Changes
/* Գլուխ վեցերորդ */
== Գլուխ վեցերորդ ==
Այդ օրերին Նյու Յորքից մի երիտասարդ բախտախնդիր թղթակից եկավ Գեթսբիի տուն և հարցրեց, թե նա արդյոք չի՞ ցանկանում ելույթ ունենալ։
― Ինչի՞ մասին,— քաղաքավարի հարցրեց Գեթսբին։
― Ինչի մասին ուզում եք։
Հինգ րոպե հարցուփորձելուց հետո պարզվեց, որ երիտասարդը խմբագրությունում լսել էր Գեթսբիի անունը ինչ-որ խոսակցության ընթացքում, որը նա կա՛մ չէր ուզում ասել, կա՛մ էլ չէր հիշում։ Եվ իր ազատ օրը, առաջին իսկ պատեհ ժամին, գովելի նախաձեռնությամբ շտապել էր «հետախուզության»։
Դա պատահական կրակոց էր, բայց թղթակցի բնազդը չէր դավաճանել։ Գեթսբիի համբավը, որ տարածում էին ամռանը նրա տանը հյուրընկալվող հարյուրավոր մարդիկ, իրենց իրավունք էին վերապահում տեղյակ լինելու նրա անցյալին՝ դարձնելով նրան թերթի նյութ։ ժամանակի մի քանի առասպելները, ինչպիսին՝ «Ամերիկա — Կանադա ստորգետնյա նավթատար խողովակի» նախագիծը, կապում էին նրա անվան հետ, մեկ այլ հաստատ լուր էլ էր շրջում նրա մասին, որ նա ամենևին էլ տան մեջ չէր ապրում, այլ տան տեսքով նավի մեջ, որը գաղտնի նավարկում էր Լոնգ Այլընդի ափով մեկ։ Եվ ինչու էին այս պատմությունները Հյուսիսային Դաքոթայից եկած Ջեյմս Գեթսին բավականություն պատճառում, դժվար է ասել։
Ջեյմս Գեթս՝ այդ էր նրա իսկական կամ, համենայն դեպս, օրինական անունը։ Նա փոխել էր այն տասնյոթ տարեկան հասակում, իր գործունեության սկիզբը ազդարարող այն նշանակալից պահին, երբ տեսել էր, թե ինչպես է Դան Քոդիի զբոսանավը Սուփերիոր լճի ամենանենգ ծանծաղուտում խարիսխ գցում։ Ջեյմս Գեթսն էր, որ այդ օրը մաշված կանաչ վերնաշապիկով և քաթանե տաբատով դեգերել էր ափին, բայց արդեն Ջեյ Գեթսբին էր, որը մակույկով հասավ «Թուոլոմին» և զգուշացրեց Դան Քոդիին, թե կես ժամից բարձրացած քամին կպոկի խարիսխը և շարդուփշուր կանի զբոսանավը։
Հավանաբար, նա այդ անունը նախօրոք էր պատրաստել։ Նրա ծնողները անճար մարդիկ էին, ձախողակ հողագործներ, և նա իր երևակայության մեջ երբեք նրանց չէր ընդունել որպես իր իսկական ծնողների։ Ըստ էության, Ջեյ Գեթսբին ծնունդ էր առել Լոնգ Այլընդի Վեսթ Էգգից և ինքն իր մասին ունեցած պլատոնական պատկերացումից։ Նա աստծու որդին էր, և եթե այդ խոսքը որևէ բան նշանակում է, ապա հենց դա է նշանակում, և նա պետք է կատարեր իր հոր նախասահմանած գործը՝ ծառայեր համատարած, գռեհիկ, խաբուսիկ գեղեցկությանը։ Այսպիսով, նա հնարել էր մի այնպիսի Ջեյ Գեթսբի, որը տասնյոթամյա պատանին ի վիճակի էր պատկերելու և մինչև վերջ մնացել էր հավատարիմ այդ մտքին։
Տարուց ավելի նա Սուփերիոր լճի հարավային ափին թրև էր գալիս, երբեմն կակղամորթ մոլյուսկի կամ սաղմոնի առևտրով զբաղվում, երբեմն էլ պատահած գործն անում, որպեսզի սննդի և սենյակի փող հայթայթեր։ Նրա արևահար կոփված մարմինը այդ ծանր օրերի մասամբ հոգնեցուցիչ, մասամբ ընդարմացուցիչ աշխատանքի մեջ ապրում էր բնական կյանքով։ Նա վաղ էր ճանաչել կանանց, և քանի որ նրանք երես էին տվել նրան, սովորել էր արհամարհել նրանց՝ երիտասարդ կույսերին՝ անփորձության, իսկ մյուսներին՝ չնչին բաների շուրջ բարձրացրած աղմուկի համար, որն իր անսահման եսակենտրոն մտածողության մեջ ընդունում էր հարկ եղածին պես։
Սակայն նրա հոգին մշտապես խռովյալ էր։ Գիշերները անկողնում նրան ամենահանդուգն և անհեթեթ մտքերն էին պաշարում։ Անասելի տոնախմբությունների տիեզերք էր ծավալվում նրա ուղեղում, մինչ ժամացույցը տկտկում էր լվացարանի վրա, իսկ լուսինը թույլ լույսի շաղով թացացնում էր հատակի խառնիխուռն շորերը։ Ամեն գիշեր նրա երևակայությունը նորանոր նախշեր էր գործում, քանի դեռ քունը մի ինչ֊որ պայծառ երազանքի պահին իր ինքնամոռաց գիրկը չէր առնում նրան։ Որոշ ժամանակ այս գիշերային անուրջները հոգուն հանգստություն էին բերում, բավարար հավատ ներշնչում իրականության անիրականության համար և համոզում, որ աշխարհը հաստատորեն բազմած է փերիի թևերի վրա։
Դրանից մի քանի ամիս առաջ ապագա փառքի կանխազգացումը նրան առաջնորդեց Հարավային Միննեսոթայի սուրբ Օլաֆի անվան փոքրիկ լյութերական քոլեջը։ Նա այնտեղ մնաց երկու շաբաթ՝ վրդովված քոլեջի անհանդուրժելի անտարբերությունից իր ճակատագրի շեփորների նկատմամբ, արհամարհելով դռնապանի աշխատանքը, որով ուսման վարձն էր վճարում։ Հետո վերադարձավ Սուփերիոր լիճ՝ աշխատանք փնտրելու, և մի օր էլ Դան Քոդիի զբոսանավը խարիսխ ձգեց ծանծաղուտում։
Քոդին այդ ժամանակ հիսուն տարեկան էր։ Նա անցել էր Յուքոնի դպրոցը, Նևադայի արծաթահանքերը և մետաղի բոլոր տենդագին փնտրտուքները՝ յոթանասունհինգ թվականից սկսած։ Մոնթանայի պղինձը նրան մի քանի միլիոն շահույթ բերեց՝ ամենևին չզրկելով առողջությունից, սակայն հասցրեց թուլամտության դուռը, և բազմաթիվ կանայք, իմանալով այս, փորձում էին նրան բաժանել իր փողերից։ Այդ գայթակղիչ պատմությունների հետևանքով լրագրող Էլլա Քեյը օգտվեց նրա տկարությունից, բռնելով մադամ դը Մենթընոնի դիրքը, իսկ Դան Քոդին մազապուրծ փախավ զբոսանավով. այդ ամենին մարդիկ տեղեկացան 1902 թվականի թերթերի ճոռում հոդվածներից։ Եվ հինգ տարի շարունակ հյուրընկալ ափերով նավարկելուց հետո, նա դարձավ Ջեյմս Գեթսի բախտը Լիթլ Գըրլ ծովածոցում։
Երիտասարդ Գեթսի համար, որը թիերին հենված նայում էր վեր՝ ճաղապատ տախտակամածին, այդ զբոսանավը մարմնավորում էր աշխարհի ողջ գեղեցկությունն ու շքեղությունը։ Հավանաբար նա ժպտում էր Քոդիի հետ խոսելիս․ նա արդեն փորձից գիտեր, որ մարդկանց դուր է գալիս իր ժպիտը։ Համենայն դեպս, Քոդին նրան մի քանի հարց տվեց (նրանցից մեկը ծնունդ տվեց իր նոր անվանը) և տեսավ, որ տղան հնարամիտ է ու վերին աստիճանի ինքնասեր։ Մի քանի օր անց Քոդին նրան տարավ Դուլութ, ուր նրա համար գնեց կապույտ բաճկոն, վեց զույգ սպիտակ քաթանե տաբատ և ծովայինի գլխարկ։ Եվ երբ «Թուոլոմին» լողաց դեպի Վեսթ Ինդիա և Բերբերյան ափերը, Գեթսբին նույնպես մեկնեց այդ նավով։
