Changes
/* Գլուխ 18 */
== Գլուխ 18 ==
Բայց այդ ժամանակ մեկը բզզաց․
― Մեյելլա Վայոլետ Յուե՜լ։
Վկաների տեղը բարձրացավ մի ջահել աղջիկ։ Մինչ նա ձեռքը բարձրացրած երդվում էր, որ կասի ճշմարտությունը, միայն ճշմարտությունը և ոչինչ, ճշմարտությունից բացի, և թող նրան օգնական լինի աստված, նա թվում էր բարակիրան, փխրուն, բայց երբ նստեց թիկնաթոռին՝ դեմքը դեպի մեզ, երևաց, որ նա ամրակազմ է և, հավանաբար, ծանր աշխատանքի սովոր։ Մեզ մոտ, գավառում իսկույն կիմանաս, թե ով է շուտ֊շուտ լողանում և ով տարին մեկ անգամ։ Միստեր Յուելը ասես ամբողջովին խաշված լիներ, կարծես նրա կաշին դարձել էր խիստ զգայուն և անպաշտպան, երբ նրանից շերտ առ շերտ սկսել էր պոկվել ամբողջ կեղտը։ Իսկ Մեյելլան թվում է, ուզում էր մաքրասեր երևալ, և ես հիշեցի Յուելների բակի խորդենիները։
Միստեր Ջիլմերը Մեյելլային խնդրեց՝ ձեր խոսքերով ատենակալներին պատմեք, թե ինչ է տեղի ունեցել անցյալ տարվա նոյեմբերի քսանմեկի երեկոյան, ձեր խոսքերով, խնդրում եմ։
Մեյելլան նստել ու լռում էր։
― Դուք որտե՞ղ էիք այդ երեկոյան մթնշաղին,— համբերատարությամբ սկսեց միստեր Ջիլմերը։
― Արտասանդուղքին։
― Ո՞ր արտասանդուղքին։
― Մենք միայն մի արտասանդուղք ունենք, շքամուտքի։
― Ինչո՞վ էիք զբաղված։
― Ոչնչով։
Դատավոր Թեյլորը միջամտեց․
― Դուք պարզապես մեզ պատմեցեք տեղի ունեցածի մասին։ Դուք մի՞թե չեք կարող պատմել։
Մեյելլան աչքերը չռեց նրա վրա և հանկարծ լաց եղավ։ Նա ձեռքերը սեղմել էր բերանին և հեծկլտում էր՝ ձայնը հետզհետե բարձրացնելով։ Դատավոր Թեյլորը թույլ տվեց, որ նա լաց լինի, հետո ասաց.
― Դե բավական է։ Դու միայն ճշմարտությունն ասա և ոչ ոքից էլ մի վախեցիր։ Ես հասկանում եմ, քեզ համար այս բոլորը անսովոր բան է, բայց ամաչելու ոչինչ չկա և սարսափելի՝ նույնպես։ Ինչի՞ց այդպես վախեցար։
Մեյելլան ինչ֊որ բան ասաց իր ափի մեջ։
― Ինչ ասացի՞ր,— նորից հարցրեց դատավորը։
― Նա հրե՛ն,— հեծեծաց աղջիկը և ցույց տվեց Ատտիկուսին։
― Միստեր Ֆի՞նչը։
Նա գլխով արեց թափով։
— Չեմ ուզում ես։ Նա ինձ կվառի, ոնց որ, ա՛յ, հորս վառեց՝ ձախլիկ, հա՝ ձախլիկ․․․
Դատավոր Թեյլորը քորեց ճերմակ գլուխը։ Երևում է նա դեռ երբեք առիթ չէր ունեցել հանդիպելու մի այսպիսի ծանր խնդրի։
― Քանի՞ տարեկան ես,— հարցրեց նա։
― Տասնինը և կես,— ասաց Մեյելլան։
Դատավոր Թեյլորը հազաց և անհաջող կերպով փորձեց ձայնը մեղմացնել։
― Միստեր Ֆինչը քեզ վախեցնելու ցանկություն չի ունեցել, իսկ եթե ցանկանար էլ, ես թույլ չէի տա։ Հենց դրա համար էլ ես այստեղ նստած եմ։ Դու արդեն չափահաս աղջիկ ես, ուղիղ նստիր և պատմիր, թե․․․ մեզ պատմիր, թե ի՛նչ պատահեց քեզ հետ։ Պարզապես սկսիր պատմել, պա՞րզ է։
― Այդ աղջիկը խելա՞ռ է,— շշնջացի ես Ջիմին։
Ջիմը խեթ նայեց ցած, վկայություն տվող աղջկան։
― Ո՞վ է դրան հասկանում,— ասաց Ջիմը։— Դատավորի մոտ խղճահարություն առաջացնելուն խելքը հասնում է, բայց գուցե և պարզապես․․․ Դե, ես չգիտեմ։
Մեյելլան հանդարտվեց, մի անգամ ևս վախվորած նայեց Ատտիկուսին և դեմքը դարձրեց միստեր Ջիլմերի կողմը։
― Ուրեմն, սըր, ես արտասանդուղքի վրա էի, և․․․ և այդ միջոցին նա անցնում էր մեր տան մոտով, իսկ մեր բակում մի հին պահարան կար, հերս առել էր կպչանի համար․․․ հերս ինձ պատվփրել էր ջարդել ու ինքը գնացել էր անտառ, իսկ ես ինչ֊որ վատ զգացի, և այդ րոպեին տեսա, որ նա գալիս է․․․
― Այդ ո՞վ։
Մեյելլան մատը ցցեց Թոմ Ռոբինսոնի կողմը։
― Ես ձեզ խնդրեցի արտահայտվել պարզորոշ,— ասաց միստեր Ջիլմերը։— Քարտուղարի համար դժվար է ձեր շարժումները արձանագրության մեջ գրի առնել։
― Հրե՛ս, սա,— ասաց Մեյելլան,— Ռոբինսոնը։
― Հետո ի՞նչ եղավ։
