«Պրոֆեսոր Դոուելի գլուխը»–ի խմբագրումների տարբերություն

14:05, 16 Հուլիսի 2016-ի տարբերակ

Անավարտ Այս ստեղծագործությունը դեռ ամբողջովին տեղադրված չէ Գրապահարանում

Նվիրում եմ կնոջս՝ Մարգարիտա Կոնստանտինովնա Բելյաեվային

Առաջին հանդիպում

— Խնդրեմ, նստեցեք։

Մարի Լորանը ընկղմվեց կաշվե խոր բազկաթոռի մեջ։

Մինչ պրոֆեսոր Կերնը բաց կաներ ծրարը և կկարդար նամակը, նա թռուցիկ կերպով դիտեց առանձնասենյակը։

Ի՜նչ մռայլ սենյակ է։ Սակայն այստեղ հաճելի է պարապելր, ոչ մի բան մարդու ուշադրությունը չի շեղում։ Լամպն իր փակ լուսամփոփով լուսավորում է միայն գրասեղանը, որի վրա թափված են գրքեր, ձեռագրեր, սրբագրական արտատպություններ։ Մարդու աչքը հազիվ է ջոկում կաղնեփայտե սոլիդ կահ֊կարասին։ Մուգ պաստառներ, մուգ վարագույրներ։ Կիսախավարի մեջ ծանր պահարաններում փայլում է գրքերի կազմին դրոշմած ոսկին միայն։ Դանդաղորեն և հանդիսավորությամբ օրորվում է պատի հնագույն ժամացույցի ճոճանակը։

Հայացքը Կերնի վրա դարձնելով, Լորանն ակամա ժպտաց.— պրոֆեսորը լիովին համապատասխանում էր իր առանձնասենյակի ոճին։ Կարծես թե կաղնուց կտրված, ծանրակշիռ, խստադեմ Կերնի կերպարանքը այդ կահույքի մի մասն էր կազմում։ Կրեոսկրյա շրջանակով մեծ ակնոցը հիշեցնում էր ժամացույցի երկու թվացույց։ Նրա գորշ մոխրագույն աչքերր ճոճանակի նման շարժվում էին նամակի մի տողից դեպի մյուսը։ Ուղղանկյուն քիթը, բերանի ու աչքերի ուղիղ կտրվածքը և քառակուսի, առաջ ցցված կզակը նրա դեմքին տալիս էին կուբիստ֊քանդակագործի ձեռքով կերտված, ոճավորված դեկորատիվ դիմակի տեսք։

«Մարդ այդպիսի դիմակով քարեր զարդարի»,— մտածեց Լորանը։

— Իմ պաշտոնակից Սաբատյեն արդեն խոսել է ձեր մասին։ Այո՛, ինձ օգնականուհի է հարկավոր։ Դուք բժշկուհի եք։ Շատ լավ. օրական քառասուն ֆրանկ։ Վճարումը շաբաթը մի անգամ։ Նախաճաշ, ճաշ։ Սակայն ես մի պայման եմ դնում...

Չոր մատներով սեղանը թմբկահարելով, պրոֆեսոր Կերնը անսպասելի հարց տվեց.

— Դուք կարողանո՞ւմ եք լռել։ Բոլոր կանայք շատախտս են։ Դուք կին եք,— այդ վատ է։ Դուք գեղեցիկ եք — այդ ավելի վատ։

— Բայց ի՞նչ կապ ունի....

— Ամենամոտ կապ. գեղեցիկ կինը կրկնակի կին է։ Նշանակում է ունի նաև կրկնակի կանացի թերություններ։ Թերևս դուք ամուսին, բարեկամ, նշանած ունեք։ Այս դեպքում ամեն մի գաղտնիք կորած է։

— Սակայն...

— Ոչ մի սակայն։ Դուք պիտի լինեք համր, ինչպես ձուկը։ Դուք պիտի լռեք ամեն բանի մասին, ինչ որ այստեղ կլսեք ու կտեսնեք։ Ընդունո՞ւմ եք այս պայմանը։ Պետք է զգուշացնեմ ձեզ, որ այս պայմանը չկատարելը ձեզ համար չափազանց անախորժ հետևանքներ կունենա։ Չափազանց անախորժ։

Լորանը շփոթված էր և հետաքրքրված։

— Ես համաձայն եմ, եթե այդ բոլորի մեջ չկա...

— Հանցա՞նք, ուզում եք ասել։ Կարող եք միանգամայն հանգիստ լինել։ Եվ ձեզ ոչ մի պատասխանատվություն չի սպառնում... Ձեր ջղերը կարգի՞ն են։

— Ես առողջ եմ...

Պրոֆեսոր Կերնը գլխով հավանություն տվեց։

— Ձեր ցեղի մեջ ալկոհոլիկ, նևրասթենիկ, ընկնավոր, խելագար չի՞ եղել։

— Ո՛չ։

Կերնը նորից գլխով արավ։

Նրա չորուկ, սուր մատը մեխվեց էլեկտրական զանգի կոճակի մեջ։

Դուռն անաղմուկ բացվեց։

Սենյակի կիսամթում, ինչպես երևակվող լուսանկարչական պլաստինկայի վրա, Լորանը տեսավ միայն աչքերի սպիտակուցներ, այնուհետև հետզհետե երևաց նեգրի պսպղացող դեմքը։ Սև մազերը և կոստյումը միաձուլվել էին դռան մուգ վարագույրի հետ։

— Ջո՛ն, օրիորդ Լորանին ցույց տվեք լաբորատորիան։

Նեգրը գլխով նշան արավ, առաջարկելով Լորանին հետևել իրեն, և բաց արավ երկրորդ դուռը։

Լորանը մտավ բոլորովին մութ մի սենյակ։

Չխկաց անջատիչը, և չորս փայլատ կիսագնդերի վառ լույսը հեղեղեց սենյակը։ Լորանն ակամա փակեց աչքերը։ Մռայլ առանձնասենյակի կիսախավարից հետո պատերի ճերմակությունը կուրացնում էր նրան... փայլատակեցին վիրահատական շողշողուն գործիքներով լի պահարանի ապակիները։ Սառը լույսով վառվռում էին Լորանին անծանոթ ապարատների պողպատն ու ալյումինը։ Դեղին, ջերմ փայլով փռվում էր լույսը գործիքների պղնձյա ողորկ մասերի վրա։ Խողովակներ, պարուրակներ, երկարավիզ սրվակներ, ապակյա գլաններ... Ապակի, կաուչուկ, մետաղ։

Սենյակի մեջ դրված էր պրոզեկտորական մեծ սեղանը։ Սեղանի կողքին ապակյա արկղ. նրա մեջ բաբախում էր մարդկային մի սիրտ։ Սրտից խողովակները գնում էին դեպի բալոնը։

Լորանը գլուխը դարձրեց մի կողմ և հանկարծ տեսավ մի բան, որը ստիպեց նրան ցցվել, ինչպես էլեկտրական հարվածից։

Նրան էր նայում մարդկային մի գլուխ — միայն գլուխ, առանց մարմնի։

Նա ամրացված էր ապակյա քառակուսի տախտակին։ Այդ տախտակը պահում էին չորս բարձր, փայլուն մետաղե ոտիկներ։ Կտրտված զարկերակից ու երակներից ապակու անցքերի միջով զույգ֊զույգ միացված խողովակները անցնում էին դեպի բալոնները։ Մի ավելի հաստ խողովակ դուրս էր գալիս կոկորդից ու միանում մի մեծ գլանի։ Գլանն ու բալոններն ունեին ծորակներ, մանոմետրեր, ջերմաչափեր և Լորանին անծանոթ, անհայտ գործիքներ։

Գլուխն ուշադրությամբ ու թախծալի նայում էր Լորանին, կոպերը թարթելով։ Կասկած չէր կարող լինել, որ գլուխն ապրում էր մարմնից անջատ, անկախ և գիտակցական կյանքով։

Չնայած ցնցող տպավորությանը, Լորանը չէր կարող չնկատել, որ այս գլուխը զարմանալիորեն նման էր վերջերս մահացած հայտնի գիտնական, վիրաբույժ պրոֆեսոր Դոուելի գլխին, որը հռչակվել էր թարմ դիակից կտրած օրգանների վերակենդանացման փորձերով։ Լորանը շատ անգամ էր ներկա եղել Դոուելի հանրային փայլուն դասախոսություններին և լավ էր հիշում այս բարձր ճակատը, բնորոշ պրոֆիլը, ալեծածան, սպիտակող, խիտ, շեկ մազերը և կապույտ աչքերը... Այո, այդ պրոֆեսոր Դոուելի գլուխն էր։ Միայն շրթունքներն ու քիթն էին բարակել, քունքերն ու այտերը ներս քաշվել, աչքերը ավելի փոս ընկել և սպիտակ մորթը ստացել էր մումիայի մուգ-դեղին գույն։ Սակայն աչքերում կյանք կար, միտք կար։

Լորանը, կախարդվածի նման, չէր կարողանում իր հայացքը կտրել այդ կապույտ աչքերից։

Գլուխն անձայն շարժեց շրթունքները։

Դա չափազանց էր Լորանի ջղերի համար։ Նա մոտ էր ուշաթափության։ Նեգրը նրան պահեց և դուրս տարավ լաբորատորիայից։

— Դա սարսափելի է։ Դա սարսափելի է,— կրկնում Լր Լորանը, ընկնելով բազկաթոռին։

Պրոֆեսոր Կերնը լուռ մատներով թմբկահարում էր սեղանը։

— Ասացե՛ք, մի՞թե դա...

— Պրոֆեսոր Դոուելի գլուխն է։ Այո՛, նրա գլուխն է՛։ Դոուելի, իմ մահացած հարգելի պաշտոնակցի գլուխը, որը ես կյանքի եմ կոչել։ Դժբախտաբար, ես կարող էի հարություն տալ միմիայն գլխին։ Ամեն ինչ միանգամից չի հաջողվում... Խեղճ Դոուելը տառապում էր առայժմս անբուժելի ախտով։ Մեռնելիս նա իր մարմինը կտակեց գիտական փորձերի համար, որը մենք կատարում էինք նրա հետ միասին։ «Իմ ամբողջ կյանքը գիտությանն է նվիրված եղել, թող գիտությանը ծառայի և իմ մահը։ Ես գերադասում եմ, որ դիակս փորփրի բարեկամ-գիտնականը, քան թե գերեզմանային ճիճուն...»։— Ահա ինչպիսի կտակ է թողել պրոֆեսոր Դոուելը։ Եվ ես ստացա նրա մարմինը։ Ինձ հաջողվեց ոչ միայն կենդանացնել նրա սիրտը, այլև հարություն տալ գիտակցությանը, ժողովրդի լեզվով ասած՝ հարություն տալ «հոգուն»։ Այստեղ ի՞նչ կա սարսափելի։ Մինչև այժմ մարդիկ մահը սարսափելի էին համարում։ Մի՞թե մեռածներին հարություն տալը մարդկության հազարամյա երազը չի եղել։

— Ես կղերադասեի մահն այսպիսի հարությունից։

Պրոֆեսոր Կերնը ձեռքով անորոշ շարժում արեց։

— Այո՛, նա ունի իր անհարմարությունը՝ հարություն առնողի համար։ Խեղճ Դոուելը անհարմար կզգար երևալ ժողովրդի մեջ այդպիսի... ոչ լիակատար տեսքով։ Ահա թե ինչու մենք գաղտնի ենք պահում այս փորձը։ Ես ասում եմ «մենք», որովհետև, այդ էր իր՝ Դոուելի ցանկաթյունը։ Ըստ որում այս փորձը դեռևս չի հասցված մինչև վերջ։

— Իսկ ինչպե՞ս պրոֆեսոր Դոուելը, այսինքն նրա գլուխն արտահայտեց այդ ցանկությունը։ Գլուխը կարո՞ղ է խոսել։

Պրոֆեսոր Կերնը մի վայրկյան շփոթվեց։

— Ո՛չ... Պրոֆեսոր Դոուելի գլուխը չի խոսում։ Սակայն նա լսում է, հասկանում է և կարող է պատասխանել դեմքի միմիկայով...

Եվ խոսակցությունը փոխելու համար պրոֆեսոր Կերնը հարցրեց.

— Այսպես, ուրեմն, դուք ընդունո՞ւմ եք իմ առաջարկությունը։ Շատ լավ։ Ես ձեզ սպասում եմ վաղ առավոտյան ժամի իննին։ Սակայն հիշեցեք՝ լռություն, լռություն և լռություն...

