Changes

Ամբողջ օրը հետքը ուղիղ գծով, առանց ոլորանների, տանում էր դեպի հյուսիս արևմուտք: Երեկոյան մոտ հարթավայրը վերջացավ, և ձգվեցին երկար, անտառազուրկ լանջերը, որոնք ալիք ալիք հեռանում հեռանալով վեր էին ու միանում ածվում կարճ, սապատավոր բլուրներինբլուրների: Օրքերի հետքը թեքվում էր դեպի հյուսիս ու ժամանակ առ ժամանակ գրեթե կորչում. հողն այստեղ գնալով պնդանում էր, իսկ բուսականություն գրեթե չկար: Հեռվում՝ ձախ կողմում, կանաչ գորգի վրա արծաթին էր տալիս ոլորապտույտ Էնտուոշը: Տարածքը ամայի էր ու անշունչ, բնակության հետք անգամ չկար: Արագորնը զարմանում էր, որ մինչև հիմա ոչ մի կենդանի շնչի չեն հանդիպել՝ ոչ մարդու, ոչ էլ գազանի: Սակայն ռոհանցիների բնակավայրերը գտնվում էին ավելի հարավ, Էրեդ Նիմրիսի՝ Սպիտակ Լեռների, անտառապատ ստորոտում, որը թաքնված էր մշուշում և այստեղից չէր երևում: Բայց չէ՞ որ առաջներում ռոհանցիները իրենց ձիերին այս կողմերում էին արածեցնում. հարթավայրում վրաններ էին խփում ու նույնիսկ ձմեռում, բայց այժմ այս հողերը դատարկ էին ու ամայի:

— Այստեղ ինչ որ տարօրինակ բան է կատարվում: Մի տեսակ չեմ Չեմ հավատում այս չափից ավելի լռությանը: Լուսինը գրեթե չի լուսավորումԵվ այս գունատ լուսնին նույնպես չեմ հավատում: Աստղեր չկան: Բա հոգնածությու՜նը: վաղուցվանից այսպես չէի ուժասպառվելԱստղերը հազիվ են առկայծում, և ինչ որ աննախադեպ հոգնածություն է վրաս իջել: Հետքագետին վայել չէ ճանապարհի կեսին այսպես հոգնել: Ինչ որ մեկն օգնում է մեր թշնամիներին՝ ուժ տալով նրանց, իսկ մեր առջև ինչ որ անտեսանելի արգելքներ հյուսումպատրաստում: Ճիշտն ասած , ոտքերս այնքան չեն հոգնելծանրացելել, ինչքան որքան սիրտս է ծանրացել:

–Իսկապես — Իրոք այդպես է,– — հաստատեց Լեգոլասը: –Ես դա — Ես զգացել եմ այդ ծանրությունը դեռ այն ժամանակ, երբ Էմին Մուիլի լանջերից իջանք հարթավայր: –Էլֆը — Էլֆը ձեռքը պարզեց արևմուտք՝ դեպի Ռոհանի մթին դաշտերը: –Թշնամական — Թշնամական անտեսանելի արգելքների ակունքը մեր ետևում չէ, այլ առջևում,— ասաց նա:

–Սարումանի կախարդանքն — Սարումանն է,– — ցածրաձայն ասաց Արագորնը: –Միևնույնն է — Դե, նա մեզ չի չի՛ կարող հետ դարձնել, բայց գիշերել գիշերել՝ ստիպված ենք: Տեսնու՞մ եք: Լուսինը կրկին չի լուսավորում, իսկ թաքնվել է ամպերի հետևում: Իսկ հետքը առաջվա պես դեպի հյուսիս է տանում: Կհանգստանանք մինչև առավոտ առավոտ՝ ու կրկին առաջ:

Լուսաբացին առաջինը կրկին Լեգոլասը վեր կացավ, եթե իհարկե նա ընդհանրապես առհասարակ քնել էր:

–Վե՛ր — Վե՛ր կացեք, շո՛ւտ արեք,– — շտապեցնում էր նա մնացածներինմյուսներին,– — լույսն արդեն բացվում է, արագացրե՛ք: Ֆենգորնի անտառեզրին Անտառեզրին մեզ հետաքրքիր արտասովոր լուրեր են սպասվում: Չար , թե բարի, չեմ կարող ասել, բայց չպետք է ուշանանք: Արթնացե՛ք:

Արագորնն ու Ջիմլին արագ ոտքի ելան և ջոկատն , առանց ժամանակ կորցնելու , ջոկատը շարժվեց առաջ: Բլուրները կամաց-կամաց մոտենում էին: Կեսօրին դեռ մի ժամ կար, երբ ճանապարհորդները հասան բլուրների առաջին կանաչ ստորոտը: Բարձրանալով բլուրների լանջերն ի վեր՝ կանաչ ծածկույթը գագաթի մոտ լանջերին, որոնք բարձրանալով վեր էր , աստիճանաբար վեր էին ածվում դատարկ, քարքարոտ հողիգագաթների: Ձախ կողմում, բլուրների ու գետի միջև ընկած հատվածում, տարածվել էր կանաչ մարգագետինը: Բլուրներից մեկի հովանու տակ՝ կանաչի մեջ, սևին էր տալիս տրորված, ջարդոտված խոտերից մի տարածք: Օրքերն էին կանգ առել հանգստանալու: Այդտեղից հետքը նորից թեքվում էր դեպի հյուսիս ու գնում բլուրների երկայնքով: Արագորնը կանգ առավ և ուշադիր սկսեց ուսումնասիրել զննել տրորված տարածքն ու նրա շրջապատը:

–Այստեղ — Այստեղ օրքերը որոշել են հանգստանալ,– — ասաց նա,– — բայց հետքերը հետքերն արդեն հնացել են: Երևում է սիրտդ քեզ չէր խաբում, Լեգոլա՛ս: Արդեն մոտավորապես երեք անգամ տասներկու ժամ է անցել, ինչ նրանք այստեղից հեռացել են: Եթե նրանք թափը արագությունը չեն կոտրել, ուրեմն դեռ երեկ երեկ՝ մայրամուտին, հասել են Ֆենգորնի անտառեզր:

–Ո՛չ —Ոչ հյուսիսում , և ո՛չ ոչ ել արեևմուտքում արևմուտքում, ոչինչ չի երևում , բացի մշուշում կորչող կանաչից,– — բողոքեց Ջիմլին: –Գուցե — Գուցե բարձրանանք բլուրների գլո՞ւխը, գլո՞ւխը՝ մեկ էլ տեսար անտառը երևաց:

–Չի՛ — Չի երևա,- — առարկեց Արագորնը: –Բլուրները — Բլուրները դեռ մի տասներկու ութ լիգ էլ ձգվում են դեպի հյուսիս, իսկ այնտեղից մինչև անտառեզր, եթե ճիշտ եմ հիշում, մի իսկ այնտեղից մինչև անտառեզր կլինի երևի տասնըհինգ լիգ կլինի:

–Դե — Դե, ուրեմն , առա՛ջ,– — փնթփնթաց Ջիմլին: –Պարտադիր — Պարտադիր չի, որ մեր ոտքերն իմանան, թե ինչքան ճանապարհ լիգ կա առջևում: ՉնայածԹեպետ, եթե սրտներս ուրախ լիներ, ոտքերներս ոտքներս էլ չէին բողոքի:...

Երբ արևն արդեն մայր էր մտնում, բարեկամները անցան վերջին բլուրը: Ամբողջ օրը նրանք քայլել վազել էին առանց հանգստանալու և լավ հոգնել հիմա ստիպված անցել էինքայլքի: Ջիմլիի մեջքը Ջիմլին հոգնածությունից կորացել էր: Սովորաբար թզուկները թե ճանապարհին, թե աշխատանքի ժամանակ , ժայռի պես տոկուն են, բայց այս սակայն անվերջանալի հետապնդումը ծանր էր անդրադարձել թզուկի վրա: Մեծամասամբ , և մեծամասամբ այն պատճառով, որ հաջողության հասնելու հույսը գրեթե մարել էր նրա սրտում: Արագորնը քայլում էր լուռ ու մռայլ, ժամանակ առ ժամանակ կռանալով և ուշադիր զննելով հետքը՝ հույս ունենալով արահետում կրկին ինչ որ մի նշան գտնել: Միայն Լեգոլասն էր, որ քայլում էր առաջվա պես թեթև: Թվում . թվում էր, թե նրա ոտքերը չէին դիպչում գետնին: Համենայն գետնին՝ համենայն դեպս , նա հետքեր չէր թողնում: Նա սնվում էր միայն էլֆերի ճանապարհային հացով ու և, եթե կարելի է այդպես անվանել, քնում էր ոտքի վրա: Այդ քնի ժամանակ նրա հոգին թափառում էր էլֆերի հեռավոր ու զարմանահրաշ անուրջների արահետներում, իսկ բանականությունը մնում էր ընկերների հետ՝ արևի պայծառ լույսով ողողված երկրային ճանապարհին:

