23:47, 29 Հունիսի 2017-ի տարբերակ

1

Նա մաքառում էր բոլոր ուղղություններով՝ նա մի մարմնի գալարվող ու ջղաձգվող կծիկի կենտրոնն էր։ Վերև ու նքրեև չկար, չկար ոչ լույս, ոչ օդ։ Նա զգաց, թե ինչպես բերանից ինքն իրեն պայթեց ճիչը․

― Օգնե՜ք։

Օդը խոսքի հետ դուրս պրծավ, տեղը հորդեց ջուրը՝ այրող ու կոշտ, քարի պես քերելով բերանն ու կոկորդը։ Նա մղվեց այնտեղ, ուր օդ էր եղել՝ բայց այժմ խավար ու խեղդող քաոս էր միայն։ Մարմինը խուճապի մատնվեց, բերանը ձգվեց, մինչև որ ծնոտի առանցքը սկսեց ցավել։ Ջուրն անգթորեն խուժեց ներս՝ ներքև։ Մի կում օդ կուլ տալով, նա կարծես թե գտավ ճիշտ ուղղությունը։ Բայց ջրի շրջապտույտը նորից հափշտակեց նրան, կողոպտելով օդի հավանական դիրքի իմացությունը։ Ականջներում տուրբիններ էին ոռնում, կենտրոնից, լուսածիր կրակոցների պես, կանաչ կայծեր էին ցրվում։ Մխոցավոր շարժիչ էր աշխատում, անսանձ թափ առնելով ու ցնցելով ամբողջ տիեզերքը։ Ապա, սառը դիմակի պես, դեմքին քսվեց օդը, որը նա իսկույն կծեց։ Օդն ու ջուրը միասին խճաքարերի պես գլորվեցին որովայնով ցած։ Մկանները, ջղերը, արյունը, մաքառող թոքերը, գլխի մեջ աշխատող մեքենան՝ բոլորը մի պահ ձուլվեցին վաղնջական հևքի մեջ։ Ջրի կոշտ պատառները ցնցվում էին կերակրափողում, շուրթերը սեղմվում էին ու բաժանվում, լեզուն՝ ճկվում, ուղեղում նեոնի սլաքներ էին փայլատակում։

― Մա՜յ․․․

Բայց և այնպես մարդը տարածության մեջ փռված էր խառնաշփոթից անջատ՝ անհաղորդ իր գալարվող մարմնին։ Առջևում վխտացող լուսաթաթախ պատկերրին նա ուշադրություն չէր դարձնում։ Եթե տիրապետեր դեմքի նյարդերին ավելի շուտ, եթե դեմքը համապատասխաներ կյանքի ու մահու միջև կախված նրա գիտակցության վիճակին, ապա այն գռմռացող շան երախի պես կլիներ։ Բայց իրական ծնոտը հեռու էր ու ջղաձգված, իսկ բերանը հեղեղված էր ջրով։ Կենտրոնից առկայծող կանաչ գիծը սկսեց փաթաթվել ու վերածվել սկավառակի։ Հեռո՜ւ֊հեռվում կոկորդը փղձկում էր ու նորից կուլ տալիս։ Ջրի կոշտ պատառներն այլևս ցավ չէին պատճառում։ Մի տեսակ զինադադար էր սկսվել, մարմնի քննություն։ Դեմքի փոխարեն գռմռացող երախ էր։

Պատկերն առարկայացավ, և մարդը դրան ուշադրություն դարձրեց։ Նա այնքան վաղուց նման բան չէր տեսել, որ գռմռացող դեմքը փոքր֊ինչ մեղմացավ և սկսեց զննել պատկերը։

Սեղանին աջից պայծառ լուսավորված մուրաբայի պուլիկ էր դրված։ Այն կարող էր բեմի կենտրոնում գտնվող հսկա անոթ լինել կամ դեմքին համարյա քսվող չնչին մի սրվակ, բայց նրա հետաքրքրությունը կայանում էր ներսում երևացող միանգամայն առանձնացած աշխարհում, որը կարելի էր տնօրինել։ Անոթը համարյա բերնեբերան լի էր մաքուր ջրով, որի մեջ ուղղաձիգ լող էր տալիս ապակյա փոքրիկ մի տիկնիկ։ Անոթի բերանը ծածկված էր ռետինե բարակ սպիտակ թաղանթով։ Առանց շարժվելու կամ մտածելու, մինչև ընդարմացած մարմինը կհանդարտվեր, մարդը դիտում էր անոթը։ Վերջինիս հմայքը նրանում էր, որ ապակյա փոքրիկ տիկնիկը կախված էր դիմակայող ուժերի ներբին հավասարակշռության սահմանին։ Բավական էր մատը հպել թաղանթին, և նրա տակի օդը, սեղմվելով, բազմապատկված ուժով կճնշեր ջուրը, որն իր հերթին վեր կմղվեր տիկնիկի միջի նեղ խողովակով, ստիպելով նրան ավելի խորն ընկղմվել։ Փոխելով թաղանթին գործադրված ուժը, ապակյա մարդուկի հետ կարելի էր ինչ ասես անել, նրա հանդեպ կատարյալ իշխանություն վայելելով։ Կարելի էր ասել՝ «սուզվի՛ր», և նա տեղնուտեղը կսկսեր դանդաղ ընկղմվել, կարելի էր խնայել նրան ու կանգնեցնել։ Կարելի էր նրան թույլ տալ մաքառել վեր, ջրի մակերեսը, մի ումպ օդ ընծայել և նորից՝ ցա՛ծ, դանդա՜ղ ու անգութ, անշեղորեն ցա՛ծ։

Ապակյա տիկնիկի խախուտ հավասարակշռությունը հարաբերվեց նրա մարմնին։ Անբարբառ հայտնության այդ պահին նա տեսավ, թե ինչպես ճիշտ նույն վտանգավոր երկընտրանքի մեջ է գտնվում իր մարմինը՝ սուզվելու և մակերեսին մնալու միջև։ Գռմռացող կերպարը բառեր մտածեց։ Բառերն անհոդաբաշխ էին, բայց շողշողում էին որպես հայտնություն․

Իհա՜րկե՝ փրկագոտին։

Գոտին թևերի տակից ամրացված էր ուսերի վրայով անցնող փոկերով, նա նույնիսկ զգում էր դրանց հպումը, որոնք գրկում էին կուրծքը և իրար միանում բրեզենտի ու քեչայի տակ։ Այն համարյա դատարկ էր, համաձայն հրահանգի, քանի որ պինդ փչած փրկագոտին, ջրին զարկվելով, կարող էր պայթել։ Հանձնարարվում էր նավից որքան կարելի է հեռանալ և ապա փչել գոտին։

Փրկագոտու հայտնությունն ուղեկցվեց կապակցված պատկերների հեղեղով՝ բացատրություններով լաքապատ ցուցատախտակը, ինքը գոտին, փոկերի միջով անցկացված խողովակն ու մետաղյա պտուկը։ Նա հանկարծ գիտակցեց, թե ով է և որտեղ է գտնվում։ Ապակյա տիկնիկի պես, նա խվածք էր ջրի մեջ՝ թմրած ու անձնատուր։

Բերանը նորից ջուր լցվեց, և նա փղձկաց։ Ապա զգաց, որ մի ծանրություն իրեն ցած է քաշում։ Գռմռացող կերպարի առջև հայտնվեց զինվորական ծանր ճտքավոր կոշիկների պատկերը, և նա սկսեց ոտքերը շարժել։ Մի ոտքի թաթով հրեց մյուսը, բայց կոշիկը դուրս չեկավ։ Նա ինքն իրեն ի մի բերեց և գտավ ձեռքերը՝ հեռավոր, բայց պիտանի։ Բերանը փակելով, նա անշնորհք թավալ եկավ ջրի մեջ, և կանաչ կայծերը նորից փայլատակեցին։ Լսեց սրտի բաբախոցը, և որոշ ժամանակ դա անձև խավարի միջի միակ մեկնակետն էր։ Նա աջ ոտքի թաթը հասցրեց ձախ ազդրին և լպրծուն ձեռքով քաշեց կոշիկը։ Սրունքի վրայով սահելով, կոշիկը դուրս պրծավ, և նա ոտքով այն մի կողմ շպրտեց։ Ռետինե փողքը մի անգամ էլ դիպավ ոտքի մատներին և չքվեց։ Նա մոտ քաշեց ձախ ոտքը, գոտեմարտեց երկրորդ կոշիկի հետ և վերջապես այդ ոտքն էլ ազատեց։ Երկու կոշիկն էլ այլևս չկային։ Նրա մարմինը շտկվեց ու փռվեց ջրին։

Բերանը խելացի էր։ Այն բացվում էր օդի հանդեպ և փակվում՝ ջրին դեմ առնելով։ Մարմինը նույնպես գիտակցում էր։ Ժամանակ առ ժամանակ այն ուժգին կծկում էր ստամոքսը, և ծովաջուրը լեզվի վրայով դուրս էր ժայթքում։ Նա կրկին սկսեց վախենալ՝ այս անգամ դա ոչ թե կենդանական խուճապ էր, այլ՝ միայնակ ու երկար մեռնելու խորին սարսուռը։ Գռմռացող կերպարը նորից հայտնվեց, բայց այժմ նա կարող էր բանեցնել դեմքը և օդի մատույց ուներ։ Գռմռացող դիմակի տակ հիմա իմաստ կար, որն արդեն չէր հանդուրժի օդը շռայլել աղմուկի վրա։ Հայտնվել էր մի նպատակ, որը դեռ ժամանակ ու փորձ չէր ունեցել իր անողորմությունը գիտակցելու համար։ Այն դեռ ի վիճակի չէր համապատասխան օրգանները գործածել կանոնավոր շնչառության համար, բայց ջրում թաղվելու ընդմիջումներում կանոնավոր կլանում էր օդը։

Նա սկսեց օդին զուգահեռ կում֊կում մտածել։ Ապա վերհիշեց իր ձեռքերը և հայտնաբերեց նրանց հեռավոր խավարում։ Հետո ձեռքերը ժողովեց և սկսեց տնտղել կոշտ բրեզենտը։ Կոճակը մատները ցավեցնում էր և հրաժարվում էր անցիքց դուրս գալ, բայց վերջապես նա հանգույցից արձակեց նաև քեչայի ճարմանդը։ Համարյա անշարժ պառկած՝ նա հասկացավ, որ ծովն իրեն անտեսում է, նավաստուն ապակյա տիկնիկի պես է վերաբերում, կամ՝ մի գերանի, որն ուր որ է պիտի խորտակվի, բայց դեռևս մի քանի պահ դիմանում է։ Ծփանքի ընդմիջումներում պարբերաբար օդ էր հայտնվում։

Նա գտավ ռետինե խողովակն ու փոկերի տակից այն դուրս քաշեց։ Փուքսն իջած, սմքած գոտին նրան համարյա չէր պահում։ Նա ատամներով սեղմեց պտուկն ու երկու մատով պտտեց֊հանեց կափարիչը, մյուսներով անցքը ծածկելով։ Ապա սկսեց ալիքների արանքից քիչ֊քիչ օդ կորզել ու մղել խողովակի մեջ։ Ալիքների անթիվ ընդմիջումներում նա մաքս էր գանձում թոքերին հասանալիք օդից, մինչև որ սիրտը սկսեց վիրավոր զինվորի պես կաղալ, իսկ կանաչ կայծերը դիվային շուրջպար բռնեցին։ Փրկագոտին սկսեց գրկել կուրծքը, բայց այնքան դանդաղ, որ նա չնկատեց, թե երբ կատարվեց փոփոխությունը։ Հանկարծ ալիքներն այլևս նրան իրենց տակ չէին թաղում, այլ՝ ուսերին քսվելով, դեմքին խոնավ ապտակ հասցնում ու անցնում։ Օդի հետևից ընկնելու կարիք այլևս չկար։ Նա սկսեց կանոնավոր ու խորը փչել խողովակի մեջ, մինչև գոտին ուռեց ու սեղմեց հագուստը։ Չնայած դրան, նա փչելն իսկույն չդադարեց և սկսեց օդի հետ խաղալ, մի քիչ բաց թողնելով ու նորից փչելով, ասես վախենար իրեն օգնելու կոչված միակ արդյունավետ գործողությունն ընդհատելուց։ Գլուխը, վիզն ու ուսերն արդեն բավական երկար ընդմիջումներում ջրից վեր էին մնում։ Նրանք ավելի սառն էին, քան մնացած մարմինը և, օդից փշաքաղվելով, սկսեցին դողալ։

Նա բերանը խողովակից կտրեց։

― Օգնությո՜ւն։ Օգնեցե՜ք։

Օդը սկսեց փախչել, և նա հարձակվեց պտուկի վրա, խողովակը ծալեց ու բանտարկեց շիթը։ Ապա ձայնը կտրեց, ու, փորձելով մի բան տեսնել, հայացքը հառեց խավարին, որն ընդհուպ աչքերին էր քսվում։ Հետո ձեռքը մոտեցրեց աչքին, բայց ոչինչ չտեսավ։ Միայնության ու խեղդվելու արհավիրքներին իսկույն գումարվեց կուրանալու սարսափը։ Նա սկսեց ջրի մեջ վեր մագլցել։

― Օգնությո՜ւն։ Հե՜յ, ո՜վ կա, օգնե՜ք։ Ես այստե՜ղ եմ։

Որոշ ժամանակ նա ջրին փռված շարունակում էր դողդողալ, ականջ դնելով պատասխանի, բայց շրջապատի միակ ձայնն իրեն բախվող ալիքների շրմփոցն էր։ Գլուխն առաջ թեքվեց։

Նա շուրթերից լիզեց աղաջուրը։

― Մարզա՛նք։

Նա սկսեց ջուրը կամացուկ շարժել։ Բերանը մրթմրթաց․

― Իզուր էլ կոշիկներս հանեցի։ Ի՜նչ օգուտ ստացա։― Գլուխը նորից առաջ ընկավ։

― Ցուրտ է։ Հանկարծ չսառեմ։ Կոշիկները որ լինեին, հա՜ կհանեի֊կհագնեի։

Հանկարծ նա պատկերացրեց նավի խորտակումը։ Ծովի հատակը երևի մմի մողնից էլ խորը լիներ։ Այդ մտքից ամբողջ ահռելի զանգվածը միանգամից մամլեց մարմինը, ասես նա սոսկալի խորության տակ լիներ։ Շխկշխկացող ատամներն իրար միացան, դեմքը ծամածռվեց։ Նա ջրի մեջ կծկվեց, ոտքերը վեր քաշելով լպրծուն, մածուցիկ անդունդից։

