երգում էին՝ մանրացված աղյուսից ապուր եփելով․ «Որտե՞ղ է մեր խոհարարուհին, Սև խոհարարուհին, Սև խոհարարուհին»։ Նա միշտ էլ այստեղ է եղել, նույնիսկ ասպրիկի համով թշշացող փոշու մեջ՝ չնայած փոշին անմեղ֊կանաչ տեսք ուներ, բոլոր զգեստապահարաններում, որտեղ ես երբևիցե թաքնվել եմ, թաքնվել է նաև նա, իսկ հետո նա վարձույթով վերցրեց Լյուցիա Ռենվանդի եռանկյունի մռութը, տապակեց հաց և կեղևվը չհանված երշիկ։ Փոշի սրբողներին քշելով տարավ ցատկահարթակ, մնաց միմիայն Օսկարը, նա հետևում էր մրջյուններին ու գիտեր, որ դա նրա ստվերն է, որը բազմացած ինչ֊որ քաղցր բան է փնտրում, և այս բոլոր բառերը՝ Օրհնյալ, Սգացող, Դարեշնորհ, Կույսերի Կույս․․․ և բոլոր քարերը՝ բազալտը, տուֆը, դիաբազը, խեցեքարի միջի խոռոչները, այդքան փափուկ գաջակիրը․․․ և բոլոր, երգով փշրված, ապակիները՝ թափանցիկ, ամենաբարակ, ապակի փչող բանվորի կողմից փչված․․․ և նաև գաղութային ապրանքները՝ երկնագույն, ֆունտանոց ու կես ֆունտանոց փաթեթների միջի ալյուրն ու շաքարը։ Հետո չորս կատուները, որոնցից մեկին Բիսմարկ էին անվանում, պատը, որը ստիպված եղան նորովի սպիտակեցնել, մահվան ճիրանն ընկած Լեհաստանը, ինչպես նաև արտակարգ հաղորդակցությունները, երբ ինչ֊որ մեկը ինչ֊որ մեկին խորտակում էր, կարտոֆիլները, որոնք աղմուկով ընկնում էին կշեռքի վրայից, այն, ինչը ոտքերի մասում նեղանում էր, գերեզմանատները, որոնց վրա կանգնում էի ես, սալքարերը, որոնց վրա ես ծնկի էի իջնում, կոկոսե ուղեգորգերը, որոնց վրա ես պառկում էի․․․ բետոնի մեջ դրոշմվածը, սոխի հյութը, որն արտասուքներ է կորզում, մատի վրայի մատանին ու կովը, որը լիզում է ինձ․․․ Մի հարցրեք Օսկարին, թե ով է նա։ Նրա մոտ այլևս բառեր չեն մնացել, քանզի այն, ինչը նախկինում նստած էր իմ մեջքին, համբուրում էր իմ կուզը, այսուհետ պետք է դուրս գա ինձ ընդառաջ։
Դարձյալ որոշ ժամանակ Սև խոհարարուհին գալիս էր իմ հետքերով։
Իսկ այժմ նա գալիս է ինձ ընդառաջ, սև։
Բառ, վերարկու, շուռ տված, սև։
Սև դրամով վճարում է, սև։
Իսկ ահա երեխաները՝ երգելիս, այլևս չեն երգում․
Այստե՞ղ է Սև խոհարարուհին։ Հա՛, հա՛, հա՛։