–Եկեք — Եկեք բարձրանանք այ ա՜յ այն կանաչ բլրի գլուխը,– — առաջարկեց էլֆն ու վազեց բլրի լանջն ի վեր:

Արագորնն ու Ջիմլին հոգնած հետևեցին նրան: Բլուրը մի փոքր առանձնացած էր մյուսներից: Մինչ նրանք կբարձրանային, արևը վերջնականապես կորավ հորիզոնում , և իրիկնային կիսախավարի վարագույրը պարուրեց աշխարհըհարթավայրը: Բարեկամների աչքերի առջև բացված տեսարանը հուսադրող չէր: Նրանք կանգնած էին մոխրագույն ու միապաղաղ հարթավայրի մեջտեղում, որը խառնվում էր իրիկնային մշուշին ու լուծվում անվերջանալի խավարում: Եվ միայն հյուսիս արևմտյան կողմում ինչ որ բան էր սևին տալիս թանձրացող խավարում: Մառախլապատ լեռներն էին Լեռնաշխթան էր սկսում, որոնց որի ստորոտին էլ հենց փռված էր անտառը:

–Ոչինչ — Ոչինչ չի երևում,– — ասաց Ջիմլին: –Ժամանակն — Ժամանակն է կանգ առնել ու գիշերելու պատրաստություն տեսնել: ցրտում Ցրտում է, զգու՞մ եք:

–Քամին — Քամին հյուսիսից է փչում, ձյունապատ լեռներից,– — պատասխանեց Արագորնը:

–Առավոտյան — Առավոտյան կողմ քամին ուղղությունը կփոխի ու և կփչի արևելքից,– — խոստացավ Լեգոլասը: –Հանգստանանք—Հանգստանանք, եթե հոգնել եք, բայց հույսներդ մի կորցրեք: Ոչ ոք չգիտի , թե մեզ առավոտյան ինչ է սպասվում: Լուսաբացը հաճախ է անսպասելի անակնկալ լուրեր բերում:

–Արդեն — Արդեն երեք լուսաբաց ենք դիմավորել՝ ինչ սկսել ենք դիմավորել հետապնդումըսկսելուց հետո, և ի՞նչ օգուտ,– — ուսերը թոթվեց Ջիմլին:

Ցրտաշունչ գիշեր էր: Արագորնն ու Ջիմլին քնել էին անհանգիստ քնով: Ժամանակ առ ժամանակ արթնանալով նրանք տեսնում էին Լեգոլասին, որը , մեկ անշարժ կանգնած էր նրանց կողքին, մեկ էլ անձայն քայլում էր այս ու այն կողմ և քթի տակ էլֆերեն ինչ որ երգ երգում: Ի պատասխան նրա երգի՝ երկնքում մեկը մյուսի հետևից բոցավառվում էին աստղերը: Այդպես անցավ գիշերը: Լուսաբացը դիմավորեցին միասին: Նայում . նայում էին, թե ինչպես է լուսավորվում անամպ ու ջինջ երկինքը: Վերջապես ծագեց գունատ արևը: Արևելյան քամին ցրեց մշուշը, և պայծառ , բայց տխուր լույսը ողողեց հարթավայրը: Արևելքում ինչքան աչքդ կտրեր, տարածվել էին Ռոհանի արոտավայրերը: Այդ արոտավայրերը նրանք էլի էին տեսել շատ հեռվից՝ Անդուինի ափերից: Հյուսիս արևմուտքում մթին էր տալիս Ֆենգորնի անտառը, բայց դեռ մի տասը լիգ կլիներ մինչև անտառի եզր: Մառախլապատ Լեռները հալվում էին հորիզոնի կապույտում, իսկ մոխրագույն ամպերի մեջից վեր էր խոյանում Մեթեդրեսի՝ ամենաբարձր լեռան գագաթը: Անտառի միջից նեղ հունով և բարձրադիր ափերով բարեկամներին ընդառաջ էր վազում արագնթաց Էնտվեյը: Օրքերի հետքը ուղիղ այնտեղ էր տանում:

Արևելքում, ինչքան աչքդ կտրեր, տարածվել էին Ռոհանի լայնարձակ արոտավայրերը: Այդ արոտավայրերը նրանք էլի էին տեսել՝ շատ հեռվից, Անդուինի ափերից: Հյուսիս արևմուտքում սևին էր տալիս Ֆենգորնի անտառը, բայց դեռ մի տասը լիգ կլիներ մինչև անտառեզր: Մառախլապատ Լեռները հալվում էին հորիզոնի կապույտում, իսկ մոխրագույն ամպերի մեջից վեր էր խոյանում Մեթեդրեսի՝ ամենաբարձր լեռան գագաթը: Անտառի միջից, նեղ հունով և բարձրադիր ափերով, բարեկամներին ընդառաջ էր վազում արագընթաց Էնտվեյը: Օրքերի հետքը ուղիղ այնտեղ էր տանում:  Ուշադիր նայելով հարթավայրին զննելով հարթավայրը, Արագորնը հանկարծ նկատեց հեռավոր, բայց արագ շարժվող մի բիծ: Նա ականջը դրեց գետնին ու սկսեց ուշադիր լսել: Լեգոլասը ձեռքի ափով աչքերը ծածկած ուշադիր նայում էր բծին: Նա իր սուր , էլֆային հայացքով տեսնում էր ոչ թե բիծ , կամ կետ, այլ հեծիալների, շատ հեծիալների: Նրանց նիզակների ծայրերը փայլփլում էին առավոտյան պայծառ արևի լույսից, և ասես հեռավոր աստղեր լինեին՝ մահկանացուների աչքին անհասանելի: Իսկ ավելի հեռվում դեպի երկինք էր բարձրանում ծխի թանձր ամպը:

–Հեծյալնե՛ր — Հեծյալնե՛ր են,– — ոտքի թռչելով բղավեց Արագորնը,: –Հեծյալների մի — Հեծյալների մեծ ջոկատ ջոկա՛տ է այս կողմ արշավում արագնթաց ձիերով:

–Ճիշտ — Ճիշտ է,– հաստատեց Լեգոլասը: –Հարյուր — Հարյուր և հինգ հոգի կլինեն, խարտյաշ : Խարտյաշ մազերովեն, իսկ զրահները փայլում կայծկլտում են արևի տակ: Հեծյալների Նրանց առաջնորդը բարձրահասակ մարդ է:

–Սուր — Սուր են էլֆերի աչքերը,– — ժպտաց Արագորնը:

–Եվ — Եվ ի՞նչ դժվար բան կա այստեղ,– — ուսերը թոթվեց Լեգոլասը: –Նրանք — Նրանք ընդամնեը հինգ լիգ են հեռու այստեղից:

–Հինգ — Հինգ լիգ են հեռու , թե մեկ , կարևոր չէ,– — ձեռքը թափ տվեց Ջիմլին: –Միևնույնն — Միևնույնն է բաց դաշտում հանդիպումից չենք խուսափի: Շարժվենք առա՞ջ, թե սպասենք այստեղ:

–Սպասենք— Սպասենք,– — որոշեց Արագորնը: –Ուժերս — Մեր ուժերը սպառվելու վրա են, իսկ հետապնդումը ոչինչ չտվեց: Իսկ գուցե հեծյյալները մեզնից մեզանից առա՞ջ են անցել: Նրանք էլ են օրքերի հետքով գնումարշավում, միայն թե հակառակ ուղղությամբ: Մեզ թարմ լուրեր են սպասվում:

–Կամ — Կամ էլ սուր նիզակներ,– — քմծիծաղեց Ջիմլին:

–Ձիերից երեքը — Ձիերից երեքն առանց հեծյալների են,– — ասաց Լեգոլասը,– — բայց հոբիթների չեմ տեսնում նրանց հետ:

–Ես չէի էլ ասում— Ես չասացի, որ լուրերը անպայման բարի են լինելու,– պատասխանեց — ասաց Արագորնը: –Բայց — Սակայն, ինչպիսին էլ որ լինեն՝ սպասել է պետք , մինչև հասնեն:

Բարեկամներն իջան բլրի գագաթից: Չափազանց աչքի ընկնող տեղ էր: Հասնելով ստորոտին նրանք փաթաթվելով թիկնոցների մեջ նստեցին խոտին: Ժամանակը դանդաղ էր անցնում, և սպասումը գնալով ծանրանում էր: Ջիմլին անհամբերությունից իր տեղը չէր գտնում և չխոսել չէր կարող:

–Ի՞նչ — Ի՞նչ գիտես այդ հեծյալների մասին Արագո՛րն,– — հարցրեց նա: –Գուցե մահ՞ին ենք սպասում մենք այստեղ նստածսպասում ենք մահվա՞ն:

–Ես — Ես եղել եմ Ռոհանում,– — պատասխանեց Արագորնը: –Քմահաճ — Քմահաճ ու հպարտ ժողովուրդ են, բայց մեծահոգի են և մեծ սիրտ ունեն: Խիզախ են, բայց դաժան չեն, այնքան էլ կրթված չեն, բայց սուր միտք ունեն: Գրքեր չեն գրում, բայց երգեր ունեն՝ հինավուրձ, ինչպես այն ժամանակները, երբ խավարի Խավարի վարագույրը դեռ չէր տարածվել միջերկրումՄիջերկրում: Բայց ես չգիտեմ, թե ինչ է այստեղ կատարվել վերջին ժամանակներս և ինչպիսի ինչ ընտրություն են կատարել ռոհանցիներըՌոհիրրիմերը: Հյուսիսից Սարումանն է նրանց գայթակղում, արևելքից Սաուրոնն է սպառնում... Ռոհանցիները Գոնդորի հետ հնուց ի վեր բարեկամություն են անում, չնայած որ թեպետ արյունակից չեն միմյանց: Հին ու մոռացված ժամանակներում ռոհանցիներին այս կողմերն է բերել երիտասարդ ԷորլըԷորլ երիտասարդը: (Մուստանգրիմցիների առաջնորդը և Ռոհանի առաջին թագավորը) Նրանք երևի արյունակցական կապերով ավելի մոտ են երկար լճի՝ Դեյլի բնակիչներին, որոնք գտնվում են Բարդի հպատակության տակ, և անտառային մարդկանց ցեղին, որոնք հպատակվում են Բեորնին: Նրանց մեջ էլ են շատ հանդիպում բարձրահասակ ու շիկահեր մարդիկ, և տեսքով շատ նման են ռոհանցիներին: Ամեն դեպքում ռոհանցիները օրքերին չեն խղճում:

–Բայց — Բայց Գենդալֆն ասում էր, որ ռոհանցիները Մորդորին տուրք են վճարում,– — հիշեց Ջիմլին:

–Բորոմիրը — Բորոմիրը դրան չէր հավատում,– — ասաց Արագորնը: –Ինչպես նաև ես,— ես՝ նույնպես:

–Շուտով — Շուտով ճշմարտությունը կիմանանք,– — խոսքը կտրեց Լեգոլասը: –Նրանք — Նրանք արդեն մոտիկ են:

Վերջապես նույնիսկ Ջիմլին լսեց հեռվից եկող սմբակների ձայնըդոփյունը: Հեծյալները քամու պես սլանում էին օրքերի հետքերով: Շուտով հարթավայրում զրնգուն ձայներ լսվեցին: Ռոհանցիները խթանելով իրենց ձիերին սլանում էին դեպի հարավ: Տափաստանը դղրդում էր սմբակների դոփյունից: Շարքը շարքի ետևից անցնում էր ջոկատը ճանապարհորդների դիմացով: Հեծիալները ուժեղ, ամրակազմ տեսք ունեին՝ զինված էին ու զրահապատ: Թեթև սաղավարտների տակից ծածանվում էին նրանց շիկահեր մազերը: Խելացի, բայց միևնույն ժամանակ խիստ դեմքեր ունեին: Գոտիներից թուր էր կախված, իսկ մեջքներին՝ վահան, ձեռքներին բռնել էին նիզակները: Նրանց նժույգների բաշը խնամված էր, մազը փայլուն, իսկ պոչները ծածանվում էին քամուց: