Changes

Յուատը<ref group="ԱՆՈՒՆՆԵՐԻ ՑԱՆԿ" name=Youatt /> բերում է մի սքանչելի օրինակ, որը կարելի է համարել անգիտակցական ընտրության մի դեպք այն իմաստով, որ անասնաբույծներն իրենք չէին սպասում և չէին ցանկանում իրենց ստացած արդյունքը, այսինքն՝ երկու տարրեր տարբեր ցեղերի առաջացումը։ Լեյստերյան ոչխարների երկու հոտեր, որոնց պահում էին միստր Բեքլեյը<ref group="ԱՆՈՒՆՆԵՐԻ ՑԱՆԿ" name=Buckley>'''Բեքլեյ''' (Buckley)։</ref> և միստր Բերգեսսը,<ref group="ԱՆՈՒՆՆԵՐԻ ՑԱՆԿ" name=Burgess>'''Բերգեսս''' (Burgess)։</ref> «երկուսն էլ առաջացել են միստր Բաքուելի<ref group="ԱՆՈՒՆՆԵՐԻ ՑԱՆԿ" name=Bakewell /> սկզբնական ցեղից, հիսուն տարուց ավելի պահվում էին հնարավորին չափ զտարյուն վիճակում։ Ամենափոքր կասկած անգամ չի կարող լինել, որ երկու ոչխարատերերը գոնե որքան և իցե փոխեին բաքուելյան հոտի մաքուր արյունը, բայց և այնպես այդ երկու հոտերի միջև եղած տարբերությունը այնքան մեծ է, որ կարելի էր նրանց համարել երկու տարբեր տարատեսակների պատկանող հոտեր»։

Ոչ ոքին չի հաջողվել պարզ կերպով ցույց տալ, թե նկատելի հատկանիշներից որևէ մեկում ինչպիսի տարբերությունը և նրա ինչ աստիճանը բավական են երկու տեսակների միջև խաչաձևումը կանխելու համար։ Կարելի է ցույց տալ, որ կերտվածքով ու ընդհանուր տեսքով միմյանցից չափազանց տարբեր և ծաղկի յուրաքանչյուր մասում, նույնիսկ ծաղկափոշու, պտղի և շաքիլների մեջ խիստ արտահայտված տարբերություններ հանդես բերող բույսերը կարող են խաչաձևվել։ Միամյա և բազմամյա բույսերը, տերևաթափ ունեցող ծառերը և մշտադալար բույսերը, որոնք բնակվում են զանազան վայրերում և հարմարված են շատ տարրեր տարբեր կլիմաների, հաճախ և հեշտ կերպով կարող են խաչաձևվել միմյանց հետ։

<FONT SIZE="-1">ԴԱՍԱԿԱՐԳՈՒՄԸ, ԽՄԲԵՐԻ ՀԱՄԱՍՏՈՐԱԴԱՍՈՒՄԸ։— ԲՆԱԿԱՆ ՍԻՍՏԵՄ։— ԴԱՍԱԿԱՐԳՄԱՆ ԿԱՆՈՆՆԵՐՆ ՈՒ ԴԺՎԱՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ, ՈՐՈՆՔ ԲԱՑԱՏՐԵԼԻ ԵՆ ԾԱԳՄԱՆ ՄԻԱՍՆԱԿԱՆՈՒԹՅԱՆ ԵՎ ՀԱՋՈՐԴԱԿԱՆ ՓՈՓՈԽՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ՏԵՍՈՒԹՅԱՆ ՀԻՄԱՆ ՎՐԱ։— ՏԱՐԱՏԵՍԱԿՆԵՐԻ ԴԱՍԱԿԱՐԳՈՒՄԸ։— ԴԱՍԱԿԱՐԳՄԱՆ ՀԱՄԱՐ ՄԻՇՏ ՕԳՏԱԳՈՐԾՈՒՄ ԵՆ ԾԱԳՈԻՄԸ։— ԱՆԱԼՈԳԻԱԿԱՆ ԿԱՄ ՀԱՐՄԱՐՈՂԱԿԱՆ ՆՄԱՆՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ։— ԸՆԴՀԱՆՈՒՐ, ԲԱՐԴ ԵՎ ՏԱՐԱՄԻՏՎՈՂ ԱԶԳԱԿՑՈՒԹՅՈՒՆ։— ՄԱՀԱՋՆՋՈՒՄԸ ՄԵԿՈՒՍԱՑՆՈՒՄ ՈՒ ՍԱՀՄԱՆԱԶԱՏՈՒՄ Է ԽՄԲԵՐԸ։— ՄՈՐՖՈԼՈԳԻԱ. ՄԻԵՎՆՈՒՅՆ ԽՄԲԻ ԱՆԴԱՄՆԵՐԻ ԵՎ ՄԻԵՎՆՈՒՅՆ ՕՐԳԱՆԻԶՄԻ ՄԱՍԵՐԻ ՀԱՄԵՄԱՏՈՒԹՅՈՒՆԸ։— ՍԱՂՄՆԱԲԱՆՈՒԹՑՈՒՆ, ՆՐԱ ՕՐԵՆՔՆԵՐԸ, ՆՐԱՆՑ ԲԱՑԱՏՐՈՒԹՅՈՒՆԸ ՓՈՓՈԽՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐՈՎ, ՈՐՈՆՔ ԵՐԵՎԱՆ ԵՆ ԳԱԼԻՍ ՈՉ ՎԱՂ ՀԱՍԱԿՈՒՄ Եվ ԺԱՌԱՆԳՎՈՒՄ ԵՆ ՀԱՄԱՊԱՏԱՍԽԱՆ ՀԱՍԱԿՈՒՄ։— ԹԵՐԱՃ ՕՐԳԱՆՆԵՐ. ՆՐԱՆՑ ԾԱԳՄԱՆ ԲԱՑԱՏՐՈՒԹՅՈՒՆԸ։— ԸՆԴՀԱՆՈՒՐ ԵԶՐԱԿԱՑՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ։ԴԱՍԱԿԱՐԳՈՒՄ</FONT>

Ես աշխատել եմ նաև ցույց տալՄենք գիտենք, որ թվով հետզհետե ավելացող և հատկանիշներով տարամիտվող ձևերն ունեն մշտական ձգտում ճնշելու և մահաջնջման հասցնելու այն ավելի հին ձևերին, որոնք հատկանիշներով ավելի քիչ են տարամիտվում և ավելի քիչ են կատարելագործվում։ Խնդրում եմ ընթերցողին, ուշադրություն դարձնի այն դիագրամին, որը, ինչպես այդ առաջներն արդեն պարզաբանված է, լուսաբանում երկրագնդի պատմության ամենահեռավոր ժամանակաշրջաններից սկսած օրգանիզմների միջև նմանությունն արտահայտվում է այդ զանազան սկզբունքների ազդեցությունը, և նա կտեսնիվայրընթաց աստիճաններով, այնպես որ անխուսափելի հետևանքը կլինի ընդհանուր նախածնողի փոփոխված հաջորդների առանձնանալը, նրանց կարելի է դասավորել ստորադաս նշանակություն ունեցող խմբերի վերածվելը։ Դիագրամի վերին գծի վրա գտնվող յուրաքանչյուր տառ նշանակում է մի սեռնշանակության խմբերով։ Այդ դասակարգումը կամայական չէ, որ պարփակում ինչպես կամայական է մի քանի տեսակներ. այդ վերին գծի վրա տեղավորված բոլոր սեռերը միասին կազմում են մի դաս, որովհետև առաջացել են մի ընդհանուր նախահորից և այդ պատճառով նրանից ժառանգել են մի ինչ֊որ ընդհանուր բան։ Բայց նույն հիման վրա էլ ձախակողմյան երեք սեռերըօրինակ, որոնք անհամեմատ ավելի շատ ընդհանուր գծեր ունեն միմյանց հետաստղերի խմբավորումը համաստեղություններում։ Խմբերի գոյությունը պարզ նշանակություն կունենար, կազմում են եթե մի ենթաընտանիքխումբը հարմարված լիներ բացառապես ցամաքային կյանքի համար, տարբեր այն ենթաընտանիքիցիսկ մյուսը՝ ջրային, որը բովանդակում է երկու աջակողմ յան ամենամոտ սեռերը, որոնք իրենց հատկանիշներով հեռացել են ընդհանուր նախածնողից զարգացման հինգերորդ ստադիայում։ Այս հինգ սեռերը նույնպես շատ ընդհանուր բան ունեն միմյանց հետմեկը մսեղեն սնունդ գործածելու համար, մյուսը՝ բուսական նյութեր և այլն. բայց ավելի պա կասիրականության մեջ դրությունը բոլորովին այլ է, քան յուրաքանչյուր ենթաընտանիքի սեռերը և միասին կազմում են մի ընտանիք, որը տարբերվում որովհետև լավ հայտնի է ավելի վաղ ժամանակաշրջանում հեռացած ավելի ևս աջակողմյան երեք սեռ ընդգրկող ընտանիքից։ A-ից առաջացած բոլոր սեռերը կազմում են կարգ, որը թե ինչպես հաճախ նույնիսկ մի ենթախմբի անդամները տարբերվում է նրանից, որն ընդգրկում է I-ից առաջացած սեռերը։ Այսպիսով մենք այստեղ ունեք տեսակներ, որոնք առաջացել են ընդհանուր նախահորից միմյանցից իրենց կենցաղով։ Երկրորդ և չորրորդ գլուխներում խոսելով փոփոխականության և խմբավորվում են սեռերի մեջբնական ընտրության մասին, սեռերը՝ ենթաընտանիքներիես աշխատել եմ ցույց տալ, ընտանիքների և կարգերի մեջոր յուրաքանչյուր երկրի սահմաններում ամենից ավելի փոփոխական են լայն կերպով տարածված ու սովորական ձևերը, բոլորը միասին՝ մի մեծ այսինքն յուրաքանչյուր դասի մեջ։ Իմ կարծիքով, սրանով է բացատրվում սեռային ընդարձակ խմբերի մեջ օրգանիզմների բնական ստորադասման կարևոր փաստըգերիշխող տեսակները։ Այս կերպ առաջացող տարատեսակները կամ սկզբնավորվող տեսակները վերջիվերջո դառնում են նոր, մի փաստառանձնացած տեսակներ, որն իր սովորական լինելու պատճառով միշտ չէվերջիններս ժառանգականության օրենքով ձգտում են առաջացնել նոր և գերիշխող տեսակներ։ Հետևաբար, որ իր վրա բավականաչափ ուշադրություն է գրավում։ Ոչ մի կասկած չկաայժմյան ընդարձակ խմբերը, որ օրգանիզմները այլ առարկաների նման կարող որոնք ընդգրկում են դասակարգվել զանազան կերպովգերիշխող շատ տեսակներ, այն է՝ կամ արհեստականորենձգտում են զարգանալու, առանձին հատկանիշների հիման վրա, կամ ծավալով շարունակ ավելի բնականորենու ավելի մեծանալու։ Այնուհետև ես աշխատել եմ ցույց տալ, որ յուրաքանչյուր տեսակի փոփոխված հաջորդները ձգտում են բնության տնտեսության մեջ գրավել հնարավորին չափ մեծ թվով բազմազան տեղեր և դրա հետևանքով նրանք երևան են հանում հատկանիշների գումարի հիման վրա։ Մենք գիտենք, օրինակտարամիտման հակում։ Վերջին եզրակացությունը հաստատվում է նրանով, որ այդ ձևով կարելի նկատվում է դասակարգել հանքերը և պարզ մարմինները։ Այդ դեպքումձևերի մեծ բազմազանություն, իհարկեորոնք ամեն մի փոքր շրջանում մտնում են ամենամոտ մրցության մեջ, ոչ ինչպես նաև մի առնչություն չկա դասակարգման և ծննդաբանական հաջորդականության միջևքանի տվյալներով, և ներկայումս անհայտ է, թե ինչի հիման վրա որ վերաբերում են նրանք բաժանվում խմբերի։ Բայց օրգանիզմների վերաբերմամբ բանն այլ կերպ է, որովհետև վերևում շարադրված տեսակետը լիովին համաձայնվում է օրգանիզմները ստորադաս նշանակություն ունեցող խմբերով դասավորելու հետ, և երբեք փորձ չի արվել այլ բացատրություն տալու այդ փաստին։նատուրալիզացիային։

Ինչպես մենք տեսանքԵս աշխատել եմ նաև ցույց տալ, բնախույզներն աշխատում են յուրաքանչյուր դալի տեսակներըոր թվով հետզհետե ավելացող և հատկանիշներով տարամիտվող ձևերն ունեն մշտական ձգտում ճնշելու և մահաջնջման հասցնելու այն ավելի հին ձևերին, սեռերը որոնք հատկանիշներով ավելի քիչ են տարամիտվում և ընտանիքները դասավորելավելի քիչ են կատարելագործվում։ Խնդրում եմ ընթերցողին ուշադրություն դարձնի այն դիագրամին, այսպես կոչվածորը, բնական սիստեմում։ Բայց ի՞նչ ինչպես այդ առաջներն արդեն պարզաբանված է, լուսաբանում է հասկացվում այդ սիստեմի տակ։ Մի քանի հեղինակներ նրա զանազան սկզբունքների ազդեցությունը, և նա կտեսնի, որ անխուսափելի հետևանքը կլինի ընդհանուր նախածնողի փոփոխված հաջորդների առանձնանալը, ստորադաս նշանակություն ունեցող խմբերի վերածվելը։ Դիագրամի վերին գծի վրա նայում են որպես գտնվող յուրաքանչյուր տառ նշանակում է մի պարզ սխեմայիսեռ, որով կարելի որ պարփակում է մի քանի տեսակներ. այդ վերին գծի վրա տեղավորված բոլոր սեռերը միասին դասավորել ամենից ավելի միանման օրգանիզմները և բաժանել ամենից ավելի չնմանվողներըկազմում են մի դաս, կամ այն համարում որովհետև առաջացել են մի արհեստական եղանակ ընդհանուր գրույթները հնարավորին չափ համառոտակի շարադրելու համարք այսինքն մեկ նախադասության մեջ տալ նախահորից և այդ պատճառով նրանից ժառանգել են մի ինչ-որ ընդհանուր հատկանիշներըբան։ Բայց նույն հիման վրա էլ ձախակողմյան երեք սեռերը, օրինակորոնք անհամեմատ ավելի շատ ընդհանուր գծեր ունեն միմյանց հետ, բոլոր կաթնասունների համարկազմում են մի ենթաընտանիք, մյուսի մեջ՝ բոլոր գիշատիչների համարտարբեր այն ենթաընտանիքից, մի ուրիշի մեջ էլ շների սեռի համար որը բովանդակում է երկու աջակողմյան ամենամոտ սեռերը, որոնք իրենց հատկանիշներով հեռացել են ընդհանուր հատկանիշներընախածնողից զարգացման հինգերորդ ստադիայում։ Այս հինգ սեռերը նույնպես շատ ընդհանուր բան ունեն միմյանց հետ, իսկ հետո ավելացնելով մասնավոր սահմանում՝ տալ արդեն շների բայց ավելի պակաս, քան յուրաքանչյուր տեսակի լրիվ նկարագրությունը։ Այդպիսի սիստեմի հարմարությունը ենթաընտանիքի սեռերը և օգտակարությունը իհարկե չի կարելի վիճարկել։ Բայց շատ բնախույզներ կարծում միասին կազմում ենմի ընտանիք, որ բնական սիստեմի տակ պետք որը տարբերվում է ինչ֊որ ավելի մեծ բան հասկանալ. նրանք հավատում վաղ ժամանակաշրջանում հեռացած ավելի ևս աջակողմյան երեք սեռ ընդգրկող ընտանիքից։ A-ից առաջացած բոլոր սեռերը կազմում ենկարգ, որ նրա մեջ արտահայտվում որը տարբերվում է արարչի պլանընրանից, սակայն քանի դեռ չի որոշվածորն ընդգրկում է I-ից առաջացած սեռերը։ Այսպիսով մենք այստեղ ունեք տեսակներ, թե ինչ պետք է հասկանալ արարչի պլան ասելով արդյոք որոշ կարգ ժամանակի ու տարածության որոնք առաջացել են ընդհանուր նախահորից և խմբավորվում են սեռերի մեջ, կամ թե մեկը սեռերը՝ ենթաընտանիքների, ընտանիքների և թե մյուսը միասին կամ էլի որևէ այլ բանկարգերի մեջ, ինձ թվում բոլորը միասին՝ մի մեծ դասի մեջ։ Իմ կարծիքով, սրանով էբացատրվում խմբերի մեջ օրգանիզմների բնական ստորադասման կարևոր փաստը, մի փաստ, որն իր սովորական լինելու պատճառով միշտ չէ, որ այդ ձևով մեր գիտելիքների իր վրա ոչինչ չի ավելանում։ Այնպիսի արտահայտություններըբավականաչափ ուշադրություն է գրավում։ Ոչ մի կասկած չկա, որոնք որ օրգանիզմները այլ առարկաների նման կարող են ավելի կամ պապկաս ծածուկ ձևով կրկնվող դասակարգվել զանազան կերպով, այն հայտնի խոսքերինէ՝ կամ արհեստականորեն, որ ասել է Լիննեյըառանձին հատկանիշների հիման վրա,<ref group="ԱՆՈՒՆՆԵՐԻ ՑԱՆԿ" name=Linne /> թե հատկանիշները չեն որոշում սեռըկամ ավելի բնականորեն, այլ սեռն է որոշում հատկանիշներըհատկանիշների գումարի հիման վրա։ Մենք գիտենք, ըստ երևույթին ցույց են տալիս, որ մեր դասակարգումները ենթադրում են ավելի խոր կապ, քան պարզ նմանություն։ Ես կարծում եմօրինակ, որ այդ այդպես էլ ձևով կարելի է դասակարգել հանքերը և որ ծագման ընդհանրությունըպարզ մարմինները։ Այդ դեպքում, օրգանիզմների մերձավոր նմանության այդ միակ հայտնի պատճառըիհարկե, հենց այն կապն է նրանց ոչ մի առնչություն չկա դասակարգման և ծննդաբանական հաջորդականության միջև, որը մասամբ բացվում և ներկայումս անհայտ է մեր առջև փոփոխությունների զանազան աստիճանները նկատող դասակարգումների միջոցով։, թե ինչի հիման վրա են նրանք բաժանվում խմբերի։ Բայց օրգանիզմների վերաբերմամբ բանն այլ կերպ է, որովհետև վերևում շարադրված տեսակետը լիովին համաձայնվում է օրգանիզմները ստորադաս նշանակություն ունեցող խմբերով դասավորելու հետ, և երբեք փորձ չի արվել այլ բացատրություն տալու այդ փաստին։

