«Խաղամոլը»–ի խմբագրումների տարբերություն

17:57, 12 Հունվարի 2015-ի տարբերակ

Անավարտ Այս ստեղծագործությունը դեռ ամբողջովին տեղադրված չէ Գրապահարանում

Առաջին գլուխ

Վերջապես յես վերադարձա յերկու շաբաթվա բացակայությունից հետո։ Մերոնք արդեն յերեք որ ե ինչ Ռուլեթկնբուրգում են։ Յես կարծում եյի, թե նրանք ինձ շատ սպասելիս կլինենք սակայն սխալվել եյի։ Գեներալը չափազանց անկախ հայացքով եր նայում վրաս, նա հետս բարձրից խոսեց և քրոջ մոտ ուղարկեց։ Պարզ եր, վոր նրանք մի տեղ փող են ձեռք գցել։ Ինձ նույնիսկ թվաց, վոր գեներալը մի քիչ քաշվում ե ինձնից։ Մարյա Ֆիլիպովնայի գլուխը շատ խառն եր և նա հետս քիչ խոսեց. բայց փողն ընդունեց, համրեց ե լսեց իմ ամբողջ զեկույցը։ Ճաշին սպասում եյին Մեզենցովին, ֆրանսիացուն և ինչ-վոր անգլիացու. ըստ սովորականին, փող վոր կա - իսկույն ճաշկերույթ կսարքվի, մոսկովյան ձևով։ Պոլինա Ալեքսանդրովնան, տեսնելով ինձ, հարցրեց, թե ինչու յես մնացի և առանց սպասելու, պատասխանիս, գնաց ինչ-վոր տեղ։ Հասկանալի յե, վոր նա դիտմամբ արեց այդ։ Այնուամենայնիվ պետք ե վոր մենք բացատրվենք։ Շատ բան ե հավաքվել։

Հյուրանոցի չորրորդ հարկում ինձ սենյակ հատկացրին։ Այստեղ հայտնի յե, վոր յես գեներալի շքախմբի անդամ եմ։ Ամեն բանից յերևում ե, վոր նրանք արդեն ցույց են տվել իրենց ով լինելը։ Գեներալին այստեղ ամենքը համարում են մեծահարուստ և բարձրաստիճան ռուս։ Դեռևս ճաշից առաջ նա ի թիվս այլ պատվերների յերկու հատ հազար ֆրանկանոց տվեց, վոր մանրեմ։ Յես մանրեցի հյուրանոցի գրասենյակում։ Հիմա, առնվազն մի ամբողջ շաբաթ, մեզ վրա նայելու յեն ինչպես միլիոնատերերի վրա։ Մտադիր եյի Միշայի և Նադյայի հետ գնամ ման գալու, վոր սանդուխքից ինձ կանչեցին գեներալի մոտ. նա բարեհաճել եր տեղեկանալ, թե յես ուր եմ տանելու նրանց։ Այդ մարդը միանգամայն չի կարողանում շիտակ նայել աչքերիս. նա շատ կուզենար, բայց յես ամեն անգամ պատասխանում եմ այնպիսի սևեռուն, այսինքն՝ անպատկառ հայացքով, վոր նա կարծես քաշվում ե, Խիստ վերամբարձ ճառով, մեկ նախադասություն բարդելով մյուսի վրա, և վերջապես բոլորովին շփոթվելով, նա ինձ հասկանալ տվեց, վոր յես պուրակում, յերեխաների հետ վոկսալից հեռու ման գամ։ Ի վերջո նա բարկացավ և կտրուկ ավելացրեց՝ «թե չե, մի գուցե, դուք նրանց վոկսալ տանեք, ռուլեթ խաղալու, տեղը։ Ներեցեք,— ավելացրեց նա,— սակայն յես գիտեմ, վոր դուք դեռևս բավական թեթևամիտ եք և ընդունակ եք, թերևս, խաղալու։ Համենայն դեպս թեև յես ձեր մենտորը չեմ, և չեմ ե՛լ կամենա այդպիսի դեր ստանձնել, բայց գոնե ունեմ իրավունք ցանկանալու, վոր դուք, այսպես ասած, գեթ ինձ չվարկաբեկեք...»։

— Ախր յես փող ել չունեմ,— հանգիստ պատասխանեցի յես,— տանուլ տալու համար - պետք ե ունենալ։

— Դուք իսկույն կստանաք,— պատասխանեց գեներալը, մի քիչ կարմրելով, իր բյուրոյում սկսեց ինչ վոր վորոնել, գրքից տեղեկանք քաշեց և դուրս եկավ, վոր նրա վրա յես մոտ 120 ռուբլի փող ունեմ։

— Ի՞նչպես պիտի ապա մենք հաշիվ տեսնենք,— նորից խոսեց նա,— պետք ե թալերի վերածենք։ Վերցրեք ահա կլոր հաշվով 100 թալեր, մնացածն ել, իհարկե չի կորչի։

Յես լռելյայն վերցրի փողը։

— Խնդրեմ դուք չվշտանաք իմ խոսքերից, դուք այնքան նեղացկոտ եք... Յեթե յես նկաաողություն արի, ապա յես այսպես ասած, նախազգուշացրի ձեզ և, իհարկե, ունեմ վորոշ իրավունք...

Ճաշից առաջ յերեխաների հետ տուն դառնալիս յես մի ամբողջ կավալկադա հանդիպեցի։ Մերոնք գնացել եյին ինչ վոր ավերակներ տեսնելու։ Յերկու փառավոր կառք, յերևելի ձիեր։ Mademoiselle Blanche-ը Մարյա Ֆիլիպովնայի և Պոլինայի հետ մի կառքում, ֆրանսիացին, անգլիացին և մեր գեներալը — ձիով։ Անցորդները կանգ եյին առնում և նայում. տպավորությունը գործված եր. միայն թե գեներալի ջանը դուրս ե գալու։ Յես հաշիվ արի, որ բերածս չորս հազար ֆրանկով, նրանց ձեռք գցած փողն ել վրան դրած, նրանք հիմա կունենան յոթ կամ ութ հազար ֆրանկ. դա չափազանց քիչ ե m-lle Blanche-ի համար։

M-lle Blanche-ը նույնպես մեր հյուրանոցում ե կենում, իր մոր հետ. մեր ֆրանսիացին ել ե ուր-վոր այս տեղերում։ Լաքեյները նրան «m-r le comte» են կոչում, m-lle Blanche-ի մորը՝ «m-me la comtesse». ինչ կա վոր, մի գուցե նրանք իրավ վոր comte et comtesse են։

Յես այնպես ել գիտեյի, վոր m-r le comte-ը ինձ չի ճանաչի, յերբ վոր մենք բոլորենք ընդհանուր սեղանի շուրջը։ Իհարկե, գեներալի մտքովը չեր ե՛լ անցնի ծանոթացնել մեզ կամ առնվազն ներկայացնել ինձ նրան, իսկ m-r le comte-ը ինքը յեղել ե Ռուսաստանում և գիտե թե outchitel կոչվածն ինչ պտուղ ե։ Ասենք նա ինձ շատ լավ ե ճանաչում։ Բայց խոստովանանք լինի, յես ճաշին ել անկոչ ներկայցա։ Կարծեմ գեներալը մոռացել եր կարգադրություն անել, թե չե անպատճառ կուղարկեր ինձ table d’hôte ճաշելու։ Յես ինքս յեկա, ուստի գեներալը անաճությամբ նայեց վրաս։ Բարի Մարյա Ֆիլիպովնան իսկույն ինձ տեղ ցույց տվեց. բայց հանդիպումը միստեր Աստլեյի հետ ինձ նեղ կացությունից հանեց ե յես ակամա նրա հասարակությանը պատկանող մեկը դառնա։

Այս տարորինակ անգլիացուն յես առաջին անգամ Պրուսիայում հանդիպեցի, վագոնում, վորտեղ մենք դեմ առ դեմ եյինք նստած։ Դա այն ժամանակ եր, յերբ վոր յես հասա մերոնց. ապա յես հանդիպեցի նրանէ յերբ վոր մուտք եյի գործում Ֆրանսիա, վերջապես՝ Զվիցարիայում. վերջին յերկու շաբաթվա ընթացքում— յերկու անգամ ե ահա հիմա հանկարծ յես տեսնում եմ նրան արդեն Ռուլեթենբուրգում։ Ավելի ամաչկոտ մարդ յես կյանքումս չեմ պատահել. նա հիմարության չափ ամաչկոտ ե և ինքն ել, իհարկե, այդ գիտե, վորովհետև նա բնավ հիմար չե։ Ասենք նա շատ սիրելի և սուս մարդ ե։ Յես նրան խոսացրի Պրուսիսյում, առաջին հանդիպման միջոցին։ Նա ինձ հայտնեց, վոր այդ ամառը Նորդ-Կապում ե յեղել և շատ կկամենար Նիժնի-Նովգորոդի տոնավաճառում լինել։ Չգիտեմ թե նա ինչպես եր ծանոթացել գեներալին. ինձ թվում ե վոր նա անսահման սիրահարված ե Պոլինայի վրա։ Յերբ վոր Պոլինան ներս մտավ, նա շառագունեց։ Նա շատ ուրախ եր, վոր իր կողքին յես եյի նստել սեղանին, և կարծես ինձ համարում ե իր մտերիմ բարեկամը։

Ճաշի ժամանակ ֆրանցուզիկը սաստիկ տոն եր բանեցնում. բոլորի նկատմամբ նա անփույթ ու հպարտ ե։ Իսկ Մոսկվայում, հիշում եմ, շատ փչում եր։ Նա սաստիկ շատ խոսում եր ֆինանսներից և ռուսաց քաղաքականությունից։ Գեներալը յերբեմն սիրտ եր անում հակաճառել, բայց համեստ, այնչափ միայն, վոր իրեն վերջնականապես վար գցած չլինի։

Յես տարորինակ տրամադրություն ունեյի. հասկանալի բան ե, ճաշի կեսը դեռ չհասած՝ յես ինքս ինձ տվի արդեն իմ սովորական և մշտական հարցը՝ «ինչո՞ւ յեմ յես թրև գալիս այս գեներալի հետ և վաղուց հետե չեմ հեռացել նրանցից»։ Յերբեմն յես նայում եյի Պոլինա Ալեքսանդրովնային. նա ինձ բոլորովին չեր նկատում։ Վերջացավ նրանով, վոր յես չարացա և վճռեցի կոպտություններ ասել։

Սկսվեց նրանով, վոր յես հանկարծակի, առանց վորևե դրդապատճառի, բարձրաձայն ե առանց հրավերի ներս խցկվեցի ուրիշների խոսակցության մեջ։ Յես, գլխավորասլես, ֆրանցուզիկի հետ եյի ուզում գժտվել։ Յես դիմեցի գեներալին և հանկարծ բոլորովին բարձր ու պարզ և կարծեմ ընդհատելով նրա խոսքը, նկատեցի, վոր այս ամառ ռուսների համար գրեթե միանգամայն անկարելի յե հյուրանոցներում ընդհանուր սեղանի շուրջը ճաշել։ Գեներալը հառեց վրաս զարմացական հայացք։

— Յեթե դուք ինքներդ ձեզ հարգող մարդ եք,— ավելի հեռուն գնացի յես,— անպատճառ հայհոյանք կհարուցանեք և հարկադրված կլինեք սարսափելի խայթոցներ տանել։ Փարիզում և Հռենոսի վրա, անգամ Զվիցարիայում, ընդհանուր սեղանի շուրջն այնքան շատ պոլյաչիշկա ե նրան համակիր ֆրանցուզիկ ե լինում, վոր խոսք ասելու հնար չի լինում, յեթե միայն դուք ռուս եք։

Յես ֆրանսերեն ասացի այս։ Գեներալը տարակուսանքով նայում եր վրաս, չիմանալով՝ բարկանա՞ արդյոք, թե զարմանա միայն, վոր յես այդ չափ մոռացել եմ ինձ։

— Ուրեմն ձեզ մեկնումեկը վորևե տեղ խրատել ե,— ասաց ֆրանցուզիկը անփույթ և արհամարհանքով։

— Յես Փարիզում նախ կռվեցի մի լեհացու հետ,— պատասխանեցի յես,— ապա մի ֆրանսիացի սպայի հետ, վոր լեհացու կողմն եր պահում։ Ապա թե ֆրանսիացիների մի մասը իմ կողմն անցավ, յերբ վոր յես նրանց պատմեցի, թե ինչպես ուզում եյի թքել մոնսինյորի սուրճի մեջ։

— Թքե՞լ,— հարցրեց գեներալը ծանր տարակուսանքով և նույնիսկ նայելով շուրջը։ Ֆրանցուզիկը թերահավատությամբ նայեց վրաս։

— Հրաման քեզ,— սլատասխանեցի յես.— վորովհետև յես ամբողջ յերկու որ հավատացած եյի, վոր հարկ կլինի, գուցեք մեր գործով մի րոպեյով Հռովմ գնալու, ուստի և գնացի Փարիզի սրբազնագույն հոր դեսպանատունը՝ անցագիրս վիզե անելու համար։ Այնտեղ ինձ դիմավորեց մի աբբատիկ, մոտ հիսուն տարեկան, չոր-չոր և սառնամանիքային դեմքով, վոր ինձ քաղաքավարի լսելուց հետո, չափազանց չոր խնդրեց սպասել։ Յես թեև շտապում եյի, բայց, իհարկե, նստեցի վոր սպասեմ, հանեցի «Opinion nationale» և սկսեցի կարդալ սարսափելի հայհոյանքներ Ռուսաստանի դեմ։ Մինչդեռ յես լսում եյի, թե ինչպես հարևան սենյակի միջով մեկն անցավ մոնսինյորի մոտ. յես տեսնում եյի, թե ինչպես աբբատիկս գլուխ ե տալիս նրան։ Յես դարձա նրան նախկին խնդիրքով։ Նա ավելի չոր խնդրեց, վոր յես ելի սպասեմ։ Քիչ անց ինչ-վոր մի անծանոթ ևս ներս մտավ. գործ ուներ - ավստրիացի յեր. նրան լսեցին և իսկույն ուղեկցեցին վերև։ Այնժամ վատս յեկավ. յես վեր կացա, մոտեցա աբբահորը և կտրուկ ասացի նրան, թե վորովհետև մոնսինյորն ընդունում ե, ապա կարող ե իմ գործն ել վերկացնել։ Հանկարծ աբբահայրը հետ մղվեց ինձնից անորինակ զարմանքով։ Նրա համար պարզապես անըմբռնելի յեր, թե ինչպես մի չնչին ռուս հանդգնում ե համեմատել իրեն մոնսինյորի հյուրերի հետ։ Ամենաանպատկառ տոնով, ասես ուրախանալով, վոր կարող ե ինձ վիրավորել, նա վոտից գլուխ չափեց ինձ հայացքով և ճչաց՝ «Մի՞թե դուք կարծում եք, վոր մոնսինյորը ձեր խաթրու կթողնի իր սուրճը»։ Այդ միջոցին ահա յես ճչացի, նրանից ել ուժգին՝ — «իմացած յեղեք, վոր յես թքել եմ ձեր մոնսինյորի սուրճի վրա։ Յեթե դուք այս րոպեյիս իմ անցագրի գործը չավարտեք, յես կերթամ նրա իսկ մոտ»։ «Ինչպե՜ս թե, այն պահին, յերբ նրա մոտ նստած ե կարդինալը»— ճչաց աբբատիկը, սարսափով ինձնից հետ մղվելով, վազ տվեց դռան մոտ և խաչաձև ծալեց ձեռները կրծքին, ցույց տալու համար, վոր ավելի շուտ կմեռնի, քան ինձ ներս կթողնի։

Այն ժամ յես նրան պատասխանեցի, վոր յես հերետիկոս և բարբարոս եմ, «que je suis hérétique et barbare», և վոր բոլոր այդ արքեպիսկոպոսները, կարդինալները, մոնսինյորները և այլն, ը այլն — մեկ հաշիվ ե։ Մի խոսքով՝ յես ցույց տվի, վոր վազ յեկողը չեմ։ Աբբահայրը նայեց վրաս անսահման չարասրտությամբ, ապա ձեռքիցս պոկեց անցագիրս և տարավ վերև։ Մի րոպեյից հետո վիզեն արված եր։ Ահա, կհաճե՞ք արդյոք տեսնել։ Յես հանեցի անցագիրս և ցույց տվի հռովմեական վիզեն։

— Դուք, սակայն,— սկսեց գեներալը...

— Ձեզ փրկել ե այն, վոր դուք հայտարարել եք ձեզ բարբարոս և հերետիկոս,— նկատեց, քմծիծաղ տալով, ֆրանցուզիկը։— «Cela n’était pas si bête»։

— Ապա մեր ռուսների՞ն պիտի հետևեյի։ Նրանք նստած են այստեղ — ձայն ծպտուն հանել չեն հանդգնում և պատրաստ են գուցե և ուրանալու, վոր ռուս են։ Առնվազն Փարիզում, կեցածս հյուրանոցում, հետս շատ ավելի ուշադիր սկսեցին վարվել, յերբ վոր յես բոլորին պատմեցի իմ կռիվը աբբահոր հետ։ Լեհացի գեր սլանը, ընդհանուր սեղանի շուրջը յեղողներից ինձ ամենաթշնամական վերաբերվողը, հետ քաշվեց յերկրորդ պլանը։ Ֆրանսիացիք հանդուրժեցին նույնիսկ, յերբ վոր յես պատմեցի, վոր մի յերկու տարի առաջ յես տեսել եմ մի մարդ, վորի վրա ֆրանսիացի յեգերը հրացան ե արձակել միմիայն հրացանը պարպելու համար։ Այդ մարդն այն պահին տասը տարեկան յերեխա յե յեղել և նրա ընտանիքը չի հասցրել Մոսկվայից դուրս գալը։

— Այդ չի կարող պատահած լինել,— քրքրեց ֆրանցուզիկը,— ֆրանսիացի զինվորը յերեխայի վրա հրացան չի արձակի։

— Այնուհանդերձ դա յեղելություն ե,— պատասխանեցի յես։— Այդ բանն ինձ պատմել ե մի հարգելի պաշտոնաթող կապիտան և յես ինքս տեսել եմ նրա այտի վրա գնդակի թողած սպին։

Ֆրանսիացին սկսեց խոսել, առատ և արագ։ Գեներալը կամեցավ նրան պաշտպանել, բայց յես հանձնարարեցի նրան գեթ կարդալ, որինակ, տասներկույերորդ թվականին ֆրանսիացիների մոտ գերի յեղած գեներալ Պերովսկու «Հուշագրերից» կտորներ։ Վերջապես Մարյա Ֆիլիպովնան ինչ-վոր բանի մասին խոսք բաց արեց, վոր խոսակցությունը փոխի։ Գեներալն ինձնից շատ դժգոհ եր, վորովհետև յես և ֆրանսիացին գրեթե սկսել եյինք ճչալ։ Սակայն միստեր Աստլեյին իմ վեճը ֆրանսիացու հետ կարծես շատ դուր եր յեկել։ Յելնելով սեղանից, նա ինձ առաջարկեց մի-մի ըմպանակ գինի խմել։ Յերեկոյան ինչպես և հարկն եր, ինձ հաջողվեց մոտ քառորդ ժամ խոսել Պոլինա Ալեքսանդրովնայի հետ։ Մեր խոսակցությունը տեղի ունեցավ զբոսանքի միջոցին։ Բոլորը գնացին պուրակ, դեպի վոկսալ։ Պոլինան նստեց շատրվանի դեմ նստարանի վրա, իսկ Նադենկային բաց թողեց, վոր վոչ հեռու իրենից խաղա յերեխաների հետ։ Յես ել Միշային բաց թողի, վոր գնա շատրվանի մոտ և մենք, վերջապես, մենակ մնացինք։

Սկզբում խոսք բացվեց, բնականաբար, գործերի շուրջը։ Պոլինան պարզապես բարկացավ, յերբ վոր յես նրան տվի ընդամենը միայն յոթհարյուր գուլդեն։ Նա հավատացած եր, վոր յես նրա համար Փարիզից, գրավ դնելով նրա բրիլլիանտները, կբերեմ առնվազն յերկու հազար գուլդեն, կամ անգամ ավելի։

— Ինձ անպատճառ փող է հարկավոր,— ասաց նա,— և պետք ե գտնել. այլապես յես ուղղակի կկործանվեմ։

Յես սկսեցի հարց ու փորձ անել, թև ինչ ե կատարվել իմ բացակայության ժամանակ։

— Պետերբուրգից յերկու լուր ե ստացվել՝ նախ, վոր տատի առողջությունը շատ վատ ե, իսկ յերկու որ անց, վոր կարծեմ նա արդեն մեռել ե։ Այդ տեղեկությունը Տիմոֆեյ Պեաըովիչից ե,— ավելացրեց Պոլինան,— իսկ նա ճշտապահ մարդ ե։ Ուրիշ վոչինչ։ Սպասում ենք վերջին, վերջնական տեղեկության։

— Այդպիսով այստեղ ամենքն սպասողության վիճակի մե՞ջ են,— հարցրի յես։

— Իհարկե, ամենքը և ամեն ինչ. ամբողջ կես տարի միմիայն դրա վրա եյին հույս կապել։

— Դուք ե՞լ հույս ունեք,— հարցրի յես։

— Ախր յես իսկի նրա ազգականն ել չեմ, յես միայն գեներալի խորթ աղջիկն եմ։ Բայց յես հաստատ գիտեմ, վոր նա ինձ կհիշատակի կտակի մեջ։

—— Ինձ թվում ե՝ ձեզ շատ բան կհասնի,— ասացի յես դրականաբար։

— Այո՛, նա ինձ սիրում եր. բայց ինչու յե ձեզ այդ թվում։

— Ասացեք,— պատասխանեցի յես հարցով,— մեր մարկիզը կարծեմ նույնպես հաղորդակից ե բոլոր ընտանեկան գաղտնիքներին։

— Իսկ դուք ինքներդ ինչու յեք դրանով հետաքրքրվում,— հարցրեց Պոլինան խիստ ու չոր հայացքով նայելով վրաս։

— Ինչպե՞ս չե, յեթե չեմ սխալվում, գեներալը նրանից արդեն փող ե պարտք վերցրել։

— Դուք շատ ճիշտ եք կռահել։

— Դե, կտա՞ր արդյոք նա փող, յեթե տատիկի մասին չիմանար։ Նկատե՞լ եք դուք, ճաշի ժամանակ նա յերեք անգամ տատի մասին ինչ—վոր ասելով, տատիկ անվանեց նրան՝ «la baboulinka»։ Ի՜նչ մտերիմ և ինչ բարեկամական վերաբերմունք։

— Այո՛, դուք արդարացի յեք։ Հենց վոր նա իմանա, վոր ինձ ել ե կտակով մի բան հասել, իսկույն ևեթ կուզենա ամուսնանալ հետս։ Ա՞յդ եյիք կամենում իմացած լինել։

— Դեռևս կուզենա՞ ամուսնանալ։ Յես կարծում եյի, թե նա վաղուց ե ուզում։

— Դուք շատ լավ գիտեք, վոր վոչ,— սրտնեղությամբ ասաց Պոլինան։— Վորտե՞ղ եք հանդիպել դուք այդ անգլիացուն։— Ավելացրեց նա վայրկենական լռությունից հետո։

— Յես այդպես ել գիտեյի, վոր դուք հիմա նրա մասին հարց ու փորց կանեք։

Յես պատմեցի նրան իմ նախկին հանդիպումների մասին միստեր Աստլեյի հետ ճամբորդության ժամանակ։

— Նա քաշվող ե և դյուրին սիրահարվող և, իհարկե, նա արդեն սիրահարված ե ձեզ վրա։

— Այո՛, նա սիրահարված ե ինձ վրա,— պատասխանեց Պոլինան։

— Յեվ, իհարկե, նա տասն անգամ ֆրանսիացուց հարուստ ե։ Ֆրանսիացին իրոք մի բան ունի՞, ինչ ե։ Այդ մասին կասկած չի՞ ծագիլ։

— Չի ծագիլ։ Նա ինչ վոր château ունի։ Գեներալն ինձ այդ մասին դեռևս յերեկ կտրուկ կերպով ասաց։ Դեհ, հերիք եղա՞վ։

— Յես լինեյի ձեր տեղ՝ անպատճառ կամուսնանայի անգլիացու հետ։

— Ինչո՞ւ,— հարցրեց Պոլինան։

— Ֆրանսիացին ավելի գեղեցիկ ե, բայց ավելի ստոր ե։ Իսկ անգլիացին, բացի այն վոր ազնիվ ե, տասն անգամ ել դեռ հարուստ ե,— կտրեցի յես։

— Այո՛, բայց ֆրանսիացին մարկիզ ե և ավելի խելոք,— պատասխանեց նա ամենահանգիստ կերպով։

— Ճի՞շտ ե արդյոք,—շարունակեցի յես առաջվա պես։

— Միանգամայն ճիշտ։

Պոլինային սաստիկ դուր չեյին գալիս իմ հարցերը և յես տեսնում եյի, վոր նա ուզում եր ինձ բարկացնել իր տոնով և վայրենի պատասխաններով. յես այդ մասին իսկույն նրան ասացի։

— Ի՞նչչ կա վոր, ինձ իրավ զբաղեցնում ե ձեր կատաղությունը։ Հենց մենակ այն, վոր յես թույլ եմ տալիս ձեզ նման հարցեր տալու ինձ և կռահումներ անելու, դուք պետք ե վոր պատժվեք։

— Յես, իրավ, ինձ իրավունք եմ համարում ձեզ ամեն տեսակ հարցեր տալու,— պատասխանեցի յես հանգիստ,— այն իսկ պատճառով, վոր պատրաստ եմ ամեն տեսակ պատիժ կրելու դրա համար և կյանքս հիմա բանի տեղ չեմ դևում։

Պոլինան ծիծաղեց՝

— Վերջին անգամ դուք ինձ Շլանգենբերգի վրա ասացիք, վոր պատրաստ եք իմ առաջին ասելով գլխիվար նետվել, իսկ այնտեղ կարծեմ հազար ֆուտի չափ բարձրություն եր։ Յես յերբևիցե այդ խոսքը կասեմ միմիայն նրա համար, վոր տեսնեմ, թե ինչպես պիտի կատարեք, և միամիտ յեղեք, անհողդողդ կլինեմ։ Դուք ատելի յեք ինձ այն իսկ պատճառով, վոր յես ձեզ այնքան շատ եմ թույլատրել և առավել ատելի, վոր այնքան հարկավոր եք ինձ։ Սակայն քանի դուք հարկավոր եք ինձ — յես պետք ե ձեզ պահալանեմ։

Նա վեր կացավ։ Նա գրգռված եր խոսում։ Վերջերս նա միշտ ինձ հետ խոսակցությունը չարությամբ և գրգռումով եր ավարտում, իսկական չարությամբ։

— Թույլ ավեք հարցնել ձեզնից. ի՞նչ ե m-lle Blânche~-ը,— հարցրի յես, չկամենալով նրան արձակել առանց բացատրության։

— Դուք ինքներդ գիտեք՝ ինչ ե m-lle Blâllche-ը։ Այն պահից վոչինչ չի ավելացել։ M-lle Blanche-ը յերևի գեներալուհի կդառնա,— բնականաբար, յեթե տատի մահվան լուրը հաստատվի, վորովհետև և՛ m-lle Blanche-ը, և՛ նրա մայրիկը, և՛ յերրորդ սերնդի մարկիզ-կուզենը — բոլորն ել շատ լավ գիտեն, վոր մենք սնանկացել ենք։

— Իսկ գեներալը վերջնականապե՞ս սիրահարված ե։

— Հիմա ա՛յդ չի բանը։ Լսեցեք և մտքներումդ պահեցեք՝ առեք այս յոթ հարյուր ֆլորինը և գնացեք խաղացեք, տարեք ռուլեթով ինչքան կարելի յե շատ. ինչ ել լինի, ինձ հիմա փող ե հարկավոր։

Այդ ասելով նա կանչեց Նադենկային և գնաց դեպի վոկսալ, վորտեղ և միացավ մեր ամբողջ խմբին։ Իսկ յես ծռեցի դեպի ձախ տանող առաջին ծառուղին, մտորելով և զարմանալով։ Ասես գլխիս խփեցին նրա հրամանից՝ գնալ ռուլեթ խաղալ։ Տարորինակ բան՝ խորհելու շատ նյութ ունեյի, մինչդեռ յես վողջ եյությամբ սուզվեցի Պոլինային տածած զգացմունքի վերլուծության մեջ։ Այս յերկու շաբաթվա բացակայությանս միջոցին յես, ճիշտ ասած, ավելի թեթև եյի զգում ինձ, քան այժմ, վերադարձիս որը, թեև ճանապարհին խելագարի պես կարոտել եյի, շնչակտուր դես ու դեն եյի նետվում. անգամ յերազում շարունակ աչքիս առջև եր Պոլինան։ Մի անգամ (Զվիցարիայում եր այդ), քնելով վագոնում, յես կարծեմ բարձրաձայն խոսեցի Պոլինայի հետ։ Հետս նստածները բոլորն ել ծիծաղեցին վրաս։ Յեվ դարձյալ յես ինքս ինձ հարց եմ տալիս հիմա՝ սիրո՞ւմ եմ արդյոք նրան։ Յեվ դարձյալ չեմ կարողանում պատասխանել, այսինքն՝ ավելի լավ կլինի ասել — յես դարձյալ, հարյուրերորդ անգամը, պատասխանում, եմ ինքս ինձ, վոր ատում եմ նրան։ Այո՛, նա ատելի յե ինձ համար։ Լինում եյին րոպեներ (այն ե՝ ամեն անգամ մեր խոսակցությունն ավարտելիս), վոր յես կյանքիս կեսը կտայի՝ նրան խեղդելու համար։ Յերդվում եմ, յեթե հնարավոր լիներ դանդաղ մխրճել նրա կուրծքը սուր դանակով, ապա յես, ինձ թվում ե, հաճույքով կբռնեյի այդ դանակը։ Մինչդեռ, յերդվում եմ ամեն բանով, վոր սուրբ ե, յեթե Շլանգենբերգի վրա, մոդային պուանտում նա ինձ իսկապես ասած լիներ՝ «նետվեցեք ներքև», յես իսկույն ևեթ կնետվեյի, անգամ վայելք կզգայի։ Այդ յես գիտեյի։ Այսպես թե այնպես — բայց այդ խնդիրը պետք ե վոր լուծվեր։ Այդ ամենը նա գարմանալի լավ ըմբռնում ե և այն միտքը, վոր յես միանգամայն ճիշտ ու պարզորոշ գիտակցում եմ նրա ամբողջ անմատչելիությունն ինձ համար, իմ յերևակայության ամբողջ անկարելիությանը,— այդ միտքը, յես համոզված եմ, նրան արտակարգ վայելք ե պատճառում. այլապես կարո՞ղ եր նա արդյոք, լինելով զգույշ, խելացի, հետս այնքան մտերիմ և սրտաբաց լինել։ Ինձ թվում ե, նա մինչև հիմա նայել ե ինձ վրա վորպես այն հին թագուհին, վոր սկսեց հանել շորերն իր ստրուկի ներկայությամբ, նրան մարդատեղ չդնելով։ Այո՛, նա շատ անգամ ինձ մարդատեղ չի դրել...

Այնուամենայնիվ յես ունեյի նրա պատվերը — ռուլեթով տանել՝ ի՛նչ ել վոր լինի։ Մտորելու ժամանակ յես չունեյի՝ ինչի՞ համար և ինչքա՞ն շուտ եր հարկավոր տանել և ի՞նչ նոր նկատառումներ են ծագել այդ մշտապես հաշիվ անող գլխում։ Ավելացնենք դրան այն ել, վոր ըստ յերևույթին այս յերկու շաբաթվա ընթացքում անթիվ նորանոր փաստեր եր բարդվել, վորոնց մասին յես տակավին գաղափար չունեմ։ Այս ամենը պետք եր կռահել, պետք եր թափանցել այս ամենի մեջ և վորքան կարելի յե արագ։ Իսկ, առայժմ, հիմա ժամանակ չկար, պետք եր գնալ ռուլեթ խաղալու։

Յերկրորդ գլուխ

Խոստովանում եմ՝ այդ անախորժ եր ինձ համար, թեև յես վճռել եյի, վոր խաղալու, յեմ, բայց բնավ մտադրություն չունեյի ուրիշների համար խաղ սկսել։ Դա ինձ նույնիսկ մի քիչ շփոթեցնում եր և յես անախորժ զգացմունքով ներս մտա խաղասրահները։ Առաջին հայացքից ինձ այնտեղ ամեն ինչ դուր չեկավ։ Տանել չեմ կարող այն լաքեյությունը ամբողջ աշխարհի ֆելետոնների մեջ և առավելապես մեր ռուսաց թերթերում, վորտեղ գրեթե ամեն գարուն մեր ֆելետոնիստները պատմում են յերկու բան՝ մեկ — Հռենոսի քաղաքների ռուլեթային խաղասրահների անորինակ շքեղության և ճոխության մասին, ապա — վոսկու կույտերի մասին, վոր իբրև թե դիզված են լինում սեղանների վրա։ Դրա համար հո նրանց չեն վճարում. այդ պատմվում ե պարզապես անշահախնդիր հաճոյակատարությունից դրդված։ Վոչ մի շքեղություն չկա այդ անպիտան դահլիճներում, իսկ վոսկին վոչ միայն սեղանների վրա դեզերով չի լինում, այլև աննշան չափով ել հազիվ ե լինում։ Ի հարկե, յերբեմն, սեզոնի ընթացքում, յերևան ե գալիս ապուշի նման մեկը, կամ անգլիացի, կամ ասիացի, տաճիկ, ինչպես այս ամառ, և հանկարծ շատ տանում կամ տանուլ ե տալիս. մնացածները բոլորն ել մանր գուլդեններով են խաղում և միջին թվով սեղանի վրա միշտ շատ քիչ փող ե լինում։ Վոր յես ներս մտա խաղասրահը (առաջին անգամ կյանքումս), միառժամանակ սիրտ չարի խաղալ։ Ամբոխն ել մի կողմից եր հրում։ Բայց յեթե յես մենակ ել լինեյի, դարձյալ կարծեմ ավելի շուտ դուրս կերթայի, քան խաղալ կսկսեյի։ Խոստովանում եմ՝ սիրտս բաբախում եր և յես պաղարյուն չեյի. յես հաստատ գիտեյի և վաղուց արդեն վճռել եյի, որ Ռուլեթենբուրգից առանց այլևայլության դուրս չեմ գա. մի բան անպատճառ կատարվելու յե կյանքում՝ արմատական և վերջնական։ Այդպես ե պետք, այդպես ել կլինի։ Ինչքան ել ծիծաղելի լինի, վոր յես այնքան բան եմ ակնկալում ինձ համար ռուլեթից, բայց ինձ թվում ե՝ առավել ծիծաղելի յե այն փթած կարծիքը, բոլորից ընդունված, վոր խաղից բան ակնկալելը հիմարություն և անմտություն ե։ Ինչո՞ւ խաղը ավելի վատ ե փող վաստակելու վորևե այլ միջոցից, որինակ, ասենք թե առևտրից։ Ճիշտ ե՝ հարյուրից մեկն ե տանում։ Բայց իմ ի՞նչ գործն ե։

Համենյան դեպս յես վորոշել եյի նախ ծանոթանալ և այդ յերեկո լուրջ գործ չսկսել։ Այդ յերեկո յեթե մի բան պատահեր ել — պիտի անսպասելի պատահեր և թեթև բան լիներ, և յես այդպես ել վորոշել եյի։ Բացի այդ պետք եր ուսումնասիրել խաղը, վորովհետև չնայած ռուլեթի խաղի հազարավոր նկարագրություններին, վոր յես միշտ ագահ կարդացել եմ, յես վոչնչից վոչինչ չեյի հասկանում նրա կազմի մասին, մինչև վոր ինքս չտեսա։

Առաջինը՝ ամեն ինչ ինձ այնքան կեղտոտ յերևաց,— մի տեսակ բարոյապես վատ ու կեղտոտ։ Յես բնավ ագահ և անհանգիստ դեմքերի մասին չեմ ասում, վոր տասնյակներով, անգամ հարյուրներով խառնվում են խաղասեղանների շուրջը։ Արագ ու շատ տանելու ցանկության մեջ յես բացեիբաց վոչինչ կեղտոտ բան չեմ տեսնում. ինձ միշտ հիմար ե թվացել այն կուշտ և անհոգ բարոյախոսի միտքը, վոր ում վոր արդարացումի առիթով թե՝ «ախր մանր են խաղում», պատասխանել ե ավելի վատ, վորովհետև շահամոլությունը մանր ե։ Կարծես թե մանր ու մեծ շահամոլությունը մեկ բան չե։ Դա հարաբերական բան ե։ Այն, ինչ Ռոտշիլդի համար մանր ե, ինձ համար շատ հարուստ ե, գալով շահին և տալուն — ապա մարդիկ, և վոչ միայն ռուլեթի մեջ, այլև ամենուրեք իրարից միշտ մի բան կտրում կամ կրում են։ Թե առհասարակ շահն ու ոգուտը վատ բան ե — դա այլ խնդիր ե։ Բայց յես այդ խնդիրն այստեղ չեմ լուծում։ Վորովհետև յես ինքս ել մեծապես տարված եյի տանելու ցանկությամբ, ապա այդ վողջ շահամոլությունը և շահամոլ կեղտը, յեթե կամենաք, սրահը մտնելուս միջոցին ինձ համար ձեռնտու յեր, հարազատ։ Ամենահաճելի բանն ե, յերբ վոր մարդիկ իրարից չեն քաշվում, այլ բաց ու աշկարա յեն գործում։ Յեվ ինչ կարիք կա, վոր մարդս ինքն իրեն խաբի։ Ամենապարապ և անհաշիվ զբաղմունք։ Առանձնապես տգեղ ե, առաջին հայացքից, այդ ռուլեթային տականքի մեջ այն հարգանքը դեպի զբաղմունքը, այն լրբությունը և անգամ ակնածությունը, վորով նա խռնվում ե սեղանի շուրջը։ Ահա թե ինչու այստեղ խստիվ զանազանում են, թե վոր խաղն ե mauvais genre և վորը թույլատրելի կարգին մարդու համար։ Յերկու խաղ կա՝ մեկը — ջենտլմենային, մյուսը — պլեբեյական, շահամոլ, ամեն տեսակ տականքի խաղ։ Այստեղ այդ բանը խստիվ զանազանում են և վորքա՜ն այդ զանազանումն իրոք ստոր բան ե։ Ջենտլմենն, որինակ, կարող ե վեր դալ հինգ կամ տասը լուիդոր, հազվադեպ ավելի, ասենք կարող ե և հազար ֆրանկ վեր գալ, յեթե հարուստ ե, բայց լոկ խաղի համար, զվարճության համար սոսկ, միմիայն նրա համար, վոր տեսնի տանելու կամ տանուլ տալու պրոցեսսը. սակայն նա բնավ չպիատ հետաքրքրվի տանելով։ Տանելով, նա կարող ե, որինակ, բարձրաձայն ծիծաղել, շրջապատողներից մեկն ու մեկին վորևե նկատողություն անել, անգամ կարող ե մեկ անգամ ել վեր գալ և դարձյալ իր գումարը յերկպատիկ անել, բայց բացառապես հետաքրքրությունից, շանսը դիտելու նպատակով. հաշվարկելու համար և վոչ թե տանելու պլեբեյական դիտավորությամբ։ Մի խոսքով՝ նա պետք ե նայի խաղասեղանների, ռուլեթների, trente et quarante-ի վրա վոչ այնպես, քան զվարճության վրա, վոր սարքված ե միմիայն նրա հաճույքի համար։ Շահամոլությունն ու թալակը, վորոնց վրա հիմնված ու սարքված ե բանկը, նա նույնիսկ չպիտի գլխովն անցկացնի։ Բոլորովին վատ չեր լինի, յեթե նրան, որինակ, թվար, վոր մնացյալ խաղացողներն ել, բոլորը, այդ վողջ անպետքությունը, վոր դողում ե գուլդենի վրա — միանգամայն հար և նման հարուստներից և ջենտլմեններից ե բաղկացած, և խաղում ե միմիայն զբաղվելու ե զվարճանալու համար։ Իրականության այդ կատարյալ անտեղյակությունը և անմեղ հայացքը մարդկանց նկատմամբ, իհարկե, չափազանց արիստոկրատիկ նկատվեցին։ Յես տեսել եմ, թե ինչպես շատ մայրիկներ առաջ են քշում իրենց անմեղ և նազելի տասնհինգ և տասնվեց տարեկան միսս-երին, իրենց աղջիկներին, և նրանց տալով մի քանի վոսկեդրամ, խաղալ եյին սովորեցն ում։ Որիորդը տանում կամ տանուլ եր տալիս, անպատճառ ժպտալով և հեռանում շատ գոհ։ Մեր գեներալը ծանր ու հանդիսավոր մոտեցավ սեղանին. լաքեյը վազ տվեց, վոր նրան աթոռ հրամցնի, բայց նա լաքեյին չնկատեց. շատ յերկար նա հանում եր փողի քսակը, շատ յերկար քսակից հանում եր յերեք հարյուր վոսկի ֆրանկ, վեր յեկավ սևի վրա և տարավ։ Նա տարածը չվերցրեց և թողեց սեղանի վրա։ Դարձյալ սև դուրս յեկավ. նա այս անգամ ել չվերցրեց և յերբ վոր յերրորդ անգամը կարմիր դուրս եկավ, նա միանգամից հազար յերկու հարյուր ֆրանկ կորցրեց։ Նա ժպտադեմ հեռացավ և ցուցադրեց իր հաստատակամությունը։ Յես համոզված եմ, վոր նա ներսում ինքն իրեն ուտում եր և յեթե նա յերկու կամ յերեք անգամ ավելի վեր յեկած լիներ — նա կկորցներ իր հաստատակամությունը և ցույց կտար իր հուզմունքը։ Ասենք՝ իմ ներկայությամբ մի ֆրանսիացի տարավ և ապա տանուլ տվեց մոտ յերեսուն հազար ֆրանկ, ուրախ և առանց հուզմունքի նշույլի։ Իսկակլան ջենտլմենը, յեթե անգամ իր վողջ կարողությունը տանուլ տալու լինի, չպիտի հուզվի։ Փողն այն աստիճան պիտի ջենտլմենությունից ցած լինի, վոր գրեթե նրա մասին չարժե հոգ տանել։ Իհարկե, շատ արիստոկրատական ե բնավ չնկատել այդ ամբողջ կեղտը բոլոր այդ տականքի և բովանդակ շրջապատի։ Այնուամենայնիվ յերբեմն նվազ արիստոկրատական չե և հակառակ պրիյոմը,— նկատել, այսինքն՝ դիտել, անգամ զննել, որինակ, գոնե լոռնեթով այդ ամբողջ տականքը. բայց վոչ այլապես, քան ընդունելով այդ ամբողջ ամբոխը և ամբողջ այդ կեղտը իբրև իր տեսակի զվարճություն, իբրև թե ներկայացում, վոր սարքված ե ջենտլմենային զվարճալիքի համար։ Կարող ես ինքդ ել խռնվել այդ ամբոխի մեջ, սակայն շուրջդ նայելով կատարյալ համոզումով, վոր ինքդ իսկապես դիտող ես և բնավ չես պատկանում նրա կազմին։ Թեև շատ ել սևեռուն դիտել պետք չե, դա դարձյալ ջենտլմենաբար չի լինի, վորովհետև դա մի տեսարան ե, վոր տևական և չափից դուրս սևեռուն դիտողության արժանի չե։ Յեվ առհասարակ ջենտլմենի համար չափից դուրս սևեռուն դիտողության արժանի քիչ տեսարաններ գոյություն ունեն։ Մինչդեռ անձնապես ինձ թվաց, վոր այդ ամենը շատ արժանի յե սաստիկ սևեռուն դիտողության, մանավանդ նրա համար, ով վոր յեկել ե վոչ միայն դիտողության համար, այլ ինքն իրեն անկեղծ ու բարեխիղճ այդ ամբողջ տականքի դասն ե շարում։

Գալով իմ ամենածպտյալ բարոյական համոզումունքներին, ապա իմ ներկա դատողությունների մեջ, իհարկե, նրանք տեղ չունեն։ Թող այդ արդեն այդպես լինի. ասում եմ խիղճս մաքրած լինելու համար։ Բայց ահա թե ինչ նկատողություն ունեմ անելու՝ վերջերս ինձ համար սաստիկ զզվելի յեր իմ գործերն ու մտքերը վորևե բարոյական չափանիշով կշռել։ Ինձ այլ բան եր ղեկավարում...

Տականքն իրոք շատ կեղտոտ ե խաղում։ Յես նույնիսկ հակամետ եմ կարծելու, վոր այստեղ, սեղանի մոտ, կատարվում ե շատ ամենահասարակ գողություն։ Կրուպյորները, վոր նստած են սեղանների ծայրերին, հսկում են, թե ով ինչքան ե վեր գալիս և հաշիվ են տեսնում — սարսափելի շատ աշխատանք ունեն։ Ա՜յ թե տականք են սրանք ել։ Մեծ մասամբ դրանք ֆրանսիացի յեն։ Ասենք՝ յես բոլորովին նրա համար չեմ դիտում ու նկատում, վոր նկարագրեմ ռուլեթը. յես հարմարվում եմ, վոր իմանամ, թե ինչպես վարվեմ ապագայում։ Յես նկատեցի, որինակ, վոր ավելի սովորական բան չկա, քան յերբ վոր հանկարծ մեկն ու մեկը մեկնում ե իր ձեռքը և վերցնում քո տարանը։ Վեճ ե բացվում, հաճախ աղմուկ բարձրանում և — խոնարհաբար խնդրում եմ ապացուցել, վկաներ գտնել, վոր դու յես վեր յեկողը։

Սկզբում այդ ամենն ինձ համար անհասկանալի գիր եր. յես միայն կռահում եյի և կիսատ-պռատ ջոկում, վոր վեր են գալիս թվերի, զույգ ու կենտի և գույների վրա։ Պոլինա Ալեքսանդրովնայի փողերից այդ յերեկո յես սիրտ արի մատնել փորձության հարյուր գուլդեն։ Այն միտքը, վոր յես ձեռնարկում եմ խաղը վո՛չ ինձ համար — ինձ մի տեսակ շփոթեցնում եր։ Սաստիկ անախորժ զգացողություն ունեյի և մեջս ցանկություն ծագեց շուտ վերջ տալ։ Ինձ շարունակ թվում եր, վոր Պոլինայի համար սկսելով, յես ջլատում եմ իմ բախտը։ Մի՞թե չի կարելի դիպչել խաղասեղանին առանց իսկույն ևեթ սնահավատությամբ վարակվելու։ Յես սկսեցի նրանից, վոր հինգ ֆրիդրիխսդոր հանեցի, այսինքն՝ հիսուն գուլդեն և վեր յեկա։ Անիվը պտույտ յեկավ և դուրս յեկավ յերեսուն,— յես տանուլ տվի։ Ինչ-վոր ցավագին զգացողությամբ, միմիայն մի կերպ վերջ տալու և հեռանալու համար յես հինդ ֆրիդրիխսդոր ել վեր յեկա կարմրի վրա։ Դուրս յեկավ կարմիր։ Յես բոլոր տասը ֆրիդրիխսդորն ել վեր յեկա — դարձյալ կարմիր դուրս յեկավ։ Յես դարձյալ ամբողջը վեր յեկա, դարձյալ կարմիր դուրս յեկավ։ Քառասուն ֆրիդրիխսդոր ստանալով, յես քսանը վեր յեկա տասներկու միջին թվերի վրա, առանց իմանալու, թե դրանից ինչ դուրս կգա։ Ինձ վճարեցին յեռակին։ Այսպիսով տասը ֆրիդրիխսդորից հանկարծ մոտս գոյացավ ութսուն։ Նման անսովոր և տարորինակ զգացողությունը ինձ համար այնքան անտանելի դարձավ, վոր յես վճռեցի դուրս գալ։ Ինձ թվաց, վոր յես բոլորովին այդպես չեյի խաղա, յեթե ինձ համար խաղալու լինեյի։ Այնուհանդերձ յես մեկ ել վեր յեկա զույգի վրա բոլոր ութսուն ֆրիդրիխսդորը։ Այս անգամ դուրս յեկավ չորս. ինձ համրեցին ելի ութսուն ֆրիդրիխսդոր և ամբողջ հարյուր վաթսունանոց ֆրիդրիխսդորի կույտն առնելով, յես գնացի վորոնելու Պոլինա Ալեքսանդրովնային։

Նրանք բոլորն ինչ-վոր տեղում զբոսնում եյին պուրակում և յես միայն ընթրիքին կարողացա տեսնել նրան։ Այս անգամ ֆրանսիաgին չկար և գեներալը բացվեց. ի միջի այլոց նա դարձյալ հարկ համարեց նկատել, վոր նա չեր կամենա ինձ տեսնել խաղասեղանի մոտ։ Նրա կարծիքով նրան շատ կվարկաբեկեր, յեթե յես մի անգամից շատ տանուլ տալու լինեմ։ — «Բայց յեթե անգամ դուք շատ տանելու յել լինեք, դարձյալ յես կվարկաբեկվեմ», խորիմաստ ավելացրեց նա — «իհարկե, յես իրավունք չունեմ տնորինելու ձեր վարմունքները, բայց համաձայնեցեք ինքներդ...»։ Այստեղ նա, ըստ իր սովորության, չավարտեց։ Յես չոր-չոր պատասխանեցի նրան, վոր յես շատ քիչ փող ունեմ և վոր հետևաբար, չեմ կարող շատ գումար տանուլ տալ, յեթե անգամ խաղալու լինեմ։ Իմ սենյակը բարձրանալու միջոցին յես կարողացա Պոլինային հաղորդել նրա տարածի մասին և հայտնեցի, վոր այլևս նրա համար չեմ խաղալու։

— Ինչո՞ւ,— հարցրեց նա անհանգիստ։

— Վորովհետև ինձ համար եմ ուզում խաղալ,— պատասխանեցի յես զարմանքով նայելով նրա վրա,— իսկ այդ ինձ խանգարում ե։

— Ուրեմն դուք վճռականորե՞ն շարունակում եք համոզված մնալ, վոր ռուլեթը ձեր միակ յելքն ու փրկությունն ե,— հարցրեց նա ծաղրական յեղանակով։

Յես պատասխանեցի նորից շատ լուրջ, վոր՝ այո՛. գալով իմ համոզմանը անպատճառ տանելու, գուցե նա ծիծաղելի յե, յես համաձայն եմ, «միայն թե ինձ հանգիստ թողնեն»։

Պոլինա Ալեքսանդրովնան պնդում եր, վոր յես անպատճառ, այսորվա տարածս կիսեմ և ուզում եր ութսուն ֆրիդրիխսդոր ինձ տված լինել, առաջարկելով, վոր հետագայում ել յես շարունակեմ խաղը այդ պայմանով։ Յես վճռական ու վերջնական կերպով հրաժարվեցի կեսիցը և հայտնեցի, վոր ուրիշների համար չեմ կարող խաղալ վոչ թե այն պատճառով, վոր չեմ կամենում, այլ այն պատճառով, վոր անկասկած տանուլ պիտի տամ։

—— Այնուամենայնիվ յես ինքս ել, ինչքան ել դա հիմար բան լինի, հույսս գրեթե միմիայն ռուլեթի վրա յեմ դրել,— ասաց նա, մտքի մեջ ընկած։— Ուստի դուք անպայման պիտի շարունակեք խաղը ինձ հետ միասին կիսու և, հասկանալի բան ե, կանեք այդ։— Այստեղ նա հեռացավ ինձնից առանց իմ առարկությունները լսելու։

Յերրորդ գլուխ

Յեվ այնուամենայնիվ Պոլինան յերեկ ամբողջ որը հետս վոչ մի խոսք չխոսեց խաղի մասին։ Ասենք՝ ընդհանրապես նա յերեկ խուսափում եր հետս խոսելուց։ Նրա նախկին վարվելակերպն ինձ հետ չի փոխվել։ Նույն կատարյալ անփութությունը հանդիպումների ժամանակ վարվեցողության մեջ և անգամ ինչ-վոր արհամարհական շեշտ և ատելություն։ Ընդհանրապես նա չի կամեն ում ծածկել իր զզվանքը իմ հանդեպ. յես տեսն ում եմ այդ։ Չնայածդրան, նա նույնպես ինձնից չի ծածկում, վոր յես նրան ինչ֊վոր բանի համար պեաք եմ և վոր նա ինձ ինչ-վոր բանի համար պահպանում ե։ Մեր միջև ինչ-վոր տարորինակ հարաբերություններ են հասաաավել, վոր ըստ մեծի մասին անհասկանալի յեն ինձ համար,— հաշվի աոնելով նրա հպարտությունն ու գոոռզությունը ամենքի նկատմամբ։ Նա, որինակ, գիտե, վոր յես խելակորույս սիրում եմ նրան, թույլ ե տալիս նույն իսկ ասել իրեն իմ կրքի մասին — և արդեն, իհարկե, վոչ մի ժամով իր արհամարհանքը դեպի ինձ նա ավելի չեր արտահայտի, քան այդ թույլտվությամբ՝ ասել իրեն անարգել և անպատկառ իմ սիրո մասին. «ասել ե թե՝ այն աստիճան քո զգացմունքը բանի տեղ չեմ դնում, վոր ինձ համար միանգամայն միևնույն ե, ինչից ել հետս խոսելու լինես և ինչ ել դեպի ինձ զգաս»։ Իր սեփական գործերից նա խոսում եր հետս շատ նաև առաջներում, բայց յերբեք բոլորովին անկեղծ չեր լինում։ Այդ քիչ ե, իմ նկատմամբ նրա արհամարհանքի մեջ կային, որինակ, ահա թե ինչպիսի նրբություններ՝ նա գիտի, դիցուք, վոր ինձ հայտնի յե վորևե հանգամանք նրա կյանքից կամ վորևե բան այն մասին, ինչ նրան սաստիկ անհանգստացնում ե, նա նույնիսկ ինքը կպատմի ինձ մի բան իր պարագաներից, յեթե պետք ե ինձ գործադրել վորևե կերպ իր նպատակներին, ստրուկի պես կամ վոտի վրա բանեցնելով. սակայն կպատմի ճիշտ այնքան, վորքան պետք ե իմանա մարդ, վորին վոտի վրա բանեցնում են, և — յեթե ինձ դեռևս անհայտ ե անցք ու դեպքերի ամբողջական կապակցությունը, յեթե նա ինքն ել ե տեսնում, թե ինչպես յես տանջվում ու անհանգստանում եմ նրա իսկ տանջանքով և անհանգստությամբ, ապա նա յերբեք չի արժանացնի ինձ միանգամայն հանգստացնելու իր բարեկամական անկեղծությամբ, թեև ոդտագործելով ինձ հաճախ իր պատվերներով վոչ միայն դժվարին, այլև վտանգավոր գործերում, նա, իմ կարծիքով, պարտավոր ե հետս անկեղծ լինել։ Յեվ արժե՞ արդյոք հոգ տանել իմ զգացմունքի մասին, այն մասին, վոր յես ել եմ անհանգիստ և գուցե յերեք անգամ ավելի յեմ հոգ տանում և տանջվում նրա հոգսերից և անհաջողություններից, քան թե նա ինքը։

Յես յերեք շարաթ առաջ իմացա նրա ռուլեթ խաղալու դիտավորության մասին։ Նա նույնիսկ նախապես չտեղեկացրեց ինձ, վոր յես պիտի խաղամ նրա փոխարեն, վորովհետև նրա համար անվայել ե խաղալը։ Նրա խոսելու յեղանակից յես այն իսկ պահին նկատեցի, վոր նա ինչ-վոր լուրջ հոգս ունի և վոչ թե տանելու հասարակ ցանկություն։ Ի՞նչ բան ե փողը նրա համար։ Այստեղ նպատակ կա, ինչ-վոր հանգամանքներ, վոր յես կարող եմ կռահել, սակայն վոր յես մինչ այժմ չգիտեմ։ Հասկանալի բան ե, այն ստորացումն ու ստրկացումը, վորոնց մեջ նա ինձ պահում եր, կարող եյին ինձ հնարավորություն տալ (շատ հաճախ տալիս ել են) կոպիտ և ուղղակի հարց ու փորձ անելու։ Վորովհետե յես նրա աչքում ստրուկ եմ և շատ չնչին մարդ, ուստի նա իմ կոպիտ հետաքրքրությունից վշտանալու կարիք չունի։ Բայց խնդիրն այն ե, վոր նա, թույլ տալով, վոր յես հարցմունք անեմ, չի պատասխանում հարցերիս։ Յերբեմն իսկի չի յել նկատում։ Ահա թե ենչպես են մեր հարաբերությունները։

Յերեկվա որը մեր մեջ շատ խոսվեց հեռագրի մասին, վոր չորս որ առաջ խփված եր Պետերբուրգ և վորի պատասխանը դեռ չեր յեկել։ Գեներալը յերևի թե հուզվում ե և մտազբաղ ե։ Գործն, իհարկե, տատին ե վերաբերում։ Հուզվում ե նաև ֆրանսիացին։ Յերեկ, որինակ, ճաշից հետո նրանք յերկար և լուրջ խոսակցություն ունեցան։ Ֆրանսիացու տոնը չափազանց գոռոզ ու անփույթ ե։ Այստեղ ըստ առածի յե՝ սեղանի շուրջը նստացնես — նա վոտներն ել սեղանի վրա կդնի։ Նա անգամ Պոլինայի հետ կոպտության հասնող անփութությամբ ե վարվում։ Ասենք՝ հաճույքով մասնակցում ե ընդհանուր զբոսանքներին վոկսալում կամ կավալկադաներին և շրջագայություններին քաղաքից դուրս։ Վաղուց ինձ հայտնի յեն միքանի հանգամանքներ, վոր ֆրանսիացուն կապում են գեներալի հետ. Ռուսաստանում նրանք միասին գործարան եյին մտադիր բանալու. յես չգիտեմ՝ ջուրն ընկավ այդ նրանց ծրագիրը, թե դեռևս նրանց միջև այդ խոսակցությունը կա։ Բացի այդ յես պատահաբար գիտեմ նրանց ընտանեկան գաղտնիքի մի մասը. ֆրանսիացին անցյալ տարի գենրալին իսկապես նեղ դրությունից փրկեց և նրան յերեսուն հազար տվեց, վոր նա իր պաշտոնն ուրիշին հանձնելու միջոցին լրացնի արքունի գումարի պակասը։ Յեվ հասկանալի բան ե, վոր գեներալը նրա ճիրանների մեջ ե։ Բայց հիմա, իսկապես հիմա, այդ ամենի մեջ գլխավոր դերն այնուհանդերձ m-lle Blânche-ն ե խաղում, և յես հավատացած եմ, վոր այստեղ ել չեմ սխալվում։

Ո՞վ ե m-lle Blanche-ը։ Այստեղ մեր մեջ ասում են, վոր նա ազնվազարմ ֆրանսուհի յե, վոր հետն ունի իր մայրն ու հսկայական կարողություն։ Հայտնի յե նաև, վոր նա ինչ-վոր ազգակցություն ունի մեր մարկիզի հետ, բայց շատ հեռավոր, ինչ-վոր կուզինա, թե յերրորդական քույր ե։ Ասում են, իմ Փարիզ գնալուցս առաջ ֆրանսիացին և m-lle Blanche-ը իրար հետ մի տեսակ ավելի քաղաքավար ձևերով եյին վարվում, կարծես թե ավելի նուրբ և դելիկատ հարաբերության մեջ եյին. իսկ հիմա նրանց ծանոթությունը, մտերմությունը և ազգակցությունն ավելի կոպիտ եյին արտահայտվում, մի տեսակ ավելի սերտ։ Թերևս մեր գործերը նրանց աչքում այն աստիճան վատ են յերևում, վոր նրանք իսկի հարկ չեն համարում շատ ել քաշվել և սքողվել։ Յես անցած որը նկատեցի, վոր միստեր Աստլեյը զննող հայացքով եր նայում m-lle Blanche-ին և նրա մորը։ Ինձ թվաց, թե նա նրանց ճանաչում ե։ Ինձ նույնիսկ թվաց, վոր մեր ֆրանսիացին ել ե առաջներում, ծանոթ յեղել միստեր Աստլեյին։ Ասենք միստեր Աստլեյը այնքան քաշվող, ամաչկոտ և լռակյաց մարդ ե, վոր գրեթե կարելի ե հույս գնել նրա վրա, վոր նա խրճիթից աղբ դուրս չի հանի։ Գոնե ֆրանսիացին նրան հազիվ բարևում ե և վրան գրեթե չի նայում։ Կնշանակի՝ չի վախենում։ Այդ դեռ հասկանա լի յե, սակայն ինչո՞ւ m-lle Blanche-ն ել չի նայում նրա վրա։ Մանավանդ վոր յերեկ մարկիզի բերնից դուրս պրծավ. հանկարծ, ընդհանուր խոսակցության ժամանակ, չեմ հիշում թե ինչի մասին, նա ասաց, վոր միստեր Աստլեյը սաստիկ հարուստ ե և վոր ինքն այդ բանը գիտե։ Ահա թե յերբ պիտի m-lle Blanche-ը նայե՜ր միստեր Աստլեյի վրա։ Ընդհանրապես գեներալը անհանգիստ ե։ Հասկանալի յե, թե նրա համար ի՜նչ նշանակություն կարող ե ունենալ հեռագիրը մորաքրոջ մահվան մասին։

Թեև ինձ թվացել եր, վոր Պոլինան խուսափում ե հետս խոսելուց, ասես թե դիտավորյալ կերպով, բայց ինքս ել սառն ու անտարբեր, տեսք ընդունեցի. շարունակ կարծում եյի, թե նա կամա-ակամա կմոտենա ինձ։ Դրա փոխարեն յերեկ և այսոր իմ ամբողջ ուշքը m-lle Blanche-ի վրա դարձրի։ Խե՜ղճ գեներալ, նա վերջնականապես կորած ե։ Սիրահարվել հիսուն հինգ տարեկան հասակում, կրքի այդպիսի զորությամբ,— իհարկե, դժբախտություն ե։ Ավելացրեք դրան նրա այրի լինելը, նրա յերեխաներին, միանգամայն քայքայված կալվածը, պարտքերը, վերջապես կնոջը, վորին նրան վիճակվեց սիրահարվել։ M-lle Blanche-ը գեղեցիկ ե։ Սակայն չգիտեմ, կհասկանան ինձ արդյոք, յեթե ասելու լինեմ, վոր նա ունի այնպիսի դեմք, վորից վախենալ կարելի յե։ Գոնե յես միշտ վախեցել եմ այդպիսի կանանցից։ Նա անպայման քսանհինգ տարեկան կլինի։ Նա բարձրահասակե և լայնաթիկունք, կլորիկ թևերով. պարանոցն ու կուրծքը — փարթամ։ Մորթի գույնը թուխ-դեղին, մազերի դույնը սև, ինչպես ածուխ և մազերը սարսափելի խիտ են, յերկու գլխի կտան։ Աչքերը սև են, աչքերի սպիտակուցը՝ դեղնավուն, հայացքը՝ լկտի, ատամները՝ ճիփ-ճերմակ, շուրթերը միշտ ներկած. նրանից մուշկի հոտ ե գալիս։ Նա հագնվում ե տպավորիչ, ճոխ, շիկ, բայց մեծ ճաշակով։ Վոտներն ու ձեռները — զարմանալի եյին։ Ձայնը՝ խռպոտ կոնտրոալտո։ Նա յերբեմն կծիծաղի և ցույց կտա իր ատամները, բայց սովորաբար նայում ե լռելյայն և լկտի,— առնվազն Պոլինայի և Մարյա Ֆիլիպովնայի ներկայությամբ։ (Տարորինակ լուր. Մարյա Ֆիլիպովնան Ռուսաստան ե գնում)։ Ինձ թվում ե՝ m-lle Blanche-ը վոչ մի կրթություն չունի, գուցե նույնիսկ խելոք չե, բայց դրա փոխարեն կասկածամիտ և խորամանկ ե։ Ինձ թվում ե՝ նրա կյանքն առանց արկածների չի յեղել։ Թե ամեն ինչ ասելու լինենք, թերևս մարկիզը իսկի նրա ազգականը չե, մայրն ել իսկի մայրը չե։ Բայց տեղեկություններ կան, վոր Բեռլինում, վորտեղ մենք հանդիպեցինք իրար, նա և նրա մայրը միքանի կարգին ծանոթներ ունեյին։ Գալով մարկիզին, թեպետ յես մինչև հիմա կասկածում եմ, թե նա մարկիզ ե, սակայն նրա պատկանելիությունը կարգին հասարակության, ինչպես մեզ մոտ, որինակ, Մոսկվայում և տեղ-տեղ նաև Գերմանիայում, կարծեմ կասկածի չի յենթարկվել։ Չդիտեմ՝ թե ինչացու յե նա Ֆրանսիայում։ Ասում են՝ նա դղյակի տեր ե։ Յես կարծում եյի, թե այս յերկու շաբթվա ընթացքում շատ ջուր հոսած կլինի և այնուամենայնիվ յես հաստատ չգիտեմ՝ m-lle Blanche-ի և գեներալի միջև վորևե վճռական խոսք յեղել ե, թե վոչ։ Ընդհանրապես հիմա ամեն ինչ մեր կարողությունից ե կախված, այսինքն՝ նրանից թե վորքան շատ փող ե կարող գեներալը նրանց ցույց տալ։ Յեթե, որինակ, լուր գալու լիներ, թե տատը չի մեռել, ապա յես հավատացած եմ, m-lle Blânche-ը իսկույն կանհայտանար։ Զարմանալի և ծիծաղելի յե ինձ իսկ համար, թե յես ինչ բամբասասերն եմ դառել։ Ո՜, ինչքան զզվում եմ յես այս ամենից։ Ի՞նչ հաճույքով յես կթողնեյի ամենքին և ամեն ինչ։ Սակայն կարո՞ղ եմ յես արդյոք հեռանալ Պոլինայից, կարո՞ղ եմ յես արդյոք չլրտեսել նրա շուրջը։ Լրտեսությունն, իհարկե, ստորություն ե — բայց ի՞նչ իմ բանն ե այդ։

Հետաքրքրական եր յերեկ և այսոր ինձ համար նաև միստեր Աստլեյը։ Այո՛, յես համոզված եմ, վոր նա սիրահարված ե Պոլինային։ Հետաքրքրական և ծիծաղելի յե, թե յերբեմն ինչ շատ ե կարող արտահայտել ամաչկոտ և հիվանդագին վողջամիտ մարդու հայացքը, վորին դիպել ե սերը և հենց այն միջոցին, յերբ մարդ, իհա՜րկե, ուրախ կլիներ գետնի տակը մտնել, միայն թե վոչինչ ասած կամ արտահայտած չլինի վոչ խոսքով, վոչ հայացքով։ Միստեր Աստլեյը շատ հաճախ պատահում ե մեզ զբոսանքների ժամանակ։ Նա հանում ե գլխարկը և մեր կողքիցն անցնում, բնականաբար մեռած լինելով մեզ միանալու։ Իսկ յեթե նրան հրավիրում են, նա իսկույն հրաժարվում ե։ Հանգստյան տեղերում, վոկսալումք յերաժշտության հրապարակում կամ շատրվանի մոտ նա անպատճառ մեր նստարանից վոչ հեռու կանգ կառնի և վորտեղ ել մենք լինենք, պուրակում, անտառում կամ Շլանգենբերգի վրա,— արժե միայն աչք ածել, նայել շուրջը և անպայման վորևե տեղ մերձագույն արահետի վրա, կամ թփերի հետեվում կերևա միստեր Աստլեյի անկյունը։ Ինձ թվում ե՝ նա առիթ ե վորոնում, վոր հետս աոանձին խոսի։ Այսոր առավոտյան մենք հանդիպեցինք և մի-յերկու բերան խոսեցինք։ Նա մեկ-մեկ շատ կցկտուր ե խոսում։ Դեռ «բարև» չասած՝ նա սկսեց.

— Ա՜, m-lle Blanche-ը... յես m-lle Blanche-ի պես կանայք շա՜տ եմ տեսել։

Նա լռեց, նշանակալից նայելով վրաս։ Ի՞նչ եր ուզում նա սրանով ասած լինել — չգիտեմ, վորովհետև իմ հարցին՝ ի՞նչ կնշանակի դա, նա խորամանկ ժպիտով գլխով արեց և ավելացրեց՝ «այդ հո այդպես ե»։— M-lle Pauline շա՞տ կսիրի ծաղիկներ։

— Չգիտեմ, բոլորովին չգիտեմ,— պատասխանեցի յես։

— Ինչպե՞ս։ Դուք այդ ե՞լ չգիտեք,— ճչաց նա սաստիկ զարմացած։

— Չգիտեմ, բոլորովին չեմ նկատել,— կրկնեցի յես, ծիծաղելով։

— Հը, դա ինձ հատուկ միտք ե ներշնչում։— Այստեղ նա գլուխ տվեց և անցավ-գնաց։ Ասենք նա ուներ գոհ տեսք։ Մենք իրար հետ ամենավատթար ֆրանսերենով ենք խոսում։

Չորրորդ գլուխ

Հինգերորդ գլուխ

Վեցերորդ գլուխ

Յոթերորդ գլուխ

ՈՒթերորդ գլուխ

Իններորդ գլուխ

Տասներորդ գլուխ

Տասնմեկերոեդ գլուխ

Տասներկույերորդ գլուխ

Տասներեքերորդ գլուխ

Տասնչորսերորդ գլուխ

Տասնհինգերորդ գլուխ

Տասնվեցերորդ գլուխ

Տասնյոթերորդ գլուխ