Նա անում էր պատահած գործը․ հերթով ծառայեց որպես կառավարիչ, նավապետի օգնական, նավապետ, քարտուղար, նույնիսկ բանտապահ, քանի որ զգոն Դան Քոդին գիտեր, թե ինչ շռայլությունների է ընդունակ հարբած Դան Քոդին և նման պատահականություններից զերծ մնալու համար ավելի ու ավելի էր վստահում Գեթսբիին։ Այս ամենը տևեց հինգ տարի, որի ընթացքում նավը երեք անգամ պտտվեց Եվրոպայի շուրջը։ Դա կարող էր շարունակվել անորոշ ժամանակով, եթե մի գիշեր Բոստոնում Էլլա Քեյը նավ չմտներ, և ապա մի շաբաթ անց Դան Քոդին, հյուրընկալության կանոնները խախտելով, հոգին չավանդեր։
Ես հիշում եմ Գեթսբիի ննջարանում կախված նրա լուսանկարը՝ սպիտակահեր, արևահար դեմքով, խիստ, ոչինչ չարտահայտող հայացքով մի մարդ՝ թիվ մեկ անառակը, որը դարավերջի Ամերիկայի արևելյան ափին վերադարձրեց արևմտյան անառակատների և գարեջրատների անզուսպ խրախճանքը։ Քիչ խմելու համար Գեթսբին անուղղակիորեն նրան էր պարտական։ Երբեմն ուրախ հավաքույթների ժամանակ կանայք շամպայն էին լցնում նրա մազերի մեջ, իսկ ինքը սովորություն էր դարձրել միայն լիկյոր խմել։
Քոդին նրան ժառանգություն թողեց՝ քսանհինգ հազար դոլար։ Սակայն նա չստացավ այդ փողը։ Եվ այդպես էլ չհասկացավ իր դեմ բացված դատական գործը, բայց այն, ինչ մնաց միլիոններից, Էլլա Քեյի բաժինը դարձավ։ Իսկ ինքը տեր դարձավ մի հազվագյուտ կրթության՝ այդ հինգ տարիների յուրօրինակ փորձին, և Ջեյ Գեթսբիի տարտամ ուրվագիծը մարդկային կերպարանք ստացավ։
{{ԵրեքԱստղ}}
Նա այս բոլորն ինձ պատմեց շատ ավելի ուշ, բայց ես հարկ համարեցի գրի առնել այստեղ՝ հօդս ցնդեցնելու նրա անցյալի մասին եղած անհեթեթ լուրերը, որոնց մեջ ճշմարտության հատիկ անգամ չկար։ Դեռ ավելին, նա ինձ այդ ամենը պատմեց մի այնպիսի խառը ժամանակ, երբ ես հասել էի այն աստիճանի, որ հավատում էի նրա շուրջ եղած ամեն ինչին, կամ չէի հավատում ոչնչի։ Եվ ահա, որոշեցի օգտվել այս կարճ դադարից, մինչ Գեթսբին, այսպես ասած, շունչը պահած, կցրի թյուրըմբռնումների շղթան։
Մեր հանդիպումները նույնպես դադարեցին։ Մի քանի շաբաթ ես նրան չտեսա և նույնիսկ հեռախոսով չխոսեցի հետը։ Մեծ մասամբ Նյու Յորքում էի լինում, թրև էի գալիս Ջորդանի հետ, փորձում հաճոյանալ նրա ծեր մորաքրոջը, բայց վերջապես մի կիրակի, ցերեկը գնացի Գեթսբիի մոտ։ Դեռ երկու րոպե էլ չէր անցել իմ ներս մտնելուց, երբ հայտնվեցին երեք հոգի, որոնցից մեկը Թոմ Բյուքենենն էր։ Բնականաբար ապշեցի, բայց իրոք զարմանալին այն էր, որ դա մինչև հիմա տեղի չէր ունեցել։
Նրանք երեքն էլ ձիերով էին՝ Թոմը, մի ոմն Սլոուն և հեծյալի դարչնագույն հանդերձով մի սիրունատես կին, որն այստեղ արդեն եղել էր։
― Շատ ուրախ եմ ձեզ տեսնելու համար,— նրանց դիմավորելով ասաց Գեթսբին։— Շատ ուրախ եմ, որ եկաք։
Կարծես դա նրանց շատ էր հետաքրքրում։
― Նստեցեք, խնդրեմ։ Սիգարեթ վերցրեք, գուցե սիգար ցանկանաք,— նա արագ շարժվում էր սենյակում՝ սեղմելով զանգերի կոճակները։— Հիմա խմիչք կբերեն։
Թոմի ներկայությունը խորապես ազդել էր նրա վրա։ Բայց բոլոր դեպքերում նա չէր հանգստանա, մինչև չհյուրասիրեր նրանց, որովհետև տարտամորեն գիտակցում էր, որ դրա համար էին եկել։ Պարոն Սլոունը ամեն ինփց հրաժարվում էր։ Լիմոնա՞դ։ Ոչ, շնորհակալություն։ Գուցե շամպա՞յն։ Ոչինչ էլ հարկավոր չէ, շնորհակալություն... ներեցեք...
― Լավ զբոսնեցի՞ք։
― Ճանապարհներն այստեղ հիանալի են։
― Բայց ինձ թվում է, ավտոմեքենաները․․․
― Ըհը՛։
Անդիմադրելի մղումով Գեթսբին շրջվեց դեպի Թոմը, որն այնպիսի դիրք ընդունեց, ասես առաջին անգամ էր տեսնում Գեթսբիին։
― Մենք կարծեմ ծանոթ ենք, պարոն Բյուքենեն։
― Այո, իհարկե,— կտրուկ քաղաքավարությամբ ասաց Թոմը, բայց ըստ երևույթին չհիշեց։— Դե, իհարկե, ինչ֊որ տեղ հանդիպել ենք։ Շատ լավ հիշում եմ։
― Երկու շաբաթ առաջ։
― Ճիշտ է։ Դուք այն ժամանակ ա՜յ նրա, Նիքի հետ էիք։
― Ես ճանաչում եմ ձեր կնոջը,— համարյա հարձակման անցնելով շարունակեց Գեթսբին։
― Իրո՞ք։
Թոմը շրջվեց իմ կողմը․
― Դու կարծեմ մոտերքում ես ապրում, Նիք։
― Հարևան եմ։
― Մի՞թե։
Սլոունը մեծամտորեն փռվել էր բազկաթոռին և չէր մասնակցում խոսակցությանը։ Կինը նույնպես լուռ էր, բայց երկու բաժակ վիսկի խմելուց հետո աշխուժացավ։
― Մենք կգանք ձեր հաջորդ երեկույթին, պարոն Գեթսբի,— հայտարարեց նա։— Դեմ չե՞ք լինի։
― Ի՞նչ եք ասում, շատ ուրախ կլինեմ։
― Դուք շատ բարի եք,— սառը քաղաքավարությամբ ասաց Սլոունը։
— Բայց մեր գնալու ժամանակն է։
— Ինչո՞ւ եք շտապում,— ընդդիմացավ Գեթսբին։ Նա այժմ տիրապետում էր իրեն և ուզում էր Թոմի հետ խոսել։
― Գուցե մնաք, միասին կընթրենք։ Երևի Նյու Յորքից մարդիկ գան։
― Ավելի լավ է, դուք եկեք իմ տուն ընթրիքի,— աշխույժ վրա բերեց կինը։— Դուք երկուսդ։
Դա ինձ էլ էր վերաբերում։ Սլոունը ոտքի ելավ։
― Գնացինք,— ասաց նա՝ դիմելով միմիայն կնոջը։
― Եկեք, խնդրում եմ,— պնդում էր կինը։— Լավ կլինի, որ գաք։ Տեղ շատ կա։
Գեթսբին հարցական նայեց ինձ։ Նա ուզում էր գնալ, բայց չէր հասկանում, որ Սլոունը արդեն ի վնաս իրեն վճիռ էր կայացրել։
― Ցավոք, ես չեմ կարող գալ,— ասացի։
― Այդ դեպքում, դուք եկեք, պարոն Գեթսբի,— պնդեց կինը։
Սլոունը ինչ֊որ բան շշնջաց նրա ականջին։
― Չենք ուշանա, եթե հենց հիմա ճանապարհ ընկնենք,— բարձրաձայն հակառակեց կինը։
― Ես ձի չունեմ,— ասաց Գեթսբին։— Բանակում ձի քշել եմ, բայց երբեք ձի չեմ ունեցել։ Ես մեքենայով կգամ ձեր ետևից։ Ներեցեք, մի րոպեից պատրաստ կլինեմ։
Բոլորս, բացի Գեթսբիից, դուրս եկանք գավիթ, ուր Սլոունն ու կինը մի կողմ քաշվելով՝ սկսեցին վիճել։
― Տեր աստված, երևում է Գեթսբին լուրջ ընդունեց,— ասաց Թոմը։— Չի հասկանում, որ այդ կինը իմիջիայլոց ասաց։
― Բայց նա հրավիրեց։
― Նա մեծ ճաշկերույթ է տալիս, իսկ Գեթսբին այնտեղ ոչ մեկին չի ճանաչում։— Թոմը հոնքերը կիտեց։— Տեսնես որտեղից գիտե Դեյզիին։ Աստված վկա, գուցե իմ գաղափարները ժամանակակից չեն, բայց մեր օրերում կանայք շատ են դես ու դեն ընկնում, շատ են սրա-նրա հետ քարշ գալիս։
Հանկարծ Սլոունն ու տիկինը իջան աստիճաններով և նստեցին ձիերը։
― Գնացինք,— շտապեցրեց Սլոունը Թոմին,— ուշանում ենք։ Պետք է գնանք։— Ապա դիմեց ինձ։— Ասացեք նրան, որ սպասել չենք կարող։
Ես ու Թոմը ձեռք սեղմեցինք, իսկ մյուսները բավարարվեցին սառը գլուխ տալով, և նրանք անմիջապես վարգեցին, անհետանալով օգոստոսյան սաղարթի մեջ, երբ Գեթսբին՝ գլխարկն ու թեթև վերարկուն ձեռքին, դուրս եկավ նախադռնից։
Ըստ երևույթին Թոմին անհանգստացրեց Դեյզիի միայնակ շրջագայությունը, այնպես որ հաջորդ շաբաթ երեկոյան նա կնոջ հետ եկավ Գեթսբիի հավաքույթին։ Գուցե նրա ներկայությունը մի յուրատեսակ ճնշող մթնոլորտ էր հաղորդել երեկոյին, որովհետև այն իմ հիշողության մեջ որոշակիորեն առանձնանում է Գեթսբիի մյուս երեկույթներից։ Նույն մարդիկ էին եկել, կամ առնվազն նույնանման, շամպայնը նույնքան առատ էր, նույն բազմերանգ, բազմաձայն եռուզեռը, բայց օդը հագեցած էր տհաճությամբ, համատարած կոպտությամբ, որը նախկինում բացակայում էր։ Կամ գուցե ես պարզապես սովոր էի ընդունելու Վեսթ Էգգը որպես մի ինքնուրույն աշխարհ՝ իր սեփական օրենքներով, իր սեփական մեծություններով, մի կատարյալ աշխարհ՝ որը գաղափար անգամ չուներ անկատարության մասին, իսկ այժմ վերստին նայեցի դրան Դեյզիի աչքերով։ Անկասկած տխուր է նոր աչքերով տեսնել այն, ինչին արդեն վարժվել ես։
Թոմն ու Դեյզին եկան իրիկնամուտին։ Երբ մենք միասին թափառում էինք խայտաբղետ բազմության մեջ, Դեյզիի կոկորդը կարկաչուն կլկլոցներ էր արձակում։
― Այս բոլորն այնքան հուզիչ է,— շշնջաց Դեյզին։— Եթե հանկարծ ուզենաս ինձ համբուրել, Նիք, առանց քաշվելու ասա։ Ես մեծ ուրախությամբ գործը գլուխ կբերեմ։ Հենց միայն անունս տուր կամ էլ կանաչ քարտ ներկայացրու։ Ես կանաչ քարտ տալիս եմ...
― Նայեցեք ձեր հուրջը,— առաջարկեց Գեթսբին։
― Նայում եմ։ Ես հիացած եմ․․․
― Դուք այստեղ կտեսնեք շատ մարդկանց, որոնց մասին լսել եք։
Թոմի անպատկառ հայացքը շրջում էր ամբոխի մեջ։
― Մենք քիչ ենք դուրս գալիս տնից,— ասաց նա։— Ես հենց նոր մտածում էի, որ այստեղ ոչ մեկին չեմ ճանաչում։
― Գուցե այդ տիկնոջը ճանաչեք,— Գեթսբին մատնացույց արեց մի հիասքանչ գեղուհու, որն ավելի շուտ նմանվում էր խոլորձ ծաղկի, քան ծեր սալորենու տակ փառահեղորեն բազմած մարդկային էակի։ Թոմն ու Դեյզին կանգ առան մի պահ՝ անձնատուր եղած այն անիրական զգացումին, որ ունենում են մարդիկ իրական կյանքում անտաղանդ կինոաստղին ճանաչելիս։
― Սիրուն է,— ասաց Դեյզին։
― Այդ տղամարդը, որ թեքված խոսում է հետը, իր տնօրենն է։
Գեթսբին նրանց մի խմբից մյուսն էր տանում՝ հանդիսավոր ներկայացնելով։
― Տեր և տիկին Բյուքենենները...— մի պահ տատանումից հետո ավելացրեց,— ջրագնդակի չեմպիոնը։
― Ինչ եք ասում,— առարկեց Թոմը,— ինչ չեմպիոն։
Սակայն ըստ երևույթին Գեթսբիին դուր էր գալիս այդ բառերի հնչեղությունը, այնպես որ ամբողջ երեկոյի ընթացքում Թոմը մնաց որպես ջրագնդակի չեմպիոն։
― Ես երբեք այդքան շատ հայտնի դեմքեր չեմ տեսել,— գոչեց Դեյզին։— Ինձ դուր եկավ այդ մարդը․․․ Ի՞նչ էր նրա անունը․․․ մի տեսակ կապույտ քիթ ուներ։
Գեթսբին տվեց անունը, ասելով, որ նա ոչ մեծ կինոստուդիայի տնօրեն է։
― Ինչ որ է, նա ինձ դուր եկավ։
― Ես գերադասում եմ ջրագնդակի չեմպիոն չլինել,— Թոմը դարձավ բարեհամբույր,— այլ աննկատ հիանալ այս բոլոր նշանավոր մարդկանցով։
Դեյզին ու Գեթսբին գնացին պարելու։ Հիշում եմ, ինձ զարմացրեց Գեթսբիի շնորհալի, փոքր֊ինչ հնաոճ ֆոքսթրոթը․ ես երբեք նրան պարելիս չէի տեսել։ Հետո նրանք ճեմելով անցան իմ այգին և կես ժամի չափ նստեցին աստիճանների վրա, իսկ ես Դեյզիի խնդրանքով մնացի հսկելու պարտեզում։ «Եթե հանկարծ հրդեհ ծագի կամ ջրհեղեղ սկսվի,— բացատրեց նա,— կամ էլ՝ ինչ֊որ ուրիշ աստվածային պատիժ գա մեր գլխին»։
Թոմը հայտնվեց մեր կողքին, երբ երեքով նստեցինք ընթրելու։
― Չե՞ք նեղանա, եթե գնամ այն մարդկանց մոտ,— հարցրեց նա։— Դրանցից մեկը ծիծաղելի բաներ է պատմում։
― Գնա, գնա,— ջերմ ասաց Դեյզին։— Վերցրու իմ ոսկե մատիտը, պետք կգա քեզ հասցե գրելու համար․․․
Քիչ անց Դեյզին նայեց Թոմի հարևանուհուն ու ասաց ինձ, որ աղջիկը «լավիկն է, բայց հասարակ է», և ես հասկացա, որ միայն Գեթսբիի հետ անցկացրած կես ժամվա ընթացքում էր նա իրեն լավ զգացել։
Մենք նստել էինք մի խումբ գինովցած մարդկանց կողքին։ Գեթսբիին հեռախոսի մոտ էին կանչել։ Այդ ես էի միացել նրանց, որովհետև երկու շաբաթ լավ ժամանակ էի անցկացրել նրանց հետ։ Բայց այն, ինչ հաճելի էր թվացել ինձ այն ժամանակ, այժմ նեխածի հոտ էր արձակում։
― Ինչպե՞ս եք ձեզ զգում, օրիորդ Բեդեքեր։
Աղջիկը, որին դիմեցի, ուսիս հենվելու անհաջող փորձեր էր անում։ Իմ հարցի վրա նա ուղղվեց և բացեց աչքերը։
― Ի՞նչ։
Մի մարմնեղ ալարկոտ կին, որը համոզում էր Դեյզիին հաջորդ օրը իր հետ գոլֆ խաղալ տեղի ակումբում, խոսեց ի պաշտպանություն օրիորդ Բեդեքերի։
― Հիմա լավ է զգում։ Հինգ֊վեց բաժակից հետո սկսում է ճչալ։ Քանի անդամ եմ ասել, որ չխմի։
― Ես չեմ խմում,— անմիտ հաստատեց մեղադրյալը։
― Հենց որ լսեցինք ոռնոցդ, ես անմիջապես ասացի բժիշկ Քիվերին. «Բժիշկ, քո կարիքը զգացվում է»։
― Նա երևի երախտապարտ է ձեզ,— սառը միջամտեց մի երրորդ կին,— բայց դուք նրա հագուստը թրջեցիք, երբ գլուխը ավազանի մեջ մտցրիք։
― Տանել չեմ կարող, երբ գլուխս ջրի մեջ են խոթում,— մրթմրթաց օրիորդ Բեդեքերը։— Մի անգամ Նյու Ջերսիում քիչ էր մնում խեղդեին ինձ։
— Ուրեմն չպետք է խմես,— եզրափակեց բժիշկ Քիվեթը։
― Դուք ձեր մասին մտածեք,— կատաղեց օրիորդ Բեդեքերը։— Ձեռքերդ դողում են։ Ոչ մի դեպքում չէի համաձայնվի, որ ինձ վիրահատեիք։
Եվ այնուհետև նման խոսքերի շարան։ Վերջում, հիշում եմ, Դելդիի հետ կանգնած հեռվից գիտում էինք կինոռեժիսորին ու իր կինոաստղին։ Նրանք դեռևս նստած էին ծեր սալորենու տակ, և լուսնի գունատ շողը բաժանում էր նրանց համարյա իրար դիպչող դեմքերը։ Գլխումս մի միտք ծագեց, թե ռեժիսորը, ողջ երեկոն դանդաղ հակվելով դեպի կինոաստղը, հասել էր ցանկացած մոտիկությանը, և հենց այդ մտածելու պահին լուսնի շողը անհետացավ, և նրա շուրթերը հպվեցին կինոաստղի այտին։
― Նա ինձ դուր է գալիս,— ասաց Դեյզին։— Լավիկն է։
Բայց մնացյալը ցնցեց նրան և ցնցեց անվիճելիորեն, որովհետև դա զգացում էր, ոչ թե շարժում։ Նա սարսափում էր Վեսթ Էգգից, Լոնգ Այլընդ ձկնորսական ավանում Բրադվեյի ծննդաբերած այդ աննման «զավակից», սոսկում նրա դարն ապրած նրբահնչյուն դարձվածքների տակ խլրտացող կոշտ ու կոպիտ գռեհիկ խոսքերից և նրա չափազանց սևեռուն ճակատագրից, որը կարճ ճանապարհով քշում էր բնակիչներին անէությունից անէություն։ Նա ինչ֊որ ահարկու բան էր տեսնում այդ պարզության մեջ, ինչը անկարող էր հասկանալ։
Ես նստեցի նրանց կողքին, աստիճանների վրա, մինչ կգար մեքենան։ Այստեղ, տան առաջամասը, լուսավորված չէր, միայն դռնից դուրս ցայտող պայծառ լույսի ուղղանկյուն շիթը մխրճվում էր վաղորդյան մեղմ մթության մեջ։ Երբեմն հարդասենյակի վարագույրի վրա գծագրվում էր մի ստվեր, որն իր տեղն էր զիջում մեկ ուրիշին, և այսպես, անտեսանելի հայելու առաջ հարդարվող ստվերների մի անորոշ երթ։
― Ի վերջո, ո՞ւր է այդ Գեթսբին,— հանկարծ հարցրեց Թոմը։— Հայտնի մաքսանե՞նգ։
― Ո՞վ ասաց,— հարցրեցի։
― Ոչ մեկը։ Ուղղակի եզրակացնում եմ։ Այս նորելուկ հարուստներից շատերը հայտնի մաքսանենգներ են։
― Գեթսբին դրանցից չէ,— կտրեցի ես։
Նա մի պահ լռեց։ Խճաքարերը խշրտում էին նրա ոտքերի տակ։
― Երևի շատ է չարչարվել այս գազանանոցը հավաքելու համար։
Զեփյուռը խաղում էր Դեյզիի մորթե օձիքի մոխրագույն մազիկների հետ։
― Համենայն դեպս, սրանք ավելի հետաքրքիր են, քան մեր ծանոթները,— ճիգ գործադրելով ասաց Դեյզին։
― Բայց դու նրանց հետ քեզ այնքան էլ լավ չէիր զգում։
― Շատ էլ լավ էի զգում։
Թոմը ծիծաղեց՝ շրջվելով իմ կողմը։
― Դու նկատեցի՜ր Դեյզիի դեմքի արտահայտությունը, երբ այդ աղջիկը խնդրեց իրեն սառը ցնցուղի տակ մտցնել։
Դեյզին սկսեց խռպոտ ռիթմիկ շշունջով ձայնակցել երաժշտությանը, յուրաքանչյուր բառին տալով մի այնպիսի իմաստ, որը երբեք նախկինում չէր ունեցել և չէր էլ ունենա։ Մեղեդին բարձրանալու հետ մեկտեղ ձայնը քաղցրահնչյուն երանգներ ստացավ՝ հատուկ կոնտրալտո ձայներին, որոնց յուրաքանչյուր նրբերանգը հորդեցնում էր Դեյզիի մարդկային հմայքի ջերմ մասնիկը։
― Շատերն են գալիս առանց հրավիրված լինելու,— հանկարծ ասաց Դեյզին։— Այդ աղջիկր հրավիրված չէր։ Զոռով գալիս են, իսկ նա էլ քաղաքավարությունից դրդված լռում է։
― Ինչևիցե, կուզենայի իմանալ, թե ով է նա և ինչով է զբաղվում,— համառեց Թոմը։— Եվ ես կիմանամ։
― Ուզում ես հենց հիմա ասեմ,— պատասխանեց Ղեյզին։— Նա սեփական դեղատներ ունի, շատ դեղատներ։ Ինքն է կառուցել դրանք։
Հեռվից երևաց ուշացած լիմուզինը։
― Բարի գիշեր, Նիք,— ասաց Դեյզին։
Նրա հայացքը սահեց իմ վրայով դեպի սանդղահարթակի լույսը, ուր բաց դռնից հորդացող պարզ ու տխուր «Առավոտյան ժամը երեքին» վալսը այդ տարվա նորությունն էր։ Բայց և այնպես, Գեթսբիի երեկույթի պատահական այցելուները ռոմանտիկ հնարավորությունների առիթ էին ընձեռում, որից զուրկ էր Դեյզիի աշխարհը։ Ինչո՞վ էր այդ երգը ձգում իրեն ետ։ Ի՞նչ կարող էր կատարվել վաղորդյան այս տագնապալից պահին։ Գուցե կգար ինչ-որ անսպասելի հյուր՝ անչափ հազվագյուտ ու դյութիչ, ինչ֊որ փթթուն աղջիկ, որը գերելով Գեթսբիին իր պայծառ հայացքով, հանդիպման կախարդական պահով, մոռացության կմատներ անսասան նվիրվածության հինգ տարիները։
Ես այդ գիշեր երկար մնացի Գեթսբիի տանը։ Նա խնդրեց ինձ սպասել մինչև ինքը լրիվ կազատվեր, իսկ ես թափառեցի այգում այնքան, մինչև սրթսրթալով վերադարձավ գիշերային լողի սիրահարների խումբը՝ հիացած ու վերացած, մինչև վերևում լույսերը հանգան հյուրասենյակներում։ Երբ վերջապես Գեթսբին իջավ ներքև, նրա դեմքի արևահար մաշկը անսովոր կերպով ձգվել էր, իսկ հոգնած աչքերը փայլում էին։
― Դեյզին չհավանեց,— անմիջապես ասաց նա։
— Ընդհակառակը։
― Ոչ, չհավանեց,— պնդեց նա։— Դեյզին ձանձրանում էր։
Գեթսբին լռեց, և ես տեսա նրա ընկճված հոգին։
― Ես նրանից շատ եմ հեռացել։ Դժվար է նրան հասկացնելը։
― Երեկույթի մասի՞ն է խոսքը։
― Ի՞նչ երեկույթ,— ձեռքի մի շարժումով նա մինչ այդ կազմակերպած բոլոր երեկույթները գրողի ծոցն ուղարկեց։— Երեկույթը չէ կարևորը, բարեկամ։
Նա սպասում էր, որ Դեյզին ոչ ավել, ոչ պակաս ասեր Թոմին․ «Ես քեզ երբեք չեմ սիրել»։ Եվ այդ խոսքով վերջին չորս տարիները ջնջելուց հետո միայն նրանք կանցնեին ավելի գործնական միջոցների, որոնցից մեկը Լուիսվիլ գնալն էր ու հայրական տանը հարսանիք անելը, ինչպես հինգ տարի առաջ պետք է լիներ։
― Իսկ Դեյզին չի հասկանում,— ասաց Գեթսբին։— Մի ժամանակ հասկանում էր։ Ժամերով նստում էինք․․․
Նա շվերջացրեց ասելիքը և սկսեց ետ ու առաջ քայլել մրգի կեղևներ, ուտելիքի մնացորդներ և թառամած ծաղիկներ շաղ տված մենավոր արահետով։
― Դու շատ բան ես պահանջում նրանից,— համարձակվեցի ասել։— Անցյալը չես վերադարձնի։
― Անցյալը չե՞ս վերադարձնի,— անբնական ձայնով գոռաց նա։
— Ինչո՞ւ ոչ։
Ապա կատաղած նայեց շուրջը ասես անցյալը թաքնվել էր իր տան ստվերում, և ձեռքը մեկնելուն պես կբռներ այն։
― Ես ամեն ինչ կանեմ ճիշտ այնպես, ինչպես առաջ էր,— նա վճռականորեն գլխով արեց։— Նա կտեսնի։
Գեթսբին շատ խոսեց անցյալի մասին, և ես հասկացա, որ նա որոնում էր ինչ-որ բան, գուցե Դեյզիի նկատմամբ տածած սիրո մեջ ձուլված իր երբեմն ի կերպարը։ Այդ ժամանակից ի վեր նրա կյանքը ընթացել էր խառնիխուռն և անկանոն, բայց եթե մի անգամ ետ դառնար դեպի սկիզբն ու դանդաղ առաջանար, ապա կկարողանար գտնել այդ կորցրածը...
... Մի աշնանային երեկո, հինգ տարի առաջ, նրանք զբոսնում էին քաղաքում։ Տերևաթափ էր։ Ի վերջո հասան մի ծառազուրկ փողոց, ուր մայթը սպիտակին էր տալիս լուսնի լույսի ներքո։ Կանգնեցին դեմ առ դեմ։ Զով գիշեր էր՝ առլեցուն այն խորհրդավոր հուզականությամբ, որը լինում է տարվա երկու եղանակների փոփոխության ժամանակ։ Տների մեղմիկ լույսը դժժալով դուրս էր ցայտում գեպի փողոցի մութը, իսկ աստղերի մեջ շշուկ ու շրշյուն կար։ Աչքի պոչով Գեթսբին նշմարեց, որ մայթերի սալիկները աստիճանաձև ուղու վերածվելով՝ տանում են դեպի ծառերի մեջ պատսպարված գաղտնարանը, ուր կարող էր հասնել, եթե բարձրանար մեն-մենակ և այնտեղ ծծելով կյանքի պտուկները՝ կուլ տար հրաշագործ կաթը։
Երբ Դեյզին իր գունատ դեմքը մոտ բերեց, Գեթսբիի սիրտը սկսեց արագ տրոփել։ Նա գիտեր, որ եթե համբուրեր այդ աղջկան և զուգակցեր իր աննկարագրելի անուրջները նրա անէացող շնչի հետ, ապա իր միտքը կկորցներ աստվածային թռիչքը։ Եվ հապաղում էր՝ ունկնդրելով աստղին դիպած կամերտոնին։ Քիչ անց համբուրեց նրան։ Գեթսբիի շրթունքների հպումից Դեյզին փթթեց ծաղկի պես, և կատարելությունը ավարտուն դարձավ։
Նրա ողջ պատմությունը իր ահավոր զգացմունքայնությամբ հիշեցնում էր ինչ֊որ անորսալի ռիթմ, երբեմնի ասված խոսքերի պատառիկ, որը ես շատ վաղուց ինչ֊որ տեղ լսել էի։
Հանկարծ մտքումս կազմավորվեց մի նախադասություն, շրթունքներս շարժեցի համրի նման՝ ճիգ գործադրելով հնչյուններն արտաբերել։ Սակայն ձայն չարձակեցի, և այն, ինչ մտքումս էր, առհավետ մոռացության մատնվեց։
== Գլուխ յոթերորդ ==