Ինչպես մենք տեսանք, բնախույզներն աշխատում են յուրաքանչյուր դասի տեսակները, սեռերը և ընտանիքները դասավորել, այսպես կոչված, բնական սիստեմում։ Բայց ի՞նչ է հասկացվում այդ սիստեմի տակ։ Մի քանի հեղինակներ նրա վրա նայում են որպես մի պարզ սխեմայի, որով կարելի է միասին դասավորել ամենից ավելի միանման օրգանիզմները և բաժանել ամենից ավելի չնմանվողները, կամ այն համարում են մի արհեստական եղանակ ընդհանուր գրույթները հնարավորին չափ համառոտակի շարադրելու համար, այսինքն մեկ նախադասության մեջ տալ ընդհանուր հատկանիշները, օրինակ, բոլոր կաթնասունների համար, մյուսի մեջ՝ բոլոր գիշատիչների համար, մի ուրիշի մեջ էլ շների սեռի համար ընդհանուր հատկանիշները, իսկ հետո ավելացնելով մասնավոր սահմանում՝ տալ արդեն շների յուրաքանչյուր տեսակի լրիվ նկարագրությունը։ Այդպիսի սիստեմի հարմարությունը և օգտակարությունը իհարկե չի կարելի վիճարկել։ Բայց շատ բնախույզներ կարծում են, որ բնական սիստեմի տակ պետք է ինչ-որ ավելի մեծ բան հասկանալ. նրանք հավատում են, որ նրա մեջ արտահայտվում է արարչի պլանը․ սակայն քանի դեռ չի որոշված, թե ինչ պետք է հասկանալ արարչի պլան ասելով արդյոք որոշ կարգ ժամանակի ու տարածության մեջ, կամ թե մեկը և թե մյուսը միասին կամ էլի որևէ այլ բան, ինձ թվում է, որ այդ ձևով մեր գիտելիքների վրա ոչինչ չի ավելանում։ Այնպիսի արտահայտությունները, որոնք նման են ավելի կամ պակաս ծածուկ ձևով կրկնվող այն հայտնի խոսքերին, որ ասել է Լիննեյը,<ref group="ԱՆՈՒՆՆԵՐԻ ՑԱՆԿ" name=Linne /> թե հատկանիշները չեն որոշում սեռը, այլ սեռն է որոշում հատկանիշները, ըստ երևույթին ցույց են տալիս, որ մեր դասակարգումները ենթադրում են ավելի խոր կապ, քան պարզ նմանություն։ Ես կարծում եմ, որ այդ այդպես էլ է և որ ծագման ընդհանրությունը, օրգանիզմների մերձավոր նմանության այդ միակ հայտնի պատճառը, հենց այն կապն է նրանց միջև, որը մասամբ բացվում է մեր առջև փոփոխությունների զանազան աստիճանները նկատող դասակարգումների միջոցով։ Այժմ ծանոթանանք դասակարգության կանոններին և այն դժվարություններին, որոնք առաջանում են այն տեսակետի պատճառով, որ դասակարգությունը կամ բացահայտում է ստեղծագործության մի ինչ֊որ անիմանալի պլան, կամ պարզապես ներկայացնում է մի սխեմա ընդհանուր դրույթներ շարադրելու համար և միմյանց հետ ամենից ավելի նման ձևերը զետեղելու համար։ Կարելի է կարծել, և, նախկին ժամանակում իսկապես այդպես էլ կարծում էին, որ դասակարգության մեջ ամենամեծ նշանակություն ունեն կառուցվածքի այն առանձնահատկությունները, որոնք իրենցով որոշում են յուրաքանչյուր էակի կենցաղը և գրաված ընդհանուր տեղը բնության տնտեսության մեջ։ Ոչինչ չի կարող ավելի սխալ լինել, քան այդ տեսակետը։ Ոչ ոք չի համարի, որ մկան և սրնչակի, դյուգոնի և կետի, կետի և ձկան արտաքին նմանությունն ունի որևէ նշանակություն։ Այդպիսի նմանությունը, ինչքան էլ նա սերտորեն կապված է այդ էակների ամբողջ կյանքի հետ, միայն որպես «հարմարողական կամ անալոգիական հատկանիշների» նշանակություն ունի և մենք դեռ կվերադառնանք այդպիսի նմանության վերլուծությանը։ Նույնիսկ կարելի է որպես ընդհանուր կանոն ընդունել, որ օրգանիզմի մի որևէ մաս որքան քիչ է կապված կենցաղի առանձնահատկությունների հետ, այնքան ավելի մեծ նշանակություն է ստանում դասակարգության համար։ Օրինակ, Օուենը<ref group="ԱՆՈՒՆՆԵՐԻ ՑԱՆԿ" name=Owen /> խոսելով դյուգոնի մասին, նկատում է. «Քանի որ վերարտադրողական օրգանները շատ հեռավոր առնչություն ունեն կենդանու կենցաղի և կերի հետ, ես նրանը նրանց միշտ համարել եմ այնպիսի օրգաններ, որոնք պարզորոշ ցուցում են տալիս կենդանու իսկական ազգակցության մասին։ Քիչ հավանական է, օր այդ օրգանների ձևափոխությունների մեջ մենք խառնենք պարզապես հարմարողական հատկանիշների ու էական հատկանիշների առանձնահատկությունները»։ Ինչքա՜ն զարմանալի է բույսերի նկատմամբ, որ նրանց վեգետատիվ օրգանները, որոնցից կախված է թե նրանց սննդառությունը և թե կյանքը, փոքր նշանակություն ունեն դասակարգման համար, մինչդեռ նրանց վերարտադրության օրգաններն իրենց արտադրած սերմի և սաղմի հետ միասին հսկայական կարևորություն ունեն։ Նույնն է նաև վերևում քննված մի քանի մորֆոլոգիական առանձնահատկությունների նկատմամբ, որոնք ֆունկցիոնալ տեսակետից կարևոր չեն, բայց, ինչպես մենք տեսանք, հաճախ մեծ ծառայություն են մատուցում դասակարգությանը։ Դա պայմանավորվում է նրանց կայունությամբ մերձավոր շատ խմբերի մոտ, իսկ նրանց կայունությունն իր հերթին կախված է նրանից, որ բնական ընտրությունը չի պահպանում և չի ուժեղացնում նրանց շեղումները, որովհետև նրա ազդեցությունը տարածվում է միայն սպասարկու առանձնահատկությունների վրա։

Այնուհետև, ոչ ոք չի ասի, որ թերաճ կամ ատրռֆիայի ատրոֆիայի ենթարկված օրգաններն ունեն բարձր ֆիզիոլոգիական նշանակություն կամ մեծ դեր են կատարում օրգանիզմների կյանքում. սակայն ոչ մի կասկած չկա, որ նման վիճակում գտնվող օրգանները հաճախ մեծ նշանակություն ունեն դասակարգման համար։ Ոչ ոք չի վիճարկի, որ մատղաշ որոճողի վերին ծնոտում թերաճ ատամները և նրանց վերջավորությունների մի քանի թերաճ ոսկորները էական են որոճողների և հաստակաշիների մոտ ազգակցությունը ապացուցելու համար։ Ռոբերտ Բրոունը<ref group="ԱՆՈՒՆՆԵՐԻ ՑԱՆԿ" name=Brown /> խիստ պնդել է, որ թերաճ ծաղիկների դիրքադրությունը շատ կարևոր է հացազգիների դասակարգման համար։

Կարելի էր բերել բազմաթիվ օրինակներ, որ այն հատկանիշները, որոնք վերցված են շատ կասկածելի ֆիզիոլոգիական նշանակություն ունեցող մասերից, բոլորի գնահատությամբ շատ պիտանի են ամբողջ խմբերի բնութագրման համար։ Օրինակ, քթանցքներից դեպի բերանի խոռոչը տանող բաց անցքի ներկայությունը կամ բացակայությունը, ըստ Օուենի,<ref group="ԱՆՈՒՆՆԵՐԻ ՑԱՆԿ" name=Owen /> միակ հատկանիշն է, որով անպայման զատվում են ձկները սողուններից, սողուններից․ այդպիսին են՝ պարկավորների ստորին ծնոտի անկյան շեղումը, շեղումը․ միջատների թևերը ծալելու եղանակը, եղանակը․ որոշ ջրիմուռների գույնը, գույնը․ հացազգիների ծաղկի որոշ մասերի վրա մազմզուկները. ողնաշարավորների մաշկային գոյացումների՝ փետուրների և մազերի բնույթը։ Եթե բադակտուցը մազերի փոխարեն ծածկված լիներ փետուրներով, ապա այդ արտաքին և քիչ նշանակություն ունեցող հատկանիշը բնախույզների կողմից կհամարվեր մի կարևոր միջոց այդ տարօրինակ էակի և թռչունների ազգակցության աստիճանը որոշելու համար։

Դասակարգման համար անկարևոր առանձնահատկությունների այդպիսի նշանակությունը կախված է գերազանցապես նրանց հարաբերակցությունից ավելի կամ պակաս կարևոր այլ առանձնահատկությունների հետ։ Իսկ առանձնահատկությունների կամ հատկանիշների ամբողջ գումարի նշանակությունը բնապատմության մեջ ինքնըստինքյան ակներև է։ Ուրեմն, ինչպես այդ հաճախ նշվել է, տեսակը կարող է տարբերվել իր մերձավորներից շատ հատկանիշներով, որոնք թե ֆիզիոլոգիական տեսակետից կարևոր են և թե ընդհանրապես ցայտուն կերպով են արտահայտված, բայց և այնպես մեզ թողել են կասկածանքի մեջ այն հարցի վերաբերմամբ, թե սիստեմի մեջ որտեղ պետք է զետեղել նրան։ Այստեղից էլ հայտնի է դարձել, որ մի հատկանիշի վրա հիմնված դասակարգությունը, ինչքան էլ հատկանիշը կարևոր լինի, միշտ սխալական է չինումլինում, որովհետև չկա կազմվածքի մի այնպիսի գիծ, որը շարունակ անփոփոխ լիներ։ Հատկանիշների գումարի նշանակությունը, նույնիսկ այն դեպքում, երթ նրանց մեջ ոչ մեկը էական չէ, բացատրում է մեզ Լիննեյի<ref group="ԱՆՈՒՆՆԵՐԻ ՑԱՆԿ" name=Linne /> արտահայտած այն աֆորիզմը, որ ոչ թե հատկանիշներն են որոշում սեռը, այլ սեռը՝ հատկանիշները, որովհետև, ինչպես թվում է, այդ աֆորիզմը բխում է նմանության այնպիսի անկարևոր շատ գծերի նշանակության գնահատումից, որոնք չափազանց թույլ են, որպեսզի կարողանային սահմանման ենթարկվել։ Malpighiaceae-ներին պատկանող մի քանի բույսեր տալիս են լրիվ և թերազարգացած ծաղիկներ, ծաղիկներ․ վերջինների մոտ, ինչպես նկատում է Ա. դը-Ժյուսյեն,<ref group="ԱՆՈՒՆՆԵՐԻ ՑԱՆԿ" name=Jussien /> «տեսակի, սեռի, ընտանիքի և դասի հատկանիշների մեծ մասն անհետանում է, և այսպիսով նրանք ծիծաղում են մեր դասակարգության վրա»։ Բայց Aspicarpa-ն թեև մի քանի տարի շարունակ Ֆրանսիայում տվել է միայն այնպիսի թերազարգացած ծաղիկներ, որոնք բազմաթիվ ամենակարևոր առանձնահատկություններով զարմանալիորեն այնպես տարբերվում էին այն ընտանիքի իսկական տիպից, որին նա պատկանում է։ Ռիշարը,<ref group="ԱՆՈՒՆՆԵՐԻ ՑԱՆԿ" name=Richard>'''Ռիշար''' (Richard Louis-CIaude-Marie)։— Բուսաբան Ֆրանսիայում (1754—1821)։ Կատարել է ճանապարհորդություններ ֆրանսիական Գվիանայում, Անտիլյան կղզիներում և Մեքսիկական ծովածոցի կղզիներում։ 1789 թվականին վերադարձել է Ֆրանսիա և իր հետ բերել է նոր և հազվագյուտ բույսերի մեծ հավաքածուներ։ Գրել է մի շարք բուսաբանական աշխատություններ։</ref> համաձայն Ժյուսյեի դիտողության, այնուամենայնիվ խորաթափանց կերպով եկել է այն եզրակացության, որ այդ սեռը դարձյալ պետք է մնա Malpighiaceae-ների մեջ։ Այս դեպքը լավ պարզաբանում է մեր դասակարգումների ոգին։

Գործնականում բնախույզները, երբ աշխատում են, հոգ չեն տանում այն հատկանիշների ֆիզիոլոգիական նշանակության մասին, որոնց օգտագործում են խմբի բնութագրման համար կամ որևէ յուրահատուկ տեսակ բնորոշելու համար։ Եթե նրանք գտնում են քիչ թե շատ միանման հատկանիշ, որն ընդհանուր է որոշ ձևերի մեծ թվի համար և չի հանդիպում մյուսների մոտ, նրանք օգտագործում են այդ հատկանիշը՝ մեծ նշանակություն տալով նրան, իսկ եթե նա հատուկ է քիչ թվով ձևերի, այդ դեպքում նրան տալիս են երկրորդական նշանակություն։ Մի քանի բնախույզներ, լայն կերպով ընդունել են այդ սկզբունքը, և ոչ ոք այդ այնպես պարզորոշ կերպով չի արտահայտել, ինչպես հիանալի բուսաբան Ավգուստ Սենտ-Իլերը։<ref group="ԱՆՈՒՆՆԵՐԻ ՑԱՆԿ" name=Saint_Hillare /> Եթե զանազան ոչ էական հատկանիշներ միշտ միասին են հանդիպում, ապա թեկուզ նրանց միջև կապ գտնված չլինի էլ, նրանց առանձին նշանակություն է վերագրվում։ Քանի որ կենդանիների խմբերի մեծամասնության մոտ զանազան կարևոր օրգանները, ինչպիսիք են արյան շրջանառության, շնչառության և բազմացման օրգանները, լինում են թե քիչ միանման, նրանց շատ պիտանի են համարում դասակարգության նպատակների համար, համար․ բայց մի քանի խմբերում կենդանու կյանքի համար առաջնակարգ նշանակություն ունեցող այդ բոլոր օրգանները, ինչպես նկատված է, հանդիսանում են միանգամայն երկրորդական նշանակություն ունեցող հատկանիշներ։ Այսպես, վերջերս Ֆրից Մյուլլերը<ref group="ԱՆՈՒՆՆԵՐԻ ՑԱՆԿ" name=Mueller_Fritz /> ցույց է տվել, որ խեցեմորթների միևնույն խմբում Cypridina-ն սիրտ ունի, մինչդեռ երկու շատ մերձավոր սեռերը՝ Cypris-ը և CytliereaCytherea-ն այդ օրգանը չունեն. Cypridina-ի մի տեսակը ունի լավ զարգացած խռիկներ, մյուսը զուրկ է դրանցից։

Քանի որ բնական դասակարգումը, իհարկե, ընդգրկում է բոլոր հասակները, ապա մեզ համար հասկանալի է, թե ինչու սաղմից վերցրած հատկանիշները նույնպես կարևոր են, ինչպես որ նրանք, որոնք վերցվում են չափահաս կենդանուց։ Բայց դրա փոխարեն սովորական տեսակետից ամենևին պարզ չէ, թե ինչու սաղմի կառուցվածքն ավելի կարևոր է դասակարգման ն պատ ակների նպատակների համար, քան չափահաս օրգանիզմի կառուցվածքը, որն էլ հենց որոշակի տեղ է գրավում բնության տնտեսության մեջ։ Սակայն այն, որ սաղմնային հատկանիշները բոլորից ամենակարևորներն են, վճռականորեն պաշտպանել են այնպիսի մեծ բնախույզներ, ինչպես Միլն Էդվարդսը<ref group="ԱՆՈՒՆՆԵՐԻ ՑԱՆԿ" name=Edwards /> և Ագասսիսը<ref group="ԱՆՈՒՆՆԵՐԻ ՑԱՆԿ" name=Agassis /> և այդ ուսմունքն ընդհանուրի կողմից ընդունվել է և համարվում է որպես ճշմարտություն։ Այնուամենայնիվ սաղմնային հատկանիշների նշանակությունը երբեմն չափազանցվել է, որովհետև նրանցից չեն բացառվել թրթուրների հարմարեցման առանձնահատկությունները, և որպեսզի ապացուցի այդ, Ֆրից Մյուլլերը<ref group="ԱՆՈՒՆՆԵՐԻ ՑԱՆԿ" name=Mueller_Fritz /> բացառապես այդ հատկանիշների վրա է կառուցել խեցեմորթների ընդարձակ դասի սիստեմատիկան, որը և անբնական է ստացվել։ Ընդհանրապես կասկած չի կարող լինել, որ սաղմնային հատկանիշները, բացառությամբ թրթուրայինների, հսկայական նշանակություն ունեն ոչ միայն կենդանիների, այլև բույսերի դասակարգության համար։ Ծաղկավոր բույսերի գլխավոր ստորաբաժանումները հիմնված են սաղմի տարբերությունների, շաքիլների թվի և դիրքադրության և արմատիկի ու մատաղ առանցքի զարգացման եղանակի վրա։ Մենք հենց հիմա կտեսնենք, թե ինչու այդ հատկանիշները դասակարգության մեջ ունեն այդպիսի մեծ նշանակություն, եթե միայն ուշադրության առնենք, որ բնական սիստեմները կառուցված են ծննդաբանական սկզբունքի վրա։

Վերջապես, ինչ վերաբերում է տեսակների զանազան խմբերի համեմատական նշանակությանը, ինչպիսիք են կարգերը, ենթակարգերը, ընտանիքները, ենթաընտանիքները և սեռերը, ըստ երևույթին, գոնե ներկայումս, բոլորովին կամայական են։ Մի քանի ականավոր բուսաբաններ, ինչպես մ-ր Բենտամը<ref group="ԱՆՈՒՆՆԵՐԻ ՑԱՆԿ" name=Bentham /> և ուրիշներ, համառորեն պնդել են այդ խմբերի կամայական նշանակության վրա։ Բույսերի և միջատների համար կարելի է բերել այն օրինակները, որ պրակտիկ բնախույզների կողմից սկզբում միայն որպես սեռային ճանաչված խումբը հետո բարձրացվել է մինչև ենթաընտանիքի և ընտանիքի նշանակության, նշանակության․ և այդ տեղի է ունեցել ոչ թե այն պատճառով, որ հետագա հետազոտությունները հայտնաբերել են սկզբից բաց թողնված կառուցվածքային կարևոր առանձնահատկություններ, այլ այն պատճառով, որ ժամանակի ընթացքում հայտնաբերվել են բազմաթիվ տեսակներ, 'որոնք ո։նեն ունեն թույլ կերպով զանազանվող տարբերությունների աստիճաններ։

Սակայն ես պետք է իմ միտքն արտահայտեմ ավելի լրիվ կերպով։ Ես կարծում եմ, որ մի դասի սահմաններում միմյանց հետ համապատասխան ստորադասման ու հարաբերակցության մեջ գտնվող խմբերի '''կառուցումը''' բնական լինելու համար՝ պետք է լինի խիստ ծննդաբանական. բայց տարբերությունների '''չափերը''' զանազան ճյուղերի և խմբերի մեջ, որոնք չնայած գտնվում են իրենց ընդհանուր արտադրողի նկատմամբ միևնույն ազգակցության աստիճանի վրա, կարող են մեծ չափով տարբերվել, որովհետև այգ այդ չափերը կախված֊ կախված են տվյալ խմբերի անցած փոփոխությունների զանազան աստիճաններից. և դա արտահայտվում է ձևերի տեղաբաշխմամբ զանազան սեռերի, ընտանիքների, ենթակարգերի և կարգերի մեջ։ Ընթերցողին ավելի հասկանալի կլինի, թե դրա տակ ինչ է հասկացվում, եթե նեղություն հանձն առնի դիմելու այն դիագրամին, որը կցված է չորրորդ գլխին։ Ենթադրենք, թե A—L տառերը նշանակում են ազգակից սեռերը, որոնք գոյություն են ունեցել սիլուրյան դարաշրջանի ընթացքում և ծագում են. առել է՛լ ավելի հին ձևերից։ Այդ սեռերից երեքի (A, F և I) մեջ մի տեսակը պահպանել է իր փոփոխված հաջորդներին մինչև մեր օրերը, և այդ հաջորդները ներկայացված են տասն և հինգ սեռերով (<math>a^{14}—z^{14}</math>), որոնք նշված են ամենավերին հորիզոնական գծի վրա։ Մեր վերցրած յուրաքանչյուր տեսակի բոլոր այդ փոփոխված հաջորդները արյունակցությամբ կամ ծագմամբ գտնվում են ազգակցության մի աստիճանի վրա, և փոխաբերաբար նրանց կարելի է անվանել միլիոներորդ աստիճանի հորեղբորորդիներ. բայց նրանք ուժեղ կերպով և շատ տարբեր աստիճանով զանազանվում են միմյանցից։ A-ից առաջացած ձևերը բաժանվել են այժմ երկու կամ երեք ընտանիքի, որոնք կազմում են մի որոշակի կարգ՝ բաժանված նրանից, որը առաջացել է I-ից, նույնպես բաժանվելով երկու ընտանիքի։ A-ից առաջացած գոյություն ունեցող տեսակները չեն կարող զետեղել մի սեռի մեջ նախածնողական A-ի հետ միասին, ճիշտ այնպես, ինչպես I-ից առաջացած տեսակները չեն կարող զետեղվել մի սեռի մեջ I-ի հետ միասին։ Բայց գոյություն ունեցող <math>F^{14}</math> սեռը, ինչպես կաrելի է ենթադրել փոփոխվել է միայն թույլ աստիճանով և կարող է համատեղվել F նախածնողական սեռի հետ, որի օրինակ են հանդիսանում դեռ գոյություն ունեցող սակավաթիվդ սակավաթիվ սիլուրյան. սեռերը։ Այսպիսով, մեկը մյուսի հետ միևնույն արյունակցական ազգակցության աստիճանի վրա գտնվող օրգանիզմների միջև եղած տարբերությունների համեմատական նշանակությունը չափազանց տարբեր է դարձել։ Սակայն նրանց ծննդաբերական '''հարաբերակցությունը''' մնացել է միանգամայն միանման ոչ միայն ներկայումս, այլև նրանց զարգացման յուրաքանչյուր հաջորդական ժամանակաշրջանում։ A-ի փոփոխված բոլոր հաջորդները ժա- ռանգել ժառանգել են մի ինչ որ ընդհանուր բան իրենց ընդհանուր նախածնողից, ճիշտ այնպես, ինչպես որ I-ի հաջորդները, և այդպես կլինի հաջորդների յուրաքանչյուր ստորադաս ճյուղի հետ ամեն մի հաջորդական ստադիայի վրա։ Սակայն, եթե մենք ենթադրենք, թե A-ի կամ I-ի որևէ հաջորդ այնքան է փոխվել, որ կորցրել է իր ազգակցության բոլոր հետքերը, այդ դեպքում նրա տեղն էլ բնական սիստեմում կկորչեր, որն ըստ երևույթին իրոք տեղի է ունեցել այժմ ապրող էակներից մի քանիսի հետ։ F սեռի բոլոր հաջորդներն իրենց զարգացման ամբողջ գծի ընթացքում, ինչպես ենթադրվում է, շատ քիչ են փոփոխվել և կազմում են մի սեռ։ Բայց այդ սեռը, թեև խիստ մեկուսի է կանգնած, դեռևս գրավում է իր իսկական միջակա դրությունը։ Խմբերի պատկերը այն ձևով, ինչպես այդ տրված է դիագրամի հարթության վրա, չափազանց պարզ է, որովհետև ճյուղերը տարածվել են բոլոր ուղղություններով։ Եթե խմբերի անունները գրելու լինենք պարզապես մի շարքում, այդ դեպքում խմբերի մասին պատկերացումն ավելի ևս պակաս բնական կլիներ, և հանրահայտ է, որ հարթության վրա մի շարքի մեջ անհնարին է ներկայացնել նույնիսկ այն հարաբերակցությունները, որոնց մենք հանդիպում ենք բնության մեջ միևնույն խմբի էակների միջև։ Այսպիսով, բնական սիստեմը ներկայացնում է էակների ծննդաբանական դասավորումը, ինչպես տոհմաբանական ծառի մեջ, բայց զանազան խմբերի անցած փոփոխությունների չափն արտահայտվում է նրանց զանազան, այսպես կոչված, սեռերի, ենթաընտանիքների, ընտանիքների, ենթակարգերի, կարգերի և դասերի վրա տեղաբաշխությամբ։

