Քրիսթոֆեր Մարթինի երկու մահը

հեղինակ՝ Վիլյամ Գոլդինգ թարգմանիչ՝ Ա․ Էմին աղբյուր՝ «Ճանճերի տերը։ Քրիսթըֆըր Մարթինի երկու մահը»

1

Նա մաքառում էր բոլոր ուղղություններով՝ նա մի մարմնի գալարվող ու ջղաձգվող կծիկի կենտրոնն էր։ Վերև ու նքրեև չկար, չկար ոչ լույս, ոչ օդ։ Նա զգաց, թե ինչպես բերանից ինքն իրեն պայթեց ճիչը․

― Օգնե՜ք։

Օդը խոսքի հետ դուրս պրծավ, տեղը հորդեց ջուրը՝ այրող ու կոշտ, քարի պես քերելով բերանն ու կոկորդը։ Նա մղվեց այնտեղ, ուր օդ էր եղել՝ բայց այժմ խավար ու խեղդող քաոս էր միայն։ Մարմինը խուճապի մատնվեց, բերանը ձգվեց, մինչև որ ծնոտի առանցքը սկսեց ցավել։ Ջուրն անգթորեն խուժեց ներս՝ ներքև։ Մի կում օդ կուլ տալով, նա կարծես թե գտավ ճիշտ ուղղությունը։ Բայց ջրի շրջապտույտը նորից հափշտակեց նրան, կողոպտելով օդի հավանական դիրքի իմացությունը։ Ականջներում տուրբիններ էին ոռնում, կենտրոնից, լուսածիր կրակոցների պես, կանաչ կայծեր էին ցրվում։ Մխոցավոր շարժիչ էր աշխատում, անսանձ թափ առնելով ու ցնցելով ամբողջ տիեզերքը։ Ապա, սառը դիմակի պես, դեմքին քսվեց օդը, որը նա իսկույն կծեց։ Օդն ու ջուրը միասին խճաքարերի պես գլորվեցին որովայնով ցած։ Մկանները, ջղերը, արյունը, մաքառող թոքերը, գլխի մեջ աշխատող մեքենան՝ բոլորը մի պահ ձուլվեցին վաղնջական հևքի մեջ։ Ջրի կոշտ պատառները ցնցվում էին կերակրափողում, շուրթերը սեղմվում էին ու բաժանվում, լեզուն՝ ճկվում, ուղեղում նեոնի սլաքներ էին փայլատակում։

― Մա՜յ․․․

Բայց և այնպես մարդը տարածության մեջ փռված էր խառնաշփոթից անջատ՝ անհաղորդ իր գալարվող մարմնին։ Առջևում վխտացող լուսաթաթախ պատկերրին նա ուշադրություն չէր դարձնում։ Եթե տիրապետեր դեմքի նյարդերին ավելի շուտ, եթե դեմքը համապատասխաներ կյանքի ու մահու միջև կախված նրա գիտակցության վիճակին, ապա այն գռմռացող շան երախի պես կլիներ։ Բայց իրական ծնոտը հեռու էր ու ջղաձգված, իսկ բերանը հեղեղված էր ջրով։ Կենտրոնից առկայծող կանաչ գիծը սկսեց փաթաթվել ու վերածվել սկավառակի։ Հեռո՜ւ֊հեռվում կոկորդը փղձկում էր ու նորից կուլ տալիս։ Ջրի կոշտ պատառներն այլևս ցավ չէին պատճառում։ Մի տեսակ զինադադար էր սկսվել, մարմնի քննություն։ Դեմքի փոխարեն գռմռացող երախ էր։

Պատկերն առարկայացավ, և մարդը դրան ուշադրություն դարձրեց։ Նա այնքան վաղուց նման բան չէր տեսել, որ գռմռացող դեմքը փոքր֊ինչ մեղմացավ և սկսեց զննել պատկերը։

Սեղանին աջից պայծառ լուսավորված մուրաբայի պուլիկ էր դրված։ Այն կարող էր բեմի կենտրոնում գտնվող հսկա անոթ լինել կամ դեմքին համարյա քսվող չնչին մի սրվակ, բայց նրա հետաքրքրությունը կայանում էր ներսում երևացող միանգամայն առանձնացած աշխարհում, որը կարելի էր տնօրինել։ Անոթը համարյա բերնեբերան լի էր մաքուր ջրով, որի մեջ ուղղաձիգ լող էր տալիս ապակյա փոքրիկ մի տիկնիկ։ Անոթի բերանը ծածկված էր ռետինե բարակ սպիտակ թաղանթով։ Առանց շարժվելու կամ մտածելու, մինչև ընդարմացած մարմինը կհանդարտվեր, մարդը դիտում էր անոթը։ Վերջինիս հմայքը նրանում էր, որ ապակյա փոքրիկ տիկնիկը կախված էր դիմակայող ուժերի ներբին հավասարակշռության սահմանին։ Բավական էր մատը հպել թաղանթին, և նրա տակի օդը, սեղմվելով, բազմապատկված ուժով կճնշեր ջուրը, որն իր հերթին վեր կմղվեր տիկնիկի միջի նեղ խողովակով, ստիպելով նրան ավելի խորն ընկղմվել։ Փոխելով թաղանթին գործադրված ուժը, ապակյա մարդուկի հետ կարելի էր ինչ ասես անել, նրա հանդեպ կատարյալ իշխանություն վայելելով։ Կարելի էր ասել՝ «սուզվի՛ր», և նա տեղնուտեղը կսկսեր դանդաղ ընկղմվել, կարելի էր խնայել նրան ու կանգնեցնել։ Կարելի էր նրան թույլ տալ մաքառել վեր, ջրի մակերեսը, մի ումպ օդ ընծայել և նորից՝ ցա՛ծ, դանդա՜ղ ու անգութ, անշեղորեն ցա՛ծ։

Ապակյա տիկնիկի խախուտ հավասարակշռությունը հարաբերվեց նրա մարմնին։ Անբարբառ հայտնության այդ պահին նա տեսավ, թե ինչպես ճիշտ նույն վտանգավոր երկընտրանքի մեջ է գտնվում իր մարմինը՝ սուզվելու և մակերեսին մնալու միջև։ Գռմռացող կերպարը բառեր մտածեց։ Բառերն անհոդաբաշխ էին, բայց շողշողում էին որպես հայտնություն․

Իհա՜րկե՝ փրկագոտին։

Գոտին թևերի տակից ամրացված էր ուսերի վրայով անցնող փոկերով, նա նույնիսկ զգում էր դրանց հպումը, որոնք գրկում էին կուրծքը և իրար միանում բրեզենտի ու քեչայի տակ։ Այն համարյա դատարկ էր, համաձայն հրահանգի, քանի որ պինդ փչած փրկագոտին, ջրին զարկվելով, կարող էր պայթել։ Հանձնարարվում էր նավից որքան կարելի է հեռանալ և ապա փչել գոտին։

Փրկագոտու հայտնությունն ուղեկցվեց կապակցված պատկերների հեղեղով՝ բացատրություններով լաքապատ ցուցատախտակը, ինքը գոտին, փոկերի միջով անցկացված խողովակն ու մետաղյա պտուկը։ Նա հանկարծ գիտակցեց, թե ով է և որտեղ է գտնվում։ Ապակյա տիկնիկի պես, նա խվածք էր ջրի մեջ՝ թմրած ու անձնատուր։

Բերանը նորից ջուր լցվեց, և նա փղձկաց։ Ապա զգաց, որ մի ծանրություն իրեն ցած է քաշում։ Գռմռացող կերպարի առջև հայտնվեց զինվորական ծանր ճտքավոր կոշիկների պատկերը, և նա սկսեց ոտքերը շարժել։ Մի ոտքի թաթով հրեց մյուսը, բայց կոշիկը դուրս չեկավ։ Նա ինքն իրեն ի մի բերեց և գտավ ձեռքերը՝ հեռավոր, բայց պիտանի։ Բերանը փակելով, նա անշնորհք թավալ եկավ ջրի մեջ, և կանաչ կայծերը նորից փայլատակեցին։ Լսեց սրտի բաբախոցը, և որոշ ժամանակ դա անձև խավարի միջի միակ մեկնակետն էր։ Նա աջ ոտքի թաթը հասցրեց ձախ ազդրին և լպրծուն ձեռքով քաշեց կոշիկը։ Սրունքի վրայով սահելով, կոշիկը դուրս պրծավ, և նա ոտքով այն մի կողմ շպրտեց։ Ռետինե փողքը մի անգամ էլ դիպավ ոտքի մատներին և չքվեց։ Նա մոտ քաշեց ձախ ոտքը, գոտեմարտեց երկրորդ կոշիկի հետ և վերջապես այդ ոտքն էլ ազատեց։ Երկու կոշիկն էլ այլևս չկային։ Նրա մարմինը շտկվեց ու փռվեց ջրին։

Բերանը խելացի էր։ Այն բացվում էր օդի հանդեպ և փակվում՝ ջրին դեմ առնելով։ Մարմինը նույնպես գիտակցում էր։ Ժամանակ առ ժամանակ այն ուժգին կծկում էր ստամոքսը, և ծովաջուրը լեզվի վրայով դուրս էր ժայթքում։ Նա կրկին սկսեց վախենալ՝ այս անգամ դա ոչ թե կենդանական խուճապ էր, այլ՝ միայնակ ու երկար մեռնելու խորին սարսուռը։ Գռմռացող կերպարը նորից հայտնվեց, բայց այժմ նա կարող էր բանեցնել դեմքը և օդի մատույց ուներ։ Գռմռացող դիմակի տակ հիմա իմաստ կար, որն արդեն չէր հանդուրժի օդը շռայլել աղմուկի վրա։ Հայտնվել էր մի նպատակ, որը դեռ ժամանակ ու փորձ չէր ունեցել իր անողորմությունը գիտակցելու համար։ Այն դեռ ի վիճակի չէր համապատասխան օրգանները գործածել կանոնավոր շնչառության համար, բայց ջրում թաղվելու ընդմիջումներում կանոնավոր կլանում էր օդը։

Նա սկսեց օդին զուգահեռ կում֊կում մտածել։ Ապա վերհիշեց իր ձեռքերը և հայտնաբերեց նրանց հեռավոր խավարում։ Հետո ձեռքերը ժողովեց և սկսեց տնտղել կոշտ բրեզենտը։ Կոճակը մատները ցավեցնում էր և հրաժարվում էր անցիքց դուրս գալ, բայց վերջապես նա հանգույցից արձակեց նաև քեչայի ճարմանդը։ Համարյա անշարժ պառկած՝ նա հասկացավ, որ ծովն իրեն անտեսում է, նավաստուն ապակյա տիկնիկի պես է վերաբերում, կամ՝ մի գերանի, որն ուր որ է պիտի խորտակվի, բայց դեռևս մի քանի պահ դիմանում է։ Ծփանքի ընդմիջումներում պարբերաբար օդ էր հայտնվում։

Նա գտավ ռետինե խողովակն ու փոկերի տակից այն դուրս քաշեց։ Փուքսն իջած, սմքած գոտին նրան համարյա չէր պահում։ Նա ատամներով սեղմեց պտուկն ու երկու մատով պտտեց֊հանեց կափարիչը, մյուսներով անցքը ծածկելով։ Ապա սկսեց ալիքների արանքից քիչ֊քիչ օդ կորզել ու մղել խողովակի մեջ։ Ալիքների անթիվ ընդմիջումներում նա մաքս էր գանձում թոքերին հասանալիք օդից, մինչև որ սիրտը սկսեց վիրավոր զինվորի պես կաղալ, իսկ կանաչ կայծերը դիվային շուրջպար բռնեցին։ Փրկագոտին սկսեց գրկել կուրծքը, բայց այնքան դանդաղ, որ նա չնկատեց, թե երբ կատարվեց փոփոխությունը։ Հանկարծ ալիքներն այլևս նրան իրենց տակ չէին թաղում, այլ՝ ուսերին քսվելով, դեմքին խոնավ ապտակ հասցնում ու անցնում։ Օդի հետևից ընկնելու կարիք այլևս չկար։ Նա սկսեց կանոնավոր ու խորը փչել խողովակի մեջ, մինչև գոտին ուռեց ու սեղմեց հագուստը։ Չնայած դրան, նա փչելն իսկույն չդադարեց և սկսեց օդի հետ խաղալ, մի քիչ բաց թողնելով ու նորից փչելով, ասես վախենար իրեն օգնելու կոչված միակ արդյունավետ գործողությունն ընդհատելուց։ Գլուխը, վիզն ու ուսերն արդեն բավական երկար ընդմիջումներում ջրից վեր էին մնում։ Նրանք ավելի սառն էին, քան մնացած մարմինը և, օդից փշաքաղվելով, սկսեցին դողալ։

Նա բերանը խողովակից կտրեց։

― Օգնությո՜ւն։ Օգնեցե՜ք։

Օդը սկսեց փախչել, և նա հարձակվեց պտուկի վրա, խողովակը ծալեց ու բանտարկեց շիթը։ Ապա ձայնը կտրեց, ու, փորձելով մի բան տեսնել, հայացքը հառեց խավարին, որն ընդհուպ աչքերին էր քսվում։ Հետո ձեռքը մոտեցրեց աչքին, բայց ոչինչ չտեսավ։ Միայնության ու խեղդվելու արհավիրքներին իսկույն գումարվեց կուրանալու սարսափը։ Նա սկսեց ջրի մեջ վեր մագլցել։

― Օգնությո՜ւն։ Հե՜յ, ո՜վ կա, օգնե՜ք։ Ես այստե՜ղ եմ։

Որոշ ժամանակ նա ջրին փռված շարունակում էր դողդողալ, ականջ դնելով պատասխանի, բայց շրջապատի միակ ձայնն իրեն բախվող ալիքների շրմփոցն էր։ Գլուխն առաջ թեքվեց։

Նա շուրթերից լիզեց աղաջուրը։

― Մարզա՛նք։

Նա սկսեց ջուրը կամացուկ շարժել։ Բերանը մրթմրթաց․

― Իզուր էլ կոշիկներս հանեցի։ Ի՜նչ օգուտ ստացա։― Գլուխը նորից առաջ ընկավ։

― Ցուրտ է։ Հանկարծ չսառեմ։ Կոշիկները որ լինեին, հա՜ կհանեի֊կհագնեի։

Հանկարծ նա պատկերացրեց նավի խորտակումը։ Ծովի հատակը երևի մմի մողնից էլ խորը լիներ։ Այդ մտքից ամբողջ ահռելի զանգվածը միանգամից մամլեց մարմինը, ասես նա սոսկալի խորության տակ լիներ։ Շխկշխկացող ատամներն իրար միացան, դեմքը ծամածռվեց։ Նա ջրի մեջ կծկվեց, ոտքերը վեր քաշելով լպրծուն, մածուցիկ անդունդից։

― Օգնե՜ք։ Օգնությո՜ւն։

Նա սկեց ձեռքերը թափահարել ու ջրի մեջ պտույտ տալ, աչքերը սևեռած շուրջը, բայց մթան մեջ չկար գեթ մի բան, որը հուշեր, թե երբ էին լրանում պտույտները։ Խավարն անթափանց էր ու միաձույլ։ Նավաբեկության հետքեր չկային, ոչ մի փրկված մարդ ջրում չէր թպրտում՝ միայն ինքը։ Խավարն ընդհուպ քսվում էր նրա աչքերին։ Ջուրը ոչ մի տեղ չէր խռովվում։

Նա սկսեց կանչել մյուսներին, որևէ մեկին։

― Նաթ, Նաթանե՜լ։ Աստվա՜ծ սիրես, Նաթանե՜լ։ Օգնությո՜ւն։

Նրա ձայնը մարեց, դեմքի լարումը պարպվեց։ Նա թուլակամ կախվեց փրկագոտուց, անձնատուր լինելով ալիքների քմայքին։ Ատամները նորից էին չխկչխկում, և այդ ցնցումը պարբերաբար տարածվում էր ամբողջ մարմնով մեկ։ Ներքևում ոտքերը ոչ այնքան մրսում էին, որքան՝ ճմլվում, նրանք դիմակայում էին ոչ թե ցրտին, այլ՝ իրենց մամլել ու փշրել ձգտող անողորմ ճնշմանը։ Նա փորձեց ձեռքերը հարմարեցնելու մի տեղ գտնել, բայց ցավը նրանց ոչ մի դիրքում չէր լքում։ Ծոծրակի տակ նույնպես սկսեց ցավել, և այն էլ՝ հանկարծակի, դանակի հարվածի պես, այնպես որ կզակը կրծքից պոկելն անհնար դարձավ։ Դրանից դեմքն ընկղմվեց խովի մեջ, և ջուրը, անախորժ ճողփյունով, խեղդելով քաշվեց քթի մեջ։ Նա ջուրը դուրս թքեց և որոշ ժամանակ փորձեց ցավը հանդուրժել։ Այնուհետև ձեռքերը խցկեց կզակի ու փրկագոտու միջև, և մի երկու ալիքի ընթացքում ցավը թուլացավ, բայց հետո կրկին բռնեց։ Նա թողեց, որ ձեռքերն իջնեն ցած, և դեմքը նորից թաղվեց ջրի մեջ։ Ապա հետ ընկավ, գլուխը սեղմելով ցավին ընդառաջ այնպես, որ աչքերը, եթե բաց լինեին, կնայեին երկնքին։ Ոտքերը սեղմող ճնշումը տանելի դարձավ։ Նրանք այլևս մարմնեղեն չէին՝ վերածվել էին ինչ֊որ ուրիշ նյութի, կարծր ու հանգստավետ։

Մարմնի այն մասը, որին ծովը դեռ լիովին չէր հնազանդեցրել, պարբերաբար ջղաձգվում էր։ Ժամանակն էր ապրելու և զգալու ցավից անքակտելի հավերժությունը։ Գռմռացող կերպարզը չէր վերացել։ Գռմռացողը կերպարը չէր վերացել։ Նա մտածում էր։ Մտքերը տքնագին էին ու անկապացված, բայց՝ կենսական։

Լույսն ուր որ է կբացվի։
Պետք է մի ուղղությամբ շարժվել։
Գոմե մի քայլ առաջ տեսնեմ։
Լույսն ուր որ է կբացվի։
Նավաբեկության մնացորդները կերևան։
Չեմ մեռնի։
Չեմ կարող մեռնել։
․․․ բացի ինձնից։
Անգի՜ն։

Նա ընկրկեց ծովի հետ կապ չունեցող ապրումների հանկարծակի պոռթկումից։ Աչքերից աղաջուր էր հորդում։ Նա քիթը քաշեց և կուլ տվեց։

― Օգնությո՜ւն, մարդի՜կ, օգնե՜ք։

Մարմինը կամացուկ տարուբերվում էր։

Եթե ներքևում լինեի, գուցե նույնիսկ նավակ ձեռք գցեի։ Կամ թեկուզ՝ լաստ։ Թարսի պես հենց իմ հերթապահության ժամանակ պիտի պատահեր։ Քշեց֊տարավ անիծյալ կամրջակից։ Եթե հրամանը ժամանակին տայի, գուցե դեռ հասցընեինք աջ խույս տալ, բայց հիմա նավը երևի խորտակվել կամ շուռ է եկել։ Ով գիտի հիմա մի տեղ մթության մեջ են՝ յուղի ու բեկորների միջև ցրված հատիկ֊հատիկ գլուխներ։ Խմբվում են ու իրար սիրտ տալիս։ Լույսը բացվելուն պես նրանց կգտնեմ, ամեն գնով կգտնեմ։ Թե չէ նրանց կփրկեն, իսկ ես կմնամ էստեղ ճոճանակի պես վերուվար անելով։ Աստվա՜ծ։

― Օգնե՜ք։ Նաթանե՜լ։ Օգնե՜ք․․․

Բայց ես սխալ հրահանգ չեմ տվել։ Եթե նույնը մի տասը վայրկյան շուտ անեի, հիմա հերոս կլինեի՝ «կտրո՛ւկ աջ, աստվա՜ծ սիրեք»։

Երևի հարվածը հենց կամրջակի տակ եղավ։ Բայց ես ճիշտ հրահանգ տվի։ Ու գրողի ծոցն ընկա։

Գռմռացող կերպարը ճգնեց, ուժ տվեց փայտացած դեմքին, և վերջին շուրթը բարձրացավ, մերկացնելով շխկշխկացող ատամները։ Զայրույթի ջերմությունն արյունը քշեց այտերի մեջ և աչքերի հետևը։ Աչքերը բացվեցին։

Նույն պահին նա սկսեց ծեծել ջուրը, թպրտալ ու վեր նայել։ Խավարի մանվածքը փոխվել էր, տեղ֊տեղ լաքաներ ու բծեր էին հայտնվել, որոնք արդեն աչքին չէին պատկանում։ Մի պահ, նախքան նա կհիշեր աչքերը գործածելու ձևը, այդ բծերը, խավարի պես, քսվում էին ակնագնդերին։ Բայց նա աչքերը սանձեց ու տեղափոխվեց գլխի մեջ, գանգատուփի կամարներից նայելով դուրս, աղոտ լույսի ու մշուշիկամայական կուտակումներին։ Ինչքան էլ աչքերը թարթեր ու կկոցեր, բծերը մնում էին այնտեղ՝ դրսում։ Գլուն առաջ թեքեոլվ, դժվարությամբ նշմարեց իրեն բարձրացնող ալիքի թրթռուն պատառոտված եզրը։ Մյուս ակնթարթին նա արդեն խոյանում էր վեր, հաջորդ ալիքին ընդառաջ։ Սկսեց լողորդի շարժումներ անել։ Ջրի մեջ առկայծեցին ձեռքերի պղտոր բծերը, ոտքերի քարե ծանրությունը շարժումից փշրվեց։ Կցկտուր մտքերը շարունակում էին վխտալ։

Երբ ես հրաման տվի, մենք հյուսիս֊արևելք էինք գնում։ Եթե նա հասցրեց ղեկը շրջել, ուրեմն նավը կարող է արևելքի ուղղությամբ որտեղ ասես լինել։ Քամին այն ժամանակ արևմտյան էր։ Այսինքն՝ ալիքները հիմա արևելք են գլորվում։

Նրա շարժումները կատաղի թափ ստացան, շնչառությունն արագացավ։ Փրկագոտուց կախված, նա որոշ ժամանակ մի տեսակ անշնորհք գորտնալող էր տալիս, բայց շուտով կանգ առավ ու փռվեց ջրին։ Ատամները սեղմելով, նա վերցրեց փրկագոտու պտուկն ու օդ դուրս եկավ, փոքր֊ինչ ավելի ընկղմվելով ջրի մեջ։ Ապա նորից սկսեց լողալ, ծանր հեևալով։ Գանգի կամարների տակից նա ակնապիշ ու անձկագին հետևում էր ամեն անցնող ալիքին։ Ոտքերի շարժումը դանդաղեց ու ընդհատվեց, թևերը թուլացան։ Խավար գանգում պարփակված ուղեղը դեռ երկար լողալու շարժումներ էր անում, մինչդեռ մարմինն արդեն անշարժ պառկած էր ջրին։

Երկնքի շաղախն ավելի հստակ էր դարձել։ Անփափանց խավարից մշուշոտ երանգներն աստիճանաբար անցնում էին գորշի, մոխրագույնի։ Արդեն տարբերվում էին ջրի մակերեսի փոքրիկ բլրակները։ Միտքը շարունակում էր լողալու շարժումներ անել։

Խառնիճաղանջ պատկերները ողողեցին նրա ուղեղը, փորձելով մխրճվել նրա և արևելքի կողմը լողալու հրատապ պահանջմունքի միջև։ Նորից հայտնվեց, այս անգամ իմաստը պարպած մուրաբայի պուլիկը։ Ապա՝ մի մարդ՝ կարճ հարցազրույց, սեղանի փայլեցրած մակերեսը, որում ժպտտացող ատամներ են արտացոլվում։ Չորանալու կախված հսկա դիմակների շարանը։ Արտացոլված ատամների տիրոջ ձայնը հարցնում է․

― Ձեր կարծիքով Քրիսթըֆըրին ո՞րը կվայելի։

Հերթապահ լույսը հազիվ է նշմարվում կողմանցույցի վահանակին․․․ Հանկարծ, ի տես երկնքի ու երկրի, նեոնե գրության պես կայծակում է բարձրաձայն հրահանգը․

― Կտրո՛ւկ աջ, աստվա՜ծ սիրեք։

Բերանը ջուր լցվեց, և նա, կիսախեղդ, ուշքի գալով, ընկրկեց։ Ցերեկվա անգութ ներկայությունը վկայում էին կանաչն ու մոխարգույնը։ Ծովը մտերմիկ էր և միաժամանակ ահագնատես։ Ջուրը ծխում էր։ Խոյանալով հսկա ուռուցիկ բաշի վրա, նա տեսնում էր ևս երկու ծխացող գագաթ՝ մնացածը պարուրված էր աղոտ շղարշով, որը կարող էր ցող, եղյամ, կամ անձրև լինել։ Նա հայացքը հառեց այդ աղոտ օղակին, պտույտ տալով և ուսումնասիրելով դրա ամեն մի հատվածը՝ ուղղությունը գնահատելով ալիքների սահքով։ Որովայնի մարմանդ կրակը, հանուն դիմակայության պրկված, այժմ ասպատակվել ու անպաշտպան մխում էր հագուստի ու ջրաթաթախ մարմնի պարույրում։

― Չե՛մ մեռնի։ Չէ՛։

Մշուշի օղակն ամենուր նույնն էր։ Ալիքների ծավալուն բաշերն ուրվագծվում էին մի կողմից, ծառանում նրա վրա, մի պահ վեր հանում, իջեցնում ու անցնում։ Իսկույն վրա էր հասնում մյուսն ու նորից նրան վեր հանում, հասցնելով ցույց տալ, թե ինչպես է նախորդը հալվում մշուշում։ Ապա նա կրկին ցած էր իջնում՝ ծառացող հաջորդ բաշին ընդառաջ։

Նա սկսեց հայհոյել ու սպիտակ ձեռքերի ափերով ծեծել ջուրը։ Բայց նրա մաքառող բերանի ու մարմնի ձայները կլանվում ու ձուլվում էին գլորվող ջրի անհամար շշուկներում։ Նա հանդարտվեց ու մնաց գոտուց կախված, զգալով, թե ցուրտն ինչպես է մատներով խուզարկում իր որովայնը։ Գլուխն ընկավ կրծքին, սմքած ռետինը սկսեց թեթևակի, բայց անդադար չլմփալ դեմքին։

Մտածի՛ր։ Թե չէ բուրդ կլինի։ Տես ինչ կարելի է անել։

Նավը խորտակվեց Ատլանտյանում, ցամաքից հարյուրավոր մղոններ հեռու։ Ռադիոլռությունը խախտելու նպատակով նրանց հիմնական խմբից ուղարկել էին դեպի հյուսիս֊արևելք և թողել մենակ։ Հավանաբար գերմանական սուզանավը մոտակայքում թրև էր գալիս, որ փրկվածներից մի երկու հոգու վերցնի հարցաքննելու։ Կամ էլ՝ որ փրկվածներին ժողովելու համար ուղարկված նավը գնդակոծի։ Սուզանավն ամեն վայրկյան կարող էր ջրի երես դուրս գալ, իր ահարկու իրանով ժայռի պես փշրելով ալիքները։ նրա շրջադիտակը երևի դաղում էր ջրի մակերեսը հենց մոտակայքում՝ ծովի կշռույթն ու թելադրանքը հաղթահարած երկրային էակի աչքի պես։

Գուցե նրա գայլաձկան նման ստվերը հիմա հենց իմ տակո՞վ է անցնում, կամ փայտացած ոտքերիս տակ, ասես բարձին, պառկած է ծովի աղի գրկում, մինչև անձնակազմը քնած է։ Փրկվածներն ով գիտի հենց քթիս տակ են՝ լաստով, նավակով, մակույկով կամ բեկորներից կառչած։ Մառախուղով ծածկված, մերոնք են սպասում՝ նրանք գոնե պահածո ունեն, եթե ոչ՝ խմիչք։

Նա նորից սկսեց ջրի մեջ պտույտներ անել, աչքերը կկոցելով առաստաղի պես կախված երկնքին, ապա պղտոր հայացքը դարձրեց շուրջբոլորը՝ գլուխներ կամ նավաբեկորներ փնտրելով։ Ոչինչ չկար։ Նավն անհետացել էր, ասես հսկա մի ձեռք մղոնանոց խորքից նրան մի ակնթարթում ցած էր քաշել։ Տակի մղոնը հիշելուց նրա դեմքն այլայլվեց ու սկսեց գոռալ․

― Օգնե՜ք․․․ գրողը տանի, անիծվե՜ս դու, հարամ լինի, ես քո․․․ Օգնությո՜ւն։

Խոսքերը վերածվեցին հեկեկոցի, նա սրթսրթաց՝ նավը հափշտակած սառը ձեռքը սկսեց սեղմել իրանը։ Նա դանդաղ զկռտաց լռության մեջ ու նորից սկսեց պտույտներ անել ծխացող կանաչ քաոսում։

Շրջանի մի կողմը մյուսից լուսավոր էր։ Ալիքները գլորվում էին դեպի այդ աղոտ փայլի ձախ կողմը, որի ուղղությամբ մշուշն անգամ ավելի անթափանց էր, քան՝ հակառակ։ Նա մնաց դեմքով դեպի լուսավոր կողմը ոչ թե որովհետև ինչ֊որ բան էր ակնկալում, այլ՝ որովհետև այն կոտրում էր շրջանի միօրինակությունը և ավելի ջերմ էր թվում։ Առանց իրեն հաշիվ տալու, նա սկսեց լողալ, ասես բացվող լույսի ուղղությունը բռնելն ինքնըստինքյան անխուսափելի լիներ։ Լույսի տակ ծովի ծուխն իրեղեն էր թվում։ Այն ընդհուպ քսվում էր ջրին, անհանգիստ բլրակների կատարների և իր միջև մնացող տարածքը շշի ապակու կանաչով լցնելով։ Ալիքներն անցնելուն պես նրանց մեջ դեռ մեկ֊երկու պահ կարելի էր նայել, բայց նրանք սոսկ ջուր էին՝ ոչ ջրիմուռ կար, ոչ՝ պինդ մի նշույլ, լողացող ոչ մի բան, բացի անընդհատ շարժվող կանաչ ջրից՝ սառը, համառ, ապուշ ջուր։ Ձեռքերը ստույգ էին, սև մոմլաթի թևերը նույնպես, ու նաև՝ շնչելու, հևալու ձայները։ Այդ ապուշությունն էլ էր ձայներ հանում՝ փսփսում, ծալվում իրար վրա, մանր կնճիռներով կարկաչում ականջի մոտ, հետո հանկարծ ֆսսոց էր գալիս, քրթմնջոց, մոլտոցներ ու կիսավարտ վանկեր լսվում, ու նաև՝ քամու հանդարտ շրշյունը։ Լուսավոր կողմում ձեռքերը կարևոր էին, բայց կառչելու ոչինչ չունեին։ Մաքառող, մեռնող մարմնի տակ սառը, անծայրածիր կակղությունն էր։

Խորության մտքից փորի մոտ քաշեց անկենդան ոտքերը, ասես նրանց օվկիանոսից կտրելով։ Նա ճկվեց ու օդ կուլ տվեց, ալիքի կատարին խոյանալով անդնդախոր ծովի վրա։ Բերանը բացվեց, որ գոռա լույսի կողմը։

Ու մնաց բաց։ Ապա ատամների շրխկոցով փակվեց, և ձեռքերը սկսեցին ջուր ետ հրել։ Նա մաքառեց առաջ։

― Հե՜յ, աստծո՜ւ սիրուն․․․ ես այստե՜ղ եմ․․․ ճիշտ ձեր քթի տակ, աջի՜ց․․․

Թափահարեց ձեռքերն ու ոտքերը, անշնորհք շուռումուռ գալով ջրի մեջ։ Ալիքը ծածկեց նրան, և նա մղվեց վեր, ջրից մինչև կուծքը դուրս թռչելով։

― Օգնությո՜ւն, օգնե՜ք։ Ջրում մարդ կա․․․ Աստվա՜ծ սիրեք։

Ոստյունի թափից նա նորից ընկղմվեց, բայց մագլցեց վեր, ու ալիքը գլխից թափ տվեց։ Որովայնի կրակը տարածվել էր, սիրտը մարմնով մեկ ցավագին ճիգով էր մղում մածուցիկ արյունը։ Լուսավոր բծից աջ մշուշի մեջ նավ կար։ Նա նավի քթից աջ էր ընկած, կամ էլ․․․ և այդ մտքից սկսեց փրփուր ծեծել․․․ կամ էլ՝ խելից ձախ, և նավը հեռանում էր։ Անգամ կատաղի շարժվելով, նա հասկացավ այդ մտքի անհեթեթությունը, քանի որ այդ դեպքում նավը քիչ առաջ անցած կլիներ կողքով։ Ուրեմն նավն իր կողմն էր գալիս և տեսանելիության օղակը պիտի կտրեր ճիշտ իր կողքին։

Կամ էլ կանգ էր առել։

Այդ մտքից ինքն էլ կանգ առավ և մնաց ջրին պառկած։ Նավն այդ աստիճան աղոտ էր երևում՝ խտացած խավարի պես մի բան, որ նա անկարող էր ոչ չափը դատել, ոչ՝ հեռավորությունը։ Հիմա նավն անշուշտ ավելի մոտ էր, քան առաջին անգամ տեսնելիս, և երևում էր, անգամ երբ նա ալիքների միջև էր մնում։ Նորից սկսեց լողալ, ամեն ալիքի կատարին գոռալով․

― Օգնությո՜ւն, մա՜րդ կա։

Բայց ո՞ր նավը կարող է այդքան ծուռ լինել։ Ավիակի՞րը։ Ամայի, լքված, ուր որ է խորտակվող ավիակիրը։ Այդ դեպքում այն վաղուց պիտի տորպեդային համազարկից կործանված լիներ։ Լքված զբոսանա՞վ։ Որ այդպես է, ուրեմն, մեծությունից ելնելով, «Թագուհիներից» մեկն էր, բայց ինչո՞ւ՝ ծուռ։ Արևն ու մշուշը հավասարակշռության մեջ էին։ Արևը լուսավորում էր մշուշը, բայց չէր խոցում այն։ Արևամուժի միջից ծառանում էր նավ֊ոչ֊նավի խավար ուրվագիծը այնտեղ, ուր միայն նավ կարող էր լինել։

Նա նորից սկսեց լողալ, հանկարծ զգալով իր մարմնի կատարյալ ուժասպառությունը։ Նավը տեսնելու առաջին, ցնծագին հրճվանքը կլանեց ամբողջ վառելիքը, և կրակն այժմ կրկին մարմանդ էր։ Նա խոժոռ լողում էր, թևերը սեղմելով ջրի մեջ, հայացքը կամարների տակից առաջ նետելով, ասես այն կարող էր իրեն խարսխել ապահովությանը։ Ուրվագիծը շարժվում էր՝ մոտենում, բայց ավելի հստակ չէր դառնում։ Նրա ստորոտում մեկ֊մեկ նավի կտրած ալիքի պես մի բան էր երևում։ Նա դադարեց նայել այդ կողմն ու շարունակեց մեկ լողալ, մեկ գոռալ, մարմնի վերջին ուժերը սպառելով։ Շուրջբոլորը շարունակ աճող, կողոպտել ջանացող կանաչ սաստկություն էր, նա պարուրված էր մուժով ու ցոլքով, աչքերի առջև կարմիր էր տրոփում՝ ի վերջո մարմինն անձնատուր եղավ ու փռվեց ալիքներին, և մութ ստվերը ծառացավ նրա վրա։ Սեփական պայքարի ձայների միջից նա լսեց փշրվող ալիքների աղմուկը։ Ապա գլուխը բարձրացրեց, և ահա՝ երկնքի մեջ մխրճված ժայռը, վրան ճախրող ճայով։ Նա ջրի մեջ վեր մղվեց ու տեսավ, թե ինչպես էր ամեն ալիք մի պահ սմքում, հետո վեր նետում փրփրած ձեռքն ու անէանում, ասես ժայռը նրան կուլ էր տվել։ Սկսեց լողալու շարժումներ մտածել, բայց արդեն գիտեր, որ մարմինն այլևս իրեն չի ենթարկվում։ Նրա ու ժայռի միջև մնացած ալիքի կատարը հարթվեց, տարակուսած փափկեց ու կտրուկ ցայտեց վեր։ Նա սուզվեց ու առանց գիտակցելու տեսավ, որ կանաչ ջուրն այլևս դատարկ չէ։ Դեղին ու դարչնագույն էր հայտնվել։ Անսանձ ջրի խենթ ու անձև քրթմնջոցի փոխարեն նա հանկարծակի շառաչ լսեց։ Հետո ընկղմվեց երգող աշխարհի գիրկը՝ ինչ֊որ մազմզուկներ սկսեցին հպվել դեմքին, հանկարծ նշմարվեցին քարի ու ջրիմուռների խառնաշփոթ մերձությունը վկայող մանրամասերը։ Դեմքին քսվեցին դարչնագույն շոշափուկները, ապա, կործանարար ցնցումով, նա բախվեց կարծրությանը։ Տարբերությունը կատարյալ էր, այն զգացվում էր մարմնի տակ, ծնկների ու դեմքի վրա, նա կարող էր մատները փակել վրան, մի պահ՝ անգամ կառչել դրանից։ Բերանն առանց կարիքի բաց էր մնացել, աչքերն էլ էին բաց՝ նա սևեռուն ու մտերիմ շփման մի պահ ապրեց դեմքին համարյա քսվող երեք խեցու հետ, երկուսը՝ փոքր, մեկը՝ մեծ։ Բայց և այնպես հեղհեղուկ խոնավության աշխարհից հետո այդ կարծրությունն ահարկու էր ու օրհասական։ Այն ոչ թե թրթռուն էր, ինչպես նավի իրանը կարող էր լինել, այլ՝ անողորմ ու խուճապազդու։ Աննպատակ գլորվող ջրի հազարավոր մղոններից հետո այն հանկարծակի գոտեմարտի էր բռնվում։ Նա զգաց, թե ինչպես է ինքը խեցիներից անջատվում ու հեռացվում, գլխիվայր շուռ տրվում, ու շպրտվում ջրիմուռների ու խավարի գիրկը։ Նա խճճվեց լպրծուն ճոպանների մեջ, բայց դուրս պրծավ։ Ապա նշմարեց լույսն ու մի բերան օդ ու փրփուր կուլ տվեց։ Նա տեսավ ժայռի պատառոտված եզրովն ի վեր ծառացող ջրափոշու սյուները, և Ատլանտյանի մեջտեղում ցցված ժայռի տեսքն այն աստիճան նրան ահաբեկեց, որ նա վայրի գազանի պես ոռնաց, շռայլելով օդի պաշարը։ Նա ընկղմվեց կանաչ անդորրի գիրկը, ապա նորից ետ մղվեց ու շպրտվեց մի կողմ։ Ծովը նրանով այլևս չէր խաղում։ Այն զսպել էր իր կատաղությունը և որսկան շան պես նրան հանդարտ ու զգույշ առաջ էր տանում։ Ոտնաթաթեին ու ծնկներին կարծր բաներ էին քսվում։ Ծովը նրան մեղմիկ ցած դրեց ու նահանջեց։ Նրա կուրծքը և դեմքը, ճակատի մի կողմը հպվում էր կարծրությանը։ Ծովը վերադարձավ ու քսմսվեց նրա դեմքին, լպստելով այն։ Նա շարժումներ մտածեց, որոնք չիրականացան։ Ծովը նորից հետ եկավ, և նա կրկին շարժումներ մտածեց, որոնք այս անգամ իրագործվեցին, քանի որ ջուրն իր վրա էր վերցրել նրա ծանրության մեծ մասը։ Կարծր բաների վրայով նա շարժվեց առաջ։ Ամեն ալիք նրան փոքր֊ինչ առաջ էր մղում։ Նա զգաց, թե ինչպես ծովը հոտոտեց իր ոտքերը, ապա՝ քիթը սեղմեց թևատակին։ Այն այլևս դեմքը չէր լպստում։ Առջևում մի պատկեր էր, որ զբաղեցնում էր կամարների տակի ամբողջ տարածքը։ Այն իմաստ չուներ։ Ծովը նորից հպվեց նրա թևատակին։

Նա անշարժ պառկած էր։

2

Պատկերը սպիտակ ու սև էր, բայց մեծ մասամբ՝ սպիտակ։ Այն երկշերտ էր, մեկը մյուսի հետևից, ամեն աչքի համար՝ առանձին։ Նա ոչ մտածում էր, ոչ՝ շարժվում, մինչև պատկերը փոքր֊ինչ փոխվեց ու աննշան ձայներ հանեց։ Այտի տակի կոշտուկները սկսեցին նեղել։ Դրանք այլևս չէին ճնշում, այլ, խտացած ցավի կղզյակներով, այրում էին առանց ջերմության։ Ատամնացավի քինոտ համառությամբ դրանք ի մի էին բերում նրան, կազմակերպում որպես հավաք մի էակ։

Բայց և այնպես ցավը չէր, և ոչ էլ՝ սպիտակ ու սև պատկերը, որ առաջինը նրան կյանքի կոչեցին, այլ՝ ձայները։ Չնայած ծովը նրան խնամքով էր վերաբերվել, այլուր այն շարունակում էր մռլտալ, ոռնալ ու պոռթկալ։ Քամին նույնպես, կամակատար ջրից տարբեր դիմակայելու առարկա ստանալով, սվսվում էր ժայռի շուրջն ու ֆշշում ճեղքերում։ Այդ ձայների հանրագումարը տալիս էր մի լեզու, որը մխրճվում էր խավար, անտարբեր գլխի մեջ ու հավաստիացնում, որ գլուխն ինչ֊որ տեղ գոյություն ունի․․․ մինչև որ քամու ու ջրի ձայների վրայից հնչած ճայի ճիչը խարխափող գիտակցությանն ազդարարեց՝ ուր էլ որ լինես, այստե՛ղ ես։

Նա հանկարծակի հայտնվեց այդտեղ, դիմանալով ցավին ու ընդհուպ հաղորդակցվելով մարմինը պահող կարծրությանը։ Նա վերհիշեց աչքերը գործածելու ձևն ու տեսողության երկու դաշտերն իրար բերեց այնպես, որ պատկերները ձուլվեցին և հեռավորություն տվին լաքարերը դեմքի մոտ էին, սեղմվելով նրա այտին ու ծնոտին։ Դրանք սպիտակ կվացից էին, ողորկ ու կլորավուն, կարտոֆիլաձև։ Դրանց սպիտակությունն ընդգծվում էր դեղին բծերով ու մուգ նյութի հատիկներով։ Դրանց հետևում ավելի սպիտակ մի բան կար։ Նա առանց հետաքրքրության ուսումնասիրեց այդ, նշմարելով գունատ ծալքերը, եղունգների կապտած հիմքերն ու մատների ծայրի կնճռոտվածությունը։ Առանց գլուխը շարժելու, նա մոմլաթն ի վեր հետևեց թևքի գծին մինչև ուսի սկզբնավորումը։ Աչքերը վերադարձան գլաքարերին ու սկսեցին ծուլորեն դիտել, ասես վերջիններս ուր որ է պիտի մի բան ձեռնարկեին, որը նա ակնկալում էր առանց որոշակի հետաքրքրության։ Ձեռքը չէր շարժվում։

Գլաքարերի արանքում ջուր էր հայտնվում։ Այն թեթևակի շարժում էր դրանց, մի պահ դադար առնում ու նորից ներս ծծվում, մինչև գլաքարերը կտկտում էին ու խշխշում։ Ջուրը լվանում֊իջնում էր մարմնով մեկ ու կամացուկ ձգում գուլպայավոր ոտնաթաթերից։ Ջրի վերադառնալուն պես նա նորից նայեց գլաքարերին, և այս անգամ ծովի վերջին ճիգը լցրեց նաև բաց մնացած բերանը։ Դեմքի արտահայտությունն անփոփոխ, նա սկսեց մարմնով մեկ սրթսրթալ։ Գլխի միջից թվում էր, որ սրթսրթում են գլաքարերը, քանի որ սպիտակ ձեռքը դողում էր մարմնին համաչափ։ Դեմքի տակի գլաքարերը շարունակում էին համը հանել։

Գլխում ներս ու դուրս անող պատկերները նրան չէին անհանգստացնում, որովհետև փոքր էին ու հեռավոր։ Կանացի սպիտակ ու մանրամասն մի մարմին էր, տղայի մարմին, տոմսարկղ, նավը, կամրջակ, նեոնե գրությամբ հեռավոր երկինքը կտրող հրահանգ, տախտակամած տանող աստիճանի ծայրին խոնարհ կանգնած բարձրահասակ ու նիհար մի մարդ, կար նաև պուլիկի նավաստու պես ծովում կախ տրված մարդը։ Նախապատվություն չէին ստանում ոչ գլաքարերը, ոչ՝ պատկերները։ Երբեմն մեկն էր գերիշխում, երբեմն՝ մյուսը։ Ամեն մի առանձին գլաքար որևէ պատկերից մեծ չէր։ Երբեմն պատկերը զբաղեցնում էր մի ամբողջ գլաքար, ասես այն մի ուրիշ աշխարհի կամ այլ չափման մեջ բացվող լուսամուտ լիներ։ Երբեմն, բարձրաձայն հրահանի պես, երևում էին նաև խոսքերն ու ձայները։ Նրանք ոչ թրթռում էին, ոչ՝ անհետանում։ Գոյանալով, նրանք գլաքարերի պես շարունակում էին մնալ որպես կարծր, հարատև իրեր։ Դրանցից ոմանք գանգի ներսում էին, հոնքերի կամարի ու քթի ստվերի տակ։ Դրանք ճիշտ այրող կոշտուկների վրա գտնվող անորոշ խավարի մեջ էին։ Առաջ նայելով, կարելի էր տեսնել դրանցից այն կողմ։

Նրա մարմինը մի նոր սառնություն համակեց։ Հագուստի պարույրների միջև այն դանդաղ սողում էր մեջքովն ի վար։ Մարմանդ կրակի պես այրողը օդն էր։ Հազիվ էր նա այդ նկատել, երբ վերադարձող ալիքը խեղդելով լցրեց բերանը, ընդհատելով սրթսրթալու կշռույթը։

Նա սկսեց փորձեր անել։ Հայտնաբերեց, որ կարող է վեր քաշել մի ոտքը, ապա՝ մյուսը։ Ձեռքը վեր սողաց գլխի վրա։ Նա կշռադատեց, որ հակառակ կողմում մի տեղ ևս մի ձեռք պիտի լինի, և դրան լուր ուղարկեց։ Ապա գտավ այդ ձեռքն ու ափը շարժեց։ Մատներն առայժմ տեղում էին, ոչ թե որովհետև շարժվում էին, այլ՝ որովհետև սեղմելիս նրանց փայտացած ծայրերը հպվում էին անտեսանելի գլաքարերին։ Նա մոտ քաշեց ձեռքերն ու ոտքերը և սկսեց լողլու շարժումներ անել։ Ցրտի սարսուռներն օգնում էին։ Շնչառությունն արագացավ, սիրտը սկսեց տրոփել։ Անկապ պատկերներն անհետացան, մնացին միայն լաքարերը, նրանց ձայնն ու սրտի բաբախոցը։ Նա մի արժեքավոր միտք ունեցավ, արժեքավոր ոչ թե իր պիտանիությամբ, այլ՝ որովհետև այն ետ էր ընծայում իր անհատականության մի մասնիկը։ Նա բառեր կազմեց միտքն արտահայտելու համար, բայց դրանք չհաղթահարեցին ատամների անջրպետը։

Երևի Յուպիտերի վրա ես սրա պես ծանր կլինեի։

Հետո միանգամից տիրացավ իրավիճակին։ Հասկացավ, որ իր մարմինը ճիշտ առաջվա չափ է կշռում, որ ինքն ուժասպառ է, որ փորձում է վեր մագլցել գլաքարերի փոքրիկ լանջով։ Նա դեմքի ակոսները հեռացրեց դրանք դրոշմած գլաքարերից ու ծնկները ետ հրեց։ Ատամներն իրար բախվեցին ու կրճտացին։ Նա այնպես ձևեց կրծքավանդակի ծավալումն ու մարմնի դողը, որ դրանք չխանգարեն իր արճճաքարշ առաջընթացին։ Նա զգաց, թե ինչպես ամեն հերթական ալիք ոտքերն ի վար ավելի ու ավելի ցած է ավարտվում։ Անկարող լինելով շարունակել, նա շնչակտուր դադար է առնում, սպասելով, որ աշխարհն իր տեղն ընկնի։ Ջուրն այլևս ոտքերին չէր քսվում։

Ձախ ձեռքը՝ ծպտվածը, հպվեց մի բանի, որը չկտկտաց և տեղի չտվեց։ Նա գլուխը պտտեց և կամարի տակից վեր նայեց։ Դեմքի առջև դեղնամոխրագույն ինչ֊որ բան կար։ Այն չեչոտ էր ու ծակոտկեն ու տեղ֊տեղ ծածկված էր կարմիր դոնդողների պատառներով։ Խեցիների դեղին կոնաձև վրանները կառչած էին ամեն անցքից։ Դրանցից կախված էին ջրիմուռների դարչնագույն տերևներն ու կանաչ թելերը։ Ներքևում սպիտակ գլաքարերը դեմ էին առնում մի մուգ խոչընդոտի։ Ամեն ինչ պատված էր ջրի բարակ փայլուն թաղանթով, որը կաթկթում էր, փոքրիկ թրթռուն լճակներ կազմում, կամ ջրիմուռներով ծորում ցած։ Նա սկսեց գլաքարերի վրա շուռ գալ, մեջքը դեմ տալով ժայռին ու ոտքերը վեր քաշելով։ Վերջապես առաջին անգամ տեսավ դրանք՝ հեռավոր ուրվագծեր, սպիտակ ծովային գուլպաների պատճառով բրդոտ ու հաստ։ Նա անձի մի մասնիկ էլ վերագտավ։ Ձախ ձեռքը բերելով ականջի տակ, սկսեց ուժ տալ։ Ուսը մի փոքր բարձրացավ։ Նա ետ հրեց ոտքերն ու ձեռքերը քաշեց։ Մեջքը սկսեց հենվել անկյունին, որից ջուր էր կաթում։ Գլուխը բարձրացավ։ Նա երկու ձեռքով բռնեց մի ազդրն ու այն մոտ քաշեց կրծքին, ապա՝ մյուսը։ Նա մարմինը հարմարացրեց անկյանը և ծնկների վրայով ցած նայեց գլաքարերին։ Բերանը նորից բաց էր։

Ի վերջո գլաքարերն այնքան էլ շատ չէին։ Ժայռի ստվերի տակ նրանց զբաղեցրած եռանկյունու կողմերը հազիվ մարդու երկայնքի չափ լինեին։ Նրանք կարծր էին ու լցնում էին ժայռի պատերի միջև գոյացած խոռոչի հատակը։

Նա հայացքը գլաքարերից կտրեց և սկսեց ուսումնասիրել ջուրը։ Արձակ ծովի համեմատ ջուրը համարյա հանդարտ էր՝ պատճառն այն ժայռն էր, որի կողքով նրան քշել֊բերել էին ալիքները։ Նա արդեն տեսնում էր այդ ժայռը։ Այն նույն նյութից էր, ինչ որ այս մեկը՝ խեցիների ու փրփուրի շնորհիվ մոխրադեղնագույն։ Ալիքները դեմ են առնում այդ ժայռին, ու չնայած նեղուցի երկու կողմում ծովը շարունակում էր մոլեգնել, երկու ժայռի միջև մաքուր կանաչ ջրի մի քանի մետր էր մնում։ Ժայռից այն կողմ արևի հեղհեղուկ լույսը պատճենող ծովի ծխացող տարածքն էր միայն։

Նա թողեց, որ աչքերը փակվեն և անուշադրության մատնեց նրանց տակ իսկույն հայտնված տարափոփոխ պատկերները։ Մտքի դանդաղ շարժումը կենտրոնացավ մի գաղափարի վրա։ Մարմնի մեջ թույլ, համարյա մարող կրակ կար, որը դեռ անհավատալիորեն ծխում էր ի հեճուկս Ալտանտյանի։ Նա գիտակցաբար մարմինը ծալեց այդ կրակի շուրջն ու սկսեց այն խնամել։ Կրակը կայծի չափ էլ չկար։ Անիմաստ բառերի ու պատկերների հոսքը շարունակվում էր։

Քամու հետ վերևից իջավ ծովային թռչունի երկար ճիչը։ Նա ուշադրությունը կայծից շեղեց և կրկին բացեց աչքերը։ Այս անգամ ինքնությունն այն աստիճան էր գտնվել, որ նա ի վիճակի էր տեսածն ընկալել ամբողջությամբ։ Առջևի լուսավոր պատկերը երկու կողմից շրջանակում էին ժայռի մութ պատկերը։ Դիմացի ժայռին արև էր ընկնում, խաղալով շուրջը գլորվող ալիքների բարձրացրած ջրափոշում։ Նա գլուխը թեքեց և նայեց վեր։

Խեցիներից և ջրիմուռներից վեր ժայռի պատերն ավելի ողորկ էին և գնալով իրար էին միանում։ Վերևում լույս թողնող մի բացվածք կար, որի մեջ ամպի պես մի բան էր երևում։ Մինչ նա նայում էր, բացվածքի վրայով մի ճայ սպրդեց, քամու մեջ ճչալով։ Վեր նայելու ճգիը ցավ էր պատճառում, և նա դարձավ իր մարմնին, զննելով մոմլաթի ու քեչայի տակի ելուստները, որ իր ծնկներն էին։ Ապա մոտիկից նայեց մի կոճակի։

Բերանը բացուխուփ արեց, ձայներ հանելով։ Նա ձայները վերադասավորեց, վերածելով երերուն խոսքերի․

― Ես քեզ գիտեմ։ Քեզ Նաթանելն է կարել։ Ինքս էի խնդրել։ Ասեցի լավ պատրվակ կլինի նրան տախտակամածից ազատել, որ մի քիչ շունչ քաշի։

Աչքերը նորից փակվեցին։ Նա անվարժ շոշափեց կոճակը։

― Էս բաճկոնը որ ունեցա, դեռ շարքային էի։ Նաթանելից առաջ կոճակները Լաֆթին էր կարում։