― Ես նրան ասում եմ՝ արի այստեղ, ա՛յ սևամորթ, պահարանը ջարդիր, ես քեզ հինգ ցենտ կտամ։ Դե, նրա համար հեշտ է, ոնց որ մի անգամ թքի։ Նա մտավ բակը, ես էլ գնացի ներս, որ փողը բերեմ, ետ եմ գալիս, սա վրա է քշում ինձ։ Նա իմ ետևից ներս էր մտել, ա՛յ թե ինչ։ Ու որ բկիցս չբռնեց, հայհոյանքներն էլ հետը, ինչ կեղտ ասես որ բերանից չի թափում։ Ես սկսեցի դիմադրել ու գոռալ, իսկ նա ինձ խեղդում է։ Ու տո՛ւր թե կտաս․․․
Միստեր Ջիլմերը Մեյելլային թողեց, որ մի քիչ ուշքը գլուխը գա․ նա անվերջ ձեռքի թաշկինակը պարանի նման ոլորում էր, ապա բաց արեց և սկսեց դեմքը սրբել, թաշկինակը թրջվել, ջուր էր դարձել նրա քրտնած ձեռքերի մեջ։ Նա սպասում էր, որ միստեր Ջիլմերը նորից հարց կտա, բայց ոչինչ չհարցրեց, և նա ասաց.
― Դե հետո էլ ինձ բոթում է, գցում հատակին ու խեղդում է․․․ ու ինձ հաղթեց։
― Իսկ դուք բղավո՞ւմ էիք,— հարցրեց միստեր Ջիլմերը։— Գոռում և դիմադրո՞ւմ էիք։
― Այն էլ ո՜նց էի բղավում, ամբողջ կոկորդով, և քացի էի տալիս և ճվում ինչքան ուժ ունեի։
― Իսկ հետո ի՞նչ եղավ։
― Հետո ես այնքան էլ լավ չեմ հիշում, իսկ հետո տեսնում եմ՝ հերս կանգնած է մոտս ու գոռում է. «Այդ ո՞վ է քեզ։ Այդ ո՞վ է քեզ»։ Հետո կարծես թե սիրտս մարեց, իսկ հետո ուշքի եկա, միստեր Թեյթը ինձ բարձրացնում է հատակից և տանում դույլի մոտ։
Մինչդեռ Մեյելլան պատմում էր, կարծես թե ինքնավստահ էր զգում, բայց ոչ այնպես, ինչպես հայրը, հայրը լկտի էր, իսկ աղջիկը իր բանը լավ գիտեր, կատուն, որ նստած աչքերն է կկոցում ու իրեն համար պոչը պտտեցնում, հենց դա էր, որ կար։
― Ուրեմն դուք ասում եք՝ դիմադրում էիք որքան որ կարողանում էիք։ Դիմադրում էիք ամբողջ ուժո՞վ,— հարցրեց միստեր Ջիլմերը։
― Պարզ բան է,— ասաց նա հաստատ, ինչպես ասում էր հայրը։
― Իսկ դուք վստա՞հ եք, որ նա բայց և այնպես ձեզ հաղթեց։
Մեյելլայի դեմքը ծամածռվեց, և ես վախեցա, որ նա դարձյալ լաց կլինի, բայց նա ասաց․
― Նա ինչ որ ուզում էր, այն էլ արեց։
Միստեր Ջիլմերը ափով շփեց լերկ գագաթը և դրանով հիշեցրեց, որ շոգ օր էր։
― Առայժմ բավական է,— ասաց նա սիրալիր,— բայց դուք մնացեք այդտեղ։ Ես կարծում եմ՝ սարսափելի, ժանիքավոր միստեր Ֆինչը նույնպես կցանկանա ձեզ որոշ բաներ հարցնել։
― Մեղադրողին չի վերապահվում վկաներին գրգռել դատապաշտպանի դեմ,— չոր ասաց դատավոր Թեյլորը։― Համենայն դեպս, այսօր դա անտեղի է։
Ատտիկուսը տեղից ելավ, ժպտաց, բայց չմոտեցավ վկաների պատվանդանին, այլ սերթուկի կոճակները քանդեց, բթամատերը խրեց ժիլետի թևատեղերը և դանդաղ ուղղվեց դեպի պատուհանը։ Նայեց փողոց, բայց, երևում է, այնտեղ ոչինչ հետաքրքիր չտեսավ, ետ դարձավ և մոտեցավ վկային։
Շատ տարիների փորձից ես հասկացա, որ նա լուռ ինչ-որ բան էր որոշում։
― Միսս Մեյելլա,— ասաց նա ժպտալով,— ես առայժմ բնավ չեմ ցանկանում ձեզ վախեցնել։ Եկեք ավելի լավ է ձանոթանանք։ Քանի՞ տարեկան եք։
― Ես արդեն ասել եմ, տասնինը, ա՛յ այն դատավորին եմ ասել։― Մեյելլան հերսոտ գլխով արավ դատավոր Թեյլորի կողմը։
― Այո՛, այո՛, մեմ, միանգամ այն ճիշտ է։ Դուք ներողամիտ եղեք իմ նկատմամբ, միսս Մեյելլա, իմ հիշողությունը այլևս նախկինը չէ, ծերությունս մոտենում է, և եթե ես հանկարծ հարցնեմ այնպիսի բաներ, որոնց մասին դուք արդեն ասել եք, այդուհանդերձ ինձ կպատասխանեք, այնպես չէ՞։ Շա՜տ լավ։
Մեյելլայի դեմքից ես չկարողացա հասկանալ, Ատտիկուսը այդ որտեղի՞ց հնարեց, թե նա համաձայն է պատասխանելու։ Մեյելլան նայում էր նրան թունալից։
― Մի բառ էլ անգամ չեմ ասի, երբ որ ինձ ծաղրուծանակ եք անում,— հայտարարեց նա։
― Ինչպես ասացի՞ք, մեմ,— հարցրեց Ատտիկուսը շփոթված։
― Երբ որ ինձ ծաղրում եք։
Դատավոր Թեյլորը ասաց.
― Միստեր Ֆինչը ձեզ երբեք չի ծաղրել։ Այդ որտեղի՞ց հնարեցիր։
Մեյելլան աչքի տակով նայեց Ատտիկուսին։
― Բա ի՞նչ է մի գլուխ ինձ անվանում «մեմ Մեյելլա, միսս Մեյելլա»։ Կարծես ինձ վարձել եք, որ գամ ու ձեր ծաղրուծանակը քաշեմ, եղածն էլ հերիք է։
Ատտիկուսը դարձյալ անշտապ քայլեց դեպի պատուհանները, դատավոր Թեյլորին թողնելով, որ ինքը տակից դուրս գա։ Դատավոր Թեյլորը այնպիսի մարդ չէր, որ մեղքդ գար, բայց ես շատ խղճացի նրան, նա այնպես էր չարչարվում Մեյելլային բացատրելու, թե ինչը ինչոց է․
― Դա պարզապես միստեր Ֆինչի սովորությունն է։ Ես և նա ահա քանի-քանի տարի է ծառայում ենք այստեղ միասին, և միստեր Ֆինչը միշտ էլ ամենքի հետ խոսել է քաղաքավարությամբ։ Նա քեզ չի ցանկանում ծաղրել։ Նա միայն ցանկանում է լինել քաղաքավարի։ Այդպես է նրա սովորությունը։
Դատավորը հենվեց աթոռի թիկնակին։
— Շարունակեցե՛ք, Ատտիկուս, և թող արձանագրությունից երևա, որ վկային ոչ ոք ծաղրի չի ենթարկել, չնայած նա այլ կերպ է մտածում։
Հետաքրքիր է, արդյոք որևէ մեկը որևէ ժամանակ նրան մեմ և միսս Մեյելլա անվանե՞լ էր։ Հավանաբար ոչ, եթե նա վիրավորվում էր ամենասովորական հարգալից դիմումից։ Այդ ինչ կյանք էր եղել նրա կյանքը։ Շատ շուտով ես այդ հասկացա։
― Այսպես ուրեմն, դուք ասում եք՝ տասնինը տարեկան եք,— ասաց Ատտիկուսը։— Քանի՞ եղբայր և քույր ունեք։
Նա հեռացավ պատուհանից և մոտեցավ վկաների պատվանդանին։
― Յոթ,— ասաց Մեյելլան, և ես մտածեցի՝ մի՞թե նրանք բոլորն էլ հենց այնպիսին են, ինչպիսին այն մեկն է, որին ես տեսա դպրոց գնալուս առաջին օրը։
― Դուք ավա՞գն եք։ Բոլորից մե՞ծը։
― Այո՛։
― Ձեր մայրը վաղո՞ւց է մեռել։
― Չգիտեմ․․․ վաղուց։
― Դուք դպրոց երբևէ գնացե՞լ եք։
― Կարդում և գրում եմ հորիցս ոչ վատ։
Մեյելլան խոսում էր ճիշտ այնպես, ինչպես միստեր Ջինգլը, որի մասին կարդացել էի գրքում։
― Երկա՞ր ժամանակ եք դպրոց հաճախել։
― Երկու ձմեռ․․․ Գուցե երեք․․․ ես չգիտեմ։
Դանդաղ, բայց ճշտորեն ես սկսեցի հասկանալ, թե ինչ է Ատտիկուսի մտադրությունը․ տալով այնպիսի հարցեր, որոնք միստեր Ջիլմերը չէր կարող համարել այնքան անկարևոր և գործին չվերաբերող, որ բողոքաբկեր, նա կամաց-կամաց և ակնառու ցույց էր տալիս ատենակալներին, թե ինչպիսի վիճակ էր տիրում Յուելների տանը։ Ահա թե ինչ իմացան ատենակալները. ընտանիքը տրված նպաստով հնարավորություն չունի գոյությունը պահելու, ավելի ճիշտ, եղած փողն էլ հայրը ամբողջովին խմելու է տալիս․․․ Երբեմն գընում է ճահիճները և մի քանի օր շարունակ մնում այնտեղ, վերադառնում է հարբած, ընդհանրապես ցրտեր սակավ են լինում, կարելի է բոբիկ էլ վազել, բայց եթե ցուրտը նեղում է, հին ավտոդողից կարելի է մի շքեղ ոտնաման սարքել, ջուր բերում են առվակից, որը