Դասակարգության մասին այդ տեսակետը արժանի է, որպեսզի պարզաբանված վինի լինի լեզուների բնագավառից վերցված մի օրինակով։ Եթե մենք ունենայինք մարդկային ցեղի լիակատար ծննդաբանությունը, ապա զանազան տոհմերի տոհմաբանական դասավորումը կտար նաև աշխարհի բոլոր երկրներում գործածվող զանազան լեզուների լավագույն դասակարգումը. դա կլիներ միակ հնարավոր սիստեմը բոլոր անհետացած լեզուները և բոլոր անցումային, թեթևակի տարբերվող բարբառները մտցնելու համար։ Բայց կարող է պատահել, որ հին լեզուներից մի քանիսը շատ քիչ են փոփոխվել և սկիզբ են տվել սակավաթիվ նոր լեզուների, մինչդեռ մյուսները շատ ուժեղ կերպով են փոփոխվել՝ նայած միմյանց հետ ծագման տեսակետից կապված զանազան տոհմերի տարաբնակմանը, մեկուսացմանը և քաղաքակրթության աստիճանին, և բազմաթիվ նոր բարբառների ու լեզուների սկիզբ են տվել։ Միևնույն արմատից առաջացած լեզուների միջև տարբերության զանազան աստիճանները կարող են արտահայտվել ստորադաս նշանակության խմբեր սահմանելով. բայց և այնպես կառուցման ճիշտ կամ միակ հնարավոր սիստեմը պետք է լինի ծննդաբանականը. և նա կլիներ ամենախիստ իմաստով բնական, որովհետև, նա կարող էր միմյանց հետ կապել բոլոր լեզուները՝ ինչպես անհետացածները, այնպես էլ արդիականները, հիմնվելով նրանց սերտ ազգակցության վրա, կներկայացնի յուրաքանչյուր լեզվի տոհմագրությունը և ծագումը։

Այս տեսակետը հաստատելու համար վերցնենք այն տարատեսակների դասակարգումը, որոնց մասին մենք գիտենք կամ ենթադրում ենք, որ նրանք առաջացել են մի տեսակից։ Նրանք խմբավորվում են, կազմելով տեսակներ ճիշտ այնպես, ինչպես ենթատարատեսակները մտնում են բուն տարատեսակների կազմի մեջ, իսկ որոշ դեպքերում, օրինակ ընտանի աղավնու նկատմամբ, կարելի է սահմանել տարբերությունների նաև այլ աստիճաններ, այսինքն այդ ժամանակ հետևում են մոտավորապես հենց նույն կանոններին, ինչ որ տեսակների դասակարգման դեպքում։ Հեղինակները պնդել են, որ անհրաժեշտ է տարատեսակները դասավորել բնական, այլ ոչ թե արհեստական սիստեմ ովսիստեմով. օրինակ, մեզ նախազգուշացնում են չմիացնել անանասի երկու տարատեսակները միայն այն հիման վրա, որ երկուսի պտուղները շատ մեծ նմանություն ունեն, թեև պտուղն է ամենակարևոր մասը. ոչ ոք չի միացնի շվեդական և սովորական գոնգեղները, թեև նրանց հաստացած ուտելի ցողուններն այնքան նման են միմյանց։ Ինչ մաս որ ամենից ավելի կայուն է լինում, այն էլ օգտագործում են տարատեսակների դասակարգման համար։ Այսպես, հայտնի գյուղատնտես Մարշալը<ref group="ԱՆՈՒՆՆԵՐԻ ՑԱՆԿ" name=Marshall /> ասում է, որ եղջյուրներն այդ տեսակետից շատ օգտակար են, երբ գործ ունենք խոշոր եղջերավոր անասունների հետ, որովհետև նրանք ավելի քիչ փոփոխական են, քան մարմնակազմը, գույնը և այլն, այլն․ ընդհակառակը, երբ գործ ունենք ոչխարների հետ, եղջյուրները քիչ պիտանի են, որովհետև քիչ կայուն են։ Տարատեսակների դասակարգման վերաբերմամբ ես համոզված եմ, որ եթե մենք ունենայինք նրանց տոհմագրությունը, այդ դեպքում ծննդաբանական դասակարգությունը ամենուրեք մյուսներից գերադասելի կլիներ, և որոշ դեպքերում այդ ուղղությամբ փորձեր իրոք արվել են։ Որովհետև մենք կարող ենք վստահ լինել, որ փոփոխությունները մեծ լինեն, թե փոքր, մենք ժառանգականության սկզբունքի ուժով կմիացնենք այնպիսի ձևեր, որոնք ամենամեծ թվով շփման կետերով միմյանց մոտ են։ Այսպես, ինչ վերաբերում է թուրման աղավնիներին, թեև նրանց ենթատարատեսակներից մի քանիսը տարբերվում են մեկը մյուսից այնպիսի կարևոր հատկանիշով, ինչպիսին է կտուցի երկարությունը, սակայն բոլորը միասին միանում են իրենց գլխկոնձի տալու սովորության հետևանքով, հետևանքով․ բայց կարճակտուց ձևը համարյա կամ բոլորովին կորցրել է այդ սովորությունը, չնայած դրան, մենք այսու հանդերձ առանց տատանվելու նրան թողնում ենք միևնույն խմբում, որովհետև նա մոտ է մնացածներին արյունակցությամբ և մի քանի տեսակետներից նրանց նման է։

Ինչ վերաբերում է բնական վիճակում եղած տեսակներին, ապա նրանց վերաբերմամբ յուրաքանչյուր բնախույզ իրականում իր դասակարգության մեջ մտցրել է նրանց ծագումը, որովհետև սիստեմի հենց առաջին աստիճաններում՝ տեսակների դասակարգության մեջ մտցված են երկու սեռեր, իսկ այն, թե ինչքան խիստ կերպով նրանք տարբերվում են իրարից նույնիսկ էական գծերով, լավ հայտնի է ամեն մի բնախույզի, բնախույզի․ հազիվ թե կարելի է որևէ ընդհանուր բան գտնել մի քանի փնջոտնյա խեցգետինների չափահաս արուների և հերմաֆրոդիտների միջև, բայց ոչ ոք չի էլ մտածի նրանց անջատման մասին։ Հենց որ հայտնի է դարձել, որ խոլորձիների երեք ձևերը՝ MonacehanthusMonachanthus-ը, Myanthus-ը և Catasetum-ը, որոնք մինչ այդ վերագրում էին երեք տարբեր սեռերի, երբեմն զարգանում են միևնույն բույսի վրա, անմիջապես սկսել են նրանց համարել տարատեսակներ, իսկ ներկայումս ես կարողացա ապացուցել, որ դրանք միևնույն տեսակի արական, իգական և հերմաֆրոդիտ ձևերն են։ Բնախույզը մի տեսակի է վերագրում միևնույն անհատի թրթուրային զանազան ստադիաները, ինչքան էլ որ նրանք ուժեղ կերպով տարբերվեն միմյանցից ու չափահաս կենդանուց, և ճիշտ այդպես էլ վարվում են, այսպես կոչված, Ստենստրուպի<ref group="ԱՆՈՒՆՆԵՐԻ ՑԱՆԿ" name=Steenstrup>'''Ստենստրուպ''' (Steenstrup Johann Jabet Smitt)։— Կենդանաբան և հնագետ Դանիայում (1813—1897)։ Հայտնի է դարձել սերունդների հերթափոխության հարցի, ինչպես նաև գլխոտանի կակղամորթների և ստորակարգ մակաբույծ խեցգետինների վերաբերյալ աշխատություններով։</ref> հերթափոխող սերունդների հետ, որոնք որոշ տեխնիկական իմաստով միայն կարող են ընդունվել որպես մի անհատ։ Նա որոշ տեսակի մեջ մտցնում է թե այլանդակությունները և թե շեղումները ոչ թե ծնողական ձևերի հետ նրանց ունեցած մասնակի նմանության հիման վրա, այլ այդ ձևից նրանց ունեցած ծագման հիման վրա։

Մենք կարող ենք հասկանալ, թե ինչու տեսակը կամ տեսակների խումբը կարող է զանազան շատ էական առանձնահատկություններով շեղվել մերձավոր ձևերից և այնուամենայնիվ պահպանել իր դրությունը սիստեմի մեջ նրանց կողքին։ Դա կարելի է հանգիստ կերպով ընդունել, և դա հաճախ ընդունվում է, քանի դեռ նույնիսկ անկարևոր հատկանիշների մի բավարար քանակություն դրսևորում է ծագման ընդհանուր, լինելու թաքնված կապը։ Թող երկու ձևերն էլ չունենան ոչ մի ընդհանուր հատկանիշ, բայց եթե նրանց ծայրային ձևերը մեկը մյուսի հետ միանում են միջակա խմբերի շղթայով, մենք իսկույն կարող ենք ընդունել նրանց ծագման ընդհանրությունը և նրանց բոլորին էլ զետեղում ենք մի դասի մեջ։ Գտնելով, որ ֆիզիոլոգիորեն շատ կարևոր օրգանները, այսինքն այնպիսիք, որոնք ծառայում են գոյության ամենատարբեր պայմաններում կյանքի պահպանության համար, սովորաբար շատ կայուն են, մենք նրանց առանձին նշանակություն ենք տալիս, տալիս․ բայց եթե նույն օրգանները մի այլ խմբում կամ խմբի ստորաբաժանման մեջ գտնվում են խիստ փոփոխված դրությամբ, մենք իսկույն ավելի փոքր նշանակություն ենք տալիս նրանց մեր դասակարգության ժամանակ։ Հիմա մենք կհասկանանք, թե ինչու սաղմնաբանական հատկանիշները այդքան մեծ նշանակություն ունեն դասակարգելու ժամանակ։ Աշխարհագրական տարածումը նույնպես կարող է երբեմն օգուտ բերել ընդարձակ սեռերի դասակարգման ժամանակ, որովհետև բոլոր այն տեսակները, որոնք բնակվում են մի որևէ հեռավոր ու մեկուսացած մարզում, ամենայն հավանականությամբ առաջացել են միևնույն նախածնողներից։

Վերևում շարադրվածի հիման վրա մեզ հասկանալի պիտի լինի այն վերին աստիճանի կարևոր տարբերությունը, որ կա իսկական նմանության և անալոգ կամ հարմարվողությամբ պայմանավորված նմանության միջև։ Առաջին անգամ Լամարկը<ref group="ԱՆՈՒՆՆԵՐԻ ՑԱՆԿ" name=Lamarck /> ուշադրություն է դարձրել դրա վրա և գտել է իր տաղանդավոր հետևորդին՝ հանձինս Մեկլեյի<ref group="ԱՆՈՒՆՆԵՐԻ ՑԱՆԿ" name=Macleay>'''Մեկլեյ''' (Macleay William Sharp)։— Բուսաբան և կենդանաբան Ավստրալիայում (1792—1865)։</ref> և ուրիշների։ Դյուգոնների և կետերի մարմնի և լողաթևերի նմանվող առջևի վերջավորությունների ձևի մեջ եղած նմանությունը, ինչպես նաև կաթնասունների այդ երկու կարգերի և ձկների միջև նմանությունը անալոգիա է։ Այդպես է նաև մկան և սրնչակի (Sorex) միջև եղած նմանությունը, որոնք պատկանում են տարբեր կարգերի, կամ էլ ավելի մոտ նմանությունը, որի վրա պնդում է մ-ր Մայվարտը,<ref group="ԱՆՈՒՆՆԵՐԻ ՑԱՆԿ" name=Mivart /> մկան և Ավստրալիայի մի փոքրիկ պարկավոր գազանիկի (Antechinus) միջև։ Այդպիսի նմանությունները, իմ կարծիքովդ կարծիքով, կարող են լինել որպես հարմարեցումներ թփուտների և խոտերի խիտ բուսականության միջով միանման շարժումներ կատարելու և դրա հետ միասին թշնամիներից թաքնվելու համար։

Միջատների մեջ այդպիսի անթիվ օրինակներ կան և այդ պատճառով էլ Լիննեյը<ref group="ԱՆՈՒՆՆԵՐԻ ՑԱՆԿ" name=Linne /> խաբվելով արտաքին նմանությունից, Homoptera-նեբից ներից մի միջատի ցեցի տեղ է ընդունել։ Նման մի բան մենք տեսնում ենք նույնիսկ մեր ընտանի ցեղերի մեջ, օրինակ, տարբեր տեսակներից առաջացած չինական բուծարանային խոզի և սովորական խոզի անհատների մարմնի ձևի զարմանալի նմանությունը, կամ միմյանցից որպես տեսակներ տարբերվող սովորական գոնգեղի և շվեդական կերաշաղգամի ցողունների միանման հաստությունը։ Բարակ շների և արշավաձիու միջև եղած նմանությունը հազիվ թե ավելի երևակայական է, քան այն անալոգիաները, որ մի քանի հեղինակներ նշել են խիստ տարբեր կենդանիների միջև։

Համաձայն այն տեսակետի, որ դասակարգման համար հատկանիշների իսկական նշանակությունը չափվում է նրանով, թե նրանք ինչ չափով են ցույց տալիս ծագումը, կարելի է հեշտությամբ հասկանալ թե ինչու անալոգ հատկանիշները կամ հարմարեցման առանձնահատկությունները, կենդանի էակների բարօրության համար շատ կարևոր լինելով հանդերձ, գրեթե ոչ մի նշանակություն չունեն սիստեմատիկի աչքումt աչքում։ Այն կենդանիները, որոնք պատկանում են ծագումով խիստ տարբեր երկու գծերի, կարող են հարմարվել միանման պայմանների և այդ պատճառով ձեռք բերել արտաքին մեծ նմանություն, բայց այդպիսի նմանությունը չի ցույց տալիս արյունակցական ազգակցություն, այլ ավելի շուտ քողարկում է այն։ Այդ պատճառով մենք կարող ենք հասկանալ նաև այն թվացող պարադոքսը, որ միևնույն հատկանիշները անալոգ են լինում, երբ համեմատում ենք միմյանց հետ տարբեր խմբեր, և ցույց են տալիս իսկական հարաբերակցությունը, երբ համեմատում ենք միևնույն խմբի անդամները միմյանց հետ. այսպես, մարմնի ձևը և լողաթևերի նմանվող վերջավորությունները միայն անալոգ հատկանիշներ են, եթե համեմատում ենք կետերին ձկների հետ, որովհետև նրանք երկու դասի մեջ էլ ջրում լողալու համար հարմարեցման առանձնահատկություններ են. բայց երբ համեմատում ենք կետերի ընտանիքի առանձին անդամները միմյանց հետ, այդ դեպքում մարմնի ձևը և լողաթևերի նմանվող վերջավորությունները ներկայացնում են այնպիսի հատկանիշներ, որոնք ցույց են տալիս իսկական նմանությունը, որովհետև այդ առանձնահատկությունները ամբողջ ընտանիքում որոշ սահմաններում այնքան միանման են, որ մենք չենք կարող կասկածել, որ նրանք ժառանգված են մի ընդհանուր նախահորից։ Նույնը վերաբերում է նաև ձկներին։ Կարելի է բերել զարմանալի նմանության բազմաթիվ դեպքեր առանձին մասերի կամ օրգանների վերաբերյալ, որոնք միանգամայն տարբեր օրգանիզմների մոտ հարմարված են միևնույն գործունեության համար։ Լավ օրինակ է ներկայացնում շան և թասմանիական գայլի (Thylacinus) ծնոտների մերձավոր նմանությունը, կենդանիների, որոնք բնական սիստեմում մեկը մյուսից շատ հեռու են կանգնած։ Բայց այդ նմանությունն արտահայտված է, ընդհանուր գծերով, դուրս ցցված ժանիքներում և սեղանատամների կտրող եզրում, որովհետև իրականության մեջ այդ կենդանիների ատամները շատ խիստ կերպով տարբերվում են. այսպես, շունը վերին ծնոտի յուրաքանչյուր կողմից ունի չորս առջևի և միայն երկու ետևի սեղանատամներ, մինչդեռ թասմանիական գայլը՝ երեք առջևի և չորս ետևի սեղանատամներ։ Բացի դրանից, երկու կենդանիների ետևի սեղանատամները խիստ տարբերվում են հարաբերական մեծությամբ և կազմությամբ, չափահաս կենդանու ատամներին նախորդում են նրանցից միանգամայն տարբերվող կաթնատամները։ Կարող են, իհարկե, ժխտել, որ երկու դեպքում էլ այդ կենդանիների ատամները հաջորդական փոփոխությունների բնական ընտրության միջոցով հարմարվել են միսը պատառոտելու համար. բայց եթե այդ ընդունենք մի դեպքում, ապա ինձ համար անհասկանալի է, որ այդ կարելի է ժխտել մյուս դեպքում։ Եվ ես ուրախ եմ, լսելով, որ այնպիսի ականավոր հեղինակությունը, ինչպիսին է պրոֆ. Ֆլոուերը,<ref group="ԱՆՈՒՆՆԵՐԻ ՑԱՆԿ" name=Flower /> եկել է միևնույն եզրակացության։

Քանի որ տարբեր դասերի տեսակները հաջորդական թույլ փոփոխությունների միջոցով հարմարվում են մոտավորապես միանման պայմաններում ապրելուն, օրինակ այս երեք միջավայրերից մեկում՝ ցամաքի վրա, օդի կամ ջրի մեջ ապրելուն, ուստի կարող է պատահել, որ մեզ հաջողվի դրա հի֊ ման հիման վրա հասկանալ, թե ինչու երբեմն թվական զուգահեռություն է նկատվում տարբեր դասերի ենթախմրերի միջև։ Բնախույզը հանդիպելով այդպիսի զուգահեռության, կարող է զանազան դասերում խմբերի նշանակությունը կամայական կերպով ավելացնելով կամ պակասեցնելով (իսկ մեր փորձը մեզ ասում է, որ այդ նշանակության սահմանումը դեռևս միանգամայն կամայական է), հեշտությամբ ընդարձակել զուգահեռության երևույթները մինչև լայն սահմանների, սրանից էլ, ամենայն հավանականությամբ, առաջացել են դասակարգումների զանազան սիստեմները, որոնց հիմքում դրված են յոթ, հինգ, չորս, երեք և այլ զուգահեռ բաժանումներ։

Կա դեպքերի մի այլ հետաքրքրական կատեգորիա ևս, որտեղ արտաքին մոտ նմանությունը կախված է ոչ թե միանման կենցաղի հարմարվելուց, այլ ձեռք է բերվում պաշտպանողական նպատակներով։ Ես նկատի ունեմ այն դեպքը, երբ որոշ թիթեռներ, ինչպես առաջին անգամ այդ նկարագրել է Բետսը,<ref group="ԱՆՈՒՆՆԵՐԻ ՑԱՆԿ" name=Bates /> նմանվում են իրենցից բոլորովին տարբեր այլ տեսակների։ Այդ հիանալի դիտողը ցույց է տվել, որ Հարավային Աֆրիկայի որոշ մասերում, որտեղ, օրինակ, Ithomia-ն հանդիպում է, հսկայական խմբերով, մի այլ թիթեռ՝ Leptalis-ը հաճախ հանդիպում է այդ խմբերի հետ խառը. Leptalis-ը գունավոր զոլերով և երանգներով, ինչպես նաև իր թևերի ձևով այնքան նմանվում է Ithomia-ին, որ Բետսը,<ref group="ԱՆՈՒՆՆԵՐԻ ՑԱՆԿ" name=Bates /> որի աչքերը տասն և մեկ տարվա ընթացքում վարժեցված էին կոլեկցիաներ հավաքելու, շարունակ սխալվել է, թեպետև միշտ զգույշ է եղել։ Թե նմանվող ձևերը և թե նրանք, որոնց նրանք նմանվում են, բռնելով ու համեմատելով միմյանց հետ, պարզվել է, որ նրանք իրենց կառուցվածքի հիմնական գծերով խիստ տարբեր են լինում և պատկանում են ոչ միայն զանազան սեռերի, այլ հաճախ նույնիսկ զանազան ընտանիքների։ Եթե այդպիսի նմանողությանը հանդիպեր մեկ-երկու անգամ, ապա այն կարելի էր զարմանալի զուգադիպության վերագրել։ Բայց դիտողություններն այն մարզից, որտեղ մի Leptalis-ը նմանվում է Ithomia-ին, փոխադրելով մի այլ մարզ, կարելի է գտնել այլ նմանվող տեսակներ և այլ թիթեռներ, որոնց նմանվում են նրանք, որոնք պատկանում են նույն երկու սեռերին և հավասարապես մոտ նմանություն ունեն միմյանց հետ։ Ընդհանրապես հաշվում են ոչ պակաս քան տասը սեռ, որոնք բովանդակում են այդ թիթեռներին նմանվող տեսակներ։ Թե նմանվողները և թե նրանք, որոնց նմանվում են, միշտ ապրում են միևնույն մարզում. մենք երբեք չենք գտնում նմանվող ձևը մի այլ մարզում ապրելիս, որտեղ չկա այն ձևը, որին նա նմանվում է։ Նմանվողները գրեթե միշտ հազվագյուտ միջատներ են. նմանողություն հարուցող ձևերը գրեթե միշտ հանդիպում են մեծ խմբերով։ Նույն մարզում, որտեղ Leptalis-ի մի տեսակը շատ ճշտությամբ նմանվում է մի Ithomia-ի, երբեմն հանդիպում են նաև այլ թիթեռներ, որոնք նմանվում են նույն Ithomia-ին. այսպիսով, միևնույն վայրում թիթեռների երեք սեռերի տեսակները և նույնիսկ մի ցեց շատ մոտ նմանություն ունեն այն թիթեռի հետ, որ պատկանում է չորրորդ սեռին։ Առանձին հիշատակության արժանի է այն հանգամանքը, որ նմանվող Leptalis-ի ձևերից շատերը, ճիշտ այդպես էլ այն ձևերը, որոնց նմանվում են, ինչպես այդ ապացուցված է աստիճանական անցումների շարքով, միևնույն տեսակի միայն տարատեսակներն են, մինչդեռ մյուսները անկասկածելիորեն առանձին տեսակներ են։ Բայց կարելի է հարցնել, թե ինչո՞ւ որոշ ձևեր դիտվում են որպես նմանողություն հարուցողներ իսկ մյուսները՝ նմանվողներ։ Մ-ր Բետսը<ref group="ԱՆՈՒՆՆԵՐԻ ՑԱՆԿ" name=Bates /> բավարար պատասխան է տալիս այդ հարցին, ցույց տալով, որ նմանողություն հարուցող ձևը պահպանում է այն խմբի ընդհանուր տեսքը և գույնը, որին պատկանում է, մինչդեռ «խաբեբաները» փոխել են իրենց գույնն ու ձևը և նման են իրենց ամենամոտ ազգականներին։

Ամենից առաջ մենք ստիպված ենք հարցնել, թե ինչի՞ վերագրել այն, որ որոշ թիթեռներ և ցեցը այդպես հաճախ հագնում են ուրիշ և բոլորովին տարբեր ձևի զգեստ, ինչո՞ւ շփոթության մեջ գցելով բնախույզներին, բնությունը բարեհաճել է իջնել մինչև այդպիսի թատերական արարքների։ Մ-ր Բետսը,<ref group="ԱՆՈՒՆՆԵՐԻ ՑԱՆԿ" name=Bates /> անկասկած, գտել է ճիշտ բացատրությունը։ Այն ձևերը, որոնց նմանվում են, միշտ աչքի են ընկնում իրենց թվով և պետք է վերին աստիճանի ապահովված լինեն ոչնչացումից, որովհետև այլապես նրանք չէին կարողանա այդպիսի բազմությամբ հանդիպել. ներկայումս հավաքված են շատ ապացույցներ, որ նրանք զզվելի են թռչունների և այլ միջատակեր կենդանիների համար։ Մյուս կողմից, նմանվող ձևերը, որոնք բնակվում են նույն մարզում, համեմատաբար սակավ են և պատկանում են հազվագյուտ խմբերին. այստեղից պետք է եզրակացնել, որ նրանք պետք է տուժած լինեն որևէ պատճառից, որովհետև այլապես, եթե ուշադրության առնենք բոլոր թիթեռների ածած ձվերի քանակությունը, նրանք երեք կամ լորս չորս սերունդների ընթացքում կտարածվեին ամբողջ երկրում։ Այնուհետև եթե այդ հետապնդվող ու հազվագյուտ խմբերից մեկի անդամը ձեռք է բերել զգեստ, որն այնքան նման է լավ պաշտպանված տեսակի զգեստին, որ իր նմանությամբ միշտ խաբում է միջատաբանի փորձված աչքը, նա պետք է խաբի նաև իրեն հետապնդող թռչուններին ու միջատներին և այս կերպով հաճախ խուսափի ոչնչացումից։ Ընդհանրապես կարելի է ասել, որ մ-ր Բետսը<ref group="ԱՆՈՒՆՆԵՐԻ ՑԱՆԿ" name=Bates /> լիովին ըմբռնել է այն պրոցեսը, որի միջոցով նմանվող ձևերը դառնում են այնքան նման այն ձևերին, որոնց նրանք նմանվում են, որովհետև նա գտել է, որ Leptalis-ի մի քանի ձևերը, որոնք այնքան բազմազան ձևով ընդօրինակում են այլ թիթեռների, չափազանց փոփոխական են։ Մի մարզում հանդիպել են մի քանի տարատեսակներ, որոնցից մեկը որոշ չափով նմանվել է Ithomia-ին, որը սովորական է նույն մարզում։ Մյուս մարզում հանդիպում են երկու կամ երեք տարատեսակներ, որոնցից մեկը զգալիորեն ավելի սովորական է մյուսներից և դրա հետ միասին ճիշտ կերպով նման է Ithomia-ի մյուս ձևին։ Այսպիսի փաստերի հիման վրա մ-ր Բետսը<ref group="ԱՆՈՒՆՆԵՐԻ ՑԱՆԿ" name=Bates /> գալիս է այն եզրակացության, որ Leptalis-ը ամենից առաջ փոփոխական է, իսկ եթե նրա որևէ տարատեսակին հաջողվում է որոշ չափով նմանվել միևնույն մարզի որևէ սովորական թիթեռի, ապա այդ տարատեսակը բարեկեցիկ և քիչ հետապնդվող ցեղի հետ ունեցած նմանության շնորհիվ ավելի լավ շանսեր ունի, որպեսզի խուսափի գիշատիչ թռչունների և միջատների հետապնդումից և, հետևաբար, ավելի հաճախ է պահպանվում, «նմանության ավելի քիչ կատարյալ աստիճանները սերնդե սերունդ ոչնչանում են, և միայն մյուսներին է վիճակվում իրենցից հետո սերունդ թողնելու հնարավորությունը»։ Այսպիսով, այս դեպքը բնական ընտրության հիանալի օրինակ է։

Մ-րներ Ուոլլեսը<ref group="ԱՆՈՒՆՆԵՐԻ ՑԱՆԿ" name=Wallace /> և Տրայմենը<ref group="ԱՆՈՒՆՆԵՐԻ ՑԱՆԿ" name=Trimen>'''Տրայմեն''' (Trimen Henry)։— Բուսաբան Անգլիայում (1843—1896)։</ref> իրենց հերթին նկարագրել են նմանողության մի քանի նույնքան զարմանալի դեպքեր Մալայան արշիպելագի և Աֆրիկայի թիթեռների և մի քանի այլ միջատների մոտ։ Մ-ր Ուոլլեսր Ուոլլեսը հայտնաբերել է նաև նման մի դեպք թռչունների մոտ, բայց ավելի խոշոր կաթնասունների համար այդպիսի օրինակ մենք չգիտենք։ Այլ կենդանին երի կենդանիների համեմատությամբ միջատների մեջ նմանողության մեծ տարածվածությունը հավանորեն նրանց, փոքրության հետևանքն է. միջատները չեն կարող պաշտպանվել, բացառությամբ խայթոց ունեցող տեսակների, և ես երբեք չեմ լսել, որ այդպիսի միջատները նմո:նվեին նմանվեին ուրիշներին, մինչդեռ նրանց նմանվում են ուրիշները. միջատները չեն կարող նաև թռիչքի կամ փախուստի միջոցով ազատվել նրանց որսացող խոշոր կենդանիներից. ուրեմն, փոխաբերաբար ասած, թույլ էակների մեծամասնության նման, նրանք պետք ւէ է դիմեն խաբեության ու կեղծիքի։

Կարելի է նկատել, որ նմանողության պրոցեսը հավանորեն երբեք չի սկսվել այնպիսի երկու ձևերի միջև, որոնք իրենց գույնով շատ են տարբերվում. բայց սկսվելով որոշ չափով արդեն նման տեսակների մոտ, նա կարող է վերոհիշյալ եղանակով հանգել շատ լիակատար նմանության, եթե այդ օգտակար է։ Եվ եթե այն ձևը, որին նմանվում են, որևէ ներգործության ազդեցության տակ հաջորդականորեն ու աստիճանաբար փոփոխվում է, ապա նաև նմանվող ձևը կարող է ընթանալ միևնույն ուղիով և փոփոխվել այն աստիճանի, որ կարող է վերջ ի վերջո ձեռք բերել այնպիսի ձև ու գույն, որ ամենևին նման չէ այն ընտանիքի այլ անդամների ձևին ու գույնին, որին ինքն է պատկանում։ Սակայն այդ տեսակետից մեզ հանդիպում է որոշ դժվարություն, որովհետև մի քանի դեպքերում անհրաժեշտ է ընդունել, որ մի քանի տարբեր խմբերի հեռավոր անդամները՝ նախքան նրանց տարամիտման մինչև այժմյան աստիճանին հասնելը, պատահականորեն նմանվել են մի այլ հովանավորյալ խմբի անդամներին այնքան բավարար չափով, որպեսզի դրանով որոշ պաշտպանություն գտնեն, գտնեն․ դա էլ պետք է հիմք ծառայեր հետագա ավելի կատարյալ նմանություն ձեռք բերելու համար։

Մ-ր Ուոտերհաուզը<ref group="ԱՆՈՒՆՆԵՐԻ ՑԱՆԿ" name=Waterhouse /> նկատել է, որ եթե կենդանիների որևէ խմբի անդամներից մեկը նմանություն է հանդես բերում բոլորովին մի այլ խմբի հետ, ապա շատ դեպքում այդ նմանությունն ընդհանուր է, այլ ոչ թե մասնահատուկ։ Այսպես, ըստ Ուոտերհաուզի,<ref group="ԱՆՈՒՆՆԵՐԻ ՑԱՆԿ" name=Waterhouse /> բոլոր կրծողներից վիսկաշան ամենից ավելի մոտ է պարկավորներին. բայց նրա շփման կետերն այդ կարգի հետ ընդհանուր են, այսինքն՝ պարկավորների մի այնպիսի տեսակ չկա, որին նա ավելի մոտ լիներ, քան մի ուրիշին։ Քանի որ կառուցվածքի նման առանձնահատկությունները բացատրվում են իսկական ազգակցությամբ, այլ ոչ թե պարզ հարմարեցմամբ, ուստի նրանք, մեր տեսակետների համաձայն, պետք է ժառանգված լինեն մի ընդհանուր նախածնողից։ Այդ պատճառով մենք կամ պետք է ենթադրենք, որ բոլոր կրծողները և այդ թվում էլ վիսկաշան անջատվել են որևէ հին պարկավոր ձևից, որը բնականաբար իր հատկանիշներով պետք է դառնար քիչ թե շատ անցումային բոլոր գոյություն ունեցող պարկավորների վերաբերմամբ, կամ թե, որ կրծողներն ու պարկավորները ծագում են առել մի ընդհանուր նախածնողից և, շարունակ ավելի ու ավելի հեռանալով իրարից, մինչև հիմա մեծ փոփոխություններ են կրել։ Այս տեսակետներից որ մեկին էլ հետևենք, մենք պետք է ենթադրենք, որ վիսկաշան ժառանգականության միջոցով իր հին նախածնողից ավելի շատ առանձնահատկություններ է պահպանել, քան մյուս կրծողները. այդ պատճառով էլ նա առանձին առնչություն չունի այժմյան պարկավորներից որևէ մեկի հետ, այլ ուղղակի կապված է բոլոր կամ գրեթե բոլոր պարկավորների հետ, մասամբ պահպանելով նրանց ընդհանուր նախածնողի կամ խմբի հին անդամներից մեկի հատկանիշները։ Մյուս Կողմից, ըստ Ուոտերհաուզի դիտողության, բոլոր պարկավորներից վոմբատը (Phascolomys) ամենից ավելի նման է ոչ թե կրծողներից որևէ մեկին, այլ ընդհանրապես բոլոր կրծողներին։ Բայց այս դեպքում ամենայն իրավամբ կարելի է ենթադրել, որ այդ նմանությունը միայն անալոգիական է, որը ցույց է տալիս, որ վոմբատը հարմարվել է կրծողների կենցաղին։ Դը-Կանդոլ ավագը<ref group="ԱՆՈՒՆՆԵՐԻ ՑԱՆԿ" name=De_Candolle /> մոտավորապես նույնպիսի դիտողություններ է արել բույսերի զանազան ընտանիքների միջև եղած նմանության ընդհանուր բնույթի մասին։

Մի ընդհանուր նախածնողից առաջացած տեսակների բազմացման և հատկանիշների աստիճանական տարամիտման օրենքի և դրա հետ միասին ժառանգականության միջոցով նրանց մեջ ընդհանուր հատկանիշների պահպանման հիման վրա մենք կարող ենք հասկանալ, թե ինչքան արտասովոր կերպով բարդ ու բազմակողմանի են այն ընդհանուր գծերը, որոնցով շաղկապվում են միևնույն ընտանիքի անդամները կամ ավելի ևս ընդարձակ խմբերը միմյանց հետ։ Մահաջնջման միջոցով այժմ զանազան խմբերի և ենթախմբերի բաժանված ամբողջ ընտանիքի ընդհանուր նախածնողը պետք է փոխանցեր իր հատկանիշներից մի քանիսը բոլոր տեսակներին, որոնք տարբեր ուղղությամբ ու տարբեր աստիճանի փոփոխված են, և այդ պատճառով էլ տեսակները պետք է միմյանց հետ կապված լինեն ազգակցության շրջանաձև գծերով, որոնք ունեն զանազան երկարություն (այդ կարելի է տեսնել դիագրամի վրա, որը մենք այնպես հաճախ վկայակոչում ենք) և սկիզբ են առնում բազմաթիվ նախնիների միջից։ Քանի որ ծննդաբանական ծառի օգնությամբ նույնիսկ դժվար է և առանց նրան գրեթե անհնարին է ապացուցել որևէ հին նշանավոր ընտանիքի բազմաթիվ հաջորդների միջև եղած արյունակցական ազգակցությունը, ուստի հեշտ է հասկանալ այն արտասովոր դժվարությունները, որոնց հանդիպում է բնախույզը առանց դիագրամ ի դիագրամի օգնության զանազան հարաբերակցություններ նկարագրելիս, որոնք նկատվում են որևէ մեծ բնական դասի ապրող և մահաջնջված անդամների միջև։

Մահաջնջումը, ինչպես մենք տեսանք չորրորդ գլխում, կարևոր դեր է կատարել յուրաքանչյուր դասի զանազան խմբերի միջև եղած տարածությունների առաջացման ու լայնացման գործում։ Դրա հիման վրա մենք կարող ենք բացատրել մի ամբողջ դասի մեկուսացածությունը մի ուրիշից, օրինակի օրինակ՝ թռչուններին մյուս բոլոր ողնաշարավորներից, ենթադրելով, որ հին շատ ձևեր բոլորովին անհետացել են, օրինակ նրանք, որոնց միջոցով թռչունների հեռավոր նախնիները սկզբում շաղկապվել են այլ ողնաշարավորների դեռ այն ժամանակ ավելի քիչ դիֆերենցված դասերի նախնիների հետ։ Անհամեմատ ավելի քիչ է եղել այն ձևերի մահաջնջումը, որոնք մի ժամանակ ձկներին կա֊ պել կապել են երկկենցաղների հետ։ Է՛լ ավելի փոքր է մահաջնջումը որոշ դասերի, օրինակ խեցեմորթների մեջ, որովհետև այստեղ զարմանալիորեն տարբեր ձևեր դեռևս կապվում են միմյանց հետ մերձավոր ձևերի երկար և միայն մասամբ ընդհատվող շղթայով։ Մահաջնջումը միայն պարագծել է խմբերը, բայց բնավ չի ստեղծել նրանց, որովհետև, եթե նախկին ժամանակներում երկրի վրա ապրած բոլոր ձևերը հանկարծ կենդանանայինք միանգամայն անհնարին կշիներ ցույց տալ առանձին խմբերի սահմանները, բայց բնական դասակարգություն կամ առնվազն բնական խմբավորում հնարավոր կլիներ։ Մենք այդ կտեսնենք, դիմելով դիագրամին։ A-ից մինչև L տառերը պետք է պատկերեն սիլուրիական տասնմեկ սեռերը, ըստ որում նրանցից մի քանիսից առաջացել են փոփոխված հաջորդների մեծ խմբեր, որոնք ունեն դեռևս ապրող միացուցիչ օղակներ գլխավոր ու երկրորդական ճյուղերի միջև, միջև․ այդ կապակցող օղակները ավելի չեն նրանցից, որոնք կան այժմ գոյություն ունեցող տարատեսակների միջև։ Այդ դեպքում միանգամայն անհնարին է տալ այնպիսի սահմանումներ, որոնցով զանազան խմբերի զանազան անդամները կարելի կլիներ տարբերել նրանց ավելի մերձավոր նախածնողներից և հետնորդներից։ Սակայն դիագրամում խմբավորումը այնուամենայնիվ պետք է պահպանվի ե և լինի բնական, որովհետև ժառանգականության օրենքով բոլոր ձևերը, որ առաջացել են, օրինակ, A-ից, պետք է մի ինչ որ ընդհանուր բան ունենան։ Մենք կարող ենք ծառի վրա տարբերել այս կամ այն ճյուղը, թեև երկճյուղավորման տեղում նրանք մոտենում են ու միաձուլվում։ Ինչպես ես ասել եմ, մենք չենք կարող սահմանումներ տալ զանազան խմբերի համար, բայց մենք կարող ենք ցույց տալ տիպերը կամ այնպիսի ձևեր, որոնք իրենց մեջ միացնում են յուրաքանչյուր մեծ կամ փոքր խմբի հատկանիշների ամենամեծ քանակություն և այդպիսով մեղ տալիս են ընդհանուր պատկերացում նրանց միջև եղած տարբերությունների նշանակության մասին։ Դա հենց այն է, որին մենք կհանգեինք, եթե մեզ երբևիցե հաջողվեր հավաքել մի որոշ դասի բոլոր ձևերը, որոնք երբևիցե գոյություն են ունեցել ժամանակի և տարածության մեջ։ Իհարկե, մենք այդպիսի հաջողության երբեք չենք հասնի. այնուամենայնիվ որոշ դասերում մենք ձգտում ենք այդ նպատակին, և Միլն Էդվարդսը<ref group="ԱՆՈՒՆՆԵՐԻ ՑԱՆԿ" name=Edwards /> վերջերս իր մի հետաքրքրական հոդվածում ապացուցում է տիպերի ուսումնասիրության կարևոր նշանակությունը անկախ նրանից, թե կարելի է բաժանել ու որոշել այն խմբերը, որոնց պատկանում են այգ այդ տիպերը։ Վերջապես, մենք տեսանք, որ բնական ընտրությունը, որ բխում է գոյության կռվից և գրեթե անխուսափելիորեն հանգում է ձևերի մահաջնջման և մի նախածնողական տեսակի հաջորդների մեջ հատկանիշների տարամիտման, բացատրում է բոլոր օրգանիզմների հարաբերակցության մեջ եղած մի մեծ ընդհանուր առանձնահատկության գոյությունը, այսինքն՝ նրանց տեղաբաշխումն ըստ ստորադաս նշանակություն ունեցող խմբերի։ Մենք ծագումն օգտագործում ենք երկու սեռի և ամեն հասակի անհատներին մի տեսակի մեջ զետեղելու համար, թեև նրանց միջև, կարող է պատահել, շատ քիչ ընդհանուր բան կա, կա․ մենք ծագումը օգտագործում ենք մեզ լավ հայտնի տարատեսակների տեղը որոշելու համար, ինչքան էլ որ նրանք ուժեղ կերպով տարբերվելիս լինեն ծնողներից, ծնողներից․ և ես կարծում եմ, որ ծագումն է այն գաղտնի կապը, որ հասկանում են բնախույզները բնական սիստեմ անվան տակ։ Օրգանիզմների բնական սիստեմի գաղափարը միայն, որքան նա կատարյալ է և խմբավորման հիմքում բովանդակում է արյունակցական ազգակցությունը՝ նմանության տարբեր աստիճաններով միասին, որոնք արտահայտվում են սեռեր, ընտանիքներ, կարգեր և այլ տերմիններով, մեզ հնարավորություն է տալիս հասկանալու այն կանոնները, որոնցով պետք է ղեկավարվել մեր դասակարգության ընթացքում։ Մենք կարող ենք նաև հասկանալ, թե ինչու որոշ նմանվող առանձնահատկությունների նշանակությունն ավելի կարևոր է, քան մյուսներինը, մյուսներինը․ թե ինչու մենք օգտագործում ենք թերաճ ու անօգուտ օրգանները կամ կասկածելի ֆիզիոլոգիական նշանակություն ունեցող այլ օրգանները, օրգանները․ թե ինչու զանազան խմբերի միջև ազգակցություն որոնելիս մենք ընդհանրապես մի կողմ ենք նետում անալոգ կամ հարմարողական հատկանիշները և օգտագործում ենք դրանք, երբ որոշում ենք միևնույն խմբի ձևերի միջև եղած ազգակցությունը։ Վերջապես մենք կարող ենք հեշտությամբ տեսնել, թե ինչու բոլոր ապրող և մահաջնջված ձևերը կարելի է համախմբել փոքրաթիվ խոշոր խմբերում և թե ինչու յուրաքանչյուր դասի առանձին անդամները շաղկապված են միմյանց հետ նմանության վերին աստիճանի բարդ և բազմակողմանի գծերով։ Ամենայն հավանականությամբ մեզ երբեք չի հաջողվի բաց անել ազգակցական այն կապերի աներևակայելի կերպով խճճված ցանցը, որոնք շաղկապում են որևէ դասի անդամներին միմյանց հետ. բայց նկատի ունենալով մի որոշակի խնդիր և բացատրության համար չդիմ՛ելով չդիմելով ստեղծագործության որևէ անիմանալի պլանի վկայակոչությանը, մենք կարող ենք անկասկածելի, թեև դանդաղ, հաջողության հույս ունենալ։