Արգելված ծորակի գաղտնիքը

Մարի Լորանին ծանր կյանք էր վիճակվել։ Նա 17 տարեկան էր, երբ մեռավ հայրը։ Մարիի ուսերին էր ընկած հիվանդ մոր հոգսը։ Հորից մնացած փոքրիկ միջոցները երկար ժամանակ չէին կարող բավականացնել, նա ստիպված էր սովորել և ընտանիք պահել։ Մարին մի քանի տարի աշխատեց թերթում որպես գիշերային սրբագրիչ։ Ստանալով բժշկի կոչում, իզուր ջանք թափեց պաշտոն գտնել։ Առաջարկություն եղավ գնալ Նոր Գվինիայի կորած վայրերը, ուր մոլեգնում էր դեղին տենդը։ Մարին չէր կարող հիվանդ մոր հետ գնալ այնտեղ և ոչ էլ բաժանվել նրանից։ Պրոֆեսոր Կերնի առաջարկը նրա համար ելք հանդիսացավ այդ դրությունից դուրս գալու։

Չնայած աշխատանքի ամբողջ տարօրինակությանը, նա համարյա առանց տատանվելու համաձայնեց։

Լորանը չգիտեր, որ պրոֆեսոր Կերնը, նախքան ընդունելը, իր մասին մանրամասն տեղեկություններ էր հավաքել։

Արդեն երկու շաբաթ էր, որ նա աշխատում էր Կերնի մոտ։ Նրա պարտականությունները բարդ չէին։ Նա պետք է օրվա ընթացքում հետևեր ապարատներին, որոնք պահպանում էին գլխի կյանքը։ Գիշերը նրան փոխարինում էր Ջոնը։

Պրոֆեսոր Կերնը նրան բացատրել էր, թե ինչպես պետք է վարվել բալոնների մոտ գտնվող ծտրակների հետ։ Ցույց տալով այն մեծ գլանը, որից մի հաստ խողովակ անցնում էր դեպի կոկորդը, Կերնը խստորեն արգելել էր Մարիին՝ բաց թողնել գլանի ծորակը։

— Եթե պտտես ծորակը, գլուխն իսկույն կսպանվի։ Մի օր ես ձեզ կբացատրեմ գլուխը սնուցելու իմ սիստեմը և այդ գլանի նշանակությունը։ Առայժմ ձեզ համար բավական է իմանալ, թե ինչպես պիտի վարվել ապարատների հետ։

Սակայն Կերնը չէր շտապում իր խոստացած բացաարությունները տալ։

Գլխի քթածակերից մեկում, խոր տեղավորված էր մի փոքրիկ ջերմաչափ։ Որոշակի ժամերի հարկավոր էր հանել և գրանցել ջերմությունը։ Ջերմաչափեր և մանոմետրեր ունեին նաև բալոնները։ Լորանը հետևում էր հեղուկների ջերմաստիճանին և բալոնների մեջ եղած ճնշմանը։ Լավ կարգավորված ապարատները աշխատելով ժամացույցի մեխանիզմի ճշտությամբ, ոչ մի նեղություն չէին պատճառում։ Գլխի քունքի մոտ դրված հատուկ զգայուն պրիբորը նշում էր բաբախումը, մեխանիկորեն գծելով կորագիծը։ 24 ժամից հետո ժապավենը փոխում էին։ Բալոնների պարունաությունը լրացվում էր Լորանի բացակայության ժամանակ, նախքան նրա գալը։

Մարին հետզհետե վարժվեց այդ գլխին և նույնիսկ բարեկամացավ նրա հետ։

Երբ Լորանը առավոտյան լաբորատորիա էր մտնում, քայլելուց և թարմ օդից վարդագույն դարձած թշերով, պրոֆեսորի գլուխը թույլ ժպտում էր նրան, և աչքի կոպերը դողում էին իբրև ողջույնի նշան։

Գլուխը չէր կարող խոսել։ Սակայն շուտով նրա և Լորանի միջև սահմանվեց պայմանական լեզու, թեև շատ սահմանափակ։ Դոուելի գլխի կոպի իջեցումը նշանակում էր «այո», իսկ վերև բարձրացումը՝ «ոչ»։ Որոշ չափով օգնում էին նաև անձայն շարժվող շրթունքները։

— Դուք ինչպե՞ս եք զգում ձեզ այսօր,— հարցնում էր Լորանը։

Գլուխը ժպտում էր «ժպիտի ստվերով» և իջեցնում կոպերը. «Լավ, շնորհակալ եմ»։

— Ինչպե՞ս անցկացրիք գիշերը։

Նույն միմիկան։

Հարցեր տալով, Լորանն արագությամբ կատարում էր առավոտյան պարտավորություններր։ Ստուգում ապարատները, ջերմաստիճանը, զարկերակը։ Մատյանում գրանցումներ կատարում։ Այնուհետև խիստ զգուշորեն, կակուղ սպունգի օգնությամբ, ջրախառն սպիրտով լվանում գլխի դեմքը, խոնավածուծ բամբակով սրբում ականջը։ Վերցնում արտևանունքերի վրայից կախված բամբակի կտորը, լվանում աչքերը, ականջները, քիթը, բերանը, որի համար բերանի ու քթի մեջ մտցնում էին հատուկ խողովակներ։ Մազերը կարգի բերում։

Նրա ձեռներն արագորեն ու ճարպկորեն շոշափում էին գլուխը։ Գլխի դեմքը գոհունակություն էր արտահայտում։

— Այսօր սքանչելի օր է,— ասում էր Լորանը,— կապո՜ւյտ֊կապո՜ւյտ երկինք։ Մաքուր, ցրտաշունչ օդ, մարդ ուզում է ամբողջ կրծքով շնչել։ Նայեցեք, որքան պայծառ է լուսավորում արեգակր. կարծես իսկապես գարնանային օր լինի։

Պրոֆեսոր Դոուելի շրթունքների անկյունները տխրորեն իջան։ Աչքերը թախիծով նայեցին դեպի պատուհանը և կանգ առան Լորանի վրա։

Լորանը կարմրեց իր մեջ զգացած թեթև սրտնեղությունից։ Զգայուն կնոջ բնազդով Լորանը խուսափում էր խոսել այն ամենի մասին, որն անմատչելի էր գլխի համար և կարող էր ավելորդ անգամ հիշեցնել նրա ֆիզիկական գոյության ողորմելի վիճակը։

Մարին գլխի նկատմամբ ինչ֊որ մայրական կարեկցություն էր զգում, ինչպես անօգնական, բնությունից վիրավարված երեխային են կարեկցում։

— Դե, սկսենք պարապել,— ասաց արագորեն Լորանը, որպեսզի ուղղի իր սխալը։

Առավոտները, նախքան պրոֆեսոր Կերնի գալը, գլուխն զբաղվում էր ընթերցանությամբ։ Լորանը բերում էր վերջին բժշկական ժուռնալների ու գրքերի մի կույտ և ցույց էր տալիս գլխին։ Գլուխը աչքի էր անցկացնում. կարևոր հոդվածի վրա շարժում էր հոնքերը։ Լորանը ժուռնալը դնում էր գրքակալի վրա, և գլուխը խորասուզվում էր ընթերցանության մեջ։ Լորանը հետևելով գլխի աչքերին, վարժվել էր գուշակելու, թե գլուիւը որ տողն է կարդում և ժամանակին շուռ էր տալիս էջերը։

Երբ կարիք էր լինում լուսանցքում նշում կատարել, գլուխը նշան էր անում, և Լորանը մատները տանում էր տողերի վրայով, հետևում էր գլխի աչքերին և մատիտով գծում էր լուսանցքներում։

Ինչի՞ համար էր գլուխն ստիպում նշումն եր կատարել լուսանցքներում, Լորանը չէր հասկանում, իսկ աղքատ միմիկական լեզվից էլ հույս չուներ բացատրություն ստանալ և դրա համար չէր հարցնում։

Սակայն մի անգամ Կերնի բացակայության ժամանակ, նրա առանձնասենյակից անցնելիս, գրասեղանի վրա տեսավ մի ժուռնալ, ուր նշումներ էր կատարել ինքը գլխի ցուցմունքներով, իսկ, թղթի վրա պրոֆեսոր Կերնի ձեռքով արտագրված էին նշված տեղերը։ Այս բանն ստիպեց Լորանին մտածմունքի մեջ ընկնել։

Այժմ հիշելով այդ, Մարին չկարողացավ չհարցնել։ Թերևս, գլխին կհաջողվեր մի կերպ պատասխանել։

— Ասացեք, ինչո՞ւ համար ենք մենք նշումներ անում գիտական հոդվածներում։

Պրոֆեսոր Դոուելի դեմքին երևաց անբավականության և անհամբերության արտահայտություն։ Գլուխն արտահայտիչ կերպով նայեց Լորանին, հետո ծորակին, որից դուրս էր գալիս դեպի գլխի կոկորդը գնացող խողովակը, և երկու անգամ բարձրացրեց հոնքերը։ Սա նշանակում էր խնդրանք։ Լորանը հասկացավ, որ գլուխն ուզում է, որպեսզի բաց անեն այդ արգելված ծորակը։ Առաջին անգամը չէր, որ գլուխը նրանից այդ բանը խնդրում էր։ Սակայն Լորւսնը գլխի ցանկությունը բացատրում էր այլ կերպ. գլուխը, ինչպես երևում է, ուզում է վերջ տալ իր անմխիթար գոյությանը։ Եվ Լորանը չէր համարձակվում բանալ արգելված ծորակը։ Նա չէր ուզում գլխի մահվան պատճառ դառնալ, վախենում էր պատասխանատվությունից, վախենում էր իր տեղը կորցնելուց։

— Ոչ, ոչ,— սարսափով պատասխանեց Լորանը գլխի խնդրանքին։— Եթե ես բաց անեմ այդ ծորակը, դուք կմեռնեք։ Ես չեմ ուզում, չեմ կարող, չեմ համարձակվում սպանել ձեզ։

Անհամբերությունից և անզորության գիտակցությունից գլխի դեմքը ջղաձգվեց։

Նա երեք անգամ եռանդագին վերև բարձրացրեց կոպերը և աչքերը...

— «Ո՛չ, ո՛չ, ո՛չ։ Ես չեմ մեռնի»,— այսպես հասկացավ Լորանը։ Նա տատանվում էր։

Գլուխն սկսեց անձայն շարժել շրթունքները, և Լորանին թվաց, թե շրթունքներն ուզում են ասել.

«Բա՛ց արեք, բաց արեք։ Աղաչում եմ...»։

Լորանի հետաքրքրությունը հասավ ծայր աստիճանի։ Նա զգաց, որ այստեղ ինչ-որ գաղտնիք է թաքնված։

Գլխի աչքերում երևաց անսահման վիշտ։ Աչքերը խնդրում էին, աղաչում ու պահանջում։ Թվում էր, որ մարդկային մտքի ողջ ուժը, կամքի ամբողջ լարվածությունը կենտրոնացւսծ էին այդ հայացքում։

Լորանը վճռեց։

Նրա սիրտը ուժեղ խփում էր, ձեռները ղողում էին, երբ նա զգուշորեն բաց արավ ձորակը։

Իսկույն գլխի կոկորդից ֆշշոց լսվեց։ Լորանը լսեց թույլ, խուլ ձայն, շառաչող և շշնջացող, ինչպես փչացած գրամաֆոն։

— Շնոր-հա-կալ... եմ... ձեզ... անից...

Արգելված ծորակը բաց էր թողնում գլանի մեջ խտացրած օդը։ Անցնելով գլխի կոկորդից, օդը շարժման մեջ էր դնում կոկորդի լարերը, և գլուխը հնարավորություն էր ստանում խոսելու։ Կոկորդի մկանները և ձայնալարերը արդեն չէին կարող կանոնավոր աշխատել։ Օդը թշշոցով անցնում էր կոկորդի միջից և այն ժամանակ, երբ գլուխը չէր խոսում։ Իսկ ներվային բնի ճեղքվածքը պարանոցի մասերում խանգարում էր ձայնալարերի մկանների աշխատանքը և ձայնին տալիս էր խուլ, ճարճատող տեմբր։

Գլխի դեմքն արտահայտում էր գոհունակություն։

Բայց այդ ժամանակ առանձնասենյակից ոտնաձայներ լսվեցին և փականքի բացման ձայն (լաբորատորիայի դուռը առանձնասենյակից միշտ փակվում էր բանալիով)։

Լորանը հազիվ կարողացավ փակել ծորակը։ Գլխի կոկորդում եղած ֆշշոցը դադարեց։

Ներս մտավ պրոֆեսոր Կերնը։

Գլուխը խոսում է