― Օգնե՜ք։ Օգնությո՜ւն։

Նա սկեց ձեռքերը թափահարել ու ջրի մեջ պտույտ տալ, աչքերը սևեռած շուրջը, բայց մթան մեջ չկար գեթ մի բան, որը հուշեր, թե երբ էին լրանում պտույտները։ Խավարն անթափանց էր ու միաձույլ։ Նավաբեկության հետքեր չկային, ոչ մի փրկված մարդ ջրում չէր թպրտում՝ միայն ինքը։ Խավարն ընդհուպ քսվում էր նրա աչքերին։ Ջուրը ոչ մի տեղ չէր խռովվում։

Նա սկսեց կանչել մյուսներին, որևէ մեկին։

― Նաթ, Նաթանե՜լ։ Աստվա՜ծ սիրես, Նաթանե՜լ։ Օգնությո՜ւն։

Նրա ձայնը մարեց, դեմքի լարումը պարպվեց։ Նա թուլակամ կախվեց փրկագոտուց, անձնատուր լինելով ալիքների քմայքին։ Ատամները նորից էին չխկչխկում, և այդ ցնցումը պարբերաբար տարածվում էր ամբողջ մարմնով մեկ։ Ներքևում ոտքերը ոչ այնքան մրսում էին, որքան՝ ճմլվում, նրանք դիմակայում էին ոչ թե ցրտին, այլ՝ իրենց մամլել ու փշրել ձգտող անողորմ ճնշմանը։ Նա փորձեց ձեռքերը հարմարեցնելու մի տեղ գտնել, բայց ցավը նրանց ոչ մի դիրքում չէր լքում։ Ծոծրակի տակ նույնպես սկսեց ցավել, և այն էլ՝ հանկարծակի, դանակի հարվածի պես, այնպես որ կզակը կրծքից պոկելն անհնար դարձավ։ Դրանից դեմքն ընկղմվեց խովի մեջ, և ջուրը, անախորժ ճողփյունով, խեղդելով քաշվեց քթի մեջ։ Նա ջուրը դուրս թքեց և որոշ ժամանակ փորձեց ցավը հանդուրժել։ Այնուհետև ձեռքերը խցկեց կզակի ու փրկագոտու միջև, և մի երկու ալիքի ընթացքում ցավը թուլացավ, բայց հետո կրկին բռնեց։ Նա թողեց, որ ձեռքերն իջնեն ցած, և դեմքը նորից թաղվեց ջրի մեջ։ Ապա հետ ընկավ, գլուխը սեղմելով ցավին ընդառաջ այնպես, որ աչքերը, եթե բաց լինեին, կնայեին երկնքին։ Ոտքերը սեղմող ճնշումը տանելի դարձավ։ Նրանք այլևս մարմնեղեն չէին՝ վերածվել էին ինչ֊որ ուրիշ նյութի, կարծր ու հանգստավետ։

Մարմնի այն մասը, որին ծովը դեռ լիովին չէր հնազանդեցրել, պարբերաբար ջղաձգվում էր։ Ժամանակն էր ապրելու և զգալու ցավից անքակտելի հավերժությունը։ Գռմռացող կերպարզը չէր վերացել։ Գռմռացողը կերպարը չէր վերացել։ Նա մտածում էր։ Մտքերը տքնագին էին ու անկապացված, բայց՝ կենսական։

Լույսն ուր որ է կբացվի։
Պետք է մի ուղղությամբ շարժվել։
Գոմե մի քայլ առաջ տեսնեմ։
Լույսն ուր որ է կբացվի։
Նավաբեկության մնացորդները կերևան։
Չեմ մեռնի։
Չեմ կարող մեռնել։
․․․ բացի ինձնից։
Անգի՜ն։

Նա ընկրկեց ծովի հետ կապ չունեցող ապրումների հանկարծակի պոռթկումից։ Աչքերից աղաջուր էր հորդում։ Նա քիթը քաշեց և կուլ տվեց։

― Օգնությո՜ւն, մարդի՜կ, օգնե՜ք։

Մարմինը կամացուկ տարուբերվում էր։

Եթե ներքևում լինեի, գուցե նույնիսկ նավակ ձեռք գցեի։ Կամ թեկուզ՝ լաստ։ Թարսի պես հենց իմ հերթապահության ժամանակ պիտի պատահեր։ Քշեց֊տարավ անիծյալ կամրջակից։ Եթե հրամանը ժամանակին տայի, գուցե դեռ հասցընեինք աջ խույս տալ, բայց հիմա նավը երևի խորտակվել կամ շուռ է եկել։ Ով գիտի հիմա մի տեղ մթության մեջ են՝ յուղի ու բեկորների միջև ցրված հատիկ֊հատիկ գլուխներ։ Խմբվում են ու իրար սիրտ տալիս։ Լույսը բացվելուն պես նրանց կգտնեմ, ամեն գնով կգտնեմ։ Թե չէ նրանց կփրկեն, իսկ ես կմնամ էստեղ ճոճանակի պես վերուվար անելով։ Աստվա՜ծ։

― Օգնե՜ք։ Նաթանե՜լ։ Օգնե՜ք․․․

Բայց ես սխալ հրահանգ չեմ տվել։ Եթե նույնը մի տասը վայրկյան շուտ անեի, հիմա հերոս կլինեի՝ «կտրո՛ւկ աջ, աստվա՜ծ սիրեք»։

Երևի հարվածը հենց կամրջակի տակ եղավ։ Բայց ես ճիշտ հրահանգ տվի։ Ու գրողի ծոցն ընկա։

Գռմռացող կերպարը ճգնեց, ուժ տվեց փայտացած դեմքին, և վերջին շուրթը բարձրացավ, մերկացնելով շխկշխկացող ատամները։ Զայրույթի ջերմությունն արյունը քշեց այտերի մեջ և աչքերի հետևը։ Աչքերը բացվեցին։

Նույն պահին նա սկսեց ծեծել ջուրը, թպրտալ ու վեր նայել։ Խավարի մանվածքը փոխվել էր, տեղ֊տեղ լաքաներ ու բծեր էին հայտնվել, որոնք արդեն աչքին չէին պատկանում։ Մի պահ, նախքան նա կհիշեր աչքերը գործածելու ձևը, այդ բծերը, խավարի պես, քսվում էին ակնագնդերին։ Բայց նա աչքերը սանձեց ու տեղափոխվեց գլխի մեջ, գանգատուփի կամարներից նայելով դուրս, աղոտ լույսի ու մշուշիկամայական կուտակումներին։ Ինչքան էլ աչքերը թարթեր ու կկոցեր, բծերը մնում էին այնտեղ՝ դրսում։ Գլուն առաջ թեքեոլվ, դժվարությամբ նշմարեց իրեն բարձրացնող ալիքի թրթռուն պատառոտված եզրը։ Մյուս ակնթարթին նա արդեն խոյանում էր վեր, հաջորդ ալիքին ընդառաջ։ Սկսեց լողորդի շարժումներ անել։ Ջրի մեջ առկայծեցին ձեռքերի պղտոր բծերը, ոտքերի քարե ծանրությունը շարժումից փշրվեց։ Կցկտուր մտքերը շարունակում էին վխտալ։

Երբ ես հրաման տվի, մենք հյուսիս֊արևելք էինք գնում։ Եթե նա հասցրեց ղեկը շրջել, ուրեմն նավը կարող է արևելքի ուղղությամբ որտեղ ասես լինել։ Քամին այն ժամանակ արևմտյան էր։ Այսինքն՝ ալիքները հիմա արևելք են գլորվում։

Նրա շարժումները կատաղի թափ ստացան, շնչառությունն արագացավ։ Փրկագոտուց կախված, նա որոշ ժամանակ մի տեսակ անշնորհք գորտնալող էր տալիս, բայց շուտով կանգ առավ ու փռվեց ջրին։ Ատամները սեղմելով, նա վերցրեց փրկագոտու պտուկն ու օդ դուրս եկավ, փոքր֊ինչ ավելի ընկղմվելով ջրի մեջ։ Ապա նորից սկսեց լողալ, ծանր հեևալով։ Գանգի կամարների տակից նա ակնապիշ ու անձկագին հետևում էր ամեն անցնող ալիքին։ Ոտքերի շարժումը դանդաղեց ու ընդհատվեց, թևերը թուլացան։ Խավար գանգում պարփակված ուղեղը դեռ երկար լողալու շարժումներ էր անում, մինչդեռ մարմինն արդեն անշարժ պառկած էր ջրին։

Երկնքի շաղախն ավելի հստակ էր դարձել։ Անփափանց խավարից մշուշոտ երանգներն աստիճանաբար անցնում էին գորշի, մոխրագույնի։ Արդեն տարբերվում էին ջրի մակերեսի փոքրիկ բլրակները։ Միտքը շարունակում էր լողալու շարժումներ անել։

Խառնիճաղանջ պատկերները ողողեցին նրա ուղեղը, փորձելով մխրճվել նրա և արևելքի կողմը լողալու հրատապ պահանջմունքի միջև։ Նորից հայտնվեց, այս անգամ իմաստը պարպած մուրաբայի պուլիկը։ Ապա՝ մի մարդ՝ կարճ հարցազրույց, սեղանի փայլեցրած մակերեսը, որում ժպտտացող ատամներ են արտացոլվում։ Չորանալու կախված հսկա դիմակների շարանը։ Արտացոլված ատամների տիրոջ ձայնը հարցնում է․

― Ձեր կարծիքով Քրիսթըֆըրին ո՞րը կվայելի։

Հերթապահ լույսը հազիվ է նշմարվում կողմանցույցի վահանակին․․․ Հանկարծ, ի տես երկնքի ու երկրի, նեոնե գրության պես կայծակում է բարձրաձայն հրահանգը․

― Կտրո՛ւկ աջ, աստվա՜ծ սիրեք։

Բերանը ջուր լցվեց, և նա, կիսախեղդ, ուշքի գալով, ընկրկեց։ Ցերեկվա անգութ ներկայությունը վկայում էին կանաչն ու մոխարգույնը։ Ծովը մտերմիկ էր և միաժամանակ ահագնատես։ Ջուրը ծխում էր։ Խոյանալով հսկա ուռուցիկ բաշի վրա, նա տեսնում էր ևս երկու ծխացող գագաթ՝ մնացածը պարուրված էր աղոտ շղարշով, որը կարող էր ցող, եղյամ, կամ անձրև լինել։ Նա հայացքը հառեց այդ աղոտ օղակին, պտույտ տալով և ուսումնասիրելով դրա ամեն մի հատվածը՝ ուղղությունը գնահատելով ալիքների սահքով։ Որովայնի մարմանդ կրակը, հանուն դիմակայության պրկված, այժմ ասպատակվել ու անպաշտպան մխում էր հագուստի ու ջրաթաթախ մարմնի պարույրում։

― Չե՛մ մեռնի։ Չէ՛։

Մշուշի օղակն ամենուր նույնն էր։ Ալիքների ծավալուն բաշերն ուրվագծվում էին մի կողմից, ծառանում նրա վրա, մի պահ վեր հանում, իջեցնում ու անցնում։ Իսկույն վրա էր հասնում մյուսն ու նորից նրան վեր հանում, հասցնելով ցույց տալ, թե ինչպես է նախորդը հալվում մշուշում։ Ապա նա կրկին ցած էր իջնում՝ ծառացող հաջորդ բաշին ընդառաջ։

Նա սկսեց հայհոյել ու սպիտակ ձեռքերի ափերով ծեծել ջուրը։ Բայց նրա մաքառող բերանի ու մարմնի ձայները կլանվում ու ձուլվում էին գլորվող ջրի անհամար շշուկներում։ Նա հանդարտվեց ու մնաց գոտուց կախված, զգալով, թե ցուրտն ինչպես է մատներով խուզարկում իր որովայնը։ Գլուխն ընկավ կրծքին, սմքած ռետինը սկսեց թեթևակի, բայց անդադար չլմփալ դեմքին։

Մտածի՛ր։ Թե չէ բուրդ կլինի։ Տես ինչ կարելի է անել։

Նավը խորտակվեց Ատլանտյանում, ցամաքից հարյուրավոր մղոններ հեռու։ Ռադիոլռությունը խախտելու նպատակով նրանց հիմնական խմբից ուղարկել էին դեպի հյուսիս֊արևելք և թողել մենակ։ Հավանաբար գերմանական սուզանավը մոտակայքում թրև էր գալիս, որ փրկվածներից մի երկու հոգու վերցնի հարցաքննելու։ Կամ էլ՝ որ փրկվածներին ժողովելու համար ուղարկված նավը գնդակոծի։ Սուզանավն ամեն վայրկյան կարող էր ջրի երես դուրս գալ, իր ահարկու իրանով ժայռի պես փշրելով ալիքները։ նրա շրջադիտակը երևի դաղում էր ջրի մակերեսը հենց մոտակայքում՝ ծովի կշռույթն ու թելադրանքը հաղթահարած երկրային էակի աչքի պես։

Գուցե նրա գայլաձկան նման ստվերը հիմա հենց իմ տակո՞վ է անցնում, կամ փայտացած ոտքերիս տակ, ասես բարձին, պառկած է ծովի աղի գրկում, մինչև անձնակազմը քնած է։ Փրկվածներն ով գիտի հենց քթիս տակ են՝ լաստով, նավակով, մակույկով կամ բեկորներից կառչած։ Մառախուղով ծածկված, մերոնք են սպասում՝ նրանք գոնե պահածո ունեն, եթե ոչ՝ խմիչք։