Պրոֆ. Հեկկելը<ref group="ԱՆՈՒՆՆԵՐԻ ՑԱՆԿ" name=Haeckel>'''Հեկկել''' (Haeckel Ernst-Heinrich)։— Հռչակավոր կենդանաբան-դարվինիստ Գերմանիայում (1834—1919)։ Կենդանաբանության պրոֆեսոր Ենայում։ Գրել է կենդանաբանության և օրգանիզմների էվոլուցիայի վերաբերյալ աշխատություններ։ Դարվինի «Տեսակների ծագումլ» ծագումը» լnւյu տեսնելուց հետո դարձել է նրա ջերմ երկրպագու և դարվինիզմի քարոզիչ Գերմանիայում և ընդհանրապես Եվրոպայում։ Նրա գլխավոր երկասիրությունն է «Աշխարհի ստեղծման բնապատմությունը», որ հաստատում է կենդանիների տոհմաբանական ծառը։ Նա գրել է նաև «Անտրոպոգենիան» և «Համաշխարհային հանելուկներ»։ Գիտության մեջ Հեկկելի ընդհանուր դերի բնութագիրը տես Վ. Ի. Լենինի «Մատերիալիզմ և էմպիրիոկրիտիցիզմ» գրքում և Էնգելսի «Բնության դիալեկտիկան» գրքում, Ի. Ի. Մեչնիկովի «Տեսակների ծագման հարցի պատմության ուրվագծում»։</ref> իր «Generelle Morphologies»Morphologie»<ref>«Ընդհանուր մորֆոլոգիա» — ''Խմբ.։''</ref>. և այլ աշխատություններում վերջերս իր ընդարձակ դիտելիքներն ու տաղանդը նվիրել է այն հարցի ուսումնասիրությանը, որ նա անվանում է ֆիլոգենիա, կամ տոհմագրություն, որը շաղկապում է բոլոր օրգանական էակներին միմյանց հետ։ Զանազան ծննդաբանական շարքեր կազմելիս նա հենվում է գլխավորապես սաղմնաբանական առանձնահատկությունների վրա, բայց օգտագործում է նաև հոմոլոգ և թերաճ օրգանները, ինչպես և այն դարաշրջանների հաջորդականությունը, որոնց ընթացքում կյանքի զանազան ձևերը, ինչպես կարծում են, առաջին անգամ երևան են նկել եկել զանազան երկրաբանական ֆորմացիաներում։ նա Նա դրանով համարձակորեն խիզախել է մի մեծ նախաձեռնության և մեզ ցույց է տվել, թե ապագայում ինչպես պետք է մշակել դասակարգման հարցը։

Մենք տեսանք, որ միևնույն դասի անդամները, անկախ իրենց վարած կենցաղից, կազմվածքի ընդհանուր պլանով իրար նման են։ Այդ նմանությունը հաճախ արտահայտում են «պլանի միասնականություն» տերմինով կամ բառերով, որ միևնույն դասի զանազան տեսակների որոշ մասերը և օրգանները հոմոլոգ են։ Սրան վերաբերող բոլոր հարցերը պատկանում են մորֆոլոգիային, որը ներկայացնում է բնապատմության ամենահետաքրքիր բաժիններից մեկը և, առհասարակ կարելի է ասել, նրա էական մասը։ Ի՞նչը կարող է ավելի հետաքրքրական լինել նրանից, որ բռնելու համար նախանշված մարդու ձեռքը, խլուրդի փորող թաթը, ձիու ոտքը, դելֆինի լողաթաթը, չղջիկի թևը կառուցված են միևնույն օրինակով և պարունակում են միանման ոսկորներ, միևնույն հարաբերական դասավորությամբ։ Ինչքան հետաքրքրական են ավելի պակաս կարևոր, բայց և այնպես այն զարմանալի փաստերը, որ կենգուրուի ետևի ոտները այդքան լավ հարմարված են արձակ հարթավայրերում ցատկում կատարելու համար, համար․ մագլցող, տերևներով սնվող կոալի ոտքերը հավասարապես լավ հարմարված են ծառերի ճյուղերը գրկելու համար. գետինը փորող, միջատներով ու արմտիքով սնվող բենդիկուտի և ավստրալիական մի քանի այլ պարկավորների թաթերը կառուցված են միևնույն վերին աստիճանի զարմանալի տիպի համաձայն, որտեղ երկրորդ և երրորդ մատների ոսկորները չափազանց բարակ են և ծածկված են ընդհանուր մաշկային ծածկոցով, այնպես որ նմանվում են երկու ճիրան ունեցող մեկ մատի։ Չնայած կառուցվածքի նմանության, ակնհայտ է, որ այդ զանազան կենդանիների ետևի ոտները ծառայում են ամենատարբեր նպատակների համար, ինչպիսիք միայն կարելի է պատկերացնել։ Բայց փաստերի այս ամբողջ խումբը ավելի ևս զարմանալի է դառնում այն պատճառով, որ ամերիկյան պարկամկները, որոնք մոտավորապես նույն կենցաղն են վարում, ինչ որ նրանց ավստրալիական ազգակիցները, ունեն սովորական ձևով կառուցված վերջավորություններ։ Պրոֆ. Ֆլոուերը,<ref group="ԱՆՈՒՆՆԵՐԻ ՑԱՆԿ" name=Flower /> որից մենք վերցրել ենք այս փաստերը, վերջում այսպիսի դիտողություն է անում. «Մենք կարող ենք այդ անվանել տիպի պահվածություն՝ չմտնելով ավելի խոր բացատրության մեջ, և ավելացնում է. «Արդյոք դա իրո՞ք ցույց չի տալիս իսկական ազգակցություն, մի ընդհանուր ծնողից ժառանգական փոխանցում»։

Ժոֆֆրուա Սենտ-Իլերը<ref group="ԱՆՈՒՆՆԵՐԻ ՑԱՆԿ" name=Geoffroy_Saint_Hilaire_Isidor /> վճռականորեն պնդում էր հոմոլոգ մասերի հարաբերական դրության կամ հարաբերակցության կարևոր նշանակության վրա. նրանք կարող են իրենց ձևով ու չափերով ծայրահեղորեն փոփոխվել, բայց միշտ միացած են միևնույն անփոփոխ եղանակով։ Օրինակ, մենք երբեք չենք գտնի, որ բազկի և նախաբազկի կամ ազդրի և սրունքի ոսկրները տեղափոխվեն։ Ուստի միևնույն անունները կարելի է տալ չափազանց տարբեր կենդանիների հոմոլոգ ոսկիներին։ Նույն կարևոր օրենքը մենք տեսնում ենք միջատների բերանի մասերի կառուցվածքում. ի՞նչը կարող է ավելի տարբեր լինել, քան գիշերաթիթեռի ծայր աստիճան երկար, պարուրաձև ոլորված կնճիթը, մեղվի կամ փայտոջիլի յուրահատուկ ձևով կառուցված կնճիթը և բզեզի մեծ ծնոտները։ Բայց և այնպես այդ բոլոր օրգանները, որոնք ծառայում են շատ տարբեր նպատակների համար, առաջացել են վերին շրթունքի, վերին ծնոտների և երկու զույգ ստորին ծնոտների անսահման փոփոխությունների միջոցով։ Միևնույն օրենքն է ղեկավարում խեցեմորթների բերանի և վերջավորությունների մասերի կառուցվածքը։ Նույնը ճիշտ է նաև. բույսերի ծաղիկների վերաբերմամբ։

Ոչինչ չի կարող ավելի անհուսալի լինել, քան միևնույն դասի անդամների մոտ եղած կառուցվածքի այդ ընդհանրությունը օգտակարության, կամ վախճանական պատճառների ուսմունքի տեսակետից բացատրելու փորձը։ Այդպիսի փորձի անհուսալիությունը պարզ կերպով մատնանշել է Օուենը<ref group="ԱՆՈՒՆՆԵՐԻ ՑԱՆԿ" name=Owen /> իր «Վերջավորությունների բնույթը» վերին աստիճանի հետաքրքրական աշխատության մեջ։ Հետևելով այն սովորական տեսակետին, որ յուրաքանչյուր էակ անկախ կերպով է ստեղծվել, մենք կարող ենք միայն ընդունել փաստերը և ասել, որ արարչին հաճո է եղել յուրաքանչյուր մեծ դասի, բոլոր կենդանիներին ու բույսերին կառուցել մի ընդհանուր պլանով, բայց դա գիտական, բացատրություն չէ։ Դրա փոխարեն՝ շատ պարզ բացատրություն է տալիս հաջորդական թույլ փոփոխությունների ընտրության տեսությունը, որոնցից յուրաքանչյուրը որոշ չափով օգտակար է փոփոխվող ձևին, բայց հաճախ պայմանավորվում է կազմվածքի մյուս մասերի հետ ունեցած կոռելյացիայով։ Նման փոփոխությունների ժամանակ հիմնական պլանի փոփոխության և մասերի տեղափոխության հակումը կամ քիչ է, կամ բոլորովին չի լինում։ Վերջավորությունների ոսկրները կարող են որոշ չափով կարճանալ ու տափակել, միաժամանակ ծածկվելով փափուկ մասերի ավելի հաստ շերտերով և այդ դեպքում փոխարկվում են լողաթևի. կամ թե թաղանթով օժտված վերջավորության բոլոր կամ մի քանի ոսկրները կարող են որոշ չափով երկարել, որի հետ միասին մեծանում է նրանց կապող թաղանթը և վերջավորությունը կարող է դառնալ թև. բայց այդ բոլոր փոփոխությունները չեն ձգտում փոփոխել ոսկրների հիմնական կառուցվածքը կամ մասերի հարաբերակցությունը։ Եթե մենք ենթադրենք, որ բոլոր կաթնասունների, թռչունների և սողունների ամենահին նախածնողի, որին կարելի է անվանել նախատիպ, վերջավորությունները կառուցված են եղել այժմ գոյություն ունեցող հիմնական պլանի համաձայն, անկախ նրանց կատարած ֆունկցիաներից, մենք իսկույն կըմբռնենք բոլոր դասերում վերջավորությունների հոմոլոգ կառուցվածքի ամբողջ իմաստը։ Ճիշտ նույնպես միջատների բերանի մասերի վերաբերմամբ մեզ հարկավոր է միայն ենթադրել, որ նրանց նախածնողն ունեցել է վերին շրթունք, վերին ծնոտներ և երկու զույգ ստորին ծնոտներ, ընդ որում թերևս այդ մասերը եղել են շատ պարզ կազմությամբ, և բնական ընտրությունը կբացատրի մեզ միջատների բերանի մասերի կազմության և կատարած դերերի ամբողջ անսահման բազմազանությունը։ Սակայն հասկանալի է, որ օրգանի կաոուցվածքի կառուցվածքի հիմնական պլանը կարող է այն աստիճանի թաքնված լինել, որ բոլորովին կանհետանա կամ թերազարգացման, կամ որոշ մասերի լիակատար ռեդուկցիայի, մյուսների միաձուլման, երրորդ մասերի կրկնապատկման և ընդհանրապես թվի ավելացման հետևանքով՝ բոլորն էլ այնպիսի փոփոխություններ են, որոնք, ինչպես մենք գիտենք, գտնվում են հնարավորության սահմաններում։ Մահաջնջված հսկայական ծովային մողեսների լողաթևերի և մի քանի խեցեմորթների ծծող բերանամասերի մեջ հիմնական պլանը մասամբ թվում է մի քիչ քողարկված։

Կա էլի մի հավասար չափով հետաքրքրական հարց, որը դարձյալ սրան է վերաբերում, այն է՝ սերիական հոմոլոգիաները կամ միևնույն անհատի զանազան մասերի ու .օրգանների համեմատությունը, այլ ոչ թե միևնույն դասի զանազան անդամների միևնույն մասերի և օրգանների համեմատությունը։ Ֆիզիոլոգների մեծամասնությունը կարծում է, թե գանգի ոսկրները հոմոլոգ են, այսինքն՝ թվով և հարաբերական դասավորությամբ համապատասխանում են բրոշ թվով ողերի հիմնական մասերին։ Բոլոր բարձրակարգ ողնաշարավորների խմբերում առջևի և հետևի վերջավորությունները հոմ ոլոգ հոմոլոգ են։ Ճիշտ այդպես էլ հոմոլոգ են խեցեմորթների զարմանալի բարդ ծնոտները և վերջավորությունները։ Գրեթե ամեն մեկին հայտնի է, որ ծաղկի մեջ բաժակաթերթերի, պսակաթերթերի, առէջքների և վարսանդների հարաբերական դիրքը, ինչպես նաև նրանց կառուցվածքի մանրամասնությունները հասկանալի են դառնում միայն այն դեպքում, երբ մենք նրանց համարում ենք պարուրաձև դասավորություն ունեցող փոփոխված տերևներ։ Այլանդակ բույսերի վրա մենք հաճախ ուղղակի ցուցումներ ենք գտնում մի օրգանը մյուսի փոխարկվելու հնարավորության մասին, և մենք կարող ենք նկատել ծաղիկների, ինչպես նաև խեցեմորթների և այլ կենդանիների զարգացման վաղ, կամ սաղմնային ստադիաներում, որ զարգացման հետ զուգընթաց չափազանց տարբերվող օրգանները սկզբում բոլորովին նման են իրար։

Բայց մորֆոլոգիայի խնդիրներն անհամեմատ ավելի բարդ են, քան թվում է առաջին հայացքից, ինչպես վերջերս ակնառու կերպով այդ ցույց է տվել մ-ր Ռեյ Լանկեստերն<ref group="ԱՆՈՒՆՆԵՐԻ ՑԱՆԿ" name=Lankester /> իր մի ուշագրավ հոդվածում, որտեղ նա մատնանշել է էական տարբերություններ դեպքերի զանազան կատեգորիաների միջև, որոնք մինչև այդ բնախույզների կողմից միանման ձևով համարվել են հոմոլոգներ։ Նա առաջարկում է '''հոմոգեն''' անվանել այն մասերը, որոնք նման են մի ընդհանուր նախածնողից փոփոխությունների միջոցով առաջացած տարբեր կենդանիների մոտ, և '''հոմոպլաստիկ''' անվանել նրանց, որոնք այղ այդ ձևով չի կարելի բացատրել։ Օրինակ, նա կարծում է, որ թռչունների և կաթնասունների սիրտը միանգամայն հոմոգեն է, որովհետև ժառանգված է մի ընդհանուր նախածնողից, բայց սրտի խոռոչները երկու դասերում միայն հոմոպլաստիկ են, այսինքն զարգացել են անկախ կերպով։ Մ-ր Լանկեստերն այնուհետև նշում է միևնույն անհատի մարմնի աջ և ձախ կողմերի մասերի և իրար հաջորդող հատվածների մերձավոր նմանությունը, այստեղ մենք ունենք այնպիսի մասերի օրինակ, որոնց ընդհանրապես անվանում են հոմոլոգ, բայց սրանք ոչ մի առնչություն չունեն մի նախածնողից զանազան տեսակների առաջացման հետ։ Կառուցվածքի հոմոպլաստիկ առանձնահատկությունները նույնն են, որոնց ես խմբավորել եմ, թեպետ և շատ անկատար ձևով, անալոգ փոփոխությունների կամ նմանության անվան տակ։ նրանց առաջացումը կարելի է վերագրել մասամբ տարբեր օրգանիզմների, մասամբ միևնույն օրգանիզմի տարթեր տարբեր մասերի անալոգ փոփոխություններին, մասամբ էլ նրանք բացատրվում են նման փոփոխություններով, որոնք հարմարված են նույն ընդհանուր նպատակին կամ ֆունկցիային, որի մասին բերված են բազմաթիվ օրինակներ։

Ամբողջ բնապատմության մեջ սա ամենակարևոր բաժիններից մեկն է։ Միջատների կերպարանափոխությունները, որ այնքան լավ հայտնի են մեզանից ամեն մեկին, սովորաբար կարծես հանկարծակի են կատարվում՝ սակավաթիվ ստադիաներ անցնելու միջոցով, իրականության մեջ այդ ձևափոխությունները բազմաթիվ են ու հաջորդական, թեև թաքնված են։ Միօրյաներից (Chlöeon) մի միջատ իր զարգացման ընթացքում, ինչպես ցույց է տվել, սըր Ջ. Լեբբոկը,<ref group="ԱՆՈՒՆՆԵՐԻ ՑԱՆԿ" name=Lubbock /> մաշկափոխվում է մոտավորապես քսան անգամ և յուրաքանչյուր անգամ որոշ փոփոխություններ է կրում. այս դեպքում մենք տեսնում ենք, որ կերպարանափոխությունը տեղի է ունենում պարզ ձևով և աստիճանաբար։ Շատ միջատներ և առանձնապես որոշ խեցեմորթներ օրինակ են ծառայում, թե ինչպիսի զարմանալի փոփոխություններ են տեղի ունենում կաոուցվածքի մեջ զարգացման ժամանակ։ Բայց այդ փոփոխություններն իրենց գագաթնակետին են հասնում մի քանի ստորակարգ կենդանիների, այսպես կոչված, հերթափոխվող բազմացման մեջ։ Օրինակ, այն զարմանալի փաստը, որ նրբակազմ ճյուղավորվող հիդրոիդը, որը ծածկված է պոլիպներով ու կպած է ստորջրյա ծովային ժայռին, կարող է բողբոջներով և հետո բաժանվելով առաջացնել բազմաթիվ լողացող խոշոր մեդուզաներ, վերջիններս արտադրում են ձվեր, որոնցից զարգանում են լողացող թրթուրներ, այնուհետև թրթուրներն ամրանում են ժայռին, զարգանում են, դառնում ճյուղավորվող հիդրոիդ և այսպես անվերջ։ Այն կարծիքը, թե հերթափոխ բազմացման և սովորական կերպարանափոխության պրոցեսները էապես նման են միմյանց, իր ծանրակշիռ ապացույցը գտավ Վագների<ref group="ԱՆՈՒՆՆԵՐԻ ՑԱՆԿ" name=Wagner_Moritz /> արած հայտնագործության մեջ, որ մի ճանճի, այն է՝ Cecidomyia-ի թրթուրները անսեռ ճանապարհով առաջացնում են ուրիշ թրթուրներ, որոնք էլ վերջապես դառնում են միանգամայն զարգացած արուներ և էգեր. վերջիններս արդեն բազմանում են սովորական եղանակով, այսինքն՝ ձվերով։

Հիշատակության արժանի է այն, որ երբ Վագների<ref group="ԱՆՈՒՆՆԵՐԻ ՑԱՆԿ" name=Wagner_Moritz /> ուշագրավ հայտնագործությունը առաջին անգամ հայտնի դարձավ, ինձ հարց արվեցտրվեց, թե ինչպե՞ս կարելի է բացատրել, որ այդ ճանճի թրթուրները ձեռք են բերել անսեռ բազմացման ընդունակություն։ Քանի դեռ այդ դեպքը միակն էր, ոչ մի պատասխան տալ չէր կարելի։ Բայց հետո Գրիմմը<ref group="ԱՆՈՒՆՆԵՐԻ ՑԱՆԿ" name=Grimm>'''Գրիմմ''' (Grimm)։</ref> ցույց տվեց, որ մի ուրիշ երկթևանի՝ Chironomus-ը բազմանում է գրեթե նույն ձևով, և կարծիք հայտնեց, որ այդ դեպքերը երկթև միջատների կարգում բավական հաճախակի են։ Chironomus-ի մոտ նշված ընդունակությամբ օժտված են հարսնյակները, այլ ոչ թե թրթուրները և Գրիմմը նկատում է, որ այդ դեպքը որոշ չափով միացնում «միացնում է ցեցիդոմիաների բազմացումը Coccidae-ի կուսածնության հետհետ». «կուսածնություն» տերմինը արտահայտում է այն, որ Coccidae-ի չափահաս էգերը կարող են առանց արուների մասնակցության արտադրել զարգանալու ընդունակ ձվեր։ Ներկայումս մեզ հայտնի է, որ զանազան դասերի կենդանիներ ընդունակություն ունեն բազմանալու անսովոր վաղ հասակում, և բավական է միայն ընդունել, որ կուսածին բազմացումը կարող է անցնել ավելի ու ավելի վաղ հասակի, Chironomus-ը լինում է միջակա մի ստադիա, այսինքն հարսնյակի ստադիան,— և մենք թերևս կգտնենք CecidomviaCecidomyia-ի ուշագրավ երևույթի բացատրությունը։

Ինչպես արդեն նշխվել նշվել է, որ միևնույն անհատի զանազան մասերը, որոնք միանգամայն նման են իրար վաղ սաղմնային շրջանում, չափահաս կենդանու մոտ դառնում են բոլորովին տարբեր և նախանշվում բոլորովին տարբեր նպատակների համար։ Ճիշտ այդպես էլ նշվել է, որ միևնույն դասին պատկանող ամենատարբեր տեսակների սաղմերն առհասարակ շատ նման են իրար, բայց հասնելով լրիվ զարգացման՝ շատ խիստ զանազանվում են միմյանցից։ Որպես վերջինիս ապացույց ամենալավը, որ կարելի է բերել, դա ֆոն-Բերի<ref group="ԱՆՈՒՆՆԵՐԻ ՑԱՆԿ" name=Baer /> խոսքերն են, որ «կաթնասունների թռչունների, մողեսների, օձերի, հավանորեն նաև. կրիաների սաղմերը վերին աստիճանի նման են միմյանց իրենց սկզբնական ստադիաներում ինչպես ամբողջությամբ, այնպես էլ առանձին մասերի զարգացման եղանակով, եղանակով․ այդ նմանությունը իսկապես այնքան մեծ է, որ հաճախ մենք կարող ենք սաղմերը զանազանել միայն նրանց մեծությամբ։ Ինձ մոտ սպիրտի մեջ պահվում են երկու փոքրիկ սաղմեր, որոնց անունները ես մոռացել էի նշանակել, և այժմ ես բոլորովին ի վիճակի չեմ ասելու, թե նրանք ինչ խմբի են պատկանում։ Գուցե դրանք մողեսներ են, գուցե փոքրիկ թռչուններ, կամ գուցե թե շատ փոքրիկ կաթնասուններ, այնքան մեծ է այդ կենդանիների գլխի և իրանի կառուցվածքի նմանությունը։ Ասենք՝ այդ սաղմերը վերջավորություններ դեռ չունեն։ Բայց եթե վերջավորություններ նույնիսկ լինեին, գտնվելով զարգացման ամենավաղ ստադիաներում, ապա այն ժամանակ էլ մենք բան չէինք իմանա նրանցից, որովհետև մողեսների թաթերը և կաթնասունների վերջավորությունները, թռչունների թևերն ու ոտները, ինչպես նաև մարդու ձեռքերն ու ոտները զարգանում են միևնույն հիմնական ձևից»։ Խեցեմորթների մեծամասնության թրթուրները զարգացման համապատասխան ստադիաներում շատ նման են իրար, ինչքան էլ տարբեր լինեին չափահաս կենդանիները, և այդպես է ուրիշ շատ կենդանիների մոտ։ Սաղմնային նմանության օրենքի հետքերը երբեմն պահպանվում են մինչև համեմատաբար ուշ հասակը. այսպես, միևնույն և մերձավոր սեռերին պատկանող թռչունները հաճախ իրար նմանվում են մատղաշ հասակի փետրավորությամբ, որը մենք տեսնում ենք, օրինակ, մատղաշ կեռնեխների բծավոր փետրավորման մեջ։ Կատուների ընտանիքում տեսակների մեծամասնությունը չափահաս հասակում բծավոր են կամ զոլավոր, և գույնի այդ առանձնահատկությունը լավ կարելի է զանազանել կորյունների և պումայի ձագերի վրա։ Երբեմն, թեև շատ հազվադեպ, նման մի բան նկատվում է նաև բույսերի վրա. ֆիլլոդիաներ ունեցող Ulex փշոտ դրոկի և ակացիայի առաջին տերևները փետրաձև են կամ բաժանատերև՝ նման թիթեռնածաղկավորների սովորական տերևներին։

Կազմվածքի բոլոր առանձնահատկությունները, որոնցով միևնույն դասին պատկանող խիստ տարրեր տարբեր կենդանիների սաղմերը նմանվում են իրար, հաճախ անմիջական առնչություն չունեն գոյության պայմանների հետ։ Մենք չենք կարող, օրինակ, կարծել, որ թե մոր արգանդում զարգացող կաթնասունի, թե թռչունի բնում թխսված ձվի մեջ և թե ջրի տակ գորտի ձուղպի մեջ խռիկային ճեղքերի շրջանում զարկերակների հանգույցների գոյացումը կապված է միանման պայմանների հետ։ Մենք այդպիսի առնչության հավատալու ավելի առիթ չունենք, քան հավատալու այն բանին, որ մարդու ձեռքում, չղջիկի թևում և դելֆինի լողաթևում եղած ոսկրների նմանությունը կապված է կյանքի միանման պայմանների հետ։ Ոչ ոք չի կարծում, որ կորյունի զոլավորությունը կամ սև կեռնեխի ձագուկի բծավորությունը գոնե որևէ կերպ օգտակար են կենդանուն։

Բայց բոլորովին այլ բան է, եթե կենդանին իր զարգացման շրջանի որևէ մասի ընթացքում գրոծունյա է լինում և հարկ եղած չափով հոգում է իր մասին։ Գործունեության շրջանը կարող է վրա հասնել վաղ կամ ուշ, բայց երբ էլ նա սկսվելու լինի, թրթուրների հարմարվածությունն իրենց կենսապայմաններին նույնքան կատարյալ են ու հիացմունքի արժանի, որքան չափահաս կենդանու մոտ։ Թե ինչ աստիճանի է հասնում այդ, պարզ կերպով ցույց է տվել վերջերս սըր Ջ. Լեբբոկն<ref group="ԱՆՈՒՆՆԵՐԻ ՑԱՆԿ" name=Lubbock /> իր դիտողություններում, թե ինչպես կենսապայմանների հետ կապված՝ շատ տարբեր կարգերի մի քանի միջատների թրթուրները մերձավոր նմանություն ունեն միմյանց հետ և միևնույն կարգին պատկանող այլ միջատների թրթուրները իրար նման չեն։ Այդպիսի հարմարեցումների ազդեցության տակ մերձավոր կենդանիների թրթուրների նմանությունը երբեմն խիստ քողարկված է շինում, շինում․ հատկապես դա լինում է այն դեպքերում, երբ աշխատանքի բաժանումը տեղի է ունենում ըստ զարգացման տարբեր աստիճանների, ինչպես, օրինակ, եթե միևնույն թրթուրը մի որոշ ստադիայում զբաղվում է կեր որոնելով, իսկ մյուս ստադիայում՝ ամրանալու համար տեղ որոնելով։ Կարելի է նույնիսկ օրինակներ ցույց տալ, որ մերձավոր տեսակների կամ տեսակների խմբերի թրթուրները ավելի շատ են զանազանվում իրարից, քան չափահաս կենդանիները։ Բայց շատ դեպքում թրթուրները, թեև գործունյա են, ավելի կամ պակաս չափով ենթարկվում են ընդհանուր սաղմնային նմանության օրենքին։ Փնջոտնյա խեցեմորթները դրա շատ լավ օրինակ են ներկայացնում, նույնիսկ հռչակավոր Կյուվիեն<ref group="ԱՆՈՒՆՆԵՐԻ ՑԱՆԿ" name=Cuvier /> չի կասկածել, որ այդ կենդանիները պատկանում են խեցեմորթներին, բայց թրթուրների վրա մի հայացք գցելը բավական է, որպեսզի դրանում ոչ մի կասկած չմնա։ Փնջոտնյաների նույնիսկ երկու գլխավոր ստորաբաժանումները՝ ցողունավորներն ու նստածները իրենց արտաքին տեսքով ինչքան էլ խիստ են տարբերվում միմյանցից, բայց և այնպես ունեն թրթուրներ, որոնք իրենց բոլոր ստադիաներում հազիվ են տարբերվում իրարից։

Սաղմի զարգացման ժամանակ նրա կազմվածքն ավելի կատարյալ է դառնում, դառնում․ ես այդ արտահայտությունը գործ եմ ածում, թեև գիտեմ, որ հազիվ թե հնարավոր է պարզորոշ կերպով որոշել, թե ինչ է հասկացվում բարձր կամ ավելի ցածր կազմվածք ասելով։ Այնուամենայնիվ, ամենայն հավանականությամբ, ոչ ոք չի վիճարկի, որ թիթեռը իր կազմվածքով ավելի բարձր է թրթուրից։ Սակայն որոշ դեպքերում, ինչպես, օրինակդ օրինակ, մի քանի մակաբույծ խեցեմորթների մոտ էլ չափահաս կենդանուն կարելի է դիտել որպես թրթուրից ավելի ցած կանգնած։ Մի անգամ էլ վերադառնանք փնջոտնյաներին։ նրանց Նրանց թրթուրներն առաջին ստադիայում օժտված են շարժողության երեք զույգ օրգաններով, ունեն մի պարզ աչք և կնճիթանման բերան, որի օգնությամբ նրանք առատորեն սնվում են, որովհետև նրանք զգալիորեն մեծանում են։ Երկրորդ ստադիայում, որը համապատասխանում է թիթեռների հարսնյակին, նրանք ունեն վեց զույգ հիանալի կառուցված լողաոտեր, մի զույգ սքանչելի բարդ աչքեր և չափազանց բարդ շոշափուկներ, շոշափուկներ․ բայց բերանը փակ է, անկատար և պիտանի չէ սնունդը կլանելու համար, համար․ այդ ստադիայում նրանց խնդիրն է իրենց լավ զարգացած զգայարանների միջոցով որոնել և լողալու լավ միջոցների շնորհիվ հասնել մի հարմար տեղ ամրանալու համար, որտեղ էլ նրանք ավարտում են իրենց կերպարանափոխությունները։ Երբ կերպարանափոխություններն ավարտված են, նրանք ամրանում են մինչև իրենց կյանքի վերջը, այդ ժամանակ նրանց վերջավորությունները դառնում են բռնելու օրգաններ, օրգաններ․ բերանը նորից դառնում է լավ կառուցված, բայց շոշափուկներ չունեն, իսկ երկու աչքերը ձևափոխվել, դարձել են մի փոքրիկ պարզ ակնային բիծ։ Այս վերջին ստադիայում փնջոտանին կարելի է համարել և ավելի բարձր, և ավելի ցածր կազմակերպված, քան նա եղել է թրթուրային ստադիայում։ Բայց մի քանի սեռերի թրթուրները զարգանում, դառնում են սովորական կառուցվածքով հերմաֆրոդիտ անհատներ, կամ այնպիսիներ, որոնց ես անվանել եմ լրացուցիչ արուներ, արուներ․ վերջիններիս զարգացումը անկասկած ետ է գնացել, որովհետև այդպիսի արուն իրենից ներկայացնում է պարզապես մի պարկ, որը կարճատև գոյություն ունի և զուրկ է բերանից, ստամոքսից և բոլոր այլ կարևոր օրգաններից, բացի վերարտադրության օրգաններից։

Մենք այնքան սովորել ենք սաղմի և չափահաս կենդանու միջև եղած տարբերությանը, որ աշխատում ենք այդ տարբերությունը կախման մեջ դնել աճումից։ Բայց այդ դեպքում հիմք չէր լինի նրա համար, օրինակ, որպեսզի չղջիկի թևը կամ դելֆինի լողաթևը իրենց բոլեր բոլոր մասերով հիմնադրված չլինեին՝ պահպանելով որոշ հարաբերական չափեր, հենց որ որևէ մասը նկատելի կդառնա։ Այդ լինում է որոշ խմբերում ամբողջությամբ և այլ խմբերում տարբեր անդամների մոտ, ըստ որում սաղմն իր ոչ մի ստադիայում զգալիորեն չի տարբերվում չափահաս կենդանուց. այսպես, թանաքաձկան մասին Օուենը<ref group="ԱՆՈՒՆՆԵՐԻ ՑԱՆԿ" name=Owen /> նկատել է, որ «այստեղ կերպարանափոխություն չկա. գլխոտանի կակղամորթի բնույթն արտահայտված է դեռ շատ ավելի վաղ, քան սաղմի բոլոր մասերը կարողանում են ձևավորվել»։ Ցամաքային կակղամորթները և քաղցրահամ ջրերի խեցեմորթները ծնվում են՝ ունենալով իրենց բնորոշ ձևը, մինչդեռ նույն երկու մեծ խմբերի ծովային անդամներն իրենց զարգացման ժամանակ ենթարկվում են բավական կարևոր և հաճախ նույնիսկ մեծ փոփոխությունների։ Սարդերն, ընդհակառակը, հազիվ թե որևէ կերպարանափոխության են ենթարկվում։ Միջատների մեծամասնության թրթուրները անցնում են որդանման ստադիայով, միևնույնն է թե նրանք գործունյա են և հարմարված զանազան պայմանների կամ անգործունյա, երբեմն գտնվելով ուղղակի սնունդ ծառայող միջավայրի մեջ, երբեմն կերակրվելով ծնողների կողմից, կողմից․ բայց մի քանի սակավաթիվ դեպքերում, օրինակ խոտային լվիճների մոտ, եթե նայենք այդ միջատների զարգացման սքանչելի նկարները, որ արել է պրոֆ. Հյոքսլին,<ref group="ԱՆՈՒՆՆԵՐԻ ՑԱՆԿ" name=Huxley /> մենք հազիվ նշմարենք որդանման ստադիայի որևէ հետք։

Երբեմն դուրս են ընկնում զարգացման միայն վաղ ստադիաները։ Այսպես. Ֆրից Մյուլլերը<ref group="ԱՆՈՒՆՆԵՐԻ ՑԱՆԿ" name=Mueller_Fritz /> արել է մի ուշագրավ հայտնագործություն, որ Penaeus-ին մերձավոր մի քանի խեցեմորթներ սկզբում երևան են գալիս նաուպլիուսի ձևով, հետո անցնում են Zoea-ի երկու կամ ավելի ստադիաները, այնուհետև միզիս ստադիան և վերջապես ստանում են չափահասի կառուցվածք. ամբողջ Malacostraca ընդարձակ կարգի մեջ, որին պատկանում են այդ խեցեմորթները, չկա խմբի մի այլ անդամ, որը երևան գար Nauplius-ի ստադիայում, թեև շատերը երևան են գալիս ZoesZoea-ի ձևով. այնուամենայնիվ Մյուլլերը հիմքեր է բերում իր կարծիքի համար, որ եթե այդ բոլոր դեպքերում ճնշված զարգացում չլիներ, ապա այդ բոլոր խեցեմորթները կծնվեին նաուպլիուսների ձևով։

Սովորաբար ընդունում են, կարող է պատահել այն հիման վրա, որ այլանդակությունները սաղմի վրա արտահայտվում են շատ վաղ շրջանում, որ թույլ փոփոխությունները կամ անհատական տարբերությունները անհրաժեշտորեն պետք է ճիշտ նույնպես էլ հայտնվեն շատ վաղ հասակում։ Մենք այդ ուղղությամբ քիչ տվյալներ ունենք, բայց այն, որ ունենք, պարզորոշ կերպով մեզ բերում են այլ եզրակացության, եզրակացության․ այսպես, ուշադրության արժանի է այն, որ եղջերավոր անասուններ, ձիեր և ընտանեցված զանազան կենդանիներ բուծող անձինք չեն կարող նախապես որոշակի ասել, թե ինչ արժանիքներ կամ թերություններ ունի նորածին կենդանին, մինչև որ նրա ծեքվելուց ծնվելուց հետո մի որոշ ժամանակ չանցնի։ Միանգամայն նույնը մենք տեսնում ենք մեր զավակների վրա, որովհետև մենք չենք կարող ասել, թե արդյոք երեխան բարձրահասակ կլինի, թե ցածրահասակ, և իսկությամբ ինչպես կլինեն նրա դիմագծերը։ Հարցը նրանում չէ, թե ինչ շրջանում են դրսևորվում այդ փոփոխության հետևանքները։ Մի որոշ հանգամանք կարող է ներգործել և, ես կարծում եմ, հաճախ ներգործում է ծնողների մեկի կամ երկուսի վրա էլ մինչև ծննդաբերությունը։ Պետք է հիշատակել, որ մատղաշ կենդանու համար քանի դեռ նա մնում է ձվի մեջ կամ մոր արգանդում և կերակրվում ու պահպանվում է ծնողներից մեկի կողմից, ամենևին կարևոր չէ, թե ինքը իր առանձնահատկությունների մեծ մասը ձեռք կբերի քիչ ավելի վաղ կամ ուշ։ Այսպես, օրինակ, շատ ծռված կտուցով կեր հայթայթող թռչունի համար ամեն ևին ամենևին կարևոր չէ, թե արդյոք ձագուկն ունի այդպիսի կտուց, քանի դեռ այգ այդ ձագուկը կերակրվում է ծնողների միջոցով։

Այս երկու սկզբունքները, այսինքն՝ որ թույլ փոփոխությունները սովորաբար երևան են գալիս ոչ ամենավաղ հասակում, և ժառանգաբար փոխանցվում են համապատասխան ոչ վաղ հասակում, ինչպես ես կարծում եմ, բացատրում են սաղմնաբանության բնագավառից վերցրած ամենից ավելի աչքի ընկնող փաստերը։ Բայց նախ ծանոթանանք մի քանի անալոգ դեպ֊ քերի դեպքերի հետ մեր ընտանի ցեղերի նկատմամբ։ Մի քանի հեղինակներ, որոնք գրել են շների մասին, հաստատում են, որ գամփռը և բուլդոգը, թեև այդքան տարբեր են թվում, իրականության մեջ ներկայացնում են շատ մոտ ցեղեր, որոնք ծագել են միևնույն վայրենի նախածնողից. այդ պատճառով ինձ չափազանց հետաքրքրել է, թե որչափ են տարբերվում նրանց լակոտները միմյանցից, միմյանցից․ և ես իմացա շնաբույծներից, որ այդ ցեղերի լակոտները իրարից տարբերվում են նույնչափ, որչափ որ չափահաս շները, որը ճշմարիտ է՝ աչքաչափով դատելով. բայց չափելով ծեր շներին և նրանց վեցօրյա լակոտներին, ես գտել եմ, որ վերջիններս հարաբերական չափերով լրիվ տարբերություն չեն ունենում։ Ճիշտ այդպես էլ ինձ ասել են, որ ծանրաքաշ ձիու և արշավաձիու մտրուկները, այսինքն ընտանեցված կենդանիներից ընտրության միջոցով ստացված երկու ցեղերի մտրուկներն իրարից տարբերվում են նույն չափով, ինչ չափով որ չափահաս անհատները, բայց ես մանրազնին կերպով չափելով արշավաձիու և ծանրաքաշի զամբիկներին և երեք օրական մտրուկներին, գտել եմ, որ այդպիսի տարբերություն բնավ չկա։ Ունենալով իմ առջև վճռական ապացույցներ այն մասին, որ աղավնիների բոլոր ցեղերը ծագում են առել մի վայրի տեսակից, ես զբաղվել եմ նրանց ձագուկների համեմատությամբ ձվից դուրս գալուց 12 ժամ հետո ես մանրազնին կերպով լափել չափել եմ (բայց այստեղ չեմ բերում մանրամասնությունները) կտուցը, բերանի բացվածքը, քթանցքների և կոպերի, մատների և ամբողջ ոտքի երկարությունը թե վայրի նախածնողական տեսակի և թե փքունի, սիրամարգանմանի, թուրմանի, բերբերիականի, փոստատար և այլ ցեղերի աղավնիների վրա։ Այս թռչուններից մի քանիսը չափահաս Վիճակում վիճակում այնքան ուժեղ կերպով են տարբերվում իրարից իրենց կտուցի երկարությամբ ու ձևով, ինչպես նաև այլ առանձնահատկություններով, որ եթե նրանք գտնվեին վայրի վիճակում, ապա նրանց անշուշտ կդասեին տարբեր սեռերի շարքում։ Բայց երբ այդ թռչունների ձագուկները զետեղվեցին մի չարքում, ապա թեև նրանց մեծ մասը կարելի էր ճանաչել, սակայն վերոհիշյալ մասերում եղած հարաբերական տարբերությունը անհամեմատ ավելի քիչ էր, քան այդ նկատելի է չափահաս թռչունների մոտ։ Տարբերության մի քանի բնորոշ գծեր, օրինակ բերանի բացվածքը,, ձագուկների մոտ հազիվ կարող են նկատվել։ Բայց այս կանոնից կար մի ուշագրավ բացառություն, այն է՝ կարճակտուց թուրմանի ձագուկները վայրի աղավնու և այլ ցեղերի ձագուկներից գրեթե նույնքան են տարբերվում, որքան տարբերվում են չափահաս թռչունները միմյանցից։

Այժմ փորձենք այս երկու սկզբունքները կիրառել բնական պայմաններում գտնվող տեսակների վերաբերմամբ։ Վերցնենք մի խումբ թռչուններ, որոնք ծագել են մի որոշ հին ձևից և բնական ընտրության ազդեցության տակ փոփոխվել են' են՝ հարմարվելով տարբեր կենցաղի։ Քանի որ հաջորդական թույլ փոփոխությունները զանազան տեսակների մոտ երևան են եկել ոչ վաղ հասակում և ժառանգաբար փոխանցվել են համապատասխան հասակում, ուստի մատղաշները կարող են շատ քիչ փոփոխվել և պետք է իրար նմանվեն անհամեմատ ավելի շատ, քան չափահասները, հենց այն, ինչ մենք տեսանք աղավնիների ձագուկների վրա։ Այդ տեսակետը մենք կարող ենք տարածել նաև շատ տարբեր օրգանների և ամբողջ դասերի վրա։ Օրինակ, առջևի վերջավորությունները, որոնք հեռավոր նախածնողին ծառայել են որպես ոտքեր, կարող էին երկարատև փոփոխությունների միջոցով հարմարվել որոշ հաջորդների մոտ գործելու որպես ձեռքեր, մյուսների մոտ՝ որպես լողաթևեր, երրորդների մոտ՝ որպես թևեր, թևեր․ բայց վերոհիշյալ սկզբունքների հիման վրա կան ազան զանազան ձևերի սաղմերի առջևի վերջավորությունները պետք է շատ չտարբերվեն իրարից, թեև յուրաքանչյուր ձևի մեջ առջևի վերջավորությունը խիստ տարբեր է չափահաս հասակում։ Ինչպիսին էլ որ լինի երկարատև վարժեցման կամ ոչ վարժեցման ազդեցությունը որևէ տեսակի վերջավորությունների կամ այլ մասերի փոփոխության վրա, գերադասորեն կամ բացառապես նա կարող է արտահայտվել միայն բոլորովին չափահաս հասակում, երբ օրգանիզմը կարող է իր ամբողջ ուժերից օգտվել իր գոյությունը պահպանելու համար, համար․ և դրա հետևանքները կարող են փոխանցվել հետնորդներին համապատասխան գրեթե հասուն հասակում։ Այսպիսով, մարմնամասերի հարաճուն վարժեցման կամ ոչ վարժեցման ազդեցության տակ մատղաշ կենդանին կամ բոլորովին չի փոփոխվում կամ միայն թույլ չափով է փոփոխվում։

Մի քանի կենդանիների մոտ հաջորդական փոփոխությունները կարող են սկսվել շատ վաղ շրջանում, կամ համապատասխան ստադիաները կարող են ժառանգաբար փոխանցվել ավելի վաղ հասակում, քան առաջին անգամ երևացել են։ Թե այս և թե այն դեպքում մատղաշ կենդանին կամ սաղմը մոտ նմանություն կունենա մայրական ձևի հետ, ինչպես մենք տեսնում ենք կարճակտուց թուրմ անի թուրմանի վրա։ Զարգացման այդպիսի ընթացքը կանոն է ինչպես մի քանի մեծ խմբերի համար նրանց ամբողջ կազմով վերցրած, այնպես էլ այլ խմբերի ստորաբաժանումների համար, օրինակ գլխոտանիների և ցամաքային կակղամորթների, քաղցրահամ ջրերի խեցեմորթների, սարդերի և միջատների մեծ դասի մի քանի ստորաբաժանումների համար։ Ինչ վերաբերում է այն բանի հիմնական պատճառին, որ այդ խմբերում ծնված անհատները կերպարանափոխություններ չեն կրում, ապա այդ մենք կարող ենք բացատրել հետագա երևույթներով, այսինքն նրանով, որ մատղաշ անհատը դեռ իր շատ վաղ հասակում թողնվում է սեփական ուժերին և վարում է միևնույն կենցաղը, ինչ որ ծնողները. այդ դեպքում մատղաշ անհատների գոյության համար անպայման անհրաժեշտ է, որպեսզի նրանք փոփոխվեին այնպես, ինչպես իրենց ծնողները։ Ինչ վերաբերում է այն տարօրինակ փաստին, որ ցամաքային և քաղցրահամ ջրերի շատ կենդանիներ կերպարանափոխության չեն ենթարկվում, մինչդեռ նույն խմբերի ծովային անդամները անցնում են զանազան կերպարանափոխություններով, ապա Ֆրից Մյուլլերը<ref group="ԱՆՈՒՆՆԵՐԻ ՑԱՆԿ" name=Mueller_Fritz /> հայտնել է այն ենթադրությունը, որ կենդանու դանդաղ փոփոխվելու և ցամաքի վրա կամ ծովի փոխարեն քաղցրահամ ջրում ապրելուն հարմարվելու պրոցեսը կպարզանար նրանով, եթե կենդանիները չանցնեին թրթուրային ստադիայով, որովհետև միանգամայն անհավատալի կլիներ, որ թե թրթուրային և թե չափահաս ստադիաների համար պիտանի տեղերը, նրանց կյանքի այնքան նոր և փոփոխված կենսապայմաններում, սովորաբար գրավված չլինեին, կամ վատ գրավված լինեին այլ օրգանիզմների կողմից։ Այդ դեպքում աստիճանաբար ավելի ու ավելի վաղ հասակում չափահասի կառուցվածքի ձեռք բերումը օժանդակություն կգտներ բնական ընտրության կողմից, և վերջապես նախկին կերպարանափոխության բոլոր հետքերը կկորչեին։

Մյուս կողմից, եթե բնական ընտրությունը նպաստում է մատղաշ կենդանուն, որպեսզի վարի ծնողական ձևի կենցաղից քիլ տարբեր կենցաղ, և հետևաբար քիլ քիչ տարբերվի իր կառուցվածքով, կամ եթե նպաստում է ալն այն բանին, որպեսզի ծնողներից արդեն տարբերվող թրթուրը ավելի ևս փոփոխ֊ վիփոփոխվի, այդ դեպքում, համապատասխան հասակում առանձնահատկությունների ժառանգական փոխանցման սկզբունքի հիման վրա, մատղաշ անհատները, նամ թրթուրները բնական ընտրության ազդեցության տակ կարող են ավելի ու ավելի տարբերվել ծնողներից ուզած լափով։ չափով։ Թրթուրների միջև եղած տարբերությունները կարող են նաև որոշ հարաբերակցության մեջ լինել իրենց զարգացման հաջորդական ստադիաների հետ, և առաջին ստադիալում ստադիայում գտնվող թրթուրը կարող է շատ խիստ կերպով տարբերվել երկրորդ ստադիայի թրթուրից, որը իրոք նկատվում է շատ կենդանիների մոտ։ Չափահաս կենդանիները կարող են պիտանի դառնալ նստակյաց կամ մի այնպիսի կյանքի համար, որի ժամանակ շարժողության օրգանները, զգայարանները և այլն դառնում են անօգուտ, այդ դեպքում կերպարանափոխությունը պետք է ընթանա ռեգրեսիվ ճանապարհով։

Արված դիտողություններից կարելի է եզրակացնել, թե ինչպես մատղաշ անհատների կազմվածքի մեջ կատարված փոփոխությունների, դրա հետ միասին կենցաղի փոփոխության և համապատասխան հասակներում զանազան առանձնահատկությունների ժառանգման միջոցով կենդանիները կարող են անցնել զարգացման այնպիսի ստադիաներ, որոնք բոլորովին տարբեր են նրանց չափահաս նախածնողների սկզբնական վիճակից։ Մեր ականավոր հեղինակների մեծամասնությունը համոզված է այն բանում, որ միջատների թրթուրների և հարսնյակների զանազան ստադիաները ձեռք են բերվել հարմարեցման միջոցով, այլ ոչ թե որևէ հին ձևից ժառանգաբար են ստացվել։ Sitaris-ի, մի բզեզի, որն անցնում է զարգացման մի քանի անսովոր ստադիաներ, հետաքրքրական դեպքը լավ բացատրություն է ծառայում այն բանի համար, թե այդ ինչպես կարող էր տեղի ունենալ։ Առաջին թրթուրային ձևը, որ նկարագրել է Ֆաբրը,<ref group="ԱՆՈՒՆՆԵՐԻ ՑԱՆԿ" name=Fabre /> ներկայացնում է փոքրիկ շարժուն մի միջատ, օժտված վեց ոտներով, երկու երկար բողկուկներով և չորս աչքերով։ Այդ թրթուրները դուրս են գալիս մեղուների բներում, և երբ բոռերը գարնանը էգերից ավելի շուտ են դուրս գալիս բներից, թրթուրները բարձրանում են նրանց վրա, իսկ հետո նրանց և էգերի զուգավորման ժամանակ անցնում են էգերի վրա։ Հենց որ էգերը ձվեր են դնում մեղրահացի բջիջներում լցված մեղրի մակերեսի վրա, Sitaris-ի թրթուրները հարձակվում են ձվերի վրա և դափում լափում նրանց։ Դրանից հետո նրանք լրիվ փոփոխություն են կրում. նրանց աչքերն անհետանում են, ոտները և բողկուկները դառնում են ռուդիմենտար, և այժմ սկսում են սնվել մեղրով, դրանով հանդերձ ավելի նմանվելով միջատների սովորական թրթուրներին. վերջապես, նրանք ենթարկվում են վերջնական կերպարանափոխության և վերջ ի վերջո դառնում չափահաս բզեզներ։ Պարզ է, որ եթե Sitaris-ի նման կերպարանափոխության ենթարկվող մի միջատ դառնար միջատների մի ամբողջ նոր խմբի նախածնող, ապա նոր խմբի զարգացման ընթացքը խիստ տարբեր կլիներ գոյություն ունեցող միջատների զարգացումից, և առաջին թրթուրային ստադիան անշուշտ չէր ներկայացնի որևէ հին չափահաս ձևի վաղ ստադիան։

Մյուս կողմից, վերին աստիճանի հավանական է, որ շատ կենդանիների սաղմնային կամ թրթուրային ստադիաները շատ թե քիչ պարզ կերպով մեզ ցույց են տալիս, թե ինչպիսի կառուցվածք է ունեցել ամբողջ խմբի նախածնողն իր չափահաս վիճակում։ Խեցեմորթների ընդարձակ դասի մեջ միմյանցից խիստ տարբերվող ձևերը, այն է՝ ծծող մակաբույծները, փնջոտնյաները, էնտոմոստրակաները և նույնիսկ մալակոստրակաները, ծնվում են թրթուրի ձևով, որը հայտնի է նաուպլիուս անունով, անունով․ և որովհետև այդ թրթուրները ապրում են և իրենց կերը հայթայթում են բաց ծովում, այլ ոչ թե հարմարված են որևէ առանձին կենցաղի համար, ինչպես նաև այլ նկատառումով, որ բերում է Ֆրից Մյուլլերը,<ref group="ԱՆՈՒՆՆԵՐԻ ՑԱՆԿ" name=Mueller_Fritz /> հավանական է, որ մի ինչ որ շատ հեռավոր ժամանակաշրջանում գոյություն է ունեցել Nauplius-ին նման մի կենդանի, որը հաջորդականորեն փոփոխվելով, հետնորդների մի քանի տարամիտվող գծեր առաջացնելու միջոցով առաջ է բերել խեցեմորթների վերոհիշյալ սիստեմատիկական խմբերը։ ճիշտ Ճիշտ այդպես էլ հիմնվելով այն բոլորի վրա, ինչ որ մեզ հայտնի է կաթնասունների, թռչունների, սողունների և ձկների սաղմերի մասին, կարելի է հավանական համարել, որ այդ կենդանիները ներկայացնում են մի այնպիսի ընդհանուր հին նախածնողի փոփոխված հաջորդներ, որը չափահաս վիճակում ունեցել է խռիկներ, լողափամփուշտ, երկու զույգ լողաթևանման վերջավորություններ, երկար պոչ և հարմարված է եղել ջրային կենցաղի։

Քանի որ բոլոր կազմակերպված էակները, թե մահաջնջվածները և թե այժմ ապրողները, հետևաբար՝ երբևիցե գոյություն ունեցածները, կարող են բաժանվել սակավաթիվ դասերի և ամեն մի դասի սահմաններում, ըստ մեր տեսության, շաղկապվում են միմյանց հետ աստիճանական անցումներով, ուստի ամենալավ և միակ հնարավոր դասակարգությունը, եթե մեր հավաքածուները գոնե մոտավորապես լրիվ լինեին, կլիներ ծննդաբանականը, ծննդաբանականը․ ընդհանուր ծագումը ներկայացնում է այն թաքնված կապերը, որոնք բնախույզն աշխատում է հայտնաբերել, նշանակելով դրանք «բնական սիստեմ» տերմինով։ Այդ տեսակետից մենք կարող ենք հասկանալ, թե ինչու բնախույզների մեծամասնության աչքում սաղմի կառուցվածքը դասակարգության համար նույնիսկ ավելի մեծ նշանակություն ունի։ ունի, քան չափահաս կենդանու կառուցվածքը։ Կենդանիների երկու կամ ավելի խմբեր ինչքան էլ չափահաս վիճակում խիստ կերպով տարբերվեն միմյանցից իրենց կազմվածքով ու կենցաղով, եթե զարգացման ընթացքում անցնում են մերձավոր ստադիաներ, մենք կարող ենք վստահ լինել, որ նրանք ծագում են առել մի ընդհանուր նախածնողական ձևից և հետևաբար իրար հետ մերձավոր ազգակցության մեջ են։ Այսպիսով սաղմնային կառուցվածքի ընդհանրությունը կապված է ծագման ընդհանրության հետ. բայց սաղմնային զարգացման ոչ միանմանությունը չի ցույց տալիս, որ նրանք տարբեր ծագում ունեն, որովհետև երկու խմբերից մեկի զարգացման մի քանի ստադիաները կամ կարող են ճնշված լինել, կամ կյանքի նոր պայմաններին հարմարվելու հետևանքով այնքան փոփոխված, որ դառնում են անճանաչելի։ նույնիսկ Նույնիսկ այնպիսի խմբերում, որոնց մեջ չափահաս ձևերը չափազանց տարբեր են, ծագման ընդհանուր լինելը դրսևորվում է թրթուրային կառուցվածքում. օրինակ, մենք տեսանք, որ փնջոտնյա խեցեմորթները, չնայած կակղամորթների հետ իրենց ունեցած արտաքին նմանությանը, իսկույն ճանաչվում են իրենց թրթուրների ձևով ու կառուցվածքով, որ խեցեմորթների մեծ դասին են պատկանում։ Քանի որ սաղմը հաճախ մեզ ցույց է տալիս խմբի նվազ փոփոխված հեռավոր նախածնողի շատ թե քիչ լրիվ կառուցվածքը, ուստի մենք կարող ենք հասկանալ, թե ինչու հին մահաջնջված ձևերն իրենց չափահաս վիճակում այդքան հաճախ Ամանվում նմանվում են միևնույն դասին պատկանող այժմ ապրող տեսակների սաղմերին։ Ագասսիսը<ref group="ԱՆՈՒՆՆԵՐԻ ՑԱՆԿ" name=Agassis /> կարծում է, որ դա բնության ընդհանուր օրենքն է, և մենք կարող ենք հուսալ, որ երբևիցե այդ օրենքը կապացուցվի։ Սակայն այդ օրենքի ճշտությունը կարելի է ապացուցել միայն այն դեպքում, երբ նախածնողական խմբի հին ձևը իսպառ չի անհետացել կամ շատ վաղ շրջանի ընթացքում հաջորդական փոփոխությունների ազդեցության տակ, կամ շնորհիվ այդպիսի փոփոխությունների ժառանգական փոխանցման ավելի վաղ հասակում, քան նրանք սկզբում երևան են եկել։ Պետք է նաև նկատի ունենալ, որ նշված օրենքը իսկապես կարող է գոյություն ունենալ, բայց քանի որ երկրաբանական տարեգրությունը դեպի ետ հեռավոր ժամանակների վրա չի տարածվում, ուստի երկար ժամանակ և նույնիսկ ընդմիշտ այդ օրենքը կմնա չապացուցված։ Այդ օրենքը առանձնապես խստորեն կիրառելի չէ այն դեպքերում, երբ հին ձևն իր թրթուրային վիճակում հարմարվել է որևէ հատուկ կենսապայմանների և այդ թրթուրային վիճակը փոխանցել է ամբողջ խմբի հետնորդներին, որովհետև այդպիսի թրթուրները նմանություն չունեն ավելի հեռավոր ձևի հետ նրա չափահաս վիճակում։

Այն օրգանները կամ օրգանիզմի մասերը, որոնք գտնվում են իրենց անօգտա,կարությունր անօգտակարությունը ամբողջապես դրսևորող այս զարմանալի վիճակում, շատ սովորական են և ամենուրեք տարածված են բնության մեջ։ Անհնարին է անվանել բարձրակարգ կենդանիներից որևէ մեկին, որի այս կամ այն մասը թերաճ վիճակում չլինի։ Օրինակ, կաթնասունների արուներն ունեն թերաճ պտուկներ, օձերի թոքերի մի բլթակը թերաճ է, թռչունների «թևիկը» կարելի է համոզված կերպով դիտել որպես թերաճ մատ, իսկ մի քանի տեսակների թևը այն աստիճան թերաճ է, որ թռչելու համար չի կարող ծառայել։ Ի՞նչը կարող է ավելի հետաքրքրական լինել, քան ատամների ներկայությունը կետերի սաղմերի մոտ, որոնք չափահաս վիճակում ատամներ բոլորովին չունեն, կամ այն, որ դեռ չծնված հորթը վերին ծնոտի վրա ունենում է երբեք դուրս չեկող կտրիչ ատամներ։

Թերաճ օրգանները պարզորոշ ու տարրեր տարբեր ձևերով երևան են հանում իրենց ծագումն ու նշանակությունը։ Այսպես, կան մերձավոր տեսակների կամ նույնիսկ միևնույն տեսակին պատկանող բզեզներ, որոնցից մի քանիսն ունեն մեծ, միանգամայն զարգացած թևեր, մինչդեռ մյուսների թևերը ներկայացնում են միայն թաղանթների թերաճիկներ, որոնք հաճախ գտնվում են սերտաճած վերնաթևերի տակ. այսպիսի դեպքերում անհնարին է կասկածել, որ թերաճիկները թևեր են։ Թերաճ օրգանները երբեմն պահպանում են իրենց գործունեության ընդունակությունը, ընդունակությունը․ այսպես, պատահում է, որ կաթնասունների արուների պտուկները լավ զարգացած են լինում և կաթ են արտաթորում։ Bos սեռի ներկայացուցիչների կուրծը նորմալ կերպով ունի չորս լավ զարգացած և երկու թերաճած պտուկներ, բայց վերջիններս մեր ընտանի կովերի մոտ երբեմն լինում են լավ զարգացած և կաթ են արտաթորում։ Ինչ վերաբերում է բույսերին, ապա միևնույն տեսակի տարբեր անհատների մոտ պսակաթերթիկները լինում են մերթ թերաճ, մերթ՝ լավ զարգացած։ Մի քանի բաժանասեռ բույսերի մոտ Կյոլռեյտերը<ref group="ԱՆՈՒՆՆԵՐԻ ՑԱՆԿ" name=Koelreuter /> գտել է, որ երբ խաչաձևվում է այն տեսակը, որի արական ծաղիկներն ունեն վարսանգի վարսանդի թերաճիկ, լավ զարգացած վարսանդ ունեցող հերմաֆրոդիտ տեսակի հետ, այդ դեպքում հիբրիդի մոտ վարսանդը շատ մեծանում է, որը պարզ կերպով ցույց է տալիս, որ թերաճ և նորմալ վարսանդներն իրենց բնույթով էապես նման են։ Կենդանու զանազան մասերը կարող են լավ զարգացած լինել, բայց որոշ իմաստով թերաճ են իրենց անօգտակարության պատճառով։ Այսպես, սովորական սալամանդրայի շերեփուկը, ինչպես նկատում է միստեր Ջ. Հ. Լյուիսը,<ref group="ԱՆՈՒՆՆԵՐԻ ՑԱՆԿ" name=Lewes /> «ունի խռիկներ և ապրում է ջրի մեջ. բայց սև սալամանդրան, որն ապրում է բարձրում, լեռների վրա, ծնում է բոլորովին կազմավորված մատղաշ անհատ։ Այս կենդանին ջրում երբեք չի ապրում։ Սակայն եթե հերձենք հղի էգին, մենք նրա մեջ կգտնենք շատ զարգացած փետրաձև խռիկներ ունեցող շերեփուկներ, և եթե նրանց թողնենք ջրի մեջ, ապա կտեսնենք, որ նրանք լողում են սովորական սալամանդրայի շերեփուկների նման։ Ակներև է, որ ջրի մեջ ապրելու համար հարմարված այդ կազմվածքը ոչ մի առնչություն չունի կենդանու ապագա կյանքի հետ և ամենաչնչին հարմարեցում չի ներկայացնում սաղմնային գոյության համար, համար․ նա հարաբերակցության մեջ է միայն հեռավոր հարմարեցումների հետ, իրմով կրկնելով իր նախածնողի զարգացման մեջ եղած մի որոշակի փուլը»։

Երկու նպատակների համար ծառայող օրգանը կարող է դառնալ թերաճ և նույնիսկ բոլորովին թերազարգացած մի ավելի կարևոր նպատակի համար և միանգամայն պիտանի մնալ մյուսի համար։ Այսպես, օրինակ, բույսերի մոտ վարսանդի դերն այն է, որ փոշեհատիկի խողովակներն անցկացնի դեպի սերմնարանի մեջ գտնվող սերմնաբողբոջը։ Վարսանդը կազմված է սպիից, որը հենվում է սռնակի վրա. բայց մի քանի բարդածաղիկների արական ծաղիկները, որոնք իհարկե չեն կարող բեղմնավորվել, ունեն թերաճ վարսանդ, որի վրա սպի չկա, մինչդեռ սռնակը լավ զարգացած է և սովորականի նման ծածկված է մազմզուկներով, որոնք ծառայում են նրա համար, որպեսզի դուրս նետեն ծաղկափոշին իրեն շրջապատող և իրար հես։ Խողովակի ձևով սերտաճած փոշանոթներից։ Բացի դրանից, օրգանը կարող է թերաճ դառնալ իրեն հատուկ դերի համար և գործածվել մի այլ նպատակի համար, համար․ որոշ ձկների մոտ լողափամփուշտը թերազարգացած է որպես հիդրոստատիկ ապարատ, բայց դարձել է շնչառության նոր սկզբնավորվող մի օրգան կամ թոք։ Կարելի է բերել շատ նաև այլ նման օրինակներ։

Օգտակար օրգանները, ինչքան էլ նրանք քիչ զարգացած լինեն, չեն կարող թերաճ հարմարվել մինչև այնքան ժամանակ, քանի դեռ մենք հիմք չունենք կարծելու, որ նրանք առաջ եղել եկ ավելի զարգացած։ Նրանք կարող են ներկայացնել միայն առաջին ստադիաներ, որոնք դեռ հետագա զարգացում պիտի ստանան։ Մյուս կողմից թերաճ օրգանները կամ բոլորովին անօգուտ են, ինչպես, օրինակ, լնդերքի միջից երբեք դուրս չեկող ,ատամները, կամ քիչ օգտակար են, ինչպես ջայլամի թևերը, որոնք միայն որպես առագաստներ են ծառայում։ Քանի որ այդպիսի օրգաններն իրենց նախկին վիճակում, երբ դեռ քիչ զարգացած են եղել, նույնքան քիչ են գործածվել, ինչքան որ այժմ, ուստի նրանք իհարկե չէին կարող փոփոխության միջոցով զարգանալ բնական ընտրության ազդեցության տակ, որովհետև այդ ազդեցությունն արտահայտվում է միայն օգտակար ձևափոխությունների պահպանման մեջ։ Այդպիսի օրգանները մասամբ պահպանվել են ժառանգականության միջոցով և վերաբերում են իրերի նախկին գրությանը։ դրությանը։ Սակայն հաճախ դժվար է լինում տարբերություն գտնել թերազարգացած և նոր երևացող օրգանների միջև, որովհետև մենք միայն անալոգիայով կարող ենք դատել, թե արդյոք օրգանն ընդունակ է հետագա զարգացման, և միայն այդ դեպքում նա արժանի է նոր երևացող կամ սկբնավորվող օրգան անվանվելու։ Այդպիսի դրության մեջ գտնվող օրգանները բավական քիչ են հանդիպում, որովհետև դրանցով օժտված օրգանիզմները սովորաբար դուրս են մղվում կամ փոխարինվում են իրենց հաջորդներով, որոնք ունեն նույն օրգաններն ավելի զարգացած վիճակում, և հետևաբար մահաջնջվում են։ Պինգվինի թևը, գործելով որպես լողաթև, մեծ նշանակություն ունի, հետևապես նա կարող է ներկայացնել որպես թևի առաջացման վաղ ստադիա, թեև ես այդ չեմ կարծում, կարծում․ բայց ավելի հավանական է, որ դա թերաճած օրգան է, որը փոփոխվել է նոր ֆունկցիայի համար. մյուս կողմից, կիվիի թևը բոլորովին անօգուտ է և իսկապես թերաճ է։ Օուենը<ref group="ԱՆՈՒՆՆԵՐԻ ՑԱՆԿ" name=Owen /> լեպիդոսիրեն ձկան պարզ թելանման վերջավորությունները համարում է «այնպիսի օրգանների սկզբնավորումներ, որոնք լրիվ ֆունկցիոնալ զարգացման են հասնում բարձրակարգ ողնաշարավորների մոտ», բայց համաձայն դոկտոր Գյունտերի<ref group="ԱՆՈՒՆՆԵՐԻ ՑԱՆԿ" name=Guenther /> վերջերս պաշտպանած հայացքների, ամենայն հավանականությամբ, այդ մնացորդներն են, որոնք բաղկացած են լողաթևի պահպանված առանցքից, որը կորցրել է կողմնային ճառագայթները կամ ճյուղերը։ Բադակտուցի կաթնագեղձերը կովի կրծի համեմատությամբ կարելի է դիտել որպես նոր երևացող օրգան։ Մի քանի փնջոտնյաների ձվային սանձիկները, որոնք դադարել են ձվերը պահելուց և թույլ են զարգացած, սկզբնավորվող խռիկներ են։

Թերաճ օրգանները միևնույն տեսակին պատկանող տարբեր անհատների մոտ մեծ հակում ունեն փոփոխվելու ինչպես իրենց զարգացման աստիճանի, այնպես էլ այլ տեսակետներից։ Ճիշտ այդպես էլ միևնույն օրգանի կրճատման չափերը շատ մերձավոր տեսակների մոտ երբեմն խիստ զգալիորեն են փոփոխվում։ Վերջինս լավ լուսաբանվում է միևնույն ընտանիքին պատկանող ցեցերի էգերի թևերի վիճակով։ Թերաճ օրգանները, վերջապես, կարող են բոլորովին անհետանալ, և այդ մեզ բացատրում է, թե ինչու մի քանի կենդանիների և բույսերի մոտ բացակայում են այնպիսի մասեր, որոնք անալոգիայով մենք կարող ենք սպասել գտնելու նրանց մոտ և որոնք երբեմն երևան են գալիս այլանդակ անհատների մոտ։ Խլածաղիկների (Scrophulariaceae) մեծամասնության հինգերորդ առէջքը սովորաբար բոլորովին թերազարգացած է. սակայն դատելով նրանից, որ այդ օրգանի թերաճիկը հանդիպում է տվյալ ընտանիքի շատ տեսակների մոտ, մենք կարող ենք գալ այն եզրակացության, որ հինգերորդ առէջքը առաջներում գոյություն է ունեցել, ունեցել․ պատահելիս նրա թերաճիկը լինում է նույնիսկ շատ լավ զարգացած, ինչպես այդ երբեմն կարելի է տեսնել «առյուծաբերանի» (Antirrhinum) ծաղկի վրա։ Միևնույն ղասին պատկանող զանազան անդամների մոտ որևէ հոմոլոգիա հայտնաբերելու համար չկա ավելի սովորական և զանազան մասերի փոխհարաբերությունը հասկանալու տեսակետից ավելի օգտակար միջոց, քան թերաճ օրգանների հայտնագործումը։ Այդ լավ ցույց է տվել Օուենը<ref group="ԱՆՈՒՆՆԵՐԻ ՑԱՆԿ" name=Owen /> ձիու, ցուլի և ռնգեղջյուրի վերջավորությունների ոսկորների նկարների վրա։

Հավանական է թվում, որ ան գործածությունը անգործածությունը գլխավոր գործոնն է հանդիսանում այն բանում, որ օրգանը դառնում է թերաճ։ Թույլ փոփոխությունները կարող են աստիճանաբար առաջացնել օրգանի ավելի ու ավելի մեծ թերազարգացում, մինչև որ վերջապես նա դառնում է թերաճ, ինչպես, օրինակ, քարանձավներում ապրող կենդանիների աչքերի դեպքում և այն թռչունների թևերի նկատմամբ, որոնք բնակվում են օվկիանոսային կղզիների վրա և որոնք շատ քիչ են հարկադրված լինում գիշատիչների հետապնդման պատճառով օդ բարձրանալու, որի հետևանքով վերջապես բոլորովին կորցնում են թռչելու ընդունակությունը։ Կամ թե՝ որոշ պայմաններում օգտակար օրգանը կարող է այլ պայմաններում դառնալ վնասակար, ինչպես, օրինակ, փոքրիկ բաց կղզիների վրա ապրող բզեզների թևերը, այդ դեպքում բնական ընտրությունը մասնակցություն է ունենում օրգանի թերազարգացման մեջ, մինչև որ նրան դարձնում է նշանակություն չունեցող ու թերաճ։

Կառուցվածքի և ֆունկցիայի մեջ աստիճանաբար կատարվող յուրաքանչյուր փոփոխություն գտնվում է բնական ընտրության ներգործության սահմաններում. այսպիսով, այն օրգանը, որ կենցաղի փոփոխության հետևանքով որոշ նպատակների համար դարձել է անօգուտ և նույնիսկ վնասակար. , կարող է փոփոխվել և գործածման մեջ դրվել այլ նպատակների համար։ Ճիշտ այդպես էլ օրգանը կարող է պահպանվել իր նախկին ֆունկցիաներից որևէ մեկի համար։ Այն օրգանները, որոնք սկզբնապես ձևավորվել են բնական ընտրության ազդեցության տակ, դառնալով անօգուտ՝ կարող են շատ անկայուն լինել, որովհետև նրանց փոփոխությունները այլևս չեն ամրապնդվում բնական ընտրությամբ։ Այս բոլորը միանգամայն համընկնում են բնական պայմաններում մեր տեսածի հետ։ Բացի դրանից, անգործածությունը կամ ընտրությունը կյանքի ինչ շրջանում էլ օրգանը դարձնեն թերաճ,— սովորաբար այդ տեղի է ունենում, երբ օրգանիզմը հասել է հասունության և ձեռք է բերել իր ընդունակությունների լիակատար զարգացում,— փոփոխությունները համապատասխան հասակում ժառանգաբար փոխանցելու օրենքի համաձայն օրգանը հակում է ցուցաբերում հասուն հասակում թերաճ լինելու և հազվագյուտ դեպքում այդպես է լինում սաղմնային վիճակում։ Սրանից մեզ հասկանալի են դառնում թերաճ օրգանների մեծ չափերը սաղմի մոտ՝ համեմատած հարակից մասերի հետ, և նրանց հարաբերական փոքրությունը չափահաս կենդանու մոտ։ Եթե, օրինակ, չափահաս կենդանու մատը կենցաղի որոշ փոփոխությունից կախված մի քանի սերունդների ընթացքում շարունակ ավելի ու ավելի քիչ գործածվի կամ եթե որևէ օրգան կամ գեղձ շարունակ ավելի ու ավելի քիչ աշխատի, մենք կարող ենք սպասել, որ նրանց մեծությունը որոշ կենդանու հաջորդների մեջ չափահաս վիճակում կփոքրանա և մոտավորապես իր նորմալ չափերը կպահպանի սաղմի մեջ։

Սակայն մնում է դեռ հետևյալ դժվարությունը։ Երբ օրգանի գործածությունն արդեն դադարել է և այդ պատճառով նա զգալիորեն կրճատվել է, արդյոք անգործածությո՞ւնն է հարկադրում նրան ավելի ևս փոքրանալու այնքան, մինչև, որ նրանից աննշան հետքեր կմնան, և արդյոք այդ նրան կհասցնի կհասցնի՞ լիակատար ոչնչացման։ Հազիվ թե կարելի է ընդունել, որ անգործածությունը կարող է որևէ փոփոխություն ևս առաջացնել, երբ օրգանն արդեն դադարել է գործելուց։ Այդ դեպքում անհրաժեշտ է որոշ լրացուցիչ բացատրություն, որը տալ ես չեմ կարող։ Եթե, օրինակ, ապացուցվեր, որ օրգանիզմի յուրաքանչյուր մաս հակում ունի ավելի փոքրանալու, քան մեծանալու ուղղությամբ փոփոխվելու, այն ժամանակ կարելի կլիներ հասկանալ, թե ինչպես անօգուտ դարձած օրգանը, անգործածության ազդեցությունից անկախ կերպով դարձել է թերաճ և վերջապես իսպառ անհետացել է, որովհետև այն փոփոխությունները, որոնք տանում են դեպի օրգանի փոքրացումը, այդ դեպքում կդադարեն բնական ընտրության ազդեցությամբ պահպանվելուց։ Նախորդ գլխում պարզաբանված աճման խնայողության սկզբունքը, որի շնորհիվ տիրոջ համար որևէ օրգանի անօգտակարության դեպքում նրա կազմող նյութերը պահպանվում են հնարավորին չափ երկար ժամանակ, գուցե իր ազդեցությունն է ունենում չգործող օրգանը թերաճ օրգան դառնալու գործում։ Բայց այդ սկզբունքը գրեթե անհրաժեշտորեն պետք է կիրառվի ռեդուկցիայի պրոցեսի միայն սկզբնական ստադիաներում, որովհետև մենք չենք կարող կարծել, որ, օրինակ, այն փոքրիկ պտկիկը, որն արական ծաղկի մեջ ներկայացնում է պտղաբերող ծաղկի վարսանդը և կազմված է պարզապես բջջային հյուսվածքից, կարող է էլ ավելի փոքրանալ կամ նույնիսկ անհետանալ սննդի խնայողության նպատակով։

Այս գլխում ես աշխատել եմ ցույց տալ, որ՝ բոլոր դարաշրջանների բոլոր օրգանիզմների դասավորումը ստորադաս խմբերի մեջ. այն ազգակցական կապերի բնույթը, որոնցով բոլոր գոյություն ունեցող և մահաջնջված օրգանիզմները կապվում են միմյանց հետ բարդ, տարամիտվող ու շրջանաձև գծերով մի քանի ընդարձակ դասերի մեջ. այն կանոնները, որոնց հետևում են բնախույզները, և այն դժվարությունները, որոնց հանդիպում են նրանք իրենց դասակարգությունները կառուցելիս, զանազան հատկանիշներին տրվող նշանակությունը, այսինքն՝ նրանց կայունությունը, գերակշռությունը, խոշոր կամ չնչին նշանակությունը կամ, ինչպես թերաճ օրգանների դեպքում, նշանակության լիակատար բացակայությունը. այն հսկայական տարբերությունը, որ գոյություն ունի անալոգ կամ հարմարողական առանձնահատկությունների և աներկբայելի ազգակցության դեպքերի միջև և այլ նման տվյալներ,— այս բոլորը բնական հետևանք են հանդիսանում, երբ ընդունում ենք մերձավոր ձևերի ընդհանուր ծագումը, նրանց զարգացումը փոփոխության և բնական ընտրության միջոցով, ինչպես նաև նրանց մահաջնջումը և հատկանիշների տարամիտումը։ Դասակարգության վերաբերմամբ այս տեսակետն ունենալով հանդերձ, չպետք է մոռանալ, որ ծագումն ընդհանրապես օգտագործվում է զանազան սեռեր, հասակներ, դիմորֆ ձևեր միացնելիս, ինչպես նաև մի տեսակի պատկանող տարատեսակները որոշելիս, ինչքան էլ նրանք իրենց կառուցվածքով խիստ կերպով տարբերվեն միմյանցից։ Ընդարձակելով օրգանիզմների նմանության միակ հայտնի պատճառ հանդիսացող ընդհանուր ծագման գաղափարի օգտագործումը, մենք կհասկանանք նաև այն, թե ինչ է հասկացվում բնական սիստեմ ասելով, ասելով․ դա ծննդաբանական դասակարգության մի փորձ է, որի մեջ ձեռք բերված տարբերության զանազան աստիճաններն արտահայտվում են տարատեսակներ, տեսակներ, սեռեր, ընտանիքներ, կարգեր և դասեր տերմիններով։

Հաջորդական փոփոխությունների միջոցով զարգացման վերաբերյալ տեսակետի հիման վրա մեզ հասկանալի է դառնում կարևոր մորֆոլոգիա կան մորֆոլոգիական տվյալների մեծ մասը, երթ մենք կանգ ենք առնում ինչպես մի դասի պատկանող զանազան տեսակների հոմոլոգ օրգանների կառուցվածքի ընդհանուր պլանի վրա՝ անկախ այդ օրգանների կատարած դերից, այնպես էլ կենդանական ու բուսական յուրաքանչյուր անհատի շարքային և կողմնային<ref>Շարքային կամ սերիական հոմոլոգիան ընդգրկում է ժառանգական օրգանները վայրընթաց շարքերի անհատների մոտ (պապ, հայր, թոռ, ծոռ և այլն). կողմնային հոմոլոգիան ընդգրկում է մի սերնդի անհատների օրգանները, որոնք ծագումով համապատասխան են։— ''Խմբ.։''</ref> հոմոլոգիաների վրա։

Այն օրենքի համաձայն, որ հաջորդական փոքրիկ փոփոխությունները երևան են գալիս ոչ անպայման և ոչ էլ բոլորի մոտ կյանքի շատ վազ հասակում և նրանց ժառանգական փոխանցումը տեղի է ունենում համապատասխան հասակում, մեզ բացատրում են սաղմնաբանության առաջատար փաստերը, այսինքն՝ սաղմի մոտ հոմոլոգ մասերի մեծ նմանությունը, որոնք հասունացած հասակում իրենց կառուցվածքով ու կատարած դերով դառնում են խիստ տարբեր, տարբեր․ միմյանց հետ մերձավոր, բայց տարբեր տեսակների հոմոլոգ մասերի կամ օրգանների նմանությունը, թեև նրանք հասուն վիճակում հարմարվում են չափազանց տարրեր տարբեր նպատակների։ Թրթուրները գործունյա սաղմեր են, որոնք ավելի կամ պակաս չափով փոփոխվել են՝ նայած իրենց կենցաղին և համապատասխան վաղ հասակում փոփոխությունների ժառանգմանը։ Այս սկզբունքների օգնությամբ և ուշադրություն առնելով նաև այն, որ օրգաններն իրենց չափերով փոքրանում են անգործածության կամ բնական ընտրության հետևանքով սովորաբար կյանքի այնպիսի շրջանում, երբ օրգանիզմը ինքն է հոգում իր մասին, ինչպես նաև հիշելով, թե որքան մեծ է ժառանգականության ուժը, մենք ի վիճակի կլինենք նույնիսկ բացատրելու թերաճ օրգանների գոյությունը։ Սաղմնաբանական տվյալների և թերաճ օրգանների նշանակությունը հասկանալի է, եթե մենք հետևենք այն տեսակետին, որ բնական դասակարգությունը պետք է չինի լինի ծննդաբանական։

Դառնում եմ բնազդներին, ինչքան էլ զարմանալի են նրանցից մի քանիսը, բայց նրանք մարմնի կառուցվածքից ավելի մեծ դժվարություններ չեն ներկայացնում հաջորդական, աննշան, բայց օգտակար փոփոխությունների բնական ընտրության տեսության համար։ Այսպիսով, մենք կարող ենք հասկանալ, թե ինչու բնությունը միևնույն դասի տարրեր տարբեր կենդանիների օժտելով նրանց հատուկ բնազդներով, առաջ է գնում աստիճանական քայլերով։ Ես աշխատել եմ ցույց տալ, թե աստիճանականության սկզբունքը ինչքան լույս է սփռում սովորական մեղվի զարմանալի Ճարտարապետական ընդունակությունների վրա։ Սովորությունը, անկասկած, մասնակցում է բնազդների փոփոխությանը, բայց հավանորեն այդ անհրաժեշտ չէ, ինչպես այդ տեսնում ենք անսեռ միջատների օրինակի վրա, որոնք իրենցից հետո սերունդ չեն թողնում, որը կկարողանար ժառանգել երկարատև սովորությունների հետևանքները։ Ընդունելով, որ միևնույն սեռի բոլոր տեսակներն առաջացել են մի ընդհանուր նախահորից և ժառանգել են ընդհանուր շատ առանձնահատկություններ, մենք կարող ենք հասկանալ, թե ինչպես նման տեսակները, գտնվելով ամենատարբեր կենսապայմաններում, այնուամենայնիվ ղեկավարվում են գրեթե միևնույն բնազդներով, թե ինչու, օրինակ, Հարավային Ամերիկայի արևադարձային և բարեխառն մասերում կեռնեխներն իրենց բները ծածկում են տիղմով, այնպես, ինչպես որ մեր բրիտանական տեսակները։ Բնական ընտրության միջոցով դանդաղորեն բնազդներ ձեռք բերելու տեսակետից մեզ զարմանալի չի թվում, եթե որոշ բնազդներ անկատար են և առիթ են տալիս սխալների, ինչպես նաև այն, որ շատ բնազդներ տանջանք են պատճառում այլ կենդանիների։