հոսում է աղբանոցի մոտով․․․ տան մոտը աղբ չեն թափում․․․ Դե, ինչ վերաբերում է մաքրությանը, ամեն մեկը իր գլխի ճարը տեսնում է. ուզում ես լողանալ, ջուր կրիր․ փոքրիկները չմրսելու համար տնից դուրս չեն գալիս, նրանք բոլորն էլ քոսոտել են. մի լեդի կար, նա միշտ գալիս ու հարցնում էր, թե ինչու եմ դպրոցը թողել, և ինչ որ պատասխանում էի, բոլորը գրում էր։ Տանը երկու հոգի կարդալ-գրել գիտեն, էլ ինչու համար մյուսներն էլ սովորեն․․․ Նրանք տանն էլ են հորս պետք․․․
― Միսս Մեյելլա,— ասես հակառակ իր կամքի, ասաց Ատտիկուսը,— երիտասարդ մի աղջիկ, ինչպիսին դուք եք, հավանաբար բարեկամներ ու ընկերուհիներ ունի։ Ո՞ւմ հետ եք դուք մտերմություն անում։
― Մտերմությո՞ւն։
― Այո։ Դուք իսկի չե՞ք հանդիպում ձեր հասակակիցներին կամ որևէ մեկին՝ լինի դա ձեզանից մեծ կամ փոքր։ Դուք ծանոթ աղջիկներ կամ տղաներ ունե՞ք։ Ամենասովորական ընկերներ։
Մինչ այդ Մեյելլան պատասխանում էր անբարյացակամ, բայց հանդարտ, իսկ այդտեղ նա հանկարծ գազազեց․
― Նորի՞ց սկսեցիք ծաղրուծանակը, միստեր Ֆինչ։
Ատտիկուսը դա բավականին հասկանալի պատասխան համարեց իր հարցին։
― Դուք սիրո՞ւմ եք ձեր հորը, միսս Մեյելլա,— հարցրեց նա։
― Այսինքն՝ ոնց թե սիրում եմ։
― Ես ուզում եմ ասել նա բարի՞ է, ձեզ համար հե՞շտ է նրա հետ ապրելը։
― Հա՛, ոչինչ, յոլա գնացող է, բայց ա՛յ, երբ որ․․․
― Երբ որ՝ ի՞նչ։
Մեյելլան հայացքը գցեց հորը, նա ամբողջ ժամանակ նստած օրորվում էր աթոռի վրա այնպես, որ աթոռի թիկնակը դիպչում էր միջնորմին։ Իսկ հիմա նա ուղղվեց, սպասելով, թե աղջիկը ինչ կասի։
― Այն ժամանակ ոչինչ,— ասաց Մեյելլան,— ես ախր ասացի, որ յոլա գնացող է։
Միստեր Յուելը նորից սկսեց աթոռի վրա օրորվել։
― Միայն այն ժամանակ այնքան էլ յոլա գնացող չի, երբ հարբո՞ւմ է,— հարցրեց Ատտիկուսը այնքան մեղմ, որ Մեյելլան գլխով արեց։
― Նա երբևէ ձեզ հետապնդե՞լ է։
― Այդ ի՞նչ էր։
― Երբ նա եղել է․․․ զայրացած, նա ձեզ երբե՞ք չի ծեծել։
Մեյելլան նայեց շուրջը, հետո ցած՝ դատարանի քարտուղարին, ապա հայացքը բարձրացրեց ու նայեց դատավորին։
― Պատասխանեցեք հարցին, միսս Մեյելլա,— ասաց դատավոր Թեյլորը։
― Նա ինձ ծնվածս օրից մատով անգամ չի դիպել,― վճռաբար պատասխանեց Մեյելլան։— Նույնիսկ մատով էլ չի դիպել։
Ատտիկուսի ակնոցը սողաց դեպի քթի ծայրը, նա ակնոցը ետ տարավ իր տեղը։
― Ես և դուք շատ հաճելի զրույց ունեցանք, միսս Մեյելլա, իսկ հիմա, ես կարծում եմ, ժամանակն է անդրադառնալու գործին։ Դուք ասացիք՝ խնդրել եք Թոմ Ռոբինսոնին ջարդելու․․․ ջարդելու ի՞նչ։
― Պահարանը, մի հին կոմոդ, կողքից դարակներով։
― Թոմ Ռոբինսոնին դուք լավ ճանաչո՞ւմ էիք։
― Ա՛յդ ինչ էր։
― Ես ասում եմ՝ դուք գիտեի՞ք, թե նա ով է, որտեղ է ապրում։
Մեյելլան գլխով արեց,
― Թե ով էր, գիտեի, նա մեր տան մոտով ամեն օր անցնում էր։
― Եվ այդ օրը դուք առաջին անգամ խնդրեցիք գալ ձեր բակը։
Այդ հարցից Մեյելլան նույնիսկ մի թեթև վեր թռավ։ Ատտիկուսը դարձյալ ճամփորդում էր դեպի պատուհանը, նա ամբողջ Ժամանակ այդպես էր անում՝ հարցը տալիս էր, հեռանում, նայում պատուհանից դուրս և կանգ առնում, սպասում պատասխանի։ Նա չտեսավ, թե Մեյելլան ինչպես վեր թռավ, բայց կարծում եմ, գուշակեց։ Դարձավ նրան և հոնքերը բարձրացրեց։ Եվ նորից սկսեց։
― Եվ այդ ժամանակ․․․
― Հա՛, առաջին անգամ։
― Իսկ նախքան այդ, դուք նրան երբեք չե՞ք խնդրել գալ ձեր բակը։
Այժմ նա այլևս Մեյելլային անակնկալի չբերեց։
― Պարզ է, չեմ խնդրել, երբեք չեմ խնդրել։
― Մեկ անգամ պատասխանեցեք և բավական է,— հանդարտ նկատեց Ատտիկուսը։— Եվ դուք նրան որևէ պատահական աշխատանք չե՞ք հանձնարարել։
― Կարելի է և հանձնարարել եմ,— ավելի ներողամիտ պատասխանեց Մեյելլան։— Ինչ է, դրա նման սևերեսներ քի՞չ կան։
― Դուք չե՞ք հիշում մի այդպիսի դեպք ևս։
― Ո՛չ։
― Դե լավ, անցնենք այդ երեկո տեղի ունեցած դեպքերին։ Դուք ասացիք՝ երբ դուք մտաք սենյակը և շրջվեցիք, Թոմ Ռոբինսոնը կանգնած էր ձեր ետևում, այդպե՞ս է։
― Այո։
― Եվ դուք ասացիք, որ նա բռնեց ձեր կոկորդից, սկսեց հայհոյել և գարշելի խոսքեր ասել, այդպե՞ս է։
― Այդպես է։
Հանկարծ պարզվեց, որ Ատտիկուսի հիշողոլթյունր իսկի էլ վատը չէ։
― Դուք ասացիք՝ նա բռնեց ինձ և սկսեց խեղդել, և հաղթեց։ Այդպե՞ս է։
― Այդպես էլ ասել եմ։
― Եվ դուք հիշո՞ւմ եք, որ նա խփեր ձեր դեմքին։
Վկան կարկամեց․
― Դուք կարծես թե լավ եք հիշում, որ նա ձեզ խեղդում էր։ Եվ դուք ամբողջ ժամանակ դիմադրում էիք, այդպե՞ս է։ Դուք «քացի էիք տալիս» և «գոռում ամբողջ ուժով»։ Իսկ դուք հիշո՞ւմ եք, թե նա ինչպես էր խփում ձեր դեմքին։
Մեյելլան լռում էր, թվում էր, նա աշխատում էր կողմնորոշվել։ Ես նույնիսկ մտածում էի, որ նա թերևս միստեր Թեյթի նման ջանում է պատկերացնել, թե ինչպես է դիմացի մարդը կանգնած լինում։ Հետո նա նայեց միստեր Ջիլմերին։
― Դա չէ՞ որ շատ հասարակ հարց է, միսս Մեյելլա, ապա մի անգամ ևս լսեցեք։ Հիշո՞ւմ եք, թե մեղադրյալը ինչպես էր ձեր դեմքին խփում։— Այժմ Ատտիկուսը այլևս այնպես մեղմ և բարեհամբույր չէր խոսում. նրա ձայնը դարձավ իրավաբանական՝ չոր, անկիրք։— Հիշո՞ւմ եք, թե նա ինչպես էր ձեր դեմքին խփում։
― Որ նա խփած լինի, ոչ, չեմ հիշում։ Այո, թո՛ւ, այո, խփել է։
― Վերջին խոսքը կարելի է համարել ձեր վերջնական պատասխա՞նը։
― Հը՞։ Դե հա, խփել է․․․ չեմ հիշում, ոչինչ չեմ հիշում ես․․․ ամեն ինչ այնքան արագ ստացվեց․․․
Դատավոր Թեյլորը խստադեմ նայեց Մեյելլային։
― Հարկավոր չէ արտասվել, օրիորդ․․․— սկսեց նա։
Բայց Ատտիկուսն ասաց.