Նա նորից սկսեց ջրի մեջ պտույտներ անել, աչքերը կկոցելով առաստաղի պես կախված երկնքին, ապա պղտոր հայացքը դարձրեց շուրջբոլորը՝ գլուխներ կամ նավաբեկորներ փնտրելով։ Ոչինչ չկար։ Նավն անհետացել էր, ասես հսկա մի ձեռք մղոնանոց խորքից նրան մի ակնթարթում ցած էր քաշել։ Տակի մղոնը հիշելուց նրա դեմքն այլայլվեց ու սկսեց գոռալ․

― Օգնե՜ք․․․ գրողը տանի, անիծվե՜ս դու, հարամ լինի, ես քո․․․ Օգնությո՜ւն։

Խոսքերը վերածվեցին հեկեկոցի, նա սրթսրթաց՝ նավը հափշտակած սառը ձեռքը սկսեց սեղմել իրանը։ Նա դանդաղ զկռտաց լռության մեջ ու նորից սկսեց պտույտներ անել ծխացող կանաչ քաոսում։

Շրջանի մի կողմը մյուսից լուսավոր էր։ Ալիքները գլորվում էին դեպի այդ աղոտ փայլի ձախ կողմը, որի ուղղությամբ մշուշն անգամ ավելի անթափանց էր, քան՝ հակառակ։ Նա մնաց դեմքով դեպի լուսավոր կողմը ոչ թե որովհետև ինչ֊որ բան էր ակնկալում, այլ՝ որովհետև այն կոտրում էր շրջանի միօրինակությունը և ավելի ջերմ էր թվում։ Առանց իրեն հաշիվ տալու, նա սկսեց լողալ, ասես բացվող լույսի ուղղությունը բռնելն ինքնըստինքյան անխուսափելի լիներ։ Լույսի տակ ծովի ծուխն իրեղեն էր թվում։ Այն ընդհուպ քսվում էր ջրին, անհանգիստ բլրակների կատարների և իր միջև մնացող տարածքը շշի ապակու կանաչով լցնելով։ Ալիքներն անցնելուն պես նրանց մեջ դեռ մեկ֊երկու պահ կարելի էր նայել, բայց նրանք սոսկ ջուր էին՝ ոչ ջրիմուռ կար, ոչ՝ պինդ մի նշույլ, լողացող ոչ մի բան, բացի անընդհատ շարժվող կանաչ ջրից՝ սառը, համառ, ապուշ ջուր։ Ձեռքերը ստույգ էին, սև մոմլաթի թևերը նույնպես, ու նաև՝ շնչելու, հևալու ձայները։ Այդ ապուշությունն էլ էր ձայներ հանում՝ փսփսում, ծալվում իրար վրա, մանր կնճիռներով կարկաչում ականջի մոտ, հետո հանկարծ ֆսսոց էր գալիս, քրթմնջոց, մոլտոցներ ու կիսավարտ վանկեր լսվում, ու նաև՝ քամու հանդարտ շրշյունը։ Լուսավոր կողմում ձեռքերը կարևոր էին, բայց կառչելու ոչինչ չունեին։ Մաքառող, մեռնող մարմնի տակ սառը, անծայրածիր կակղությունն էր։

Խորության մտքից փորի մոտ քաշեց անկենդան ոտքերը, ասես նրանց օվկիանոսից կտրելով։ Նա ճկվեց ու օդ կուլ տվեց, ալիքի կատարին խոյանալով անդնդախոր ծովի վրա։ Բերանը բացվեց, որ գոռա լույսի կողմը։

Ու մնաց բաց։ Ապա ատամների շրխկոցով փակվեց, և ձեռքերը սկսեցին ջուր ետ հրել։ Նա մաքառեց առաջ։

― Հե՜յ, աստծո՜ւ սիրուն․․․ ես այստե՜ղ եմ․․․ ճիշտ ձեր քթի տակ, աջի՜ց․․․

Թափահարեց ձեռքերն ու ոտքերը, անշնորհք շուռումուռ գալով ջրի մեջ։ Ալիքը ծածկեց նրան, և նա մղվեց վեր, ջրից մինչև կուծքը դուրս թռչելով։

― Օգնությո՜ւն, օգնե՜ք։ Ջրում մարդ կա․․․ Աստվա՜ծ սիրեք։

Ոստյունի թափից նա նորից ընկղմվեց, բայց մագլցեց վեր, ու ալիքը գլխից թափ տվեց։ Որովայնի կրակը տարածվել էր, սիրտը մարմնով մեկ ցավագին ճիգով էր մղում մածուցիկ արյունը։ Լուսավոր բծից աջ մշուշի մեջ նավ կար։ Նա նավի քթից աջ էր ընկած, կամ էլ․․․ և այդ մտքից սկսեց փրփուր ծեծել․․․ կամ էլ՝ խելից ձախ, և նավը հեռանում էր։ Անգամ կատաղի շարժվելով, նա հասկացավ այդ մտքի անհեթեթությունը, քանի որ այդ դեպքում նավը քիչ առաջ անցած կլիներ կողքով։ Ուրեմն նավն իր կողմն էր գալիս և տեսանելիության օղակը պիտի կտրեր ճիշտ իր կողքին։

Կամ էլ կանգ էր առել։

Այդ մտքից ինքն էլ կանգ առավ և մնաց ջրին պառկած։ Նավն այդ աստիճան աղոտ էր երևում՝ խտացած խավարի պես մի բան, որ նա անկարող էր ոչ չափը դատել, ոչ՝ հեռավորությունը։ Հիմա նավն անշուշտ ավելի մոտ էր, քան առաջին անգամ տեսնելիս, և երևում էր, անգամ երբ նա ալիքների միջև էր մնում։ Նորից սկսեց լողալ, ամեն ալիքի կատարին գոռալով․

― Օգնությո՜ւն, մա՜րդ կա։

Բայց ո՞ր նավը կարող է այդքան ծուռ լինել։ Ավիակի՞րը։ Ամայի, լքված, ուր որ է խորտակվող ավիակիրը։ Այդ դեպքում այն վաղուց պիտի տորպեդային համազարկից կործանված լիներ։ Լքված զբոսանա՞վ։ Որ այդպես է, ուրեմն, մեծությունից ելնելով, «Թագուհիներից» մեկն էր, բայց ինչո՞ւ՝ ծուռ։ Արևն ու մշուշը հավասարակշռության մեջ էին։ Արևը լուսավորում էր մշուշը, բայց չէր խոցում այն։ Արևամուժի միջից ծառանում էր նավ֊ոչ֊նավի խավար ուրվագիծը այնտեղ, ուր միայն նավ կարող էր լինել։

Նա նորից սկսեց լողալ, հանկարծ զգալով իր մարմնի կատարյալ ուժասպառությունը։ Նավը տեսնելու առաջին, ցնծագին հրճվանքը կլանեց ամբողջ վառելիքը, և կրակն այժմ կրկին մարմանդ էր։ Նա խոժոռ լողում էր, թևերը սեղմելով ջրի մեջ, հայացքը կամարների տակից առաջ նետելով, ասես այն կարող էր իրեն խարսխել ապահովությանը։ Ուրվագիծը շարժվում էր՝ մոտենում, բայց ավելի հստակ չէր դառնում։ Նրա ստորոտում մեկ֊մեկ նավի կտրած ալիքի պես մի բան էր երևում։ Նա դադարեց նայել այդ կողմն ու շարունակեց մեկ լողալ, մեկ գոռալ, մարմնի վերջին ուժերը սպառելով։ Շուրջբոլորը շարունակ աճող, կողոպտել ջանացող կանաչ սաստկություն էր, նա պարուրված էր մուժով ու ցոլքով, աչքերի առջև կարմիր էր տրոփում՝ ի վերջո մարմինն անձնատուր եղավ ու փռվեց ալիքներին, և մութ ստվերը ծառացավ նրա վրա։ Սեփական պայքարի ձայների միջից նա լսեց փշրվող ալիքների աղմուկը։ Ապա գլուխը բարձրացրեց, և ահա՝ երկնքի մեջ մխրճված ժայռը, վրան ճախրող ճայով։ Նա ջրի մեջ վեր մղվեց ու տեսավ, թե ինչպես էր ամեն ալիք մի պահ սմքում, հետո վեր նետում փրփրած ձեռքն ու անէանում, ասես ժայռը նրան կուլ էր տվել։ Սկսեց լողալու շարժումներ մտածել, բայց արդեն գիտեր, որ մարմինն այլևս իրեն չի ենթարկվում։ Նրա ու ժայռի միջև մնացած ալիքի կատարը հարթվեց, տարակուսած փափկեց ու կտրուկ ցայտեց վեր։ Նա սուզվեց ու առանց գիտակցելու տեսավ, որ կանաչ ջուրն այլևս դատարկ չէ։ Դեղին ու դարչնագույն էր հայտնվել։ Անսանձ ջրի խենթ ու անձև քրթմնջոցի փոխարեն նա հանկարծակի շառաչ լսեց։ Հետո ընկղմվեց երգող աշխարհի գիրկը՝ ինչ֊որ մազմզուկներ սկսեցին հպվել դեմքին, հանկարծ նշմարվեցին քարի ու ջրիմուռների խառնաշփոթ մերձությունը վկայող մանրամասերը։ Դեմքին քսվեցին դարչնագույն շոշափուկները, ապա, կործանարար ցնցումով, նա բախվեց կարծրությանը։ Տարբերությունը կատարյալ էր, այն զգացվում էր մարմնի տակ, ծնկների ու դեմքի վրա, նա կարող էր մատները փակել վրան, մի պահ՝ անգամ կառչել դրանից։ Բերանն առանց կարիքի բաց էր մնացել, աչքերն էլ էին բաց՝ նա սևեռուն ու մտերիմ շփման մի պահ ապրեց դեմքին համարյա քսվող երեք խեցու հետ, երկուսը՝ փոքր, մեկը՝ մեծ։ Բայց և այնպես հեղհեղուկ խոնավության աշխարհից հետո այդ կարծրությունն ահարկու էր ու օրհասական։ Այն ոչ թե թրթռուն էր, ինչպես նավի իրանը կարող էր լինել, այլ՝ անողորմ ու խուճապազդու։ Աննպատակ գլորվող ջրի հազարավոր մղոններից հետո այն հանկարծակի գոտեմարտի էր բռնվում։ Նա զգաց, թե ինչպես է ինքը խեցիներից անջատվում ու հեռացվում, գլխիվայր շուռ տրվում, ու շպրտվում ջրիմուռների ու խավարի գիրկը։ Նա խճճվեց լպրծուն ճոպանների մեջ, բայց դուրս պրծավ։ Ապա նշմարեց լույսն ու մի բերան օդ ու փրփուր կուլ տվեց։ Նա տեսավ ժայռի պատառոտված եզրովն ի վեր ծառացող ջրափոշու սյուները, և Ատլանտյանի մեջտեղում ցցված ժայռի տեսքն այն աստիճան նրան ահաբեկեց, որ նա վայրի գազանի պես ոռնաց, շռայլելով օդի պաշարը։ Նա ընկղմվեց կանաչ անդորրի գիրկը, ապա նորից ետ մղվեց ու շպրտվեց մի կողմ։ Ծովը նրանով այլևս չէր խաղում։ Այն զսպել էր իր կատաղությունը և որսկան շան պես նրան հանդարտ ու զգույշ առաջ էր տանում։ Ոտնաթաթեին ու ծնկներին կարծր բաներ էին քսվում։ Ծովը նրան մեղմիկ ցած դրեց ու նահանջեց։ Նրա կուրծքը և դեմքը, ճակատի մի կողմը հպվում էր կարծրությանը։ Ծովը վերադարձավ ու քսմսվեց նրա դեմքին, լպստելով այն։ Նա շարժումներ մտածեց, որոնք չիրականացան։ Ծովը նորից հետ եկավ, և նա կրկին շարժումներ մտածեց, որոնք այս անգամ իրագործվեցին, քանի որ ջուրն իր վրա էր վերցրել նրա ծանրության մեծ մասը։ Կարծր բաների վրայով նա շարժվեց առաջ։ Ամեն ալիք նրան փոքր֊ինչ առաջ էր մղում։ Նա զգաց, թե ինչպես ծովը հոտոտեց իր ոտքերը, ապա՝ քիթը սեղմեց թևատակին։ Այն այլևս դեմքը չէր լպստում։ Առջևում մի պատկեր էր, որ զբաղեցնում էր կամարների տակի ամբողջ տարածքը։ Այն իմաստ չուներ։ Ծովը նորից հպվեց նրա թևատակին։

Նա անշարժ պառկած էր։

2

Պատկերը սպիտակ ու սև էր, բայց մեծ մասամբ՝ սպիտակ։ Այն երկշերտ էր, մեկը մյուսի հետևից, ամեն աչքի համար՝ առանձին։ Նա ոչ մտածում էր, ոչ՝ շարժվում, մինչև պատկերը փոքր֊ինչ փոխվեց ու աննշան ձայներ հանեց։ Այտի տակի կոշտուկները սկսեցին նեղել։ Դրանք այլևս չէին ճնշում, այլ, խտացած ցավի կղզյակներով, այրում էին առանց ջերմության։ Ատամնացավի քինոտ համառությամբ դրանք ի մի էին բերում նրան, կազմակերպում որպես հավաք մի էակ։

Բայց և այնպես ցավը չէր, և ոչ էլ՝ սպիտակ ու սև պատկերը, որ առաջինը նրան կյանքի կոչեցին, այլ՝ ձայները։ Չնայած ծովը նրան խնամքով էր վերաբերվել, այլուր այն շարունակում էր մռլտալ, ոռնալ ու պոռթկալ։ Քամին նույնպես, կամակատար ջրից տարբեր դիմակայելու առարկա ստանալով, սվսվում էր ժայռի շուրջն ու ֆշշում ճեղքերում։ Այդ ձայների հանրագումարը տալիս էր մի լեզու, որը մխրճվում էր խավար, անտարբեր գլխի մեջ ու հավաստիացնում, որ գլուխն ինչ֊որ տեղ գոյություն ունի․․․ մինչև որ քամու ու ջրի ձայների վրայից հնչած ճայի ճիչը խարխափող գիտակցությանն ազդարարեց՝ ուր էլ որ լինես, այստե՛ղ ես։

Նա հանկարծակի հայտնվեց այդտեղ, դիմանալով ցավին ու ընդհուպ հաղորդակցվելով մարմինը պահող կարծրությանը։ Նա վերհիշեց աչքերը գործածելու ձևն ու տեսողության երկու դաշտերն իրար բերեց այնպես, որ պատկերները ձուլվեցին և հեռավորություն տվին լաքարերը դեմքի մոտ էին, սեղմվելով նրա այտին ու ծնոտին։ Դրանք սպիտակ կվացից էին, ողորկ ու կլորավուն, կարտոֆիլաձև։ Դրանց սպիտակությունն ընդգծվում էր դեղին բծերով ու մուգ նյութի հատիկներով։ Դրանց հետևում ավելի սպիտակ մի բան կար։ Նա առանց հետաքրքրության ուսումնասիրեց այդ, նշմարելով գունատ ծալքերը, եղունգների կապտած հիմքերն ու մատների ծայրի կնճռոտվածությունը։ Առանց գլուխը շարժելու, նա մոմլաթն ի վեր հետևեց թևքի գծին մինչև ուսի սկզբնավորումը։ Աչքերը վերադարձան գլաքարերին ու սկսեցին ծուլորեն դիտել, ասես վերջիններս ուր որ է պիտի մի բան ձեռնարկեին, որը նա ակնկալում էր առանց որոշակի հետաքրքրության։ Ձեռքը չէր շարժվում։

Գլաքարերի արանքում ջուր էր հայտնվում։ Այն թեթևակի շարժում էր դրանց, մի պահ դադար առնում ու նորից ներս ծծվում, մինչև գլաքարերը կտկտում էին ու խշխշում։ Ջուրը լվանում֊իջնում էր մարմնով մեկ ու կամացուկ ձգում գուլպայավոր ոտնաթաթերից։ Ջրի վերադառնալուն պես նա նորից նայեց գլաքարերին, և այս անգամ ծովի վերջին ճիգը լցրեց նաև բաց մնացած բերանը։ Դեմքի արտահայտությունն անփոփոխ, նա սկսեց մարմնով մեկ սրթսրթալ։ Գլխի միջից թվում էր, որ սրթսրթում են գլաքարերը, քանի որ սպիտակ ձեռքը դողում էր մարմնին համաչափ։ Դեմքի տակի գլաքարերը շարունակում էին համը հանել։

Գլխում ներս ու դուրս անող պատկերները նրան չէին անհանգստացնում, որովհետև փոքր էին ու հեռավոր։ Կանացի սպիտակ ու մանրամասն մի մարմին էր, տղայի մարմին, տոմսարկղ, նավը, կամրջակ, նեոնե գրությամբ հեռավոր երկինքը կտրող հրահանգ, տախտակամած տանող աստիճանի ծայրին խոնարհ կանգնած բարձրահասակ ու նիհար մի մարդ, կար նաև պուլիկի նավաստու պես ծովում կախ տրված մարդը։ Նախապատվություն չէին ստանում ոչ գլաքարերը, ոչ՝ պատկերները։ Երբեմն մեկն էր գերիշխում, երբեմն՝ մյուսը։ Ամեն մի առանձին գլաքար որևէ պատկերից մեծ չէր։ Երբեմն պատկերը զբաղեցնում էր մի ամբողջ գլաքար, ասես այն մի ուրիշ աշխարհի կամ այլ չափման մեջ բացվող լուսամուտ լիներ։ Երբեմն, բարձրաձայն հրահանի պես, երևում էին նաև խոսքերն ու ձայները։ Նրանք ոչ թրթռում էին, ոչ՝ անհետանում։ Գոյանալով, նրանք գլաքարերի պես շարունակում էին մնալ որպես կարծր, հարատև իրեր։ Դրանցից ոմանք գանգի ներսում էին, հոնքերի կամարի ու քթի ստվերի տակ։ Դրանք ճիշտ այրող կոշտուկների վրա գտնվող անորոշ խավարի մեջ էին։ Առաջ նայելով, կարելի էր տեսնել դրանցից այն կողմ։

Նրա մարմինը մի նոր սառնություն համակեց։ Հագուստի պարույրների միջև այն դանդաղ սողում էր մեջքովն ի վար։ Մարմանդ կրակի պես այրողը օդն էր։ Հազիվ էր նա այդ նկատել, երբ վերադարձող ալիքը խեղդելով լցրեց բերանը, ընդհատելով սրթսրթալու կշռույթը։

Նա սկսեց փորձեր անել։ Հայտնաբերեց, որ կարող է վեր քաշել մի ոտքը, ապա՝ մյուսը։ Ձեռքը վեր սողաց գլխի վրա։ Նա կշռադատեց, որ հակառակ կողմում մի տեղ ևս մի ձեռք պիտի լինի, և դրան լուր ուղարկեց։ Ապա գտավ այդ ձեռքն ու ափը շարժեց։ Մատներն առայժմ տեղում էին, ոչ թե որովհետև շարժվում էին, այլ՝ որովհետև սեղմելիս նրանց փայտացած ծայրերը հպվում էին անտեսանելի գլաքարերին։ Նա մոտ քաշեց ձեռքերն ու ոտքերը և սկսեց լողլու շարժումներ անել։ Ցրտի սարսուռներն օգնում էին։ Շնչառությունն արագացավ, սիրտը սկսեց տրոփել։ Անկապ պատկերներն անհետացան, մնացին միայն լաքարերը, նրանց ձայնն ու սրտի բաբախոցը։ Նա մի արժեքավոր միտք ունեցավ, արժեքավոր ոչ թե իր պիտանիությամբ, այլ՝ որովհետև այն ետ էր ընծայում իր անհատականության մի մասնիկը։ Նա բառեր կազմեց միտքն արտահայտելու համար, բայց դրանք չհաղթահարեցին ատամների անջրպետը։

Երևի Յուպիտերի վրա ես սրա պես ծանր կլինեի։

Հետո միանգամից տիրացավ իրավիճակին։ Հասկացավ, որ իր մարմինը ճիշտ առաջվա չափ է կշռում, որ ինքն ուժասպառ է, որ փորձում է վեր մագլցել գլաքարերի փոքրիկ լանջով։ Նա դեմքի ակոսները հեռացրեց դրանք դրոշմած գլաքարերից ու ծնկները ետ հրեց։ Ատամներն իրար բախվեցին ու կրճտացին։ Նա այնպես ձևեց կրծքավանդակի ծավալումն ու մարմնի դողը, որ դրանք չխանգարեն իր արճճաքարշ առաջընթացին։ Նա զգաց, թե ինչպես ամեն հերթական ալիք ոտքերն ի վար ավելի ու ավելի ցած է ավարտվում։ Անկարող լինելով շարունակել, նա շնչակտուր դադար է առնում, սպասելով, որ աշխարհն իր տեղն ընկնի։ Ջուրն այլևս ոտքերին չէր քսվում։

Ձախ ձեռքը՝ ծպտվածը, հպվեց մի բանի, որը չկտկտաց և տեղի չտվեց։ Նա գլուխը պտտեց և կամարի տակից վեր նայեց։ Դեմքի առջև դեղնամոխրագույն ինչ֊որ բան կար։ Այն չեչոտ էր ու ծակոտկեն ու տեղ֊տեղ ծածկված էր կարմիր դոնդողների պատառներով։ Խեցիների դեղին կոնաձև վրանները կառչած էին ամեն անցքից։ Դրանցից կախված էին ջրիմուռների դարչնագույն տերևներն ու կանաչ թելերը։ Ներքևում սպիտակ գլաքարերը դեմ էին առնում մի մուգ խոչընդոտի։ Ամեն ինչ պատված էր ջրի բարակ փայլուն թաղանթով, որը կաթկթում էր, փոքրիկ թրթռուն լճակներ կազմում, կամ ջրիմուռներով ծորում ցած։ Նա սկսեց գլաքարերի վրա շուռ գալ, մեջքը դեմ տալով ժայռին ու ոտքերը վեր քաշելով։ Վերջապես առաջին անգամ տեսավ դրանք՝ հեռավոր ուրվագծեր, սպիտակ ծովային գուլպաների պատճառով բրդոտ ու հաստ։ Նա անձի մի մասնիկ էլ վերագտավ։ Ձախ ձեռքը բերելով ականջի տակ, սկսեց ուժ տալ։ Ուսը մի փոքր բարձրացավ։ Նա ետ հրեց ոտքերն ու ձեռքերը քաշեց։ Մեջքը սկսեց հենվել անկյունին, որից ջուր էր կաթում։ Գլուխը բարձրացավ։ Նա երկու ձեռքով բռնեց մի ազդրն ու այն մոտ քաշեց կրծքին, ապա՝ մյուսը։ Նա մարմինը հարմարացրեց անկյանը և ծնկների վրայով ցած նայեց գլաքարերին։ Բերանը նորից բաց էր։

Ի վերջո գլաքարերն այնքան էլ շատ չէին։ Ժայռի ստվերի տակ նրանց զբաղեցրած եռանկյունու կողմերը հազիվ մարդու երկայնքի չափ լինեին։ Նրանք կարծր էին ու լցնում էին ժայռի պատերի միջև գոյացած խոռոչի հատակը։

Նա հայացքը գլաքարերից կտրեց և սկսեց ուսումնասիրել ջուրը։ Արձակ ծովի համեմատ ջուրը համարյա հանդարտ էր՝ պատճառն այն ժայռն էր, որի կողքով նրան քշել֊բերել էին ալիքները։ Նա արդեն տեսնում էր այդ ժայռը։ Այն նույն նյութից էր, ինչ որ այս մեկը՝ խեցիների ու փրփուրի շնորհիվ մոխրադեղնագույն։ Ալիքները դեմ են առնում այդ ժայռին, ու չնայած նեղուցի երկու կողմում ծովը շարունակում էր մոլեգնել, երկու ժայռի միջև մաքուր կանաչ ջրի մի քանի մետր էր մնում։ Ժայռից այն կողմ արևի հեղհեղուկ լույսը պատճենող ծովի ծխացող տարածքն էր միայն։

Նա թողեց, որ աչքերը փակվեն և անուշադրության մատնեց նրանց տակ իսկույն հայտնված տարափոփոխ պատկերները։ Մտքի դանդաղ շարժումը կենտրոնացավ մի գաղափարի վրա։ Մարմնի մեջ թույլ, համարյա մարող կրակ կար, որը դեռ անհավատալիորեն ծխում էր ի հեճուկս Ալտանտյանի։ Նա գիտակցաբար մարմինը ծալեց այդ կրակի շուրջն ու սկսեց այն խնամել։ Կրակը կայծի չափ էլ չկար։ Անիմաստ բառերի ու պատկերների հոսքը շարունակվում էր։

Քամու հետ վերևից իջավ ծովային թռչունի երկար ճիչը։ Նա ուշադրությունը կայծից շեղեց և կրկին բացեց աչքերը։ Այս անգամ ինքնությունն այն աստիճան էր գտնվել, որ նա ի վիճակի էր տեսածն ընկալել ամբողջությամբ։ Առջևի լուսավոր պատկերը երկու կողմից շրջանակում էին ժայռի մութ պատկերը։ Դիմացի ժայռին արև էր ընկնում, խաղալով շուրջը գլորվող ալիքների բարձրացրած ջրափոշում։ Նա գլուխը թեքեց և նայեց վեր։

Խեցիներից և ջրիմուռներից վեր ժայռի պատերն ավելի ողորկ էին և գնալով իրար էին միանում։ Վերևում լույս թողնող մի բացվածք կար, որի մեջ ամպի պես մի բան էր երևում։ Մինչ նա նայում էր, բացվածքի վրայով մի ճայ սպրդեց, քամու մեջ ճչալով։ Վեր նայելու ճգիը ցավ էր պատճառում, և նա դարձավ իր մարմնին, զննելով մոմլաթի ու քեչայի տակի ելուստները, որ իր ծնկներն էին։ Ապա մոտիկից նայեց մի կոճակի։

Բերանը բացուխուփ արեց, ձայներ հանելով։ Նա ձայները վերադասավորեց, վերածելով երերուն խոսքերի․

― Ես քեզ գիտեմ։ Քեզ Նաթանելն է կարել։ Ինքս էի խնդրել։ Ասեցի լավ պատրվակ կլինի նրան տախտակամածից ազատել, որ մի քիչ շունչ քաշի։

Աչքերը նորից փակվեցին։ Նա անվարժ շոշափեց կոճակը։

― Էս բաճկոնը որ ունեցա, դեռ շարքային էի։ Նաթանելից առաջ կոճակները Լաֆթին էր կարում։

Գլուխն ընկավ ծնկներին։

― Գիշերային հերթապահությունն էր պատճառը։

Խռմփոցն ընդհատեց պատկերների շարանը։ Դողը թուլացել էր, բայց և այնպես կլանում էր թևերի ուժը, և նրանք ի վերջո ծնկներից ցած ընկան ու փռվեցին գլաքարերին։ Գլուխը ցնցվում էր։ Խռմփոցների ընդմիջումներում գլաքարերը ցավեցնում էին գարշապարը, մեջքի ցավն ավելացավ, երբ ոտքերը դանդաղ սողացին ցած։ Պատկերներն այն աստիճան խառնիճաղանջ էին, որ հաջողությամբ կարող էին ավերել և՛ ինքնությունը, և՛ առկայծող կրակը։ Դժվարությամբ դրանց միջև խուսանավելով, նա կոպերն իրարից անջատեց և նայեց դուրս։

Ներքևում, ջրի գալուն պես, օրորվում էին գլաքարերը։ Ավելի վեր նրան փրկած ժայռը փրփրում էր ալիքների ոստյուններից։ Դրսում ցերեկային պայծառություն էր, բայց ժայռի խոռոչը նամոտ էր ու հոտած՝ նավահանգստի արտաքնոցի պես։ Նրա բերանը բադի ձայներ հանեց։ Մտքում կազմված բառերը հետևյալն էին․ «Ո՞ր գրողի ծոցն է էս անիծյալ ժայռը»։ Սակայն դա կարող էր վտանգել նրա վիճակը, վիրավորական լինելով մութ խոռոչի համար, և կոկորդի մեջ նա բառերը փոխեց։

