Changes
/* II */
Երբ Հովսեփին եղբայրները
Եգիպտացուն վաճառեցին։
</poem>
===III===
Վանականը տեսնելով, որ իրեն չեն արգելում խոսել՝ քիթը տնկում էր նավի վրա, և որպեսզի նա ավելի մեծ եռանդով քարոզ կարդա՝ նավաստիներն ու գուգազները վատաբանում էին սուրբ կույսին և կաթոլիկ եկեղեցու մյուս սրբերին ու սրբուհիներին։
Այնժամ նա մոլեգնելով հազար լուտանք էր տեղում նրանց վրա։
― Այո, այո, ահավասիկ ընկել եմ ես գյոզերի քաղաքը, ― գոչում էր նա։ ― Հենց դուք եք երկրի անիծյալ կրծողները, այո։ Եվ դեռ ասում են, որ ինկվիզիտորը՝ այդ սուրբ մարդը, դրանցից քիչ է խարույկի մատնել։ Ո՛չ։ Այդ կեղտոտ զեռուներից դեռ շատ է մնացել։ Այո, մեր տեր արքայի այս պատվական ու խիզախ նավերի վրա, որոնք առաջ այնքան մաքուր էին ու լավ լվացված, հիմա տեսնում եմ գյոզ ճիճուներին, այո, գարշահոտ ճիճուներին։ Այո, ճիճու են, կեղտոտ, գարշահոտ, պիղծ ճիճու են և՛ երգասաց նավապետը, և՛ աղտեղություններով տռզած փորը լցրած խոհարարը, և՛ մնացած բոլորը՝ իրենց աստվածապիղծ կիսալուսիններով։ Երբ արքան հրետանային լվացումով մաքրի իր նավերը, պետք կլինի հարյուր հազար ֆլորինից ավելի վառոդ ու արկ՝ այս աղտոտ ու գարշ վարակը վերացնելու համար։ Այո, դուք ամենքդ էլ ծնված եք անկողնախորշում տիկին Լյուցիֆերի, որ դատապարտված է ապրելու Սատանայի հետ՝ որդնակեր պատերի մեջ, որդնաշեն վարագույրների տակ, որդե ներքնակի վրա։ Այո, հենց այդտեղ էլ իրենց պիղծ կենակցությամբ նրանք աշխարհ բերին գյոզերին։ Այո, թքել եմ ես ձեզ վրա։
Այս խոսքերի վրա գյոզերն ասացին․
― Ի՞նչ եք այս դատարկապորտին պահել այստեղ, որ միայն հայհոյանքներ դուրս տալ գիտե։ Եկեք կախենք։
Եվ սկսեցին կախելու պատրաստություն տեսնել։
Երբ վանականը տեսավ պարանը պատրաստ, ելարանը կայմին դրած և մոտենում էին իր ձեռքերը կապելու՝ ողբագին ասաց․
― Խղճացե՜ք ինձ, պարո՛ն գյոզեր, զայրույթի դևն է խոսում իմ սրտում և ոչ թե ձեր խոնարհ գերին՝ մի խեղճ վանական, որ միայն մի պարանոց ունի այս աշխարհում․ շնորհագեղ սինյորնե՛ր, գթացե՜ք ինձ․ եթե ուզում եք՝ բերանս խցկեցեք ժանտատանձով․ դա զզվելի պտուղ է, բայց մի՛կախեք ինձ։
Սակայն գյոզերը առանց նրան լսելու և չնայած նրա կատաղի դիմադրության՝ քաշում էին դեպի ելարանը։ Նա այնպես սուր ճիչ արձակեց, որ Լամմեն ասաց խոհանոցում գտնվող և իր վերքը կապող Ուլենշպիգելին․
― Որդյա՛կ իմ, որդյա՛կ իմ, խոզ են գողացել ախոռից և մորթում են։ Ա՜խ ավազակնե՜ր, եթե կարողանայի վեր կենա՜լ։
Ուլենշպիգելը տախտակամած բարձրացավ և միայն վանականին տեսավ։ Հենց որ սա տեսավ նրան՝ ծունկ չոքեց ու ձեռքերը պարզելով նրան՝ ասաց․
― Տյա՛ր նավապետ, կապիտան քաջարի գյոզերի, որ ահեղ ես ծովի ու ցամաքի վրա, ձեր գուգազներն ուզում են կախել ինձ՝ որովհետև լեզվով մեղանչել եմ։ Անարդար պատիժ է դա, տյա՛ր նավապետ, որովհետև այդպես որ դատեն՝ հարկ կլիներ կանեփե փողկապ հագցնել բոլոր փաստաբաններին, դատախազներին, քարոզիչներին ու կանանց, և աշխարհը կամայանար։ Փրկեցե՜ք ինձ, տե՛ր իմ, պարանից․ ես կաղոթեմ ձեզ համար, դուք կազատվեք մշտնջենական դատապարտումից․ ներում շնորհեցե՜ք ինձ։ Շաղակրատության դևը հրապուրեց ինձ և անդադրում խոսեցրեց։ Շատ մեծ դժբախտություն է դա։ Այնժամ մաղձս թթվում է և ինձ ասել է տալիս անթիվ բաներ, որ երբեք չեմ մտածում։ Շնո՜րհք արեք, տյա՛ր նավապետ, և դուք ամենքդ էլ, պարոնա՛յք, խնդրեցե՜ք ինձ համար։
Հանկարծ Լամմեն միայն շապիկ֊վարտիքով հայտնվեց տախտակամածի վրա և ասաց․
― Նավապե՛տ և բարեկամնե՛ր․ ուրեմն խոզը չէ՞ր, որ ճչաց, այլ վանակա՞նը․ շատ գոհ եմ դրանից։ Ուլենշպիգե՛լ, որդյա՛կ իմ․ ես մի լավ ծրագիր եմ հղացել հայր սուրբի համար․ շնորհի՛ր նրա կյանքը, բայց ազատ մի՛ թող, ապա թե ոչ որևէ վատ բան կանի նավի վրա։ Մի նեղ, օդասուն վանդակ շինել տուր նրա համար, տախտակամածի վրա, ուր նա կարողանա միայն նստել ու քնել, ինչպես կռտած աքլորների համար են անում։ Թող, որ ես կերակրեմ նրան, իսկ եթե ամբողջ տվածս չուտի՝ թող կախվի։
― Թող կախվի՝ եթե չուտի, ― վրա բերին Ուլենշպիգելը և գյոզերը։
― Ի՞նչ ես ուզում անել ինձ, չա՛ղ մարդ, ― հարցրեց վանականը։
― Կտեսնես, ― պատասխանեց Լամմեն։
Եվ Ուլենշպիգելը կատարեց Լամմեի ուզածը, և վանականը վանդակ դրվեց, և ամեն ոք կարող էր ցանկացածի չափ դիտել նրան այնտեղ։
Լամմեն իջել էր խոհանոց․ Ուլենշպիգելը գնաց այնտեղ ու տեսավ, որ նա վիճում է Նելեի հետ։
― Չեմ պառկի, չէ, ― ասում էր Լամմեն, ― չէ՛, չեմ պառկի․ որ ուրիշնե՞րը քչփորեն իմ սոուսները․ ո՛չ, ես հորթի պես չեմ մնա անկողնի մեջ։
― Մի՛ բարկանա, Լամմե՛, ― ասում էր Նելեն, ― ապա թե ոչ վերքդ նորից կբացվի, և դու կմեռնես։
― Շատ լավ, կմեռնեմ, ― ասաց Լամմեն, ― հոգնել եմ առանց իմ կնոջ ապրելուց։ Բավական չէ, որ կորցրել եմ նրան, հիմա էլ դու ես ուզում արգելել ինձ՝ այստեղի խոհարարապետիս, որ անձամբ հսկեմ ապուրներին։ Միթե չգիտես, որ բնատուր առողջություն կա սոուսների ու տապակածների գոլորշու մեջ։ Դրանք սնուցանում են նույնիսկ իմ ոգին և զրահապատում են ինձ դժբախտության դեմ։
― Լամմե՛, ― ասաց Նելեն, ― պետք է լսես մեր խորհուրդները և թույլ տաս, որ քեզ բժշկենք։
― Ուզում եմ, որ ինձ բժշկեք, ― վրա բերեց Լամմեն, ― բայց որ մի ուրիշը մտնի այստեղ, որևէ տգետ, գարշահոտ, թարախոտ, ճպռոտ, խլնքոտ դատարկապորտ, որ նա գա ու իմ տեղը գահակալի որպես խոհարարապետ և իր կեղտոտ մատներով դիպչի իմ սոուսներին ― ավելի շուտ կսպանեմ նրան իմ փայտե շերեփով, որ այդ պահին երկաթ կդառնա։
― Այնուամենայնիվ քեզ մի օգնական է պետք․ դու հիվանդ ես, ― ասաց Ուլենշպիգելը։
― Ի՞նձ օգնական, ― գոչեց Լամմեն, ― ի՞նձ օգնական։ Ուրեմն դու էլ լցված ես ապերախտությամբ, ինչպես երշիկը մանրած մսով։ Օգնակա՞ն, որդյակ իմ, և այդ ասում ես դու՝ քո բարեկամին, որ քեզ կերակրել է այսքա՜ն ժամանակ և այնքան յուղալի։ Ա՜յ, հիմա վերքս կբացվի։ Վա՛տ բարեկամ, ո՞վ կարող է ինձ պես քեզ համար կերակուր պատրաստել։ Ի՞նչ կանեիք դուք՝ երկուսդ էլ, եթե ես այստեղ չլինեի և որևէ համեղ բորանի չտայի ձեզ՝ քեզ, նավապե՛տ, և քեզ՝ Նելե՛։
― Մենք ինքներս կաշխատենք խոհանոցում, ― ասաց Ուլենշպիգելը։
― Խոհանոցը, ― ասաց Լամմեն, ― նա քեզ համար լավ է միմիայն այնտեղից ուտելու, հոտ քաշելու, ճաշակելու համար, բայց ոչ նրանով զբաղվելու համար․ խեղճ բարեկամ և նավապե՛տ․ եթե կաշեքսակներ կտրատեի շերտ֊շերտ և, հեռու քեզնից, ուտեցնեի քեզ՝ դու կընդունեիր որպես կարծր աղիք։ Ուրեմն թո՛ղ, որդյա՛կ իմ, որ մնամ այստեղի խոհարարը, ապա թե ոչ ձողի պես կչորանամ։
― Լավ, ուրեմն, կաց որպես խոհարար, ― ասաց Ուլենշպիգելը, ― իսկ եթե չառողջանաս կփակեմ խոհանոցը և ամենքս էլ միայն պաքսիմատ կուտենք։
― Ա՜խ, որդյա՛կ իմ, ― ասաց Լամմեն գոհունակությունից լաց լինելով, ― աստվածածնի պես բարի ես դու։
===IV===
Այնուամենայնիվ նա սկսեց առողջանալ։
Ամեն շաբաթ օրերը գյոզերը տեսնում էին, թե ինչպես նա չափում է վանականի մեջքը կաշե մի երկար փոկով։
Առաջին շաբաթ օրը նա ասաց․
― Չորս ոտնաչափ։
Ապա իրեն չափելով՝ ավելացրեց․
― Չորս ու կես ոտնաչափ։
Եվ կարծես տխրեց։
Բայց ութերորդ շաբաթ օրը վանականի մասին խոսելով՝ ուրախացավ․
― Չորս ու երեք քառորդ ոտնաչափ։
Եվ մեջքը չափելուց բարկացած վանականն ասաց․
― Ի՞նչ ես ուզում, չա՛ղ մարդ։
Բայց Լամմեն լեզու ցույց տալով նրան՝ ձայն չէր հանում։
Եվ օրական յոթ անգամ նավաստիներն ու գուգազները տեսնում էին, որ Լամմեն գալիս է մի նոր կերակուրով և ասում է վանականին․
― Ահավասիկ ֆլամանդական յուղով եփված բակլա․ այսպիսի բան կերե՞լ ես քո մենաստանում։ Տեսքդ շատ լավ է, չես նիհարում այս նավի վրա։ Չե՞ս զգում, որ ճարպե բարձեր են բուսնում կռնակիդ վրա։ Շատ չանցած պառկելու համար այլևս ներքնակի կարիք չես ունենա։
Երկրորդ ճաշը բերելիս ասում էր․
― Հրամմե՛, բրյուսելյան ձևով պատրաստված koekebakk, որ ֆրանսիացիները crepe են անվանում, որովհետև գլխարկի վրա են քաշում իբրև սուգի նշան։ Սրանք թուխ չեն, այլ շեկ և փռի մեջ կարմրացված․ տեսնո՞ւմ ես ինչպես է յուղը ծորում։ Քո փորն էլ այսպես կլինի։
― Կուշտ եմ, ― ասում է վանականը։
― Պետք է ուտես, ― ասում էր Լամմեն, ― կարծում ես, թե սա սև ցորենի՞ց է պատրաստված․ ոչ, հա՛յր սուրբ, մաքուր ալյուրից է, ճարպակալա՛ծ հայր սուրբ, ալյուրի ծաղկից, քառակզա՛կ հայր սուրբ․ տեսնում եմ արդեն հինգերորդի բուսնելը և հրճվում է սիրտս։ Կե՛ր։
― Հանգիստ թող ինձ, խոշո՛ր մարդ, ― ասում էր վանականը։
Լամմեն բարկանում էր ու ասում․
― Ես քո կայնքի տերն եմ․ պարա՞նն ես ուզում, թե հացի չոր կեղևներով ու լոբիով պատրաստված պյուրեն, որից մի պատվական պնակ կբերեմ քիչ հետո։
Եվ երբ պնակն առած գալիս էր, ասում էր․
― Լոբու պյուրեն մենակ ուտվել չի սիրում, ուստի գերմանական knoedel եմ ավելացրել դրան՝ կորնթական ալյուրե սիրունիկ գնդիկներ, որ ողջ֊ողջ նետում են եռացրած ջրի մեջ․ ծանր են դրանք, բայց ճարպ են կապում։ Կե՛ր, որքան կարող ես․ ինչքան շատ ուտես՝ այնքան ավելի կուրախանամ ես։ Քիթ֊մռութդ մի՛ խառնիր իբր թե զզվանքից և այդքան սաստիկ մի՛ փնչա, իբր թե շատ են տվել․ կե՛ր։ Ավելի լավ չէ՞ ուտել, քան թե կախվել։ Մի տեսնեմ քո զիստը․ հա՜, դա էլ է ճարպակալում, երկու ոտնաչափ, յոթ մատնաչափ շրջագի՜ծ։ Ո՞ր խոզաճուռը դրա չափն ունի։
Մեկ ժամ հետո նորից էր գալիս վանականի մոտ․
― Հրամմե՛, ասում էր նա, ― ահա քեզ ինը աղավնի․ քեզ համար են սպանել այդ անմեղ արարածներին, որ աներկյուղ թռչում էին նավերի վրա։ Մի՛ արհամարհիր դրանց, փորի մեջ դրել եմ մի գունդ յուղ, հացի միջուկ, տրորած մշկընկույզ և քո մորթի պես փայլող պղնձե հավանքի մեջ ծեծված մեխակի սերմեր։ Արև արքան խիստ գոհ է, որ կարող է իր դեմքը տեսնել մի այնպիսի փայլուն հայելու մեջ, ինչպես քո երեսն է, իսկ դրա պատճառը այն ճարպն է, այն պատվական ճարպն է, որով ես օժտեցի քեզ։
Հինգերորդ ճաշին բերում էր waterzoey:
― Ի՞նչ կարծիք ունես այս ձկնապուրի մասին։ Ծովը քեզ կրում է իր վրա և սնուցանում․ ավելին չէր անի Նորին արքայական վսեմության համար։ Այո, այո, ակներևաբար տեսնում եմ հինգերորդ կզակի բուսնելը՝ մի քիչ դեպի ձախ, քան թե աջ․ պետք է ուրեմն գերացնել այս շնորհազուրկ մնացած կողմը, որովհետև աստված պատվիրել է մեզ․ «Արդար եղեք ամեն մեկի հանդեպ»։ Էլ ո՛րտեղ է արդարությունը, եթե ոչ ճարպի հավասարաչափ բաժանման մեջ։ Վեցերորդ ճաշի համար քեզ կբերեմ ձկնականջ՝ աղքատ մարդկանց այդ ոստրեները, որպիսին երբեք չեմ մատուցել քեզ քո մենաստանում։ Տգետ մարդիկ խաշում և այդպես են ուտում դրանք․ մինչդեռ դա տապակածի նախաբանն է․ պետք է հետո հանել խեցիներից, նուրբ մարմինները դնել խեցիների մեջ, ապա կարոսով, մշկընկույզով ու մեխակով համեմելուց հետո գցել մարմանդ փուռը, իսկ սոուսը խառնել գարեջրով ու ալյուրով և մատուցել տապակած մսի հետ։ Հենց այսպես էլ պատրաստել եմ քեզ համար։ Ինչո՞ւ երեխաները պետք է մեծ երախտիք տածեն դեպի իրենց քույրերն ու մայրերը․ որովհետև նրանց տալիս են ապաստան, սեր, մանավանդ սնունդ․ ուրեմն դու պետք է սիրես ինձ որպես քո հոր ու մոր, և որպես այդպիսիների՝ պետք է խիստ երախտապարտ լինե ինձ որկորիդ համար։ Աչքերդ այդպես կատաղի մի՛ ոլորի՛ր վրաս։
Շուտով քեզ կբերեմ գարեջրով ու ալյուրով պատրաստված մի ապուր՝ լավ քաղցրացված և կինամոնով համեմված։ Գիտե՞ս ինչու․ որպեսզի քո ճարպը թափանցիկ դառնա և մորթիդ տակ թրթռա․ հիմա էլ այդպես է, երբ շարժվում ես։ Հիմա արդեն լույսերը հանգցնելու նշան են տալիս․ քնիր խաղաղությամբ, առանց վաղվա մասին մտահոգվելու, վստահ, որ կունենաս յուղալի ճաշ և քո բարեկամ Լամմեն անթերի կմատուցի քեզ։
― Հեռացի՛ր և թող, որ աղոթեմ աստծուն, ― ասաց վանականը։
― Աղոթի՛ր, ― ասաց Լամմեն, ― աղոթի՛ր խռմփոցի զվարթ նվագակցությամբ․ գարեջուրն ու քունը կավելացնեն ճարպդ, պատվական ճարպդ։ Ես գոհ եմ։
Եվ Լամմեն գնաց անկողին մտնելու։
Եվ նավաստիներն ու գուգազներն ասում էին․
― Ինչո՞ւ ես այդքան չաղացնում այդ վանականին, որ ոչ մի լավություն չի կամենում քեզ։
― Թողեք, ես իմ բանը գիտեմ․ մի վսեմ գործ եմ կատարում։
===V===
Դեկտեմբերը եկել էր՝ երկարատև թուխպերի ամիսը։ Ուլենշպիգելը երգեց․
<poem>
Նորին մեծություն
Մեծ դուքսն Անժուի
Հանեց դիմակը,
Որպեսզի իշխի
Երկրին Բելգիայի։
Նահանգներն իսպանացած,
Բայց ոչ անժուացած՝
Տե՛րն են հարկերի։
Զարկեցեք թմբուկը
Կործանման Անժուի։
Նրանց ձեռքի տակ են
Եկամուտներ, կալվածներ,
Պաշտոնի ստեղծումներ։
Նորին բարձր մեծությունը
Ատում է ռեֆորմատին,
Թեև նա իր բուն երկրում
Աթեիստ է համարվում։
Թո՛ղ կործանվի այդ Անժուն։
Այդ նորին մեծությունը
Հրով, սրով ու ուժով
Արքա դառնալ է ուզում,
Մի խոսքով՝ բացարձակ տեր։
Ուզում է նա մատնությամբ
Ձեռք բերել շատ քաղաքներ,
Մինչև անգամ Անտվերպեն։
Զգա՛ստ եղեք, տոհմիկներ,
Զգա՛ստ, քաղաքացիներ։
Թո՛ղ կործանվի այդ Անժուն։
Քեզ վրա չէ, ո՜վ Ֆրանսիա,
Խոյանում մեր մոլեգնած
Ժողովուրդը խոլացած։
Նրա զենքերը մահաբեր
Ազնվազարմ քո մարմինն
Ամենևին չեն խոցել։
Եվ Կիպ֊Դորսի դարպասում
Դիակները կուտակված՝
Մարմինները չեն զավակացդ։
Թո՛ղ կործանվի այդ Անժուն։
Ո՛չ, չի նետում զավակներիդ
Ժողովուրդը պատնեշներից,
Այլ Անժուին, ո՜վ Ֆրանսիա,
Արվամոլ այդ անառակին,
Որ ապրում է քո արյունով,
Այժմ էլ մերն է ուզում խմել,
Բայց թասի ու շրթանց միջև։
Թո՛ղ կործանվի այդ Անժուն։
Անպաշտպան մի քաղաքում,
Այդ Նորին մեծությունը
Եվ սիրունիկ դրանիկները,
Որոնց աչքում շողշողում է
Անառակ, խենթ ու անհանգիստ
Հուրը անսեր վավաշության՝
Գոռում էին․ «Զա՛րկ, սպանի՛ր,
Թող կեցցե՛ պատարագը»։
Կործանվի՛ թող այդ Անժուն։
Այդ նրանց ենք մենք հարվածում,
Եվ ոչ թե քեզ, խե՜ղճ ժողովուրդ,
Որ ճզմում են բարձր հարկերով,
Կոռ֊բեգարով, կույս աղջիկներ
Բռնաբարելով․ քեզ, որ հայրս ես
Եղել նրանց, անգոսնելով,
Բայց քո հացը, երիվարներն
Ու կառքերը հարկադրաբար
Հանձնել տալով։
Թո՛ղ կործանվի այդ Անժուն։
Դու, որ մայր ես եղել նրանց,
Կաթ ես տվել այդ հայրասպան
Վիժվածքներին, որոնք անունդ,
Ո՜վ Ֆրանսիա, կեղտոտում են
Տար աշխարհում, իսկ դու ինքնին
Պարուրում ես նրանց ծըխից,
Երբ ժանտ, վայրագ արշավներով
Մի գոհար են ավելացնում
Քո ռազմական փառքի թագին,
Կամ մի նահանգ՝ քո հողերին։
Արդ, ժողովո՛ւրդ ֆրանսիական և առնական
Դե՛ն շպրտիր «ցոփությունն ու պատերազմը»,
Ոտքդ սեղմիր նրանց կրծքին և տրորիր։
Եվ կըդառնաս դու սիրելին
Թե՛ մեծ, թե՛ փոքր ժողովրդին։
Թո՛ղ կործանվի այդ Անժուն։
</poem>