― Թույլ տվեք լաց լինի, թե որ ցանկանում է, ձերդ գերապատվություն։ Մենք ինչքան ասեք ժամանակ ունենք։
Մեյելլան զայրացած քիթը վեր քաշեց և նայեց Ատտիկուսին։
― Ես բոլոր հարցերին կպատասխանեմ․․․ Ինձ քաշել բերել է այստեղ, դեռ ծաղրում էլ է։ Ես բոլոր հարցերին կպատասխանեմ․․․
― Հրաշալի՜ է,— ասաց Ատտիկուսը։— Մանավանդ որ այնքան էլ շատ հարցեր չեն մնացել։ Այսպես ուրեմն, միսս Մեյելլա, դուք վկայություն եք տալիս, որ մեղադրյալը ձեզ խփել է, բռնել է ձեր պարանոցը, խեղդել և ձեզ հաղթահարել։ Ես կցանկանայի իմանալ, դուք լրիվ հավատացա՞ծ եք, թե մատնացույց եք անում իսկական հանցավորին։ Դուք կճանաչե՞ք ձեր առջև կանգնած այն մարդուն, որը բռնություն է գործադրել ձեզ վրա։
― Իհարկե, ահա՛, հենց նա է որ կա։
Ատտիկուսը դարձավ իր պաշտպանյալին։
― Կանգնեցեք, Թոմ։ Թող միսս Մեյելլան մի լավ ձեզ նայի։ Դա ա՞յն մարդն է, միսս Մեյելլա։
Թոմ Ռոբինսոնը թափահարեց լայն ուսերը, որոնց վրա պիրկ ձգված էր հասարակ բամբակյա վերնաշապիկը։ Կանգնեց և աջ ձեռքով հենվեց աթոռի թիկնակին։ Նրա տեսքը մի տեսակ տարօրինակ էր, կարծես նա կռացած էր մի կողմի վրա, բայց այդ նրանից չէր, որ ծուռն էր կանգնել։ Ձախ ձեռքը մի ամբողջ ֆուտ կարճ էր աջից և կախված էր ինչպես անշունչ իր։ Ձեռքի թաթը փոքրիկ էր, չոր, նույնիսկ վերնասրահից էլ երևում էր, որ նա այդ ձեռքով ոչինչ չի կարող անել։
― Նայի՛ր, մեծաչքանի,— շնչասպառ ասաց Ջիմը։― Նայի՛ր։ Ձերդ արժանապատվություն, այո, նա հաշմանդամ է։
Արժանապատիվ Սայքսը իմ վրայով կռացավ և շշուկով սաց Ջիմին․
― Նրա ձեռքը մեքենայի տակն է մնացել, դեռ փոքր տղա էր, միստեր Դոլֆուս Ռեյմոնդի պլանտացիայում բամբակ էր հավաքում, որ ձեռքը ընկավ մեքենայի տակ․․․ Նա այն ժամանակ քիչ մնաց, որ արյունաքամ լիներ․․․ Ամբողջ միսը ոսկորից պոկել էր։
― Սա այն նույն մա՞րդն է, որ ձեզ բռնաբարել է, միսս Մեյելլա։
― Պարզ է, նա է որ կա։
Ատտիկուսը մի հարց ևս տվեց, միայն մի խոսք։
― Ինչպե՞ս։
Մեյելլան գազազեց․
― Ես չգիտեմ ինչպես, բայց բռնաբարել է․․․ Ես ասացի չէ՞, որ ամեն ինչ շատ արագ ստացվեց․․․
― Եկեք քննենք հանգիստ,— սկսեց Ատտիկուսը, բայց միստեր Ջիլմերը նրան ընդհատեց, այս անդամ ինքը բողոքում է ոչ այն բանի համար, որ հարցը էական չէ և գործին չի վերաբերում, այլ որ Ատտիկուսը ահաբեկում է վկային։
Դատավոր Թեյլորը ծիծաղեց.
― Թողեք այդ, Հորեյս, նստեցեք և ձեզնից բաներ մի հնարեք։ Եթե որևէ մեկը ահաբեկում է, այդ ավելի շուտ վկան է ահաբեկում Ատտիկուսին։
Բացի դատավոր Թեյլորից, դահլիճում ոչ ոք չծիծաղեց, նույնիսկ մանկիկներն էլ էին սսկվել, ես հանկարծ մտածեցի, որ միգուցե նրանք խեղդվել էին մայրերի կրծքերին։
― Այսպե՜ս, միսս Մեյելլա,― ասաց Ատտիկուսը դուք վկայում եք, որ մեղադրյալը ձեզ խփել է և խեղդել է․․․ Դուք ասացիք, որ նա գաղտագողի ձեր ետևից մոտեցել է և ձեզ հարվածել այնպես, որ դուք կորցրել եք ձեր գիտակցությունը, դուք ասել եք, որ երբ դուք շրջվել եք, նա կանգնած է եղել ձեր ետևում․․․— Ատտիկուսը հեռացավ դեպի իր սեղանը և այժմ չոր մատներով թմբկահարում էր սեղանը իր խոսքերի տակտին համապատասխան։— Չէի՞ք ցանկանա վերանայել ձեր ցուցմունքի որևէ մասը։
― Դուք ուզում եք, որ ասեմ այն, ինչ չի՞ եղել։
― Ո՛չ, մեմ, ես ուզում եմ, որ դուք ասեք այն, ինչ եղել է։ Խնդրում եմ, մեզ նորից ասացեք, թե ինչպես է տեղի ունեցել դեպքը։
― Ես արդեն ասել եմ։
― Դուք ասացիք, որ շրջվեցիք և տեսաք, որ նա կանգնած է ձեր ետևում։ Եվ այդ ժամանակ նա սկսեց ձեզ խեղդե՞լ։
― Այո։
― Իսկ հետո դադարեց խեղդելուց և սկսեց հարվածել ձեր դեմքի՞ն։
― Դե հա՛, ես արդեն ասել եմ։
― Եվ խփեց ձեր աչքին՝ աջ ձեռքի բռունցքո՞վ։
― Ես կռացա և․․․ նրա բռունցքը վրիպեց, ա՛յ, այսպես եղավ։ Ես կռացա, բռունցքը վրիպեց։
Մեյելլան վերջապես հասկացավ, թե բանն ինչումն է։
― Դուք հանկարծ այդ ամենը շատ պարզ հիշեցիք։ Հենց քիչ առաջ ձեր հիշողությունները այդքան հստակ չէին, այդպես չէ՞։
― Ես ասել եմ՝ նա ինձ խփեց։
― Դե լավ։ Նա ձեզ խեղդել է, խփել, հետո բռնաբարե՞լ, այդպե՞ս է։
— Դե պարզ է։
― Դուք ամրակազմ աղջիկ եք, դուք ի՞նչ էիք անում այդ ամբողջ ընթացքում։
― Ես ախր ձեզ ասել եմ, ես բղավում էի ամբողջ ուժով, և՛ քացով խփում, և՛ դիմադրում․․․
Ատտիկուսը դանդաղ ակնոցը հանեց, առողջ աչքով անթարթ նայելով Մեյելլային, սկսեց իրար ետևից հարցեր տեղալ։ Դատավոր Թեյլորր նրան ընդհատեց։
― Հարցերը մեկ֊մեկ տվեք, Ատտիկուս։ Հնարավորություն տվեք, որ վկան պատասխանի։
― Շատ լավ։ Դուք ինչո՞ւ չփախաք։
― Ես աշխատում էի, բայց․․․
― Աշխատո՞ւմ էիք, իսկ ի՞նչն էր ձեզ խանգարում։
― Ես․․․ Նա ինձ գցեց գետին։ Ա՛յ թե ինչ, նա ինձ գցեց գետին և ընկավ վրաս։
― Եվ դուք ամբողջ ժամանակ բղավո՞ւմ էիք։
― Պարզ է, բղավում էի։
― Հապա ինչպե՞ս եղա վ, որ ձեր եղբայրներն ու քույրերը չլսեցին։ Նրանք որտե՞ղ էին։ Աղբանոցո՞ւմ։
Ոչ մի պատասխան
― Կամ միգուցե դուք բղավել եք միայն այն ժամանակ, երբ եկել է ձեր հայրը։ Իսկ մինչ այդ, մտքներովդ էլ չի անցել բղավել, ճի՞շտ է։
Ոչ մի պատասխան։
― Միգուցե դուք բղավել եք ոչ թե Թոմ Ռոբինսոնի պաաճառով, այլ ձեր հոր։ Այդպես չէ՞ միթե։
Ոչ մի պատասխան։
― Ձեզ ո՞վ է ծեծել։ Թոմ Ռոբինսո՞նը, թե՞ ձեր հայրը։
Ոչ մի պատասխան։
― Զեր հայրը պատուհանից ի՞նչ տեսավ, հանցավոր բռնաբարությո՞ւն, թե այդ կատարելու ցանկության բացակայություն։ Ինչո՞ւ ճշմարտությունը չասել, աղջի՛կ, միթե Բոբ Յուելը չէ ձեզ ծեծել։
Ատտիկուսը երեսը շրջեց Մեյելլայից, նրա դեմքը այնպիսի արտահայտություն ուներ, կարծես փորի ցավը բռնել էր, իսկ Մեյելլայի դեմքը վախվորած էր և չարությամբ լի։ Ատտիկուսը նստեց իր տեղը և սկսեց թաշկինակով ակնոցը սրբել։
Հանկարծ Մեյելլան վերստացավ խոսելու ընդունակությունը։
― Ես ուզում եմ բան ասել․․․
Ատտիկուսը գլուխը բարձրացրեց։
― Դուք ուզում եք մեզ պատմել, թե իրականում ինչպես է եղել։
Բայց աղջիկը նրա ձայնում ցավակցություն չլսեց։
— Ես բան ունեմ ասելու, իսկ հետո ես մի հատիկ բառ էլ չեմ ասի։ Այդ սևամորթը իմ հախից եկավ, և եթե դուք՝ այդ բոլոր ազնիվ պարոններդ, այդ բանը նրան կներեք, ուրեմն, դուք ամենքդ պարզապես գարշահոտ, ստոր վախկոտներ եք, ահա՛ ձեզ ամբողջ ասելիքս, ստո՛ր վախկոտներ և ձեր ամբողջ թայֆան էլ։ Եվ իզուր այստեղ ազնվություն խաղացիք, միստեր Ֆինչ, և իզուր ինձ անվանեցիք «մեմ» և «միսս Մեյելլա», և ամեն տեսակ․․․
Այստեղ նա իսկականից լաց եղավ։ Նրա ուսերը ցնցվում էին զայրալից հեկեկանքից։ Նա այլևս ոչ մի հարցի չպատասխանեց, նույնիսկ միստեր Ջիլմերի, որը փորձում էր թեկուզ մի բան դուրս քաշել նրանից։ Ես կարծում եմ, եթե Մեյելլան այդքան աղքատ ու հետամնաց չլիներ, դատավոր Թելորը նրան կբանտարկեր հասարակության ներկայությամբ դատարանին վիրավորանք հասցնելու համար։ Ատտիկուսը ինչ-որ կերպ, ես շատ էլ չեմ հասկանում, թե հատկապես ինչպես, նրան խիստ նեղն էր գցել, բայց այդ բանը Ատտիկուսին և ոչ մի բավականություն չէր պատճառում։ Նա նստած էր իր սեղանի շուրջը, գլուխը խոնարհած, իսկ Մեյելլան իջավ պատվանդանից և նրա մոտով գնաց իր տեղը՝ նայելով Ատտիկուսին այնպիսի ոխակալությամբ ու ատելությամբ, որ ես երբեք կյանքումս չէի տեսել՝ մեկն ու մեկը այդպես նայեր։