― Էս ո՞ւր եմ ընկել, անտեր մնամ։

Մենավոր մի ապառաժ, լեռնաշղթայի ծերպ, խորտակված աշծարհի հինավուրց, ծնոտի միակ ատամը՝ ով գիտի քանի՜ մղոն ցամաքից հեռու։ Նա համակվեց հոռի մի զգացումով՝ ոչ թե ջրի միջի առաջին պահերի խուճապահար հոգեվարքը, այլ՝ խորը և համընդհանուր մի սարսափ նրան մղեց բթացած մատներով կառչել ժայռից։ Նույնիսկ կիսով չափ վեր կացավ և սեղմվեց ջրիմուռների ու դոնդողների մնացորդներին։

Մտածի՛ր, բո՛ւթ, մտածի՛ր։

Մառախլապատ ծովի հորիզոնը չէր հեռանում, ջուրը ցատկում էր ժայռից ցած, գլաքարերն օրորվում էին։

Մտածի՛ր։

Նա պպզեց, հայացքը հառած ժայռին, անշարժ, բայց շարունակ սրթսրթալով։ Նշմարեց, թե ինչպես, արտաքին ժայռին բախվելով, սանձվում էին ալիքները, խոռոչի առջև թողնելով լոկ անքեն ճողփացող ջուրը։ Նա դանդաղ հարմարեցրեց մարմինը նույն անկյունում։ Կայծը չէր մարել, սիրտը հոգում էր նրա պետքերը։ Նա հայացքը հառեց դրսի ժայռին, որը համարյա չէր երևում։ Պակասում էր անունը։ Անունը քարտեզի վրա էր, Ատլանտյանի մեջտեղում, արտառոց մեկուսության մեջ, այնպես որ քամին ու եղանակը որոշ չափով ծաղրելու ընդունակ նավաստիները ժայռը կատակի էին վերածել։ Նա տեսավ, թե ինչպես հածանավի նավավարը նավապետի հետ միասին կռացել են քարտեզի վրա, իրեն էլ տեսավ, որպես նավավարի զգաստ կանգնած օգնական, մինչ նրանք իրար քմծիծաղ էին տալիս։ Նավապետը ծիծաղեց, ու իր դարթմուտյան առոգանությամբ ասաց․

― Ըստ իս այդ անունը համարյա դիպուկ էր։

Ինչ էլ որ լիներ, համարյա դիպուկ էր։ Դե գնա ու համարյա դիպուկի վրա սթրվի Հեբրիդներից չգիտես ինչքան հեռու։ Եվ ո՞ւմ էր պետք կայծը, եթե այն պիտի տեղի տար զավեշտական մեկուսացման ճնշման տակ։ Նա խոսքերը թքեց նավապետի պատկերի վրա․

― Վիճակս առաջվանից մի բանով լավ չի։

Նա ժայռն ի վար ցած սահեց, ոսկորները ծռելով։ Գլուխն ընկավ ճիշտ անկյան հիմքում։ Սկսեց խռմփալ։

Սակայն ներսում, որի համեմատ խռմփոցն արտաքին էր, նրա գիտակցությունը շարունակում էր շարժվել ու տնտղել պատկերներն ու հայտնությունները, իր վանդակն անդադար զննող գազանի պես։ Այն մերժում էր կանանց մանրամասն մարմիններն ու խնամքով դասավորում ցաքուցրիվ բառերը, անտեսելով ցավը և մարմնի համառ դողը։ Այն միտք էր փնտրում։ Վերջապես գտավ, ավելորդություններից զտեց, վերցրեց և մարմնի ընձեռած զորությունը գործածեց մտքին ուժ ու կարողություն հաղորդելու համար։

Ես ողջամիտ եմ։

Խռմփոցների տակ սև անզգայության մի միջոց անցավ։ Ապա աջ ձեռքը, հնազանդվելով հրահանգին, սկսեց տնտղել մոմլաթե բաճկոնը, բացեց գրպանի կափույրն ու ներս սողաց։ Մատները ճոպանին ամրացված ծալովի մի դանակ գտան և մնացին ներսում։

Աչքերը բացվեցին, հոնքերի կամարով շրջանակի մեջ առնելով կանաչ ծովը։ Որոշ ժամանակ աչքերը նայում էին, տպավորություններ ծծելով՝ առանց տեսնելու։ Հանկարծ մարմինը վեր թռավ։ Կայծը թեժացավ, ամբողջ իրանը պրկվեց, ճկվեց, ձեռքը գրպանից դուրս թռավ ու կառչեց ժայռից։ Աչքերն անթարթ առաջ էին նայում։ Մինչև աչքերը նայում էին, ալիքը ծածկեց դիմացի ժայռը հնարավոր դարձնելով տեսնել խորքի դարչնագույն ջրիմուռները։ Ոտքերի տակ գլաքարերով ֆշշաց փրփուրի շերտը։

Փրփուրը ներս ծծվեց, գլաքարերն ատամների պես կրճտացնելով։ Ալիքն ալիքի հետևից նա դիտում էր, թե ինչպես փրփուրի ամեն պոռթկում ավելի ու ավելի գլաքարեր էր ընդգրկում, հետ դառնալիս տեսադաշտում պակասը թողնելով։ Դիմացի ժայռն այլևս անջրպետ չէր, այլ՝ սոսկ ձևական պատնեշ։ Խոռոչը գնալով ավելի ուղղակի էր կապվում ծխացող կանաչ ծովի անողոք առաջընթացին։ Նա ջրից ետ ընկրկեց ու դարձավ դեպի ժայռը։ Կաթկթող ջրիմուռներով, տաղտուկ ու անմիտ խեցիներով ու դոնդողներով բնակեցված խավար, արտաքնոցակերպ խոռոչը լուսնի արտոնությամբ ցամաք էր դառնում լոկ օրական երկու անգամ։ Այն ապահովության պատարանք էր ստեղծել, սակայն իրականում ծովի որոգայթ էր, նույնքան խորթ շնչավոր կյանքին, որքան նախորդ գիշերվա հեղհեղուկ տարերքն ու ուղղաձիգ մղոնը։

Ճայը ճչաց նրա հետ միասին, և նա ուշքի եկավ։ Գլուխը հենելով ժայռին, նա սպասեց, որ սիրտը հանդարտվի։ Փրփուրը քսվեց ոտքերին։ Կանգնելու համար շատ քիչ տեղ էր մնացել, իսկ այն գլաքարերը, որոնց նա կառչել էր ցամաք շպրտվելիս, հիմա կանաչ էին ու դեղին թռվռուն ջրի կես մետրանոց խորքում։ Նա նորից շրջվեց ժայռի կողմն ու բարձրաձայն ասաց․

― Վերև՛։

Նա նայեց շուրջը, հենակետեր փնտրելով։ Ելուստների ընտրությունը բավական մեծ էր։ Նրանց թաց ուրվագծերի դիմաց ձեռքերը տկար էին ու լպրծուն։ Մի պահ նա, ժայռին հենված, հավաքագրում էր մարմնի վերջին ուժերը։ Ապա աջ ոտքը վեր քաշեց ու դրեց մոխրաման հիշեցնող բացվածքի մեջ։ Մոխրամանը եզր ուներ, բայց՝ ոչ սուր, և ոտքը ոչինչ չզգաց։ Նա դեմքը մամռոտ պատից հեռացրեց ու ուժ տվեց, մինչև որ աջ ոտքն ուղղվի։ Ձախ ոտքը ճոճվում ու դեսուդեն էր բախվում։ Նա ձախն էլ հարմարեցրեց մի ելուստի ու մնաց խաչված, գլաքարերից ընդամենը մի քանի մատնաչափ բարձր։ Նա նայեց դեմքի առջև, անկյունը պատած, քարացած կաթիլներին, ասես նախանձելով նրանց անդորրին։ Ժամանակը կաթիլ֊կաթիլ անցնում էր։ Տեսադաշտը նորից կիսվեց։

Ներքևում անձավի վերջին գլաքարերը խշխշալով անձնատուր եղան ջրին։ Փրկագոտու վրայով, մոմլաթե բաճկոնի բացված փեշի միջով նա նայեց անկյան տակի թաց գլաքարերին։ Տեսավ իր հաստ գուլպաները և մտովի ոտքերը տեղադրեց նրան մեջ։

Երանի՜ կոշիկները հանած չլինեի։

Նա զգուշորեն փոխեց աջ ոտքի դիրքն ու ձախ ծունկը շտկեց, ծանրությունը տեղափոխելով նրա վրա։ Ոտքերը զարմանալի խտրություն էին ցուցաբերում։ Նրանք հրաժարվում էին ընկալել քարը, եթե այն սուր չէր։ Ոտքերը նրա մասն էին դառնում միայն այն դեպքում, երբ ցավ էին պատճառում կամ երևում էին։

Հերթական ալիքը հասավա անկյանը և չլմփաց ճիշտ դրա գագաթում, ոտքերի ու փրկագոտու արանքով ջրափոշին ցայտելով նա դեմքին։ Նա ձայն հանեց և նոր միայն հասկացավ, թե ինչ ստվար մսեղեն հավելում է քարշ տալիս իր հետ։ Ձայնը ծագեց կոկորդում, կլթկլթաց ու լռվեց։ Բերանը անմասն էր, բայց՝ բաց։ Ծնոտը թուլակամ ընկած էր բրեզենտի կոշտ օձիքին։ Կլթկլթոցը սաստկացավ, և նա ատամները չրխկոցով իրար բերեց։ Խոսքերը գալարվեցին ատամների ու վերևի սառած շրթունքի արանքով․

― Ոնց որ մեռել։

Նոր ալիքը կրկին փոշի ցանցեց նրա դեմքին։ Նա սկսեց մագլցեց։ Խորդուբորդ մակերեսով վեր սողաց այնքան, մինչև որ խեցիներն ու միդիաները վերացան և ժայռից այլևս ոչինչ չէր կառչում, բացի իրենից ու ջրիմուռների աննշան կանաչ մնացորդներից։ Ամբողջ ընթացքում քամին նրան ծեփում էր պատին, իսկ ծովը խառնաշփոթ ձայներ էր հանում։

Անձավը գնալով նեղանում էր, մինչև որ նրա գլուխը դուրս ցցվեց վերևի անցքից, որը մարմնից առանձնապես լայն չէր։ Նա երկու կողմից պնդացրեց արմունկները և վեր նայեց։

Անձավի ամենանեղ մասից վեր ժայռը դեմքի առջև ձագարաձև լայնանում էր։ Ձագարի պատերը բավականաչափ հարթ էին, համենայն դեպս սոսկ շփման ուժով մարմինը չէին պահի։ Նրանք կտուրի պես բարձրանում էին դեպի ժայռի կատարը։ Դեմքից մինչև ձագարի վերին եզրն ընկած հեռավորությունը մոտ երկու մարդաբոյ կլիներ։ Նա սկսեց դանդաղ պտտել գլուխը, բնվելու տեղ փնտրելով, բայց ոչինչ չգտավ։ Ճանապարհի կեսին մի փոքր փոս կար, բայց չափից սաղր՝ բռնվելու համար։ Նրա ողորկ եզրն ապահով չէր թվում մատների համար։

Անձավի ներսից շրմփոց եկավ։ Անկյան մեջ ջրի արդեն ստվար զանգված լցվեց, պոռթկաց ու քաշվեց հետ։ Փրկագոտու վրայով նա աչքի տակով նայեց ցած, ոտքերի միջև։ Գլաքարերի աղոտ պատկերը մի պահ մաքրվեց, ապա նոից չքացավ կանաչ ջրի ներխուժման տակ։ Մարմնի ու ժայռի միջև ջրափոշի ցայտեց։

Նա վեր քաշվեց և գոտկատեղից վեր պառկեց ձագարի լանջին։ Ապա ոտքերով գտավ արմունկների օգտագործված անցքերը։ Ծնկները դանդաղ շտկվեցին, մինչև նա, շունչը կտրվելով, աջ ձեռքը պարզում էր առաջ։ Մատները հասան ու կառչեցին փոսի հարթ եզրից։

Նա մի ոտքը հենակետից պոկեց և ծունկն առաջ հրեց։ Ապա վեր քաշեց նաև մյուսը։

Նա մնաց անցքից քիչ վեր կախված, ապավինելով մի ձեռքին ու շփմանը։ Սակայն մատները թրթռացին ու տեղի տվեցին, սայթաքելով փոսորակի եզրից։ Մարմինը ցած սահեց և նորից հայտնվեց անցքի վրա։ Մնաց պառկած, աջ ձեռքը վեր պարզած ու ոչինչ չտեսնելով։

Ծովը հափշտակում էր անձավը։ Մի քանի վայրկյանը մեկ ներքևից լսվում էր ալիքի շրմփոցն ու նահանջի ձայնը։ Ջրի ծանր կաթիլներն ընկնում էին դեմքի առաջ ու ցած գլորվում ձագարի լանջով։ Հերթական մի ալիք ուժգին պոռթկաց, ջրով ողողելով նրա ոտքեը։ Նա դեմքը ժայռից բարձրացրեց և գոտեմարտեց անհանզանդ մկանների հետ։

― Ոնց որ խեցի։

Որոշ ժամանակ մնաց անցքի վրա կքված։ Անկյունում այլևս գլաքարեր չէին երևում։ Ջրափոշու ցայտումների ընդմիջումներում մնացել էր լոկ դրանց երերուն հուշը։ Ապա դա էլ չքացավ ժայռի հետ միասին, և հաջորդ պոռթկումից նա ոտքից գլուխ հեղեղվեց ջրով։ Ապա գլուխը թոթափեց ու հայացքը հառեց ցած, ասես ջուրը կարևորություն չունենար։

Գոռաց․

― Ոնց որ խեցի՜։

Նա ոտքերը ցած դրեց ու հենակետ փնտրեց, վճռաբար իջնելով ներքև, ջրի ասպատակնումներից ծեփվելով պատին։ Ամեն ալիքից նա շունչը պահում ու դուրս էր թքում բերանը լցված ջուրը։ Ջուրն այլևս սառը չէր, բայց հուժկու էր։ Ինչքան նա մոտենում էր գլաքարերին, ջրի հարվածն այնքան ուժեղանում էր, ետ գնալուց ամեն անգամ նրան ցած քաշելով։ Նա հենակետը կորցրեց ու վերջին մի քանի մատնաչափը վայր ընկավ, և ալիքն իսկույն ևեթ նրան հափշտակեց, անգթորեն բախելով անկյանն ու փորձելով ետ պոկել։ Երբ նա կանգնեց, ալիքների ընդմիջումներում ջուրը հասնում էր ծնկներին, իսկ գլաքարերը ոտքերի տակ տեղի էին տալիս։ Նա չորեքթաթ ընկավ, և մնաց հետևից հարձակված կանաչ զանգվածի տակ, որը, բախվելով անկյանը, ջրափոշու ծառով մագլցեց վեր։ Նա խցկվեց անկյունն ու երկու ձեռքով կառչեց պատերից։ Ջուրը ձգտում էր նրան անկյունից պատռել, բայց նա տեղի չէր տալիս։ Նա հանեց իր դանակն ու սայրը բացեց։ Ապա ցած իջավ, և աչքերի առաջ իսկույն հայտնվեցին ջրիմուների հեղհեղուկ պատկերները։ Ծովի շառաչը սմքեց և վերածվեց ականջների միջի գվվոցի։ Քիչ անց նա ոտքի կանգնեց, ձեռքին երկու խեցի, դանակը մնաց կախված։ Ծովը նրան ցած գցեց ու գլխիվայր շուռ տվեց։ Նա գտավ պատն ու կառչեց դրանից, որ ջրի հետ չքշվի։ Ամեն ալիքից հետո բերանը լայն բացած օդ էր կուլ տալիս, ասես տարածություն շահելով։ Երբ պատերում հարմար անցքեր գտավ, ծովի պոռթկումը նրան վեր մղեց, և այս անգամ նրա ճիգերի նպատակն էր հենակետը ձեռքից բաց չթողնելը և մնալ ներքևում։ Ամեն ալիքից առաջ նա սեղմվում էր պատին, որ ջրի հետ չքշվի֊գնա։ Նրա բարձրանալու հետ մեկտեղ ծովը կորցրեց իր կապարե թափը, բայց միևնույն ժամանակ ավելի քինոտ ու հիշաչար դարձավ։ Ջուրը սկսեց քաշքշել հագուստը, խփել ամորձիքին, բրեզենտի փեշերը վեր թռցնել։ Ներքև նայելիս, ջուրը շփում էր ուղիղ նրա դեմքին, կամ հարվածում փորին ու նրան վեր մղում։

Նա հասավ անցիքն ու խցկվեց վեր։ Ապա, ջուրն իջնելուն պես, աչքերը բացեց ու շունչ քաշեց, մինչև փրփուրը դեմքով ցած էր ծորում։ Մի մազափունջ ծեփվել էր ճիշտ քթարմատին, և նա տեսավ դրա ծայրը՝ կրկնակի պատկերմամբ։ Նոր հորփանքը հարձակվեց ու ջրվեժ դառած անցավ, բայց նա մնաց տեղում, անձավի ամենանեղ մասում սեփական կշռով լռված, մարմնով մեկ դողալով։ Նա գոտկատեղից վեր պառկեց ձագարի լանջին ու սկսեց ոտքերը շտկե։ Դեմքը քարի վրայով սահեց վեր, մինչև հաջորդ հեղեղը նրա վրայով գլորվեց ցած։ Նա քրքեց բաճկոնի ծալքերը, մի խեցի հանեց ու գոտկատեղի մակարդակին կպցրեց քարին։ Ջուրը նորից եկավ ու գնաց։ Նա դանակի կոթով թխկթխկացրեց խեցու պատյանին։ Խեցին թեթևակի մի կողմ սահեց ու սոսնձվեց ժայռին։ Ջրի նոր զանգվածը մարդուն ու խեցին միասին սեղմեց լանջին։

Ոտքերն ուղիղ էին ու քարացած, բայց աչքերը փակ էին։ Աջ ձեռքը գլխի վրա բարձրացնելով, նա սկսեց շոշափել և ի վերջո գտավ կառչելու համար չափից դուրս ողորկ փոսորակը։ Ձեռքը վերադարձավ, դիմակայեց ջրհեղեղին, ու սկսեց տնտղել բրեզենտը։ Երբ այն սկսեց նորից վեր բարձրանալ, մատները ևս մի խեցի էին սեղմում։ Մարդը նայում էր քթի տակի ժայռին, բայց՝ առանց հետաքրքրության։ Կենսուժի ամբողջ պաշարն անմնացորդ կենտրոնացած էր վեր սողացող աջ ձեռքի մեջ։ Ձեռքը գտավ ողորկ փոսորակն ու խեցին խցկեց մեջը։ Մարմինը փոքր֊ինչ վեր ձգվեց և մնաց այդպես, սպասելով ջրի վերադարձին։ Երբ հորձանքն անցավ, ձեռքը հետ եկավ, վերցրեց դանակը և, վեր գնալով, սկսեց կուրորեն թխկթխկացնել ժայռին։ Վերջապես փայտացած մատները խեցին գտան և դանակի կոթով հարվածեցին պատյանին։

Նա դեմքը թեքեց, դիմացավ ևս մի ալիքի և մռայլ նայեց գլխավերևի խեցուն։ Ձեռքը բաց թողեց դանակը, որը թխկթխկոցով սահեց ցած ու կախվեց գոտկատեղի մոտ։ Նա վերցրեց փրկագոտու պտուկն ու պտտեց֊բացեց կափարիչը։ Օդը դուրս մղվեց, և մարմինը ձագարի մեջ փոքր֊ինչ տափակեց։ Նա գլուխն իջեցրեց ուսին ու մնաց անշարժ։ Բերանի առջև ժայռի թաց մակերեսի աղոտ պատկերն էր, որը պարբերաբար ջնջվում էր ջրի հերթական վիժումից։ Ժամանակ առ ժամանակ չխկչխկում էր կախ տրված դանակը։

Նա նորից շրջեց դեմքը և վեր նայեց։ Մատները փակվեցին խեցու վրա։ Աջ ոտքը սկսեց շարժվել։ Ոտքի մատներն անձկագին փնտրում էին առաջին խեցին, ինչպես մինչ այդ ձեռքեինը՝ երկրորդը։ Նրանք խեցին չգտա, բայց ծունկը գտավ։ Ձեռքն իջավ ցած ու ոտքը վեր քաշեց։ Փայտացած դեմքի տակ գռմռացող կերպարը խեցին ընկալեց որպես ծնկի միջի ցավը։ Ատամներն իրար միացան։ Մարմինը սկսեց գալարվել, ձեռքը վերադարձավ վերևի խեցուն ու քաշեց։ Մարդը լանջովն ի վեր կողքի թեքված բարձրացավ։ Ձախ ոտքը վեր քաշվեց, և հաստ գուլպան մի կողմ հրեց առաջին ոտքը։ Ոտնաթաթը մնաց խեցու կողին կախված։ Մյուս ոտքը շտկվեց։ Եվս մի փորձանք հարձակվեց ու անցավ֊գնաց։

Մի ոտքը խեցու վրա, մարդը մնաց լանջին պառկած, մեծ մասամբ շնորհիվ շփման ուժի։ Մյուս ոտքն աչքերի առաջ էր։ Նա ձեռքը վեր պարզեց և կարծես թե կառչելու պիտանի բան գտավ, եթե միայն բաց չթողներ դեմքի մոտ բռնած խեցին։ Նա մղվեց վեր, վեր, էլի՛ վեր, և ահա՛, մատները հասան ու կառչեցին ձագարի պռունկից։ Նա ոտքերով հրվեց և երկու ձեռքով ձգվեց վեր։ Նա տեսավ ժայռի մակերեսի ակոսը, ծովը ու քարերի սպիտակին տվող խառը կուտակումները։ Նա առաջ ընկավ։

3

Նա պառկած էր ակոսի մեջ։ Տեսնում էր հողմահարված քարափն ու ջրով լի երկար փոսը, որ սկսվում էր աչքերի տակ։ Մարմինն ուրիշ տեղ էր փռված և չէր առնչվում այդ բնապատկերին։ Այն ծեփված, շաղ էր տրված նրա տակ՝ ամեն մի ոտք տարբեր մի աշխարհում, վիզը ոլորված։ Աջ ձեռքը մնացել էր մարմնի տակ, ափը ներս էր ծալված։ Նա զգում էր այդ ձեռքը, ինչպես նաև՝ կողերը խրվող մատների հոդերը, բայց նրանց պատճառած ցավն այնքան ուժեղ չէր, որ արտոներ շարժվելու տիեզերական ճիգը։ Ձախ ձեռքը մեկնված էր ակոսի երկայնքով և կիսով չափ մնացել էր ջրի տակ։ Աջ աչքն այն աստիճան մոտ էր ակոսին, որ թարթիչները, ջրի թաղանթին քսվելով, բացվելուց ստիպված էին հաղթահարել մակերեսային լարումը։ Երբ նա առաջին անգամ գիտակցաբար նայեց ջրին, մակերևույթն արդեն խաղաղվել էր, բայց ջրի տակ մնացած աջ այտն ու բերանի անկյունը որոշ թրթռում էին առաջացնում։ Մյուս աչքը ջրից վեր էր և նայում էր ակոսի երկայնքով։ Ակոսի ներսն անբացատրելի սպիտակ գույնի էր, աղոտ, բայց ավելի սպիտակ, քան պիտի որ լիներ երկնքի փայլուն արտացոլումից։ Բերանի անկյունը թրթռաց։ Ժամանակ առ ժամանակ ջրի վրա փոսիկներ էին հայտնվում, մակերեսին փոխկապակցված շրջաններ թողնելով։ Ձախ աչքը դիտում էր դրանք, նայելով մի մութ կամարի միջով, որը կազմում էր ակնակապիճի կողքով թեքվող գանգը։ Ներքևում, համարյա ուղիղ, անցնում էր քթի մարմնագույն գիծը։ Կամարը լցված էր ջրի փայլուն մակերեսով։

Նա սկսեց դանդաղ մտածել։

Գլորվել եմ փոսի մեջ։ Գլուխս դեմ է առել դիմացի պատին, վիզս էլ ոլորվել է։ Ոտքերս պիտի որ հակառակ կողմից վեր ցցված լինեն։ Կոնքերս ցավում են, քանի որ ոտքերս փոսի ծայրից լծակի պես ցած են քաշում։ Ձախ ոտքիս մատները մնացած մասերից շատ են վնասվել։ Ձեռքս ծալվել է տակս, դրա համար էլ կողերիս տակ ցավ եմ զգում։ Մատներս փայտացել են։ Ջրի միջի անհասկանալի սպիտակը սուզված ձեռքս է։

Օդից ցած սավառնող ճիչ լսվեց, ապա՝ կռնչուն ու թևերի թփթփոց։ Ակոսի հեռավոր ծայրին մի ճայ, թաթերն ու ճանկերը լայն բաց, կատաղի փորձում էր արգելակել։ Ճայը զայրացած ճվճվում էր ջրափոսի վրա, վերջապես նրա լայն թևերը հենակետ գտան, և թռչունը կանգ առավ ընդհուպ ակոսի պռունկի մոտ, շարունակելով թևահարել։ Այտը սառեց օդի շարժումից։ Ճայը թևերը ծալեց, և, թաղանթավոր թաթերը կողքի գցելով, տեսադաշտից դուրս եկավ։ Նրա հայտնությունն ուղեկցած ալիքները խփվեցին այտին, փակ աչքին, բերանի անկյունին։ Ցավի խայթոցները սաստկացան։

Սակայն ցավն այնքան սուր չէր, որ գործողություն պարտադրեր։ Ձախ աչքը դիտում էր ջրի տակ մնացած ձեռքի անբնական սպիտակը։ Հուշապատկերները սկսեցին վերադառնալ։ Մի մարդ մագլցում էր ժայռն ի վեր ու խեցիներ էր փակցնում։

Պատկերներն ավելի ազդեցիկ դուրս եկան, քան ցավի խայթոցները։ Ձախ ձեռքը նրանցից ցնցվեց, բրեզենտե թևը ջրի տակ շուռ եկավ։ Շնչառությունը հանկարծ սաստկացավ, ջրափոսով հետ ու առաջ ալիքներ ուղարկելով։ Դրանցից մեկը լցվեց բերանը։

Իսկույն ևեթ նա ջղաձգվեց ու սկսեց պայքարել։ Գլուխը, քարին քսվելով, շտկվեց։ Երկու ձեռքով սպիտակ ջրի մեջ խարխափելով, նա ինքն իրեն վեր քաշեց։ Նա զգաց դեմքով ծորացող խոնավ փափկությունն ու ցավի սաստիկ ծակոցն աջ աչքի անկյունում։ Նա թքեց ու ծամածռվեց։ Ապա նկատեց պղտոր սպիտակի հաստ շերտերով ու բանտարկված լուծույթով մյուս ակոսները ու նաև՝ կանաչ ծովի վրա ճախրող ճային։ Հետո իրեն ստիպեց առաջ գնալ։ Նա ընկավ հաջորդ ակոսի մեջ, դուրս ձգվեց, կանգնեց, տեսակ ժայռաբեկորների անկանոն կուտակումները, սայթաքեց ու վար գնաց, տեղ֊տեղ գլորվելով։ Ճանապարհին տափակ ապռաժների կողքից ջուր էր հոսում, բազմատեսակ մամուռներ կային։ Քամին զուգահեռ իջնում էր, առաջ մղելով նրան։ Քանի դեռ նա շարժվում էր, քամին առարկություն չուներ, բայց հերիք էր, որ նա մի պահ զգուշանար ու կանգներ, և քամին վայր էր գցում նրա հավասարակշռությունից զուրկ մարմինը, այն քարեքար խփելով։ Ծովը, երկինքը կամ ժայռը նա համարյա չէր տեսնում, այլ սոսկ՝ պատահական պատառներ, ճեղքեր ու կետեր, դեղնավուն մակերեսի մի կտոր, որն ուր որ է պիտի հարվածեր, կամ քարե անողորմ ու անդեմ բռունցքներ, որոնք ծեծում էին նրան, մարմնից լույսի պայծառ փայլատակումներ կորզելով։ Աչքի անկյան ցավը գահավիժում էր նրա հետ միասին։ Այն բոլոր ցավերից ամենակարևորն էր, որովհետև ասեղ էր խրում ճիշտ խավարի գանգատուփի մեջ, ուր նա ապրում էր։ Այդ ցավից հնարավոր չէր խուսափել՝ մարմինը դրա շուրջն էր գլորվում։ Հետո նա ձեռքի մեջ դարչնագույն ջրիմուռներ հայտնաբերե ու զգաց, որ գլուխն ու ուսերը ջրի տակ են։ Նա վեր մղվեց, պառկեց տափակ ժայռաբեկորի վրայի ջրափոսում ու սկսեց դեմքի մի կողմն ու աչքը ջրի մեջ տարուբերել, ջուրը ձեռքերով մոտ քշելով։ Ապա ձեռքերը դուրս հանեց ու կողքից կանաչ ջրիմուռներ հավաքեց։

Նա շունկի եկավ ու կանաչ փունջը սեղմեց դեմքի աջ կողմին ու աչքին։ Հետո մեջքի վրա հոգնած փռվեց ժայռին, բազմատեսակ դոնդողների ու խեցիների կույտի մեջ, թողնելով, որ կոշտ պատյաններն ուզածների պես իրեն խոցեն։ Նա ձախ ձեռքը զգուշորեն հպեց ազդրին ու աչքի տակով նայեց վրան։ Մատները կիսով չափ ծալված էին։ Մաշկը սպիտակ էր, տակից թափանցող կապույտով, ամբողջ մակերեսը ծածվկված էր կանոնավոր կնճիռներով։ Գանգի մեջ մութ կամարի տակ ասեղը կրկին հարձակվեց վրան։ Աչքը շարժելիս ասեղը նույնպես շարժվում էր։ Նա աչքը բացեց, և կանաչ կույտի տակ այն անմիջապես ողողվեց ջրով։

Նա սկսեց խռխռացնել ու կրծքավանդակի խորքից ձայներ հանել։ Ձայնի կոշտ պատառները, դուրս գալիս, սաստիկ ցնցում էին նրան։ Աչքերից աղաջուր էր հոսում, պառնվելով այտերի վրայի լուծույթին։ Մարմինը սրթսրթաց։

Ցածում գտնվող քարե ելուստներից մեկում ավելի խորը մի ջրափոս կար։ Նա դանդաղ ու դժվարությամբ սողաց ներքև, հարմարվեց ջրափոսի եզրին ու նորից ընկղմեց աջ այտը։ Ապա սկսեց աչքը բացուխուփ անել, որ ջուրը լվանա ասեղի անկյունը։ Հուշապատկերներն այն աստիճան հեռու էին, որ նրանց կարելի էր անտեսել։ նա ջրի մեջ իջեցրեց նաև ձեռքերը։ Ժամանակ առ ժամանակ մարմինը ցնցվում էր կոշտ ձայներից։

Ճայը վերադարձավ, հետն ուրիշներին բերելով՝ գլխավերևի իրար մատնված ճիչերը հետաձգեցին նրանց թռիչքը։ Ծովից էլ էին ձայներ գալիս՝ ականջի տակի խոնավ կլթկլթոցն ու ծփանքի գլորվող թմփոցը, որն ընդհատվում էր ժայռի կարծրությամբ, բայց և այնպես սպրդում էր մանր֊մունր ճեղքերն ու հավելյալ ալիքներ ծնում։ Ցավն անտեսելու անհրաժեշտության գաղափարը եկավ ու թառեց նրա խավարի կենտրոնում, որտեղ դրանից այլևս հնարավոր չէր խուսափել։ Չնայած ասեղի խլվլոցին, նա աչքերը բացեց, նայեց իր սփրթնած ձեռքերին ու մրմնջաց․

― Ապաստան է պետք։ Թե չէ կմեռնեմ։

Նա զգուշությամբ գլուխը շրջեց ու նայեց վեր, որտեղից որ իջել էր։ Ցած գլորվելիս նրան ծեծած ցաքուցրիվ հատվածներն այժմ ձուլվեցին միասնական մի պատկերի մեջ։ Աչքերը պատկերն ընկալում էին մետր առ մետր, լղոզված, քանի որ ասեղն աչքից ջուր էր քամում։ Նա որոշեց հետ բարձրանալ։ Քամին թուլացել էր, բայց անձրևը շարունակում էր մաղել։ Նա մագլցեց մի ելուստ, որը պարզած ձեռքերի լայնքից բարձր չէր, բայց և այնպես խոչընդոտի հաղթահարումը մանրամասն բանակցություններ պահանջեց բոլոր վերջույթների հետ։ Որոշ ժամանակ մնաց այդ ելուստի վրա պառկած, հեղհեղուկ դրվագներով ուսումնասիրելով մինչև գագաթը մնացած մասը։ Արևն ընկած էր ճիշտ նրան դարանակալած ակոսի վերևում։ Նրա լույսը պայքարում էր ամպերի ու անձրևախառը մշուշի հետ, ժայռի շուրջը թռչուններ էին պտտվում։ Արևը պայծառ չէր, բայց աչքերից ավելի ջուր քամեց, և նա կոպերն իրար սեղմեց ու հանկարծ գոռաց ասեղի ցավից։ Ստիպված շոշափելով առաջ մագլցեց, հետո՝ մի աչքը բաց, հաղթահարեց նորանոր փոսեր ու ակոսներ, այս անգամ՝ առանց սպիտակի։ Ոտքերն այնպես էր բարձրացնում փոսերի վրա, կարծես նրանք մի ուրիշ մարմնի պատկանեին։ Հանկարծ, աչքի ցավը թուլանալու հետ մեկտեղ, վերադարձան ցուրտն ու ուժասպառությունը։ Նա փռվեց հերթական փոսի մեջ ու մարմինն ազատ արձակեց։ Սարսուռը համակեց նրան, մտավ հագուստի, մաշկի տակ։

Ուժասպառությունն ու սարսուռը նրան պարզ ասելիք ունեին։ «Հանձնվի՛ր», ասում էին նրանք, «հանգիստ վեր ընկիր։ Հրաժարվիր վերադառնալու, ապրելո՛ւ մտքից։ Թա՛րգ տուր, հոգ մի տար։ Այդ ճերմակ մարմինները երկրանք չեն պատճառում ու գրավիչ չեն, բոլոր այդ դեմքերը, խոսքերը․․․ դրանք ուրիշ մարդու են պատահել բոլորովին այլ վայրերում։ Այս ժայռի վրա մի ժամն ամբողջ կյանք արժե։ Կորցնելու ի՜նչ ունես։ Տանջանքից բացի այստեղ բան չկա։ Հանձնվի՛ր։ Հոգ մի՜ տար»։

Մարմինը նորից սկսեց մագլցել։ Պատճառն այն չէր, որ նրա մեջ ինչ֊որ մկանային կամ նյարդային ուժ էր մնացել, որը դիմադրում էր ու տեղի չէր տալիս, պարզապես ցավի կանչերն այժմ նման էին ալիքների, որոնք անընդհատ բախվում են նավի իրանին։ Պատկերների, ցավերի, ձայների մեջտեղում պողպատյա սյան պես տնկված էր մի բան, որն այն աստիճան ամենի կենտրոնն էր, որ անգամ ի վիճակի չէր ինքն իրեն զննել։ Ինքնապարփակ ու անկործանելի, այն գոյատևում էր գանգատուփի խավարի մեջ՝ ավելի մութ, քան խավարն ինքը։

― Ապաստա՛ն։ Ի՜նչ գնով լինի։

Կենտրոնը գործի անցավ։ Ասեղին դիմանալով, այն նայեց մի կողմ, իրար կցելով մտքի պատառները։ Ապա եզրակացրեց, որ ուղիներից մեկը մյուսից նախընտրելի է։ Տասնյակ հնարավորություններ տնտղելով ու մերժելով, այն ընթանում էր սողացող մարմնի առջևում։ Բարձրացնում էր կամարի լուսամուտը, նոր տերև փնտրող թրթուրի նման մի կողմից մյուսը շարժելով գանգի բացվածքը։ Երբ մարմինը մոտենում էր ապաստանի համար պիտանի մի տեղի, գլուխը չէր դադարում դես ու դեն շրջվել, շարժվելով ավելի արագ, քան ներսի մտքերը։

Ակոսներից մեկի պատից պոկվել ու ցած էր ընկել քարե մի սալ, հակառակ կողմի, հատակի ու իր միջև եռանկյունաձև բացվածք թողնելով։ Այդ ակոսում անձրևաջուրը շատ քիչ էր, իսկ սպիտակ շերտն ընդհանրապես չկար։ Բացվածքը հետևում էր ակոսի թեքությանը և ներսում մութ էր։ Այն անգամ ավելի չոր էր թվում, քան մնացած ժայռը։ Գլուխը վերջապես դադարեց շարժվել, և նա պառկեց խոռոչի առաջ։ Արևը տեսադաշտից դուրս գնաց։ Նա սկսեց մարմինն ակոսի մեջ շրջել, հաղթահարելով ջրաթաթախ հագուստի դիմադրությունը։ Նա ձայն չէր հանում, բերանը բաց ծանր շնչելով ու շարունակելով շրջվել, մինչև որ սպիտակ հաստ գուլպաները հայտնվեցին խոռոչի առաջ։ Նա հետ սողաց ու ոտքերը մտցրեց եռանկյունաձև բացվածքի մեջ։ Ապա փորով սեղմվեց գետնին ու սկսեց թույլ գալարվել, կաշին հանել փորձող օձի պես։ Աչքերը բաց էին ու ֆոկուսից զուրկ։ Նա ձեռքերը հետ պարզեց և բրեզենտն ու քեչան երկու կողմից խցկեց ներս։ Բրեզենտը չէր ենթարկվում, նա անհամար մանր շարժումներով շարունակում էր խցկվել հետ, ջրի խորքում իր բունը մտնող խեցգետին հիշեցնելով։ Ժայռը նրան ուսերից վեր ներս չթողեց։ Նա փրկագոտին քաշեց առաջ, մինչև որ փափուկ ռետինը հասավ մարմնի վերին կեսին։ Ծանրաշարժ մտքերը մեկ նվազում էին, մեկ՝ աճում, աչքերը դատարկ էին, չհաշված ասեղի աջից քամած ջուրը։ Աջ ձեռքը գտավ պտուկը, և նա նորից սկսեց դանդաղ փչել, մինչև որ ռետինը պինդ գրկեց իրանը։ Ապա ձեռքերը ծալեց իր առջև՝ ամեն կողմից սպիտակ մի ձեռք։ Նա թողեց, որ դեմքի մի կողմն ընկնի բրեզենտե թևքի վրա և աչքերը ծածկեց՝ չփակեց, պարզապես կոպերն իրար բերեց։ Բերանը դեռ բաց էր, ծնոտը մի կողմ ընկած։ Մեկ֊մեկ խոռոչի խորքից սրթսրթոց էր գալիս, ցնցելով գլուխն ու ձեռքերը։ Թևքերից, մազերից, քթից, վզի շուրջ շալմլված հագուստից դանդաղ ջուր էր ծորում։ Աչքերը բերանի օրինակով բացվեցին, քանի որ այդպես ասեղն ավելի հնազանդ էր։ Այն խրվում էր նրա ապրած տեղը միայն այն դեպքում, երբ նա ստիպված էր ջուրը քշելու համար թարթել։

Ժայռի վերևում ճայերը ոլորապտույտ ճախրում էին ցած։ Նրանք նստում էին բարձր ապառաժներին ու կռնչում, կտուցները լայն բաց, գլուխներն ու լեզուներն առաջ տնկելով։ Երկինքը դարձավ մոխրագույն, ծովի ծուխը սկսեց հալվել։ Թռչունները զրուցում էին ու թևերը թափահարում։ Հետո թևերը ծալեցին իրար վրա, սպիտակ գլաքարերի պես հարմարվեցին ժայռին ու գլուխները խցկեցին ներս։ Մոխրագույնը խտացավ ու դարձավ խավար, որի մեջ ճայերի ու թռչնաղբի սպիտակ կետերը նման էին ծովի փրփրած բաշերին։ Ակոսը խավարով լի էր, քանի որ հայտնի չէ ինչու, ապաստանի մոտ կեղտոտ սպիտակ շերտ չկար։ Ապառաժները երևում էին որպես աղոտ մութ ուրվագծեր։ Սառը ու մեղմ քամու անտեսանելի ընթացքը հազիվ լսելի անդադար սվսվոց էր առաջացնում։ Ժամանակ առ ժամանակ ալիքը խուժում էր ներքևի անձավի անկյունը։ Այդ դեպքում, երկար ընդմիջումից հետո, լսվում էր ձագարով ցած հոսող ջրի խշշոցը։

Մարդը պառկած էր, կծկված իր խոռոչում, աջ այտը հենած սև բրեզենտին։ Երկու կողմից շողշողում էին ձեռքերի բծերը։ Մերթընդմերթ, երբ մարմինև սըրթսրթում էր, լսվում էր բրեզենտի թույլ ճռճռոցը։

