Changes

Այդպես գարնանային պարզկա առավոտյան, Հելմյան գետակի ափին՝ կանաչ մարգագետնում, կրկին հանդիպեցին Թեոդեն արքան և Սպիտակ Ձիավորը: Նրանց հետ էին նաև Արագորնը՝ Արաթհորնի որդին, էլֆ արքայազն Լեգոլասը, Վեսթֆոլդի տիրակալ Էրքենբրանդը և Ոսկեզօծ ապարանքի մյուս բարձրաստիճան իշխանները, իսկ նրանց շուրջը հավաքվել էին Ռոհիրիմները: Բայց զարմանքն ավելի մեծ էր, քան ուրախությունը, և բոլորն ակամա հայացքները դարձեցին դեպի հառեցին կախարդական անտառըանտառին:

–Քառասուներկու— Քառասուներկու, թանկագի՛ն ընկեր Լեգոլաս,– — դեռ հեռվից ձայնեց նա: — Ավա՜ղ, իմ տապարի սայրը բթացել է. վերջին օրքը պողպատյա օձիք ուներ:

–Դու — Դու ինձանից մեկով առաջ ես անցել,– — արձագանքեց Լեգոլասը,– — բայց ես չեմ տխրում: Կարևորը Կարևորը՝ դու ողջ-առողջ ես և կարողանում ես ոտքի վրա կանգնած մնալ:

–Ողջու՛յն իմ քրոջ — Ողջու՛յն, քրո՛ջ որդի,– — գոչեց Թեոդենը,– — ուրախ եմ քեզ ողջ և անվնաս տեսնել:

–Քե՛զ — Քե՛զ էլ ողջույն Ռոհիրիմների , Ռոհիրիմների՛ թագավոր,– — պատասխանեց Էոմերը խոնարհվելով: –Ինչպես — Ինչպես տեսնում ես , գիշերը վերջացավ և եկավ նոր օրը, թեև այն իր հետ բավականին տարօրինակ բաներ բերեց...

–Դու — Դու կրկին անսպասելի հայտնվեցիր օրհասական ժամին, երբ քեզ այլևս ոչ մեկ չէր սպասում,– — գոչեց նա:

–Ինչպես — Ինչպես թե չէիք սպասում,– — հոնքերը վեր բարձրացրեց Գենդալֆը: –Չէ՞ — Չէ՞ որ ես ասացի ձեզ, որ կվերադառնամ և , նույնիսկ , հանդիպման վայրը նշեցի:

–Բայց — Բայց դու ժամ չնշեցիր և չասացիր, թե դա ինչպես տեղի կունենա: Տարօրինակ օգնություն ես բերել դու մեզ, Գե՛նդալֆ Ճերմակ: Դու իսկապես մեծ հրաշագործ ես:

–Գուցե — Գուցե և այդպես է,– — պատասխանեց Գենդալֆը,– — բայց ես դեռ ոչ մի հրաշագործություն չեմ կատարելարել: Ես միայն ճիշտ ժամանակին ճիշտ խորհուրդ եմ տվել և օգտվել եմ Լուսաչի արագությունից, իսկ հաղթանակի համար դուք պարտական եք ձեր քաջությանը և Վեսթֆոլդցի ռազմիկների տոկունությանը. նրանք ամբողջ գիշեր առանց կանգառի քայլել են:

Բայց բոլորը շարունակում էին համր զարմանքով նայել Գենդալֆին և , ժամանակ առ ժամանակ աչքները տրորելով , հայացք նետել անտառի վրա: Մի՞թե Գենդալֆը ոչինչ չի տեսնում:

–Ա՜խ, — Ա՜խ դուք ծառերին նկատի ունեք,– — ասաց նա: –Մի — Մի անհանգստացեք, ես տեսնում եմ նրանց դրանց նույնքան պարզ, որքան դուք, սակայն ես կապ չունեմ նրանց դրանց հետ: Նույնիսկ իմաստունները չեն կարող հրամայել անտառին: Ուղղակի ամեն ինչ ավելի լավ ստացվեց, քան ես մտածել էի և ավելի հաջող, քան ես կարող էի հուսալ:

–Այդ — Այդ դեպքում , եթե ոչ քո, ապա ու՞մ կախարդանքն է դա,– — հարցրեց Թեոդենը: –Հաստատ — Հաստատ ոչ Սարումանինը... Մի՞թե գործին ինչ-որ երրորդ հրաշագործ կա խառնված, որի մասին մենք ոչինչ չգիտենք:

–Կախարդանքն — Կախարդանքն այստեղ կապ չունի,– — ասաց Գենդալֆը: –Ոտքի — Ոտքի է ելել ավելի հինավուրց ու զորեղ մի ուժ, որը հայտնվել է Միջերկրում ավելի վաղ, քան հնչել են էլֆերի առաջին երգերը, և երկաթին է հարվածել առաջին մուրճը:

–Եվ — Եվ ո՞րն է քո հանելուկի պատասխանը,– — հարցրեց Թեոդենը:

–Եթե — Եթե ուզում ես իմանալ պատասխանը՝ պատասխանը, ստիպված ես ինձ հետ գալ Իզենգարդ,– — պատասխանեց Գենդալֆը:

–Իզենգա՞րդ— Իզենգա՞րդ,– — միաձայն բղավեցին բոլորը:

–Այո— Այո, Իզենգարդ,– — կրկնեց Գենդալֆը: –Ես — Ես գնում եմ այնտեղ, և ցանկացողները կարող են գալ ինձ հետ: Այնտեղ մենք բավականին հետաքրքիր բաների ականատես կլինենք:

–Եթե — Եթե նույնիսկ Մարկի բոլոր ռազմիկները հավաքվեն, ինչ-որ հմայքով բուժվեն նրանց վերքերը և անցնի հոգնածությունը, մենք չափազանց քիչ ենք Սարումանի ամրոցը գրավելու համար,– — խոժոռվեց Թեոդենը:

–Եվ, — Եվ այնուամենայնիվ, ես գնում եմ Իզենգարդ,– — անվրդով կրկնեց Գենդալֆը: –Ճիշտ — Ճիշտ է, կարճ ժամանակով՝ արևելքում թանձրանում է խավարը: Սպասիր ինձ Էդորասում, թագավո՛ր, լուսինը դեռ չբոլորած ես այնտեղ կլինեմ:

–Ոչ— Ոչ,– — պատասխանեց Թեոդենը: –Լուսաբացից — Լուսաբացից առաջ՝ սև ժամին, ես թերագնահատեցի քեզև կասկածեցի քեզ վրա, բայց հիմա մենք էլ չենք բաժանվի: Ես կգամ քեզ հետ, եթե դա է քո խորհուրդը:

–Ես — Ես պետք է զրուցեմ խոսեմ Սարումանի հետ և , ինչքան հնարավոր է , շտապ,– — բացատրեց Գենգալֆը: –Սարումանը — Սարումանը քեզ շատ չարիք է պատճառել, թագավո՛ր, և ես ուզում եմ, որ դու ներկա լինես այդ զրույցին: Բայց եթե գնում ենք, ապա ինչքան արագ ճանապարհ ընկնենք, այնքան լավ:

–Իմ — Իմ ռազմիկները ճակատամարտում հոգնել են,– — ասաց Թեոդենը, — և , ճիշտ ասած՝ ասած, ես էլ եմ հոգնել: Մենք երկար ճանապարհ ենք անցել և անքուն գիշեր անցկացրել: Ավա՜ղ, բայց ես ծեր եմ, և Օձի լեզուն Օձալեզուն դրանում մեղավոր չէ: Դա հիվանդություն է, որը նույնիսկ Գենդալֆը չի կարող բուժել:

–Այդ — Այդ դեպքում բոլորը, ովքեր գալու են մեզ հետ , թող հիմա հանգստանան,– — համաձայնվեց Գենդալֆը: –Մթնշաղին — Մթնշաղին ճանապարհ կընկնենք: Ճիշտն ասած , ավելի լավ, թող մեր արշավը ինչքան հնարավոր է գաղտնի մնա: Բայց շատ մարդ չվերցնես հետդ, Թեոդեն, մենք գնում են ոչ թե կռվելու, այլ բանակցելու:

–հարվածն — հարվածն այնքան էլ ուժեղ չէր,– — ասաց նա,– սաղավարտը : — Սաղավարտը պաշտպանեց ինձ: Ո՛չ, դատարկ քերծվածքի պատճառով ես այստեղ չեմ մնա:

–Քանի — Քանի դեռ հանգստանում ենք , ես կզբաղվեմ քո վերքով,– — ասաց Արագորնը:

Ոչ մի օրք կենդանի չէր մնացել: Ամբողջ մարտի դաշտը ծածկված էր նրանց անհաշիվ դիակներով: Բայց Լեռնեցիներից լեռնեցիներից շատերը գերի էին հանձնվել. նրանք մահու չափ վախեցած էին և ներում էին աղերսում: Ռոհանցիները խլեցին նրանց զենքերը և ուղարկեցին աշխատելու:

–Օգնեք — Օգնեք վերականգնել այն ամենը, ինչն ինքներդ եք քանդել օրքերի հետ,– — ասաց նրանց Էրքենբրանդը,– — և երդում տվեք, որ այլևս երբեք զենքը ձեռքներիդ չեք անցնի Իզենի գետանցումը և օգնություն չեք ցուցաբերի մարդկային ցեղի թշնամիներին: Հետո կարող եք գնալ ձեր երկիրը: Սարումանը ձեզ իր խաբեության ծուղակն է գցել: Ձեզանից շատերը կյանքով հատուցեցին նրա ստերին հավատալու համար, բայց եթե դուք հաղթեիք, ապա , միևնույնն է, ավելի թանկ կվճարեիք:

Հորնբուրգի դիմացի դաշտում երկու դամբանաբլուր վեր բարձրացան, որոնցից մեկի տակ իրենց հանգիստը գտան զոհված Վեսթֆոլդցիների մարմինները, իսկ մյուսի տակ՝ Էդորասցիների: Համային՝ թագավորի գլխավոր թիկնապահին, որը, զոհվել էր պաշտպանելով դարպասը, թաղեցին առանձին, պարսպի տակ:

–Թողեք — Թողեք այնպես, ինչպես կա,– — ասաց Գենդալֆը: –Առավոտյան— Առավոտյան, իմ կարծիքով, ամեն ինչ կհարթվի:

–Սարումանն — Սարումանն իսկապես մեծ վիշտ պատճառեց ինձ և իմ ժողովրդին,– — գոչեց նա: –Ես երբեք — Ես երբե՛ք դա չեմ մոռանա, և երբ մենք հանդիպենք, կհիշեցնեմ նրան այդ մասին:

Արևն արդեն մտնում էր կիրճի արևմտյան լեռնագագաթների հետևը, երբ վերջապես Թեոդենը Գենդալֆի և մյուսների հետ ճանապարհ ընկավ: Նրանց ճանապարհելու էին եկել ռոհանի հեծյալները, Վեսթֆոլդցիներըվեսթֆոլդցիները, ծերերն ու երիտասարդները, կանայք և երեխաները, թե՛ ճակատամարտի մասնակիցները, թե՛ քարանձավներում թաքնվածնները: Բոլորը հնչեղ, բարձր ձայնով երգեցին հաղթանակի հիմնը և լռեցին՝ սարսափով նայելով խորհրդավոր ծառերին:

Ջոկատը մոտեցավ անտառի եզրին և կանգ առավ: Ո՛չ մարդիկ, ո՛չ էլ ձիերը չէին համարձակվում մտնել անտառ: Նրանց առջև փռված էր մշուշի մեջ թաված ծառերի ահարկու մոխրագույն պատը, որոնց երկար ճյուղերը տարածվել էին ինչ-որ մեկին ճանկելու պատրաստ ձեռքերի պես: Արմատները նման էին ինչ-որ անհայտ հրեշի շոշափուկների, իսկ նրանց դրանց տակ սև անցքեր էին երևում: Սակայն Գենդալֆն առանց տատանվելու շարժվեց առաջ, և մյուսները հետևեցին նրան: Այնտեղ, որտեղ Հորնբուրգ տանող ճանապարհը սուզվում էր անտառ, ծառերի շարքն այնքան էլ խիտ չէր, և ճյուղերի արանքից լույս էր թափանցում: Շուտով հեծյալները զարմանքով հայտնաբերեցին, որ ճանապարհը շարունակում է առաջ գնալ, իսկ նրա կողքով առաջվա պես հոսում է Հելմյան գետակը: Գլխավերևում երկնքի նեղ շերտ էր երևում՝ լցված ոսկեգույն լույսով, բայց , ճանապարհի եզրից այն կողմ՝ կողմ, ծառերը թաղվում էին մթության մեջ, որը մի քանի քայլ այն կողմ գնալով խտանում և վերածվում էր անթափանց խավարի, որտեղ ինչ-որ բան էր ճռռում, տնքում ու տրտնջում: Հեռվից խուլ ճիչեր էին լսվում, անխոս հեծեծանք և անհասկանալի ձայներ... Բայց ո՛չ օրքեր, ո՛չ էլ այլ արարածներ ճանապարհին չհանդիպեցին:

Լեգոլասն ու Ջիմլին ընթանում էին միասին, միասին՝ աշխատելով Գենդալֆից հետ չմնալ, որովհետև թզուկը վախենում էր անտառից:

–Այստեղ — Այստեղ տոթ է,– — Գենդալֆին ասաց Լեգոլասը: –Ես — Ես մաշկով զգում եմ, թե ինչքան մեծ է այս անտառի զայրույթը: Զգու՞մ ես ինչպես է օդը տատանվում:

–Զգում — Զգում եմ,– պատասխանեց Գենդալֆըհրաշագործը:

–Իսկ — Իսկ ի՞նչ պատահեց այդ չարաբաստիկ օրքերին,– — հարցրեց Լեգոլասը:

–Այդ — Այդ մասին, կարծում եմ, ոչ ոք երբևէ ոչինչ չի իմանա,– — պատասխանեց Գենդալֆը:

–Այսպիսի — Այսպիսի տարօրինակ ծառեր կյանքումս չեմ տեսել,– — զարմանում էր էլֆը,– ախր : — Ախր ես բազմաթիվ զորեղ կաղնիներ եմ տեսել, հետևել նրանց՝ դրանց՝ կաղինից մինչև խոր ծերություն... Կուզենայի թափառել այստեղ: Այս ծառերը կարողանում են միմյանց հետ զրուցել իրենց ուրույն ձևով. գուցե ժամանակի ընթացքում սովորեի հասկանալ նրանց դրանց լեզուն:

–Միայն — Միայն ոչ դա,– — վախեցավ Ջիմլին: –Ավելի — Ավելի լավ է արի այս ծառերին հանգիստ թողնենք: Ես այսպես էլ եմ նրանց հասկանում: Նրանք խորը ատելություն են տածում բոլոր երկոտանիների նկատմամբ և հիմա զրուցում են միայն մի բանի մասին. ինչ տարբերակով ճզմեն ու խեղդեն մեզ, որ ավելի ճիշտ լինի:

–Սխալվում — Սխալվում ես, ոչ բոլորին համատարած,– — առարկեց Լեգոլասը: –Նրանք — Նրանք ատում են միայն օրքերին: Բան այն է, որ այս ծառերը ծառերն այս կողմերից չեն: Իմ կարծիքով նրանք Ֆենգորնի խորքերից են եկել և էլֆերի ու մարդկանց մասին շատ քիչ բան գիտեն: Այո, Ջիմլի, ահա թե որտեղից են նրանք. ինձ այդպես է թվում:

–Դե — Դե հա, Ֆենգորնը Միջերկրի բոլոր անտառներից ամենավտանգավորն է,– — փնթփնթաց Ջիմլին: –Ճիշտ — Ճիշտ է , նրանք մեզ շատ են օգնել, և ես , կարծես թե , պետք է երախտապարտ լինեմ նրանց, բայց սիրել նրանց... Չէ, չեմ կարողազատեք: Հիացիր նրանցով ինչքան ուզում ես, բայց ես այս կողմերում շատ ավելի մեծ հրաշալիքի եմ հանդիպել: Ես բոլոր Բոլոր ժամանակների ծառերն ու անտառները կտայի դրանց համար: Մինչև հիմա հիացմունքս չի անցնում: Մարդիկ տարօրինակ արարածներ են, Լեգոլա՛ս: Ամբողջ հյուսիսում նման հրաշալիք գոյություն չունի, և դրանք պատկանւմ են մարդկանց: Իսկ ի՞նչպես են նրանք անվանում դրանց. «Քարանձավնե՜ր»: Քարանձավներ, որոնք պատերազմի օրերին որպես ապաստարան են ծառայում, իսկ խաղաղ օրերին հացահատիկի շտեմարան: Թանկագին Լեգոլաս, արդյոք գիտե՞ս, թե ինչ լայնարձակ, հիասքանչ սրահներ են թաքնված Հելմյան Իջվածքը շրջապատող լեռների ընդերքում: Եթե թզուկները դրանց մասին իմանային՝ անվերջանալի շարքերով կհոսեին այստեղ՝ տեսնելու այդ քարանձավները. այո, այո, և մուտքի համար կվճարեին մաքուր ոսկով:

— Իսկ ես ոսկի չեմ խնայի դուրս գալու համար, եթե պատահաբար այնտեղ ընկնեմ,– — հայտարարեց Լեգոլասը:

–Դու — Դու չես տեսել այդ քարանձավները, այդ պատճառով էլ ներում եմ հիմար կատակդ,– — ասաց Ջիմլին: –Մի՞թե — Մի՞թե Չարքանտառի էլֆերի ստորգետնյա ապարանքը հրաշալի չէ, որըորն, ի դեպ, թզուկներն են օգնել կառուցել: Դե, ուրեմն իմացիր, այդ ապարանքն ընդամենը մի խղճուկ որջ է այստեղի քարանձավների համեմատությամբ: Ինչե՜ր արժեն միայն այն վիթխարի սրահները, որտեղ մշտապես հնչում է երփներանգ շիթերի հանգիստ մեղեդին, և կամ հավերժական կաթոցքը լճերի գլխին, որոնք չքնաղ են, ինչպես Քելեդ-Զարամը Զարամը՝ աստղերի լույսի ներքո... Իսկ երբ վառում են ջահերըկանթեղները, և մարդիկ քայլում են արձագանքող սրահների ավազե հատակի վրայով, Լեգոլաս, ողորկ պատերի վրա սկսում են կայծկլտալ ադամանդները, լեռնային բյուրեղները և թանկարժեք հանքաքարերի երակները: Այնուհետև, երբ լույսը տաքացնում է մարմարի շերտերը, նրա ծալքերը սկսում են փայլել ու խորհրդավոր լույս արձակել՝ կիսաթափանցիկ, ինչպես տիրուհի Գալադրիելի ձեռքերը: Բա ոլորաձև սյուները, Լեգոլաս, որոնց վրա հենված են սրահի կամարները... Սպիտակ, մանուշակագույն, վարդագույն ինչպես այգաբացը... Այդ տարօրինակ սյուները աճում են գույնզգույն հատակից և բարձրանում վեր՝ միանալու առաստաղից կախված կայծկլտացող շթաքարերին, այդ սառցե բյուրեղներին, թևերին, սառցակալած ամպերին, հարվածելու պատրաստ նիզակներին, գլխիվայր շրջված պալատի աշտարակներին, որոնք անդրադառնում են սառույցի բարակ շերտով ծածկված անշարժ լճերի մակերևույթին... Իսկ մակերևույթի սառցե հայելու մեջ զարմանահրաշ տեսիլքներ են երևում, քաղաքներ են ուրվագծվում, որոնք նույնիսկ Դուրինը չի տեսել իր երազներում: Պարզորոշ երևում են նրանց դրանց փողոցները, հեռուն գնացող սյունազարդ կամարները, որոնք ներքև իջնելով կորչում են սև անդունդում, որտեղ լույսը չի կարողանում թափանցել: Հանկարծ՝ կա՛թ, ընկնում է արծաթե կաթիլը. մակերևույթի հայելին կնճռոտում են տարածվող շրջանաձև ալիքները, աշտարակները ճկվում ու տատանվում են, ինչպես ջրիմուռները և կորալները ծովային քարաձավներում: Հետո գալիս է երեկոն, տեսիլքները թարթում են ու կորչում, և ամեն ինչ սուզվում է մթության մեջ. ջահերը տեղափոխվում են հաջորդ սրահ և սկսվում է հաջորդ զարմանահրաշ տեսիլքը: Իսկ սրահներն անհաշիվ են, Լեգոլաս, դահլիճը փոխարինում է դահլիճին, գմբեթը՝ գմբեթին, հետո աստիճաններ են սկսվում, որոնք տանում են դեպի ոլորապտույտ անցումները, իսկ դրանք ձգվում են դեպի լեռների սիրտը... Քրանձավնե՛ր: Ոչ թե քարանձավներ, այլ Հելմյան Իջվածքի ստորգետնյա պալատնե՛ր: Օրհնյալ է ուղին, որ բերեց ինձ այս կողմերը, և ես հնարավորություն ունեցա տեսնելու այդ պալատները: Լաց էի լինում, երբ հեռանում էի այնտեղից...