Միստեր Ջիլմերը դատավորին հայտնեց, որ առայժմ հարցեր չունի, և դատավոր Թեյլորը ասաց․
― Ժամանակն է, որ հանգստանանք։ Տասը րոպեով ընդմիջում կանենք։
Ատտիկուսը և միստեր Ջիլմերը դատավորի թիկնաթոռի առաջ մոտեցան միմյանց, մի բան շշնջացին և վկաների պատվանդանի ետևում գտնվող դռնով դուրս եկան, դրանից հայտնի եղավ, որ մենք բոլորս կարող էինք ընդարմացումից ազատվել։ Միայն այդ միջոցին ես նկատեցի, որ նստած եմ եղել նստարանի հենց ծայրին և ոտքերս անզգայացել են։ Ջիմը տեղից ելավ, ձգվեց և հորանջեց, նրա ետևից էլ Դիլլը, իսկ արժանապատիվ Սայքսը սկսեց դեմքը գլխարկով սրբել։ Անտանելի շոգ է, ասաց նա։
Միստեր Բրակստոն Անդերվուդը, որը ամբողջ ժամանակ զգաստ նստած էր մամուլի ներկայացուցչի համար դրված բազկաթոռում և սպունգի նման ծծում էր վկաների ցուցմունքները, այժմ հայացքը բարկացած պտտեց սևամորթների վերնասրահով մեկ և հանդիպեց իմ հայացքին։ Փնչացրեց ու երեսը շրջեց։
― Ջի՛մ,— ասացի ես,— միստեր Անդերվուդը մեզ տեսավ։
― Դա ոչինչ, Ատտիկուսին չի ասի, նա պարզապես այդ մասին կտպի իր «Տրիբյունի» խրոնիկայում։
Ջիմը նորից սկսեց ինչ֊որ բացատրել Դիլլին, հավանաբար այն, ինչ մինչև այժմ ամենահետաքրքիրն էր եղել, իսկ ինձ թվում էր հակառակը։ Ատտիկուսը և Ջիլմերը միմյանց հետ երկար վեճեր չունեցան, միստեր Ջիլմերը կարծես չուզենալով էր հանձն առել մեղադրողի դերը, վկաները պատասխանում էին հնազանդ և չէին ընդդիմանում։ Բայց Ատտիկուսը մի ժամանակ ինձ ասել էր, որ ամեն մի իրավաբան, որի խելքին փչում է իր ուզածով մեկնաբանել վկաների ցուցմունքները, վերջ ի վերջո դատավոր Թեյլորից խիստ նկատողություն է ստանում։ Ատտիկուսը ցանկանում էր, որպեսզի ես հասկանամ՝ արտաքուստ դատավոր Թեյլորը ծույլ և քնատ մարդու տպավորություն է թողնում, բայց նրա աչքին թող չես փչի։ Շուտով դատավոր Թեյլորը վերադարձավ և նորից տեղավորվեց իր պտտվող բազկաթոռին։ Ժիլետի գրպանից մի սիգարետ հանեց և սկսեց մտախոհ զննել։ Ես արմունկով հրեցի Ջիմի կողը։ Զննելով սիգարետը, դատավորը կատաղի կծեց։
― Մենք երբեմն գալիս ենք հատկապես նրան դիտելու,— բացատրեցի ես Դիլլին։— Հիմա մինչև երեկո դա նրան հերիք է։ Հապա նայիր։
Չկասկածելով, որ իրեն վերնասրահից նայում են, դատավոր Թեյլորը շրթունքներով ճարպկորեն առաջ տարավ սիգարետի կծած ծայրը․․․ Հո՛պ, և այն թռավ թքամանը, մենք նույնիսկ լսեցինք, թե «արկը» ինչպես թրխկաց ուղիղ մեջը։
― Գրազ կգամ, որ դիպուկ թքելու մեջ նրան ոչ ոք չի հասնի,— քրթմնջաց Դիլլը։
Սովորաբար, ընդմիջումի ժամանակ հասարակությունը դահլիճից դուրս էր գալիս, իսկ այսօր տեղից ոչ ոք չշարժվեց։ Նույնիսկ Անբաններն էլ էին մնացել, չնայած նրանց չհաջողվեց ամաչեցնել ջահելներին, որպեսզի նրանք տեղները տային իրենց, և ստիպված էին ամբողջ ժամանակ պատի տակ կանգնել։ Միստեր Թեյթը, կարծեմ, կարգադրել էր ոչ ոքի թույլ չտալ ընդհանուր զուգարանից օգտվել, բացի դատական կազմից։
Ատտիկուսը և միստեր Ջիլմերը վերադարձան, և միստեր Թեյլորը նայեց իր ժամացույցին։
― Շուտով չորսը կլինի,— ասաց նա։
Հանելուկային էր ու անհասկանալի, դատարանի շենքի ժամացույցը այդ ընթացքում պետք է, որ առնվազն երկու անգամ խփած լիներ, այնինչ ոչ մի անգամ չէի լսել։
― Կփորձենք այսօր ևեթ վերջացնե՞լ,— հարցրեց դատավոր Թեյլորը։— Ինչպես է ձեր կարծիքը, Ատտիկուս։
― Թերևս կարելի է և վերջացնել,— ասաց Ատտիկուսը։
― Քանի՞ վկա ունեք։
― Մեկ։
― Դե ինչ, լսենք նրան։
== Գլուխ 19 ==