Գլուխն ընկավ ծնկներին։

― Գիշերային հերթապահությունն էր պատճառը։

Խռմփոցն ընդհատեց պատկերների շարանը։ Դողը թուլացել էր, բայց և այնպես կլանում էր թևերի ուժը, և նրանք ի վերջո ծնկներից ցած ընկան ու փռվեցին գլաքարերին։ Գլուխը ցնցվում էր։ Խռմփոցների ընդմիջումներում գլաքարերը ցավեցնում էին գարշապարը, մեջքի ցավն ավելացավ, երբ ոտքերը դանդաղ սողացին ցած։ Պատկերներն այն աստիճան խառնիճաղանջ էին, որ հաջողությամբ կարող էին ավերել և՛ ինքնությունը, և՛ առկայծող կրակը։ Դժվարությամբ դրանց միջև խուսանավելով, նա կոպերն իրարից անջատեց և նայեց դուրս։

Ներքևում, ջրի գալուն պես, օրորվում էին գլաքարերը։ Ավելի վեր նրան փրկած ժայռը փրփրում էր ալիքների ոստյուններից։ Դրսում ցերեկային պայծառություն էր, բայց ժայռի խոռոչը նամոտ էր ու հոտած՝ նավահանգստի արտաքնոցի պես։ Նրա բերանը բադի ձայներ հանեց։ Մտքում կազմված բառերը հետևյալն էին․ «Ո՞ր գրողի ծոցն է էս անիծյալ ժայռը»։ Սակայն դա կարող էր վտանգել նրա վիճակը, վիրավորական լինելով մութ խոռոչի համար, և կոկորդի մեջ նա բառերը փոխեց։

― Էս ո՞ւր եմ ընկել, անտեր մնամ։

Մենավոր մի ապառաժ, լեռնաշղթայի ծերպ, խորտակված աշծարհի հինավուրց, ծնոտի միակ ատամը՝ ով գիտի քանի՜ մղոն ցամաքից հեռու։ Նա համակվեց հոռի մի զգացումով՝ ոչ թե ջրի միջի առաջին պահերի խուճապահար հոգեվարքը, այլ՝ խորը և համընդհանուր մի սարսափ նրան մղեց բթացած մատներով կառչել ժայռից։ Նույնիսկ կիսով չափ վեր կացավ և սեղմվեց ջրիմուռների ու դոնդողների մնացորդներին։

Մտածի՛ր, բո՛ւթ, մտածի՛ր։

Մառախլապատ ծովի հորիզոնը չէր հեռանում, ջուրը ցատկում էր ժայռից ցած, գլաքարերն օրորվում էին։

Մտածի՛ր։

Նա պպզեց, հայացքը հառած ժայռին, անշարժ, բայց շարունակ սրթսրթալով։ Նշմարեց, թե ինչպես, արտաքին ժայռին բախվելով, սանձվում էին ալիքները, խոռոչի առջև թողնելով լոկ անքեն ճողփացող ջուրը։ Նա դանդաղ հարմարեցրեց մարմինը նույն անկյունում։ Կայծը չէր մարել, սիրտը հոգում էր նրա պետքերը։ Նա հայացքը հառեց դրսի ժայռին, որը համարյա չէր երևում։ Պակասում էր անունը։ Անունը քարտեզի վրա էր, Ատլանտյանի մեջտեղում, արտառոց մեկուսության մեջ, այնպես որ քամին ու եղանակը որոշ չափով ծաղրելու ընդունակ նավաստիները ժայռը կատակի էին վերածել։ Նա տեսավ, թե ինչպես հածանավի նավավարը նավապետի հետ միասին կռացել են քարտեզի վրա, իրեն էլ տեսավ, որպես նավավարի զգաստ կանգնած օգնական, մինչ նրանք իրար քմծիծաղ էին տալիս։ Նավապետը ծիծաղեց, ու իր դարթմուտյան առոգանությամբ ասաց․

― Ըստ իս այդ անունը համարյա դիպուկ էր։

Ինչ էլ որ լիներ, համարյա դիպուկ էր։ Դե գնա ու համարյա դիպուկի վրա սթրվի Հեբրիդներից չգիտես ինչքան հեռու։ Եվ ո՞ւմ էր պետք կայծը, եթե այն պիտի տեղի տար զավեշտական մեկուսացման ճնշման տակ։ Նա խոսքերը թքեց նավապետի պատկերի վրա․

― Վիճակս առաջվանից մի բանով լավ չի։

Նա ժայռն ի վար ցած սահեց, ոսկորները ծռելով։ Գլուխն ընկավ ճիշտ անկյան հիմքում։ Սկսեց խռմփալ։

Սակայն ներսում, որի համեմատ խռմփոցն արտաքին էր, նրա գիտակցությունը շարունակում էր շարժվել ու տնտղել պատկերներն ու հայտնությունները, իր վանդակն անդադար զննող գազանի պես։ Այն մերժում էր կանանց մանրամասն մարմիններն ու խնամքով դասավորում ցաքուցրիվ բառերը, անտեսելով ցավը և մարմնի համառ դողը։ Այն միտք էր փնտրում։ Վերջապես գտավ, ավելորդություններից զտեց, վերցրեց և մարմնի ընձեռած զորությունը գործածեց մտքին ուժ ու կարողություն հաղորդելու համար։

Ես ողջամիտ եմ։

Խռմփոցների տակ սև անզգայության մի միջոց անցավ։ Ապա աջ ձեռքը, հնազանդվելով հրահանգին, սկսեց տնտղել մոմլաթե բաճկոնը, բացեց գրպանի կափույրն ու ներս սողաց։ Մատները ճոպանին ամրացված ծալովի մի դանակ գտան և մնացին ներսում։

Աչքերը բացվեցին, հոնքերի կամարով շրջանակի մեջ առնելով կանաչ ծովը։ Որոշ ժամանակ աչքերը նայում էին, տպավորություններ ծծելով՝ առանց տեսնելու։ Հանկարծ մարմինը վեր թռավ։ Կայծը թեժացավ, ամբողջ իրանը պրկվեց, ճկվեց, ձեռքը գրպանից դուրս թռավ ու կառչեց ժայռից։ Աչքերն անթարթ առաջ էին նայում։ Մինչև աչքերը նայում էին, ալիքը ծածկեց դիմացի ժայռը հնարավոր դարձնելով տեսնել խորքի դարչնագույն ջրիմուռները։ Ոտքերի տակ գլաքարերով ֆշշաց փրփուրի շերտը։

Փրփուրը ներս ծծվեց, գլաքարերն ատամների պես կրճտացնելով։ Ալիքն ալիքի հետևից նա դիտում էր, թե ինչպես փրփուրի ամեն պոռթկում ավելի ու ավելի գլաքարեր էր ընդգրկում, հետ դառնալիս տեսադաշտում պակասը թողնելով։ Դիմացի ժայռն այլևս անջրպետ չէր, այլ՝ սոսկ ձևական պատնեշ։ Խոռոչը գնալով ավելի ուղղակի էր կապվում ծխացող կանաչ ծովի անողոք առաջընթացին։ Նա ջրից ետ ընկրկեց ու դարձավ դեպի ժայռը։ Կաթկթող ջրիմուռներով, տաղտուկ ու անմիտ խեցիներով ու դոնդողներով բնակեցված խավար, արտաքնոցակերպ խոռոչը լուսնի արտոնությամբ ցամաք էր դառնում լոկ օրական երկու անգամ։ Այն ապահովության պատարանք էր ստեղծել, սակայն իրականում ծովի որոգայթ էր, նույնքան խորթ շնչավոր կյանքին, որքան նախորդ գիշերվա հեղհեղուկ տարերքն ու ուղղաձիգ մղոնը։

Ճայը ճչաց նրա հետ միասին, և նա ուշքի եկավ։ Գլուխը հենելով ժայռին, նա սպասեց, որ սիրտը հանդարտվի։ Փրփուրը քսվեց ոտքերին։ Կանգնելու համար շատ քիչ տեղ էր մնացել, իսկ այն գլաքարերը, որոնց նա կառչել էր ցամաք շպրտվելիս, հիմա կանաչ էին ու դեղին թռվռուն ջրի կես մետրանոց խորքում։ Նա նորից շրջվեց ժայռի կողմն ու բարձրաձայն ասաց․

― Վերև՛։

Նա նայեց շուրջը, հենակետեր փնտրելով։ Ելուստների ընտրությունը բավական մեծ էր։ Նրանց թաց ուրվագծերի դիմաց ձեռքերը տկար էին ու լպրծուն։ Մի պահ նա, ժայռին հենված, հավաքագրում էր մարմնի վերջին ուժերը։ Ապա աջ ոտքը վեր քաշեց ու դրեց մոխրաման հիշեցնող բացվածքի մեջ։ Մոխրամանը եզր ուներ, բայց՝ ոչ սուր, և ոտքը ոչինչ չզգաց։ Նա դեմքը մամռոտ պատից հեռացրեց ու ուժ տվեց, մինչև որ աջ ոտքն ուղղվի։ Ձախ ոտքը ճոճվում ու դեսուդեն էր բախվում։ Նա ձախն էլ հարմարեցրեց մի ելուստի ու մնաց խաչված, գլաքարերից ընդամենը մի քանի մատնաչափ բարձր։ Նա նայեց դեմքի առջև, անկյունը պատած, քարացած կաթիլներին, ասես նախանձելով նրանց անդորրին։ Ժամանակը կաթիլ֊կաթիլ անցնում էր։ Տեսադաշտը նորից կիսվեց։

Ներքևում անձավի վերջին գլաքարերը խշխշալով անձնատուր եղան ջրին։ Փրկագոտու վրայով, մոմլաթե բաճկոնի բացված փեշի միջով նա նայեց անկյան տակի թաց գլաքարերին։ Տեսավ իր հաստ գուլպաները և մտովի ոտքերը տեղադրեց նրան մեջ։

Երանի՜ կոշիկները հանած չլինեի։

Նա զգուշորեն փոխեց աջ ոտքի դիրքն ու ձախ ծունկը շտկեց, ծանրությունը տեղափոխելով նրա վրա։ Ոտքերը զարմանալի խտրություն էին ցուցաբերում։ Նրանք հրաժարվում էին ընկալել քարը, եթե այն սուր չէր։ Ոտքերը նրա մասն էին դառնում միայն այն դեպքում, երբ ցավ էին պատճառում կամ երևում էին։

Հերթական ալիքը հասավա անկյանը և չլմփաց ճիշտ դրա գագաթում, ոտքերի ու փրկագոտու արանքով ջրափոշին ցայտելով նա դեմքին։ Նա ձայն հանեց և նոր միայն հասկացավ, թե ինչ ստվար մսեղեն հավելում է քարշ տալիս իր հետ։ Ձայնը ծագեց կոկորդում, կլթկլթաց ու լռվեց։ Բերանը անմասն էր, բայց՝ բաց։ Ծնոտը թուլակամ ընկած էր բրեզենտի կոշտ օձիքին։ Կլթկլթոցը սաստկացավ, և նա ատամները չրխկոցով իրար բերեց։ Խոսքերը գալարվեցին ատամների ու վերևի սառած շրթունքի արանքով․

― Ոնց որ մեռել։

Նոր ալիքը կրկին փոշի ցանցեց նրա դեմքին։ Նա սկսեց մագլցեց։ Խորդուբորդ մակերեսով վեր սողաց այնքան, մինչև որ խեցիներն ու միդիաները վերացան և ժայռից այլևս ոչինչ չէր կառչում, բացի իրենից ու ջրիմուռների աննշան կանաչ մնացորդներից։ Ամբողջ ընթացքում քամին նրան ծեփում էր պատին, իսկ ծովը խառնաշփոթ ձայներ էր հանում։

Անձավը գնալով նեղանում էր, մինչև որ նրա գլուխը դուրս ցցվեց վերևի անցքից, որը մարմնից առանձնապես լայն չէր։ Նա երկու կողմից պնդացրեց արմունկները և վեր նայեց։

Անձավի ամենանեղ մասից վեր ժայռը դեմքի առջև ձագարաձև լայնանում էր։ Ձագարի պատերը բավականաչափ հարթ էին, համենայն դեպս սոսկ շփման ուժով մարմինը չէին պահի։ Նրանք կտուրի պես բարձրանում էին դեպի ժայռի կատարը։ Դեմքից մինչև ձագարի վերին եզրն ընկած հեռավորությունը մոտ երկու մարդաբոյ կլիներ։ Նա սկսեց դանդաղ պտտել գլուխը, բնվելու տեղ փնտրելով, բայց ոչինչ չգտավ։ Ճանապարհի կեսին մի փոքր փոս կար, բայց չափից սաղր՝ բռնվելու համար։ Նրա ողորկ եզրն ապահով չէր թվում մատների համար։

Անձավի ներսից շրմփոց եկավ։ Անկյան մեջ ջրի արդեն ստվար զանգված լցվեց, պոռթկաց ու քաշվեց հետ։ Փրկագոտու վրայով նա աչքի տակով նայեց ցած, ոտքերի միջև։ Գլաքարերի աղոտ պատկերը մի պահ մաքրվեց, ապա նոից չքացավ կանաչ ջրի ներխուժման տակ։ Մարմնի ու ժայռի միջև ջրափոշի ցայտեց։

Նա վեր քաշվեց և գոտկատեղից վեր պառկեց ձագարի լանջին։ Ապա ոտքերով գտավ արմունկների օգտագործված անցքերը։ Ծնկները դանդաղ շտկվեցին, մինչև նա, շունչը կտրվելով, աջ ձեռքը պարզում էր առաջ։ Մատները հասան ու կառչեցին փոսի հարթ եզրից։

Նա մի ոտքը հենակետից պոկեց և ծունկն առաջ հրեց։ Ապա վեր քաշեց նաև մյուսը։

Նա մնաց անցքից քիչ վեր կախված, ապավինելով մի ձեռքին ու շփմանը։ Սակայն մատները թրթռացին ու տեղի տվեցին, սայթաքելով փոսորակի եզրից։ Մարմինը ցած սահեց և նորից հայտնվեց անցքի վրա։ Մնաց պառկած, աջ ձեռքը վեր պարզած ու ոչինչ չտեսնելով։

Ծովը հափշտակում էր անձավը։ Մի քանի վայրկյանը մեկ ներքևից լսվում էր ալիքի շրմփոցն ու նահանջի ձայնը։ Ջրի ծանր կաթիլներն ընկնում էին դեմքի առաջ ու ցած գլորվում ձագարի լանջով։ Հերթական մի ալիք ուժգին պոռթկաց, ջրով ողողելով նրա ոտքեը։ Նա դեմքը ժայռից բարձրացրեց և գոտեմարտեց անհանզանդ մկանների հետ։

― Ոնց որ խեցի։

Որոշ ժամանակ մնաց անցքի վրա կքված։ Անկյունում այլևս գլաքարեր չէին երևում։ Ջրափոշու ցայտումների ընդմիջումներում մնացել էր լոկ դրանց երերուն հուշը։ Ապա դա էլ չքացավ ժայռի հետ միասին, և հաջորդ պոռթկումից նա ոտքից գլուխ հեղեղվեց ջրով։ Ապա գլուխը թոթափեց ու հայացքը հառեց ցած, ասես ջուրը կարևորություն չունենար։

Գոռաց․

― Ոնց որ խեցի՜։

Նա ոտքերը ցած դրեց ու հենակետ փնտրեց, վճռաբար իջնելով ներքև, ջրի ասպատակնումներից ծեփվելով պատին։ Ամեն ալիքից նա շունչը պահում ու դուրս էր թքում բերանը լցված ջուրը։ Ջուրն այլևս սառը չէր, բայց հուժկու էր։ Ինչքան նա մոտենում էր գլաքարերին, ջրի հարվածն այնքան ուժեղանում էր, ետ գնալուց ամեն անգամ նրան ցած քաշելով։ Նա հենակետը կորցրեց ու վերջին մի քանի մատնաչափը վայր ընկավ, և ալիքն իսկույն ևեթ նրան հափշտակեց, անգթորեն բախելով անկյանն ու փորձելով ետ պոկել։ Երբ նա կանգնեց, ալիքների ընդմիջումներում ջուրը հասնում էր ծնկներին, իսկ գլաքարերը ոտքերի տակ տեղի էին տալիս։ Նա չորեքթաթ ընկավ, և մնաց հետևից հարձակված կանաչ զանգվածի տակ, որը, բախվելով անկյանը, ջրափոշու ծառով մագլցեց վեր։ Նա խցկվեց անկյունն ու երկու ձեռքով կառչեց պատերից։ Ջուրը ձգտում էր նրան անկյունից պատռել, բայց նա տեղի չէր տալիս։ Նա հանեց իր դանակն ու սայրը բացեց։ Ապա ցած իջավ, և աչքերի առաջ իսկույն հայտնվեցին ջրիմուների հեղհեղուկ պատկերները։ Ծովի շառաչը սմքեց և վերածվեց ականջների միջի գվվոցի։ Քիչ անց նա ոտքի կանգնեց, ձեռքին երկու խեցի, դանակը մնաց կախված։ Ծովը նրան ցած գցեց ու գլխիվայր շուռ տվեց։ Նա գտավ պատն ու կառչեց դրանից, որ ջրի հետ չքշվի։ Ամեն ալիքից հետո բերանը լայն բացած օդ էր կուլ տալիս, ասես տարածություն շահելով։ Երբ պատերում հարմար անցքեր գտավ, ծովի պոռթկումը նրան վեր մղեց, և այս անգամ նրա ճիգերի նպատակն էր հենակետը ձեռքից բաց չթողնելը և մնալ ներքևում։ Ամեն ալիքից առաջ նա սեղմվում էր պատին, որ ջրի հետ չքշվի֊գնա։ Նրա բարձրանալու հետ մեկտեղ ծովը կորցրեց իր կապարե թափը, բայց միևնույն ժամանակ ավելի քինոտ ու հիշաչար դարձավ։ Ջուրը սկսեց քաշքշել հագուստը, խփել ամորձիքին, բրեզենտի փեշերը վեր թռցնել։ Ներքև նայելիս, ջուրը շփում էր ուղիղ նրա դեմքին, կամ հարվածում փորին ու նրան վեր մղում։

Նա հասավ անցիքն ու խցկվեց վեր։ Ապա, ջուրն իջնելուն պես, աչքերը բացեց ու շունչ քաշեց, մինչև փրփուրը դեմքով ցած էր ծորում։ Մի մազափունջ ծեփվել էր ճիշտ քթարմատին, և նա տեսավ դրա ծայրը՝ կրկնակի պատկերմամբ։ Նոր հորփանքը հարձակվեց ու ջրվեժ դառած անցավ, բայց նա մնաց տեղում, անձավի ամենանեղ մասում սեփական կշռով լռված, մարմնով մեկ դողալով։ Նա գոտկատեղից վեր պառկեց ձագարի լանջին ու սկսեց ոտքերը շտկե։ Դեմքը քարի վրայով սահեց վեր, մինչև հաջորդ հեղեղը նրա վրայով գլորվեց ցած։ Նա քրքեց բաճկոնի ծալքերը, մի խեցի հանեց ու գոտկատեղի մակարդակին կպցրեց քարին։ Ջուրը նորից եկավ ու գնաց։ Նա դանակի կոթով թխկթխկացրեց խեցու պատյանին։ Խեցին թեթևակի մի կողմ սահեց ու սոսնձվեց ժայռին։ Ջրի նոր զանգվածը մարդուն ու խեցին միասին սեղմեց լանջին։

Ոտքերն ուղիղ էին ու քարացած, բայց աչքերը փակ էին։ Աջ ձեռքը գլխի վրա բարձրացնելով, նա սկսեց շոշափել և ի վերջո գտավ կառչելու համար չափից դուրս ողորկ փոսորակը։ Ձեռքը վերադարձավ, դիմակայեց ջրհեղեղին, ու սկսեց տնտղել բրեզենտը։ Երբ այն սկսեց նորից վեր բարձրանալ, մատները ևս մի խեցի էին սեղմում։ Մարդը նայում էր քթի տակի ժայռին, բայց՝ առանց հետաքրքրության։ Կենսուժի ամբողջ պաշարն անմնացորդ կենտրոնացած էր վեր սողացող աջ ձեռքի մեջ։ Ձեռքը գտավ ողորկ փոսորակն ու խեցին խցկեց մեջը։ Մարմինը փոքր֊ինչ վեր ձգվեց և մնաց այդպես, սպասելով ջրի վերադարձին։ Երբ հորձանքն անցավ, ձեռքը հետ եկավ, վերցրեց դանակը և, վեր գնալով, սկսեց կուրորեն թխկթխկացնել ժայռին։ Վերջապես փայտացած մատները խեցին գտան և դանակի կոթով հարվածեցին պատյանին։

Նա դեմքը թեքեց, դիմացավ ևս մի ալիքի և մռայլ նայեց գլխավերևի խեցուն։ Ձեռքը բաց թողեց դանակը, որը թխկթխկոցով սահեց ցած ու կախվեց գոտկատեղի մոտ։ Նա վերցրեց փրկագոտու պտուկն ու պտտեց֊բացեց կափարիչը։ Օդը դուրս մղվեց, և մարմինը ձագարի մեջ փոքր֊ինչ տափակեց։ Նա գլուխն իջեցրեց ուսին ու մնաց անշարժ։ Բերանի առջև ժայռի թաց մակերեսի աղոտ պատկերն էր, որը պարբերաբար ջնջվում էր ջրի հերթական վիժումից։ Ժամանակ առ ժամանակ չխկչխկում էր կախ տրված դանակը։

Նա նորից շրջեց դեմքը և վեր նայեց։ Մատները փակվեցին խեցու վրա։ Աջ ոտքը սկսեց շարժվել։ Ոտքի մատներն անձկագին փնտրում էին առաջին խեցին, ինչպես մինչ այդ ձեռքեինը՝ երկրորդը։ Նրանք խեցին չգտա, բայց ծունկը գտավ։ Ձեռքն իջավ ցած ու ոտքը վեր քաշեց։ Փայտացած դեմքի տակ գռմռացող կերպարը խեցին ընկալեց որպես ծնկի միջի ցավը։ Ատամներն իրար միացան։ Մարմինը սկսեց գալարվել, ձեռքը վերադարձավ վերևի խեցուն ու քաշեց։ Մարդը լանջովն ի վեր կողքի թեքված բարձրացավ։ Ձախ ոտքը վեր քաշվեց, և հաստ գուլպան մի կողմ հրեց առաջին ոտքը։ Ոտնաթաթը մնաց խեցու կողին կախված։ Մյուս ոտքը շտկվեց։ Եվս մի փորձանք հարձակվեց ու անցավ֊գնաց։

Մի ոտքը խեցու վրա, մարդը մնաց լանջին պառկած, մեծ մասամբ շնորհիվ շփման ուժի։ Մյուս ոտքն աչքերի առաջ էր։ Նա ձեռքը վեր պարզեց և կարծես թե կառչելու պիտանի բան գտավ, եթե միայն բաց չթողներ դեմքի մոտ բռնած խեցին։ Նա մղվեց վեր, վեր, էլի՛ վեր, և ահա՛, մատները հասան ու կառչեցին ձագարի պռունկից։ Նա ոտքերով հրվեց և երկու ձեռքով ձգվեց վեր։ Նա տեսավ ժայռի մակերեսի ակոսը, ծովը ու քարերի սպիտակին տվող խառը կուտակումները։ Նա առաջ ընկավ։

3

Նա պառկած էր ակոսի մեջ։ Տեսնում էր հողմահարված քարափն ու ջրով լի երկար փոսը, որ սկսվում էր աչքերի տակ։ Մարմինն ուրիշ տեղ էր փռված և չէր առնչվում այդ բնապատկերին։ Այն ծեփված, շաղ էր տրված նրա տակ՝ ամեն մի ոտք տարբեր մի աշխարհում, վիզը ոլորված։ Աջ ձեռքը մնացել էր մարմնի տակ, ափը ներս էր ծալված։ Նա զգում էր այդ ձեռքը, ինչպես նաև՝ կողերը խրվող մատների հոդերը, բայց նրանց պատճառած ցավն այնքան ուժեղ չէր, որ արտոներ շարժվելու տիեզերական ճիգը։ Ձախ ձեռքը մեկնված էր ակոսի երկայնքով և կիսով չափ մնացել էր ջրի տակ։ Աջ աչքն այն աստիճան մոտ էր ակոսին, որ թարթիչները, ջրի թաղանթին քսվելով, բացվելուց ստիպված էին հաղթահարել մակերեսային լարումը։ Երբ նա առաջին անգամ գիտակցաբար նայեց ջրին, մակերևույթն արդեն խաղաղվել էր, բայց ջրի տակ մնացած աջ այտն ու բերանի անկյունը որոշ թրթռում էին առաջացնում։ Մյուս աչքը ջրից վեր էր և նայում էր ակոսի երկայնքով։ Ակոսի ներսն անբացատրելի սպիտակ գույնի էր, աղոտ, բայց ավելի սպիտակ, քան պիտի որ լիներ երկնքի փայլուն արտացոլումից։ Բերանի անկյունը թրթռաց։ Ժամանակ առ ժամանակ ջրի վրա փոսիկներ էին հայտնվում, մակերեսին փոխկապակցված շրջաններ թողնելով։ Ձախ աչքը դիտում էր դրանք, նայելով մի մութ կամարի միջով, որը կազմում էր ակնակապիճի կողքով թեքվող գանգը։ Ներքևում, համարյա ուղիղ, անցնում էր քթի մարմնագույն գիծը։ Կամարը լցված էր ջրի փայլուն մակերեսով։

Նա սկսեց դանդաղ մտածել։

Գլորվել եմ փոսի մեջ։ Գլուխս դեմ է առել դիմացի պատին, վիզս էլ ոլորվել է։ Ոտքերս պիտի որ հակառակ կողմից վեր ցցված լինեն։ Կոնքերս ցավում են, քանի որ ոտքերս փոսի ծայրից լծակի պես ցած են քաշում։ Ձախ ոտքիս մատները մնացած մասերից շատ են վնասվել։ Ձեռքս ծալվել է տակս, դրա համար էլ կողերիս տակ ցավ եմ զգում։ Մատներս փայտացել են։ Ջրի միջի անհասկանալի սպիտակը սուզված ձեռքս է։

Օդից ցած սավառնող ճիչ լսվեց, ապա՝ կռնչուն ու թևերի թփթփոց։ Ակոսի հեռավոր ծայրին մի ճայ, թաթերն ու ճանկերը լայն բաց, կատաղի փորձում էր արգելակել։ Ճայը զայրացած ճվճվում էր ջրափոսի վրա, վերջապես նրա լայն թևերը հենակետ գտան, և թռչունը կանգ առավ ընդհուպ ակոսի պռունկի մոտ, շարունակելով թևահարել։ Այտը սառեց օդի շարժումից։ Ճայը թևերը ծալեց, և, թաղանթավոր թաթերը կողքի գցելով, տեսադաշտից դուրս եկավ։ Նրա հայտնությունն ուղեկցած ալիքները խփվեցին այտին, փակ աչքին, բերանի անկյունին։ Ցավի խայթոցները սաստկացան։

Սակայն ցավն այնքան սուր չէր, որ գործողություն պարտադրեր։ Ձախ աչքը դիտում էր ջրի տակ մնացած ձեռքի անբնական սպիտակը։ Հուշապատկերները սկսեցին վերադառնալ։ Մի մարդ մագլցում էր ժայռն ի վեր ու խեցիներ էր փակցնում։

Պատկերներն ավելի ազդեցիկ դուրս եկան, քան ցավի խայթոցները։ Ձախ ձեռքը նրանցից ցնցվեց, բրեզենտե թևը ջրի տակ շուռ եկավ։ Շնչառությունը հանկարծ սաստկացավ, ջրափոսով հետ ու առաջ ալիքներ ուղարկելով։ Դրանցից մեկը լցվեց բերանը։

Իսկույն ևեթ նա ջղաձգվեց ու սկսեց պայքարել։ Գլուխը, քարին քսվելով, շտկվեց։ Երկու ձեռքով սպիտակ ջրի մեջ խարխափելով, նա ինքն իրեն վեր քաշեց։ Նա զգաց դեմքով ծորացող խոնավ փափկությունն ու ցավի սաստիկ ծակոցն աջ աչքի անկյունում։ Նա թքեց ու ծամածռվեց։ Ապա նկատեց պղտոր սպիտակի հաստ շերտերով ու բանտարկված լուծույթով մյուս ակոսները ու նաև՝ կանաչ ծովի վրա ճախրող ճային։ Հետո իրեն ստիպեց առաջ գնալ։ Նա ընկավ հաջորդ ակոսի մեջ, դուրս ձգվեց, կանգնեց, տեսակ ժայռաբեկորների անկանոն կուտակումները, սայթաքեց ու վար գնաց, տեղ֊տեղ գլորվելով։ Ճանապարհին տափակ ապռաժների կողքից ջուր էր հոսում, բազմատեսակ մամուռներ կային։ Քամին զուգահեռ իջնում էր, առաջ մղելով նրան։ Քանի դեռ նա շարժվում էր, քամին առարկություն չուներ, բայց հերիք էր, որ նա մի պահ զգուշանար ու կանգներ, և քամին վայր էր գցում նրա հավասարակշռությունից զուրկ մարմինը, այն քարեքար խփելով։ Ծովը, երկինքը կամ ժայռը նա համարյա չէր տեսնում, այլ սոսկ՝ պատահական պատառներ, ճեղքեր ու կետեր, դեղնավուն մակերեսի մի կտոր, որն ուր որ է պիտի հարվածեր, կամ քարե անողորմ ու անդեմ բռունցքներ, որոնք ծեծում էին նրան, մարմնից լույսի պայծառ փայլատակումներ կորզելով։ Աչքի անկյան ցավը գահավիժում էր նրա հետ միասին։ Այն բոլոր ցավերից ամենակարևորն էր, որովհետև ասեղ էր խրում ճիշտ խավարի գանգատուփի մեջ, ուր նա ապրում էր։ Այդ ցավից հնարավոր չէր խուսափել՝ մարմինը դրա շուրջն էր գլորվում։ Հետո նա ձեռքի մեջ դարչնագույն ջրիմուռներ հայտնաբերե ու զգաց, որ գլուխն ու ուսերը ջրի տակ են։ Նա վեր մղվեց, պառկեց տափակ ժայռաբեկորի վրայի ջրափոսում ու սկսեց դեմքի մի կողմն ու աչքը ջրի մեջ տարուբերել, ջուրը ձեռքերով մոտ քշելով։ Ապա ձեռքերը դուրս հանեց ու կողքից կանաչ ջրիմուռներ հավաքեց։

Նա շունկի եկավ ու կանաչ փունջը սեղմեց դեմքի աջ կողմին ու աչքին։ Հետո մեջքի վրա հոգնած փռվեց ժայռին, բազմատեսակ դոնդողների ու խեցիների կույտի մեջ, թողնելով, որ կոշտ պատյաններն ուզածների պես իրեն խոցեն։ Նա ձախ ձեռքը զգուշորեն հպեց ազդրին ու աչքի տակով նայեց վրան։ Մատները կիսով չափ ծալված էին։ Մաշկը սպիտակ էր, տակից թափանցող կապույտով, ամբողջ մակերեսը ծածվկված էր կանոնավոր կնճիռներով։ Գանգի մեջ մութ կամարի տակ ասեղը կրկին հարձակվեց վրան։ Աչքը շարժելիս ասեղը նույնպես շարժվում էր։ Նա աչքը բացեց, և կանաչ կույտի տակ այն անմիջապես ողողվեց ջրով։

Նա սկսեց խռխռացնել ու կրծքավանդակի խորքից ձայներ հանել։ Ձայնի կոշտ պատառները, դուրս գալիս, սաստիկ ցնցում էին նրան։ Աչքերից աղաջուր էր հոսում, պառնվելով այտերի վրայի լուծույթին։ Մարմինը սրթսրթաց։

Ցածում գտնվող քարե ելուստներից մեկում ավելի խորը մի ջրափոս կար։ Նա դանդաղ ու դժվարությամբ սողաց ներքև, հարմարվեց ջրափոսի եզրին ու նորից ընկղմեց աջ այտը։ Ապա սկսեց աչքը բացուխուփ անել, որ ջուրը լվանա ասեղի անկյունը։ Հուշապատկերներն այն աստիճան հեռու էին, որ նրանց կարելի էր անտեսել։ նա ջրի մեջ իջեցրեց նաև ձեռքերը։ Ժամանակ առ ժամանակ մարմինը ցնցվում էր կոշտ ձայներից։

Ճայը վերադարձավ, հետն ուրիշներին բերելով՝ գլխավերևի իրար մատնված ճիչերը հետաձգեցին նրանց թռիչքը։ Ծովից էլ էին ձայներ գալիս՝ ականջի տակի խոնավ կլթկլթոցն ու ծփանքի գլորվող թմփոցը, որն ընդհատվում էր ժայռի կարծրությամբ, բայց և այնպես սպրդում էր մանր֊մունր ճեղքերն ու հավելյալ ալիքներ ծնում։ Ցավն անտեսելու անհրաժեշտության գաղափարը եկավ ու թառեց նրա խավարի կենտրոնում, որտեղ դրանից այլևս հնարավոր չէր խուսափել։ Չնայած ասեղի խլվլոցին, նա աչքերը բացեց, նայեց իր սփրթնած ձեռքերին ու մրմնջաց․

― Ապաստան է պետք։ Թե չէ կմեռնեմ։

Նա զգուշությամբ գլուխը շրջեց ու նայեց վեր, որտեղից որ իջել էր։ Ցած գլորվելիս նրան ծեծած ցաքուցրիվ հատվածներն այժմ ձուլվեցին միասնական մի պատկերի մեջ։ Աչքերը պատկերն ընկալում էին մետր առ մետր, լղոզված, քանի որ ասեղն աչքից ջուր էր քամում։ Նա որոշեց հետ բարձրանալ։ Քամին թուլացել էր, բայց անձրևը շարունակում էր մաղել։ Նա մագլցեց մի ելուստ, որը պարզած ձեռքերի լայնքից բարձր չէր, բայց և այնպես խոչընդոտի հաղթահարումը մանրամասն բանակցություններ պահանջեց բոլոր վերջույթների հետ։ Որոշ ժամանակ մնաց այդ ելուստի վրա պառկած, հեղհեղուկ դրվագներով ուսումնասիրելով մինչև գագաթը մնացած մասը։ Արևն ընկած էր ճիշտ նրան դարանակալած ակոսի վերևում։ Նրա լույսը պայքարում էր ամպերի ու անձրևախառը մշուշի հետ, ժայռի շուրջը թռչուններ էին պտտվում։ Արևը պայծառ չէր, բայց աչքերից ավելի ջուր քամեց, և նա կոպերն իրար սեղմեց ու հանկարծ գոռաց ասեղի ցավից։ Ստիպված շոշափելով առաջ մագլցեց, հետո՝ մի աչքը բաց, հաղթահարեց նորանոր փոսեր ու ակոսներ, այս անգամ՝ առանց սպիտակի։ Ոտքերն այնպես էր բարձրացնում փոսերի վրա, կարծես նրանք մի ուրիշ մարմնի պատկանեին։ Հանկարծ, աչքի ցավը թուլանալու հետ մեկտեղ, վերադարձան ցուրտն ու ուժասպառությունը։ Նա փռվեց հերթական փոսի մեջ ու մարմինն ազատ արձակեց։ Սարսուռը համակեց նրան, մտավ հագուստի, մաշկի տակ։

Ուժասպառությունն ու սարսուռը նրան պարզ ասելիք ունեին։ «Հանձնվի՛ր», ասում էին նրանք, «հանգիստ վեր ընկիր։ Հրաժարվիր վերադառնալու, ապրելո՛ւ մտքից։ Թա՛րգ տուր, հոգ մի տար։ Այդ ճերմակ մարմինները երկրանք չեն պատճառում ու գրավիչ չեն, բոլոր այդ դեմքերը, խոսքերը․․․ դրանք ուրիշ մարդու են պատահել բոլորովին այլ վայրերում։ Այս ժայռի վրա մի ժամն ամբողջ կյանք արժե։ Կորցնելու ի՜նչ ունես։ Տանջանքից բացի այստեղ բան չկա։ Հանձնվի՛ր։ Հոգ մի՜ տար»։

Մարմինը նորից սկսեց մագլցել։ Պատճառն այն չէր, որ նրա մեջ ինչ֊որ մկանային կամ նյարդային ուժ էր մնացել, որը դիմադրում էր ու տեղի չէր տալիս, պարզապես ցավի կանչերն այժմ նման էին ալիքների, որոնք անընդհատ բախվում են նավի իրանին։ Պատկերների, ցավերի, ձայների մեջտեղում պողպատյա սյան պես տնկված էր մի բան, որն այն աստիճան ամենի կենտրոնն էր, որ անգամ ի վիճակի չէր ինքն իրեն զննել։ Ինքնապարփակ ու անկործանելի, այն գոյատևում էր գանգատուփի խավարի մեջ՝ ավելի մութ, քան խավարն ինքը։

― Ապաստա՛ն։ Ի՜նչ գնով լինի։

Կենտրոնը գործի անցավ։ Ասեղին դիմանալով, այն նայեց մի կողմ, իրար կցելով մտքի պատառները։ Ապա եզրակացրեց, որ ուղիներից մեկը մյուսից նախընտրելի է։ Տասնյակ հնարավորություններ տնտղելով ու մերժելով, այն ընթանում էր սողացող մարմնի առջևում։ Բարձրացնում էր կամարի լուսամուտը, նոր տերև փնտրող թրթուրի նման մի կողմից մյուսը շարժելով գանգի բացվածքը։ Երբ մարմինը մոտենում էր ապաստանի համար պիտանի մի տեղի, գլուխը չէր դադարում դես ու դեն շրջվել, շարժվելով ավելի արագ, քան ներսի մտքերը։

Ակոսներից մեկի պատից պոկվել ու ցած էր ընկել քարե մի սալ, հակառակ կողմի, հատակի ու իր միջև եռանկյունաձև բացվածք թողնելով։ Այդ ակոսում անձրևաջուրը շատ քիչ էր, իսկ սպիտակ շերտն ընդհանրապես չկար։ Բացվածքը հետևում էր ակոսի թեքությանը և ներսում մութ էր։ Այն անգամ ավելի չոր էր թվում, քան մնացած ժայռը։ Գլուխը վերջապես դադարեց շարժվել, և նա պառկեց խոռոչի առաջ։ Արևը տեսադաշտից դուրս գնաց։ Նա սկսեց մարմինն ակոսի մեջ շրջել, հաղթահարելով ջրաթաթախ հագուստի դիմադրությունը։ Նա ձայն չէր հանում, բերանը բաց ծանր շնչելով ու շարունակելով շրջվել, մինչև որ սպիտակ հաստ գուլպաները հայտնվեցին խոռոչի առաջ։ Նա հետ սողաց ու ոտքերը մտցրեց եռանկյունաձև բացվածքի մեջ։ Ապա փորով սեղմվեց գետնին ու սկսեց թույլ գալարվել, կաշին հանել փորձող օձի պես։ Աչքերը բաց էին ու ֆոկուսից զուրկ։ Նա ձեռքերը հետ պարզեց և բրեզենտն ու քեչան երկու կողմից խցկեց ներս։ Բրեզենտը չէր ենթարկվում, նա անհամար մանր շարժումներով շարունակում էր խցկվել հետ, ջրի խորքում իր բունը մտնող խեցգետին հիշեցնելով։ Ժայռը նրան ուսերից վեր ներս չթողեց։ Նա փրկագոտին քաշեց առաջ, մինչև որ փափուկ ռետինը հասավ մարմնի վերին կեսին։ Ծանրաշարժ մտքերը մեկ նվազում էին, մեկ՝ աճում, աչքերը դատարկ էին, չհաշված ասեղի աջից քամած ջուրը։ Աջ ձեռքը գտավ պտուկը, և նա նորից սկսեց դանդաղ փչել, մինչև որ ռետինը պինդ գրկեց իրանը։ Ապա ձեռքերը ծալեց իր առջև՝ ամեն կողմից սպիտակ մի ձեռք։ Նա թողեց, որ դեմքի մի կողմն ընկնի բրեզենտե թևքի վրա և աչքերը ծածկեց՝ չփակեց, պարզապես կոպերն իրար բերեց։ Բերանը դեռ բաց էր, ծնոտը մի կողմ ընկած։ Մեկ֊մեկ խոռոչի խորքից սրթսրթոց էր գալիս, ցնցելով գլուխն ու ձեռքերը։ Թևքերից, մազերից, քթից, վզի շուրջ շալմլված հագուստից դանդաղ ջուր էր ծորում։ Աչքերը բերանի օրինակով բացվեցին, քանի որ այդպես ասեղն ավելի հնազանդ էր։ Այն խրվում էր նրա ապրած տեղը միայն այն դեպքում, երբ նա ստիպված էր ջուրը քշելու համար թարթել։

Ժայռի վերևում ճայերը ոլորապտույտ ճախրում էին ցած։ Նրանք նստում էին բարձր ապառաժներին ու կռնչում, կտուցները լայն բաց, գլուխներն ու լեզուներն առաջ տնկելով։ Երկինքը դարձավ մոխրագույն, ծովի ծուխը սկսեց հալվել։ Թռչունները զրուցում էին ու թևերը թափահարում։ Հետո թևերը ծալեցին իրար վրա, սպիտակ գլաքարերի պես հարմարվեցին ժայռին ու գլուխները խցկեցին ներս։ Մոխրագույնը խտացավ ու դարձավ խավար, որի մեջ ճայերի ու թռչնաղբի սպիտակ կետերը նման էին ծովի փրփրած բաշերին։ Ակոսը խավարով լի էր, քանի որ հայտնի չէ ինչու, ապաստանի մոտ կեղտոտ սպիտակ շերտ չկար։ Ապառաժները երևում էին որպես աղոտ մութ ուրվագծեր։ Սառը ու մեղմ քամու անտեսանելի ընթացքը հազիվ լսելի անդադար սվսվոց էր առաջացնում։ Ժամանակ առ ժամանակ ալիքը խուժում էր ներքևի անձավի անկյունը։ Այդ դեպքում, երկար ընդմիջումից հետո, լսվում էր ձագարով ցած հոսող ջրի խշշոցը։

Մարդը պառկած էր, կծկված իր խոռոչում, աջ այտը հենած սև բրեզենտին։ Երկու կողմից շողշողում էին ձեռքերի բծերը։ Մերթընդմերթ, երբ մարմինև սըրթսրթում էր, լսվում էր բրեզենտի թույլ ճռճռոցը։

4

Մարդը երկու խոռոչի ներսում էր։ Առաջինը քարից էր՝ փակ ու սառը, բայց՝ ոչ օդի կամ ծովի սառնությամբ։ Քարը մերժող էր։ Այն զսպում էր մարմինը, տեղ֊տեղ խլացնելով սարսուռը, սակայն ոչ թե ամոքելով, այլ ներս մղելով այն։ Մարմնի մեծ մասը ցավում էր հեռավոր մի ցավով, որը երբեմն կարելի էր կրակի տեղ դնել։ Ոտնաթաթերի կրակը բութ էր, ծնկներինը՝ ավելի սուր։ Նրա միտքն ի վիճակի էր տեսնել կրակը, որովհետև մարմինն այն երկրորդ խոռոչն էր տեսնել կրակը, որովհետև մարմինն այն երկրորդ խոռոչն էր, որում ինքն ապրում էր։ Ամեն ծնկի տակ խաչաձևված փայտիկներից փոքրիկ ու աշխույժ մի խարույկ էր վառվում, նման այն խարույկներին, որ վառում են մեռնող ուղտի տակ։ Սակայն մարդը ողջամիտ էր։ Նա հանդուրժող էր այդ խարույկները, չնայած դրանք ոչ թե ջերմացնում, այլ ցավ էին պատճառում։ Ուրիշ ճար չկար, քանի որ կանգնելը կամ շարժվելը կնշանակեր ցավը սաստկացնել՝ փայտ ավելացնել, խարույկը մարմնով մեկ տարածելով։ Նա ինքը մսեղեն այդ խոռոչի հեռավոր ծայրում էր գտնվում։ Խարույկնեից հեռու այդ ծայրում նրա մի զանգվածը հենված էր շնչառությունից օրորվող փրկագոտու վրա։ Զանգվածից այն կողմ կլոր ոսկրագնդի աշխարհն էր, որի կենտրոնում կախված էր ինքը։ Այդ աշխարհի կեսը մեկ սառչում էր, մեկ վառում, բայց՝ անփոփոխ ու տանելի ցավով։ Աշխարհի վերին մասում երբեմն կտրուկ մխրճվում էր նրան հետապնդող ասեղը։ Նման դեպքերում նա երկրաշարժի պես ջղաձգում էր այդ կողմի բոլոր մայրցամաքները, որից հարվածներն ավելի հաճախակի, բայց պակաս խորն էին դառնում, և գնդի այդ մասում նոր փոփոխություններ էին կատարվում։ Տարածության մեջ հայտնվում էին խավար ու գորշ ուրվագծեր, ու նաև՝ տիեզերական սպիտակ մի կուտակում, որը նա աղոտ գիտակցում էր որպես իրեն կցված ձեռք։ Գնդի մյուս կողմը մութ էր և նեղություն չէր պատճառում։ Այն կախված էր այդ մթության կենտրոնում ջրաթաթախ, հազիվ լողացող մարմնի պես։ Որպես գոյության աքսիոմ, նա գիտեր, որ նման վիճակում պիտի բավարարվի փոքրագույն իսկ ողորմածությամբ։ Նրան կցված բոլոր հավելումները, դրանց մարմանդ խարույկներն ու գելարանները գոնե բավականաչափ հեռու էին։ Եթե նա գտներ անգոյության որոշակի ձևը, ներքին ներդաշնակության նրբին մի հաշվեկշիռ, ապա, թերևս, երկրորդ խոռոչի բնույթից ելնելով, հնարավորություն ստանար հանգիստ ճոճվել գնդի կենտրոնում՝ ցավազուրկ ու անվրդով։

Երբեմն նա համարյա հասնում էր դրան։ Նա կծկվում էր, նվազում, իսկ գունդն՝ աճում, մինչև որ մորմոքող հավելումները դուրս էին մնում մոլորակից։ Բայց այդ աշխարհն էլ էր ենթակա հեռավոր տիեզերքից ալիքների պես եկող ջղաձգումներին։ Դրանցից հետո նա կրկին աճում էր, լցնելով ոլորանների ամեն անկյունը, ճչացող ջղերով սփռվելով խարույկների վրա, գնդի մեջ տարածվելով այնքան, մինչև որ ասեղն աջ աչքի անկյունից խայթում էր ճիշտ գլխի խավարի խորիզը։ Խայթոցների ընդմիջումներում աղոտ երևում էր սպիտակ ձեռքերից մեկը։ Ապա նա դանդաղ հետ էր սմքում գնդի կենտրոն ու նորից կախվում խավար աշխարհի մեջտեղում։ Դա արդեն վերածվել էր մի կշռույթի, որը գալիս էր դարերի խորքից և այդպես էլ պիտի շարունակվեր։

Կշռույթը շտկվում, բայց էապես չէր փոխվում այն պատկերներից, որոնք ժամանակին նրան էին պատկանել, իսկ երբեմն՝ նաև ուրիշի։ Խարույկների համեմատ պատկերները շատ ավելի պայծառ էին։ Տիեզերքից մեծ ալիքներ, որ խաղում են ապակե նավաստիով։ Լուսավոր նեոնե հրաման։ Կին, այս անգամ ոչ թե մանրամասն, սպիտակ մարմնով, այլ՝ դեմք ունեցող։ Նավի գիշերային մռայլ մթնոլորտը, տախտակամածի օրորը, միալար գվվոցն ու թխկթխկոցը։ Նա կամրջակով գնում էր կողմնացույցի աղոտ լուսավորված վահանակի կողմը։ Ապա լսեց, թե ինչպես Նաթը ձախակողմյան դետի իր դիտակետը լքեց ու սանդուղքով ցած իջավ։ Ոտնաձայներից լսվում էր, որ Նաթը ոչ թե համազգեստի, այլ սովորական կոշիկներով է։ Նաթն իր անշնորհք, սարդաճկուն մարմինը սանդուղքով ցած էր իջեցնում կանացի զգուշավորությամբ, ամիսների ընացքում այդպես էլ չսովորելով ճիշտ հագնվել կամ սանդուղքի հետ նավաստու պես լեզու գտնել։ Լուսաբացին նա սովորաբար դողացնում էր անհամապատասխան հագուստի պատճառով, նավաստիների լեզուն նրան վիրավորում էր, Նաթը բանի պետք չէր և բոլորի ծաղրի առարկան էր՝ խոնարհ ու հլու։

Նա մի պահ նայեց աջակողմյան հորիզոնին, ապա հայացքը դարձրեց իրենց ուղեկցած փոխադրանավերին, որոնց իրանները նոր էին ուրվագծվում այգաբացի լույսի տակ։ Նրանք ընդմիջում էին հորիզոնը երկաթյա անգույն պատերի պես՝ ժանգի լայն, պղտոր բծերն արդեն աղոտ երևում էին։

նաթը գնում էր խելի կողմը, հինգ րոպեով բազրիքի մոտ առանձնանալու, որ շփվի հավերժությանը։ Հիմա նա հողդողդ քայլերով մոտենում էր ցռուկի աջ կողմի ռմբանետին, բայց ոչ թե որովհետև այն ձախ բազրիքից նախընտրելի էր, այլ որովհետև միշտ էլ այդտեղ էր գնում։ Նա հանդուրժում էր քամին ու շարժիչից եկող գարշահոտությունը, պատերազմական ականակրի յուրահատուկ փոշեխառը կեղտն ու քոսոտությունը, քանի որ կյանքն իր հպումներով, համերով, պատկերներով, ձայներով ու հոտերով վաղուց մնացել էր հեռվում։ նա արդեն այնքան էր համակերպվել, որ այդ ամենին սովորել ու անտարբեր էր դարձել։ Նա երբեք ոտքը նավատորմում չէր պնդացնի, որովհետև նրա հսկա ոտքերը մնացել էին այնտեղ, հեռվում, իսկ պատահաբար այստեղ խարսխված մարմնի մեջ ամփոփված մարդն աղոթում էր ու ակնկալում հավերժությանն առնչվելու պահերը։

Վահանակի ժամացույցն ուր որ է նշելու էր հաջորդ շրջադարձի պահը։ Նա ուշադիր հետևում էր երկար սլաքին։

― Տասնհինգ աջ։

Դիմացի աջ կողմում Wildebeeste֊ն նույնպես շրջվում էր։ Գորշ լույսի տակ երևաց ղեկի կտրուկ պտույտից նրա ցռուկի մոտ առաջացած ալիքը։ Մինչև ներքևում գվվում էր կամրջակը, Wildebeeste֊ն կարծես թե իր նախորդ դիրքից հետ մնաց ու այժմ փոքր֊ինչ առաջ ընկած ընթանում էր նրանց զուգահեռ։

― Ուղիղ։

Wildebeeste֊ն դեռևս շրջվում էր։ Նրբաններով պողպատի միջնորդությամբ կապված լինելով ջրի պղտոր կանաչավուն տարածքի օրորին, նա ընդունակ էր գուշակել Wildebeeste֊ի ձախ թեքվածքի ճշգրիտ աստիճանը։ Սակայն ջուրը, վերջին հաշվով, այդքան էլ կանխատեսելի չէր։ Նա տեսավ, թե ինչպես շրջադարձի վերջին աստիճաններին գործ մի բլրակ, յոթերորդ մի ալիք սպրդեց ու անցավ այդ նավի քթամասի տակով։ Դրանից խելը սկսեց ճոճվել, ապա բլրակի լանջով ցած սահեց, և պարզվեց, որ նավը, անսպասելի ոստյունով, իր շավիղից տասը աստիճան շեղվել է։

― Անփոփոխ։

Գրողի ծո՛ցը նավատորմն ու անիծյալ կռիվը։

Նա քնկոտ հորանջեց ու նշմարեց նախկին շավիղը բռնելուց Wildebeeste֊ի ցռուկի տակ առաջացած ջրապտույտը։ Երկրորդ խոռոչի հեռավոր ծայրի կրակները թեժացան, նորից մխրճվեց ասեղը, և նա վերադարձավ մարմին։ Կրակը, սովորական դարձած կշռույթի համաձայն, մարեց։

Կործանիչները բոլորը միասին երամաձև շարքով հետ շրջվեցին։ Հրահանգների արանքում նա ականջ էր դնում հիդրոլոկատորի տենդագին ծվծվոցին, մինչ լույսն ավելացավ։ Բեռնանավերի նախիրը հինգ հանգույց արագությամբ առաջ էր թնգթնգում, կործանիչները, շքախմբի նման, իրենց անտեսանելի ավելներով սրբում էին նրանց առջևը, լարի պես ձիգ գծով բոլորը միասին այս կամ այն կողմ շրջվելով։

Հետևի սանդուղքից ոտնաձայներ լսվեցին, և նա զբաղվեց ազիմուտի որոշմամբ, քանի որ եկողը կարող էր նավապետը լինել։ Նա հատուկ բծախնդրությամբ չափեց Wildebeeste֊ի ազիմուտը։ Բայց ոտնաձայներին ուրիշ ձայն չհետևեց։

Ի վերջո նա իմիջայլոց շուռ եկավ և դեմ առավ ճիշտ այդ պահին պատվի տվող ավագ Ռաբըրթսին։

― Բարի օր, ավագ։

― Բարի օր, սըր։

― Ի՞նչ կա։ Ինձ համար խմի՞չք եք ճարել։

Իրար չափից ավելի մոտ աչքերը թեթևակի ընկրկեցին, բայց բերանը բռնազբոս ժպտաց։

― Թերևս, սըր․․․

Ապա, վերջնահաշիվն անելով, ընդունելով տվյալ պահի սեփական առավելությունը, ժպիտը լայնացավ։

― Էս երկու օրը, չգիտեմ ո՜նց եղավ, ինքս էլ մի կաթիլ չունեմ։ Բայց ե՜րբ էլ որ ասեք․․․

― Եղավ։ Շնորհակալ եմ։

Հիմա՞ ինչ է ուզում։ Տեղափոխությո՞ւն։ Թե՞ սպայական կոչման ներկայացնելու երաշխավորագիր։ Աննշան, բայց պիտանի մի լավությո՞ւն։

Սակայն ավագ Ռաբըրթսի խաղն ավելի խորն էր։ Ինչ էլ որ նրա մտքինը լիներ և ուր էլ հասցներ մանր֊մունր պարտավորությունների խճճված համակարգը, այսօր չէ՛ր պահանջվում ավելին, քան պարզապես գնահատել նրա ողջամտությունն ու հոժարակամությունը։

― Վոլթրսոնի հարցով, սըր․․․

Զարմացած ծիծաղ։

― Իմ հին ընկեր Նաթի՞։ Ի՞նչ է արել։ Չլինի՞ թե դիպահն է ընկել։

― Ոչ, ի՜նչ եք ասում, սըր։ Պարզապես․․․

― Ի՞նչ։

― Ինքներդ նայեք, սըր, խելի աջ կողմում։

Նրանք միասին մոտեցան կամրջակի հետնամասին։ Նաթանելը դեռ զբաղված էր հավերժությամբ, ոսկրոտ գավակը բազրիքին հենած ճիշտ ռմբանետի հետևում, նրա ոտքերը միայն շփման ուժով էին պահվում։ Ձեռքերը ծածկում էին դեմքը, մարմնի անհավատալի երկայնքը ճոճվում էր ալիքներին համընթաց։

― Հիմարի՛ գլուխ։

― Նա մի քիչ չափն անցնում է, սըր։

Ավագ Ռաբըրթսը մոտ եկավ։ Խաբեբա՛։ Նրա շնչից ռոմի հոտ էր փչում։

― Ես կարող էի դրա համար նրան դիպահ ուղարկել, բայց մտածեցի՝ քանի որ նա ցամաքում ձեր ընկերն է եղել․․․

Դադար։

― Լավ, ավագ, ես ինքս կզբաղվեմ նրանով։

― Շնորհակալություն, սըր։

― Ձե՛զ շնորհակալություն, ավագ։

― Ես խմիչքը չեմ մոռանա։

― Երախտապարտ եմ։

Ավագ Ռաբըրթսը պատվի տվեց ու աստիճանով իջավա ցած։

― Տասնհինգ ձախ։

Միայնություն, կրակ ծնկների տակ ու կտրուկ մխրճվող ասեղ։ Միայնություն նաև տախտակամածի այն ծայրում, ուր գնդացրի փողը ցցվում է բազրիքի վրա։ Նա ինքն իրեն մռայլ ժպտաց ու փորձեց վերարտադրել Նաթի գլխի պարունակությունը։ Նա խելի կողմն էր գնացել այն հույսով, որ առանձնացում կգտնի գնդացրի ու ռմբանետի անձնակազմների արանքում։ Սակայն փոքր նավի վրա շարքային նավաստու համար գոյություն չունի առանձնացում կոչված բանը, եթե նա բավականաչափ փորձված չէ, որ իր համար հանգիստ ապաստան գտնի։ Նա հետ էր մղվել նավի կենտրոնի ժխորից, ողորմելիության կատարյալ, խառնաշփոթ տեսակից դեպի նույնի փոփոխված, քամոտ տարբերակը։ Նրա խելքը չէր հերիքում հասկանալու, որ նավի մարդաշատ միջնամասը բավականաչափ խճողված է մարդուն առանձնացում ապահովելու համար, ինչպես, օրինակ, լոնդոնյան ամբոխը։ Ուստի և նա իր աղոթքների ընթացքում ստիպված էր համակերպվել ռմբանետի անձնակազմի ծուռ հայացքներին, քանի որ չէր հասկանում, որ նրանք իրեն հետևում են ուրիշ անելիք չունենալու պատճառով։

― Ուղիղ։ Անփոփոխ։

Շրջադարձ։

Եվ հիմա ներքևում նա աղոթում էր, փոխանական իրեն համար ճոճացանցում քնելու, որովհետև նրան ասվել էր, թե հերթապահության ժամանակ պետք է ուշադիր հետևել ծովի այսինչ սեկտորին։ Նա էլ հետևում էր, պարտաճանաչ ու ամենին անհաղորդ։

Գլխի մութ կենտրոնը շրջվեց, տեսավ ձախակողմյան կքված դետին, պելենգի օրորվող ալիքակալը, ծխի նշույլն ու տաք օդի թրթռուն շիթը ծխնելույզի վրա, ապա կամրջակի եզրից ցած նայեց տախտակամածի աջ կողմը։

Նաթանելը դեռ այնտեղ էր։ Նրա անհավանական հասակի կողքին, որը, նիհարության հետ մեկտեղ, էլ ավելի անհավատալի էր, բազրիքը սմքել ու խախուտ ճաղաշար էր հիշեցնում։ Նրա լայն բացված ոտքերը տախտակամածի վրա մնում էին միայն շփման ուժի շնորհիվ։ Մութ կենտրոնը տեսավ, թե ինչպես Նաթանելը ձեռքերը դեմքից իջեցրեց, բռնեց բազրիքն ու ուղիղ դիրք ընդունեց։ Ապա դիմեց հետ, ոտքերը լայն գցելով, ձեռքերը հավասարակշռության համար առաջ պարզած։ Նրա նավաստիական անհեթեթ գլխարկը ճիշտ գլխի գագաթին էր դրված, տակն ամեն կողմից դուրս էին ցցվում գիշերվա խոնավությունից փոքր֊ինչ ուղղված գանգուր սև մազերը։ Նա պատահաբար նկատեց կամրջակը և աջ ձեռքը խոժոռ մոտեցրեց գլխի աջ մասին։ «Չափը չանցնելով» մտածեց մութ կենտրոնը, «իմանալով իր տեղը, խոնարհ՝ նավի վրա լինի, թե փողոցում, զավեշտական ու համառ»։

Սակայն աջ ձեռքի ժամանակավոր գործադրությունը խախտեց նիհար մարմնի հավասարակշռությունը՝ նա ճոճվեց մի կողմ, նորից անհաջող փորձ արեց պատվի տալ ու մնաց շվարած, ձեռքերն ու ոտքերը չորս կողմ պարզած։ Ալեկոծությունը ցնցեց նրան, և նա դիմեց շարժիչի ծածկի կողմը, փորձեց, մետաղը տա՞ք է, թե ոչ, բռնվեց և, շրջվելով, դանդաղ պատվի տվեց կամրջակի կողմը։

Մուգ կենտրոնն իրեն ստիպեց զվարթ ձեռքով անել կրճատված ուրվագծին։ Նույնիսկ այդ հեռավորությունից երևաց, թե ինչպես փոխվեց Նաթանելի դեմքը։ Նրա վրա հայտնվեց ճանաչման բերկրանքը, ոչ թե ծեփված ու սարքովի, ինչպես ավագ Ռաբըրթսի ժպիտը չափից դուրս իրար մոտեցած աչքերի տակ, այլ՝ դեմքի ներքո կռահվող, կենտրոնից ինքնաբուխ ելնող կատարյալ զմայլության վկայությունը, որից շունչը սկսում է խենթացնող համակրանքից ու հիացմունքից կտրվել։ Գնդի զանգվածն այս ծայրում ջղաձգվեց, և ասեղը սկսեց սվինահարել ու մխրճվել կենտրոնի ուղղությամբ, որն այդ ամբողջ ընթացքում կախ էր տրված առանց ցավի։

Նա կառչեց կողմնացույցից ու ժայռից և անզոր կատաղությամբ գոռաց։

― Մի՞թե ոչ ոք վիճակս չի հասկանում։

Հետո նորից սփռվեց ներքին խոռոչի ոլորաններով, խարույկները սկսեցին բոցավառվել ու ճարճատել մարմնի մեջ։

Մնացածների ֆոնին մի նոր ձայն լսվեց։ Այն կապված էր դրսի անշարժ սպիտակ բծերի հետ։ Դրանք ավելի որոշակի էին դարձել, քան առաջ։ Ի վերջո հասկացավ, որ ժամանակ է անցել։ Այն, ինչ հավերժական կշռույթ էր թվացել, իրականում խավարի երկար ժամերն էին, այժմ հայտնվել էր լույսը, որն ի մի էր բերում նրա անձը, սահման ու դատողություն տալիս նրան։ Ձայնը քիչ այն կողմ թառած ճայերից մեկի կոկորդային կռինչն էր։

Նա պառկած էր ցավի հետ միասին, խորհելով լույսի ու նոր օրվա շուրջը։ Կարելի էր ուսումնասիրել փայտացած ձախ ձեռքը, պայմանով, որ աչքի բորբոքված անկյանը պատշաճ ուշադրություն մատուցվի։ Մատներին հրամայեց սեղմվել՝ դրանք դողդողացին ու փակվեցին։ Նա իսկույն ևեթ լցվեց մատների մեջ, վերածվեց ունայն ժայռի խոռոչը պորը խցկված մի մարդու։ Իմացությունն ու հիշողությունը պատշաճ կարգով հետ լցվեցին՝ նա հիշեց ձագարը, ակոսը։ Դարձավ օրը ցերեկով նավաբեկության ենթարկված մի մարդ, և այդ վիճակի լրջությունը ծանրացավ նրա վրա։ Հետո սկսեց մարմնին ուժ տալ, դուրս մղելով ժայռերի արանքից։ Նրա հայտնվելուն պես ճայերն աղմկալից արթնացան ու տեղից պոկվեցին։ Ապա վերադարձան, մոտիկից սավառնելով, որ նրան զննեն, սուր ճիչեր արձակելով ու նորից հետ սահելով։ Դրանք նման չէին բնակեցված ծովափների մարդաճանաչ ճայերին։ Ոչ էլ անպիղծ բնության նախնական անարատությունն ունեին։ Սրանք պատերազմի ճայեր էին, որոնք, հայտնաբերելով ջրով շրջապատված միայնակ մի մարդու, վրդովվում էին նրա մարմնի ջերմությունից ու ինքնակամ ծարժումներից։ Մոտենալով ու թևերը թփթփացնելով, հասկացնել էին տալիս, որ նա լավ կաներ մեռած լիներ ու ծովի մեջ օրորվեր պատռված ցանցի պես։ Նա առաջ սողաց ու փայտացած ձեռքերով սկսեց ճայերին քշել։

― Թողե՛ք։ Գնացե՛ք։ Ռա՛դ եղեք։

Ճայերն աղաղակելով վեր թռան, պտույտներ գործելով ու նորից վերադառնալով, թևերը քսելով նրա դեմքին։ Նա խուճապահար հարվածեց, և ճայերից մեկը, մի թևը դժվարությամբ քարշ տալով, հազիվհազ թռավ գնաց։ Մնացածները նահանջեցին, շրջան կազմեցին ու սկսեցին դիտել։ Նրանց գլուխները նեղ էին։ Նրանք նման էին թռչող սողունների։ Ճանկոտ արարածների հանդեպ առաջացող հնամենի հակակրանքից նա սարսռաց ու սկսեց դրանց սահուն ուրվագծերը մտքում լցնել չղջիկների ու արնախումների խորթությամբ։

― Կորե՛ք։ Ինձ ո՞ւմ տեղ եք դրել։

Նրանք լայնացրին շրջանները, ապա թռան֊գնացին ծովի ուղղությամբ։

Նա դարձավ իր մարմին։ Այն ասես ցավի ու թմրածության միաձուլում լիներ։ Ղեկավարման համակարգը խափանվել էր, քանի որ ամեն ոտքին հարկավոր էր առանձին ու գիտակցված հրահանգներ տալ, ասես նրանք իրեն փակցված անպետք հենակներ լինեին։ Նա հենակները մեջտեղից կոտրեց ու վեր ելավ։ Ապա նոր խարույկներ հայտնաբերեց՝ առավել անողորմ կղզիներ ընդհանուր ցավի ծովում։ Աջ աչքի անկյունն այնքան մոտ էր, որ հայտնաբերվելու կարիք էլ չուներ։ Մեջքը հենելով ակոսի պատին, նա ոտքի կանգնեց ու նայեց շուրջը։

Առավոտը խոժոռ էր, բայց քամի չկար, և ալիքներն ավելի ծածանվում էին, քան գլորվում։ Նա մի նոր բան ընկալեց՝ ծովի այն ձայնը, որը նավաստին գործող նավում երբեք չի լսում։ Կիսաձայն այդ երանգը բաղկացած էր կոհակի անհամար ճողփյուններից, անդադար կարկաչից ու շրշյունից, սկսած կտրուկ ապտակներից մինչև որոճացող ճպճպոցը։ Ամեն պահ լի էր խոնավ ձայներով, որոնք ուր որ է պիտի արտաբերվեին, բայց կուլ էին գնում ախորժաբեր հոգոցների պես։ Այդ ամենին գերիշխում էր որոշակի մի ձայն՝ երգեցիկ մի սվսվոց, օդի մեղմ սահքը քարի վրայով, նրբին, անվերջանալի շփումը։

Վերևից հնչած ճայի ճիչը ստիպեց նրան ձեռքը բարձրացնել ու արմունկի տակից վեր նայել, բայց ճայն արդեն ժայռից հետ էր սպրդել։ Երբ ճիչը մարեց, ամեն ինչ նորից հանդարտվեց, դարձավ անկաշառ ու անկարեկից։

Նա ցած նայեց հորիզոնին ու լեզուն անցկացրեց վերին շրթունքի վրայով։ Ապա լեզուն հետ եկավ, նորից փորձնական տնտղեց շրթունքն ու չքացավ։ Նա թուքը կուլ տվեց։ Աչքերը լայնացան, անտեսելով ծակոցը։ Շնչառությունն արագացավ։

Ջո՜ւր։

Նրա մարմինը փոխվեց ճիշտ ինչպես հուսահատ բեկման պահին ծովի մեջ՝ դարձավ ունակ ու կամեցող։ Երբ նա ակոսից դուրս սողաց, ոտքերն այլևս փայտացած չէին։ Նա մագլցում էր տապալված սյուների վրայով, որոնք, բացի սեփական քաշից, երբևէ ոչինչի նեցուկ չէին եղել։ Նա սայթաքում էր ժայռի կատարին հարող ակոսների սպիտակ ջրափոսերում։ Վերջապես հասավ կատարի ժայռաբեկորին, ու մի ճայ սպրդեց ոտքի տակից։ Ոտքերը մեկ առ մեկ փոխելով, նա աչքի անցկացրեց շուրջբոլորը, բայց հորիզոնն ամենուր նույնն էր։ Միակ բանը, որ նրան հուշեց, թե երբ ավարտվեց շրջանը, ոտքերի տակի ժայռն էր։ Նա մի պտույտ էլ արեց։

Ի վերջո դարձավ դեպի ժայռը և, արդեն ավելի դանդաղ, սկսեց ակոս առ ակոս ցած մագլցել։ Սպիտակ թռչնաղբի կուտակումներից ցած իջնելով, նա սկսեց մետր առ մետր զննել ժայռը։ Ակոսների պռունկներից կառչելով, նա արագ հայացքներ էր նետում դրանց տարածքով մեկ, ասես ճանճի թռիչքին հետևելով։ Տափակ ժայռաբեկորներից մեկի վրա ջուր նշմարելով, նա երկու ձեռքով հենվեց փոքրիկ ջրափոսի եզրերին ու լեզուն մտցրեց մեջը։ Շրթունքները ոլորվեցին լեզվի շուրջն ու ջուրը ներս քաշեցին։ Ջրափոսից լոկ խոնավ հետք մնաց։ Նա շարունակեց փնտրել։ Հերթական ակոսի պատում նա հորիզոնական մի ճեղք գտավ։ Ճեղքի տակ քարի մի շերտ պոկվել և համարյա ընկնելու վրա էր, իր ու պատի միջև ջուր բանտարկելով։ Նա ճակատը սեղմեց քարին ու սկսեց շրջվել, մինչև որ այտը հայտնվեց ճիշտ ճեղի վրա։ Բայց ինչքան էլ որ ճգներ, բերանը քարին քերելով, ջուրն անհասանելի էր մնում։ Նա բռնեց ճաքած կտորն ու կատաղի քաշեց, ժայռից պոկելով։ Ջուրը ցած ծորաց ու բարակ շերտով պատռեց ակոսի հատակը։ Նա մնաց կանգնած, քարի բեկորը ձեռքին, սիրտը բաբախելով։

Խե՛լք բանեցրու, խե՛լքդ։

Նա ցած նայեց ներքևի խորդուբորդ լանջին։ Ապա սկսեց հետևողաբար զննել ժայռը։ Նկատեց ձեռքի բեկորն ու այն դեն նետեց։ Նա հերթով ուսումնասիրեց ամեն ակոսը և նրանց միջև ընկած տարածքը։ Ձկան նեխող մնացորդներ գտավ և մի սատկած ճայ, որի շուռ տված կրծոսկրը խորտակված նավի ողնուց էր հիշեցնում։ Նաև դեղին ու գործ քարաքոսեր հայտնաբերեց, անգամ հողի նշույլներ ու մի կտոր մամուռ։ Կային խաչափառների դատարկ պատյաններ, անկենդան ջրիմուռներ և ծովային խեցգետնի մի զույգ չանչեր։

Ժայռի ներքևի մասում ջրափոսեր կային, բայց դրանց ջուրն աղի էր։ Նա նորից վեր բարձրացավ, ցավն ու ասեղը մոռացության մատնած։ Ապա ձեռքը մտցրեց իր ամբողջ գիշերն անցկացրած խոռոչը, բայց այն համարյա չոր էր։ Նա վեր մագլցեց իրեն օթևան տրամադրած տապալված սալի վրա։

Սալը երկու մասի էր կիսված։ Ժամանակին այն հսկա ուղղաձիգ մի ժայռաբեկոր էր եղել, որը հարատևել էր, մինչև մնացածները հողմահարվել էին։ Ապա տապալվել ու երկու կտոր էր եղել։ Մեծ կտորն ակոսը ծածկում էր ճիշտ ժայռի եզրի մոտ։ Նրա մի մասը դուրս էր ցցվում ծովի վրա, և ակոսը ջրհորդանի պես մտնում էր նրա տակը։

Նա պառկեց գետնին և գլուխը ներս մտցրեց։ Փոքր֊ինչ վարանելով, սկսեց ծովափոկի պես պոչը դեսուդեն անել, լողակներով առաջ հրվելով։ Ապա գլուխն իջեցրեց, ներս քաշող ձայներ արձակեց ու մնաց պառկած։

Ջուրը գտնվում էր փոքրիկ քարանձավ հիշեցնող խոռոչի ներսում։ Ակոսի հատակը սահուն իջնում էր ջրի տակ, որի եզրն այդպիսով ծանծաղ էր։ Պառկած վիճակում արմունկները պարզելու համար բավականաչափ տեղ կար, քանի որ ընկնելիս սալն աջից փշրել էր ակոսի պատի մի մասը։ Քարե առաստաղն անձավը ծածկում էր անկյան տակ, վերջում փոքր բացվածք թողնելով։ Անցքը լույսով լի էր և երկնքի մի պատառիկ էր բացում։ Լույսն արտացոլվում էր ջրի մեջ ու բեկվում, այնպես որ առաստաղին թույլ շողքեր էին խաղում։ Ջուրը խմելու էր, բայց քաղցրահամ չէր։ Նրա համն ինչ֊որ անորոշ ու անդուր բաներ էր հիշեցնում, որոնք սահմանման չէին ենթարկվում։ Ջուրը ոչ այնքան հագեցնում էր ծարավը, որքան՝ մեղմում։ Պաշարը բավական մեծ էր, քանի որ լճակը նրա առջև ձգվում էր մի քանի մետր, իսկ հեռավոր ծայրը կարծես թե խորն էր։ Նա գլուխն իջեցրեց ու կրկին ներս քաշեց ջուրը։ Այժմ, երբ նրա մեկևկես աչքը լույսին հարմարվել էր, նա տսավ, որ ջրի տակ կարմրավուն ցեխանման նստվածք կա։ Նստվածքն ամուր չէր և հեշտությամբ խանգարվում էր, նրա խմած տեղում ցրիվ գալով ու ամպվելով, խաղաղվելով ու նորից ցած իջնելով։ Նա բթացած դիտում էր։

Վերջապես մրթմրթաց։

― Փրկությո՛ւն։ Փրկության ճար անել։

Նա հետ մաքառեց, գանգը խփելով ժայռին։ Ակոսից դուրս սողալով, նորից մագլցեց ժայռի կատարն ու մի քանի անգամ սևեռուն զննեց ամբողջ հորիզոնը։ Ապա ծունկի իջավ ու հենվեց ձեռքերին։ Գլխի մեջ սկսեցին մտքեր տրոփել։

Ես չեմ կարող անընդհատ մնալ կատարին։ Որ անցնելիս լինեն, ոչ էլ կկարողանամ գոռալ։ Պետք է էստեղ իմ փոխարեն մի մարդ սարքել։ Մարդու պես մի բան, որ տեսնեն, կմոտենան։

Նրա ձեռքը դրած էր մի ժայռաբեկորի վրա, որը հենվում էր հորիզոնական ճեղքով ակոսի պատին։ Նա ցած իջավ ու գոտեմարտի բռնվեց այդ ահռելի ծանրության հետ։ Մի կողմից բարձրացնելով բեկորը, նա սկսեց լարումից ցնցվել, և բեկորը շուռ եկավ։ Նա փռվեց գետնին և որոշ ժամանակ մնաց պառկած։ Ապա բեկորը բաց թողեց ու դժվարությամբ իջավ ցաքուցրիվ ապառաժնեի ու այն փոքրիկ քարափի մոտ, ուր ողողել էր աչքը։ Ջրափոսի մեջ մի մեծ որձաքար նշմարելով, նա գրկեց ու վեր քաշեց այն։ Քարը փորին սեղմած, նա մի քանի երերուն քայլ արեց ու այն վայր գցեց, ապա նորից բարձրացրեց ու տարավ։ Նա քարը ցած գցեց ձագարի կողքի ամենաբարձր կետում և հետ գնաց։ Ակոսի պատից վեր երերուն հավասաակշռությամբ ճամպրուկի պես մի քար էր կանգնած, սկսեց մտածել, թե ինչ անի։ Ապա մեջքը դեմ տվեց ճամպրուկին, ոտքերը սեղմելով ակոսի դիմացի պատին։ Ճամպրուկը ճռճռաց ու տեղի տվեց։ Նա ուսը մտցրեց մի եզրի տակ ու ուժ տվեց։ Ճամպրուկը տապալվեց հաջորդ ակոսի մեջ ու կոտրվեց։ Նա անհավես քմծիծաղ տվեց ու գիրկն առավ մեծ բեկորը։ Կոտրված ճամպրուկն ակոսից հանելով ու շուռ տալով, նա տապալված, բայց անպիտան ժայռաբեկորների լանջով տքնելով այն քարշ տվեց մինչև գագաթը։

Ժայռի կաարին այժմ արդեն երկու մեծ քար կար, մեկն արյան հետքերով։ Նա նորից աչքի անցկացրեց հորիզոնն ու սկսեց լանջով դժվարությամբ ցած իջնել։ Ապա կանգ առավ, ձեռքը քսեց ճակատին ու զննեց ափը, բայց արյուն չգտավ։

Երբ բարձրաձայն խոսեց, ձայնը միաժամանակ չոր էր ու կոկորդային։

― Սկսում եմ քրտնել։

Երրորդ քարն էլ գտավ, բայց չկարողացավ այն ակոսից հանել։ Քարը գլորեց ակոսով մեկ, մինչև որ բավականաչափ սաղր տեղ գտավ, որ կարողանար այն դուրս հանել։ Այդ քարը մյուսների մոտ քարշ տալուց հետո նրա ձեռքերն այսես փշրված լինեին։ Նա ծունկի իջավ քարերի կողքին ու հայացքը դարձրեց երկնքին ու ծովին։ Անփայլ արևը դուրս էր եկել, ամպերի շերտերը պակասել էին։ Նա պառկեց երեք քարի վրա, թողնելով, որ դրանք ցավ պատճառեն։ Ժայռի ետմիջօրյա կողմից արևն ընկնում էր նրա ձախ ականջին։

Նա ոտքի կանգնեց և երկրորդ քարը խնամքով հարմարեցրեց երրորդի վրա, իսկ առաջինը՝ երկրորդի։ Երեքը միասին վերից վար համարյա երկու ոտքի բարձրություն ունեին։ Նա նստեց գետնին ու հենվեց քարերին։ Հորիզոնը դատարկ էր, ծովը՝ մեղմ, արևը՝ ձևական։ Ժայռից քար նետելու հեռավորության վրա մի ճայ էր ճախրում, բայց այս անգամ թռչունը բարեձև էր, սպիտակ ու անվնաս։ Նա ձեռքով ծածկեց ցավացող աչքը, որ դրան հանգիստ տա, բայց ձեռքը բարձր պահելու ճիգն իր ուժերից վեր էր, և նա թողեց, որ ափը հետ ընկնի ծնկին։ Նա աչքն անուշադրության մատնեց ու փորձեց մտածել։

Սնո՞ւնդ։

Նա ոտքի կանգնեց ու ակոսների վրայով մագլցեց ցած։ Ներքևում ցածրիկ ապառաժների կուտակումներ էին, իսկ նրանցից ցած ծովի մեջ առանձին քարափներ էին ցցված։ Վերջիններիս նա առայժմ ուշադրություն չդարձրեց, քանի որ դրանք անմատչելի էին։ Ապառաժների մակերեսն անհարթ էր՝ այն ծածկված էր փոքրիկ խեցիների շերտով, որոնք զմռսվել էին իրենց կրային արտադրություններով, վերածվելով միաձույլ մի գաղութի և ջրի տակ տարածվելով այնքան, ինչքան տեսնում էր նրա առողջ աչքը։ Խեցիները դեղնավուն էին, բայց կային նաև բազմագույն խխունջներ, որ չորանում էին ժայռին կպած։ Ամեն խեցի նստած էր իր շոշափուկի մաշած փոսիկում։ Կային նաև կապույտ միդիաների կուտակումներ, արանքներում լռված ջրիմուռների կանաչ խրձերով։ Նա հետ նայեց ժայռն ի վեր՝ իր խոռոչը ծածկող սալը դուրս էր ցցվում ջրացատկի տախտակի պես, միդիաները սփռվում էին պատի ամբողջ բարձրությամբ։ Սահմանագծից ներքև ժայռը նրանց շնորհիվ կապույտ էր երևում։ Նա զգուշությամբ ցած իջավ ու սկսեց զննել ապառաժը։ Ջրի տակ սննդի բերքն անգամ ավելի առաջ էր, քանի որ այնտեղ միդիաներն ավելի խոշոր էին, և նրանց վրայով խխունջներ էին սողում։ Խեցիների, միդիաների ու խխունջների միջև, շաքար աքլորների պես, ցիրուցան էին եղած դոնդողների կարմիր բծերը՝ անեմոնները։ Ջրի խորքում նրանց թերթիկներով շրջագծված բերանները լայն բաց էին, բայց դրսում, սպասելով մակընթացությանը, նրանք կաթը քամված կրծքի պես սեղմ էին ու սմքած։

Քաղցը հագուստի ներքո իրար սեղմած ձեռքերի պես կծկվեց։ Բերանը ջրել էր, կոկորդը հեղձվեց, ինչպես խիստ վշտի ժամանակ։ Դեղնավուն ժայռից կախված, նա ականջ էր դնում ջրի ծփանքին, բուսախառը հորդուն կյանքի աննշան շշուկներին ու ձայներին։ Նա ձեռքը տարավ գոտկատեղին, կտրուկ դուրս քաշեց ճոպանը և ազատ ձեռքով բռնեց դանակը։ Ապա սայրը մոտեցրեց բերանին, ատամներով սեղմեց և կոթը հետ քաշեց։ Նա դանակի ծայրը խրեց մի խեցու տակ, և վերջապես կծկվեց, զգացնել տալով իր մկանային ուժը, մինչև նա սայրը կպտտեր։ Դանակը բաց թողնելով, նա անկման կեսից խեցին ձեռքով բռնեց։ Ապա այն շուռ տվեց և մոտեցրեց դեմքին, աչքը սևեռելով լայնացող բացվածքին։ Տեսավ, թե ինչպես դարչնագույն ձվաձև շոշափուկը ներս ընկրկեց, ապա կտրուկ հետ եկավ, լույսը փակելով։

― Գրո՛ղը տանի։

Նա խեցին դեն նետեց ծովը, ջրի վրա փոքրիկ ճողփյուն առաջացնելով։ Մինչև ջրի ծալքերը կհանդարտվեին, նա դիտում էր, թե ինչպես խեցու սպիտակը ճոճվելով տեսադաշտից ցած է իջնում։ Որոշ ժամանակ նա շարունակում էր նայել խեցու անհայտացած տեղին։ Ապա դանակը ձեռքն առավ ու սկսեց քերծել մանր խեցիները։ Դրանք արտասվեցին աղի, մազանման հեղուկով։ Նա դանակի ծայրը հպեց մի անեմոնի, և վերջինս ամուր կծկվեց։ Նա սայրի տափակ մասով վերևից սեղմեց, և դոնդողի բացվածքը միզեց նրա աչքին։ Դանակը քարին խփելով, սայրը ներս ծալեց։ Հետո նորից վեր մագլցեց ու նստեց ժայռին, մեջքը դեմ տալով երեք քարերին, երկուսը՝ կոտրված, վերևինը՝ մամռոտ։

Ներսում մարդը գիտակցում էր, որ ինքը նոպայի պես մի բան է ապրում։ Նա ոտքերը մոտ քաշեց ու կողքի գլորվեց այնպես, որ դեմքը հպվի ժայռին։ Ջրաթաթախ հագուստի ներքո մարմինը ջղաձգվում էր ու սրթսրթում։ Նա շշնջաց քարին․

― Հանձնվել չի՛ կարելի։

Իսկույն ևեթ սկսեց լանջով ցած մագլցել, հազիվհազ սողալով։ Ջրի մոտ քարեր կային, բայց՝ անպիտան ուրվագծերով։ Նա ջրի տակից ընտրեց մեկն ու տաժանակիր ջանքերով հասցերց գագաթ։ Վերևի քարը նա փոխարինեց նորով, հարմարեցրեց, ապա որձաքարը սաղեցրեց գլխին։ Երկու ոտք, վեց մատնաչափ։

Նա մրթմրթաց․

― Պետք է շարունակե՛լ։ Ամե՛ն գնով։

Նա ցած իջավ ժայռի միդիաներով ապառաժին հակառակ կողմով։ Այս կողմում երկար աստիճանաձև ելուստներ կային, և ջուրը պարբերաբար վերուվար էր ծծվում։ Ջուրը շատ մուգ էր, և ներսում երկար ջրիմուռներ էին երևում, նման այն փոկերին, որոնոցով ճամփորդները կապում են կոտրված փակերով ճամպրուկները։ Մակերեսի մոտ դարչնագույն այդ ջրիմուռները խռնված էին ու փաթաթված իրար, բայց խորքում ուղղաձիգ շորորում էին շոշափուկների կամ լեզվակների նման։ Դրանից ներքև միայն գնալով սևացող ջուրն էր, որն իջնում էր մինչև ծովի անդնդախոր հատակը։ Նա հայացքն այդ ամենից կտրեց և ելուսներից մեկով առաջ սողաց, բայց ժայռն ամենուր միատարր էր, և առանձին բեկորներ չկային, չնայած մի տեղ ելուստը ճեղքված էր։ Գուլպա հագած ոտքերով նա այդ մասը հրեց, բայց ապարդյուն։ Ելուստի վրա անշնորհք շուռ գալով, նա գնաց հետ։ Ժայռի ներքևում գտավ անպետք ուրվագծերով քարերն ու մեկ առ մեկ դրանք տարավ լցրեց ակոսներից մեկի մեջ։ Ապա խուզարկեց բոլոր ճեղքերն ու անկանոն քարեր ու դեղնավուն կվարցի կլորավուն կտորներ ապսպրեց, որոնցից մազերի պես կանաչ ջրիմուռներ էին կախված։ Նա դրանք տարավ իր կառուցած մարդու մոտ ու կիտեց հիմնաքարի շուրջը։ Որոշ քարեր կարտոֆիլից մեծ չէին՝ նա դրանք խցկում էր այնտեղ, ուր ավելի մեծերը տեղ չէին անում, մինչև որ վերևի քարը դադարեց հպումից ճոճվել։ Նա այդ ամենը պսակեց իր գլխի չափ մի նոր քարով։

Երեք ոտնաչափ։

Հետո քարակույտից մի կողմ քաշվեց ու նայեց հետ։ Կույտը նրա տեսադաշտում սկսվում էր հորիոնից և արևից բարձր էր հասնում։ Այդ փաստից ապշեց և ուշադիր նայեց շուրջը, արևմտյան կողմը որոշելու համար։ Նա տեսավ իրեն փրկած դուրս ցցվող սալը, ճայերը ճախրում էին ջրի մակերեսի մոտ։

Նա կրկին մագլցեց ցած, այնտեղ, որտեղից խեցի էր պոկել։ Դեմքը ծամածռելով, բռունցքները սեղմեց փորը ծածկող խոնավ կտորին։ Հետո կախվեց փոքրիկ ապառաժից և սկսեց մատներով պոկել կարմիր դոնդողները։ Նա դրանք դարսեց ապառաժի եզրին և որոշ ժամանակ այդ կողմը չէր նայում։ Ապա իր մեկևկես աչքը թեքեց դրանց կողմը և սկսեց ուշադիր զննել։ Դրանք նման էին մի բուռ քաղցրավենիքի, միայն թե թեթևակի շարժվում էին, և կույտի տակից ջուր էր ծորում։ Նա կույտի կողքին նստեց քարափի եզրին, և այն տեսադաշտից դուրս մնաց։ Նրա դեմքը հոգեվարքի արտահայտություն ստացավ։

― Գրո՛ղը տանի։

Մատները սեղմեցին քաղցրավենիքից մեկը։ Նա հապճեպ այն բերանը տարավ, ընկրկեց, կուլ տվեց ու սրթսրթաց։ Ապա մեկն էլ վերցրեց, կլլեց, հետո ևս մեկը՝ ինչքան կարելի է արագ։ Ապա ամբողջ կույտը լցրեց բերանն ու մեջքը շտկեց, կոկորդը գործի դնելով։ Երբ կրկին սմքեց, դեմքին գունատ քմծիծաղ էր հայտնվել։ Ձախ ձեռքին նայելով, նա հայտնաբերեց ճկույթին կպած վերջին ջրաթաթախ դոնդողիկին։ Նա ձեռքն ապտակեց բերանին ու աչքերը հառեց մատներին, ստամոքսի դեմ պայքարելով։ Ապա մագլցեց ջրի անձավի մոտ ու ներս խցկվեց։ Կարմրավուն ցեխի ու տիղմի ոլորանները նորից բարձրացան ջրի մեջ։ Լճակի մոտիկ ափը ջրի կողմից երիզված էր մեկ սանտիմետրանոց կարմիր շերտով։

Ստամոքսը ջրով սանձելով, նա անձավից դուրս սողաց։ Ճայերն այժմ պտտվում էին ժայռի շուրջը, և նա ատելությամբ նայեց նրանց կողմը։

― Դուք ինձ ձեռք չե՛ք գցի։

Վերադառնալով ժայռի կատարը, իր երեք ոտնաչափանոց թզուկի մոտ։ Շուրջբոլորը դատարկ հորիզոնն էր։ Նա շրթունքներից լիզեց խմելու ջրի կաթիլը։

― Ջուրն ինձ կհերիքի․․․

Նա ուշադրություն դարձրեց ջրի անձավը ծածկող քարե սալին, որն ասես ջրացատկի տախտակ լիներ։ Ապա դանդաղ մոտեցավ ժայռի եզրին, ծունկի իջավ ու նայեց սալի տակը։ Լճակի ծովին դիմող ծայրը փակված էր իրար դիզված քարաբեկորների կույտով։ Իր խոտորված տեսողության լուսամուտից նա նշմարեց, թե ինչպես է այնտեղ բարձրանում ու գալարվում կարմիր տիղմը։ Հավանաբար այն նաև ծածկվում էր քարերի արանքները, մի կերպ խոչընդոտելով ջրի փախուստին։ Նա մի պահ պատկերացրեց անհամար ծպտված ծակուծուկերը, որոնք ժամանակի ընթացքում խցանվել էին թավ կարմրով, համատարած աղի աշխարհում միանգամայն անպատեհ թարմ ջուրը բանտարկելով, բայց այնքան խախուտ, որ ամենաչնչին իսկ հպումից նրա կյանքը կարող էր անվերադարձ հոսել֊գնալ․․․

Աչքերը լայն բաց, նա ետ ընկրկեց, շնչառությունն արագացավ։

― Մոռացի՛ր։

Նա սկսեց հետևանց մտնել քնելու խոռոչը։ Համարյա մինչև ականջները ներս խցկվելով, նա բացվածքը լցրեց իր մարմնով ու ծանր հագուստով։ Բրեզենտի խողովակներից դուրս քաշեց քեչայի թևքերը, մինչև որ ձեռքերի ափերը վերևից ծածկվեցին։ Որոշ պայքարից հետո նրան հաջողվեց նաև մատներով թևքերից կառչել ու բռունցքները ծալել, թացքնելով նրանց քեչայի մեջ։ Կուրծքն ու վիզը կրկին հենվում էին փրկագոտուն, և նա ձախ այտը հարմարեցրեց արմունկի վրա։ Պառկած դողացնում էր, քանի որ արևն արդեն մայր էր մտել՝ երկնքի կանաչն աստիճանաբար վերածվում էր մուգ կապույտի, ճայերը ցած էին իջնում։ Նրա մարմինն անձնատուր եղավ սարսուռին, բայց նոպաների ընդմիջումներում բոլորովին հանդարտ էր։ Բերանը բաց էր, աչքերն անձկագին սևեռված էին մթությանը։ Մի անգամ նա ցնցվեց, և բերանը խոսեց։

― Մոռացի՛ր։

Ճայերից մեկը խլրտաց, ապա նորից հանդարտվեց։

5

Սակայն նա չէր կարող գահավիժել այդ հորը, քանի որ սփռված էր սեփական մարմնով մեկ։ Նա աղոտ գիտակցում էր վերադարձող ուժը, և դա թույլ էր տալիս նրան ոչ միայն ճաշակել ցուրտն ու իրեն ֆիզիկապես ողորմելի զգալ, այլև դանից նեղվել։ Նախորդ գիշերվա օրհասական տեսլիքների ու ձայների փոխարեն չկար ոչինչ, բացի կեղեքված ու գանգատվող մարմնից։ Աչքի անկյան ասեղը բթացել էր, բայց շարունակ դրան դիմանալու փոխարեն նա այժմ ստիպված էր անդադար մի ոտքը քսել մյուսին կամ մարմինը ժայռին սեղմել, փորձելով զսպել այդ կողմի սարսուռը, սոսկ հայտնաբերելու համար, որ մյուս կողմն ավելի հրատապ ուշադրություն է պահանջում։ Նա կոշտ, փայտացած մակերևույթից բարձրացնում էր խավար ոլորտը, որի մեջ մեծ մասամբ ապրում էր, որպեսզի այն շուռ տա և ցած իջեցնի մյուս կիսագունդը։ Այս և նախորդ գիշերվա միջև ևս մի տարբերություն կար։ Խարույկների բոցը թուլացել էր, բայց դրանք չէին հանգել, և այժմ նա ժամանակ և ուժ ուներ դրանցով զբաղվելու։ Ընդարմությունը վերածվել էր հարատևող փայտացածության, ասես մարմինն ամեն կողմից անգթորեն ձգեին։ Այժմ, երբ նա ծախսելու մի փոքր ուժ ուներ, ժայռը նույնպես լրացուցիչ անհարմարություն էր պատճառում։ Այն, ինչ գունդը կատարյալ ուժասպառության վիճակում հարթ մակերևույթ էր համարել, իրականում սկսել էր տեղ֊տեղ ելուստներ ակնարկել։ Ակնարկները գնալով վերածվում էին տեղայնացված նեղությունների, որոնք իրենց հերթին բութ մղկտոցի կետեր էին դառնում։ Դիմադրություն չստանալով, մղկտոցը վերաճում էր ցավի և, վերջապես՝ խարույկների, որոնց արդեն դժվար էր դիմանալ։ Նա ստիպված վեր էր քաշում ազդրը, կամ թույլ գալարվում՝ ելուստը չքվում էր, իր տեղը զիջելով բշտիկին։ Ազդրը թուլանում էր, սպասելով անհարմարության զգացումին, հետո մղկտոցին, ցավին, խարույկին։

Վերևի ծայրում, այժմ, երբ լուսամուտը մթնել էր, անհանգստության ընդմիջումները նորից լի էին ձայներով ու չերևացող բաներով։ Ներքևում նա աղոտ նշմարեց երկրագնդի միջուկի բոցերի տակով անցնող արևի պատկերը։ Սակայն և՛ արևը, և՛ բոցերը չափից դուրս հեռու էին, որ նրան ջերմացնեին։ Նա տեսավ քաղցրահամ ջուրը պահող կարմիր տիղմը, մի բուռ կարմիր քաղցրավենիքն ու դատարկ հորիզոնը։

Ես պիտի ապրե՛մ։

Ներքևում տեսավ խխունջի պես սողացող արևը, և երկրագնդի պտույտը իր առանցքի ու միաժամանակ նաև տարեկան պտույտն արևի շուրջը խառնվեցին նրա ուղեղում։ Նա ըմբռնեց, թե քանի ամիս մարդ պիտի դիմանա, մինչև որ տաքանա գարնան պայծառ լույսի ջերմությունից։ Նա սկսեց ամիսներով հետևել արևին, առանց իր ինքնությանն անդրադառնալու։ Նա արևը տեսավ բազում անկյուններից, գնացքի պատուհաններից ու նաև բաց դաշտից։ Նա այն շփոթեց ուրիշ խարույկների հետ՝ հողամասերում, այգիներում, բուխարիներում։ Խարույկներից մեկը համառորեն պնդում էր, որ իրականությունն այնտեղ է և պահանջում էր նայել։ Խարույկը ճաղերի հետևում էր։ Նա հայտնաբերեց, որ բուխարին սենյակի մեջ է, և ամեն ինչ իսկույն անցյալի միջից ծանոթ ու մտերիմ դարձավ։ Նա արդեն գիտեր, թե որտեղ է, և ժամանակն ու բառերն արժեքավորվեցին։ Դիմացի աթոռին բարձրահասակ, սարդի պես ձգված մի ուրվագիծ էր նստած։ Սև խոպոպների տակից այն նայում էր վերև, ասես ընթերցելով առաստաղից անդին գտնվող տեղեկատուն։

― Եթե վերցնենք մեզ մեր այսօրվա վիճակով, ապա դրախտը կվերածվի բացարձակ ժխտման։ Առանց ձևի կամ անգամ ունայնության։ Հասկանո՞ւմ ես։ Սև կայծակի պես մի բան, որը ոչնչացնում է մեր կյանք կոչված ամեն ինչը։

Բայց նա ուրախ ու երջանիկ պատասխանեց։

― Չեմ հասկանում ու առանձապես վեջս էլ չի, բայց ես քո դասախոսությանը կգամ։ Նաթանել, սիրելիս, դու չես էլ պատկերացնում, թե ինչքա՜ն ուրախ եմ քեզ տեսնել։

Նաթանելն ուշադիր նայեց նրա դեմքին։

― Ես նույնպես։ Ուզում եմ ասել՝ որ քեզ տեսնում եմ։

― Մենք զգացմունքներ ենք ցուցաբերում, Նաթ, անգլիացուն վայել չենք պահում մեզ։

Նորից այդ ուշադիր հայացքը։

― Ըստ իս դու իմ դասախոսության կարիքն ունես։ Դու երջանիկ չես, չէ՞։

― Բայց ինձ դրախտն էլ չի հետաքրքրում։ Քեզ ի՞նչ լցնեմ։

― Ոչինչ, շնորհակալ եմ։

Նաթանելն աթոռից դուրս պարուրվեց և, թևերը երկու կողմ պարզած, մնաց կանգնած, արմունկները ծալած։ Ապա նայեց, սկզբում ունայնությանը, հետո՝ շուրջբոլորը։ Նա մոտեցավ պատին և իր ոսկրոտ գավակով անհեթեթ ձևով թառեց բարձր դարակներից մեկին։ Հետո իր անհավանական ոտքերը մեկնեց ու իրարից հեռացրեց, մինչև որ նրա խախուտ հավասարակշռությունը սկսեց ապահովվել սոսկ ներբանների շփումով։ Ապա նորից վեր նայեց տեղեկատուին։

― Կարելի է ասել, որ դա պարզպաես մի զրույց կլինի մեռնելու տեխնիկայի շուրջ։

― Դու ինձնից շատ ավելի շուտ կմեռնես։ Գիշերվա ցրտի՛ն նայիր․․․ ու քո հագնվելու ձևին։

Նաթանելն աչքերը կկոցեց ծիծաղկոտ լուսամուտին, ապա նայեց ինքն իրեն։

― Ճի՞շտ։ Այո։ Հավանաբար այդպես է, որ կա։

― Ես անչափ երկար պիտի ապրեմ ու իմ ուզածին հասնելու եմ։

― Իսկ ուզածդ․․․

― Տարբեր բաներ են։

― Բայց չէ՞ որ դու երջանիկ չես։

― Ամբողջ մարդկությունը թողած հենց ի՞նձ ես ասում։

― Իմ ու քո միջև որոշակի կապ կա։ Մեզնից երկուսիս մի բան է պատահելու, կամ թերևս միասին պիտի աշխատենք։ Դու հարատևելու բացառիկ ունակություն ունես։

― Մինչև ե՞րբ։

― Մինչև տիրանաս դրախտին։

― Բացարձակ ժխտմա՞նը։

― Դրախտին ընդառաջ մեռնելու տեխնիկային։

― Շնորհակալ եմ, չեմ ուզում։ Տարիքո՛վդ մնա, Նաթ։

― Դու դրան ընդունակ ես, գիտե՞ս։ Ու ես․․․

Նաթի դեմքին ինչ֊որ փոփոխություն էր կատարվում։ Այն նորից դարձավ նրա կողմը։ Այտերը շառագունել էին։ Աչքերը չռվել ու վրա էին տալիս։

― ․․․ Ես դա զգում եմ։ Մի՛ ծիծաղիր, խնդրում եմ․․․ Ես զգում եմ, կարելի է նույնիսկ ասել, որ վստա՛հ եմ։― Աչքերի տակ նա աննշան հոգոցով արտաշնչեց։ Ոտքերը մի փոքր տեղի տվին։

― ․․․ Ես անգամ գիտեմ, որ անձամբ քեզ համար դրախտի․․․ մեռնելու մասին իմանալը խիստ կարևոր է․․․ Քանի որ ընդամենը մի քանի տարուց․․․

Կրկնակի ցնցումից որոշ ժամանակ լռություն տիրեց՝ պատուհանից այն կողմ դադարեց հնչել նաև զանգակատունը, ասես խոսքերին համաչափ դողանջն ավարտելով։ Ծխախոտի քինոտ խայթոցը մտրակեց թևն ի վեր մութ գնդի մեջ, նա դեն շպրտեց մնացորդն ու գոռաց։ Հետո, թիկնաթոռի տակ գետնին փռված, նա փնտրում էր ծխախոտի քոթուկը, և հատակի անհարթությունները նեղություն էին պատճառում մարմին։ Խոսքերը հետապնդում էին նրան, զրնգում ականջների մեջ, վխտում, ստիպում սիրտը բաբախել, հանկարծակի ահաբեկելով Նաթանելի չարտասանած բառերի ըմբռնմամբ։

― ․․․Քանի որ ընդամենը մի քանի տարուց դու մեռած կլինես։

Կատաղած ու խուճապահար, նա գոռաց չարտասանված բառերի վրա։

― Դու է՛շ ես, Նաթ։ Գրո՛ղի տարած իշու մեկը։

Խոսքերն արձագանքվեցին ակոսի պատերից, և նրա այտը բրեզենտից վեր թռավ։ Շուրջբոլորն արևի լույս էր ու ճայերի կռինչ։

Նա գոռաց։

― Գետի՛նը մտնեմ, թե կմեռնեմ։

Նա խոռոչից արագ դուրս սողաց ու ոտքի կանգնեց ակոսի մեջ։ Երկինքն ու ծովը մուգ կապույտ էին, արևը բավականաչափ բարձր էր, որ, ջրից արտացոլվելով, չկուրացներ։ Նա արևը զգաց իր դեմքին և երկու ձեռքով շփեց ծլած մորուքը։ Արագ աչքի անցկացրեց հորիզոնը, իջով հաջորդ ակոսի մեջ ու, գողունի հետ նայելով, սկսեց քանդել շալվարի կոճակները։ Ապա, առաջինա անգամ ժայռի վրա, նրա արտաքին, մազոտ դեմքը փշրվեց բարձրաձայն կծու ծիծաղով։ Նա վերադարձավ թզուկի մոտ և շիթով միզեց հորիզոնի վրա։

― Խնդրվում է նախքան դուրս գալը հագուստը շտկել։

Քրքրեց բրեզենտի բաճկոնի կոճակներն ու այն դժվարությամբ վրայից դուրս քաշեց։ Ապա սկսեց քաշքշել քեչայի տակ փրկագոտին ամրացնող փոկերն ու եկուսը միասին հանեց։ Նա հագուստը ծանր կույտով գցեց գետնին ու մնաց կանգնած։ Ապա ցած նայեց թևերի երկու ոսկեգույն ոլորվող երիզակնեին, ոսկեզօծ կոճակներին, համազգեստի բրդե սև բաճկոնին ու տաբատին։ Նա սկսեց իրեն կճպել՝ բաճկոնը, բրդե սվիթրը, սև սվիթրը, շապիկը, ներքնաշապիկը, երկար գուլպաները, գուլպաները, տաբատը։ Ապա ուսումնասիրեց իր մարմնի տեսանելի մասը։

Ոտքերն այն աստիճան ջրաթաթախ էին, որ համարյա կորցրել էին իրենց ձևը։ Մի բութ մատը կապտել էր ու լերդացած արյունից սևացել։ Երկու ծնկներին էլ կապտուկներ կային, որոնք պսակվում էին վերքերով, ոչ թե կտրվածքներով, այլ՝ մետաղադրամի չափ հատվածներով, ուր մաշկն ու միսը հարված էին։ Աջ կոնքը կապույտ էր, կարծես մեկը ներկի մեջ թաթախված ձեռքով նրան քսված լիներ։

Նա զննեց թևերը։ Աջ արմունկն ուռած էր ու ընդարմացած, բազմաթիվ կապտուկներով։ Մարմնի վրա տեղ֊տեղ բծեր կային, ոչ թե պատռված մսի, այլ՝ արյունոտ պեպենների։ Նա նորից զգուշորեն շոշափեց դեմքին ծլած մազերը։ Աջ աչքը մշուշված էր, տակի այտը՝ թմրած ու տաք։

Նա վերցրեց ներքնաշապիկն ու փորձեց քամել, բայց կտորի բանտարկված ջուրը դուրս չէր գալիս։ Ձախ ոտքը դրեց շապիկի մի ծայրին ու երկու ձեռքով սկսեց ոլորել մյուսը։ Ժայռը թրջվեց գոյացած խոնավությունից։ Հերթով նույնն արեց մնացած հագուստին ու բոլորը փռեց արևին չորանալու։ Ապա նստեց թզուկի կողքին, քրքեց բաճկոնի գրպաններն ու հանեց խոնավ թղթերի մի կապուկ և դարչնագույն փոքրիկ մի գրքույկ։ Ծոցատետրի ներկն իջել ու ժանգոտ բծերով նստել էր թղթերին։ Նա թղթերը փռեց իր շուրջն ու հերթով խուզարկեց գրպանները։ Երկու փենի գտավ ու մի ֆլորին և կիտեց թզուկի կողքին։ Ապա դանակի ճոպանը բրեզենտի գրպանից արձակեց ու գցեց վզին։ Այդ անելուց հետո ձեռքը բարձրացրեց ու կամացուկ քաշեց սպիտակ թելով կրծքին կախած փոքրիկ դարչնագույն սկավառակից։ Դեմքը ծռվեց, քմծիծաղ տալով։ Ոտքի կանգնեց, քարերի վրայով մագլցեց ջրի անձավի մոտ ու ներս խցկվեց։ Նա մոտեցավ ջրին, և կարմիր տիղմը բարձրացավ, հիշեցնելով նրան լճակի մյուս, խցանված ծայրի մասին։ Նա զգուշորեն հետ սողաց, շունչը պահելով։

Ակոսների վրայով նա ցած մագլցեց ժայռի հիմքի մոտ։ Տեղատվություն էր, և քարափները պատված էին կենդանի դոնդողի տոննանոց զրահով։ Այնտեղ, ուր նա էր կանգնած, ոտքերը դրած քարափի եզրին, ուտելիքը չոր էր ու անվերջ թույլ շխկշխկոց էր արձակում։ Խեցիների վրա սփռված ջրիմուռները թափանցիկ էին, թույլ կանաչի խփելով։ Նա ցած մագլցեց, հենակետեր փնտրելով, ամեն անգամ ծամածռվելով, երբ ոտքը դեմ էր առնում խեցու սուր եզրին։ Նա փորձեց մի երկու միդիա պոկել, բայց ապարդյուն։ Ստիպված էր միդիաները քաշել ու ոլորել, ասես ոսկորներ հոդահան անելով։ Ապա գլխի վրայով միդիաները նետում էր վեր, և նրանք, օդում կամար գծելով, շրխկոցով ընկնում էին քարափի գլխին։ Նա աշխատում էր ալեկոծվող ջրից քիչ բարձր, սուր֊սուր խեցիների վրա կանգնած, և ոտքերը լարումից դողում էին։ Ի վերջո վեր մագլցեց, որոշ ժամանակ հանգիստ առավ ու իջավ նոր միդիաներ պոկելու։ Քարափի գլխին արդեն բավական մեծ բերք էր կուտակվել՝ ոմանք տասը սանտիմետրից երկար էին։ Նա արևի տակ շնչակտուր նստեց ժայռին ու գործի անցավ։ Միդիաները կարմիր քաղցրավենիքի պես անպաշտպան չէին՝ նրանց փեղկերը պինդ սեղմված էին ու սոսնձված, և դանակի սայրը խրելու տեղ չկար։ Նա խեցին ցած դրեց ու սկսեց դանակի կոթով հարձակվել, մինչև որ պատյանը ճեղքվեց։ Դուրս հանեց խրթին մարմինն ու հայացքը թեքեց ծովի կողմը։

― Բելգիացիք ո՛նց են անում։

Նա միդիան կուլ տվեց և, ատամները սեղմած, ջարդեց մյուսը։ Շուտով չոր ժայռի վրա գոյացավ դեղնասպիտակավուն մարմինների մի ամբողջ կույտ։ Նրա ծնոտները գործի անցան, բայց հայացքը դարձած էր հորիզոնին։ Ծամելիս նրա մշուշված աչքի անկյունը թեթևակի ցած էր քաշվում։ Ձեռքով կողքը շոշափելով ու ոչինչ չգտնելով, կրկին ցած իջավ ու նոր պաշար հավաքեց։ Այս անգամ նա ամեն մեկը ջարդում էր դանակի շեշտակի ուղղաձիգ հարվածով։ Երբ դրանք էլ վերջացան, նա ժայռից մի բուռ կարմիր քաղցրավենիք պոկեց ու խցկեց բերանը։ Կարմիրի ու կանաչի միջև նա խտրություն չէր դնում՝ ջրիմուռների խուրձը ծամեց մառոլի տերևի պես։ Ապա բարձրացավ ջրի անձավի մոտ, ներս խցկվեց ու որոշ ժամանակ մնաց պառկած, նայելով շողշողուն մակերևույթին։ Բերանը թրջեց այնպես, որ կարմիր տիղմի պարույրները միայն թեթևակի շարժվեցին ու նորից հանգստացան։ Ապա անձավից դուրս սողաց, մագլցեց ժայռի գագաթին ու նայեց չորս կողմը։ Հորիզոնը բոլոր ուղղություններով տափակ էր ու հարթ։ Նա նստեց։

Թերթիկներն ու գրքույկը դեռ խոնավ էին, բայց նա ծոցատետրը վերցրեց ու բաց արեց։ Կազմի ներսի կողմում թափանցիկ ծածկի տակ լուսանկար կար։ Նա աչքերը կկոցեց ու ծածկի միջով զանազանեց մի դիմանկար։ Նա վերծանեց խնամքով սանրված մազերը գլուխը, առնական ժպտացող դեմքը, մետաքսե սպիտակ վզնոցը։ Բայց մանրամասնություններն առհավետ կորել էին։ Մշուշի ու դարչնագույն բծերի միջով նրան աղոտ ժպտացող երիտասարդը նույնքան հեռավոր էր, որքան նախապապերի շինծու դիրքերով դիմանկարները հեռո՜ւ, դարչնագույն աշխարհում։

Բայց և այնպես նա շարունակում էր նայել, փնտրելով իր ավելի շատ վերհիշված, քան տեսած մանրամասնությունները, շոշափելով իր մազկալած այտն ու գուշակելով դիմացինի այտի փափկությունը, շտկելով խառնված մազերը, զգուշորեն տնտղելով աչքի ցավոտ անկյունը։ Լուսանկարի տակ գրություն կար, բայց՝ անընթեռնելիության աստիճան լղոզված։ Նա ծոցատետրը ցած դրեց ու ձեռքը տարավ վզից կախված սկավառակին, թելի թույլ տված չափով այն առաջ քաշելով ձախ աչքի դիմաց։ Ապա գլուխը հետ տարավ, որ կարողանա տեսնել․

ՔՐԻՍԹԸՖԸՐ
ՀԱԴԼԻ
ՄԱՐԹԻՆ
ԼԵՅՏ․ Ա․Ն․Կ․Ռ․
Ա․Դ․

Նա նորից ու նորից պատառ առ պատառ կարդաց այդ գրությունը, և շուրթերը սկսեցին շարժվել։ Ապա սկավառակը բաց թողեց, նայեց իր վիրավոր աղակալած ոտքերին, որովայնին ու փորի տակի մազափնջին։

Նա բարձրաձայն խոսեց, ձայնը գործածելով մի տեսակ խռպոտ զարմանքով․

― Քրիսթըֆըր Հադլի Մարթին։ Մարթին։ Քրիս։ Քրիս։ Ես նույնն եմ, ինչ միշտ եղել եմ։

Ճիշտ այդ պահին նրան թվաց, թե ինքը դուրս է եկել գխի գնդի արտասովոր մեկուսացումից և սովորականի պես տարածվել է մարմնով մեկ։ Նա նորից բնակվում էր աչքերի մակերեսին, դրսում։ Արևի լույսը ողողում էր նրան, ծովը կայծկլտում էր։ Կարծր ժայռն ամբողջություն էր ձեռք բերել՝ թռչնաղբի շերտով, քաղցրահամ ջրով ու խեցիներով հանդերձ։ Այն տեղադված էր վերջավոր ծովի մեջ երկու գծերի խաչման կետում, և հորիզոնից այն կողմ իրական նավեր էին անցնում։ Նա արագ ոտքի ելավ և սկսեց շուռ տալ արևին փռած հագուստները։ Հետո հոտոտեց վարտիքն ու ծիծաղեց։ Նա հետ դարձավ թղթերի մոտ և դրանք էլ շուռ տվեց։ Ապա վերցրեց մետաղադրամը, ձեռքի մեջ զնգզնգացեց և ուր որ է պիտի նետեր ծովը, բայց կանգ առավ։

― Շատ դերասանական կլիներ, կե՛ղծ։

Նա նայեց խաղաղ ծովին։

― Ես չեմ ասում, թե հերոս եմ։ Բայց ես առողջություն ունեմ, կրթություն ու խելք։ Ես քեզ կհաղթեմ։

Ծովը չպատասխանեց։ Նա ինքն իրեն հիմարավարի ժպտաց։

― Ես պարզապես ուզեցա փաստել ապրելու իմ հաստատակամությունը։ Դու մի ասա ինքս ինձ հետ եմ խոսում։

Նա նայեց ժայռին։

― Առաջին հերթին պետք է ուսումնասիրել տիրույթները։

Ժայռը սմքել կղզուց դարձել էր առարկա։ Արևի տակ և առանց ցրտի այն ամբողջությամբ կարելի էր զննել ոչ միայն աչքով, այլև՝ հասկացողությամբ։ Նա իսկույն տեսավ, որ ակոսները հողմահարված ուղղաձիգ նստվածքաշերտեր են, իսկ նրանց միջև ընկած պատերը՝ ավելի կարծր մի նյութ, որը պակաս էր մաշվել։ Այդ շերտերը կոտրված եզրն էին ցեխի այն հսկա ավազանի, որն իր կշռի տակ այնքան էր սեղմվել, մինչև ձուլվել էր ու մասամբ եփվել։ Վերին շերտերի ինչ֊որ ջղաձգում, անգուշակելի մի պոռթկում, երկրի որովայնի հերթական մի կծկում, ավազանը պատռելով, այդ կոտրված եզրը ցեխի ու կավահողի միջով ուղղաձիգ վեր էր տնկել, մինչև որ այն նոր ծլող ատամի պես դուրս էր ցցվել մսոտ ծնոտից։ Հետագայում պակաս սեղմված շերտերը հողմահարվել էին, գրքի կողի պես խորդուբորդ եզրերով ակոսներ գոյացնելով։ Պատերն էլ տեղ֊տեղ փշրվել և այլ փոխակերպումների էին ենթարվկել բնության մասնավոր խաղերից։ Որոշ տեղերում պատերը տապալվել և բեկոր֊բեկոր ցրիվ էին եկած ակոսների մեջ։ Ժայռի ամբողջ կատարը, արևմուտքից արևելք, ակոս֊ակոս թեքվում էր ցած։

Ժայռի ծովին հարող մասերում ջուրը հարթել էր տարբերությունները, իսկ շերտավորումը քողարկված էր կենդանաբուսական ժանյակազարդ հաստ ծածկույթով։ Կատարին տեղ֊տեղ սփռված էր գարշահոտ ջրով ծածկված սպիտակի շաղախը, բայց ներքևում, ուր կապույտին էին տալիս միդիաների ցիրուցան գաղութները, ժայռը մաքուր էր կամ ծածկված էր խեցիներով ու ջրիմուռներով։ Ժայռից հետո ծանծաղ մի նեղուց էր, ապա՝ ավելի փոքր ուրիշ մի ժայռ, հետո ևս մեկը, որին հետևում էր վերջինը՝ բոլորն աղեղնաձև իրար հետևից շարված։ Դրանցից քիչ այն կողմ ջուրը մի տեղ էլ էր ընդհատվում, որից հետո կտրուկ բարձրանում էր մինչև երկինք։

Նա խոժոռ նայեց ժայռերի շարքին ու գիտակցեց, որ դրանց ատամնաշարի հետ է համեմատում։ Նա պատկերացրեց, թե ինչպես են դրանք աստիճանաբար ծնոտից աճում, սակայն դա ճիշտ չէր։ Նրանք ընկղմվում էին, ավելի շուտ՝ հարվում անսահման դանդաղ շարժումից։ Նրանք ծերության քայքայվող ատամներն էին։ Աշխարհի ապրած կյանքը բթացրել էր նրանց, և նրանք մաշվել էին, շամելով այն կերակուրը, որն ուտում են ժայռերը։

Նա զայրացած գլուխը թափ տվեց և շունչը կտրեց, վզի մեջ հանկարծակի ցավ զգալով։

― Այդ պրոցեսն այն աստիճան դանդաղ է, որ կարևորություն չի ներկայացնում այն բանի համար, թե․․․

Նա լռեց ու վեր նայեց, ապա՝ ուսի վրայով հետ։ Հետո խնամքով կրկնեց իր խոսքերը, նույն առոգանությամբ ու նույն ուժով։

― Այդ պրոցեսն այն աստիճան դանդաղ է, որ․․․

Բերանից եկող ձայնը յորահատուկ մի որակ ուներ։ Չհաշված այն հասկանալի խռպոտությունը, որը լսվում է նաև մրսածությունը նոր հաղթահարած կամ քիչ առաջ կատաղի գոռացած մարդու ձայնում։

Նա բարձր երգեց։

― Alouette, gentille Alouette...

Նա աջ ձեռքով սեղմեց, քիթն ու բերանը փակ փորձեց փչել, մինչև որ այտեղրը ճնշումից ուռեցին։ Ականջների մեջ ոչինչ չճտաց։ Աչքերը սկսեցին ցավել, նրանց անկյուններից ջուր հոսեց։ Նա կռացավ, ձեռքերը դրեց վիրավոր ծնկներին և գլուխը թեքեց։ Ապա, վզի ցավն անտեսելով, կատաղի ցնցեց գլուխը, հուսալով նշմարել այն չնչին տատանվող կշիռը, որն ականջի մեջ լռված ջուր կվկայեր։

Նա շտկվեց և, դիմելով ջրի հսկայական ամֆիթատրոնին, երգեց ամբողջ ութնյակը․

― Լա՜, լա, լա, լա, լա, լա, լա, լա՛։

Ձայնը մարեց նրա բերանում։

Նա համապատասխան դիրք ընդունեց ու արտասանեց․

― Հոգնած լուսինը, լապտերը ձեռքին։

Թակում է դուռը գորշ լուսաբացի․․․

Նրա ձայնը երերաց ու ընդհատվեց։ Նա ձեռքի ներս շրջված ափը պահեց բերանի մոտ երեսուն սանտիմետր հեռավորության վրա։

― Փորձարկում։ Փորձարկում։ Լսում եմ․․․

Նա շուրթերը սեղմեց և դանդաղ ցած իջեցրեց ձեռքը։ Ժայռի վրա ծառացած կապույտ կտուրը բարձրացավ անսահման հեռուն, տեսանելի աշխարհը մի ոստյունով ընդլայնվեց։ Ջուրը ծուլորեն չլմփում էր Ատլանտյանի մեջտեղում տնկված չնչին ժայռի շուրջը։ Նրա դեմքը ծամածռվեց։ Նա մի քայլ արեց ցաքուցրիվ թղթերի մեջ։

― Տե՜ր Աստված։

Նա կառչեց քարե թզուկից, փարվեց նրա սապատավար ուսերին ու հայացքը հառեց դիմացը։ Բերանը նորից լայն բաց էր։ Սրտի բաբախոցը երևում էր կողերի արանքից։ Ափերի հոդերը սպիտակեցին։

Թզուկից դղրդոց եկավ։ Գլխաքարը շուռ եկավ ու դըխկ֊դըխկալով գլորվեց ժայռն ի վար։

Չլը՜մփ։

Նա հայհոյեց։ Ապա ցած իջավ, չափից ծանր մի քար գտավ, մոտ մի մետր այն քարշ տվեց ու բաց թողեց։ Քարի վրայով հայհոյելով նետվեց ջրի կողմը, բայց տեսանելիության սահմաններում ոչ մի պիտանի բան չգտավ։ Նա հապճեպ մագլցեց գագաթն ու սարսափահար նայեց անգլուխ թզուկին։ Ապա ցած իջավ ու գոտեմարտի բռնվեց չափից ծանր քարի հետ։ Բարձրացնելով ու շուռ տալով, նա քարն առաջ շարժեց։ Ապա պատը բարձրացող աստիճաններ սարքեց ու քարը վեր գլորեց։ Նա մարմնից ավելի շատ ուժ էր քամում, քան ուներ։ Մարմինն արնում էր։ Վերջապես նա հասավ գագաթին ու քրտնաթաթախ կանգնեց թղթերի միջև։ Ապա քանդեց թզուկն ու շարեց նորից, հիմք ընդունելով այն քարը, որը վերջիվերջո այդքան էլ ծանր չէր կրթություն, խելք ու կամք ունեցողի համար։

Չորս ոտնաչափ։

Սպիտակ ու չոր կարտոֆիլները նա խցկեց քարերի արանքները։

― Մի արհավիրքից պրծանք․․․

Օդը ծծանի պես քաշեց նրա խոսքերը։

Պի՛նդ կաց։
Կրթություն ու խե՛լք

Թզուկի մոտ կանգնած, նա սկսեց խոսել մի մարդու պես, որը դժկամ ունկնդիրներ ունի, բայց և այնպես իր ասելիքն ասելու է, անկախ նրանից, կլսե՞ն նրան, թե՞ ոչ։

6

― Հիմնական նպատակս փրկվելն է։ Դրա համար առնվազն պետք է կենդանի մնալ։ Պետք է հետևել, որ մարմինը գոյատևի։ Պետք է նրան ջուր, սնունդ ու օթևան տրամադրել։ Եթե այդքանն ապահովեմ, կարևոր չի, թե ինչ որակի, հիմնականն արած կլինեմ։ Քանի դեռ կյանքի թելը չի կտրվել, ապագան կմնա անցյալին կապված, ինչքան էլ սոսկալի եղած լինի նախաբանը։ Սա առաջինը։

Երկրորդը։ Պետք է ենթադրել, որ ես կհիվանդանամ։ Չի կարելի մարմինը սրա պես չարաշահել ու ակնկալել, որ խեղճ անասունը ձայն չհանի։ Հարկավոր է ուշադիր հետևել հիվանդանալու նշաններին ու տեղնուտեղը բժշկել։

Երրորդը։ Պետք է հետևել ողջամտությանս։ Չի կարելի թույլ տալ, որ խելագարությունն ինձ հանկարշակիի բերի։ Առանց այն էլ արդեն․․․ Պետք է հալյուցինացիաներ ակնկալել։ Իսկական կռիվն էստեղ է սկսվում։ Դրա համար էլ ես կշարունակեմ ինքս ինձ հետ խոսել, բանի տեղ չդնելով ծծանը։ Նորմալ կյանքում բարձրաձայն խոսելը խելագարություն կլիներ։ Հիմա դա ինքնությանս գրավականն է։

Չորրորդը։ Փրկվելու համար պետք է բաներ նախաձեռնել։ Նկատելի դառնալուց բացի ձեռքիս ուրիշ ճար չկա։ Նույնիսկ մի փայտ չկա, որ շապիկս տնկեմ վրան։ Բայց ժայռի կողքով ոչ ոք չի անցնի, առանց հեռադիտակով նայելու։ Ուրեմն եթե ժայռը տեսնեն, իմ սարքած թզուկին էլ կտեսնեն։ Կհասկանան, որ դրան ինչ֊որ մեկն է շինել ու կգան ինձ կտանեն։ Մնում է միայն ապրելու ու սպասել։ Պետք է իրականությունը ձեռքից բաց չթողնել։

Նա անթարթ հայացքը դարձրեց ծովին։ Ճիշտ նույն պահին հայտնաբերեց, որ կրկին լուսամուտի միջով է նայում։ Նա իր ներսում էր գտնվում՝ վերևի ծայրում։ Լուսամուտի վրա ծառայում էին մաշկն ու հոնքերի մազերը, այն բաժանված էր երեք լուսավոր բծի քթերի երկու ստվերով կամ ուրվագծով։ Քթերը թափանցիկ էին։ Աջակողմյան բիծը մշուշոտ էր, ներքևի մասում երեքն էլ իրար էին միանում։ Ցած նայելիս, նա ժայռը տեսնում էր վերին շրթունքի մազմզոտ եզրի վրայով։ Լուսամուտը երիզված էր անթափանց խավարով, որը տարածվում էր մնացած ամբողջ մարմնով մեկ։ Նա առաջ թեքվեց, որ լուսամուտի փեղկից այն կողմ նայի, բայց լուսամուտն իր հետ միասին տեղափոխվեց։ Հոնքերը կիտելով, նա մի պահ փոխեց լուսամուտի ձևը։ Ապա երեք լույսերը շրջեց հորիզոնի կողմն ու խոսեց, հոնքերը կիտելով։

― Սա ապրելու սովորական վիճակ է։ Դրանում ոչ մի տարօրինակ բան չկա։

Նա գլուխը թափ տվեց, լուսամուտն իջեցրեց մարմնին ու քննեց իր մաշկը։ Նա տեսավ սպիերի վրա կարմրող մեծ բծերն ու գոռաց․

― Վառվեցի՛։

Նա ճանկեց ու վրա քաշեց ներքնաշապիկը։ Կտորն արդեն համարյա չոր էր, և նա այն ընկալեց որպես չոր, ու մտավ վարտիքի մեջ։ Պայծառ լուսամուտը վերածվեց սովորական տեսողության։ Նա հավաքեց իր թղթերը, դարսեց վկայականի մեջ ու ամբողջը մտցրեց համազգեստի բաճկոնի գրպանը։ Ապա ժայռի կատարից հավաքեց իր շորերը, ամեն մեկի չորությունը ստուգելով։ Հագուտսը ոչ այնքան թաց էր, որքան՝ ծանր։ Մատներին մնացող կամ քամվելու ենթակա խոնավություն չկար, բայց ժայռի վրա հագուստից մուգ ստվեր էր տպվում, որը դանդաղ սմքում էր արևի տակ։

Նա խոսեց ծծանի մեջ․

― Երանի կոշիկները գցած չլինեի։

Նա մոտեցավ բրեզենտե բաճկոնին ու ծնկի իջավ, նայելով վրան։ Ապա հանկարծակի սկսեց քրքրել մոռացված գրպանները։ Նա հանեց բրեզենտե կաթկթացող մի սաղավարտ և վիզը ծածկող բրդյա գործած ջրաթաթախ գլխարկ։ Շտկեց սաղավարտն ու քամեց գլխարկը։ Ապա երկուսն էլ փռեց ու մտավ հաջորդ գրպանը։ Դեմքը մտահոգ կենտրոնացման արտահայտություն ընդունեց։ Նա մի կանաչող մետաղադրամ հանեց, մի քիչ թել ու շոկոլադի սալիկի ճմրթված փաթաթան։ Նա զգուշորեն բացեց փաթաթանը, բայց ներսում ոչինչ չկար։ Ապա փայլուն մակերեսը մոտեցրեց դեմքին ու աչքերը կկոցեց։ Ծալքերից մեկում դարչնագույն մի հատիկ էր մնացել։ Նա լեզուն հանեց ու հատիկը տարավ բերանը։ Շոկոլադը խայթեց սուր քաղցրությամբ, կարճատև ու տանջալի, և անէացավ։

Նա հենվեց քարե թզուկին, վերցրեց գուլպաներն ու քաշեց ոտքերին։ Ապա վերցրեց երկրորդ զույգ հաստ երկար գուլպաները, ճտքերը ոլորեց ու հագավ կոշիկների փոխարեն։

Նա գլուխը հենեց թզուկին ու աչքերը ծածկեց։ Արևը տնտղում էր նրա ուսը, ներքևում ծփում էր ծովը։ Գլխի ներսում տեսարաններ էին վխտում ու ձայներ խոսում։ Նիրհելու բոլոր նշաններն առկա էին, բայց քնի անկումն ու մոռացումը ոչ մի կերպ չէր գալիս։ Գնդի կենտրոնը զբաղեցնողն անխոնջ էր ու ակտիվ։

Մի սավանով անկողին լիներ։ Կոկորդը թրջելու մի բան ու տաք կերակուր։ Վրայից էլ տա՜ք լոգանք։

Որոշ ժամանակ նա լուռ նստած էր, մինչև կենտրոնի բնակիչը մտքից միտք էր թռնում։ Նա հիշեց, որ խոսքն ինքնության գրավականն է, և շրթունքները նորից սկսեցին շարժվել։

― Քանի դեռ ես այդ բաներն ուզում եմ, բայց առանց դրանց յոլա եմ գնում, քանի դեռ ընդունում եմ, որ մնացել եմ մենակ Ատլանտյանի մեջտեղում ցցված ժայռին ու պիտի պայքարեմ, որ գոյատևեմ, ուրեմն ամեն ինչ կարգին է։ Ի վերջո իմ վիճակը համեմատաբար ավելի ապահով է, քան Նորին Մեծության նավերի վրայի դմբոներինը։ Նրանք երբեք չգիտեն, թե որ պահին են հօդս ցնդելու։ Իսկ էս ժայռին վնաս տվողը դեռ չի ծնվել։

Այն, ինչն ի վիճակի չէր ինքն իրեն զննել, պար էր գալիս աչքերի հետևի աշխարհում։

― Ամեն դեպքում չարժի ցերեկով քնել։ Լավ է քունը պահեմ ողորմելի գիերների համար։

Նա հանկարծակի ոտքի կանգնեց ու աչքի անցկացրեց հորիզոնը։

― Ուտելու ժամն է։ Պետք է ճաշի հագուստ հագնել։

Նա հաստ գուլպաները ոտքերից շպրտեց ու հագնվեց, գետնին թողնելով միայն քեչան ու բրեզենտե կոմպլեկտը։ Ապա շալվարի վրայով գուլպաները քաշեց մինչև ծնկները։ Նրա լեզուն բացվեց․

― Էս տեղը ես անվանում եմ Դիտակետ։ Սա կլինի Թզուկը։ Արևի տակի էն ժայռը, որին լողալուց եմ դեմ առել, կլինի Ապահովության Ժայռը։ Միդիաներն ու մնացած բաները ճարելու տեղը Սննդի Քարափն է։ Որտեղ որ ուտում եմ․․․ Կարմիր Առյուծ։ Երկար ջրիմուռներով հարավային կողմը անվանում եմ Տեսադաշտի Քարափ։ Ձագարով արևմտյան քարափը լինելու է․․․

Նա կանգ առավ, անուն փնտրելով։ Արևի կողմից երկնքից ցած սավառնեց մի ճայ, տեսավ Դիտակետում կանգնած երկու ուրվագծերը, ճչաց, խելակորույս մի կողմ նետվեց ու թևերը թափ տալով թռավ վեր։ Ապա ավելի ցածից աջ կողմից մոտ թռավ ու անհայտացավ ժայռի մեջ։ Նա մոտեցավ ժայռի եզրին ու նայեց։ Ձախից ժայռը սահուն ու հարթ իջնում էր մինչև ներևի խոռոչը, որը պսակվում էր ձագարով։ Աջից ժայռի հիմքը չէր երևում, որովհետև Դիտակետը հագնում էր նրա վրա։ Նա չորեքթաթ սողաց ընդհուպ եզրի մոտ ու ցած նայեց։ Ժայռը մոտ մի մետրի չափ դեռ երևում էր, բայց դրանից ցած ներս էր ծռվում ու թաքնվում։ Հիմքի մոտ ժայռը նորից էր հայտնվում, և նա այնտեղ մի պահ փետուրներ նշմարեց։

― Քարափից մի կտոր դուրս է ընկել։

Նա ուշադիր զննեց ծովն ու կարծես թե ջրի խորքում մի տեղ քառակուսի ուրվագիծ տեսավ։ Ապա ետ սողաց ու ոտքի կանգնեց։

― Ճայի Քարափ։

Հորիզոնը դեռևս դատարկ էր։

Նա ցած իջավ Կարմիր Առյուծի մոտ։

― Երանի հիշեի ամբողջ ժայռի անունը։ Նավապետն ասաց, որ այն համարյա դիպուկ էր, ու ես ծիծաղեցի։ Լեզվիս ծայրին է։ Հա, հետո Դիտակետի ու Կարմիր Առյուծի միջև իմ ամենօրյա զառիվերին էլ է անուն պետք։ Ես այն անվանում եմ Պողոտա։

Նա նկատեց, որ ժայռը, որին նստած է, մթնել է, և ուսի վրայով հետ նայեց։ Արևն արդեն լքում էր նրան, Թզուկի հետևն իջնելով, հսկայի վերածելով քարերի կույտը։ Նա վեր թռավ ու հապճեպ հետևանց ցած կախվեց Սննդի Քարափից։ Ապա, ձեռքերով ու ոտքերով բռնված, փոքր֊ինչ մի կողմ տեղափոխվեց ու սկսեց միդիաներ պոկել։ Մակընթացությունը սկսվել էր, նրան գործելու շատ ավելի քիչ տեղ թողնելով։ Երբեմն ստիպված էր կռանալ ու միդիաները ջրի տակից պոկել։ Վերջապես հետ մագլցեց Կարմիր Առյուծի վրա ու սկսեց ուտել։ Ժայռի աժդահա ուրվագիշը կորցրել էր իր հստակությունն ու իրիկնային երկնքի ֆոնին թանաքի բծի էր վերածվել։ Նրա ստվերը ծառանում էր հսկա լեռնագագաթի պես։ Նա նայեց հակառակ կողմը՝ մութ ծովի մեջ հերթով փոքրացող երեք ժայռերին։

― Ձեզ երեքիդ անվանում եմ Օքսֆորդ Սըրքըս, Փիքըդիլի և Լեսթըր Սքվեր։

Նա գնաց ջրի մութ անձավի մոտ ու ներս խցկվեց։ Լճակի հակառակ, խցանված ծայրից դեռ մի քիչ լույս էր ծորում, և խմելու ընթացքում նա նշմարեց ջրի մակերեսին գոյացող օղակները, բայց տիղմի պարույրները մնացին անտեսանելի։ Ցուցամատն ուղղաձիգ ջրի մեջ մտցնելով, նա դեմ առավ տղմոտ հատակին ու անշարժացավ։

― Ոչինչ, էլի անձրև կգա։

Նա իսկույն ևեթ վեր թռավ ու սկսեց սրթսրթալ, որովհետև անձավում ուրիշ ինչ֊որ մեկը կար։ Մի ձայն նրա խոսքերին համարյա զուգընթաց եկավ ջրի ու քարե սալի կողմից։ Երբ սիրտը հանդարտվեց և միտքն ընդունակ դարձավ կապակցված դատելու, նա հասկացավ, որ այդ ձայնը վաղուց մոռացված հազվագյուտ մի բան էր՝ արձագանք։ Նա իսկույն գիտակցեց, որ անձավի մեջ իր ձայնն ավելի հնչեղ է, և, հանգստանալով, դիտավորյալ խոսեց։

― Տիկնայք և պարոնայք, այստեղ ինքնության պակաս չի զգացվում․․․

Նա ձայնը շեշտակի կտրեց, և ժայռն ասաց․

― ․․․ ո՜ւմ․․․

― Անձրև էլի կգա։

― ․․․ գա՜։

― Ո՞նց ես։

― ․․․ ե՜ս։

― Ես, որ գոյատևելով եմ զբաղված։ Ժայռի վրա անուների ցանց եմ գցում, որ սանձեմ։ Ոմանք դրա կարևորությունը չեն էլ հասկանա։ Եթե մի բանի անուն ես տալիս՝ ասել կուզի կնքում ես, շղթայո՛ւմ։ Ժայռը որ փորձի ինձ հնազանդեցնել, ես ինքս նրան ինձ կենթարկեմ։ Ես նրան կպարտադրեմ ի՛մ կարգուկանոնը, ի՛մ աշխարհագրությունը։ Ես նրան անուններով կկապկպեմ։ Եթե նա ինձ փորձի ծծանով ոչնչացնել, ես կգամ ու կխոսեմ էստեղ, ուր իմ խոսքերն արձագանք ու նշանակություն ունեն և հավաստում են ինձ իմ ինքնուրույնությունը։ Ես անձրևաջուր կհավաքեմ ու կավելացնեմ այս լճակին։ Ես ուղեղս կբանեցնեմ նրբին մի մեքենայի կամ գործիքի պես, որը կհասնի ինձ անհրաժեշտ արդյունքներին։ Ապրուստի պայմաններ։ Ապահովություն։ Փրկություն։ Ուստի վաղը ես ազդարարում եմ մտածելու օր։

Նա անձավից դուրս սողաց, Պողոտայով մագլցեց վեր ու կանգնեց Դիտակետին՝ Թզուկի կողքը։ Ապա լրիվ հագնվեց, գլխին քաշեց խոնավ գործած գլխարկն ու վրայից հագավ սաղավարտը, կզակի տակ կոճկելով։ նա արագ աչքի անցկացրեց հորիզոնը, ականջ դրեց Ճայի Քարափի տակ անտեսանելի բնից հասնող շարժման թույլ ձայներին ու Պողոտայով իջավ դեպի իր խոռոչը։ Ապա նստեց պատի տակ և ոտքերը փաթաթեց իր գորշ սվիթրի մեջ։ Նա հետևանց սողոսկեց խոռոչը, ներս խցկելով քեչան ու բրեզենտը, ապա պինդ փչեց փրկագոտին ու կրծքի կողմի երկու փոկն իրար կապեց։ Ստացվեց գլխի համար բավականաչափ մեծ ու փափուկ մի բարձ։ Նա շուռ եկավ մեջքի վրա և սաղավարտով գլուխն իջեցրեց փափուկ բարձին, ձեռքերը մարմնի երկայնքով երկու կողմից ներս մտցնելով։ Նա դիմեց երկնքին․

― Պետք է ջրիմուռներ չորացնել ու լցնել խոռոչը։ Կապրեմ, ոնց որ փայտոջիլը խալու մեջ։

Նա աչքերը փակեց։

Հերթով թուլացրու բոլոր մկանները։

― Քնի վիճակին, ինչպես և մնացած բոլորին, կարելի է հասնել մտքով։

Ժայռի վրա տուն պահելու վատն այն է, որ ծովի չափ գործ կա։ Ոչինչ, գոնե չեմ ձանձրանա։

Թուլացրու ոտքերի մկանները։

― Ի՜նչ ցնցող պատմություն կլինի։ Ամբողջ մի շաբաթ ժայռի վրա։ Դասախոսություններ․․․

«Գայատևելու արվեստը»՝ լեյտենանտ․․․ սպասիր, իսկ ինչո՞ւ ոչ՝ ավագ լեյտենանտ։ Կամ անգամ՝ կապիտան։ Բարձր կոչումներ ու նման բաներ։

― Լավ հիշեք, որ․․․

Նրա աչքերը բացվեցին։

― Տես է՝ չեմ էլ հիշել։ Մտքո՜վս էլ չի անցել։ Մի շաբաթ կլինի, որ արտաքնոց չեմ գնացել։ Համենայն դեպս՝ անիծյալ կամրջակից սրբվելուց սկսած։

Սաղավարտի կողերը չէին թողնում, որ նա ընկալի երկնքի հանդեպ իր ձայնի տափակությունը։ Նա պառկած խորհում էր իր աղիքների դանդաղկոտության մասին։ Դա առաջ բերեց ճենապակու, քրմոապատ մասերի ու հարակից հանգամանքների պատկերները։ Նա ցած դրեց ատամի խոզանակը և մնաց կանգնած, հայելու մեջ դիտելով իր դեմքը։ Ուտելու գործողությունն ինքնին խիստ կարևոր էր։ Այն արարողության էին վերածում ամեն մակարդակում։ Ֆաշիստները դրանից պատիժ էին սարքում, հավատացյալները՝ արարողություն, մարդակերները՝ ծես, բժշկում կամ նվաճման ուղղակի հայտարարություն։ Սպանվում ես ու կուլ գնում։ Եվ անշուշտ, բերանով ուտելը սոսկ հաընդհանուր մի գործողության մասնավոր արտահայտությունն էր։ Կարելի էր ուտել առնանադամով կամ բռունցքներով, անգամ՝ ձայնով։ Կարելի էր ուտել նալած կոշիկներով կամ առևտուր անելով, ամուսնանալով, հայրանալով, ուրիշի մահիճը պղծելով․․․

Մահիճը պղծելը նրան հիշեցրեց։ Նա հայելուց շուռ եկավ, խալաթը գոտիով կապեց և բաց արեց լողասենյակի դուռը։ Դռան հետևում, ասես բավական հնաոճ այդ արտահայտությունից մարմին առնելով, հայտնվեց Ալֆրեդը։ Բայց այդ Ալֆրեդն ուրիշ Ալֆրեդ էր՝ գունատ, քրտնած, այլայլված, դողացող, վրա քշող։ Նա դաստակից բռնեց ու ոլորեց իր կրծքին հարվածող բռունցքը, մինչև որ Ալֆրեդն սկսեց ատամները կրճտացնել ու ֆշշալ։ Ուտելու տիեզերական բնույթի ապահով իմացությամբ օժտված, նա վերևից ներքև Ալֆրեդին ժպտաց։

― Ողջույն, Ալֆրեդ։

― Կեղտո՛տ շուն։

― Մեծաքիթ, պստլո՜ ջան։

― Ո՞ւմ ես էնտեղ պահում, ասա՛։

― Լա՜վ, լա՜վ։ Էդքան մի հուզվիր, Ալֆրեդ, աղմուկ մի սարքի։

― Մի ձևացրու, թե էնտեղ ուրիշ մեկն է։ Սրիկա՛։ Տե՜ր աստված․․․

Նրանք փակ դռան առջևում էին։ Ալֆրեդի խոսքերն ընդհատվում էին հեկեկոցներով, նա փորձում էր կառչել դռան բռնակից։

― Ասա ինձ, ո՞վ է այնտեղ, Քրիս։ Ես պե՛տք է իմանամ․․․ Աստծո՜ւ սիրուն։

― Ալֆրեդ, լալկան մի եղիր։

― Մի ձևացրու, թե էնտեղ Սիբիլը չի, կեղտոտ, ստո՛ր շանորդի։

― Կուզե՞ս նայել։

Զկռտոցներ։ Թույլ պայքար։

― Ուզում ես ասել, որ նա՞ չի։ Ձեռ չե՞ս առնում, Քրիս, ազնիվ խո՞սք։

― Ինչե՜ր ասես չեմ անի, որ քեֆդ տեղը գա, ախպերս։ Նայի՛։

Դուռը բացվեց։ Սիբիլը, ճվալով, ծածկոցը քաշեց մինչև բերանը, ասես էժանագին մելոդրամայի մեջ, որը, փաստորեն, ամեն իմաստով հենց այդպես էր, որ կար։

― Ալֆրեդ, սիրելիս, ազնիվ խոսք, էնպես ես քեզ պահում, կարծես իսկապես ամուսնացած լինես նրա հետ։

Սակայն ուտելու ու չինական արկղի միջև ինչ֊որ կապ կար։ Չինական աղրկղն ի՞նչ էր։ Դագա՞ղ։ Թե մեկը մյուսի մեջ փորագրված փղոսկրյա զարդերը։ Չինական արկղի հետ ինչ֊որ բան էր կապված․․․

Նա ապշահար պառկած էր քարե մարդու նման, բերանը բաց ու աչքերը չռած երկնքին։ Կուրծքը ծեծող բռունցքները, թուլանում հեկեոցները դեռևս շարունակվում էին արձագանք գտնել նրա խոռոչ վերադարձած ավելի ուժեղ մարմնում։

Նա կոկորդը մաքրեց ու նորից խոսեց․

― Ո՞ր գրողի ծոցն եմ ընկել։ Որտեղի՞ց։

Նա դժվարությամբ շուռ եկավ, երեսնիվայր այտերը հենելով փրկագոտուն։

― Քունս չի տանում։

Բայց քունն անհրաժեշտ է։ Քնի պակասից մարդիկ խելագարվում են։ Նա բարձրաձայն խոսեց, և փրկագոտին լխկլխկաց կզակի տակ։

― Ես քիչ առաջ քնած էի։ Ալֆրեդին ու Սիբիլին երազում էի տեսնում։ Պետք է նորից քնել։

Նա մնաց անշարժ ու խորհեց քնի մասին։ Բայց այդ նյութը տանջալի էր ու անորսալի։

Ուրեմն մտածիր կանանց կամ ուտելու մասին։ Մտածիր ուտող կանանց մասին, ուտող տղամարդկանց, Ալֆրեդին խժռելու, մյուս աղջկա, տղայի մասին՝ բիրտ ու անհամ էքսպերիմենտի, գերանի պես տեղդ վեր ընկիր ու մտածիր կյանքի որոճող թունելի մասին ընդհուպ մինչև ներկայիս անախորժ այս ընդմիջումը։

Այս ժայռը։

― Դրսի երեք ժայռերը ես կկոչեմ Ատամներ։

Նույն պահին նա երկու ձեռքով կառչեց փրկագոտուց, որ մեղմացնի մարմնով մեկ հանկարծ սփռված խորին սարսուռը։

― Չէ՛, մենակ թե ո՛չ Ատամներ։

Ատամները մոտ էին, բերանի մեջ։ Նա լեզվով տնտղեց կրկնակի ոսկրյա պատնեշը՝ ամեն մի ատամ ծանոթ ու անձնավորված, բացի ընդմիջումներից, սակայն դրանք էլ էին լցվում, եթե հիշողությունը լարեիր։ Բայց պառկել ծովի միջի ատամնաշարի վրա․․․

Նա սկսեց հուսահատ մտածել քնի մասին։

Քունը գիտակցության պահակի, զտիչի հանգիստն է։ Քնի ժամանակ ամեն ինչ առանց զտվելու դուրս է հորդում, ինչպես քամուց շուռ եկած աղբամանից։ Քնի ընթացքում ժամանակն ուղիղ գծից շեղվում է, դրա համար էլ ալֆրեդն ու Սիբիլը նրա հետ հայտնվել էին ժայռի վրա, ու նաև այն թնգթնգացող, լացակումած դեմքով տղան։ Կամ թերևս քունը մի զիջում է մահվանը, գիտակցության կատարյալ կորստին, անձի պարտությանը, անկեղծ ընդունումն այն հայտնի փաստի, որ մենք մահկանացու ենք, թքով կպցրած ֊ամանակավոր էակներ, և ի վիճակի չենք դիմանալ գոյությանը առանց ամենօրյա դադար տալու նրան, ինչը համարում ենք մեր ամենից․․․

― Այդ դեպքում ինչի՞ քունս չի տանում։

Քնի ժամանակ մենք հպվում ենք նրան, ինչն ավելի լավ է հանգիստ թողնել։ Այնտեղ, նշանակությունից զրվկած, կիտված է մեր ամբողջ կյանքը։ Այնտեղ մեր խնամքով պաշարված և վայելած անհատականությունը, մեր միակ գանձը և միաժամանակ փորձաքարը, ի դերև է ելնում իրերի ծայրագույն ճշմարտության մեջ՝ այն սև կայշակի, որը ճեղքում ու ոչնչացնում է ամենը, թողնելով միայն ստույգ, անհերքելի ունայնությունը։

Ու ես վեր եմ ընկած էս խոռոչում, բրեզենտի զրահը վրաս, չնչին մի պատառիկ աշխարհի նաշած ատամների վրա։

Աստվա՜ծ իմ։ Ինչի՞ չեմ քնում։

Երկու ձեռքով փրկագոտուց կառչած, դեմքը բարձրացրած, նայելով ուղիղ դիմացի մռայլ թունելին, նա, ապշահար ու ահաբեկված, շշնջաց իր իսկ հարցի պատասխանը։

― Որովհետև վախենում եմ։

7

Լույսը փոփոխվում էր նրա չռված աչքերի առջև, բայց այնքան դանդաղ, որ նրանք տարբերությունը չէին նկատում։ Փոխարենը նայում էին անկանոն հայտնվող խառը պատկերներին։ Լուռ ու անհերքելի էակը դեռևս նստած էր ամեն ինչի կենտրոնում, բայց այն ըստ երևույթին կորցրել էր պատկերներն իրականությունից տարբերելու հնարը։ Ժամանակ առ ժամանակ փափուկ փրկագոտու վրա բացվում էր գնդի ներքևի դարպասը, և խոսքերը դուրս էին գալիս, բայց ստացվող դիտողություններն այն աստիճան տրոհված էին շողշողուն լուսավոր պատկերներով, որոնց մասնակցում էր էակը, որ այն ի վիճակի չէր դրանք շաղկապել իրար։

― Ես ասում էի, որ կհիվանդանամ։

― Ջուր։ Սնունդ։ Ողջամտություն։ Փրկություն։

― Ես նրանց կանվանեմ․․․

Շողշողուն պատկերները շարունակվում էին, փոփոխվում, սակայն ոչ թե սահուն անցումներով, այլ՝ կտրուկ, ժամանակի ու տեղի շեշտակի տարբերություններով։

― Նստեցեք, Մարթին։

― Լսում եմ, սըր։

― Մենք ուսումնասիրում ենք ձեզ սպայական կոչման ներկայացնելու հարցը։ Ծխախո՞տ։

― Շնորհակալ եմ, սըր։

Անսպասելի ժպիտ կրակվառիչի բոցի վրա։

― Արդեն հասցրե՞լ են ձեզ անուն կպցնել։

Պատասխան ժպիտ, երկչոտ ու հմայիչ։

― Կարծես թե, սըր։ Երևի դա անխուսափելի է։

― Ալրոտ Միլերի կամ Ոսկրոտ Քլարքի պե՞ս։

― Այո, սըր։

― Ներքևում կյանքն ինչպե՞ս է։

― Ըը․․․ Տանելի, սըր։

― Մենք կրթված և խելացի մարդկանց կարիք ենք զգում, բայց ամենից շատ մեզ պինդ բնավորությամբ մարդիկ են պետք։ Ինչո՞ւ եք նավատորմ զորագրվել։

― Ես մի տեսակ զգացում ունեի, որ․․․ դե, հարկավոր է օգտակար լինել, հասկանո՞ւմ եք, թե ի՛նչ նկատի ունեմ։

Դադար։

― Որքան հասկանում եմ, նախքան այդ դուք դերասա՞ն էիք։

― Այո, սըր։ Չեմ ասի, թե մի երևելի բան էի։

Զգույշ։

― Գրո՞ւմ եք։

― Առանձնապես չէ, առայժմ, սըր։

― Այդ դեպքում ի՞նչ էիք ուզում դառնալ։

― Ինձ ամեն ինչ մի տեսակ անիրական էր թվում, սըր։ Սրա նման չէ։ Դե, հասկանո՛ւմ եք, սըր։ Այստեղ նավի վրա ուրիշ է։ Այստեղ մենք իսկապես կյանքի հիմքերին ենք հասնում․․․ մեր արածը մի բան արժե։ Երանի թե նավաստի ծնված լինեի։

Դադար։

― Ինչո՞ւ եք ուզում կոչում ստանալ, Մարթին։

― Որպես հասարակ նավաստի, սըր, դու ընդամենը սովորական մի պտուտակ ես մեքենայի մեջ։ Իսկ որպես սպա ավելի շատ հնարավորություններ ունես բոշերի քիթը ջարդելու, ինչպես ասում են։

Դադար։

― Դուք կամավո՞ր եք, Մարթին։

Եթե նա բարեհաճի նայել, առջևի թղթերում ամեն ինչ գրված է։

Անկեղծ։

― Ճիշտն ասսած, ո՛չ, սըր։

Ինքն իր չեզոք դարթմուտյան դիմակի տակ շիկնում է։

― Առայժմ այսքանը, Մարթին։ Շնորհակալություն։

― Այո, այո, սըր։ Ձեզ էլ շնորհակալություն։

Շիկնել է տասնվեցամյա կույսի պես։

― Լսիր, ծերուկ, ախր նա պրոդյուսերի կինն է, ո՞ւր ես գնում։

Արտակարգ մեծ ռետին հիշեցնող արտակարգ փոքր ֆրանսերենի բառարան։

Ոսկեզօծ մասերը մաշված լաքապատ սև դրամարկղ։

Չինական արկղը խաբուսիկ էր։ Երբեմն այն մեկը մյուսի ներսում փորագրված փղոսկրերն էր, երբեմն՝ դրամարկղի նման հասարակ մի տուփ։ Բայց, ինչքան էլ որ խաբուստիկ լիներ, այն կարևոր էր ու պնդերես։

Նա ռեժիսորի կինն է, ծերուկ։ Չաղ ու սպիտակ։ Ճստլիկ, սև աչքերով թրթուրի պես։ Ես ցանկանում եմ քեզ ուտել։ Ես ուզում եմ Դանիի դերը խաղալ։ Ես հաճույքով կխժռեի քեզ։ Ես ցանկանում եմ քեզ դեր տալ։ Բայց ես ինչպե՞ս կարող եմ քեզ որևէ բան տալ, եթե քեզ դեռ չեմ խժռել։ Նա արվամոլ է։ Նա հաճույքով կխժռեր քեզ։ Ես էլ հաճույքով քեզ կխժռեի։ Դու անձնավորություն չես, քաղցրս, դու հաճույքի գործիք ես։

Չինական արկղ։

Սուսերը ֆալոս է։ Ինչպիսի՜ երկնամբարձ կատակ։ Ֆալոսը սուսեր է։ Իջի՛ր, շուն, իջի՛ր։ Իջի՛ր չորս թաթերիդ վրա, ա՛յդ է քո տեղը։

Ապա նա տեսավ կիսադեմն ու ճչաց։ Կիսադեմը պատկանում էր փետրավոր սողուններից մեկին։ Այն թառել էր սալին ու գլուխը թեքած ցած էր նայում։ Նրա ճչալուն պես լայն թևերը թփթփացին ու թափահարելով թռան, և նույն պահին շողշողուն մի պատկեր տեսադաշտից սրբեց երկինքն ու սալը։ Պատկերը պայծառ էր, երբեմն պառկած 8֊ի նման, երբեմն՝ օղակի։ Օղակը լցված էր կապույտ ծովով, որտեղ ոլորապտույտ ճախրում, աշխույժ կռվում կամ ուտում էին ճայերը։ Նա զգաց ոտքերի տակ նավի օրորը, գիշերվա լռությունն ու անդորրը, մինչև ականակիրը սահում էր ջրի մեջ ճոճվող բանի կողքով՝ խոնարհ, չարաշահված ու խաղաղ բանի, կտուցների գզվռտոցն ընկած հաճույքի գործիքի։

Նա դուրս սողաց արևի տակ, ոտքի կանգնեց ու գոռաց ահռելի տափակ օդի մեջ։

― Ես զարթնե՜լ եմ։

Մուգ կապույտ՝ սպիտակի փաթիլներով ու ադամանդյա կայծերով։ Երեք ժայռերի շուրջն առատորեն ծփացող փրփուր։

Նա գիշերվանից երես թեքեց։

― Այսօր մտածելու օրն է։

Նա արագ հանվեց, վրան թողնելով շալվարն ու սվիթրը, հագուստը փռեց արևի տակ ու գնաց դեպի Կարմիր Առյուծը։

Տեղատվությունն այնքան էր իջել, որ միդիաներին չափ ու սահման չկար։

Միդիաներն իհարկե սնունդ էին, բայց արդեն ձանձրացնում էին։ Մի պահ նա մտածեց, որ գուցե մի քիչ քաղցրավենիք հավաքի, բայց ստամոքսն ընդվզեց այդ գաղափարի դեմ։ Փոխարենը նա հիշեց շոկոլադը, և արծաթյա փաթաթանը հայտնվեց մտքի առջև։ Նա նստած շարունակեց մեքենայաբար ծամել, մինչև միտքը զննում էր փայլփլուն արծաթը։

― Ի վերջո ինձ կարող են այսօր փրկել։

Նա ուսումնասիրեց այդ միտքը և եզրակացրեց, որ գաղափարն ընդհանուր առմամբ չեզոք էր, ինչպես միդիաները, և միաժամանակ անդուր ու մերժող, ինչպես վերևի ջուրը։ Նա մագլցեց ջրի անձավի մոտ ու ներս խցկվեց։ Կարմիր նստվածքը հինգ սանտիմետրանոց երիզով պատում էր մոտակա ափը։

Նա գոռաց արձագանքին ընդառաջ․

― Անձրևը նորից կգա։

Ինքնության ապացույց։

― Պետք է լճակը չափել ու օրական նորմա սահմանել։ Եթե հարկ լինի, ջուրն ինքը կգա ինձ մոտ։ Ես պե՛տք է ջուր ունենամ։

Ջրհոր։ Ժայռը փորել։ Եղյամը հավաքելու ջրափոս։ Ծղոտով ու կավով պատված։ Տեղումներ։ Կրթվածություն։ Խելք։

Նա ձեռքը պարզեց ու մատն ուղղաձիգ ընկղմեց ցած։ Երբ ջուրը հասավ դաստակին, մատը հպվեց տիղմին ու ցեխին, իսկ ապա՝ նաև քարին։ Նա խորը շունչ քաշեց։ Լուսամուտի տակ լճակի հեռավոր ծայրում ջուրն ավելի մուգ էր։

Անխելքը ջուրը կվատներ առաջ սողալով, որ տեսնի, թե ինչքան է մնացել։ Բայց ես դա չեմ անի։ Ես կսպասեմ ու առաջ կսողամ ջուրը պակասելու հետ մեկտեղ։ Իսկ մինչ այդ ինձ կփրկեն։

Նա արագ մոտեցավ հագուստին, գրպաններից հանեց շոկալադի արծաթյա փաթաթանն ու լարը և հետ դարձավ Թզուկի մոտ։

Նա հոնքերը կիտեց Թզուկի վրա և սկսեց խոսել ծծանի մեջ։

― Արևելք թե արևմուտք նշանակություն չունի։ Եթե նավերն այդ կողմերից հայտնվեն, միևնույն է շարժվելու են ժայռի ուղղությամբ։ Բայց նրանք կարող են հայտնվել նաև հարավից, կամ, որը պակաս հավանական է, հյուսիսից։ Ամեն դեպքում հյուսիսից արև չի լինում։ Ուրեմն, լավագույնը հարավն է։

Նա վերցրեց Թզուկի գլուխն ու խնամքով իջեցրեց գետնին։ Հետո ծունկի իջավ ու հարթեցրեց արծաթյա թուղթը, մինչև այն սկսեց նրա ձեռքի տակ փայլել։ Ապա թուղթը սեղմեց գլխին և լարով կապեց֊ամրացրեց։ Արծաթյա գլուխը տեղը դնելով, նա հեռացավ Դիտակետի հարավային ծայրը և հետ նայեց Թզուկի դատարկ դեմքին։ Արևը ցատկեց նրա աչքերին։ Նա պպզեց, մինչև որ աչքերը հավասարվեցին Թզուկի մակարդակին, արևի աղավաղված պատկերը չէր վերանում։ Նա դեսուդեն արեց Դիտակետի հարավային եզրի թույլատրած կամարով, և արևն ամուր խփում էր նրա աչքին։ Նա կրկին հանեց Թզուկի գլուխը, գուլպայով փայլեցրեց դեմքն ու դրեց տեղը։ Արևը նրան աչքով արեց։ Դիտակետում կանգնած էր միանգամայն հավաստի մարդը, ուսին շլացնող ազդանշանը բռնած։

― Ինձ այսօր փրկելու են։

Նա ընդգծեց ու հավաստեց այդ անիմաստ դրույթը, երեք քայլ պար գալով, բայց հանկարծ ծամածռված կանգ առավ։

― Վա՜խ ոտքերս։

Նա նստեց ու հարվային կողմից հենվեց Թզուկին։

Այսօր մտածելու օրն է։

― ԻՆձ այնքան էլ վատ չդրսևորեցի։

Հոնքերը կիտեց, ձևափոխելով լուսամուտի կամարը։

― Կատարյալ պարագաներում, իհարկե, քարը պետք է կլոր լինի։ Այդ դեպքում հարյուր ութսուն աստիճան աղեղում որտեղ էլ որ նավ հայտնվի, արևը կարտացոլվի ուղիղ վրան։ Եթե նավը հորիզոնից դեն լինի, ճառագայթը կարող է հասնել կայմի դիտակետին, ձերբակալողի ձեռքի պես իջնելով նրա ուսին, համառելով, պնդելով, մինչև որ անգամ ամենաբութ նավաստին այն կնկատի ու կհասկանա։

Հորիզոնը շարունակում էր դատարկ մնալ։

― Պետք է գունդ ճարել։ Գուցե հաջողվի մի ուրիշ քարով էս մեկը ծեծել, մինչև գնդի պես մի բա՞ն դառնա։ Քարտաշ էլ դառանք։ Էն ո՞վ էր, որ թնդանոթի քարե արկեր էր սարքում։ Միքելանջելոն չէ՞ր։ Պետք է սկզբի համար կլորին հնարավորին չափ մոտ քար ջոկել։ Տե՜ս է, քիթը սրբելու ժամանակ չի մնում։ Ոնց որ Իթմայում։

Նա ոտքի կանգնեց, իջավ ծովի մոտ ու ցած նայեց միդիաների կողքի փոքրիկ քարափի եզրից, բայց ուշադրության արժանի ոչինչ չգտավ։ Նրա ու երեք ժայռերի միջև միայն կանաչ ջրիմուռներն էին ու քարի զանգվածները։ Նա դրանցից երես դարձրեց, գնաց Տեսադաշտի Քարափը և ելուստների վրայով իջավ ջրի մոտ։ Սակայն գարշահոտ ջրիմուռների կուտակումներից բացի այնտեղ ոչինչ չկար։ Վայրէջքը նրան հոգնեցրեց, և որոշ ժամանակ նա մնաց ջրի վրա կախված, հայացքով խուզարկելով ժայռի մակերեսը որևէ պիտանի բանի հույսով։ Դեմքի մոտ բարակ շերտով մարջանի պես ինչ֊որ վարդագույն նյութ էր սփռված, որը տեղ֊տեղ ասես միտքը փոխեր ու ձգտեր ծիրանու։ Նա մատը քսեց փափուկ մակերեսին։ Նրանք այդ ներկը Բարմենուհու Շիկնանք էին կոչում ու լիտրերով շաղ էին տալիս պատերազմական օրերի նավաստու անվարժ ձեռքով։ Ենթադրվում էր, որ այդ գույնը լուսաբացի փորձանքաբեր ժամերին նավի ուրվագիշը ձուլում է երկնքին ու ծովին։ Վարդագույն անծայրածիր թաղանքը ծովահարված ժայռը ծածկող մարջանի կամ խմորեղենի վրա ցանված գունավոր շաքարի նման պատում էր դռներն ու թնդանոթների վահանակները, նավի կողերը, անկյուններն ու Հյուսիսային Պարեկի նավերում իրենց գոյության փաստը դժկամորեն ընդունել տված բնակելի հարկաբաժինները։ Նա դեմքը թաղանթից հեռացրեց ու սկսեց աստիճաններով մագլցել դեպի կամրջակը։ Երևի նույն նյութն ակրերով ծածկում է իր մանկության ժայռերը Թրեսլինում։ Այնտեղ էր, որ Նաթը վերցրեց աղջկան, վերցրեց երկու իմաստով էլ, երախտապարտ լինելով հուշելու համար։

Նավն ուժգին ճոճվում էր։ Նաթը սարդի պես իջնում էր սանդուղքով, ապահովության համար խնամքով տեղադրելով իր հեռավոր վերջույթները, և այժմ ճգնաժամի հասնելով ի դեմս համազգեստի գլխարկով գլխի։ Հավասարակշռությունն ինչպես միշտ կորցնելով, պատվի է տալիս, այս ագնամ դիրքը պահպանելով շնորհիվ մյուս ձեռքի և ոտքերի։

― Ո՞նց ես, Նաթ, յոլա գնո՞ւմ ես։

Նաթական հլու ժպիտը, այս անգամ փոքր֊ինչ մռթնած։

― Այո, սըր։

Քա՛րշ եկիր քո խելը, լոլոզ քուռակ։

Վե՛ր, վե՛ր։ Կամրջակը, թեթև քամի ու ցերեկային լույս։

― Ալո, միջին ընթացքը զրո֊մեկ֊զրո։ Շրջվում ենք մեկ֊մեկ֊զրո։ Ես կասեի՝ մեխած ենք կուրսին, ոչ թե քեզ պես օվկիանոսով մեկ թրև գալիս։ Հիմա նավը լրիվ քոնն է, բայց Ծերուկի քեֆը տեղը չի, էնպես որ նկատի ունեցիր։

― Տասը վայրկյանից շրջադա՞րձ։ Բռնեցի։

― Կեսգիշերին կտեսնվենք։

― Տասնհինգ ձախ։ Ուղիղ։ Անփոփոխ։

Նա արագ աչքի անցկացրեց նավերի շարքն ու նայեց հետ։ Նաթն այնտեղ էր, իր սովորական տաղտուկ տեղում, ոտքերը լայն պարզած, դեմքը թաղած ձեռքերի մեջ։ Տախտակամածը նրա տակ երերաց, և նա ճոճվեց բազրիքի վրա։ ՆՐան ուղղված պայծառ լուասմուտի եզրերը ծռվեցին մի քմծիծաղից, որը քողարկված էր որպես ժպիտ։

Տե՜ր աստված, որքան եմ քեզ ատում։ Ես քեզ կխժռեի։ Որովհետև դու ես ընդգրկել նրա առեղծվածը, դո՛ւ իրավունք ունես նրան էժանագին կտորներ ընծայել, որովհետև դուք երկուսով ստեղծել եք մի տեղ, ուր ես մուտք չունեմ, որովհետև քո անխելք անմեղությամբ դու ձեռք ես գցել այն, ինչին ե՛ս պիտի տիրանայի, այլապես կգժվեի։

Ապա նա է՛լ ավելի գազազեց Նաթանելի վրա, ոչ թե Մերիի պատճառով՝ որ Նաթը նրան պարզապես դեմ էր առել, ինչպես փողոցում կարող ես պատահական մի մեխ գտնել, այլ՝ որովհետև նա համարձակվում էր դրա պես նստել, ծովի հետ ճոճվելով, ճոպանին հենված քիպ այն սահմանի վրա, որը կարող էր այդքան տառապալից, բայց միևնույն ժամանակ հանգստավետ լինել, ինչպես եռացող պղպջակի պայթյունը։

― Աստվա՛ծ իմ։

Wildebeeste֊ն քիչ առաջ փոխել էր ընթացքը։

― Երեսուն աջ։ Կես թափով առաջ, համընթաց։

Ականակրերի երամի գագաթից արդեն տենդագին ազդանշան էր թարթում։

― Ուղիղ։ Անփոփոխ։ Դանդաղ առաջ, համընթաց։

Սանդուղքից իրարանցում լսվեց։ Նավապետը հարձակվեց վրան։

― Ի՞նչ հիմար խաղեր եք խաղում, գրո՛ղը տանի։

Հապճեպ ու սահուն։

― Ինձ թվաց, որ առջևում աջից նավաբեկության մնացորդներ կան, սըր, և ես պահպանեցի նույն արագությունն ու ընթացքը, որ դրանցից խուսափենք։

Նավապետը կանգ առավ, ձեռքը դրած բազրիքին, և նայեց նրա կողմը։

― Ի՞նչ մնացորդներ։

― Գերաններ, սըր, ճիշտ մակերեսի տակ։

― Աջակողմյան դե՛տ։

― Լսում եմ։

― Նավաբեկության մնացորդներ տեսե՞լ եք։

― Ոչ, սըր։

― ․․․ ես կարող եմ նաև սխալված լինել, սըր, բայց մտածեցի՝ ավելի լավ է շառից հեռու։

Նավապետն առաջ եկավ, դեմքն ընդհուպ մոտեցնելով նրա դեմքին, և այդ հիշողությունից նա ավելի պինդ կառչեց ժայռից։ Նավապետին դեմքը մեծ էր, գունատ ու կնճռոտ, աչքերը կարմրած էին անքնությունից ու ջինից։ Որոշ ժամանակ նա զննում էր լուսամուտի պարունակությունը։ Երկու կողմից լուսամուտը երիզող աղոտ քթերը որսացին թույլ ու քաղցր մի հոտ։ Ապա դեմքը փոխվեց, ոչ թե ցայտուն ու ակնհայտ ձևով, այլ՝ նաթական դեմքի պես, ներսից։ Գունատության ու խոնավ կնճիռների տակ, բերանի ու աչքերի անկյուններում կուտակվեցին մկանների թեթևակի պրկումներն ու բարդ ձևափոխությունները, մինչև որ դեմքը մի նոր դասավորություն ստացավ և, ուղղակի վիրավորանքի պես, կասկածի ու արհամարհանքի արտահայտություն ցուցաբերեց։

Բերանը բացվեց։

― Շարունակեք։

Չափից դուրս շփոթված, որպեսզի պատասխանի կամ պատվի տա, նա նայեց, թե ինչպես դեմքը շուռ եկավ և իր արհամարհանքն ու ըմբռնողությունը հետը սանդուղքով տարավ ցած։

Շոգ էր ու արյուն։

― Ազդանշան, սըր, նավապետ Դ֊ից։ «Ո՞ւր ես շորորում, սիրունիկս»։

Ազդանշան ընդունող նավաստու փայտե դեմքը։ Շոգ ու արյուն։

― Հանձնեք նավապետին։

― Այո, սըր։

Նա հետ դարձավ կողմնացույցի վահանակին։

― Տասնհինգ ձախ։ Ուղիղ։ Անփոփոխ։

Թևի տակից նայելով, նա տեսավ, թե ինչպես կամրջակի տակի նեղուցում Նաթանելն անցնում է ցրիչի կողքով։ Երևի ներքևից նա նման է քարանձավի առաստաղից կախված չղջիկի։ Նաթը երերուն քայլվածքով անցավ քթահարկի հետևը։

Նա հայտնաբերեց, որ հայհոյում է անտեսանելի Նաթին, հայհոյում Մերիի համար, Ջին Լակողի դեմքին տպված արհամարհանքի համար։ Կողմնացույցի վահանակի վրայից նայող կենտրոնը հանկարծ համակվեց կծու, մութ ու դաժան ապրումների հեղեղով։ Սիրտը կծկվեց հուսաբեկ ապշահարությունից, որ Նաթի պես մեկին, որին ակամա սիրում ես ներսից վերաձևվող դեմքի, ուշիմ խոհեմության, առանց հետին մտքերի բաշխվող սիրո համար, կարելի է նաև դողալու աստիճան ատել, ասես նա առաջին թշնամիդ լինի։ Ապշեցուցիչ էր, որ սերն ու ատելությունը նույն բանն ու նույն ապրումն են։ Թերևս նրանց կարելի էր նաև իրարից զատել։ Ատելությունն ատելություն էր մնում՝ մաղձոտ մի թթու, որի քայքայիչ ազդեցությանն ատողը դիմանում է միայն այն պատճառով, որ ուժեղ է։

― Ես ատելուց լավ եմ։

Նա արագ հայացք նետեց վահանակի ժամացույցին, ապա՝ Wildebeeste֊ին, և նոր ընթացքի հրահանգներ տվեց։

Իսկ սե՞րը։ Նաթի հանդեպ սերը։ Դա էլ ատելության միջոցով լուծված վիշտն էր, և ստացվող հեղուկը մահացու էր կրծքի տակ ու որովայնում։

Նա մրթմրթաց վահանակի վրայով։

― Եթե ես ժամանակի իմ խաղալիք ապակյա այն նավաստին լինեի, հանգիստ կկարողանայի լող տալ թթվով լի բաժակում։ Ու ինձ ոչինչ չէր լինի։

Շրջադարձ։

― Հենց դա է, որ կա։ Այն օրվանից, ինչ Մերին ընդհատեց իմ խառնաշփոթը, չենթարկվելով կյանքի օրենքներին, դնելով ինձ իր գոյության անլուծելի, անտանելի առեղծվածի առաջ, այդ թթուն ուտում է իմ պարունակությունը։ Ես նույնիսկ չեմ կարող նրան սպանել՝ դա նրա վերջնական հաղթանակը կլիներ իմ հանդեպ։ Ու քանի դեռ նա կա, թթուն շարունակելու է ինձ ուտել։ Նա այնտեղ է։ Մարմնի մեջ։ Գոնե հաճելի մարմին լիներ։ Ու էժանագին ուղեղում։ Չէ, սա սեր չէ, մոլագարություն է։ Անգամ եթե սեր է, ուրեմն նրա գոյության իսկ հանդեպ խելագար խանդով շաղախված։ Odi et amo։ Ճիշտ այն բանի պես, որ փորձել էի գրել։

Ժանյակավոր ծածկոցը գեղատեսիլ ծալքերվ իջնում էր կաղնեփայտ փոքրիկ սեղանիկի կողքերից, որին դրված էին փոշոտ պտերները։ Գրեթե չօգտագործվող հյուրասենյակի կենտրոնում կանգնած կլոր սեղանից փայլեցնելու քսուքի հոտ էր փչում, թերևս այն օրերից մի օր ծառայեր դագաղ պահելու, սակայն մինչ այդ՝ ոչինչ։ Նա նայեց շուրջը, զարդերին ու թավշին, և շունչ քաշեց պատուհանից այս կողմ բանտարկված օդից, որը ճաշ եփելու, քստմնելի խերես հիշեցնող լաքի ու անցյալ տարվա հոտ ուներ։ Սենյակը Մերիին սազում էր։ Նա կվայելեր այդ սենյակին իր ամեն մանրամասնությամբ, բացի մոլուցքից։

Նա նայեց ծնկին դրված ծոցատետրին։

Շրջադարձ։

― Կարծես թե այդքանը հերիք չէր։ Դեռ թթուն էլ շարունակում է ինձ ուտել։ Ո՞ւմ մտքով երբևէ կանցներ, որ ես կսիրահարվեմ, կամ ավելի ճիշտ՝ երկոտանի հյուրասենյակի որոգայթը կընկնեմ։

Նա սկսեց կամրջակի վրա հետ ու առաջ անել։

― Քանի դեռ նա կա, թթուն ինձ ուտելու է։ Դա դիմանալու բան չի։ Իսկ նրան սպանելը վիճակը միայն ավելի կվատացնի։

Նա կանգ առավ և հետ նայեց խելի աջակողմյան դատարկ բազրիքին։

― Տե՜ր աստված։ Քսան աջ․․․

Որոշակի իմաստով Մերիին իհարկե կարելի էր․․․ Ասենք այսպես՝ թթվի հորձանքը հնարավոր է սանձել։ Ավագ Ռաբըրթսի զգուշացումը չհաղորդելը մի հնարավորություն է․․․ սակայն դա ընդամենը ընդհանուր գաղափարի ոգով տարբերակ կլինի։ Օրինակ, եթե հանգամանքներին մի փոքր նպաստող գտնվեր․․․ ոչ թե խեղդելու կամ կրակելու իմաստով, այլ՝ պարզապես թեթևակի առաջնորդել նրանց արդեն իսկ հավանական ուղղությամբ։ Քանի որ դա սոսկ հանգամանքներին հասցեագրված ակնարկ կլիներ, ապա չէր կարող որակավորվել որպես այն, ինչ բարոյականության խիստ ջատագովները կկոչեին․․․

Ի վերջո ո՞ւմ վեջն է, որ։

Դա հավասարազոր էր սուսերը մեկնած գորգի վրա հարձակվելուն, հաջողության չնչին ակնկալությամբ։

Նա կարող է էլ երբեք այնտեղ չնստել։

Ապա կամրջակի հերթապահ սպան ղեկը շրջելու հրահանգ է տալիս, լողացող ականից կամ նավաբեկության մնացորդներից խուսափելու համար, այդպիսով կատարելով իր պարտքը, և ոչ ոք նեղանալու առիթ չի ունենում։

Իսկ եթե նորից նստի՞։

Ուտիչ նյութը հեղեղեց նրան։ Որովայնից մի ձայն բացականչեց․ «Ես չե՛մ ուզում նա մեռնի»։ Վիշտն ու ատելությունը խորը մխրճեցին իրենց ատամները, շարունակեցին կծել։ Նա դրսի ձայնով գոռաց․

― Ախր ո՞վ է հասկանում իմ վիճակը։

Դետերն իրենց թառած տեղերից հետ նայեցին։ Նա սպառնալից հայացք գցեց ներքև ու զգաց, թե ինչպես է ջերմությունը կրկին խփում դեմքին։ Նրա ձայնը գազազած էր։

― Դարձե՛ք ձեր սեկտորներին։

Նա հենվեց վահանակին, մարմնի դողը գիտակցելով։

Ես մի տեսակ․․․ հատուկ խաղաղության հետևից եմ ընկած։

Բարմենուհու շիկնանք՝ անգամ բարմենուհու համար չափից կոշտ վարսերով։ Նա նայեց ժայռի ելուստներին։

Սա էլ քեզ հատուկ խաղաղություն։

Մարջանի սփռվածք։

Նա գլուխը ցնցեց, ասես մազերից ջուրը թափ տալով։

― Ես էստեղ ինչ֊որ բանի համար էի իջել։

Ոչ մի բան չկար՝ միայն ջուր, քար ու ջրիմուռներ։

Նա հետ մագլցեց Կարմիր Առյուծի մոտ, հավաքեց առավոտից մնացած մի քանի միդիաներն ու Պողոտայով բարձրացավ Դիտակետ։ Ապա նստեց աչքով անող Թզուկի հարավային կողմի տակ և միդիաները դանակով բացեց։ Նա սկսեց ուտել, ամեն անգամ երկար դադաներ անելով։ Վերջինն ուտելով, նա պառկեց մեջքի վրա։

― Տե՜ր աստված։

Նրանք երեկվա միդիաներից չէին տարբերվում, բայց քայքայման համ ունեին։

― Երևի արևի տակ շատ են մնացել։

Բայց չէ՞ որ տեղատվության ընթացքում նրանք արևի տակ ժամերով են մնում։

― Քանի՞ օր է էստեղ եմ։

Նա լարված մտածեց և դանակով քարի վրա երեք խազ քաշեց։

― Ես չպետք է ինքնությունն ամրացնող որևէ բան բաց թողնեմ։ Ես պետք է որոշումներ ընդունեմ ու իրագործեմ։ Ես Թզուկի վրա փայլուն գլուխ դրի։ Ես չխաբվեցի ու ջրի ծակն իրար չխառնեցի։ Հորիզոնն ինչքա՞ն հեռու կլինի։ Հինգ մղո՞ն։ Կայմը ես տասը մղոնից էլ կտեսնեմ։ Ուրեմն կարող եմ ինձ հայտնի դարձնել քսան մղոն տրամագծով շրջանում։ Վատ չի։ Ատլանտյան օվկիանոսն այս կողմերում մոտ երկու հազար մղոն լայնություն ունի։ Քսանը երկու հազարի մեջ տեղ կանի հարյուր անգամ։

Նա ծունկի իջավ և աչքաչափով տասը մատնաչափանոց մի գիծ նշեց։

― Այսինքն մոտ մեկ տասներորդ մատնաչափ։

Նա դանակի ծայրը եզրից մոտ երկու մատնաչափ հաշված դրեց գծի վրա և դանդաղ պտտեց բռնակը, մինչև որ ժայռի գորշ մակերևույթին սպիտակ մի կետ գոյացավ։ Ապա պպզեց ներբանների վրա ու նայեց ստացված գծագրին։

― Շատ խոշոր նավից ինձ տասնհինգ մղոնից էլ կտեսնեն։

Նա դանակի ծայրը դրեց նույն տեղն ու կետը մեծացրեց։ Ապա դադար առավ և շարունակեց քերծել, կետը դարձնելով փոքր մետաղադրամի չափ։ Նա ոտքը մեկնեց ու գուլպայով տրորեց կետը, մինչև որ այն վերածվեց գորշ մի փոսիկի, որը կարող էր այդտեղ գտնվել ժայռի ստեղծման օրից ի վեր։

― Ինձ այսօր կփրկեն։

Նա ոտքի կանգնեց ու նայեց արծաթափայլ դեմքին։ Արևը դեռևս արտացոլվում էր նրա աչքին։ Նա մտովի ճառագայթներ գծեց արևից մինչև քարը, անդրադարձնելով նրանց հորիզոնի տարբեր մասերին։ Նա մոտեցավ Թզուկին ու ցած նայեց նրա գլխին, փորձելով տեսնել իր դեմքի արտացոլումը։ Արևը ցատկեց նրա աչքերին։ Նա հետ ընկրկեց։

― Օ՛դը։ Հաստագլո՛ւխ հիմարի մեկը։ Նրանք օդով ինքնաթիռներ են փոխադրում և պետք է որ սրանով ստուգեն իրենց ուղին․․․ Հետո Ափամերձ Պաշտպանությունը, չէ՞ որ նրանք էլ սուզանավեր են փնտրում․․․

Նա ձեռքերը դրեց աչքերի վրա և տեղում դանդաղ պտտվեց, զննելով երկինքը։ Օդը մուգ կապույտ էր և ոչնչով չէր ընդհատվում, բացի հարավում կախված արևից։ Նա ձեռքերը ցած գցեց ու սկսեց արագ դեսուդեն անել Դիտակետով մեկ։

― Մտածելու օր է։

Թզուկը նավերի համար շատ լավ էր՝ նրանք կողքից նայում են ուրվագծերին։ Նրանք կտեսնեն Թզուկին կամ նրա գլխի փայլը։ Բայց ինքնաթիռից Թզուկը չի երևա, իսկ փայլը կվարցի պատահական բյուրեղի տեղ կանցնի։ Ժայռի վրա վերևից ուշադրություն գրավող ոչ մի բան չկա։ Նրանք կարող են ժայռից անցնել հարյուրավոր մետրերի, մղոնի, երկու մղոնի հեռավորության վրա ու ոչ մի հատուկ բան չնկատել։ Վերևից ընդամենը մի գորշ բիծ կերևա, որը նկատվում է սոսկ ծփանքի փրփուրի շնորհիվ։

Նա վհատված հայացքը հառեց երկնքին, ապա դարձրեց ծովին։

Նախշե՛լ։

Մարդիկ ձևեր են հորինում և դրանք պարտադրում բնությանը։ Երկու մղոնից ժայռը գլաքարի նման կերևա, իսկ եթե գլաքարը շերտավո՞ր լինի։ Նա նայեց ակոսներին։ Գլաքարն առանց այդ էլ շերտավոր էր։ Դուրս ցցված մոխրագույն պատերն ընդմիջվում էին ավելի մուգ խրամատներով։

Նա երկու ձեռքով բռնեց գլուխը։

Վանդակներ։ Զոլեր։ S.O.S.

― Հագուստից հրաժարվել ես չեմ կարող։ Կցրտահարվեմ։ Բացի այդ, եթե նույնիսկ ամբողջ հագուստս փռեմ, միևնույն է, թռչնաղբից պակաս նկատվող կլինի։

Առաջ պարզած ձեռքերի արանքով նա նայեց Պողոտային։

― Այստեղ, այստեղ ու այստեղ կտրել։ Հարթեցնել ու հսկայական S.O.S. սարքել։

Նա ձեռքերն իջեցրեց ու քմծիծաղ տվեց։

― Տարիքովդ մնա։

Նա պպզեց և նորից հերթով վերհիշեց իր տրամադրության տակ եղած նյութերը։ Հագուստ։ Թղթի պատառներ։ Ռետինե փրկագոտի։

Ջրիմուռներ։

Նա մի պահ հապաղեց, ապա ձեռքերը վեր գցեց ու ցնծագին գոռաց․

― Ջրիմուռնե՜ր։

8

Ջրիմուռները տոննաներով լող էին տալիս ժայռի շուրջը կամ ջրի տակ պարուրվում էին Տեսադաշտի Քարափի ստորոտում։

― Մարդիկ նախշեր են հորինում։

Պետք էր ջրիմուռները բանեցնել բնությանը անբնական մի նախշ հարկադրելու համար։ Մի նախշ, որն ամեն տեսնողին ճչար․ «Նայի՛ր՝ ահա՛ բանականությունը, ահա՛ մարդը»։

Լավագույն տարբերակը կլիներ ակոսները խաչող ուղիղ ու անվիճելի գիծը։ Պետք է ջրիմուռները դիզել այնպես, որ գիծը ոչ միայն գույնի տարբերություն նշի, այլև սեփական ստվերն ունենա։ Այն պիտի առնվազն մի մետր լայնություն ունենա և բացառիկ ուղիղ լինի։ Ավելի ուշ ակոսներից մեկը կարելի է նույնպես լցնել ու խաչ ստանալ։ Ժայռը կդառնա խաչապուրի։

Երեք ժայռերի ուղղությամբ նայելով, նա ակոսների վրայով մտովի քաշեց այդ գիծը, Պողոտային քիչ թե շատ զուգահեռ։ Գիծը կսկսվի Կարմիր Առյուծի կողքին ու կբարձրանա մինչև Թզուկը։ Մեծ գործ է բացվում։

Նա Պողոտայով արագ ցած իջավ։ Այժմ, երբ իմաստալից գործ էր գտնվել, նա չգիտես ինչու անընդհատ մրթմրթում էր․

― Շտապի՛ր, շտապի՛ր։

Որոշ ժամանակ անց նրա ականջները լցվեցին ինքնաթիռների երևակայական հռնդյունով։ Նա շարունակ վեր էր նայում և մի անգամ նույնիսկ վայր ընկավ, մաշկը վնասելով։ Նա դադար առավ միայն, երբ ջրիմուռների փարթամ խուրձն արդեն վեր էր քաշում Սննդի Քարափից։

― Անխելքություն մի արա։ Հանգիստ կաց։ Վերև նայելն անիմաստ է, քանի որ առայժմ ուշադրություն գրավելու ոչ մի ճար չկա։ Միայն ապուշը կսկսի թռչկոտել ու շապիկը թափահարել, ինչ է թե կարծեց, որ հինգ մողնի վրա ինքնաթիռ է անցնում։

Նա գլուխը ետ գցեց ու զննեց երկինքը, սակայն անհատակ կապույտից ու արևից բացի ոչինչ չգտավ։ Նա շունչը պահեց ու ականջ դրեց, բայց ոչինչ չլսեց, սեփական կենսագործունեության խառը շշուկներից բացի, և մեկ էլ՝ ջրի ծփանքն ու կլթկլթոցը դրսում։ Նա ուղղեց վիզն ու մնաց կանգնած, միտք անելով։ Ապա հետ գնաց խոռոչի մոտ և լրիվ հանվեց։ Նա հագուստն արևի տակ խնամքով փռեց ջրիմուռների ապագա գծի մի կողմի վրա։ Հետո վերադարձավ Կարմիր Առյուծի մոտ և ցած նայեց Առյուծն ու երեք ժայռերը

֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊ ները ծնված օրից բաց են, իսկ ձեռքերը՝ գռփելու պատրաստ։ Նա տիեզերական մարմնավորումն է մի ստահակի, որը միշտ ձեռք է գցում իր փողն ու ուրիշի ապրանքը։ Ճիշտ չե՞մ ասում, Ջորջ։

― Պետք չի, Փիթ, մի փրփրի։

― Հը՞, Ագահություն, ի՞նչ կասես՝ կարո՞ղ ես Մարթինին մարմնավորել։

― Վերցրու, Փիթ։ Նա ոչ մի բան նկատի չունի, Քրիս։ Պարզապես անտրամադիր է։ Մի քիչ բորբոքված, չէ՞, Փիթ։

― Հա, իհարկե, ուրիշ ոչինչ։

― Մի շաբաթ կլինի արտաքնոց չեմ գնացել։

Անսպասելի մթնշաղի հետ հայտնվեցին ճայերը։ Մեկը թառեց Թզուկին, արծաթե գլուխը ճոճելով, և ճայը սսկված դեն թռավ, թևեը թփթփացնելով։ Նա գնաց քնելու խոռոչը, փրկագոտին փչեց, փոկերն իրար կապեց ու դրեց գլխի տակ։ Ապա ներս խցկեց ձեռքերը։ Գլուխը մնաց անպաշտպան, չնայած բրդյա վզով գլխարկը վրան էր։ Նա ստիպված խոռոչից դուրս սողաց, գնաց Կարմիր Առյուծից բերեց սաղավարտն ու նորից սկսեց ներս խցկվել։

― Տե՜ր աստված։

Նա նորից դուրս գցվեց։

― Բրեզենտս ո՞ւր կորավ։

Քարերի վրա սայթաքելով, նա փնտրեց Կարմիր Առյուծի մոտ ու ջրի անձավում, Տեսադաշտի Քարափում․․․

― Թզուկի մոտ չի կարող լինել, քանի որ ես երբեք․․․

Ակոսների, գարշահոտ, լպրծուն ջրիմուռներ, ո՞ւր է կորել․․․

Նա բրեզենտե բաճկոնը գտավ իր թողած տեղում՝ Թզուկի մոտ։ Վրան սպիտակ բծեր կային։ Նա բաճկոնը հագավ ու մտավ իր տեղը։

― Այ սա կանխատեսել չի լինում, ոչ ոք սրա մասին պատկերացում անգամ չունի։ Ոչ թե զրկանքների վտանգը, այլ մանր֊մունր տխմարություններ, անիծյալ կրկնությունները, օրեր, որ իրար հետևից կաթում են աննան վրիպակների խառնաշփոթում, որոնց չէիր էլ նկատի, եթե գործի գնայիր, կամ հորդ տեսնելու հնարավորություն լիներ․․․ Դանա՞կս ինչ եղավ, աստվա՜ծ իմ։

Դանակին բան չէր եղել, այն հետ էր ընկել ու քարե ելուստի պես խրված էր ձախ կողերի արանքը։ Նա դանակն ազատեց ու հայհոյեց։

― Ավելի լավ է մտածելով հիմա զբաղվեմ։ Սխալ արեցի դրա վրա աշխատելու պիտանի ժամանակը ծախսելով։ Եթե փոխարենը երեկ գիշերը մտածեի, հիմա օրս կարգին բաշխած կլինեի ու ամեն ինչ հասցրած։

Հիմա՝ խնդիրներս։ Առաջին՝ հարկավոր է ջրիմուռների գիծը վերջացնել։ Հետո՝ շորերի համար պետք է տեղ որոշել, որ նորից խուճապի չմատնվեմ։ Ավելի լավ է միշտ էստեղ խցկեմ, որ էլ երբեք չմոռնամ։ Երկրորդ։ Չէ՝ երրորդ։ Երկրորդը շորերն էր։ Նախ՝ շորերը դնել խոռոչը, հետո՝ ջրիմուռ հավաքել ու գիծը վերջացնել։ Երրորդ՝ ջուրը։ Փորել չի լինի, մնում է հավաքել։ Ծերտի մակարդակից ներքև ու ջրափոշուց վերև մի ակոս ընտրել ու ջուր բանտարկել։

Նա ստորին ծնոտը մի կողմ շարժեց։ Բրդյա գլխարկը նեղությւն էր պատճառում նոր ծլող մորուքին։ Նա նաև զգում էր ոտքերի ու ձեռքերի վառված մասերի թույլ ծակծկոցն ու սառնությունը։ Ժայռի անհարթությունները նորից սկսեցին անհանգստացնել։

― Շուտով անձրև կգա։ Ու ես ինչքան ասես ջուր կունենամ։ Էս պոռոչին պետք է մի բան անել, թե չէ շորերս կթրջվեն։ Վրանի պես մի բան քաշել։ Գուցե հենց վաղն էլ ինձ փրկեն։

Նա հիշեց, որ առավոտյան ճիշտ նույն համոզվածությունն ուներ, և դրանից սիրտը թուլացավ, ասես ինչ֊որ մեկն իր երդումը դրժած լիներ։ Նա նայեց աստղերին, մտածելով, թե որտեղից մի կտոր փայտ ճարի, որ թխկթխկացնի։ Բայց ժայռի վրա փայտ չկար, անգամ՝ մատիտի մնացուկ։ Ձախ ուսի վրայից գցելու աղ էլ չկար։ Գուցե ծովաջուր ցայելը նույնքան ազդեցի՞կ կլիներ։

Նա ձեռքը խցկեց աջ ազդրի մոտ։ Հին սպին պետք է որ նույնպես վառված լիներ, քանի որ նա զգաց դրա մռմռոցը, զգացումը տհաճ չէր, բայց ուշադրությունը շեղում էր։ Նա ծամածռվեց, և մորուքը, բրդին քսվելով, շրշաց։

― Չորրորդ՝ դանակը սրել, որ կարողանամ սափրվել։ Հինգերորդ՝ այնպես անել, որ վաղը դեսուդեն չընկնեմ ու ինձ չկորցնեմ։

Վառված տեղերը մռմռացին։

― Ես ռեակցիայից եմ տառապում։ Ծովում ու ձագարի մեջ ես անցա դժոխքի միջով ու հետո ապահովության զգացումից լխկեցի ու համը հանեցի։ Իսկ դրան միշտ ռեակցիա է հետևում։ Պետք է քնել, հանգիստ մնալ ու կենտրոնանալ քնելու գործի վրա։

Վառված տեղերը շարունակում էին մռմռալ, մորուքը քերծում էր ու ծակծկում, ժայռի անհարթություններն աստիճանաբար սկսեցին վառել իրենց մարմանդ, ծխացող խարույկները։ Նրանց ներկայությունը դարձավ ծովի պես հարատև։ Նրանք վերածվեցին լուսաթաթախ բնապատկերի, անսահմանության, և նա սկսեց երերալ տիեզերքում կախվելու պահերի, խարույկները դիտելու ու մարմնի վերջին իսկ մղկտացող անկյուններով սփռվելու միջև։

Նա աչքերը բացեց ու վեր նայեց։ Ապա փակեց ու մրթմրթաց։

― Երազ էր։

Աչքերը նորից բացեց, և արևի լույսը մնաց։ Լույսը որոշ չափով մեղմացրեց խարույկները, քանի որ միտքը վերջապես հնարավորություն ստացավ նրանցից կտրվել։ Նա պառկած նայում էր ցերեկային երկնքին ու փորձում վերհիշել որակն անցած այն ժամանակի, որն այդքան անսպասելիորեն կրճատվել էր։

― Ես բոլորովին քնած չեմ եղել։

Միտքն ամենևին հակված չէր խոռոչից դուրս սողալ ու զբաղվել անհրաժեշտ անելիքներով։ Նա աներանգ խոսքեր արտասանեց վերևից կիտված օդի զանգվածի մեջ։

― Այսօր ինձ երկելու են։

Նա խոռոչից դուրս մղվեց։ Օդը ջերմ էր, և նա հանվեց, մնալով շալվարով ու սվիթրով։ Մնացածը խնամքով ծալեց ու դարսեց խոռոչի մեջ։ Երբ ներս սողաց ջրի մոտ, կարմիր նստվածքը կեղտոտեց սվիթրի կուրծքը։ Նա մի կուշտ ջուր խմեց և ավարտելուց հետո տեսավ, որ լճակի հեռավոր ծայրի ու լուսամուտի միջև մութ տարածքը լայնացել է։

― Պետք է ջրի ճար անել։

Նա մնաց պառկած, փորձելով որոշել, թե որն է ավելի կարևոր՝ ջուրը պաշարելու հարմարանք ստեղծե՞լը, թե՞ ջրիմուռների գիծն ավարտելը։ Դա նրան հիշեցրեց, թե ժամանակն ինչ արագ է անցնում, եթե այն ձեռքից բաց թողնես, և մագլցեց Դիտակետ։ Այսօր գունավոր օր էր։ Արևը վառում էր, ծովը մուգ կապույտ էր և ուրախ կայծկլտում էր։ Ժայռերին գույներ էին շաղ տրված, ստվերները մուգ ծիրանագույն էին, քանի դեռ դրանց ուղիղ չէիր նայում։ Նա նայեց Պողոտան ի վար, և առջևում սքանչելի մի տեսարան բացվեց։ Նա փակեց աչքերն ու նորից բացեց, բայց ժայռն ու ծովը դրանից ավելի իրական չդարձան։ Նրանց գունագեղ պատկերը լցնում էր լուսամուտի երեք դաշտերը։

― Դեռ քնած եմ։ Ես փակված եմ մարմնիս մեջ։

Նա գնաց դեպի Կարմիր Առյուծն ու նստեց ծովի մոտ։

― Ինչի՞ եկա էստեղ։

Նա հոնքերը կիտեց ջրի վրա։

― Որ ուտեմ։ Բայց ես քաղցած չեմ։ Պետք է ջրիմուռ հավաքել։

Նա խոռոչից հանեց դանակն ու փրկագոտին և իջավ Տեսադաշտի Քարափի մոտ։ Նա ստիպված էր ավելի հեռու իջնել, որովհետև քարափի մոտակա հատվածն արդեն մաքրված էր։ Հետո մոտեցավ մի ելուստի, որն աղոտ հիշողություններ արթնացրեց և ստիպեց մտածել։

― Էստեղ իջել էի Թզուկի համար քարեր ճարելու։ Էս մեկը փորձեցի պոկել, բայց չկարողացա, չնայած ճաքած էր։

Նա խոժոռ նայեց քարին։ Ապա ձեռքով կախվեց ժայռից, մինչև որ ճեղքը հայտնվեց դեմքի մոտ։ Ինչպես քարափի մնացած մակերեսը, ուր ջուր էր հասնում, այն զմռսված էր առեղծվածային գոյացությունների ու մանր խեցիների շերտերով։ Սակայն ճեղքը լայնացել էր։ Քարը շարժվել և մատնաչափի ընդամենը ութերորդ մասով թեքվել էր։

Նա մնաց այդտեղ, շարունակելով նայել ճեղքված ժայռին, մինչև որ մոռացավ, թե ինչի մասին էր մտածում։ Նա ամբողջ ժայռն ընկալում էր որպես ջրի միջի մի բան և գլուխը շարժում էր մի կողմից մյուսը։

― Թե ո՞ր ջհաննամից է էս ժայռն ինձ էսքան ծանոթ։ Ես նրան առաջ կյանքում չեմ տեսել։

Ծանոթ ոչ թե պատերազմական ընկերոջ պես, որին այդքան շուտ ես ճանաչում կողքին անվերջ ժամեր անցկացնելու ստիպողությունից, այլ ծանոթ՝ ազգականի պես, որին տեսնում ես հազվադեպ, բայց և այնպես հետը տարիներով հաշվի ես նստում, ծանոթ՝ մանկության ընկերոջ, դայակի նման։ Այս ծանոթությունը հավերժության երանգ ուներ, նման էր մանկության ժայռերին, որոնց ամեն արձակուրդի նորովի ես արժեքավորում, գիշերն անկողնում պառկած վերհիշում, օդի մեջ վերստեղծում նրանց շոշափելի ուրվագծերը․․․

Երեք ժայռերի կողքից ջրի բարձր ճողփյուն լսվեց։ Նա արագ մագլցեց Կարմիր Առյուծի մոտ, բայց ոչինչ չտեսավ։

― Պետք է ձկնորսություն անել։

Ակոսների միջի ջրիմուռներից գարշահոտություն էր փչում։ Ծովի կողմից նոր ճողփյուն եկավ, և այս անգամ նա հասցրեց տեսնել ջրի մակերեսին տարածվող օղակները։ Նա այտերը հենեց ձեռքերին, որ մտածի, բայց մազերի հպումն ուշադրությունը շեղեց։

― Պիտի որ արդեն մորուք ունենամ։ Համենայն դեպս՝ մի թեթև։ Մազալու բան է՝ մորուքն աճում է, նույնիսկ երբ մնացածդ․․․

Նա արագ իջավ Տեսադաշտի Քարափը, մի խուրձ ջրիմուռ հավաքեց ու դիզեց մոտակա ակոսի մեջ։ Ապա Պողոտայով դանդաղ բարձրացավ Դիտակետ ու նստեց, ձեռքերն ափերը բաց երկու կողմից ցած դնելով։ Գլուխն ընկղմվեց ծնկների միջև։ Ապահովության Ժայռից եկող ծփանքը խաղաղեցնում էր, Դիտակետին նկարի պես մի ճայ էր կանգնած։

Մարմնի մեջ ձայներ էին տարածվում։ Ներսի ստվար խավարը լի էր ձայներով, ինչպես գործարանը՝ մեքենաների աղմուկով։ Սրտի ամեն զարկից գլուխը թեթևակի ցնցվում էր։

Նա վեր թռավ խռպոտ ճիչից։ Ճայը մոտեցել էր, թևերը կիսաբաց, գլուխը ցած իջեցրած։

― Ի՞նչ ես ուզում։

Փետրավոր սողունը երկու քայլ մի կողմ արեց ու թևերը փակեց։ Կտուցը մտավ թևի տակ։

― Եթե արտաքնոց գնայի, ինձ ավելի լավ կզգայի։

Նա դժվարությամբ շուռ եկավ և նայեց արծաթե, աչքով անող Թզուկին։ Հորիզոնի գիծը մոտիկ էր ու կարծր։ Նրան նորից թվաց, թե հորիզոնի վրա անհարթություններ է տեսնում։

Վատն այն էր, որ ժայռի վրա ոչ բարձ կար, ոչ՝ խոտով ծածկված բլրակ։ Նա մի պահ մտածեց քեչան բերել ու նստարանի պես ծալել, բայց հետո դրա համար պահանջվող ճիգը չափազանց մեծ թվաց։

― Մարմինս ցավում է այնպես, կարծես ներսից կապտուկներ ունենա։ Ժայռի կոշտությունն ինձ մաշում է։ Պետք է ջրի ճար անել։

Ջուրը փափուկ էր, զիջող ու ենթարկվող։

― Պետք է օթևան սարքել ու ջուրը հավաքելու համար մի բան։

Նա փոքր֊ինչ խելքի եկավ և իրեն ավելի ուժեղ ու անհանգստացած զգաց։ Ապա խոժոռ նայեց խենթանալու աստիճան ծանոթ ու խաբուսիկ ժայռակույտերին և հայացքն անցկացրեց ջրիմուռների բարալիկ գծով մեկ։ Տեղ֊տեղ գիծը փայլում էր։ Գուցե ջրիմուռները վերևի՞ց էլ էին փայլում շերտի պես երևում։

― Ջուրը կարելի է բրեզենտի մեջ հավաքել։ Ակոսներից մեկը կդարձնեմ ջրամբար։

Նա խոսքը կտրեց և թիկնեց, մինչև որ Թզուկի խորդուբորդությունները նրան ստիպեցին նորից առաջ թեքվել։ Նա մնաց կքված, հոնքերը կիտելով։

― Ես զգում եմ․․․

Նա վեր նայեց։

― Զգում եմ ծանրությունն ու անընդհանտ ճնշող զանգվածը։ Հրապարակավախություն կամ դրա պես մի բան, համենայն դեպս՝ կլաուստրաֆոբիայի հակառակը։ Սոսկալի ճնշում։

Նա ոտքի կանգնեց, անցավ Պողոտայի մոտ և սկսեց ուսումնասիրել քնելու խոռոչի կողքի ակոսը։

― Գերիշխող քամիներ։ Պետք է ջուրը բռնել հարավ֊արևմուտք նայող կողմից։

Նա վերցրեց դանակն ու ակոսի թեք պատով վերևից ներքև գիծ քաշեց։ Գիծն ավարտվում էր պատի հիմքում հատակի մեջ գոյացած բռունցքի չափ փոսորակի վրա։ Նա գնաց Թզուկի մոտ և զգուշությամբ հանեց ու բերեց մի սպիտակ կարտոֆիլ։ Ծալովի դանակի ծայրին որպես պտուտակահան նախատեսված մոտ մեկ սանտիմետրանոց մի ելուստ կար։ Նա ելուստը դրեց գծից փոքր֊ինչ վեր և սկսեց քարով խփել բռնակի հակառակ ծայրին։ Ժայռը մանր փաթիլներով փխրվեց։ Նա պտուտակահանը դրեց գծի վրա և սկսեց այն խորացնել։ Շուտով արդեն մոտ երկու միլիմետր խորությամբ և երեսուն սանտիմետր երկարությամբ մի ակոս փորեց։ Ապա դարձավ գծի ներքևի ծայրին։

― Եթե հիմքից սկսեմ, անձրևն ինչքան էլ շուտ գա, մեկ է, մի քիչ կհավաքեմ։

Դանակի թխկթխկոցը խրամատի պատերից բավականաչափ արձագանք էր կորզում, և նա իրեն պատսպարված զգաց, ասես աշխատելիս լիներ սենյակում։

― Կարելի է բրեզենտը քաշել ակոսի վրա ու կտուր ստանալ։ Այդ ճնշող զգացումն էստեղ այդքան չի նկատվում։ Մասամբ որովհետև սենյակի մեջ եմ, իսկ մասամբ էլ՝ որովհետև աշխատում եմ։

Թևերը ցավում էին, բայց շուտով գիծն ակոսի հատակից բարձրացավ, և աշխատլեու դիրքն ավելի հեշտացավ։ Նա երազկոտ փորձեց որոշել, թե արդյո՞ք դիրքի հարմարավետության հետ մեկտեղ հոգնածությունը կպակասի, և գտավ, որ ոչ։ Նա նստեց գետնին, ճակատը հենելով պատին։ Ձեռքը բացվեց։

― Չգնա՞մ մի քիչ խոռոչում պառկեմ։ Կամ թեկուզ հենց Թզուկի մոտ փաթաթվեմ քեչայից մեջ։

Նա գլուխը քարից կտրուկ պոկեց ու նորից սկսեց աշխատել։ Գծի խորացված հատվածը երկարեց։ Ի վերջո այն միացավ վերևից փորած մասին, և նա հետ նստեց, որ արդյունքը տեսնի։

― Պետք էր թեքությամբ փորել։ Գրո՛ղը տանի։

Նա ժայռին նայելով ծամածռվեց ու կրկին գործի անցավ, մինչև որ ակոսի հատակը թեքվեց ցած։

― Ներքևում պետք է ավելի խորացնել։

Որովհետև կուտակվող ջրի քանակը․․․ Բայց նա միտքը փոխեց և սկսեց հաշվումները բարձրաձայն անել։

― Ակոսի ցանկացած հատվածում գտնվող ջուրը բաղկացած է դրանից վեր կուտակված քանակից և համեմատական է քարի մակերեսին։

Նա նորից սկսեց թխկթխկացնել, փաթիլներ թռցնելով։ Ձեռքերը թուլացան, և նա նստեց գետնին, նայելով կատարված աշխատանքին։

― Ա՛յ թե ինժեներական գործունեություն եմ ծավալելու։ Մի հարմար գոգավորության շուրջ ակոսների ամբողջ ցանց կստեղծեմ, որ ջուրը գա հավաքվի մի տեղ։ Հետաքրքիր զբաղմունք կլինի։ Ավազից դղյակներ սարքելու պես։

Կամ Հռոմի կայսրերի պես, որոնք բլուրներից ջուր էին բերում քաղաք։

― Սա ջրատար է։ Կլավդիոսի անվան ջրատար։

Նա նորից սկսեց թխկթխկացնել, անիմաստ քարին նպատակ պարտադրելով։

― Ով գիտի ինչքա՜ն ժամանակ եմ սրանով զբաղված։

Նա պառկեց գետնին և զգաց, որ մեջքը ցավում է։ Կլավդիոսի անվան ջրատարը երկար ու սպիտակ մի սպի էր։

― Էս ժայռի պնդության մեջ ինչ֊որ քինոտ բան կա։ Ժայռն էսքան պինդ չպիտի լինի։ Ու էսքան․․․ ծանոթ։

Վերևից ճնշող ուժը ծանրացավ։ Նա դժվարությամբ նստեց։

― Պետք էր ջրիմուռներ չորացնել ու փռել խոռոչում։ Բայց ո՞րն անեմ։ Էս գոյատևելու ու փրկվելու գործից մարդ մենակ գլուխ չի հանի։ Գուցե քնելու մի ուրիշ տե՞ղ գտնեմ։ Դրսո՞ւմ։ Ես ինձ տաք եմ զգում։

Չափից դուրս տաք։

― Մարմինս ներսից զգայուն է դարձել՝ ոնց որ մինչև ոսկորները կապտուկներով լցված լինի։ Ու փքված։

Խավար գունդն իր բաղադրյալ լուսամուտը դարձրեց երկնքի կողմը։ Ձայնը չոր գոլորշու պես դարպասից եթերացավ։

― Համը հանում եմ աշխատելով։ Եթե չափն անցնեմ, լրիվ կուժասպառվեմ։ Քեզ տես, Քրիս։ Չեմ կարծում, թե շատերը․․․

Նա խոսքը կիսատ թողեց, ապա սկսեց նորից․

― Քրիս։ Քրի՛սթըֆըր։ Քրիսթըֆըր Հադլի Մարթին․․․

Խոսքերը չորացան։

Հայտնվեց քննող գործիքը՝ մի կետ, որը տեղյակ էր իր իսկ գոյությանը։ Դեմքի ներքևի մասից հնչյուններ էին գալիս։ Նրանք իմաստ չէին բովանդակում։ Նրանք անպետք էին կափարիչները ոլորած թիթեղյա պահածոյատուփերի նման։

― Քրի՛սթըֆըր։ Քրի՛սթըֆըր։

Նա պարզեց երկու ձեռքը, ասես ցանկանալով խոսքերը բռնել, նախքան դրանք կչորանան֊կկորչեն։ Ձեռքերը հայտնվեցին լուսամուտի առջև և նրան լցրին անբացատրելի սարսափով։

― Տե՜ր իմ աստված։

Նա ձեռքերը փաթաթեց մարմնին, կծկվեց ու սկսեց կամացուկ ճոճվել, մրթմրթալով։

― Հանգիստ։ Հանգիստ։ Բան չկա։

9

Նա ոտքի կանգնեց և զգուշությամբ նստեց ակոսի եզրին։ Շալվարի ու վարտիքի միջով ժայռի առանձին խերևեշներն անհանգստություն էին պատճառում։ Նա ակոսի եզերքով շարժվեց մի կողմ, որտեղ եզրերն ավելի ողորկ էին, բայց նստատեղը դրանից ավելի հարմար չզգաց։

― Ես մնում եմ այն, ինչ միշտ եղել եմ։

Նա սկսեց ուսումնասիրել իր լուսամուտն ու երկու քթերի միջև այն երիզող մազերի փարթամ շրջանակը։ Ապա լուսամուտն ւղղեց ցած և, որքան որ կարող էր, զննեց ինքն իրեն։ Սվիթրը քրջոտվել էր ու ծվեններ տվել։ Այն ծալքերով ընկած էր կրծքի տակ, իսկ թևերի վրա ակորդեոնի նման էր։ Շալվարը սվիթրի տակ սևի փոխարեն գորշ էր ու փայլուն։ Գուլպաները նմանվել էին փալասների, որոնցով հնոցապանը ձեռքերն է մաքրում։ Մարմնի փոխարեն երևում էր միայն քրքրված հագուստի համակցությունը։ Որոշ ժամանակ նա անտարբեր դիտում էր շալվարի փողքերին կառչած ուրվագծերը, մինչև որ զարմացավ, թե խեցգետիններն այնտեղ ինչ գործ ունեն։ Նա հանկարծակի ու անզուսպ գարշանքով համակվեց խեցգետինների հանդեպ և դրանց դեն շպրտեց, ժայռին զարկելով։ Հարվածի բութ ցավը նրան ետ բերեց ուրվագծերի մեջ, որոնք վերածվեցին ձեռքերի, ընկած այնտեղ, ուր դրանք նետել էր։

Նա կոկորդը մաքրեց, ասես մտադրվելով դիմել ժողովին։

― Ինչպե՞ս կարող եմ ավարտուն ինքնություն ունենալ առանց հայելու։ Դրա համար էլ փոխվում եմ։ Ժամանակին ինքս իմ քսան լուսանկարն ունեի տարբեր դերերում, ներքևի աջ անկյունի կնիքի պես մակագրված։ Նույնիսկ նավատորմում, վկայականիս վրա լուսանկար կար՝ կարող էի մեկ֊մեկ նայել ու տեսնել, թե ով եմ։ Թեկուզ չնայեի էլ, բավական էր իմանալ, որ այն մոտակայքում է, սրտիս մոտ, ապացուցում է գոյթյունս։ Հետո հայելիներ էլ կային, եռփեղկ հայելիներ, ավելի անջատ, քան լուսամուտիս լույսերը։ Կարելի էր փեղկերը հարմարեցնել ու ինձ դիտել կողքից կամ հետևից, ասես անծանոթին լրտեսելով։ Կարելի էր ինձ հետևել ու արժեքավորել աշխարհի վրա Քրիսթըֆըր Հադլի Մարթինի թողած ներգործությունը։ Ես կարող էի հավաստել իրեղենությունս ուրիշների մարմինների ջերմության, փաղաքշանքի ու մարմնական ցնծության միջոցով։ Ես կարող էի մարմնի մեջ պարփակված կերպար լինել։ Իսկ հիմա ես ընդամենը սա եմ՝ ծեծված միս, ցնցոտիների մի կույտ ու ժայռին ընկած խեցգետինները։ Լուսամուտիս երեք բծերը չեն հերիքում այստեղ ինքնությունս հաստատելու համար, ինչքան էլ որ նախկինում բավական լինեին։ Այնտեղ ուրիշ մարդիկ կային, որոնք ինձ կարող էին հենց ինձ համար նկարագրել՝ ծափահարում էին ինձ, սիրահարվում վրաս, փաղաքշում էին այս մարմինն ու այն ինձ համար սահմանում։ Կային մարդիկ, որոնց ես գերազացնում էի, որոնք ինձ չէին սիրում, որոնք վիճում էին հետս։ Այստեղ մեկը չկա, որ հետը վիճեմ։ Ես կանգնած եմ սահմաններս կորցնելու վտանգի առաջ։ Ես վերածվել եմ խառնիխուռն լուսանկարների ալբոմի, հին ֆիլմերի հատվածների կույտի։ Ամենաշատն, ինչ ես գիտեմ դեմքիս մասին, մորուքիս կոշտությունն է, քորը, և մեկ էլ՝ ծակծկող ջերմության զգացումը։

Նա զայրացած գոռաց․

― Դա մարդու դե՛մք չէ։ Տեսնել, նշանակում է լապտերով զննել խավարը։ Ես պետք է կարողանամ տեսնել գլխիս չորս կողմը․․․

Նա ցած մագլցեց ջրի անձավոն ու հայացքը սևեռեց լճակին։ Սակայն արտացոլումն անվերծանելի էր։ Նա դուրս սողաց և ցիրուցան խեցիների միջով գնաց Կարմիր Առյուծի մոտ։ Ափամերձ քարափներից մեկի վրա նա գտավ աղաջրով լի մի փոս։ Մոտ երեք սանտիմետր խորություն ունեցող ջրափոսում մամռոտ մի խեցի կար և երեք անեմոն։ Հատակին արևի տակ պառկած էր մատնաչափից փոքր մի ձկնիկ։ Նա կռացավ ջրափոսի վրա և ձկնիկի կերպարանքի միջով խորքում տեսավ կապույտ երկինքը։ Բայց ինչքան էլ գլուխը պտտեց, գզգզված մազերով երիզվող մութ ուրվագծից բացի ուրիշ ոչինչ չտեսավ։

― Ամենալավ լուսանկարս Ալջրնոնի դերում էր։ Դեմետրիոսինն էլ վատը չէր և մեկ էլ՝ Ֆրեդիինը, ծխամորճով։ Դիմաներկը հաջող էր ստացվել, աչքերս իրարից կարգին հեռու էին երևում․ «Գիշերը կգա»֊ինն էլ ոչինչ ու հետո՝ «Արխարհի ձև»֊ինը։ Ո՞վ էի ես։ Ջեյնի հետ հաճելի էր խաղալը։ Լավ անկողնի ապրանք էր։

Աջ ազդրի սպին սկսեց քարի հպումից ցավել։ Նա փոխեց ոտքի դիրքը և նորից նայեց ջրափոսի մեջ։ Ապա գլուխը կրկին թեքեց մի կողմ, փորձելով բռնեցնել կիսադեմի ճիշտ անկյունը։ Հաջորդ ձախ կողմն էր՝ փոքր֊ինչ բարձրացված և կիսով չափ ժպտացող։ Բայց սկզբում քթի մշուշոտ ստվերը, իսկ ապա նաև ակնակապիճի կամարը տեսադաշտը փակեցին։ Նա գլուխը հետ թեքեց, որ տեսնի ամբողջ դեմքը, բայց ջուրը շնչառությունից կնճռոտվեց։ Նա թեթևակի փչեց, և գլխի մութ պատկերը երերաց ու փշրվեց։ Նա կտրուկ ուղղվեց, աջ թևքի տակ հայտնաբերելով իր կշիռը պահող խեցգետնին։

Նա խեցգետինը նորից վերածեց ձեռքի և նայեց ջրափոսին։ Փոքրիկ ձկնիկը կախված էր արևի ճառագայթներում, թթվածին մատակարարող խողովակից նրա կողքով պղպջակների կանգուն սյուն էր բարձրանում։ Բարում շարված շշերն ակվարիումի միջով թանկարժեք քարերով հանքանյութի էին նմանվում։

― Շնորհակալ եմ, ծերուկ, բավական է։

― Նա ասում է՝ բավական է։ Չէ, դու լսեցի՞ր, Ջորջ, ասա՛, լսեցի՞ր։

― Ի՞նչը, Փիթ։

― Մեր սիրելի Քրիսն ասում է՝ բավական է։

― Դե լա՜վ, Քրիս։

― Մեր սիրելի Քրիսը ոչ խմում է, ոչ էլ՝ ծխում։

― Ես պարզապես վայելում եմ ընկերական շրջապատը։

― Վայելում է։ Էն էլ իմ շրջապատը։ Ես զզվում եմ ինձնից։ Քրիս, դու հո չե՞ս ասելու «Պարոնայք, փրկվելու ժամանակն է», հը՞, պարոնայք։ Նա իր ծեր մորը խոսք է տվել։ Նա ասել է, մայւն է ասել՝ Քրիս, բալիկս, թող տասը պատվիրաններն իրենց գլխի ճարը տեսնեն։ Մենակ թե մի խմիր ու մի ծխիր։ Միայն քոնիր։ Ներեցեք, միսս, եթե իմանայի, որ լեզվիցս նման անպարկեշտ բառ կթռչի, ես միջոցներ կձեռնարկեի, որ այն սեքստում փոխարինվեր առնանիշով և կամ կգործածեի համարժեքը։

― Լավ, Փիթ, արի։ Մյուս թևը բռնիր, Քրիս։

― Պարոնա՜յք, ազատ արձակեք ինձ։ Երդվում եմ, ձուկ կսարքեմ նրան, ով ինձ բաց թողնի։ Ես ձեր խմբի ազատ ու իրավահավասար անդամ եմ, որը կին և անորոշ սեռի մի երեխա ունի։

― Նա տղա է, Փիթ։

― Ջորջ, քեզ թաքուն կասեմ, որ կարևորը ոչ թե սեռն է, այլ իմաստությունը։ Ինքը գիտի՞, թե ես ով եմ։ Կամ մենք ո՞վ ենք։ Ջորջ, դու ինձ սիրո՞ւմ ես։

― Դու մեր երբևէ ունեցած լավագույն պրոդյուսերն ես, գինու տիկ։

― Ես ուզում էի ասել՝ կոնծե՛լ, միսս։ Ջորջ, դու անիծյալ թատրոնի երբևէ ունեցած ամենահրեշտակային ռեժիսորն ես, իսկ Քրիսը՝ ջահելների լավագույն դերակատարը, անտե՛ր մնա։ Ճիշտ չե՞մ ասում, Քրիս։

― Բա դու սխալ բան կասե՞ս, Ջորջ։

― Անշուշտ, բարեկամս, անշուշտ։

― Էնպես որ, բոլորս ամեն ինչով պարտական ենք աշխարհի լավագույն կնոջը, գրո՛ղը տանի։ Ես քեզ սիրում եմ, Քրիս։ Հայրն ու մայրը մի մարմին են։ Ու նաև իմ քեռին։ Իմ մարգարե քեռին։ Կուզե՞ք ընդունեմ ձեզ իմ ակումբը։

― Գուցե կամաց֊կամաց տո՞ւն գնանք, Փիթ։

― Կեղտոտ Թրթուրների Ակումբը։ Դուք անդա՞մ եք, թե՞ չէ։ Իսկ չինարեն խոսո՞ւմ եք։ Մի՞շտ եք բաց, թե՞ միայն կիրակի։

― Արի, Փիթ։

― Մենք թրթուրներս ամբողջ շաբաթ այնտեղ ենք։ Գիտե՞ք, երբ չինացիներն ուզում են խիստ հազվագյուտ մի կերակուր պատրաստել, նրանք թիթեղյա տուփի մեջ մի ձուկ են թաղում։ Որոշ ժամանակ անց, ծիկրակելով, դուրս են գալիս փոքրիկ թրթուրներն ու սկսում են ուտել։ Շուտով էլ ձուկ չի մնում։ Միայն թրթուրներ։ Թրթու լինելը հավանք բան չի։ Նրանցից ոմանք լուսահակություն ունեն։ Հե՛յ, Ջորջ՝ լուսահակությո՛ւն։

― Որ ի՞նչ, Փիթ։

― Լուսահակություն։ Ես ասացի լուսահակություն, միսս։

― Փիթ, թրթուրներդ վերջացրու ու գնանք։

― Հա՜, թրթուրները։ Նրանք դեռ չեն ավարտել։ Նոր են ձկանը հասել։ Տաղտկալի զբաղմունք է թիթեղյա տուփով մեկ սող տալը, իսկ Դանեմարքան դրանցից ամենավատն է։ Լավ։ Իսկ հետո, Քրիս, երբ նրանք ձկանը վերջ են տալիս, սկսում են իրար ուտել։

― Ուրախ միտք է, բան չես ասի։

― Փոքրերն ուտում են ամենափոքրերին։ Միջիններն ուտում են փոքրերին։ Մեծերն ուտում են միջիններին։ Հետո մեծերը սկսում են ուտել իրար։ Հետո մնում են երկուսը, հետո՝ միայն մեկը և այնտեղ, ուր ձուկ էր եղել, մնում է մի հսկա հաջողակ թրթուր։ Խիստ հազվագյուտ մի կերակուր։

― Ջորջ, սրա գլխարկը վերցրի՞ր։

― Գնացինք, Փիթ։ Զգո՛ւյշ․․․

― Ես քեզ սիրում եմ, Քրիս, իմ համեղ պատառիկ։ Կե՛ր ինձ։

― Սրա թևը գցիր ուսիդ։

― Իմ կեսից ավելն արդեն չկա ու ես լուսահակություն ունեմ։ Դու արդեն կերե՞լ ես, Ջորջ։ Երբ որ վերջում միայն մի թրթուր է մնում, չինացիները փորում֊հանում են տուփը․․․

― Այնտեղ նստելու տեղ չի, տխմա՛ր հարբեցող։

― Չինացիներն այն փորում հանում են․․․

― Աստված սիրես, մի՛ գոռա։ Հիմա ոստիկան կգա։

― Չինացիները փորում հանում են․․․

― Ձայնդ կտրիր, Փիթ։ Ո՞ր գրողի ծոցից են չինացիներն իմանում, թե երբ հանեն։

― Նրանք գիտեն։ Նրանք ռենտգենային ճառագայթներով աչքեր ունեն։ Դու երբևէ լսե՞լ ես, Քրիս, թե ոնց է բահը խփում թիթեղյա տուփին, դը՜մբ, դը՜մբ, ճիշտ ամպրոպի նման։ Ի՞նչ ես ասում, անդամ կդառնա՞ս։

Երեք ժայռերի մոտ՝ ջրի մակերևույթին օղակներ էին տարածվում։ Նա լարված նայում էր այդ կողմը։ Քիչ անց ժայռերի կողքին դարչնագույն մի գլուխ հայտնվեց, ապա՝ մյուսը և էլի մեկը։ Գլուխներից մեկը բերանում դանակ ուներ բռնած։ Դանակը ճկվեց, թրթռաց, և նա տեսավ, որ դա ձուկ է։ Փոկը դուրս գլորվեց ժայռի վրա, մինչև մյուսները սուզվեցին, ջրի մակերեսին օղակներ առաջացնելով։ Արևի տակ հանդարտ պառկած, փոկը ձուկը կերավ, մերժեց գլուխն ու պոչը, և մնաց անշարժ։

― Հետաքրքիր է, սրանք մարդկանց մասին գիտե՞ն։

Նա դանդաղ ոտքի կանգնեց, և փոկը շրջվեց նրա կողմը։ Նա նույնիսկ ընկրկեց փոկի անդրդվելի հայացքից։ Նա կտրուկ բարձրացրեց ձեռքերը հրացանով կրակել պատրաստվող մարդու պես, և փոկը ժայռից նետվեց ջուրը։ Նա մարդկանց մասին գիտեր։

― Եթե մոտենալու ճար լիներ, մեկին կսպանեի ու կոշիկներ կսարքեի, միսն էլ կուտեի․․․

Նաշիներով փաթաթված մարդիկ պառկած էին ծովափին։ Նրանք դիմանում էին երկար սպասմանն ու գարշահոտությանը։ Իրիկնամուտին ծովից դուրս եկան հսկա գազանները, խաղացին նրանց շուրջ ու պառկեցին քնելու։

― Փաթաթված բրեզենտը քիչ թե շատ փոկի նման կլինի։ Երբ նրանք դրան սովորեն, ես պիտի արդեն մեջը լինեմ։

Նա քննության առավ վերջին օրերի մտքերը։ Դրանք նման էին իրար դիմաց կախված հայելիներում մարող սենյակների հերթագայությանը։ Նա միանգամից ցավի աստիճան ուժեղ հոգնածություն զգաց։ Երկնքի ճնշման ու ստվար անդորրի միջով նա դժվարությամբ մագլցեց Դիտակետ։ Նա իրեն ստիպեց զննել դատարկ ծովի չորս կողմը։ Այսօր ջուրն ավելի հարթ էր, կարծես մեռած օդն այն տափակեցրած լիներ։ Տեղ֊տեղ յուղոտ բծերով մետաքս էր սփռված, որը նայելիս շողշողում էր ասես կեղտաջրի փայլուն թաղանթը։ Այս ջրի ծփանքը մղոնների երկարություն ուներ, և արևի ձուլածոն նրա մեջ ձգվում, երկարում ու վերանում էր մի տեղում, որպեսզի հանկարծակի կուրացնող փայլատակումով հայտնվի մեկ ուրիշում։

― Մինչև ես Ջորջի ու Փիթի հետ Կարմիր Առյուծում էի, եղանակը փոխվեց։

Նա տեսավ երեք ժայռերից այն կողմ մի պահ հայտնված փոկի գլուխը և հանկարծակի վայրի պատրանք ունեցավ փոկը նստած ծովի միջով Հեբրիդներ գնալու։

― Տե՜ր իմ աստված։

Սեփական ձայնը, տափակ, բայց միևնույն ժամանակ սուր ու ջղաձգված, նրան վախեցրեց։ Նա ձեռքերը ցած գցեց և Թզուկի մոտ ինքն իր մարմնում կուչ եկավ։ Լուսամուտի տակի բացվածքից մրթմրթացվող խոսքերի հոսանք բխեց․

― Ճիշտ փոքր ժամանակվա պես, երբ ես արթուն պառկած մտածում էի, որ մութը հավերժ է տևելու։ Ու չէի կարողանում նորից քնել երազների կամ անկյունում նկուղից դուրս եկող բանի պատճառով։ Մնում էի տաք, ճմռթված անկողնում, փորձելով ինքս ինձ ներսից փակել ու հիշել, որ մինչև լուսաբաց դեռ երեք հավերժություն կա։ Շուրջբոլորը գիշերվա աշխարհն էր, այն կյանքը, որտեղ ինչ ասես պատահում է, բացի լավ բաներից՝ ուրվականների, ավազակների ու սարսափների աշխարհը, այն աշխարհը, ուր ցերեկով անմեղ իրերը կյանք էին առնում՝ պահարանը, գրքերի միջի նկարը, հեքիաթը, դիակները, դագաղները, արնախումները, և այդ ամենի վրայից՝ տանջալից, ճնշող, ծխի պես թնաձր խավարը։ Ու ես անընդհատ մտածում էի, որովհետև եթե դադարեի, կհիշեի նկուղի միջի բանը այնտեղ, ներքևում, և միտքս, մարմնիցս անջատվելով, անպաշտպան, սանդուղքով երեք հարկ ցած կիջներ, կանցներ բարձր ահարկու ժամացույցի կողքով, ճռճռացող դռան միջով, սարսռազդու աստիճաններով դեպի այն տեղը, ուր նկուղի պատերում դագաղներ էին զմռսված․․․ Ու կմնայի սառը հատակին գամված, անօգնական, փորձելով հետ վազել, փախչել, մագլցեցլ վեր․․․

Նա ոտքի վրա էր, կքված։ Հորիզոնը վերադարձավ։

― Տե՜ր աստված։

Սպասելով լուսաբացին, թռչնակների առաջին ծվծվոցին քիվերում կամ ծառերի կատարներում։ Սպասելով ոստիկանությանը ջարդուխուրդ արված մեքենայի մոտ։ Սպասելով ականին թնդանոթի պայթյունից հետո։

Ծանր երկինքն ավելի անդիմադրելի նստեց նրա ուսերին։

― Ի՞նչ է կատարվում ինձ հետ։ Ես չափահաս եմ։ Ես գիտեմ, թե ինչն ինչոց է։ Իմ ու նկուղի միջի երեխայի միջև ոչ մ իկապ չկա, բացարձակապե՛ս։ Ես վաղուց մեծացել եմ։ Ես ապահովել եմ իմ կյանքն ու իշխում եմ նրան։ Ու ամեն դեպքում այնտեղ ներքևում վախենալու ոչ մի բան չկա։ Ես սպասում եմ արդյունքի։ Սպասում եմ այն մենախոսությանը, ոչ թե սրա հաջորդին, չէ, բայց նրան, որտեղ ես գնում ու վերցնում եմ ծխախոտատուփը։ Մենախոսության փոխարեն սև դատարկություն է, ու նա ասաց, որ դու անցյալ գիշեր դերդ տապալեցիր, սիրելիս։ Սպասելով, որ վերքը կապեն։ Սպասելով ատամնաբույժի աթոռին։

― Ես չեմ սիրում լսել, թե ինչպես է ձայնիս դիակը խփված թռչունի պես բերանից ցած ընկնում։

Նա ձեռքերը հպեց ճակատին, և երկու սև գծից լուսամուտը սմքեց։ Ափերով զգաց կոշտ մորուքը և այտերի տապը։

― Ի՞նչն է ինձ ճզմում։

Նա աչքի անցկացրեց ամբողջ հորիզոնը, և միակ բանը, որը հասկացնել տվեց շրջանի ավարտը, արևի տակի համեմատաբար պայծառ երերումն էր։

― Հիմա ինձ արդեն երբ ասես կարող են փրկել։ Պետք չի անհանգստանալ։ Անցյալի հիշեցումները ոչինչ, բայց պետք է զգուշանալ երբեք չեղած բաներ տեսնելուց, ոնց որ, օրինակ․․․ Ես ջուր ունեմ, ուտելիք, խելք ու օթևան։

Նա մի պահ դադար տվեց և կենտրոնացավ լուսամուտի կողքի զգայությունների վրա։ Ձեռքերն ու մաշկն ասես ուռած լինեին։ Նա աչքերը կողքի թեքեց և տեսավ, որ ակնախոռոչների կամարն իսկապես կարծես թեթևակի խախտված է։

― Այտուցո՞ւմ։ Անձրևը որ գա, կհանվեմ ու կլողանամ։ Եթե ինձ դրանիցառաջ չփրկեն։

Աջ ձեռքի մատներով նա սեղմեց աչքերը շրջապատող մաշկը։ Դեմքի երկու կողմից այտուցներն իջնում էին մորուքի տակ։ Երկինքը ճնշում էր նաև նրանց վրա, բայց նրանք ուրիշ ոչ մի զգացում չունեին։

― Պետք է պառկել։ Անկողին մտնել։ Ու արթուն մնալ։

Օրը շոգ ու գորշ անցավ։ Տաղտկալի։

― Ես ասել էի, որ հիվանդանալու եմ։ Որոշել էի հետևել ախտանշաններին։

Նա մոտեցավ ջրի անձավին, ներս սողաց ու սկսեց խմել, մինչև որ լսեց փորում կլթկլթացող ջուրը։ Երբ հետևանց դուրս սողաց, չափումները խառնվեցին իրար։ Ժայռի մակերեսը չափից դուրս կարծր էր, չափից դուրս պայծառ ու մոտիկ։ Նա այլևս ի վիճակի չէր որոշել տարածությունը։

Մարդ չկար, որ մի բան ասի։

«Տեսքդ երևելի մի բան չի, սիրելիս»։

― Ո՞ր ջհաննամից իմանամ տեսքս ինչ է։

Նա տեսավ իր վրա կախված հսկային ու ընկրկեց, մինչև որ կարողացավ արծաթե գլուխը կապել ծոկոլադի փաթաթանի հետ։ Նա զգաց, որ ոտքի կանգնելը վտանգավոր է, չնայած անկարող էր ձևակերպել, թե ինչու։ Նա սողաց խոռոչի մոտ և կարգի բերեց հագուստը, որոշելով ամեն ինչ հագնել։ Քիչ անց արդեն պառկած էր խոռոչում, գլուխը դրած դրսում փչված փրկագոտու վրա։ Երկինքը կրկին պայծառ էր ու կապույտ, բայց շատ ծանր։ Մորուքի տակի բացվածքից սկսեց ծորալ․

― Հոգսեր փարատող նինջ։ Շինծու խոսքեր։ Հին պիտակներ։ Ուղեղի աղբակույտ։ Նկուղի պատճառով քնել չի կարելի։ Ահա ննջում են քաջերը։ Նաթը քնած է։ Ջինաթաթախ պառավ հարբեցող։ Գլորվում ես հատակի վրայով կամ հին կապոցի պես ջրի վրա ճոճվում։ Սա առաջնակարգ արկած է, բոլոր ցանկացողները կարող են միանալ։ Վե՛ր ընկիր տեղդ, առնետ։ ՀԱմակերպվիր վանդակիդ։ Էս ամիս ինչքա՞ն անձրև կտեղա։ Քանի՞ նավ կանցնի։ Քանի՞ ինքնաթիռ։ Ձեռքերս մեծացել են։ Ամբողջ մարմինս մեծացել ու փափկել։ Տագնապ։ Անցնել մարտական դիրքերի։ Ես ասել էի, որ հիվանդանալու եմ։ Ոտքիս հին սպին բոլորից շատ է մրմռում։ Շալվարս աղակալել է։ Վարտիքս մրջյուններ են մտել։

Նա խոռոչի մեջ մի կողմ սեղմվեց և աջ ձեռքը հանեց դուրս։ Ապա ձեռքը հպեց այտին, բայց այտը չոր էր։

― Ուրեմն մրմռոցը քրտնքից չի։

Նա ձեռքը հետ մտցրեց և քորեց ոտնամիջում։ Քեչայի եզրը դեմքին նեղություն էր պատճառում։ Հիշեց, որ պետք է գործած գլխարկն էլ հագնի, բայց չափից դուրս ուժասպառ էր, որ դուրս գնա այն փնտրելու։ Նա մնաց պառկած, մարմինը մրմռում էր։

Նա աչքերը բացեց, և երկինքը վերևում մանուշակագույն էր։ Ակնախոռոչներում ինչ֊որ խախտում կար։ Աչքերն անֆոկուս, նա պառկած մտածում էր դեմքի այտուցի մասին։ Նա հետաքրքրությամբ մտածեց՝ տեսնես աչքերը դրանից լրիվ կփակվե՞ն, թե՞ չէ։

Այտուց։

Մարմինը մեկ սրթսրթում էր, մեկ՝ մրմռում, ալիք ալիքի հետևից։ Հանկարծ ալիքները լցվեցին ձուլած մետաղով, հալած կապարով, եռացող թթվով, այնքան թանձր, որ այն շարժվում էր յուղի պես։ Նա սկսեց գոռալ ու գալարվել, որ խոռոչից դուրս գա։

Նա դողդողալով ծունկի իջավ քարի վրա և ձեռքերը ցած դրեց։ Ձեռքերն իրենց վրա հենվող ծանրությունից ցավեցին։ Նա ցած նայեց ձեռքերին սկզբից մի աչքով, ապա՝ մյուս։ Նրանք դանդաղ տրոփյունով ուռչում էին ու նստում։

― Սրանք իրական չեն։ Կյանքի Թելը։ Պինդ կաց։ Աչքիս է երևում։

Սակայն ձեռքերի չափսն իրական էր։ Նրանք չափից դուրս մեծ էին՝ մսագործի արյունոտ ձեռքեր, ուռած ու մսեղ։ Արմունկները տեղի տվեցին, և նա ընկավ ձեռքերի միջև։ Այտը հպվում էր բացառիկ կոշտ ժայռին, բերանը բաց էր, պղտոր հայացքը դարձել էր խոռոչի ներսը։ Մարմնի ալիքները խաղաղվել էին, և նա դրանք ճանաչեց։ Նա կրճտացրեց ատամներն ու կառչեց ինքն իրենից խավար գնդի ներսում։

― Դա նշանակում է, որ ես երեսունյոթից շատ ավելի բարձր տաքություն ունեմ։ Ինձ պետք է հիվանդանոց տանել։

Հոտեր։ Ֆորմալին։ Եթեր։ Սպիրտ։ Յոդոֆորմ։ Քաղցր քլորոֆորմ։ Յոդ։

Տեսարաններ։ Քրոմապատ մասեր։ Ճերմակ սպիտակեղեն։ Ճերմակ բինտեր։ Բարձր լուսամուտներ։

Հպումներ։ Ցավ, ցավ, ցավ։

Ձայներ։ Ջերմության գրաֆիկի տակ կախված ականջակալներից պարտադրվող բանկային միալար ու տխմար հաղորդումներ։

Համեր։ Շրթունքների չորություն։

Նա կրկին խոսեց, հանդիսավոր ու նշանակալի։

― Ես հիվանդանալու եմ։

Նա սկսեց քաշքշել վրայի հագուստը։ Դեռ ներքնաշապիկին ու վարտիքին չհասած, այրուցքն անտանելի դարձավ, և նա շորերը վրայից պոկեց ու շպրտեց դեսուդեն։ Ապա մերկ ոտքի կանգնեց, բայց օդը շարունակում էր վառել մարմինը, չնայած մերկանալու գործողությունն ինչ֊որ ազդեցություն թողել էր, որովհետև նա սկսեց սրթսրթալ։ Ատամները չխկչխկացնելով, նա ցավոտ նստեց պատի տակ՝ Կլավդիոսի անվան ջրատարի կողքին։

― Պետք է մի կերպ յոլա գնալ։

Հորիզոնը հանգիստ չէր մնում։ Ծովը նրա ձեռքերի նման տրոփում էր։ Ծիրանագույն գիծը մի պահ այնքան հեռու էր, որ անիմաստ էր դառնում, հաջորդ պահին այն մոտենում էր այնքան, որ կարելի էր ձեռքը պարզել ու բռնել։

― Մտածի՛ր։ Բանական եղիր։

Նա երկու ձեռքով գլուխը բռնեց և փակեց աչքերը։

― Լիքը ջուր խմիր։

Նա աչքերը բացեց, և առջևում սկսեց տրոփել Պողոտան։ Ժայռը ծածկված էր ջրիմուռների զոլերով, բայց շուտով նա տեսավ, որ զոլերն արևի գցած սև ստվերներն էին և ոչ՝ ջրիմուռներ։ Պողոտայի տակ ծովն անկենդան էր ու տափակ, կարելի էր իջնել ու վրայով քայլել, միայն թե ոտքերն ուռած էին ու ցավոտ։ Նա մեծագույն զգուշությամբ մարմինը տարավ ջրի անձավի մոտ և ներս քաշվեց, անմիջապես հովանալով։ Հետո դեմքն ընկմղեց և կես խմեց, կես կուլ տվեց ջուրը չխկչխկացող ատամներով։ Ապա հետ սողաց խոռոչի մոտ։

― Մեղավորը սոսկալի ճնշումն է։ Երկունքի ու օդի ծանրությունը։ Մարդ այդքան ճնշմանն առանց ճմլվելու ո՞նց դիմանա։

Նա մի քիչ միզեց ակոսի մեջ։ Սողունները ժայռի կողքով լողում էն դեպի ծովը։ Թաթերը պահած նստած տափակ ծովին, նրանք ոչինչ չէին ասում։

― Պետք է արտաքնոց գնալ։ Անպայման դրանով զբաղվել։ Իսկ հիմա ամեն ինչ հագնել ու քրտնել, որ ջերմությունից ազատվեմ։

Երբ լրիվ հագնվեց, մթնշաղն արդեն իջել էր, և նա ոտքերով հետ խցկվեց խոռոչը։ Խոռոչն ընդլայնվել էր ու մարդաշատ դառել։ Երբեմն այն ավելի մեծ էր, քան ժայռը, ավելի մեծ, քան աշխարհն ինքը, թիթեղյա հսկայական մի տուփ, որի կողին հարվածող բահը լսվում էր հեռավոր ամպրոպի պես։ Լինում էին պահեր, երբ նա վերադառնում էր ժայռի գիրկը, և հեռավոր ամպրոպը հնչում էր թիթեղյա տուփին հարվածող բահի պես։ Այդ ամբողջ ընթացքում լուսամուտի տակի բացվածքը շարունակում էր բանակային ռադիոյի պես անընդհատ բարբաջել, զրուցելով և երգելով անտեսանելի մարդկանց հետ, որոնց ներկայությունը նա զգում էր։ Մի քանի պահ նա սեփական տանն էր, և նրա հայրը նման էր հսկա մի լեռի։ Ամպրոպն ու կայծակը դղրդում էին լեռան գագաթի շուրջ, իսկ մայրը լալիս էր թթվի պես արցունքներով և անսկիզբ ու անվերջ մի գուլպա հյուսում։ Արցունքները հմայիլի պես մի բան էին, քանի որ նրանց դաղելուց հետո դրանք խոռոչին ձև տվեին։

Բացվածքը խոսեց․

― Նա խղճում է ինձ ժայռի վրա։

Սիբիլը նույնպես լալիս էր, ու նաև՝ Ալֆրեդը։ Հելենն էլ էր լալիս։ Լալիս էր պատանյակի պայծառ դեմքը։ Նա տեսավ կիսամոռացված, բայց այժմ պարզ հիշվող դեմքեր, որոնք բոլորը լալիս էին։

― Որովհետև նրանք գիտեն, որ ես մենակ եմ մնացել ժայռի վրա թիթեղյա տուփի մեջտեղում։

Նրանք լալիս էին, և արցունքները նրանց վերածում էին պատի մեջ զմռսված քարե դեմքերի, դիմակների՝ շարքերով կախված մի միջանցքում, որը ոչ սկիզբ ուներ, ոչ՝ վերջ։ Միջանցքում ցուցակներ կային՝ «Չծխե՛լ», «Կանացի», «Տղամարդկանց», «Ելք» և համազգեստով բազմաթիվ ծառայողներ։ Միջանցքի ծայրում այն սենյակն էր, որից հարկավոր էր խուսափել, քանի որ այնտեղ, քարե սոսկալի սև ծնկների ու ոտքերի հետևում, նստած էին աստվածները, բայց այստեղ քարե դեմքերը շարունակ լալիս էին ու լալիս։ Նրանց քարե այտերը կնճռոտած էին, իսկ ուրվագծերը՝ աղոտ, և նրանք ճանաչելի էին սոսկ ինքնության անորսալի մի նշույլի շնորհիվ։ Արցունքները կուտակվում էին հատակին և մինչև կոճերն այում նրա ոտքերը։ Նա կառչեց պատից, որ վեր մագլցի, բայց դաղող հեղուկը գնալով կոճերից բարձրացավ, ողողելով սրունքները, իսկ ապա՝ նաև ծնկները։ Կես լողալով, կես մգալցելով, նա մաքառում էր վեր։ Պատը ներս էր թեքվում, ոլորվում ստորգետնյա թունելի պես։ Արցունքներն այլևս պատովն իի վար չէին գլորվում ու լցվում այրող ծովը։ Դրանք ազատ ընկնում էին, կաթում նրա վրա։ Մեկը հատակի, մարգարտի, գնդի նման ընկավ ու տարածվեց նրա վրայով։ Նա սկսեց ճչալ։ Նա մի ջրագնդի ներսում էր, որն այրում էր նրան մինչև ոսկորներն ու ավելի խորը։ Գունդը նրան ամբողջովին կլանեց։ Նա տարրալուծվեց ու սփռվեց արցունքի կաթիլով մեկ որպես կատարյալ, անմարմին ցավի հավելում։

Նա ճեղքեց մակերեսն ու կառչեց քարե պատից։ Լույս համարյա չկար, բայց նա ժամանակ չէր կորցնում սպառնացող արհավիրքի առաջ։ Թունելի պատերում ելուստներ կային, այնպես որ, չնայած դա ավելի շուտ ջրհոր էր, քան թունել, նա ի վիճակի էր մագլցել։ Ելուստ ելուստի հետևից նա կառչում ու իեն վեր էր քաշում։ Լույսը բավականաչափ ուժեղ էր, որ ցույց տար ելուստները։ Դրանք դեմքեր էին, նման միջանցքի միջի դեմքերին։ Նրանք չէին լալիս, բայց տրորված էին և ասես կավճանման մի նյութից լինեին, որովհետև գործադրված ուժից փշրվում էին, ու նա վայր չէր ընկնում միայն անդադար վեր շարժվելու շնորհիվ։ Հետո լսեց ջրհորով մեկ տարածվող սեփական ձայնը․

― Ես կա՜մ։ Ես կա՜մ։ Ես կա՜մ։

Այդ ամբողջ ընթացքում նրա ականջներում բանակային ռադիոյի բարբաջի պես լսվում էր նաև մի ուրիշ ձայն։ Դրան ոչ ոք ուշադրություն չէր դարձնում, բայց այն աներեսաբար շարունակում էր խոսել, չնայած անընդհատ նույն բանն էր ասում։ Ձայնն ինչ֊որ կապ ուներ նրա դեմքի ստորին մասի հետ և շարունակում էր ծորալ, մինչև նա մագլցում ու փշրում էր կավճանման հարմարավետ դեմքերը։

― Թունելներ, ջրհորներ, կաթիլներ՝ բոլորը վաղուց հայտնի են։ Ո՞ւմ եք զարմացնում։ Ես հո գիտեմ՝ պարզապես սեքսուալ պատկերներ են, եկած ենթագիտակցությունից՝ լիբիդոյից․․․ թե՞ իդն էր։ Ամեն ինչ բացատրված է ու հայտնի։ Սեքսուալ պատկերներ են, ի՞նչ անենք։ Զգայություններ՝ թունելներ, ջրհորներ, կաթիլներ։ Վաղուց հայտնի բաներ են, ո՞ւմ եք զարմացնում։ Ես հո գիտեմ։

10

Ամառային կայծակի լեզուն սպրդեց ներքին խոռոչն ու տեսանելի դարձրեց ներսի ուրվագծերը։ Դրանցից ոմանք անկյունաձև էին ու զանգվածեղ՝ միջանցքների շրջադարձների պես։ Նրանց միջև ձգվում էր անծայրածիր լույսը։ Ուրվագծերից մեկը կին էր, որը կենդանացավ ու ապրեց այդ մի պահը։ Կայծակը նրան արարեց կամ ի հայտ բերեց ներշնչելու պահին՝ կինը դադար էր առնում և ուր որ է պիտի նորից շնչեր։ Նա առանց մտածելու գիտեր, թե ով է այդ կինը, երբ և որտե է գտնվում, նա գիտեր, թե ինչու է կնոջ շնչառությունն այդքան արագ, ուռեցնելով շապիկն իր պնձորներով՝ արգելված պտուղներով, գիտեր, թե ինչու էին իկնած նրա այտերը և ինչու էր գույնն ուրույն այդ եղանակով փոխանցվել նաև քթին։ Ապա կինը ներկայացրեց իր բարձր ճակատը, հեռավոր ու չնվաճված դեմքը, միջին մասում շարած երեք վարդագույն բծերով։ Ինչ վերաբերում է աչքերին՝ նրանցից արհամարհանքի ու կատաղության տարափ էր տեղում։ Աչքերն անխոս փաստում էին նրա տենդագին գլխի ու մարմնի մասին կնոջ ունեցած կարծիքը։ Որպես հագուստով ծածկված մարմին կամ խոսակից, կինը հասաակ էր ու աչքի չընկնող։ Սակայն աչքերը պատկանում էին ուրիշ մի անձնավորության, նրանք ոչ մի ընդհանուր բան չունեին դեմքի անկանոնության կամ ձայնի շինծու պարկեշտության ու հավակնոտության հետ։ Անձն ինքը՝ Մերին, ոչ այլ ինչ էր, քան՝ բարուրից ի վեր զանազան ներգործությունների միաձուլում՝ Մերին կազմ ու պատրաստ եկեղեցի գնալու, Մերին, որը սեղան էր նստում խենթացնող վայելչությամբ, Մերին, որի փոքրիկ տոտիկների վրա զետեղված էր դիվային մշկաբույր դյութանքը՝ է՛լ ավելի ցնորալի այն բանից, որ նա դա համարյա չէր գիտակցում։ Միաձուլում այն աստիճան անխուսափելի էր, որ նրա ամեն մի խոսքն ու արարքը կարելի էր կանխատեսել։ Այն ավելի շուտ կնախընտրեր հասարակը, քան բացառիկը, պատկառելի բաները մագնիսի պես քաում էին նրան։ Այն ճիշտ և ճիշտ համապատասխանում էր կծկված բերանին, չափից բարձր ճակատին ու դարչնավուն մազերին։ Սակայն աչքե՜րը, նրանք ընդհանուր ոչ մի բան չունեին մարմնեղեն այն դիմակի հետ, որը բնությունն ամրացրել էր անշուշտ իրական, բայց անտեսանելի դեմքի վրա։ Աչքերը մեկ էին մեջքի անհավատալի նրբության, կրծքերի խնձորների, մարմնի թափանցիկության հետ։ Նրանք խոշոր էին ու իմաստուն մի իմաստությամբ, որը երբեք մակերեսին չէր հասնում խոսքերով արտահայտվելու համար։ Աչքերը նրան լռության բազում պահեր էին պարգևում, միաձուլվածքի տեսանկյունից միանգամայն բացատրելի՝ առեղծված, որը գոյություն չուներ։ Սակայն գումարվելով մոլգեին մուշկին, պատսպարված կրծքերին և անառիկ առաքինությանը, նրանք արդեն Աքթեոնի մահավճիռն էին կազմում։ Նրանք այդ կնոջը թույլ էին տալիս իրավամբ տեղ գրավել կայծակի փայլատակումներով լուսավորված աչքերի հետևի աշխարհում։ Նրանք այդ կնոջը վերածում էին մորմոքի, ոչ այնքան ոտնամիջում, որքան՝ հպարտության, հաստատվելու ու ընկճելու կարիքի մեջ, փչացնում էին կյանքի վերընթաց շավիղը։ Նրանք վերադարձնում էին մանկության գիշերները, ճմռթված սավանով տաք անկողինը, հուսախաբությունը։ Այդ կնոջ արարքները կարևորություն էին ստանում, չնայած պրիմիտիվ էին, անգամ նրա կրած օնիքսը վերածվում էր թալիսմանի։ Նրա թվիդե շրջազգեստի թելը, պատրաստի մի զգեստի, որը գնված էր նույնատիպ դատարկ զգեստների շարանից, զուգորդության ուժով կախարդական զորություն էր ձեռք բերում։ Այդ կնոջ ազգանունը ― նա ծնկներն ուժգին հարվածեց քարին ― մեռած Նաթանելին մատնված ազգանունը, մղում էր նրան քրքրել տեղեկատուները որևէ արժանիք հայտնաբերելու հույսով, որից այդ կնոջ կենտրոնում գրաված դիրքը միայն ավելի պիտի ամրանար։ Ի՞նչ դիպվածով, կամ, որն ավելի վատ է, տիեզերքի ո՞ր օրենքի բերումով էր նա հայտնվել այդտեղ, հաջողության ու իշխանության ճանապարհին, անկոտրում, բայց և խոշտանգող, կոտրելու ու տիրանալու ցանկությամբ։ Ինչպե՞ս կարող էր նա իրավամբ գրավել աչքերի հետևի տեղը, երբ նա պետք է, որ ընդամենը հերթական աստիճան լիներ, որը ոտնակոխում ես վերընթաց ճանապարհիդ։ Երևակայական զուգավորման այս գիշերները, երբ մտածում ես ոչ թե սիրո, քնքշանքի, ամոքման կամ ցնծության մասին, այլ, ավելի շուտ՝ տառապանքի, երբ մարմնի բուն կշռույթդ համատեղվում է ֆշշացող պարպումների հետ՝ ա՛ռ քեզ, ա՛ռ քեզ։ Ա՛ռ քո կծկված բերանին, վարդագույն բծերին, ա՛ռ քո սեղմված ծնկներին, քո անխոցելի հավասարակշռությանը կանացի բարձր կոշիկների վրա, անիծյա՜լ լինես քո կախարդանքով ու կղզիացած առաքինությամբ։

Ինչպե՞ս կարող է նա տիրանալ խավարիս կենտրոնին, երբ նրա հանդեպ ունեցած իմ միակ զգացումն ատելությունն է։

Գունատ դեմք՝ վարդագույն բծերով։ Սա վերջին առիթն է՝ նրա ասելիքը նախօրոք հայտնի է, անխուսափելի, ելնելով միաձուլվածքի բնույթից։ Ահա, խնդրեմ, մի առոգանությամբ, որն իսկույն ծառանում է մինչև վերին դարակը։

― Ոչ։

Մի վանկում առնվազն երեք ձայնավորով։

― Բա էլ ինչի՞ համաձայնվեցիր հետս գալ։

Երեք վարդագույն բիծ։

― Ես կարծում էի դու ջենտլմեն ես։

Անխուսափելիորեն։

― Դու ինձ հոգնեցնում ես։

― Խնդրում եմ ինձ տուն տար։

― Լսիր, մի՞թե հիմա, քսաներորդ դարում, դու իսկապես դա նկատի ունես։ Դու իսկապե՞ս վիրավորված ես։ Ոչ թե՝ «Կներես, ոչ», այլ՝ «Ո՞չ»։

― Ես ուզում եմ տուն գնալ։

― Ախր լսիր․․․

Ես պե՛տք է դա անեմ, պե՛տք է, ո՞նց չես հասկանում, շա՛ն աղջիկ։

― Դե լավ, ես ավտոբուսով կգնամ։

Վերջին առիթը։ Միակը։

― Սպասիր։ Մենք տարբեր լեզուներով ենք խոսում։ Ես պարզապես ուզում եմ․․․ ո՞նց ասեմ․․․ Ախր դու չես հասկանում, որ ես․․․ Մերի, ես ինչ ասես կանեմ դա քեզ ապացուցելու համար։

― Կներես, դու ինձ այդ առումով բոլորովին չես հուզում։

Աճող կատաղությունը հրահրում է նրան բռնել մաշված ճանապարհը։

― Ուրեմն՝ ո՞չ։

Ցնծության, հասկանալու ու կարեկցանքի գերագույն վիրավորանքը։

― Կներես, Քրիս, անկեղծորեն ցավում եմ։

― Գիտեմ, գիտեմ, դու ինձ համար քրոջ պես կլինես։

Եվ՝ ապշեցուցիչ պատասխանը, անվրդով, հեգնանքը չեզոքացնող։

― Եթե կուզես, այո։

Նա գազազած ոտքի կանգնեց։

― Լավ, գնացինք։ Աստվա՜ծ սիրես, արի դուրս գանք էս անտեր տեղից։

Սպասում ես մեքենայի նստարանին տպված ուրվագծի պես։ Մի՞թե նա իմ մասին ոչ մի բան չգիտի։ Դուրս է գալիս սրճարանից, մի ոտքը մյուսի առաջ թեքելով, ինչպես լուսանկարներում, քայլելով անտեսանելի ճոպանի վրայով, հպարտ պահած կուսության անպարտելի դրոշը։

― Դուռը լավ չի փկավել, թող ես անեմ։

Նրբին բուրմունք, էժանագին թվիդի հպում, ձեռքը դողում է փոխանցման բռնակի վրա, ճանապարհը հետ է մղվում, պատերազմական օրենքներով քողարկված լուսարձակներ, դիմացի բլրից մինչև հեռավոր հարավ ձգվող ամառային կայծակ, որ կանոններ չի ճանաչում, ոտքը կտրուկ սեղմում է ցած, կտրատված եզրերով տերևների ծոպեր, ծառերին քսվող լույսի ճառագայթ, որը մի պահ կենդանացնում և, կորսված հնարավորությունների պես, մոռացության գիրկն է նետում նրանց։

― Քեզ չի՞ թվում, որ բավական արագ ես քշում։

Թեքված այտը, կծկված բերանը, հեռավոր, քողարկված աչքերը տխմար գլխարկի տակ։ Ոտքն ուժգին ցած է սեղմում։

― Խնդրում եմ, Քրիս, կամաց քշիր։

Անվադողերի ճռինչ, փոխանցման տուփի վնգստոց, ոռնոց, դղրդյուն․․․

― Խնդրո՜ւմ եմ․․․

Օրոր, ցնցում, կողքի քաշվելու մետաքսյա ճռռոց, տեսարանների կինոյանման առկայծում։

Հո՛ւպ տուր։

― Խնդրում եմ, աղաչում եմ․․․

― Ուրեմն թող։ Հենց հիմա՛, էս գիշե՛ր, մեքենայի մե՛ջ։

― Խնդրում եմ։

Գլխարկը ծռվել է, ճանապարհն՝ ազատ, ծառերի թունելը կլանվեց֊գնաց։

― Ես կսպանեմ մեզ։

― Դու խելագար ես․․․ ա՛խ, խնդրո՜ւմ եմ․․․

― Սպիտակ ներկած ծառի մոտ, ճամփաբաժանին, ես քո կողմով կխփեմ բնին։ Ոնց ես ջարդուփշուր լինելո՜ւ։

― Տե՜ր աստված, տե՜ր աստված։

Եզրամարգի վրայով բախում պարարտանյութի կույտին, դմփոց, պտույտ տեղում, հետո խիճ, կլանվող, կորսված հնարավորությունների միջով հետ քշվող, ժամանակի միջով ցած, դեպի նկուղը մղվող․․․

― Ես կուշաթափվեմ։

― Թողնո՞ւմ ես հիմա հետդ լինեմ։ Հենց հիմա։

― Վերջ տուր, խնդրում եմ։

Եզրմարգի վրա արգելակելով, շարժիչն ու լույսերը մարած, ճանկելով տիկ հանված խաղալիքը, հափշտակելով կայծակի տակ կյանքի կոչված տինիկը, որի ծնկներն իրար են սեղմվում պահ դրված կուսության վրա, մի ձեռքը ցած է քաշում թվիդե շրջազգեստը, մյուսը նրան հետ է հրում, որի ձայնը կիսամերկ ստինքի միակ պաշտպանն է․․․

― Ես կգոռամ։

― Գոռա տեսնեմ։

― Ստո՛ր անասուն․․․

Կայծակը լուսավորում է մոտիկից նրան հառած երկու աչքը՝ շինծու կնոջ աչքեր, խճճված իր իսկ հնարքներում ու հավակնություններում, որն ի վերջո ստիպված է ընդունել սեփական բիրտ, մարդկային մարմինը՝ խորին ու անհաշտ ատելությամբ նայող աչքեր։

Այս անգամ վերին դարակը չի գործածվում։ Ձայնավորները գյուղական կոպիտ երանգ ունեն։

― Ախր ո՞նց չես հասկանում, խո՛զ։ Դու չես կարող․․․

Վերջին հնարավորությունն է։ Ես պե՛տք է այդ անեմ։

― Ուրեմն հետդ կամուսնանամ։

Նորից ամառային կայծակ։

― Վե՛րջ տուր ծիծաղիդ, Քրիս։ Լսո՞ւմ ես։ Վերջացրո՛ւ։ Հերի՛ք է ասեցի։

― Ատելով ատում եմ քեզ։ Երեսդ չտեսնեմ էլ իմ կյանքում։

Փիթըրն արագ քշում է նրա հետևից։ Նրա հեծանիվը նոր է, բայց ոչ այնքան լավը, ինչքան Փիթըրի նոր հեծանիվը։ Եթե Փիթըրը գործածի իր հավելյալ փոխանցումն ու առաջ ընկնի, նրան էլ հասնել չի լինի։ Փիթըրի առջևի անիվը գլորվում է ճիշտ նրա հետևի անիվի կողքից։ Փիթը երբեք դա չէր անի, եթե խիստ հափշտակված չլիներ։ Ճանապարհն այստեղ աջ է թեքվում, Հոդսընի ֆերման տանող ճամփան նորոգելու համար դիզված բարձր քարակույտի կողքին։ Մի թեքվիր, ուղիղ գնա, նրա ակնկալածից մի պահ ավել մի թեքվիր։ Թող ինքը թեքվի, իր բանտարկված անիվով։ Ա՛յ, ապրես, ապրե՜ս։ «Վա՜խ, ոտքս, Քրիս, ո՜տքս։ Սիրտ չունեմ ոտքիս նայեմ։ Աստվա՜ծ իմ»։

Փոքրիկ դրամարկղ։ Էմալապատ թիթեղ, ոսկեզօծ գծեր։ Դատարկ ու բաց։ Ի՞նչ կարող ես անել, ոչինչ չի արձանագրված։ Ես քեզ հրավիրում եմ օրերից մի օր հետս խմելու։

― Նա պրոդյուսերի կինն է, բարեկամս։

Ապրես, ապրես, դե հիմա թող ոտքով քարշ գա տուն։ Այ ապրե՜ս, իսկական արցունքները հարամում են ցնծությունը, ապրես, ապրես, ապրես։

Վե՛ր, բեմն ի վեր, վե՛ր։ Ես քեզնից մեծ թրթուր եմ։ Դու բեմով սրանից ավել չես կարող բարձրանալ, սեղանը քեզ կխանգարի, իսկ ես կարող եմ պատուհանին էլ հասնել։

― Ոչ, բարեկամս։ Ցավում եմ, բայց դու անփոխարինելի չես։

― Բայց լսիր, Ջորջ․․․ ախր մենք միասին ենք աշխատել։ Դու հո ինձ լավ գիտես․․․

― Իհարկե գիտեմ, սիրելիս։ Անշո՛ւշտ։

― Բանակում ես կկորչեմ։ Դու իմ դերերը տեսել ես։

― Ինչ խոսք, սիրելիս։

― Դե ուրեմն․․․

Հոնքերի տակի հայացքը։ Կոծկված ժպիտ։ Ժպիտն իրավունք է ստանում լայնանալ, մինչև որ սպիտակ ատամները սկսում են արտացոլվել սեղանի մակերեսին։

― Ես վաղուց էի սպասում սրա պես մի առիթի։ Դրա համար էլ քեզ մինչև հիմա դուրս չեմ արել։ Հույս ունեմ, որ նրանք կավիրեն քո կիսադեմը, սիրելիս։ Գեղեցիկ կողմը։

Մարդ սպանելու հազարավոր ձևեր կան։ Կարելի է նրան թունավորել ու դիտել, թե ինչպես է այլայլվում նրա ժպիտը։ Կարելի է բռնել նրա կոկորդից ու սպասել, մինչև որ փայտանա։

Կինը վերարկու է հագնում։

― Հելեն․․․

― Անուշիկս։

Աղվեսային տռփոտ շարժում։

― Ես հազիվ էի դիանում․․․

Խորը, ընդհատվող շնչառություն։

― Տափակ մի եղիր, սիրելիս։

Երկյուղ։

― Օգնիր ինձ, Հելեն, ես քո օգնության կարիքն ունեմ։

Սպիտակ դեմքի վրա թրթուրի սև աչքեր։ Տարածություն։ Հաշվարկ։ Մահավճիռ։

― Իհարկե, սիրելիս, ի՜նչ խոսք։

― Ի վերջո դու Փիթի կինն ես։

― Ինչ կոպիտն ես, Քրիս։

― Դու կարող էիր նրան համոզել։

Ցած, բազմոցի վրա, ավելի մոտիկ։

― Հելեն․․․

― Ինչո՞ւ Մարգոյին չես դիմում, կամ այն փոքրիկին, որին մեքենայով ման ես ածում։

Խուճապ։ Սև աչքերը սպիտակ դեմքի վրա, նույնքան անարտահայտիչ, որքան կարծր, սև քարը։

Խժռված ես։

Նաթանելը եռում է, ավելի շուտ՝ մարմանդ կլթկլթում, համարյա եփ գալիս։

― Ես քեզ համար հրաշալի նորություն ունեմ, Քրիս։

― Վերջապե՜ս ձեռք ես գցել հավերժությունը։

Նաթը մի պահ մտածեց, վեր նայելով տեղեկատուներին։ Ապա դիտողությունը որակեց որպես կատակ և պատասխանեց այն խորաթափանց ձայներանգով, որը պահում էր հումորի համար։

― Ինձ հավերժությանը ներկայացրեց նրա լիազորը։

― Դե լավ, նորությունդ ասա։ Հո պատերազմը չի՞ վերջացել։ Համբերությունս հատնեց։

Նաթանելը նստեց դիմացի բազկաթոռին, բայց այն չափից ցածր դուրս եկավ։ Նա թառեց հենակին, ապա վեր կացավ և վերադասավորեց սեղանի գրքերը։ Լուսաքողարկող մռայլ վարագույրների արանքից նա նայեց փողոց։

― Ես կարծում եմ, որ վերջին հաշվով նավատորմ կգնամ։

― Ո՞վ, դո՞ւ։

Շարունակելով նայել դուրս, Նաթը գլխով արեց։

― Եթե վերցնեն, իհարկե։ Թռչել ես չեմ կարող, իսկ հետևակում ինձնից օգուտ չկա։

― Լսիր, բայց դու բութ ես։ Դու հո պարտավոր չես գնալ, չէ՞։

― Օրենքով՝ չէ։

― Ես կարծում էի դու պատերազմին դեմ ես։

― Էլի որ դեմ եմ։

― Խղճի զոհ։

― Չգիտեմ։ Ես իսկապես չգիտեմ։ Ինչ ասես մտքովս անցել է, բայց ի վերջո դրա պես վճիռ կայացնելու պատասխանատվությունը մի մարդու խելքի բան չի։ Ես կգնամ։

― Հաստա՞տ ես որոշել։

― Մերին համաձայն է։

― Մերի Լա՞վըլը։ Նա՞ ինչ գործ ունի։

― Նորությունս հենց դա է։

Նաթը շուռ եկավ, մոռացված գիրքը ձեռքին։ Նա մոտեցավ բուխարուն, նայեց բազկաթոռին, նկատեց գիրքն ու այն դրեց սեղանին։ Ապա մի աթոռ վերցրեց, առաջ քաշեց ու թառեց եզրին։

― Ես քեզ երեկ ներկայացումից հետո ասում էի, հիշո՞ւմ ես։ Թե ինչպես մեր կյանքը պետք է հասնի ժամանակի բուն ակունքներին, պատմության մեջ հետագիծ թողնի։

― Ես էլ ասեցի, որ դու երևի Կլեոպատրան ես։

Նաթը լուրջ խորհեց դրա մասին։

― Չէ, ես այդպես չեմ կարծում։ Այդքան հռչակավոր չէ։

― Դե ուրեմն Հենրի ութերորդը։ Դա՞ էր նորությունդ։

― Մենք անընհատ բանալիներ ենք ստանում։ Ներըմբռնման փայլատակումներ, ի վերուստ ընծայվող հայտնություններ․․․― Նրա ձեռքերն ուսերից վեր բարձրացան, ասես տնտղելով գլխի հավելումը։― Պատահում է, մարդկանց հանդիպելիս իսկույն գիտակցում ես, որ նրանք միահյուսված են քո կյանքի խորհրդին։ Ճիշտ չե՞մ ասում։ Օրինակ՝ ես ու դու։ Հիշո՞ւմ ես։

― Ո՜նց էիր գլուխս տանում։

Նաթանելը գլխով արեց։

― Հիմա էլ եմ տանում։ Բայց մենք դեռևս միահյուսված ենք, և առայժմ ոչինչ չի արժեքազրկվել։ Հետո, երբ դու ինձ ներկայացրիր Մերիին․․․ հիշեցի՞ր։ Տեսնո՞ւմ ես, ինչպես ենք մենք երեքով փոխազդում։ Ես հանկարծակի փայլատակում ունեցա, իմացության մի շանթ, որն ասում էր՝ «Ես քեզ առաջ էլ գիտեի»։

― Ինչե՞ր ես դուրս տալիս, գրողը տանի։

― Նա նույնպես դա զգաց։ Ինքը խոստովանեց։ Գիտե՞ս, նա շատ․․․ իմաստուն կին է։ Հիմա մենք երկուսս էլ արդեն միանգամայն համոզված ենք։ Նման բաներն, իհարկե, աստղերում են գրված, բայց այստեղ, ներքևում, մենք քեզ պետք է շնորհակալ լինենք մեզ միացնելու համար։

― Ո՞վ, դու ու Մերի Լա՞վըլը։

― Անշուշտ, ամեն ինչ այդքան հեշտ չէ, և մենք շատ ենք խորհել, առանձին֊առանձին ու նաև իրար հետ․․․

Սենյակն ասես կախարդվեր։ Նաթի գլուխը սկսեց աճել ու փոքրանալ։

― Եվ ես անչափ ուրախ կլինեի, Քրիս, եթե դու համաձայնվեիր լինել իմ խաչեղբայրը։

― Դու ամուսնանո՛ւմ ես։ Դու ու․․․

― Հրաշալի նորությունս հենց դա՛ էր։

― Չի՛ կարող պատահել։

Նա լսեց սեփական ձայնի հոգեվարքը, ակամա վեր ցատկեց։

Նաթը նրա կողքով նայեց կրակին։

― Գիտեմ, որ անսպասելի է, բայց մենք դրա մասին խորհել ենք։ Հետո, բացի այդ, ես նաև նավատորմ եմ գնում։ Նա շատ լավն է ու շատ խիզախը։ Դու էլ, Քրիս, ես վստահ էի, որ դու քո ամբողջ էությամբ կնվիրվես այդ որոշմանը։

Նա անշարժ կանգնած նայում էր առջևի խճճված սև մազերին ու երկար վերջույթներին։ Նա զգում էր այդ որոշման և դրա հետ կապված հանգամանքների անասելի զորության իր մեջ արթնացող աղոտ ընկալումը։ Այստեղ ոչ թե ինքն էր ուտում, այլ իրեն էին ուտում։ Ընկալման հետ արթնացավ նաև արյունը, խփեց դեմքին, բեկելու մղում ծնեց։ Լուսանկարների վայր ընկնող տրցակի պես նրա մտքով խոյացան Մերիի պատկերները՝ Մերին նավակի մեջ, խնամքով ուղղում է փեշը․․․ Մերին գնում է եկեղեցի, չորս կողմը ճառագայթելով՝ տոտիկների դրվածքն ու փոքրիկ հետույքն արդեն իսկ հանդգնություն․․․ Մերին պայքարում է, նրա ծնկներն իրար սեղմվում պահ դրված կուսության վրա, մի ձեռքը ցած է քաշում թվիդե շրջազգեստը, մյուսը նրան հետ է հրում, նրա ձայնը կիսամերկ ստինքի միակ պաշտպանն է․․․

― Ես կգոռամ։

Նաթը վեր նայեց, բերանը բաց։

― Էս անգամ ինձ էլ էշի տեղ չե՛ս դնի, հանգի՜ստ կաց։

Լուսանկարները չքացան։

― Ես․․․ չգիտեմ ինչ էի ասում, Նաթ, ինչ֊որ պիեսից միտքս եկավ։

Նաթը ձեռքերը պարզեց ու երկչոտ ժպտաց։

― Աստղերին հակառակվելն իմաստ չունի։

― Մանավանդ, եթե նրանց որոշումը համընկնում է քո ցանկության հետ։

Նաթը մտածեց դրա մասին։ Նա թեթևակի շիկնեց ու գլխով արեց։

― Այդ վտանգը կա։

― Զգույշ եղիր, Նաթ, աստված սիրես։

Սակայն, առանց իմանալու, առանց գիտակցելու՝ ինչի՞ց զգուշանա։ Իմ կողքին մնալո՞ւց։ Թե՞ նրա հետ միասին խավարիս լուսավոր կենտրոնը զբաղեցնելուց։

― Քրիս, երբ ես գնամ, դու նրան կհետևես, չէ՞։

Աստղերի մեջ մի բան կա։ Այլապես այս ի՞նչ պղտոր մղում է, որ խոսքերիս ստիպում է սրտիս հակառակվել։

― Միայն թե զգուշացիր։ Ինձանից։

― Քրի՛ս։

Որովհետև ես սիրում եմ քեզ, հիմարի՛ մեկը, սիրում եմ ու ատում։ Իսկ հիմա՝ ատում։

― Հեչ, Նաթ, բան չկա։

― Չէ, դու ասա, մտքիդ ինչ֊որ բան կա։

― Ես էլ եմ նավատորմում լինելու։

― Ո՞նց թե, իսկ թատրո՛նը։

Հեղեղվելով հաշվարկների ու ատելության տակ։

― Մարդ ազնիվ մղումներ էլ է ունենում։

― Քրիս, սիրելի՜ս։― Նաթը ոտքի էր կանգնել, նրա դեմքը փայլում էր։― Գուցե մենք նույնիսկ նույն նավի վրա լինենք։

Մռայլ, ընտրված ուղու կանխագիտակցությամբ․

― Իհարկե, կլինենք։ Դա մեր աստղերում է գրված։

Նաթը գլխով արեց։

― Մենք միահյուսված ենք նախատարրերում։ Մենք ջրի մարդիկ ենք։

― Ջուր։ Ջուր։

Հագուստը գրկում էր նրան ջրաթաթախ կապոցի նման։ Նա դուրս սողաց արևի տակ ու պառկած զգաց, թե ինչպես է ինքը ջրիմուռի պես փռվել։ Ապա ձեռքերը բարձրացրեց ու սկսեց քրքրել քեչայի սեպաձև փայտյա կոճակները, մինչ լուսանկարները սավառնում էին ու պտտվում խաղաթղթերի տրցակի պես։ Նա կոճակներն արձակեց ու սկսեց վրայից քաշքշել մնացած հագուստը։ Միայն ներքնաշապիկով ու վարտիքով մնալով, նա քարի վրայով սողաց մինչև ջրի անձավը մնացած մետրերը։ Ապա մագլցեց Պողոտան ի վեր ու պառկեց Թզուկի կողքին։

― Եթե չեմ զառանցում, ուրեմն շորերիցս գոլորշի է գալիս։ Քրտինք։

Նա մեջքը դեմ տվեց Թզուկին։

― Ողջամիտ եղիր։

Ոտքերը նրա առջևում ծածկված էին սպիտակ բշտիկներով։ Երբ նա շապիկը բարձրացրեց, դրանք կային նաև փորի ու ձեռքերի վրա։ Դրանք նաև ակնախոռոչների եզրի անհարթություններն էին։

― Չմեռնե՛ս։

Մտքից կատաղի մի բան դուրս ժայթքեց։

― Ես կապրեմ նույնիսկ եթե ստիպված լինեմ էս անտեր տուփի մեջ մնացած ամեն ինչն ուտել։

Նա ցած նայեց ոտքերին։

― Ես գիտեմ կեղտոտ բշտիկներիդ անունը։ Եղճերք։ Սննդի թունավորում։

Նա մնաց անշարժ պառկած։ Գոլորշին երերալով բարձրանում էր վեր։ Բշտիկները հստակ ուրվագծեր ունեին և մեռելային սպիտակություն։ Նրանք այնքան ուռուցիկ էին, որ շոշափվում էին անգամ այտուցված մատների տակ։

― Ես ասում էի, որ կհիվանդանամ, խնդրեմ։

Նա մշուշոտ հայացքը դարձրեց հորիզոնով մեկ, բայց վերջինս առաջարկելու ոչ մի բան չուներ։ Նա կրկին նայեց ոտքերին և վճռեց, որ, չնայած բշտիկներին, ոտքերը սաստիկ նիհար են։ Շապիկի տակ զգացվում էր բշտիկից֊բշտիկ ծորացող բարակ շիթը։

Երկնքի ու օդի ճնշումը ներխուժել էր գլխի մեջ։

11

Աչքերի հետևի անքննելի կենտրոնի առջև քանդակի պես մի միտք էր ձևավորվում։ Ժամանակազուրկ մի միջոցի ընթացքում նա դիտում էր այդ միտքը, մինչ քրտինքի կաթիլները բշտիկից բշտիկ էին ծորում։ Սակայն նա գիտեր, որ այդ գաղափարը թշնամի է, և, տեսնելով հանդերձ, հանձն չէր առնում ու թույլ չէր տալիս, որ այն, իրականանալով, կցվի իրեն։ Ծանրաշարժ կենտրոնի միակ ակտիվությունն այժմ սեփական ինքնությանը վերաբերող մտորումներն էին, մինչև գաղափարը, զբոսայգում անուշադրության մատնված արձանի պես, ինչ֊որ տեղ դեռ կար։ Քրիսթըֆըրը, Հադլին և Մարթինը անջատ֊անջատ բեկորներ էին, և կենտրոնը մխում էր բութ վրդովմունքից, որ նրանք ցրվել են ու չեն միանում։ Լուսամուտը զբաղեցնում էր խայտաբղետ մի պատկեր, բայց իր արտասովոր վիճակում կենտրոնն այդ պատկերը որպես արտաքին չէր ընկալում։ Լուսամուտը զբաղեցնում էր խայտաբղետ մի պատկեր, բայց իր արտասովոր վիճակում կենտրոնն այդ պատկերը որպես արտաքին չէր ընկալում։ Այն մութ սենյակի միջի միակ տեսանելի բանն էր, պատին կախված լուսավոր նկարի նման։ Դրանից ներքև ծորացող հեղուկի ու կարծր մակերևույթի զգացումն էր։ Որոշ ժամանակ կենտրոնն ինքնամփոփ էր։ Քրիսթըֆըրը, Հադլին և Մարթինը հեռավոր բեկորներ էին։

Նկարի վրա մազերի և մաշկի վարագույր ընկավ, և դիտելու ոչինչ չմնաց, բացի մտքից։ Միտքը ճանաչվեց։ Մտքի հետ խուժած սարսափը ցնցեց ու դրդեց նրան մարմինը գործի դնել։ Նյարդերը բռնկվեցին, մկանները պրկվեցին, թրթռացին, ցնցվեցին, միտքը վերածվեց բերանին գահավիժող խոսքերի․

― Էլ երբեք ժայռից դուրս չեմ պրծնի։

Սարսափն արեց ավելին։ Այն շտկեց ծալված ոսկորներն ու ոտքի հանեց նրան, երկնքի ճնշման տակ Դիտակետով մեկ գլորելով, մինչ նա ի վերջո կառչեց Թզուկից։ Քարե գլուխը կամացուկ ճոճվեց, և արևը սկսեց վերուվար անել արծաթյա դեմքի վրա։

― Տա՛ր ինձ էս ժայռից։

Թզուկը բարյացակամ գլխով արեց։

Նա կքվեց սպիտակավուն ակոսներից մեկի մոտ, և խայտաբղետ պատկերը կրկին վերածվեց տեսողության։

Քրիսթըֆըրը, Հադլին և Մարթինը մասամբ ետ վերադարձան։ Նա պատկերը տարածեց շուրջբոլորը, հագցնելով այն երկնքի, ժայռի ու ծովի վրա։

― Ճանաչիր թշնամուդ։

Մարմինն անպաշտպան մնալուց հիվանդացել է։ Սննդի թունավորումն աշխարհը վերածել է խելագարանոցի։ Մնացել են միայնությունն ու ձեռքից գնացող հույսը։ Ու նաև՝ սոսկալի միտքը։ Ուրիշ մտքեր էլ կան, չարտաբերված ու չընդունված։

― Դուրս բեր դրանց, տես ի՛նչ են։

Ջրի միակ պաշարը մազից է կախված, տիղմի չնչին թաղանթից։ Սնունդն օրեցօր պակասում է։ Մարմինն ու միտքը սոսկալի ճնշման են ենթարկվում։ Քնելուց ամեն անգամ պայքար է սկսվում ֆիլմերի մնացուկների հետ։ Հետո կար նաև․․․

― Կար ու հիմա՛ էլ կա։

Նա պպզեց ժայռի վրա։

― Դուրս բեր ու տե՛ս։

Ինչ֊որ բան է ձևավորվում։ Չգիտեմ, թե ինչ, բայց անգամ աղոտ կռահումից բանականությունս սկսում է երերալ։

― Զե՛նք։ Ես զենք ունեմ բանեցնելու։

Բանականությունս։ Քարի պես կամք։ Վերջին խրամատին հասած վերապրելու կամք։ Կրթություն, բոլոր նախատիպերի բանալին, ինքնին նախատիպ ստեղծելու ընդունակ։ Գիտակցություն քուն մտած աշխարհի գրկում։ Անխոցելի սև կենտրոն, միանգամայն վստահ սեփական պիտանիությանը։

Նա սկսեց խոսել օդի տափակ ծծանի մեջ։

― Ողջախոհությունն իրականությունը գնահատելու հատկությունն է։ Ո՞րն է իմ վիճակի իրականությունը։ Ես ժայռի վրա եմ Ատլանտյան օվկիանոսի մեջտեղում, մենակ։ Շուրջբոլորս երերուն ջրի հսկայական տարածք է։ Բայց ժայռը պինդ է։ Նա իջնում է ներքև ու միանում ծովի հիմքին, որն իր հերթին միանում է իմ ճանաչած հիմքերին, ափերին ու քաղաքներին։ Ես չպետք է մոռանամ, որ ժայռն անշարժ է ու պինդ։ Եթե ժայռը շարժվեր, ես կխենթանայի։

Վերևում թևահարելով անցավ թռչող մողեսն ու տեսադաշտից դուրս ընկավ։

― Պետք է կառչել։ Առաջինը կյանքից, հետո՝ ողջամտությունից։

Նա կրկին վարագուրեց լուսամուտը։

― Ես թունավորված եմ։ Դարձել եմ ֆուտբոլի դաշտի երկարության ոլորված խողովակի պատանդը։ Դժոխքի բոլոր սարսափները կարող են առարկայանալ ընդամենը մի փորկապության մեջ։ Ի՜նչ օգուտ չարի ու բարու միջև քարշ գալուց, երբ գալարված վիշապը հենց մարմնիդ մեջ է։

Նա միտումնավոր պատկերացրեց իր որովայնը, աղիքների դանդաղ, խեղդված շարժումը, փափուկ կերակրի փոխակերպումը թունավոր խցանի։

― Ես Ատլասն եմ։ Պրոմեթևսը։

Նա զգաց, թե ինչպես է աճում, ահագնանում ժայռի վրա։ Ծնոտները սեղմվեցին, կզակը ցած իջավ։ Նա վերածվեց մի հերոսի, որի համար անհնարինը լոկ հերթական նվաճում է։ Նա ծունկի իջավ ու անգթորեն սողաց ժայռն ի վար։ Գտավ փրկագոտին, հանեց դանակն ու մետաղյա պտուկը խողովակից կտրեց։ Նա սողաց Կարմիր Առյուծի մոտ, և այս անգամ նրան երաժշտական դրվագներ էին ուղեկցում՝ Չայկովսկի, Վագներ, Հոլստ։ Սողալը պարտադիր չէր, բայց երաժշտությունն ընդգծում էր ի հեճուկս ամենի դանդաղ, աննկուն ընթացքի հերոսականությունը։ Խեցիների դատարկ փեղկերը կավի բեկորների պես փշրվում էին նրա ոսկորների տակ։ Երաժշտությունը սաստկացավ և ներսից պատռվեց փողայինների պղինձով։

Նա մոտեցավ մամռոտ խեցիով և երեք ամոթխած անեմոններով ջրափոսին։ Փոքրիկ ձկնիկը դեռ պառկած էր հատակին, բայց՝ ուրիշ տեղում։ Նա փրկագոտին մտցրեց ջրի տակ, և ձկնիկը սկսեց խելակորույս դես ու դեն նետվել։ Խողովակից պղպջակների շարան դուրս եկավ։ Նա սեղմեց երկար փամփուշտն ու նորից այն բաց արեց։ Ջուրը փոքրիկ բաժիններով սկսեց պղպջակների միջով մտնել պտուկը։ Մնաց միայն լարայինների խորունկ թրթիռը։ Նա փրկագոտին հանեց դուրս և ծանրութեթև արեց։ Փամփուշտից չլմփոց եկավ։ Նա այն նորից ընկղմեց ջրափոսն ու շարունակեց լցնել։ Լարայինները շարունակեցին, նրանց ավելացան փայտյա փողայիններն ու պղնձի մի երկու հնչյուն։ Շուտով, ուր որ է պիտի հնչեր այն ձիգ ակորդը, որն ամբողջ նվագախումբը պատրաստելու էր կադենցիային։ Խեցու մամռոտ գագաթն արդեն ջրից դուրս էր մնացել։ Հանկարծակի տեղատվության որոգայթն ընկած ձկնիկն արևի տակ թպրտում էր ժայռի թաց մակերեսին։ Անեմոններն է՛լ ավելի պինդ էին կոծկել իրենց բերանները։ Փրկագոտու փամփուշտն արդեն երեք քառորդով լի էր։

Ոտքերն իրարից հեռացնելով, նա պպզեց ժայռին։ Երաժշտությունն ուժեղացավ, արևն ու ծովը միացան նվագին։ Տիեզերքը շունչը պահեց։ Հոգոցներ հանելով ու տնքալով, նա պտուկը մտցրեց հետևը։ Ապա երկար փամփուշտը ծալեց, նստեց վրան և սկսեց երկու ձեռքով տրորել ու սեղմել։ Աղիքները զգացին ծովաջրի սառը շիթը։ Նա շարունակեց սեղմել, մինչև որ փրկագոտին թուլացավ ու փափկեց։ Նա հանեց խողովակն ու զգուշորեն սողաց ժայռի եզրի մոտ, մինչ նվագախումբն ամպագոռգոռ դադար առավ։

Կադենցիան ուր որ է գալիս էր՝ վրա հասավ։ Այն կատարվեց անթերի տեխնիկայի ցնծագին պոռթկումով դեպի ծովը։ Այն նման էր ամբարտաի փլուզման, համայն խոչընդոտների կործանման։ Ջղակծկումների հերթագայությամբ, ազդեցիկ ակորդներով ու կայտառ արպեջիոներով, կադենցիան խլում էր նրա ուժերը, մինչև որ նա, թափուր ու պրկված, փռվեց ժայռին, և նվագախումբը լռեց։

Նա դեմքը դարձրեց ժայռի կողմն ու չարախնդաց իր ախոյանին։

― Կերա՞ր։ Իմ հախից չես գա։

Երկնքի ծանր ձեռքն իջավ նրա վրա։ Նա ծունկի կանգնեց միդիաների փեղկերի միջև։

― Հիմա ես արդեն նորմալ եմ ու էլ այդ աստիճան մարմնիս ստրուկը չեմ լինի։

Նա նայեց անկենդան ձկնիկին։ Ապա մատով դրան հրեց անեմոնի բերանի մոտ։ Շոշափուկները դուրս եկան, որ հափշտակեն ավարը։

― Սրանք խայթում են։ Թույնով։ Ես անեմոններից եմ թունավորվել։ Երևի վերջին հաշվով միդիաներով յոլա գնամ։

Նա իրեն փոքր֊ինչ ավելի պինդ զգաց և պակաս հերոսական, այնպես որ սողալու կարիք այլևս չկար։ Դանդաղ գնաց դեպի Դիտակետ։

― Ամեն ինչ կարելի է կանխատեսել։ Ես գիտեմ, որ չեմ խեղդվի ու չխեղդվեցի։ Հետո էս ժայռը։ Ես գիտեի, որ կապրեմ սրա վրա ու խնդրեմ՝ ապրում եմ։ Ես հաղթեցի մարմնիս միջի օձին։ Ես գիտեի, որ տառապելու եմ ու ահա տառապում եմ։ Բայց հաղթողը ես եմ։ Որոշ իմաստով կյանքը հիմա նորից է սկսվում, չնայած այս ամբողջ ճնշմանն ու ծծանին։

Նա նստեց Թզուկի մոտ և ծնկները մոտ քաշեց։ Տեսողությունը տեղափովել էր դուրս, նա նորից ապրում էր աշխարհում։

― Կարծես թե քաղցած եմ։

Իսկ ինչո՞ւ չէ, եթե կյանքը նորից է սկսվում։

― Ափսեի վրա դրված ուտելիք։ Լիքը ուտելիք ու հանգստություն։ Խանութներում, մսագործի մոտ, ոչ թե լողացող, բռունցքի պես փակվող ու ճեղքեր մտնող ուտելիք, այլ՝ սալի վրա, անկենդան կույտով, ծովի ամբողջ բերքը․․․

Նա նայեց ծովին։ Տեղատվություն էր, և երեք ժայռերից ծովով մեկ շողշողուն հետք էր ձգվում։

― Օպտիկական պատրանք։

Ժայռն անշուշտ անշարժ էր։ Թվում էր, թե այն դանդաղ առաջ է գնում, որովհետև աչքը բաղդատելու ուրիշ կետ չուներ։ Բայց հորիզոնից այն կողմ ափ կար, որը մնում էր նույն հեռավորության վրա, մինչ ջուրը շարժվում էր։ Նա խոժոռ ժպտաց։

― Վատ խաղ չէր։ Շատերը կխաբվեին։

Գնացքի նման, որը կարծես հետ է մղվում, երբ կողքինը սկսում է առաջ շարժվել։ Շեղ գծերի պես, որոնց հատում է ուղիղ գիծը։

― Քանի որ ժայռն, ինչ խոսք, կայուն է, իսկ ջուրը շարժվում է։ Հիմա կտեսնենք։ Մակընթացությունը հսկա մի ալիք է, որը, գլորվում է երկրի վրայով․․․ ավելի շուտ, երկիրն է պտտվում ալիքի տակ, այնպես որ ես ու էս ժայռը․․․

Նա հապճեպ նայեց ոտքերի տակի ժայռին։

― Այնպես որ ժայռը կայուն է։

Ուտելիք։ Ոչ թե ազատ լողացող, այլ՝ սալի վրա կիտված, ծովի բոլոր բարիքները, խեցգետին, ոչ թե բռունցքի պես փակվող ու ճեղք սպրդող, այլ․․․

Նա ոտքի ցատկեց։ Նրա հայացքը հառած էր երեք ժայռերի կողքի այն տեղին, ուր ծովի տակ ջրիմուռներ էին աճում։ Նա գոռաց․

― Ո՞վ է տեսել դրա պես խեցգետինը ծովում լող տա։ Կարմիր խեցգետինը։

Ինչ֊որ բան հափշտակվեց։ Նա մի պահ զգաց, թե ինչպես է վայր ընկնում, դրանից հետո խավարի միջոցն էր, որտեղ ոչ ոք չկար։

Ինչ֊որ բան ծագում էր։ Այն վստահ չէր իր ինքնությանը, քանի որ սեփական անունը չէր հիշում։ Այն մասնատված էր ու անկազմակերպ։ Այն փորձում էր բեկորներն իրար կցել, որպեսզի հասկանա, թե ինքն ինչ է։ Բեկորները երերալով միացան, և նա հայտնվեց կողքի վրա ժայռին փռված։ Բերանից խռխռոց էր գալիս։ Ոլորանների խորքում մորմոքի զգացում կար։ Հիման, երբ էլ որ հիման լիներ, սարսափի պահից անջատված էր, և դա թույլ էր տալիս նրան մոռանալ սարսափի պատճառը։ Անջատման խավարն ավելի թանձր էր, քան քնելունը։ Այն ցանկացած կենդանի խավարից ավելի խորն էր, որովհետև ժամանակը կանգ էր առել կամ վերջացել էր։ Այն անգոյության մի միջոց էր, աշխարհից տանող մի հոր, և սոսկ ապրելու ճիգն այժմ այն աստիճան հյուծող էր, որ նա ուրիշ բանի ընդունակ չէր, պառկած ապրելուց բացի։

Վերջապես նա մտածեց։

Ես մեռած էի։ Դա մահ էր։ Ես մահու չափ վախեցել էի։ Հիմա բեկորներս իրար են միացել ու ես ապրում եմ։

Տեսարանը նույնպես փոխվել էր։ Երեք ժայռերն ավելի մոտ էին, և ինչ֊որ սուր բաներ՝ «միդիաներ», փայլուն կռահեց նա, կտրում էին նրա այտը։

― Ո՞վ ինձ բերեց ներքև։

Խոսքերի հետ մի բան ցավեց, և նա ցավը գտավ լեզվի ծայրում։ Լեզվի ծայրն ուռած էր, բերանն աղի էր։ Նա տեսավ կողքին փռված դատարկ շալվարն ու ժայռի վրայի տարօրինակ բծերը։ Բծերը սպիտակ էին ու զուգահեռ։ Նրանց մեջ արյուն կար ու փրփուրի հետքեր։

Նա դարձավ մնացած մարմնին։ Քոթուկի պես կոշտ առարկան նա ճանաչեց որպես հետ ոլորված իր թևը։ Դա նրան բերեց հոդերի ցավին։ Նա թևն ազատեց ու նայեց ձեռքի ափին։

Նա տեսավ, որ վարտիքը հագին չէ, որովհետև կախված է աջ ձեռքից, պատառոտված ու արյունոտ։

― Կռիվ եմ արել։

Նա մնաց պառկած, բթացած մտածելով։

― Ժայռի վրա մեկն էլ կա։ Թաքուն եկել ու դնգստել է ինձ։

Դեմքը ծամածռվեց։

― Հիմար մի եղիր։ Դու մեն֊մենակ ես։ Նոպա ես ունեցել։

Նա փնտրեց ձախ ձեռքն ու այն գտավ ցավի հևոցով։ Մատները կծկված էին։

― Ինչքա՞ն ժամանակ է անցել։ Հիմա էսօ՞ր է, թե՞ երեկ։

Նա հենվեց ձեռքերի ու ծնկների վրա։

― Հենց որ ես հաղթող դուրս եկա ու ինքս ինձ գտա, ինչ֊որ բան պատահեց։ Սարսափ։ Հանգամանքներից ինչ֊որ բան էր սկսում ձևավորվել։

Հետո՝ անգոյության կիրճը։

― Կիրճի այս կողմը մյուսից տարբեր է։ Ոնց որ երբ լույսերը փորձելուց հետո միանգամից բոլորն անջատում են։ Պայծառ, ամուր բեմի փոխարեն մնում են հերթապահ լույսի տակ գործ երևացող ներկած ուրվագծերը։ Շախմատի նման։ Փառավոր հարձակման կեսից բաց ես թողնում մի շախ, ու խաղը վերածվում է կռվի։ Ոտքով֊ձեռքով կապված ես։

Պայծառ ծովն ու ժայռը, հույսը, չնայած խեղճացած, հերոսությունը։ Եվ ապա՝ նվաճման, ճանաչման պահին, իջնող ձեռքի պես՝ սարսափը։

― Հիշածս ինչ֊որ բանն էր պատճառը։ Լավ կլինի էլ չհիշեմ։ Չմոռանամ մոռանալ։ Խենթությո՞ւն։

Ավելի վատ։ Ողջամտություն։

Նա չորեքթաթ առաջ սողաց, ցիրուցան հագուստով ու ժայռին մնացած հետքերով փորձելով վերականգնել նոպայի ընթացքը մինչև այն տեղը, որտեղից այն սկսվել էր։ Թզուկի մոտ նա կանգ առավ ու ցած նայեց ժայռի վրա քերծված խազերին, որոնց վրա այժմ ատամների հետք կար։

― Դա կարելի էր ակնկալել։ Պետք է ամեն ինչ ակնկալել։ Ինչ որ լինելու է, լինում է, մի մոռացիր։

Նա մտածկոտ նայեց ծովի մեջ ժայռից ձգվող հետքին։

― Չպետք է ծովին նայեմ։ Իսկ գուցե պե՞տք է։ Ո՞րն է լավ, խենթանա՞լ, թե՞ ողջախոհ մնալ։ Ավելի լավ է նորմալ մնալ։ Չե՛մ տեսել աչքիս երևացածը։ Ես սխալ եմ հիշել։

Ապա մի կարևոր միտք ծագեց, որը դրդեց նրան խուզարկել ժայռը, ոչ թե հենց այնպես, այլ՝ մանրամասն, սանտիմետր առ սանտիմետր։ Մի ամբողջ հավերժություն այդպես փնտրելուց՝ ճեղքերից, դմփոցներից, կարծրությունից հետո, նա հիշեց, որ հիմարություն է թխկթխկացնելու համար փյատ որոնելը, քանի որ փայտ չկա։

Վարտիքը դեռևս քարշ էր գալիս նրա ձեռքից, և նա հանկարծ որոշեց այն հագնել։ Դրանից նրա գլխի մշուշը ցրվեց, թողնելով միայն ցավը։ Նա ձեռքը տարավ ցավին և մազերի տակ մի ելունդ հայտնաբերեց։ Մազերն արյունից իրար էին կպել։ Ապա նա զննեց ոտքերը։ Սպիտակ բշտիկները փոքրացել էին և այլևս կարևորություն չէին ներկայացնում։ Նա վերհիշեց սովորույթն ու ներս սողաց ջրի անձավը։ Դեռ ջուր չխմած, նա անձավի հեռավոր բացվածքում լույսի հանկարծակի մի փայլատակում տեսավ, և բանականության խորին մի բնազդ նրան հետ մղեց դեպի Դիտակետ։ Նա արդեն գիտեր, թե ինչ էին գուշակում լույսն ու դրան հետևած աղմուկը։

Արևը դեռևս շողում էր, բայց հորիզոնի մի մասը փոփոխության էր ենթարկվել։ Նա ծունկի իջավ, որ զննի փոփոխությունը, և հորիզոնը կրկին ճեղքվեց լույսի ուղղահայաց հարվածով։ Լույսը տպվեց ամեն մի աչքի մեջ, բաժանելով տեսողությունը։ Նա նայեց լույսի թողած կանաչ գծերի կողքով ու տեսավ ծովի մակերեսի բնորոշ մութ բիծը։ Բիծը գնալով մոտենում էր։ Նա իսկույն ևեթ հայտնվ եց մարմնի մեջ և գիտակցեց իր տեղը։

― Անձրև՛։

Իհարկե։

― Ես ասե՛լ էի, որ անձրև կգա։

Եղիցի՛ անձրև, և անձրևը եղավ։

Նա Պողոտայով ցած իջավ, վերցրեց բրեզենտե սաղավարտն ու այն հարմարեցրեց Կլավդիոսի ջրատարի տակ։ Ապա ինչ որ հագին կար հանեց և խցկեց խոռոչի մեջ։ Նա տեսնում էր լույսի փայլատակումներն ու լսում դղրդյունը։ Բրեզենտե երկար բաճկոնը հանեց ու գոգավորեց ակոսի մեջ։ Ապա բարձրացավ Դիտակետ և լսեց Ապահովության ժայռը ծածկող անձրևի վարագույրի թշշոցը։ Հաջորդ պահին անձրևը խփեց նրա դեմքին, կես մետրի չափ վեր ցատկելով Թզուկից ու Դիտակետի մակերևույթից։ Մի ակնթարթում նա ոտքից գլուխ թրջվեց։

Վարագույրի անողոք տարափի տակ նա գլորվեց խոռոչի մոտ և գլխիվայր ներս խցկվեց, մինչ որոտը վերևում կդղրդար։ Անգամ խոռոչի խորքում նրան հասավ ականջ ծակող շլացուցիչ լույսը, որից հետո աղմուկը լռեց, թողնելով միակ, բարձր, անդադրում ձայնը։ Ձայնը գլխին այնքան մոտ էր, որ զբաղեցրեց ամպրոպի տեղը։ Նրա ներբանները մտրակահարվում էին։ Բերանն ինչ֊որ բաներ էր ասում, որոնք նա չէր հասկանում, քանի որ չէր լսում։ Ջուրը հոսում էր խոռոչի մեջ, լցվում դեմքի տակ, կաթում առաստաղից, ողողում ոտքերի արանքը։ Նա հետևանց դուրս խցկվեց խոռոչից և ընկավ ջրվեժի տակ։ Ապա սայթաքեց ակոսի մեջ և հայտնաբերեց իր բերնեբերան լի սաղավարտը։ Կլավդիոսի անվան ջրատարը հեղեղված էր, նա բարձրացրեց ծանր սաղավարտն ու ջուրը լցրեց բերանը։ Ապա սաղավարտը դրեց տեղն ու գնաց բրեզենտե բաճկոնի մոտ։ Այնտեղ նրա համար լոգարան էր պատրաստ, բայց նա առանց այն էլ ցնցուղի տակ էր։ Հետո վերադարձավ սաղավարտի մոտ, սպասեց, մինչև այն լցվի ու տարավ ջրի անձավը։ Ներսում լսվում էր ջրի շրշյունն ու կաթկթոցը, ջուրը ծծվում էր անտեսանելի ճեղքերից, հոսում, բազմապատկվող կարկաչով լցվում փոսորակը։ Ցեխի կարմիր շերտն արդեն հասցրել էր նեղանալ։

― Ես ասել էի, որ անձրև կգա, ու անձրևը եկավ։

Ցուրտն անձավում դողացնելով, նա սկսեց սպասել իրագործված կանխագուշակման պարգևած բավարարությանը։ Սակայն բավարարությունը չէր շտապում։

Նա կծկվեց, այլևս ջրին ականջ չդնելով և հոնքերը կիտելով սեփական ստվերին։

― Ի՞նչ եմ ես բաց թողել։ Ես նոպա ունեցա, մինչև այդ ամեն ինչ լավ էր, հետո․․․

Հետո խավարի կիրճն էր, որն ավելի պայծառ ժամանակն անջատում էր ներկայից։ Կիրճի մյուս կողմում ինչոր բան էր պատահել։ Մի բան, որը հարկավոր էր մոռանալ։ Սակայն ինչպե՞ս տիրանաս իրավիճակին, եթե սկսում ես միտումնավոր մոռանալ։ Այն կապ ուներ ձևավորվող ինչ֊որ բանի հետ։

― Անբարյացակամ։

Նա մտածեց բերանի արտասանած բառի մասին։ Բառն անշառ էր հնչում, եթե նկատի չունենայիր իմաստը։ Դրանից խուսափելու համար, նա դիտավորյալ բեկեց մտքի ընթացքը, ստիպելով բերանն արտասանել․

― Ինչպե՞ս կարող է ժայռն անբարյացակամ լինել։

Նա հապճեպ դուրս սողաց սաստկությունը կորցրած անձրևի տակ։ Փոթորիկն անցել֊գնացել էր երեք ժայռերի վրայով, զսպելով ծովի ալեկոծությունը։ Ամպերը սանձել էին ամեն ինչ։ Ծովը նրանց տակ գործ էր ու ծակծկված։ Օդը շարժվում էր ժայռի վրայով, նկատելի քամի առաջացնելով։

― Սա ցիկլոնի եզրի երկրորդական մի փոթորիկ էր։ Հյուսիսային կիսագնդում ցիկլոնները պտտվում են ժամացույցի սլաքին հակառակ։ Քամին հարավային է։ Հետևաբար մենք գտնվում ենք արևելք գնացող ցիկլոնի արևելյան կողմում։ Քանի որ ես ընդունակ եմ եղանակը կանխագուշակել, ես կարող եմ նրա դեմ զինվել։ Սրանից հետո գլխացավանքս ոչ թե ջրի պակասն է լինելու, այլ՝ ավելցուկը։

Նա բերանին համարյա ուշադրություն չէր դարձնում։ Այն շարունակում էր դասաոսել, ինքն իրեն սիրտ տալով։ Իսկ ոլորտի կենտրոնը դեգերում էր, ընկրկելով գիտելիքի մեկուսացած հանածոներից։ Սակայն մեկից ուշադրությունը շեղելով, այն իսկույն ևեթ գտնում էր նորը։ Այն փորձում էր ամեն մեկն առանձին ջնջել, մինչև որ հայտնաբերեց, որ նրանց անտեսելն անհնարին է։

― Խելագարության պրոբլեմն այն աստիճան խճճված է, որ նրա բավարար սահմանումը կամ չափանիշը երբեք չի որոշվել։

Կենտրոնից անսահման հեռու, բերանը շարունակում էր ձավրել․

― Որտե՞ղ, օրինակ քաշենք այն գիծը, որը պիտի դյուրագրգիռ ու մռայլ մարդուն զատի իսկական մանիակալ֊դեպրեսիվ պսիխոպատից։

Աչքը պահած սարսափի մրրիկի վերադարձին, կենտրոնը խորհում էր, թե որքան դժվար է զանազանել քնած և արթուն վիճակները, երբ միակ ապրումդ հուշահատվածների հերթագայությունն է։

― Կրկնվող երա՞զ, նևրո՞զ։ Բայց չէ՞ որ նորմալ մանուկն էլ օրորոցի մեջ ցուցաբերում է նևրոզի բոլոր ախտանշանները։

Եթե քայլ առ քայլ, անտեսելով խավարի կիրճն ու լեզվին ծվարած սարսափը, ժայռից վերադառնայիր նավատորմ, դրանից հետո՝ բեմ, ապա՝ գրելուն, համալսարանին, դպրոցին, լուռ քիվերի տակի անկողնուն, ապա հասնում էիր նկուղին։ Իսկ նկուղից կածանը հետ էր տանում դեպի ժայռը։

― Լուծումը բանականության մեջ է։ Ահա՛ թե ինչն է զանազանում մեզ անօգնական կենդանիներից, որոնք իրենց սովորաան վարքագշի գերին են, մտավոր լինի, թե՛ ֆիզիկական։

Սակայն խավար կենտրոնը զննում էր մի միտք, որը մռայլ զբոսայգում հուշարձանի պես գրավել էր նախորդի տեղը։

Թռչնաղբը ջրում չի լուծվում։

Եթե թռչնաղբը ջրում չի լուծվում, ուրեմն վերևի ակոսի ջուրը չէր կարող լինել այն կպչուն հեղուկը, որը ստիպում էր թրթռալ աչքի անկյունի ասեղը։

Լեզուն տնտղեց ատամների պատնեշը մինչև այն տեղը, ուր սկսվում էին խոշորները և բացվածքն էր․․․ Նա ձեռքերն իրար սեղմեց ու շունչը պահեց։ Հայացքը ծովին հառած, նա ոչինչ չէր տեսնում։ Լեզուն սկսել էր հիշել։ Այն խրվում էր ատամների արանքի բացվածքն ու վերստեղծում հին, ցավոտ ուրվագծերը։ Այն հպվում էր քարափի խորդուբորդ եզրին, լանջով ցած իջնում դեպի այն հարթակը, ուր Կարմիր Առյուծն էր, ճիշտ լինդի վրա․․․ հասկանալով, թե ծովի մեջտեղում մեկուսացած քայքայվող ժայռի ինչն է այդքան ցավալիորեն ու հալածելու աստիճան ծանոթ։

12

Այժմ անելու ուրիշ ոչինչ չէր մնում, բացի նորմալությունը պահպանելուց։ Կենտրոնից արտաքին մարմին ճոպաններ էին ձգված, որոնցով վերջինս կառավարվում էր։ Նա մարմինը ստիպեց Դիտակետից իջնել խոռոչ։ Գտավ խոնավ հագուստը և սկսեց հագնվել, մինչև որ տեսավ աղբակույտերի նման իր վերջույթներն ու երկար բրդյա գուլպաները։ Մարմինն ու հագուստը ջրասուզակի համազգեստի պես անշնորհք էին։ Նա գնաց Սննդի Քարափի մոտ և միդիաներ հավաքեց, ստիպելով բերանը դրանց ընդունել։ Նա նայում էր ոչ թե առաջ, այլ՝ ներքև՝ ժայռի երկայնքով ծփացող ջրին։ Ծովը կնճռոտված էր՝ կոհակի ամեն ալիք իր մեջքին ավելի փոքր ալյակներ ուներ, և խորությունը դրանից խոտորվում էր, իսկ ջուրը մռայլ ու ցուրտ երևում։ Նա անշարժ նստած էր, մինչև ծնոտներն աշխատում էին, իսկ երկու խեցգետինները կողքին պառկած էին ժայռին։ Ճաշկերույթը շարունակվում էր մարող անձրևի, քամու սվսվոցի և ջրի վրա գոյացող փոսիկների ուղեկցությամբ։ Խեցգետիններից մեկով նա վերցնում ու դեմքին էր մոտեցնում սննդի պատառները։ Խեցգետինները զրահ ունեին, որը նրանց պաշտպանում էր երկնքի սոսկալի ճնշումից։

Պատառների միջև բերանը շաղակրատում էր, երբեմն շեղվելով իմաստի ու ճշմարտության ուղղությամբ, բայց ապա նորից սահելով մի կողմ։

― Ես զրահ չունեմ, դրա համար էլ ճմլվում եմ։ Անգամ դեմքս է փչացել։ Բերանս դուրս է ցցվել ու երկարել, ու ես երկու քիթ ունեմ։

Սակայն կենտրոնն այլ բաներ էր մտածում։

― Պետք է զգուշանալ քամուն հետ նայելուց։ Ես չեմ ուզում նորից մեռնել։

Մինչդեռ միդիաների առատությունը հնարավորություն էր ընծայում բերանը զբաղեցնել ու ջնջել մնացած հնարավորությունները։

― Ես միշտ էլ երկու բան եմ եղել՝ մարմին ու միտք։ Ոչինչ չի փոխվել։ Պարզապես ես դա առաջ այսքան պարզ չէի գիտակցում։

Կենտրոնը մտածում էր հաջորդ քայլի մասին։ Աշխարհը կարելի էր մեկտեղել, մեջը գամեր մխրճելով։ Մարմինը կարելի էր կարկատել մրջյունների ճանկերով, ինչպես Աֆրիկայում։ Կամքը կարող էր դիմադրել։

Ապա մոտակայքում այլևս միդիաներ չմնացին։ Նա խեցգետնին ստիպեց ուտելու ձև անել, բայց բերանի միջի զգայությունները նույնը չէին։

― Ես պե՛տք է այդ անեմ։

Նա չորեքթաթ շուռ եկավ, շունչը պահեց և նայեց վեր։ Նկուղի անկյունի ծեր կինն այնտեղ էր, ուրվագծվելով երկնքի ֆոնին։

― Թզուկը նա է։ Ես նրան արծաթե գլուխ եմ տվել։

Քամին ու անձրևը խփեցին նրա դեմքին։ Ծեր կինը գլխով արեց արծաթե խունացած դեմքով։

Ինչ լավ է, որ ես նրա դեմքը ծածկեցի արծաթե դիմակով։ Նա վերածվեց Թզուկի։ Բայց հաջորդ քայլը դա չէր։

Նա հետ մագլցեց Դիտակետ, մարմինը մոտ քաշեց Թզուկին ու ստիպեց ծունկի գալ։ Թզուկը նրա վերևում կամացուկ գլխով էր անում արծաթե խունացած դեմքով։

Ամենավերին ակոսում մի բան փոխվել էր։ Նա իսկույն հետ ընկրկեց և զգուշորեն նայեց այդ կողմը։ Ակոսի հատակի սպիտակ ծածկույթը փշրված էր, թերթաքարերից մեկը պատից պոկվել ու ցած էր ընկել։ Նա մոտ սողաց և ուսումնասիրեց բեկորը։ Մի կողմ թերթերի եզրերը հին էին ու հողմահարված, բայց մյուս կողմում սպիտակ էին ու թարմ։ Բեկորի կողմերը մոտ մեկական մետր էին, հաստությունը՝ քսան սատիմետր։ Այն նման էր հսկայական գրքի, որի սպիտակ կազմի վրա տարօրինակ մի փորագրություն կար։ Աչքերը որոշ ժամանակ հավանում էին փորագրությունը, քանի որ այն մի պատկեր էր կազմում, որը գիր չէր՝ դա նրան տեղնուտեղը կսպաներ։ Աչքերը կրկին ու կրկին անդրադառնում էին ասես դուրով փորած կտրտված գծերին, ինչպես մինչ այդ բերանը միդիաներ էր ծամում։ Գիրքը մի եզրվ հենված էր այն խորշին, որից ընկել էր։

Խորշի մեջ նույնպես փորագրություն կար։ Այն նման էր գխիվայր շուռ տված ծառի, որն աճում էր քարի հին եզրից, ուր խերևեշները հողմահարված էին։ Ծառի բունը փշրված եզրերով խորը և ուղղահայաց մի ակոս էր։ Ներքևում այն ճյուղավորվում էր երեք հիմնական թևերի, որոնք իրենց հերթին տրոհվում էին մանր ճյուղերի խճճված ցանցի, գրքաորդի թողած հետքի նման։ Ծառի բունը, ճյուղերն ու շիվերը սոսկալի սև էին։ Շիվերի շուրջ խնձորենու ծաղիկների պես գործ ու արծաթավուն բծեր կային։ Մինչև նա դիտում էր, ջրի կաթիլները ծածկեցին բծերը, անհամ պտուղների պես ճյուղերից կախվելով։

Բերանը կռկռաց․

― Կայծա՛կ։

Սակայն մութ կենտրոնը կուչ էր եկել սարսափազդու իմացությունից։ Իմացությունն այն աստիճան ահարկու էր, որ բերանը ստիպված արտաբերեց․

― Սև՛ կայծակ։

Խաղաու համար դեռ մի դեր մնում էր՝ խեղճուկրակ ցնորվածի, թշվառ Թոմի, որը անմասն է սև կայծակի խորհրդի իմացությանը։

Նա կառչեց արծաթե գլխով անող ծեր կնոջից։

― Օգնի՜ր ինձ, անուշիկս, ինձ քո՛ օգնությունն է պետք։

Բերանը գործի անցավ։

― Անգինս, ախր եթե թողնես, որ նա շարունակի, էս անտեր ժայռը ջարդուփշուր կանի, ու մենք ստիպված կլինենք լող տալ։

Ինչի՞ մեջ։

Բերանը մոլեգնեց։

― Հիշո՞ւմ ես Տեսադաշտի Քարափի այն քարը, նա շարժվել է, ջուրը նրան շարժել է։ Անուշիկս, ես ուրիշի չեմ դիմում, միայն քեզ, որովհետև էս ժայռն ամուր է, ու եթե նա հանգիստ թողնի, ժայռը հավերժ կմնա։ Վերջին հաշվով դու նրա կինն ես, իմ լա՜վը։

Անկողնուց ոտաբոբիկ իջնում ես գորգի վրա։ Սպրդում ես մութ սենյակով ոչ թե որովհետև ուզում ես, այլ որովհետև ստիպված ես։ Դուռը։ Միջանցքը, պապական հսկա ժամացույցը։ Դրա հետևում ապահովություն չկա։ Անկյան մյուս կողմում աստիճաններն են։ Թփթփացնելով ցած։ Ահա դահլիճը, բայց՝ մեծացած։ Խավար, ծվարած ամեն անկյունում։ Բարձր բազրիքներ, ձեռքդ հազիվ է հասնում։ Սահելու ժամանակը չի։ Բազրիքները մի տեսակ ուրիշ են, ամեն ինչ ուրիշ է՝ ինչ֊որ բան է ձևավորվում, քեզ ցած մղում դեպի այն, ինչից ուզում ես փախչել։ Անցնում ես խոհանոցի դուռը։ Բացում նկուղի փականը։ Խավարով լի ջրհոր։ Ցած։ Պատի մեջ զմռսված դագաղներ։ Վանքի բակի տակ մահան դռան միջով ջիրոջն ընդառաջ։ Թըփ, թըփ, ցած։ Խոնավության հոտ, սև կույտեր։ Դագաղի տաշեղներ։

― Ծովում կարմիր խեցգետին տեսնողը խելագար է։ Համ էլ թռչնաղբը ջրում չի լուծվում։ Խելագարը ճայերին թռչող մողեսների տեղ կդնի, խելագարը գրքի միջի երկու բանն իրար կմիացնի, ու դա կկեղեքի նրա ուղեղը, ինչքան էլ վաղուց ու մոռացված լինի գիրքը կարդալու ժամանակը։ Ճիշտ չի՞, անուշիկս։ Դե ասա՛, ասա՛, որ ճիշտ է։

Արծաթե դեմքը կամացուկ գլխով արեց, անձրևը շարունակում էր մաղել։

Դագաղների տաշեղներ, ածխափոշի, սև, ինչպես սև կայծակը։ Քոթուկն ու կացինը, մաշված ոչ թե ցախից, այլ մահապատիժներից։

― Ծովափոկերն անբարյացակամ չեն լինում, իսկ խելագարը վատ է քնում։ Ժայռը նրա համար չափից դուրս կարծր կլինի, չափից դուրս իրական, նա կպարտադրի սեփական իրականությունը, մանավանդ, եթե զարգացած երևակայություն ունի։ Նրան կթվա, թե փորագրությունը բացահայտում է ամեն էությունը․․․ Ճիշտ չի՞։

Խավարի մեջ կաշկանդված ոտքեր։ Փորձում ես մեկը բարձրացնել ու չես կարողանում, սոսնձված է։ Թուլություն այնտեղ, ուր պիտի ուժ լիներ, այժմ ամենից շատ անհրաժեշտ, որովհետև ուրի բան չի մնում, քան ճչալ ու փախչել։ Անկյունում կրկնապատկված խավարը, աճող, մեծացող բանը, ոտքերդ շղթայված են, խավարը վրա է տալիս, սիրտդ թուլանում է երևակայելի բոլոր սարսափներից։ Անհիշելի ժամանակներից կրկնվող կաղապար՝ անհայտության մոտեցումը, սև կենտրոնը, որը երես է դարձնում իրեն ստեղծողից ու մաքառում, որ փախչի։

― Ճիշտ չի՞։ Դե ասա՛, որ ճիշտ է։

Ձախից լսվեց ինչ֊որ աղմուկ, և Դիտակետով մեկ ջուր շփվեց։ Նա արտաքին դեմքը դարձրեց քամու կողմը, և օդը սեղմվեց նրա այտերին։ Թզուկի վրա ոչ թե անձրև էր, այլ՝ ջրափոշի։ Նա սողաց քարափի եզրի մոտ և ցած նայեց ձագարի մեջ։ Ապահովության ժայռի մոտ ջուրը փրփրած էր, մինչ նա կնայեր, ձագարից շրմփոց լսվեց և հովհարով ջրափոշի ցայտեց։

― Այս ամենն արդեն ուսումնասիրվել է, բայց ավելի ցածից։ Նա խեցիների վրայով էր մագլցում։

Ծովում ժողովող կշռույթ էր հայտնվել։ Ապահովության ժայռը կոտրում էր ալիքներն ու նրանց մղում ձագարի տակի խոռոչը։ Տասից ինը դեպքում նրանք դեմ էին առնում վերադարձող բեկված ալիքներին և վեր ցայտում փոքրիկ պայթյունների պես, շաղվեով ջրին։ Սակայն տասներորդ ալիքն անարգել տեղ էր հասնում, որովհետև նախորդը շատ թույլ էր եղել։ Տասներորդն այդպիսով գլորվում էր խոռոչը, նեղվածքից թափ առնում, շրը՜խկ, բախվում անկյանը, և ձագարն ի վեր ջրափոշու փետուր էր ցայտում։ Եթե ալիքը մեծ էր, փետուրը վերածվում էր փարթամ պոչի, և քամին, ջրափոշուց մի բուռ պոկելով, շպրտում էր Թզուկի կողմն ու շաղ տալիս Պողոտայի վրա։

Ալիքները դիտելը նման էր միդիաներն ուտելուն։ Սովն ուշադրությունը գրավելու մի առիթ էր, որը կարելի էր ձգել անգամ ավելի, քան ուտելը։ Խավար ոլորտը կենտրոնացավ և բերանը մատնեց անուշադրության։

― Ինչ խոսք, վաղ թե ուշ անպայման փոթորիկ կլինի։ Դա հարկավոր էր ակնկալել։ Ո՞վ կարող էր հնարել ջրի այս խրթին զանգվածը, ամեն ինչում կանխատեսելի, մինչև վերջին կաթիլը բնության օրենքներին ենթարկվող։ Մարդու ուղեղն անշուշտ պետք է ժամանակին ծռվի, իսկ տիեզերքը՝ խառնվի իրար։ Սակայն խառնաշփոթի տակ դեռևս մնում է իրականությունը և ծովի մեջտեղում ֊այռին թառած խեղճւկրակ էակը։

Խելագարությունը ողջամտության կենտրոն չունի։ Ոչ մի «ես»֊ի պես բան, որ ժայռին նստած ձգձգում է գալիս ժամանակը։ Կաղապարի վերջին մի կրկնություն։ Որից հետո՝ սև կայծակ։

Կենտրոնը գոռաց․

― Ես այնքան մենակ եմ։ Տե՜ր աստված, այնքա՜ն մենակ։

Խավար։ Ծանոթ զգացում՝ ծանրություն սրտի մոտ, ջրամբար, որն ամեն վայրկյան պատրաստ է արցունքներով հեղեղել վաղուց արդեն լացի անսովոր աչքերը։ Խավար, ինչպես ձմեռային այն երեկոն, որում կենտրոնը ստիպում էր զբոսնել մարմինը, երիտասարդ մարմինը։ Լուսամուտի միակ խոտորումը սյուներին տնկած փողոցային լապտերների հեռանկարն էր։ Կենտրոնը մտածում էր՝ «Ես մենակ եմ, այնքա՜ն մենակ»։ Ջրամբարը բերնեբերան լի էր՝ լապտերների շարանն ամբողջ երկարությամբ բեկվեց, լույսերից ծիածանաձև թևեր ծլեցին։ Կենտրոնը զգում էր կոկորդում գոյացող գունդը, հայացքը հուսահատ առաջ էր ուղարկում կառչելու մյուս լապտերից, հետո՝ հաջորդ, ինչ ասես, միայն թե ուշադրությունը չսևեռվի ներսի խավարին։

Արածիս պատճառով ես հիմա օտար եմ ու միայնակ։

Կենտրոնը քարշ եկավ նրբանցքով, անցավ խաչմերուկը, մտավ բակ և մագլցեց փայտյա մերկ աստիճաններով։ Ապա նստեց բուխարու կողքին, և Օքսֆորդի զանգերը հնչեցին բերնեբերան լի ջրամբարի համար։ Ծովը մռլտաց սենյակում։

Կենտրոնը դեմքից դուրս մղեց թուլությունը, բայց անհնազանդ հեղուկը գլորվեց ու ցած կաթեց այտերից։

― Ես այնքան մենակ եմ։ Այնքա՜ն մենակ։

Ջուրն աստիճանաբար չորացավ։ Ժամանակը ձգվում էր, ասես ծովի մեջտեղում ժայռի վրա լիներ։

Կենտրոնը միտք ձևակերպեց։

Այլևս հույս չի մնացել։ Ոչինչ չի մանցել։ Եթե գոնե նայեին վրաս, կամ հետս խոսեին․․․ Եթե ես գոնե մի բանի մաս լինեի․․․

Ժամանակն անտարբեր ձգվում էր։

Երկու հարկ ներքև ոտնաձայներ լսվեցին։ Առանց որևէ հույսի, կենտրոնն ականջ դրեց՝ ո՞ր սենյակը կմտնեն։ Սակայն ոտնաձայները կանգ չառան, բարձրացան, համարյա սրտի բաբախոցի պես ուժգին դարձան, և երբ կանգնեցին դռան հետևում, նա արդեն ոտքի վրա էր, ձեռքերը բարձրացրած կրծքին։ Դուռը փոքր֊ինչ բացվեց, և, համարյա առաստաղի տակ, ճեղքից սև խոպոպների մի խուրձ խցկվեց։

― Նաթանե՛լ։

Նաթանելը կռացավ, ժպտալով ներս մտավ և կանգնեց, ցած նայելով լուսամուտին։

― Մտածեցի գուցե քեզ կբռնեցնեմ։ Շաբաթ֊կիրակիով հետ եմ եկել։― Ապա, ասես հիշելով։― Կարելի՞ է ներս գալ։

― Սիրելի՜ս։

Նաթանելը զբաղվեց իր վերարկուով, ապա ուշադիր շուրջը նայեց, ասես այն տեղավորելու հարցը մեծագույն կարևորություն ներկայացներ։

― Այստեղ։ Տուր ես դնեմ․․․ Նստիր․․․ Ես․․․ Սիրելի՜ս։

Նաթանելը նույնպես ժպտում էր։

― Ինչ լավ է, որ տեսնում եմ քեզ, Քրիսթըֆըր։

― Ուզում ես ասել, կարող ես մնա՞լ։ Չպե՞տք է վազես։

― Ես եկել եմ, որ դասախոսություն կարդամ մի․․․

― Բայց ոչ այսօր, չէ՞։

― Չէ, այսօր կարող եմ մնալ։

Կենտրոնը նստեց դիմացում, ճիշտ իր լուսամուտի առջև, դրսի աշխարհում։

― Արի խոսենք, Նաթ։

― Աշխարհիկ կյանքը ո՞նց է։

― Լոնդոնո՞ւմ ինչ կա։

― Լոնդոնը չի սիրում դրախտի մասին դասախոսությունները։

― Դրախտի՞։

Մարմինը սկսեց ծիծաղել, ավելի ու ավելի բարձր, և հեղուկը նորից թափվեց։ Նաթը շիկնել և նույնպես ժպտում էր։

― Գիտեմ։ Բայց գոնե դու մի ավելացրու։

Նա սրբեց հեղուկն ու զկռտաց։

― Ինչի՞ հենց դրախտի։

― Այն դրախտի, որը մենք մեզ համար հորինում ենք մահից հետո, երբ իսկական մահվանը պատրաստ չենք լինում։

― Ու դու․․․ Մազալու տիպ ես, հա՜։

Նաթը լրջացավ։ Նա հայացքը վեր հառեց, ցուցամատը տնկեց և նայեց առաստաղից այն կողմ գտնվող տեղեկատուին։

― Եթե մեզ վերցնենք մեր այսօրվա վիճակով, դրախտը կվերածվի բացարձակ ժխտման։ Առանց ձևի կամ անգամ ունայնության։ Հասկանո՞ւմ ես։ Սև կայծակի պես մի բան, որը ոչնչացնում է մեր կյանք կոչված ամեն ինչը։

Ծիծաղը ետ եկավ։

― Չեմ հասկանում ու առանձնապես վեջս էլ չի, բայց ես քո դասախոսությանը կգամ։ Նաթանել, սիրեիս, դու չես էլ պատկերացնում, թե ինչքա՜ն ուրախ եմ քեզ տեսնել։

Կրակի լեզվակը սրբեց Նաթանելի դեմքը, և նա անհայտացավ։ Կենտրոնը ցած էր նայում ձագարի մեջ։ Նրա բերանը բաց էր ապշահարությունից ու սարսափից։

― Ու ես դեռ նրան այդքան սիրում էի։

Խավար։ Խարխափելով մոտենում ես ամպամած գիշերով աղոտ փայլող պողպատյա ողորկ սանդուղքին։ Կենտրոնը փորձում է դիմադրել, ինչպես երեխան դիմադրում է գիշերվա կեսին նկուղ իջնելուն, բայց ոտքերն իրենք են առաջ տանում։ Վեր, գոտկատեղից մինչև քթահարկի մակարդակը, գնդացրի կողքով, վեր։

Կհանդիպե՞մ արդյոք նրան։ Այսօր այնտեղ կկանգնի՞։

Ահա, ամպերի ֆոնին թանաքով ուրվագծված, անշնորհք վերջույթներով, դեզեր կապող խարխլված մեքենայի պես կանգնած է Նաթանելը՝ կեսգիշերին, երերալով ու կառչելով, պատվի է տալիս։ «Ո՞նց ես, Նաթ» քիչ է մնում դուրս պրծներ կոկորդից, բայց նա կուլ տվեց այդ խոսքերը։

Ձևացրու, թե չես տեսնում։ Հնարավորին չափ քիչ կապվի հետը։ Պետք է կամրջակից արձակել այն պատրույգը, որը նրան դեն կշպրտի Մերիի մարմնից, ինձ համար տեղ ազատելով։ Բոլորս էլ անցել ենք առաջին փուլով՝ ձուկն արդեն խժռված է։

Հնարավոր է, որ բան դուրս չի գա։ Նա կարող է հետ չգնալ իր հավերժությանն աղոթելու։ Ցտեսություն, Նաթ, ես սիրում էի քեզ, չնայած շատ սիրելու ընդունակ չեմ։ Նախավերջին թրթւրին ուրիշ ի՞նչ է մնում անել։ Կորցնել իր ինքնությո՞ւնը։

Նաթանելը, ոտքերը չռած, երերալով, կանգնած է մթության մեջ, խոնարհաբար հասկանալով, որ իրեն չեն նկատել։ Փոխարենը նա մի կողմ է քաշվում, ճանապարհ տալով սպային, և աստիճաններով խարխափում է ցած։

Ժամանակը, տեղը, սիրված էակը՝ ամեն ինչ պատրաստ է։

― Փա՜ռք աստծու, գոնե մի անգամ շուտ եկար։ Ընթացքը զրո֊չորս֊հինգ, արագությունը՝ քսանութ հանգույց։ Հորիզոնում բան չկա, դեռ մի ժամ գնալու ենք։

― Ուրիշ ի՞նչ կա։

― Ոչինչ։ Հիմնական խմբից երեսուն մղոն հյուսիս ենք, մի ժամից ռադիոազդանշան ենք ուղարկելու։ Այդ առթիվ ծերուկն անձամբ կբարձրանա։ Այդքան բան։ Շրջադարձ֊բան չկա։ Խաղ ու պար։ Հա․․․ Տասը րոպեից լուսինը կծագի, թե սուզանավի հանդիպենք, սքանչելի թիրախ ենք լինելու։ Հաջորդին զգուշացրու։ Լավ, բարով մնաս։

― Անուշ երազներ։

Նա լսեց ցած իջնող ոտնաձայները։ Ապա մոտեցավ կամրջակի աջ եզրին ու հետ նայեց։ Խավարում ուրվագծվում էր ծխնելույզն ու լսվում շարժիչի ձայնը։ Ցռուկի ջրի վրա ձգվում էր պղտոր սպիտակ հետքը, երկրորդական մի ալիք տարածվում էր նավի մեջտեղից։ Ետնահարկի աջ կողմը հազիվ էր ուրվագծվում, բայց տախտակամածը դրա համեմատ ավելի էր մթնել, և տորպեդային սարքերի, ռմբանետների ու թնդանոթների ցցված փողերի միջև բացառիկ դժվար էր նշմարել, բազրիքին հենված մարդ կա՞, թե՞ ոչ։ Նա լարված նայում էր ցած, տարակուսելով, ի՞նքն է կերտել, թե՞ իսկապես տեսնում է թաթերը դեմքին դրած մորեխանման կերպարը։

Բազրիքին հենվածը Նաթանելը չի, Մերին է։

Ես պե՛տք է այդ անեմ։ Պե՛տք է։ Ախր ո՞նց չես հասկանում, շան աղջիկ։

― Ցրի՛չ։

― Լսում եմ, սըր։

― Ինձ մի բաժակ կակաո բերեք։

― Այո, սըր։

― Մեկ էլ, ցրի՛չ․․․ Լավ, ոչինչ։

Աստիճաններով իջնող ոտնաձայներ։ Խավար ու արագության առաջացրած քամի։ Հորիզոնի աջ կողմում բռնկվող ցոլք, ասես ասպատակված քաղաքի հեռավոր հրդեհը։ Լուսնածագ։

― Ձախակողմյան դե՛տ։

― Լսում եմ, սըր։

― Իջեք ներքև և բերեք մյուս հեռադիտակը։ Այս մեկն աչքիս սարքին չի երևում։ Քարտեզի սեղանի վրայի դարակում է։

― Այո, սըր։

― Ես ձեր սեկտորին կհետևեմ։

― Այո, սըր։

Աստիճաններով իջնող ոտնաձայներ։

Ժամանակն է։

Մի քիչ էլ երեսպաշտություն։ Փոքրիկ զբոսանք դեպի ձախ կողմը։ Դադար։

Հիմա՛։ Հենց հիմա՛։

Մոտեցիր վահանակին, բերանդ սեղմիր խոսափողին և բարձր, սուր ու խուճապահար ձայնով․․․

― Կտրուկ ա՛ջ, աստծո՜ւ սիրուն։

Սցենարով չնախատեսված կործանարար ցնցում։ Ամպի պես խոյացող ճերմակություն, գալարվող տիեզերք։ Անորոշ անկման սարսափ, հեղեղվող բերան և․․․ նա մաքառում էր բոլոր ուղղություններով սև, անթափանց ջրի հետ։

Բերանը մոլեգնած գոռաց ձագարից բարձրացող ճերմակության վրա․

― Ախր այդ անտեր հրահանգը ճի՜շտ էր։

Խժռված ես։

Նա այլևս ի վիճակի չէր դիտել ալիքները, քանի որ պարբերաբար խոյացող ճերմակությունը ծածկում էր դրանց։ Նա հայացքը ստիպեց դուրս սողալ և նայել իր հագնված մարմնին։ Հագուստը ջրաթաթախ էր, երկար գուլպաները ջնջոցի պես կեղտոտ էին։ Բերանը մեքենայաբար ինչ֊որ բան ասեց։

― Երանի կոշիկներս ջրում շպրտած չլինեի։

Կենտրոնն ինքն իրեն ստիպեց ձև անել և շարունակել ձևացնել։

Բերանը սեփական ճշմարտությունն ուներ։

― Խելագարությունը միշտ էլ կա՝ խոռոչի պես մի տեղ ծվարած։ Անպաշտպան մնացած մարդն ամեն վայրկյան կարող է սողոսկել խելագարության խոռոչը, նմանվելով միդիաների կողքին ջրիմուռների մեջ վխտացող այն զրահապատ բաներին։

Պետք է նայելու համար մի բան գտնել։

― Խելագարությունն ամեն ինչի համար բացատրություն ունի, չէ՞, քաղցրիկս։

Եթե ոչ նայել, ուրեմն՝ մի բան անել։

Նա ոտքի կանգնեց և, անձրևի ու ջրափոշու գնդակոծության տակ, քարշ եկավ քամուն ընդառաջ։ Պողոտայով ցած իջնելով, նա դեմ առավ իր ջրով լի գոգավորված բրեզենտե բաճկոնին։ Նա վերցրեց սաղավարտն ու սկսեց ջուրը բաճկոնից տեղափոխել անձավը։ Ուշադրությունը կենտրանոցավ ջրի օրենքների վրա՝ ինչպես է այն թափվում կամ ծորում, որքանով է կառավարելի ու գուշակելի։ Ժամանակ առ ժամանակ ժայռը ցնցվում էր, դիտակետի վրա սպիտակ ամպ էր խոյանում, և վերին ակոսների մեջ փրփուրի վտակներ էին հայտնվում։ Բաճկոնը դատարկելով, նա այն բարձրացրեց, քամեց ու հագավ։ Կոճակներով զբաղվելով, կենտրոնը երես էր թեքվում ակնկալիքից։ Նա մեխված կանգնած էր դեմքով դեպի Կլավդիոսի ջրատարը, որից այժմ փրփուրի կլունձներ էին կախված։ Հանկարծ նա մեջքից հարված ստացավ, և ակոսը դույլերով ջուր լցվեց։ Որոշ ժամանակ ալեկոծվելով, ջուրն ի վերջո խաղաղվեց և փրփրած նստեց ակոսի հատակին։ Նա Կլավդիոսով վեր մագլցեց և հետևանց խցկվեց խոռոչը։ Ապա բրեզենտե սաղավարտը քաշեց գլխին և ճակատը հենեց թևերին։ Աշխարհը խավարեց և սկսեց նրան հաղորդվել ձայներով։

― Եթե խելագարը սա լսեր, կկարծեր ամպրոպ է, և այդպես էլ կա։ Կարիք չկա սրա պես ականջ դնել։ Եղած չեղածը մի ամպրոպ կլինի հորիզոնի վրա, ուր նավեր են գնում֊գալիս։ Ավելի լավ է ականջ դնես փոթորիկին։ Ուր որ է կհարձակվի ժայռի վրա։ Խեղճ թշվառականին ծեծելու է հասցնի խելագարության դուռը։ Նա չի ուզում խելագարվել, մենակ թե ուրիշ ճար չունի։ Մտածե՛ք դրա մասին։ Դո՛ւք՝ տաքուկ անկողիններում պառկածնե՛րդ, ժայռի վրա մնացած բրիտանական նավաստին խելագարվում է ոչ թե որովհետև այդպես է ուզում, այլ՝ որովհետև ծովը սարսափ է, բոլոր երևակայելի արհավիրքներից վատթարագույնը։

Կենտրոնն իր մասնակցությունը ցուցաբերում էր, բայց՝ ականջը տնկած։ Այն ուշադրություն էր դարձնում բերանը ճեղքող խոսքերին, որովհետև լուսամուտը ծածկող մազերի ու մաշկի առկայությամբ բառերը կարելի էր զննել, ինչպես մինչ այդ՝ մտքերը։ Այն նաև տրամադրում էր ֆոնի երաժշտությունը։

― Օգնեցե՛ք ինձ, օգնե՜ք։ Ես անպաշտպան եմ ու մահամերձ։ Ես սովամահ եմ լինում, ծարավից մեռնում։ Ես քարափների արանքում լռված բեկորի պես եմ։ Ես կատարում էի ձեր հանդեպ իմ պարտքը․․․ ահա՛ իմ պարգևը։ Եթե միայն կարողանայիք ինձ տեսնել, ձեր սիրտը կճմլվեր խղճահարությունից։ Ես ջահել էի, առողջ, ուժեղ և գեղեցիկ, արծվային դեմքով ու գանգուր մազերով, ես փայլուն խելք ունեի և գնացի ձեր թշնամիների դեմ կռվելու։ Ես տոկուն դիմացա ջրին, ես պայքարեցի ամբողջ օվկիանոսի հետ։ Ես կռվեցի ժայռի դեմ, ճայերի, խեցգետինների, փոկերի, փոթորիկի։ Հիմա ես վտիտ եմ ու տկար։ Հոդերս դուրս են ցցվել, վերջույթներս մատիտի նման են։ Դեմքս ծերացել ու ներս է ընկել, մազերս ճերմակել են աղից ու տառապանքից։ Աչքերս դժգույն քարեր են դարձել․․․

Կենտրոնը երերաց ու դողաց։ Փոթորիկից, ֆոնի մեղեդուց և բերանի լացակումած խոսքերից զատ հայտնվել էր մի նոր ձայն։

― ․․․ կրծքավանդակս նմանվել է խորտակված նավի կողերին, ամեն շունչ տառապագին ճիգեր է պահանջում․․․

Ձայնն այն աստիճան թույլ էր անձրևի, ալիքների և քամու վայնասունի համեմատ, որ մագնիսի պես ձգում էր ուշադրությունը։ Բերանը նույնպես դա հասկացավ և վրա տվեց․

― Խելագարվում եմ։ Վայրագ ծովի եզերքին կայծակ է խաղում։ Ես կրկին ուժեղ եմ․․․

Բերանը սկսեց երգել։

Կենտրոնը դեռևս ականջ էր դնում երգեցողության, ֆոնի երաժշտության և դրսի վայնասունի միջով։ Ձայնը նորից էր լսվում։ Որոշ ժամանակ կենտրոնը քիչ էր մնում այն շփոթեր ամպրոպի հետ։

― Հե՜յ, հե՜յ։ Թորի շանթերն են ելնում իմ դեմ։ Փայլակ փայլակի հետևից, ճերմակ բոցի շիթեր, Պրոմեթևսի վրա ժայթքող հրատներ, ճերմակ, ճերմակ, կուրացնող, խանձող, արձակվում են երկնքից ժայռին գամված մարդուն․․․

Ձայնը, եթե լսելիս լինեիք, ինչպես կենտրոնն էր ակնդետ լսում, հեռավոր էր ու խուլ։ Այն կարող էր ամպրոպի կամ հրձագության արդյունք լինել։ Այն կարող էր թմբուկի ձայն լինել, և բերանը կառչեց դրանից։

― Ռա՛տ֊տա֊տա֊տա֊տա՛տ։ Զինվորներն եկան, մեր Կայսրը գերվա՛ծ է։ Ռատ֊տա֊տա֊տա՛տ։

Այն կարող էր վերևի սենյակում տեղաշարժվող կահույքի ձայն լինել, և այդ մտքից բերանը խուճապի մատնվեց, միջատի պես մեքենայաբար կծկվելով։

― Դիր այստեղ։ Եթե գորգի անկյունը ծալես, սեղանը դուրս կգա։ Գուցե ռադիոլայի կողքի՞ն դնենք։ Հանիր այդ ձայնապնկաը, ռիթմիկ ու հերոսական մի բան դիր․․․

Այն կարող էր մետաղասանդուղքով քարշ տրվող ալյուրի պարկերի ձայնը լինել, որն արձագանքվում է պողպատյա տախտակամածից։

― Կտրո՛ւկ աջ։ Կտրո՛ւկ աջ։

Այն կարող էր անդրաբեմում ցնցվող պղնձյա թիթեղների ձայնը լինել։

― Եթե գլխավոր դերը չստանամ, ուրիշ ոչինչ չեմ անի․․․

Նկուղի դուռը փակվում է փոքրիկ երեխայի հետևից։ Նա պետք է ցած իջնի, իջնի, որպեսզի քնի մեջ հանդիպի նրան, ինչից երես էր դարձրել ստեղծվելիս։

― Կտրե՛լ նրա գլուխը։ Ցա՛ծ դնել քոթուկին տաեղների ու ածխափոշու մեջ։

Սակայն կենտրոնը գիտեր։ Այն ճանաչել էր ձայնը կատարյալ ստույգությամբ, որի առջև բերանի բարբաջը զկռտոցի չափ էլ չկար։ Ձայնը հողում թաղված հսկա թիթեղյա տուփին քսվող բահի դղրդոցն էր։

13

― Խելագար,― ասաց բերանը,― կատարյալ խելագար։ Ես կարող եմ ամեն ինչ բացատրել՝ խեցգետինները, թրթուրները, կոշտությունը, բնության օրենքները, ֆիլմանման հուշերը, տեսողական ու լսողական պատկերները, թռչող մողեսները, թշնամությունը․․․ Խելագարությունն էլ ո՞նց է լինում։ Ես կասեմ, թե մարդն ինչ է։ Նա չորեքթաթ մի արարած է, քանի դեռ Անհրաժեշտությունը նրա առջևի մասը չի շտկել ու նրանից հիբրիդ չի սարքել։ Քամակի վերևում ողնաշարի կողքին դեռ մնացել են այդ հպումն ապացուցող մատնահետքերը, եթե չեք հավատում։ Նա ճիվաղ է, բնական զարգացումից զրկված մի սաղմ, որը մագաղաթով պատված դուրս է շպրտվել աշխարհ, տկլոր, ատամներին հատկացված շատ քիչ տեղով ու կակղած պղպջակի պես գանգով։ Սակայն բնությունն իր խմորն է հունցում ու կարծրացող գնդի մեջ ամպրոպ է մղում՝ ճերմակ, լուսափայլ կայծակ, մշտատև բռնկում ու դողդոջ։ Ու բոլոր այդ խեցգետիններն ու ֆիլմ֊հուշերը ոչ այլ ինչ են, քան կայծակի վայրկենական բռնկումների պատահական զուգադրություններ։ Փորի և առնանդամի ողջամիտ կյանքը հիմնված է տարրական շրջանառության վրա, բայց հունցված խմորն ինչպե՞ս հանգիստ մնա։ Երկրի ձգողությամբ քաշված, վարակվելով գիրքը փորագրող սպիտակ շանթից, զրկանքների, տառապանքի ու անսանձ սարսափի խարանած կնճիռներով, ուղեղի ախտով, վերջիվերջո կառչում ես ծովի միջի ժայռից, խմորը բարձրացել է ու թափվել, և ահա՝ արդեն ոչնչով չես զիջում կատարյալ խելագարին։

Զգայություններ։ Սուրճ։ Հռենոսյան գինի։ Ջին։ Փայտ։ Թավիշ։ Նեյլոն։ Բերան։ Ջերմ, խոնավ մերկություն։ Անձավներ, խոռոչի պես ազատ, կամ անեմոնի բերանի պես պիրկ։ Խայթերով լի։ Տիրապետում ու ինքնություն։

― Դու բոլոր հոսանքների հատումն ես։ Դու ինձնից անջատ գոյություն չունես։ Եթե ես խելագարվել եմ, ուրեմն դու էլ ես խելագարվել։ Այդ դու ես խոսում այնտեղ, ներսում, ես ու դու մեկ ենք՝ խելագար։

Ժայռը ցնցվեց և կրկին ցնցվեց։ Հանկարծակի սառնություն հարվածեց դեմքին և լցվեց նրա տակը։

Դա կարելի էր ակնկալել։

― Նաթանե՛լ։

Սև կենտրոն, որ փորձում է ինքն իրեն խմորի պես հունցել։

Խավարը պատառոտվեց ճերմակով։ Նա շուռումուռ եկավ խոռոչի զգայությունների արանքում։ Ամենուր ջուր էր ու աղմուկ, և բերանը երկուսն էլ հոժարում էր։ Այն թքում էր ու հազում։ Նա դուրս մղվեց ծնկների տակ ողողվող ջրից և քամին նրան վայր գցեց։ Ակոսը ծովակ էր հիշեցնում, քարափների միջև մակընթացության վաղուց հայտնի և այժմ վերհիշված խաղերը։ Ժամանակին չոր ակոսն այժմ կիսով չափ լի էր անհանգիստ ջրով, որի մակերեսին օղակվում ու իրար էին խառնվում փրփուրի շիթերը։ Քամին ասես թունելի միջի ճեպընթաց լիներ, ամեն ինչ կաթում էր, հոսում ու լցվում։ Առանց բերանի ասածը լսելու, նա պատով վեր սողաց, և հանկարծ բերանն ու ինքը մեկ դառան։

― Կեղտո՛տ, անիծված կավատ։

Նա դեմքը պատից բարձրացրեց, և քամին ներս գցեց նրա այտերը, ասես օդաչուինը։ Թռչնաղբն ապտակեց դեմքին։ Պառավ կնոջ վրա երկինքը վեր ցատկեց ու ճերմակեց։ Հաջորդ ակնթարթին լույսն անջատեցին, և երկինքը փլվեց։ Սոսկալի ճնշման տակ նա ցած տապալվեց ու խորտակվեց ջրի մեջ։ Ծանրությունը հետ քաշվեց, թույլ տալով նրան թպրտալ։ Նա ոտքի կանգնեց, բայց երկինքը կրկին հարձակվեց վրան։ Այս անգամ ջրի զանգվածը բավական չէր նրան կոտրելու համար, և նա կարողացավ ակոսի երկայնքով սպրդել, մինչև որ ջուրն իջավ ծնկների տակ։ Աշխարհը հետ եկավ, փոթորկագորշ ու պատառոտված, և նա դրան փոթորկի երաժշտություն տվեց՝ թավ թմբուկների համազարկ, պղնձի շառաչ և լարայինների զիլ թրթիռ։ Նա հերոսաբար հաղթահարում էր ակոսն ակոսի հետևից, հագուստը քրքրվում էր, քամաչափի պոչի պես գզվում, ձեռքերը քար էին ճանկռում։ Նա լսեց, թե ինչպես բերանն իրարանցման միջից գոռաց․

― Այա՛քս։ Պրոմեթև՛ս։

Պառավ կինը վերևից դիտում էր, թե ինչպես է նա պայքարում խավարի ու լույսի բռնկումների միջով։ Բայց ճերմակի պայթյունը հափշտակեց արծաթե դիմակով գլուխը, և պառավը մնաց կքված, երկնքի ֆոնին անգլուխ ուսերով ուրվագծվելով։ Գլորվելով սպիտակ ակոսի մեջ, նա դեմքով դեմ առավ գրքի փորագրությանը, և բերանը լցվեց չլուծվող կեղտով։ Ապա հանկարծակի լռություն ու ճնշում իջավ։ Նա վեր խոյացավ ու կրկին նետվեց ցած, խփվելով ժայռին։ Մի պահ, մինչ ջուրը հետ կքաշվեր, նա տեսավ առանց պառավի Դիտակետը, որը, սակայն, փոխվել էր քարերի կուտակումներից։

― Հիմա ժայռով մեկ թրև է գալիս։ Նկուղից դուրս է եկել լույս աշխարհ։ Գտնե՛լ նրան։

Դանակը, ի թիվս այլ զգայությունների, խրվել էր կողերի տակ։ Նա դանակը վերցրեց ու բացեց սայրը։ Ապա սկսեց սողալ, լող տալ ու խուզարկել ակոսից ակոս։ Կինը հենված էր բազրիքին, բայց իսկույն ևեթ չքացավ, և նա կնոջ հետևից սպրդեց կանաչ սենյակը։ Բայց կինն այժմ լուսարձակների տակ էր, և, անդրաբեմում կքված, նա հայտնաբերեց, որ դերին համապատասխան չի հագնված։ Բերանն ու նա մեկ էին։

― Զգեստափոխվի՛ր։ Դարձիր ժայռի վրայի տկլոր մի խելագար փոթորկի կենտրոնում։

Նրա ճանկերը սկսեցին փրթել ու դեն շպրտել ցնցոտիները։ Նա հպանցիկ տեսավ ջրում լողացող ոսկեգույն ժապավենն ու ասես աղբակույտից ընկած դատարկ գուլպան։ Նա տեսավ ոտքը, սպիոտ, թեփուկավոր ու լուցկու պես բարակ, և երաժշտությունը ողբաց ոտքի համար։

Նա հիշեց պառավին ու Պողոտայով նրա հետևից սողաց դեպի Կարմիր Առյուծը։ Երեք ժայռերի մոտ ծովի ողջունող սև խռովությունը քողարկել էր կարմիր խեցգետնի հայտնված տեղը։ Նա գոռաց երեք ժայռերի կողմը, բայց պառավն այնտեղ չէր՝ նորից սպրդել էր նկուղը։ Աա նա պառավին տեսավ խոռոչում կծկված, և դժվարությամբ մոտ սողաց։ Ընկնելով վրան, նա սկսեց պառավին դանակահարել, մինչև բերանը գոռգոռում էր․

― Ես քեզ ցո՛ւյց կտամ, թե ոնց ընկնես հետևիցս։ Ցո՛ւյց կտամ, ոնց ինձ քո նկուղից հալածես մեքենաների, անկողինների ու գինետների միջով, հետապնդելով, աշխատելով խլել ինքնությունս փաստող սկավառակը։ Դե արյունլվա սատկի՛։

Բայց ձայնն ու նա մեկ էին։ Նրանք գիտեին, որ արյունը ծովաջուր է, իսկ սառը, կուչ եկած մարմինը, որ գզգզվում էր ու խոշտանգվում՝ սոսկ բրեզենտե բաճկոն։

Ձայնը վերածվեց բարբաջի, սկսեց երգել, հայհոյել, անիմաստ վանկեր արձակել, հազալ ու թքել։ Այն աղմուկով լցրեց ամեն ակնթարթը, խեղդվելու աստիճան խճողվեց, սակայն կենտրոնն իրեն արդեն անջատ էր գիտակցում, քանի որ ամողջ ժամանակը չէ, որ ձայնով էր լցված։ Բերանը թքեց և մասամբ շեղվեց իմաստի կողմը։

― Իսկ ամենավերջում քեզ սկսում են հալածել տեսիլքները, հալյուցինացիաները, երազները, պատրանքները։ Խելագարն ուրիշ ի՞նչ սպասելիք ունի։ Նրանք հայտնվում են կարծր, իրական ժայռի վրա, շղթայում են ուշադրությունդ, ու դու արդեն խելագարին ոչնչով չես զիջում։

Տեսիլքն իսկույն ևեթ հայտնվեց։ Նա դա հասկացավ նախքան տեսնելը, որովհետև ակոսը համակվեց լուռ սավառնող ջրափոշով երիզված զարհուրով։ Տեսիլքը նստեց ակոսի եզրին, և նա ի վերջո մշուշված լուսամուտով վեր նայեց։ Նա տեսավ ակոսի մնացած մասը և սողաց առաջ ջրի մռայլ ու հանդարտ, մինչև հերթական պոռթուկմն ու փրփրած ջղաձգումները, տարածքով։ Մոտ սողալով, նա կոշիկների ու ծնկների վրայով նայեց վեր, մինչև որ խարսխվեց տեսիլքի բերանին։

― Դու իմ մտքի արգասիքն ես։ Բայց գոնե զբաղմունք ես։ Մնա՛։

Ի պատասխան շուրթերը հազիվ նշմարելի շարժվեցին։

― Դու իմ մտքի արգասիքն ես։

Նա փնչացրեց։

― Անվերջ արտացոլություն, կամ, ավելի հաջող՝ եկ պտտվենք թթենու շուրջ։ Մենք այդպես կարող ենք հավերժ շարունակել։

― Հերիք չեղա՞վ, Քրիսթըֆըր։

Նա նայեց շուրթերին։ Շուրթերը խոսքերի պես հստակ էին։ Աջ անկյունից մի կաթիլ թուք էր կախված։

― Այս մեկը ես կյանքում չէի հորինի։

Դիտակետի կողմի աչքը արտաքին անկյան մոտ արնոտ էր։ Դրանից այն կողմ մայրամուտի կարմիր երիզը ժայռի կողքով ձգվում էր տեսադաշտից դուրս։ Ջրափոշին դեռ սավառնում էր։ Կարելի էր նայել մայրամուտին կամ աչքին, բայց ոչ՝ երկուսին միաժամանակ։ Աչքին ու բերանին միաժամանակ նայել նույնպես չէր լինի։ Նա տեսավ, որ քիթը փայլուն է, դարչնագույն կաշվի նման ու ծակոտկեն։ Ձախ այտը շուտով սափրելու կարիք էր զգալու, առանձին մազերն արդեն երևում էին։ Սակայն ամբողջ դեմքը միանգամից տեսնել չէր ստացվում։ Թերևս այն ավելի ուշ հնարավոր լիներ վերհիշել։ Դեմքը չէր շարժվում։ Այն պարզապես մերժում էր ամբողջապես ընկալվելու հնարավորությունը։ Միայն հերթով։

― Ի՞նչը հերիք եղավ։

― Գոյատևելը։ Յոլա գնալը։

Հագուստը նույնպես ի մի չէր բերվում, և նա ստիպված էր ուսումնասիրել առանձին կտորները։ Բրեզենտե բաճկոնը գոտիով էր կապված, որովհետև կոճակները չկային։ Տակից երկար վզով բրդյա ջեմպր էր։ Բրեզենտե սաղավարտը փոքր ինչ հետ էր գցված։ Ձեռքերը դրված էին ծնկներին, բրդյա երկար գուլպաներից քիչ վերև։ Հետո նավաստիական կոշիկներն էին, փայլուն, խոնավ ու ամուր։ Նրանց համեմատ հետևի ժայռը ներկած ստվարաթուղթ էր թվում։ Նա թեքվեց առաջ, մինչև որ մշուշված լուսամուտն ընդհուպ մոտեցավ աջ թաթին։ Երաժշտական ֆոնն այժմ չկար, չկար նաև քամին, միայն՝ սև, փայլլուն ռետինը։

― Ես դրա մասին չեմ մտածել։

― Դե մտածիր։

― Ի՞նչ օգուտ։ Ես խելագար եմ։

― Այդ խոռոչն էլ կփլուզվի։

Նա փորձեց արնոտ աչքի վրա ծիծաղել, բայց հաչոցի պես մի բան լսեց։ Նա դեմքի վրա շպրտեց խոսքերը։

― Վեցերորդ օրը նա արարեց Աստծուն։ Ուստի ես թույլ եմ տալիս քեզ օգտվել միայն իմ բառապաշարից։ Նա արարեց նրան սեփական օրինակով։

― Դե մտածիր։

Նա տեսավ, թե ինչպես միացան աչքն ու մայրամուտը։

― Չեմ ուզում։ Չեմ կարող։

― Դու ինչի՞ն ես հավատում։

Ցած, կոշիկի սև մակերեսի մոտ, դեպի նկուղի խավարը, իսկ այժմ՝ բռնի պատասխանին ընդառաջ։

― Կյանքիս թելին։

― Ամեն գնով։

Կրկնիր իմ ետևից։

― Ամեն գնով։

― Ուրեմն վերապրեցիր։

― Բախտի բան էր։

― Անխուսափելի էր։

― Թե չէ ուրիշներն ապրել չէին ուզում։

― Ուզելու աստիճաններ կան։

Նա իջեցրեց մազերի ու մաշկի վարագույրն ու կոշիկները ջնջեց։ Ապա գռմռաց։

― Ես իրավո՛ւնք ունեմ ապրել, քանի դեռ կարող եմ։

― Որտե՞ղ է դա գրված։

― Ուրեմն ո՛չ մի բան չի գրված։

― Մտածի՛ր։

Ստվարաթղթե ժայռի վրա անհողդողդ, սև ոտքերի առջև նա մոլեգնեց։

― Չեմ մտածի։ Ես ինքս եմ քեզ ստեղծել ու ես նաև կարող եմ ստեղծել իմ դրախտը։

― Դու արդեն այն ստեղծել ես։

Նա կողքի նայեց ալեկոծվող ջրին, ապա ցած՝ իր կմախք ձեռքերին ու ոտքերին, զգաց անձրևի ու ջրափոշու հպումը և մարմինը համակած կատաղի ցուրտը։

Նա սկսեց մրթմրթալ։

― Ես սա եմ նախընտրում։ Դու ինձ ընտրության իրավունք ես տվել և ամբողջ կյանքում խնամքով առաջնորդել ես մինչև այս տառապանքը, որովհետև այդ ընտրությունն ինձ էր պատկանում։ Դե իհա՜րկե՝ ես գիտեմ նախատիպը։ Ամբողջ կյանքում ինչ էլ որ անեի, մեկ է, վերջում հայնվելու էի նույն կամրջակի վրա, նույն ակնթարթին, նույն հրահանգը տալուց՝ ճիշտ թե սխալ։ Բայց անգամ եթե ես նկուղից դուրս եմ մագլցել պարտված ու քամված մարդկանց մարմիններիով, աստիճաններ սարքել նրանցից քեզնից փախչելու իմ ճանապարհին, ասա, ինչո՞ւ ես ինձ չարչարում։ Եթե ես խժռել եմ նրանց, ո՞վ է ինձ բերան տվել։

Քո բառապաշարում պատասխանը չկա։

Նա պպզեց, բորբոքված վեր նայելով դեմքին, ու գոռաց․

― Ես մտածեցի։ Ես սա՛ եմ նախընտրում՝ ցավն ու մնացած ամեն ինչը։

― Ինչի՞ն։

Մոլեգնությունից ուժասպառ, նա սկսեց խփել կոշիկներին։

― Կորի՛ր սև կայծակի գիրկը։ Չքվի՛ր։ Հե՛տ գնա։

Նա քերթում էր ձեռքերի մաշկը ժայռի փայլուն մակերեսին։ Բերանը բարբաջում էր, բերանի հետ միասին նա նահանջեց ամենավերջին խոռոչը։

― Խե՜ղճ խելագար նավաստի ժայռի վրա։

Նա Պողտայով վեր մագլցեց։

Մռլտա՛, փրփրի՛ր, ժայթքի՛ր։

Թող ոռնան քամին, անձրևը, կարկուտը, արյո՛ւն հորդա

Փոթորիկներ ու մրրիկներ․․․

Նա դես ու դեն էր վազում դիտակետով մեկ, սայթաքելով ցիրուցան քարերի վրա։

․․․հողմեր ու բորաններ․․․

Շուրջը փոթորկահույզ կիսախավար էր։ Լույսը մասնատված էր շերտերի, իսկ ծովը՝ կատարների ու կիրճերի։ Վիթխարի ալիքներն անվերջանալի թափորով ընթանոմ էին արևելքից արևմուտք, նրանց համեմատությամբ ժայռը ոչնչություն էր։ Բայց և այնպես այն առաջ էր մղվում, ալիքների մեջ սպիտակ ճեղք թողնելով, դուրս էր մեկնում Ապահովության ժայռը, նավի քթի պես պատռում կատարները։ Այն քարե սեպով ջուրը պայթցնում էր թանձր փոշու, որը լվանում էր քթահարկն ու խփում կամրջակի հիմքին։ Ապա ջրափոշին ժայթքում էր կամրջակով մեկ, սրբելով նրա մարմնից շունչն ու գիտակցությունը։ Նա կառչեց քառակուսի այն սալից, որն ընկած էր դիմակավոր պառավի տեղում։ Նա հեծնեց այդ քարը, դեմքը դարձնելով ալիքներին ու քամուն։ Նորից սկսեց ֆոնի երաժշտությունն ու բերանի բարբաջը։

― Արա՛գ, ավելի՛ արագ։

Ժայռն առաջ էր սուրում։ Նա կրունկներով խփում էր քարին, ասես խթաններ ունենար։

― Արա՛գ։

Ամեն ալիք ինքնին մի երևույթ էր։ Երերալով ու ծառս գալով, այն գլորվում էր առաջ, մինչ կատարի երկայնքով խաղում էին փոթորիկի լույսերը, նման ուղեղում բռնկվող կայծերի։ Ապա այն վրա էր հասնում ապահովության ժայռի ծանծաղուտին, և առջևի մասը, սայթաքելով ու զայրանալով, վեր էր բարձրանում, ուռչում ու մռլտում։ Ապահովության ժայռն ընկնում էր ջրապտույտի մեջ, որը լորձում ու ծամում էր բերանի նման։ Ալիքի կատարը հարյուրավոր մետրերով վերածվում էր փրփրադեզ զանգվածի, որը վիժում էր ժայռի վրա գրոհող բանակի պես։

― Ավելի՛ արագ։

Ձեռքը գտավ ինքնության սկավառակը, և նա այն առաջ պարզեց։

Բերանը կենտրոնից ճչաց․

― Ես թքա՛ծ ունեմ ձեր կարեկցանքի վրա։

Ծանոթ ձայնը լսվեց ալիքներից ու ամպերից անդին։ Ձայնը այնքան բարձր չէր, ինչքան ծովի շառաչը, երաժշտությունը կամ խոսեքրը, բայց կենտրոնն իր հաշվին առավ։ Այն քարե սալից մարմինն իջեցրեց և թավալ տվեց ակոսը։ Ընկնելու ընթացքում աչքը նշմարեց երկնքի արևմտյան մասը ճեղքող կայծակի սև ճաճանչը, և կենտրոնն ամուր կողպեց մազերի ու մաշկի փեղկը։ Կրկին լսվեց թիթեղյա տուփին հարվածող բահի ձայնը։

― Կտրո՛ւկ աջ։ Հիմա երկուսիս էլ կսպանեմ։ Քո կողմով կխփեմ ծառին ու դու շանսատակ կլինես։ Ո՛չ մի բան գրված չի եղել։

Կենտրոնը գիտեր իր անելիքը։ Այն բերանից իմաստուն էր։ Այն մարմինը սողալով ու գլորվելով ուղարկեց ջրի անձավը։ Այն խրվեց ցեխի ու տիղմի պարույրների մեջ։ Այն ձեռքերն առաջ պարզեց ու երեսնիվայր մխրճվեց ջուրը։ Ապա սկսեց փոկի պես գալարվել, բերանից քաղցրահամ ջուր ծորալով։ Այն հարձակվեց հեռավոր ծայրը խցանող քարերի վրա ու սկսեց հրել։ Լսվեց դղրդյուն ու ճռռոց, ապա՝ գահավիժող քարերի ու ջրի շառաչ" Առջևում լայն բացվեցին ալիքներն ու փոթորկի լույսը։ Մարմինը փռված էր ցեխոտ մի փոսորակում, ուր ժամանակին խմելու ջուրն էր եղել։

― Խելագա՜ր։ Էլ ի՞նչ ապացույց։

Կենտրոնը մարմինն անձավից դուրս հանեց և ուղարկեց այնտեղ, ուր Դիտակետն էր եղել։

Սև կայծակը ճյուղավորվել էր երկնքով մեկ, ամպագոռգոռ որոտ էր լսվում։ Ճյուղերից մեկը վիթխարի ալիքների միջով մխրճվեց ծովն ու աստիճանաբար հատնեց։ Բայց՝ չանհայտացավ։ Ծովն անշարժացավ, սառեց, վերածվեց սև գծով ճեղքված գունավոր ստվարաթղթի։ Ժայռը նկարված էր նույն թղթի վրա։ Ծովը թեքվել էր, բայց սև ճեղքի մեջ ոչինչ չէր լցվում։ Ճեղքը կատարյալ էր, բացարձակ, երիցս իրական։

Կենտրոնը չգիտեր՝ ի՞նքն է մարմինը ցած նետել, թե՞ աշխարհն է շուռ եկած։ Ժայռը դեմքի առջև էր, և կենտրոնը խեցգետնի ճանկերով դրանից կառչեց, բայց ճանկերը ներս ընկղմվեցին։ Կենտրոնը դիտում էր ճանկերի միջի ժայռը։

Բացարձակ կայծակը սփռվեց։ Աղմուկ չկար, որովհետև ձայներն այլևս էական չէին։ Չկար ոչ երաժշտություն, ոչ անշարժ, թեքված ծովի շառաչ։

Բերանը որոշ ժամանակ բարբաջեց, փսլնքոտեց և լռեց։

Բերանը չկար։

Բայց և այնպես կենտրոնը շարունակում էր դիմադրել։ Այն թողել էր, որ կայծակն իր գործն անի համաձայն այդ երկնքի օրենքների։ Արտասովոր մի տեսողությամբ, առանց աչքերի, այն նշմարեց, որ կայծակի ճյուղերի միջև երկնքի դրվագները փոխարինվեցին ոչնչի հորերով։ Դրանից կենտրոնի վախն ու կատաղությունն առանց բերանի փսխեցին։ Անձայն ու անբառ, կենտրոնը գոռաց ոչնչի հորի մեջ։

― Լցրե՛լ եմ ես ձեր դրախտի վրա։

Ճյուղերն ու ճառագայթները սփռվեցին ծովի մեջ։ Փոթորկի մի դրվագ չորացած տերևի պես ընկավ ցած, և գոյացած բացվածքը հորիզոնի միջոցով միացավ երկնքին ու ծովին։ Կայծակը գտավ անշարժ լողացող ու թռչող սողուններին և մի֊մի ճառագայթ ուղարկեց նրանց։ Նրանք փորձում էին դիմադրել, թեթևակի ձևափոխվում էին, սակայն ի վերջո ցած ընկան և չքվեցին։ Ապահովության ժայռի միջոց բացվեց ոչնչի հովիտը։

Կենտրոնը զբաղված էր ճանկերի միջև գտնվող ժայռով։ Ժայռը քարից պինդ էր՝ ավելի պայծառ ու ավելի կարծր։ Այն ցավ էր պատճառում ճանկերի սեղմվող սղոցաձև եզրերին։

Ծովը գալարվեց ու վերացավ։ Դրվագները ոչ թե հեռացան, այլ ներսվեցին, ոչնչացան, անէացան, վրիպակի պես ջնջվեցին։

Բացարձակ սևի ճառագայթները մխր֊վեցին ժայռի մեջ, և այն նույնքան անէական դուրս եկավ, ինչքան նկարված ջուրը։ Դրվագներն անհայտացան, ճանկերի արանքում թողնելով թղթի կղզյակը։ Մնացածն այն էր, ինչ կենտրոնը ճանաչում էր որպես ոչինչ։

Ճանկերի միջի ժայռը պինդ էր։ Այն ուղղանկյուն էր և մակերեսին փորագրություն ուներ։ Սև ճառագայթները խորացան, ընդլայնվեցին և միացան իրար։

Ճանկերի միջի ժայռն էլ չկար։

Չկար ոչինչ, բացի կենտրոնից ու ճանկերից։ Նրանք վիթխարի էին, ուժեղ և ալ կարմիր։ Ճանկերը փակվեցին իրար վրա։ Ջղաձգվեցին։ Բացարձակ ոչնչի ֆոնին գիշերային նշանի պես ուրվագծվելով, նրանք ամբողջ ուժով մխրճվեցին իրար մեջ։ Սղոցաձև եզրերը փշրվեցին։ Նրանք իրական էին ու ցոլցլուն և՝ սեղմված։

Կայծակը սպրդեց ներս։ Կենտրոնը ոչնչի տեղյակ չէր, բացի ճանկերից և սպառնալիքից։ Այն սևեռվել էր փշրված եզրերի և ցոլացող կարմրի վրա։ Կայշակն առաջ դիմեց։ Ճառագայթներից մի քանիսը նշան բռնեցին կենտրոնին, հարմար պահի սպասելով այն խոցելու համար։ Մյուսներն իջան ճանկերի վրա, խաղալով դրանց մակերեսին, փնտրելով թույլ տեղը, մաշելով նրանց անժամանակ ու անգութ կարեկցացնքով։

14

Մակընթացության ժամանակ նավամատույցը, եթե այդ բառը կիրառելի էր քարերի երկար շարանի նկատմամբ, համարյա լրիվ մնում էր ջրի տակ։ Շարժիչն անջատած, ականանվան արևմտյան քամու օգնությամբ իներցիայով մոտեցավ մատույցին։ Ափին կանգնողը պաղ մայրամուտի ֆոնին նավը տեսնում էր որպես մի սև ստվեր, որի ամբողջ գույնը քամվել ու խառնվել էր հորիզոնի վրա կախված ցածր ամպերին։ Ջուրն ամենուր արճճագույն երանգ ուներ, բացի նավի թողած հետքից՝ կարմիր, վարդագույն ու սև մի կածանից, որը տանում էր դեպի արևի տակ շողացող հորիզոնը։

Ափից դիտողն անշարժ էր։ Նավաստիական կոշիկները խրված չոր ավազին, տպված իր վերջին ոտնահետքերի մեջ, նա սպասում էր։ Նրա հետևում կղզու սահուն լանջի տակ մի տնակ կար։

Նավը մի պահ հետադարձ ընթացք տվեց, ցռուկի տակ պտուտակներից անսպասելիորեն բաց գույնի շիթ թողնելով։ Քիթը ճռնչալով քսվեց քարերին։ Երկու հոգի ցատկեցին ցած, փնտրելով ու չգտնելով ճոպանասյուները։ Նրանք բռնեցին ու քարերին կապեցին նավախցիկից նետված պարանները և մնացին կանգնած, առանց ծայրերը բաց թողնելու։

Մատույցին իջավ մի սպա, արագ մոտեցավ ափին և ցատկեց չոր ավազի վրա։ Քամին թափահարեց նրա ձեռքի թղթերը, որոնք ուշ ամռան փոշոտ տերևների պես խշխշացին։ Շուրջն ավազ էր, ծով, ժայռեր և տնակը։ Ոտքերը չոր ավազի միջով քարշելով, խշխշացող թղթերը ձեռքին, սպան մոտեցավ և կանգնեց դիտողին քիչ չհասած։

― Միստր Քե՞մբըլ։

― Այո։ Ձեզ ուղարկել են, որ․․․

― Իրավացի եք։

Միստր Քեմբըլը հանեց և կրկին տեղը դրեց իր կտորի գլխարկը։

― Առանձնապես չեք շտապել։

Սպան խոժոռ նայեց նրան։

― Ի դեպ, իմ անունը Դեյվիդսըն է։ Ասում եք չենք շտապել։ Իսկ գիտե՞ք, միստր Քեմբըլ, որ ես շաբաթը յոթ օր այս գործով եմ զբաղված։

Միստը Քեմբըլը հանկարծակի կոշիկները շարժեց և ուշադիր նայեց Դեյվիդսընի գորշ ու կնճռոտված դեմքին։ Նրա շնչից հազիվ նշմարելի դուրեկան հոտ էր գալիս, աչքերի բացվածքը սովորականից փոքր֊ինչ լայն էր։

Միստր Քեմբըլը հանեց և տեղը դրեց գլխարկը։

― Տես է՜։ Պատկերացնում են։

Դեյվիդսընի դեմքի ներքևի մասը ձևափոխվեց, սկսելով վերածվել անխինդ ժպիտի։

― Ինչ արած, լայնածավալ պատերազմ է։

Միստր Քեմբըլը դանդաղ գլխով արեց։

― Կներեք, չպետք է խոսեի։ Ցավալի բերք եք հավաքում, կապիտան։ Չգիտեմ, թե ինչպես եք դիմանում։

Ժպիտն անհետացավ։

― Ինձ ինչ կա։

Միստր Քեմբըլը գլուխը մի կողմ թեքեց և հայացքը հառեց Դեյվիդսընի դեմքին։

― Այո՞։ Ներեցեք, սըր։ Եկեք տեսեք, թե որտեղ ենք գտել։

Նա շրջվեց և ավազով առաջ անցավ։ Այնտեղ, ուր ջուրը գլաքարերով պատված փոքրիկ ծոց էր կազմում, նա կանգ առավ և ցույց տվեց։

― Ահա այստեղ էր՝ փրկագոտին վրան։ Կողքին թիթեղյա տուփ կար։ Եվ մեկ էլ՝ ջրիմուռներ։ Հյուսիս֊արևմտյան քամու ժամանակ այստեղ միշտ ջրիմուռներ են կուտակվում․․․ ընդհանրապես ամեն լողացող բան։

Դեյվիդսընն աչքի տակից նայեց նրան։

― Միստր Քեմբըլ, դա ձեզ էական չի թվա, սակայն ինձ իրականում մի բան է պետք՝ անձը հաստատող սկավառակը։ Դուք այն մարմնից վերցրե՞լ եք։

― Ոչ֊ոչ։ Ես հնարավորին չափ քիչ եմ․․․ միջամտել։

― Մետաղադրամի չափ դարչնագույն մի սկավառակ, հավանաբար վզին գցված։

― Ես ոչինչ ձեռք չեմ տվել։

Դեյվիդսընի դեմքը կրկին մռայլվեց։

― Դե ինչ, գուցե մի բան կլինի։

Միստր Քեմբըլը ձեռքին իրար բերեց և անհանգիստ շփեց, կոկորդը մաքրելով։

― Այսօր տանելո՞ւ եք։

Այժմ արդեն Դեյվիդսընը հայացքը հառեց նրան։

― Երազնե՞ր։

Միստր Քմբըլը հայացքը թեքեց ջրին և մրթմրթաց։

― Կինս․․․

Նա նայեց չափից դուրս լայն աչքերով դեմքին, որը կարծես ավելին գիտեր, քան կարող էր տանել։ Նա այլևս այդ հանդիպումից չէր խուսափում, բայց փոքր֊ինչ սմքեց և հանկարծակի խոնարհությամբ պատասխանեց։

― Այո։

Դեյվիդսընը դանդաղ գլխով արեց։

Երկու նավաստի պատգարակով կանգնած էին տնակի առջև։

Միստր Քեմբըլը ձեռքով ցույց տվեց։

― Մարմինը տան կողքի հյուղակում է, սըր։ Հուսով եմ, դուք հնարավորին չափ քիչ անախորժություն կապրեք։ Մենք պարաֆին ենք բանեցրել։

― Շնորհակալ եմ։

Դեյվիդսընը լողափով առաջ գնաց, միստր Քեմբըլը հետևեց նրան։ Նրանք կանգ առան։ Դեյվիդսընը շուռ եկավ և աչքերն իջեցրեց։

― Դե, ուրեմն․․․

Նա ձեռքը տարավ համազգեստի կրծքագրպանին և մի տափաշիշ հանեց։ Ապա նայեց միստր Քեմբըլի աչքերին, դեմքի ներքևի մասով քմծիծաղ տվեց, խցանը հանեց և շիշը քաշեց գլխին։ Նավաստիներն անխոս նայում էին նրան։

― Գնացի։

Դեյվիդսընը մոտեցավ հյուղակին, շալվարի գրպանից լապտեր հանելով։ Նա կռացավ և կոտրված դնից ներս անցավ։

Նավաստիներն անշարժ կանգնած էին։ Միստր Քեմբըլը լուռ սպասում էր, նայելով հյուղակին այնպես, կարծես առաջին անգամ էր տեսնում։ Նա զննում էր մամռոտ քարերն ու քարաքսներով պատված ներս ընկած կտուրը, ասես դա բնության խորհրդավոր մի լեզու լիներ, որը մարդիկ արտոնված են կարդալ միայն բացառիկ հանգամանքներում։

Ներսից ոչ մի ձայն չէր գալիս։

Անգամ նավի վրա խոսակցությունները մարել էին։ Միակ աղմուկը փոքրիկ լողափին բախվող կոհակի խշշոցն էր։

Արևի կեսը պառկած էր բոսորագույն ու գորշ մահճին։

Դեյվիդսըհը դուրս եկավ, թելից ճոճվող փոքրիկ մի սկավառակ բռնած։ Նա աջ ձեռքը տարավ կրծքագրպանին և նավաստիներին գլխով արեց։

― Անցեք գործի։

Դեյվիդսընը քրքրում էր իր թղթերը։ Միստր Քեմբըլը տեսավ, թե ինչպես է նա մոտիկից զննում սկավառակը, խնամքով արտագրելով մանրամասերը։ Ապա նա սկավառակը պահեց, կռացավ, և սկսեց ձեռքերը շփել չոր, մաքուր ավազով։ Միստր Քեմբըլն անզորության շարժումով ձեռքերը լայն պարզեց ու ցած գցեց։

― Չգիտեմ, սըր։ Ես ձեզնից մեծ եմ, բայց բան չգիտեմ։

Դեյվիդսընը լուռ էր։ Նա ոտքի կանգնեց և հանեց իր շիշը։

― Մի՞թե դուք ներքին տեսողություն չունեք։

Միստր Քեմբըլը դժբապտ նայեց հյուղակին։

― Մի կատակեք, սըր։ Դա ձեզ արժանի չէր։

Դեյվիդսընը շիշն ու գլուխն իջեցրեց։ Նրանց դեմքերը մոտեցան իրար։ Քեմբըլը կնճիռ առ կնճիռ կարդում էր դիմացի դեմքը, ինչպես մինչ այդ կարդացել էր հյուղակը։ Ապա նրա հայացքը կրկին խույս տվեց և դարձավ այնտեղ, ուր, ասես հավիտյան, մայր էր մտնում արևը։

Նավաստիները հյուղակից դուրս եկան։ Նրանց բռնած պատգարակն այլևս դատարկ չէր։

― Ապրեք, տղերք։ Մի շիշ ստանալիք ունեք։ Գնացեք։

Նավաստիներն ավազի միջով զգուշորեն դիմեցին դեպի մատույցը։ Դեյվիդսընը դարձավ միստր Քեմբըլի կողմը։

― Թույլ տվեք, միստր Քեմբըլ, այս թշվառ սպայի անունից ձեզ շնորհակալություն հայտնել։

Միստր Քեմբըլը հայացքը պատգարակից թեքեց։

― Խարդախ բան են այդ փրկագոտիները։ Մարդուն հույս են ներշնչում, երբ հույսի հնարավորություն արդեն չկա։ Դաժան բան են։ Կարիք չկա ինձ շնորհակալություն հայտնել, միստր Դեյվիդսըն։

Կիսախավարի մեջ նա ուշադիր նայեց ուղիղ Դեյվիդսընի աչքերին։ Դեյվիդսընը գլխով արեց։

― Թերևս։ Բայց և այնպես ես հայտնում եմ։

― Ես ոչինչ չեմ արել։

Նրանք միասին շուռ եկան և նայեցին, թե ինչպես են նավաստիները պատգարակը բարձրացնում մատույցին։

― Իսկ դուք դա ամեն օր եք անում։

― Ամեն օր։

― Միստր Դեյվիդսըն․․․

Միստր Քեմբըլը դադար արեց, և Դեյվիդսընը կրկին շրջվեց նրա կողմը։

― ․․․մենք մարդկային հարաբերությունների եզակի օրինակ ենք։ Մենք այստեղ հանդիպել ենք բախտի բացահայտ քմահաճույքով, մի հանդիպում, որը հնարավոր չէր կանխատեսել և որը երբեք չի կրկնվի։ Ուստի ես կուզենայի ձեզ մի հարց տալ, որը թերևս դաժան պատասխան ունի։

Դեյվիդսընը ետ հրեց իր գլխարկը և հոնքերը կիտեց։ Միստր Քեմբըլը նայում էր հյուղակին։

― Ողորմելի փլատակ։ Գերանները նեխած, կտուրը ներս ընկած, շուտով կընկնի հողի գիրկը։ Ավերակ։ Կհավատա՞ք, որ այդտեղ երբևէ ապրել են։

Հոնքերը շվարեցին։

― Վախենամ, թե ես ձեր մտքին չեմ հետևում։

― Բոլոր այդ թշվառները․․․

― Որոնց ես․․․

― Բերքը։ Տխուր բերքը։ Միստր Դեյվիդսըն, դուք ծանոթ չեք իմ․․․ ինչպես ասեմ՝ դավանանքին, թե ինչ․․․ Բայց այդ թշվառի կողքին ապրած օրերը․․․ Միստր Դեյվիդսըն, ձեր կարծիքով նա․․․ տևե՞ է։ Թե՞ եղած֊չեղածը սա է։ Ինչպես այս հյուղակը։

― Եթե ձեր սիրտը նեղվում է Մարթինի համար՝ արդյոք նա տառապե՞լ է, թե ոչ․․․

Նրանք որոշ ժամանակ լռեցին։ Առջևում արևը հրկիզվող նավի պես խորտակվեց, ոչ մի հուշ չթողնելով, ամպի քուլաներից բացի։

Միստր Քեմբըլը հոգոց հանեց։

― Այո,― ասաց նա,― ես հենց դա նկատի ունեի։

― Կարող եք չանհանգստանալ։ Դուք տեսել եք մարմինը։ Նա անգամ չի հասցրել ջրի մեջ կոշիկները հանել։