4

Մարդը երկու խոռոչի ներսում էր։ Առաջինը քարից էր՝ փակ ու սառը, բայց՝ ոչ օդի կամ ծովի սառնությամբ։ Քարը մերժող էր։ Այն զսպում էր մարմինը, տեղ֊տեղ խլացնելով սարսուռը, սակայն ոչ թե ամոքելով, այլ ներս մղելով այն։ Մարմնի մեծ մասը ցավում էր հեռավոր մի ցավով, որը երբեմն կարելի էր կրակի տեղ դնել։ Ոտնաթաթերի կրակը բութ էր, ծնկներինը՝ ավելի սուր։ Նրա միտքն ի վիճակի էր տեսնել կրակը, որովհետև մարմինն այն երկրորդ խոռոչն էր տեսնել կրակը, որովհետև մարմինն այն երկրորդ խոռոչն էր, որում ինքն ապրում էր։ Ամեն ծնկի տակ խաչաձևված փայտիկներից փոքրիկ ու աշխույժ մի խարույկ էր վառվում, նման այն խարույկներին, որ վառում են մեռնող ուղտի տակ։ Սակայն մարդը ողջամիտ էր։ Նա հանդուրժող էր այդ խարույկները, չնայած դրանք ոչ թե ջերմացնում, այլ ցավ էին պատճառում։ Ուրիշ ճար չկար, քանի որ կանգնելը կամ շարժվելը կնշանակեր ցավը սաստկացնել՝ փայտ ավելացնել, խարույկը մարմնով մեկ տարածելով։ Նա ինքը մսեղեն այդ խոռոչի հեռավոր ծայրում էր գտնվում։ Խարույկնեից հեռու այդ ծայրում նրա մի զանգվածը հենված էր շնչառությունից օրորվող փրկագոտու վրա։ Զանգվածից այն կողմ կլոր ոսկրագնդի աշխարհն էր, որի կենտրոնում կախված էր ինքը։ Այդ աշխարհի կեսը մեկ սառչում էր, մեկ վառում, բայց՝ անփոփոխ ու տանելի ցավով։ Աշխարհի վերին մասում երբեմն կտրուկ մխրճվում էր նրան հետապնդող ասեղը։ Նման դեպքերում նա երկրաշարժի պես ջղաձգում էր այդ կողմի բոլոր մայրցամաքները, որից հարվածներն ավելի հաճախակի, բայց պակաս խորն էին դառնում, և գնդի այդ մասում նոր փոփոխություններ էին կատարվում։ Տարածության մեջ հայտնվում էին խավար ու գորշ ուրվագծեր, ու նաև՝ տիեզերական սպիտակ մի կուտակում, որը նա աղոտ գիտակցում էր որպես իրեն կցված ձեռք։ Գնդի մյուս կողմը մութ էր և նեղություն չէր պատճառում։ Այն կախված էր այդ մթության կենտրոնում ջրաթաթախ, հազիվ լողացող մարմնի պես։ Որպես գոյության աքսիոմ, նա գիտեր, որ նման վիճակում պիտի բավարարվի փոքրագույն իսկ ողորմածությամբ։ Նրան կցված բոլոր հավելումները, դրանց մարմանդ խարույկներն ու գելարանները գոնե բավականաչափ հեռու էին։ Եթե նա գտներ անգոյության որոշակի ձևը, ներքին ներդաշնակության նրբին մի հաշվեկշիռ, ապա, թերևս, երկրորդ խոռոչի բնույթից ելնելով, հնարավորություն ստանար հանգիստ ճոճվել գնդի կենտրոնում՝ ցավազուրկ ու անվրդով։

Երբեմն նա համարյա հասնում էր դրան։ Նա կծկվում էր, նվազում, իսկ գունդն՝ աճում, մինչև որ մորմոքող հավելումները դուրս էին մնում մոլորակից։ Բայց այդ աշխարհն էլ էր ենթակա հեռավոր տիեզերքից ալիքների պես եկող ջղաձգումներին։ Դրանցից հետո նա կրկին աճում էր, լցնելով ոլորանների ամեն անկյունը, ճչացող ջղերով սփռվելով խարույկների վրա, գնդի մեջ տարածվելով այնքան, մինչև որ ասեղն աջ աչքի անկյունից խայթում էր ճիշտ գլխի խավարի խորիզը։ Խայթոցների ընդմիջումներում աղոտ երևում էր սպիտակ ձեռքերից մեկը։ Ապա նա դանդաղ հետ էր սմքում գնդի կենտրոն ու նորից կախվում խավար աշխարհի մեջտեղում։ Դա արդեն վերածվել էր մի կշռույթի, որը գալիս էր դարերի խորքից և այդպես էլ պիտի շարունակվեր։

Կշռույթը շտկվում, բայց էապես չէր փոխվում այն պատկերներից, որոնք ժամանակին նրան էին պատկանել, իսկ երբեմն՝ նաև ուրիշի։ Խարույկների համեմատ պատկերները շատ ավելի պայծառ էին։ Տիեզերքից մեծ ալիքներ, որ խաղում են ապակե նավաստիով։ Լուսավոր նեոնե հրաման։ Կին, այս անգամ ոչ թե մանրամասն, սպիտակ մարմնով, այլ՝ դեմք ունեցող։ Նավի գիշերային մռայլ մթնոլորտը, տախտակամածի օրորը, միալար գվվոցն ու թխկթխկոցը։ Նա կամրջակով գնում էր կողմնացույցի աղոտ լուսավորված վահանակի կողմը։ Ապա լսեց, թե ինչպես Նաթը ձախակողմյան դետի իր դիտակետը լքեց ու սանդուղքով ցած իջավ։ Ոտնաձայներից լսվում էր, որ Նաթը ոչ թե համազգեստի, այլ սովորական կոշիկներով է։ Նաթն իր անշնորհք, սարդաճկուն մարմինը սանդուղքով ցած էր իջեցնում կանացի զգուշավորությամբ, ամիսների ընացքում այդպես էլ չսովորելով ճիշտ հագնվել կամ սանդուղքի հետ նավաստու պես լեզու գտնել։ Լուսաբացին նա սովորաբար դողացնում էր անհամապատասխան հագուստի պատճառով, նավաստիների լեզուն նրան վիրավորում էր, Նաթը բանի պետք չէր և բոլորի ծաղրի առարկան էր՝ խոնարհ ու հլու։

Նա մի պահ նայեց աջակողմյան հորիզոնին, ապա հայացքը դարձրեց իրենց ուղեկցած փոխադրանավերին, որոնց իրանները նոր էին ուրվագծվում այգաբացի լույսի տակ։ Նրանք ընդմիջում էին հորիզոնը երկաթյա անգույն պատերի պես՝ ժանգի լայն, պղտոր բծերն արդեն աղոտ երևում էին։

նաթը գնում էր խելի կողմը, հինգ րոպեով բազրիքի մոտ առանձնանալու, որ շփվի հավերժությանը։ Հիմա նա հողդողդ քայլերով մոտենում էր ցռուկի աջ կողմի ռմբանետին, բայց ոչ թե որովհետև այն ձախ բազրիքից նախընտրելի էր, այլ որովհետև միշտ էլ այդտեղ էր գնում։ Նա հանդուրժում էր քամին ու շարժիչից եկող գարշահոտությունը, պատերազմական ականակրի յուրահատուկ փոշեխառը կեղտն ու քոսոտությունը, քանի որ կյանքն իր հպումներով, համերով, պատկերներով, ձայներով ու հոտերով վաղուց մնացել էր հեռվում։ նա արդեն այնքան էր համակերպվել, որ այդ ամենին սովորել ու անտարբեր էր դարձել։ Նա երբեք ոտքը նավատորմում չէր պնդացնի, որովհետև նրա հսկա ոտքերը մնացել էին այնտեղ, հեռվում, իսկ պատահաբար այստեղ խարսխված մարմնի մեջ ամփոփված մարդն աղոթում էր ու ակնկալում հավերժությանն առնչվելու պահերը։

Վահանակի ժամացույցն ուր որ է նշելու էր հաջորդ շրջադարձի պահը։ Նա ուշադիր հետևում էր երկար սլաքին։

― Տասնհինգ աջ։

Դիմացի աջ կողմում Wildebeeste֊ն նույնպես շրջվում էր։ Գորշ լույսի տակ երևաց ղեկի կտրուկ պտույտից նրա ցռուկի մոտ առաջացած ալիքը։ Մինչև ներքևում գվվում էր կամրջակը, Wildebeeste֊ն կարծես թե իր նախորդ դիրքից հետ մնաց ու այժմ փոքր֊ինչ առաջ ընկած ընթանում էր նրանց զուգահեռ։

― Ուղիղ։

Wildebeeste֊ն դեռևս շրջվում էր։ Նրբաններով պողպատի միջնորդությամբ կապված լինելով ջրի պղտոր կանաչավուն տարածքի օրորին, նա ընդունակ էր գուշակել Wildebeeste֊ի ձախ թեքվածքի ճշգրիտ աստիճանը։ Սակայն ջուրը, վերջին հաշվով, այդքան էլ կանխատեսելի չէր։ Նա տեսավ, թե ինչպես շրջադարձի վերջին աստիճաններին գործ մի բլրակ, յոթերորդ մի ալիք սպրդեց ու անցավ այդ նավի քթամասի տակով։ Դրանից խելը սկսեց ճոճվել, ապա բլրակի լանջով ցած սահեց, և պարզվեց, որ նավը, անսպասելի ոստյունով, իր շավիղից տասը աստիճան շեղվել է։

― Անփոփոխ։

Գրողի ծո՛ցը նավատորմն ու անիծյալ կռիվը։

Նա քնկոտ հորանջեց ու նշմարեց նախկին շավիղը բռնելուց Wildebeeste֊ի ցռուկի տակ առաջացած ջրապտույտը։ Երկրորդ խոռոչի հեռավոր ծայրի կրակները թեժացան, նորից մխրճվեց ասեղը, և նա վերադարձավ մարմին։ Կրակը, սովորական դարձած կշռույթի համաձայն, մարեց։

Կործանիչները բոլորը միասին երամաձև շարքով հետ շրջվեցին։ Հրահանգների արանքում նա ականջ էր դնում հիդրոլոկատորի տենդագին ծվծվոցին, մինչ լույսն ավելացավ։ Բեռնանավերի նախիրը հինգ հանգույց արագությամբ առաջ էր թնգթնգում, կործանիչները, շքախմբի նման, իրենց անտեսանելի ավելներով սրբում էին նրանց առջևը, լարի պես ձիգ գծով բոլորը միասին այս կամ այն կողմ շրջվելով։

Հետևի սանդուղքից ոտնաձայներ լսվեցին, և նա զբաղվեց ազիմուտի որոշմամբ, քանի որ եկողը կարող էր նավապետը լինել։ Նա հատուկ բծախնդրությամբ չափեց Wildebeeste֊ի ազիմուտը։ Բայց ոտնաձայներին ուրիշ ձայն չհետևեց։

Ի վերջո նա իմիջայլոց շուռ եկավ և դեմ առավ ճիշտ այդ պահին պատվի տվող ավագ Ռաբըրթսին։

― Բարի օր, ավագ։

― Բարի օր, սըր։

― Ի՞նչ կա։ Ինձ համար խմի՞չք եք ճարել։

Իրար չափից ավելի մոտ աչքերը թեթևակի ընկրկեցին, բայց բերանը բռնազբոս ժպտաց։

― Թերևս, սըր․․․

Ապա, վերջնահաշիվն անելով, ընդունելով տվյալ պահի սեփական առավելությունը, ժպիտը լայնացավ։

― Էս երկու օրը, չգիտեմ ո՜նց եղավ, ինքս էլ մի կաթիլ չունեմ։ Բայց ե՜րբ էլ որ ասեք․․․

― Եղավ։ Շնորհակալ եմ։

Հիմա՞ ինչ է ուզում։ Տեղափոխությո՞ւն։ Թե՞ սպայական կոչման ներկայացնելու երաշխավորագիր։ Աննշան, բայց պիտանի մի լավությո՞ւն։

Սակայն ավագ Ռաբըրթսի խաղն ավելի խորն էր։ Ինչ էլ որ նրա մտքինը լիներ և ուր էլ հասցներ մանր֊մունր պարտավորությունների խճճված համակարգը, այսօր չէ՛ր պահանջվում ավելին, քան պարզապես գնահատել նրա ողջամտությունն ու հոժարակամությունը։

― Վոլթրսոնի հարցով, սըր․․․

Զարմացած ծիծաղ։

― Իմ հին ընկեր Նաթի՞։ Ի՞նչ է արել։ Չլինի՞ թե դիպահն է ընկել։

― Ոչ, ի՜նչ եք ասում, սըր։ Պարզապես․․․

― Ի՞նչ։

― Ինքներդ նայեք, սըր, խելի աջ կողմում։

Նրանք միասին մոտեցան կամրջակի հետնամասին։ Նաթանելը դեռ զբաղված էր հավերժությամբ, ոսկրոտ գավակը բազրիքին հենած ճիշտ ռմբանետի հետևում, նրա ոտքերը միայն շփման ուժով էին պահվում։ Ձեռքերը ծածկում էին դեմքը, մարմնի անհավատալի երկայնքը ճոճվում էր ալիքներին համընթաց։

― Հիմարի՛ գլուխ։

― Նա մի քիչ չափն անցնում է, սըր։

Ավագ Ռաբըրթսը մոտ եկավ։ Խաբեբա՛։ Նրա շնչից ռոմի հոտ էր փչում։

― Ես կարող էի դրա համար նրան դիպահ ուղարկել, բայց մտածեցի՝ քանի որ նա ցամաքում ձեր ընկերն է եղել․․․

Դադար։

― Լավ, ավագ, ես ինքս կզբաղվեմ նրանով։

― Շնորհակալություն, սըր։

― Ձե՛զ շնորհակալություն, ավագ։

― Ես խմիչքը չեմ մոռանա։

― Երախտապարտ եմ։

Ավագ Ռաբըրթսը պատվի տվեց ու աստիճանով իջավա ցած։

― Տասնհինգ ձախ։

Միայնություն, կրակ ծնկների տակ ու կտրուկ մխրճվող ասեղ։ Միայնություն նաև տախտակամածի այն ծայրում, ուր գնդացրի փողը ցցվում է բազրիքի վրա։ Նա ինքն իրեն մռայլ ժպտաց ու փորձեց վերարտադրել Նաթի գլխի պարունակությունը։ Նա խելի կողմն էր գնացել այն հույսով, որ առանձնացում կգտնի գնդացրի ու ռմբանետի անձնակազմների արանքում։ Սակայն փոքր նավի վրա շարքային նավաստու համար գոյություն չունի առանձնացում կոչված բանը, եթե նա բավականաչափ փորձված չէ, որ իր համար հանգիստ ապաստան գտնի։ Նա հետ էր մղվել նավի կենտրոնի ժխորից, ողորմելիության կատարյալ, խառնաշփոթ տեսակից դեպի նույնի փոփոխված, քամոտ տարբերակը։ Նրա խելքը չէր հերիքում հասկանալու, որ նավի մարդաշատ միջնամասը բավականաչափ խճողված է մարդուն առանձնացում ապահովելու համար, ինչպես, օրինակ, լոնդոնյան ամբոխը։ Ուստի և նա իր աղոթքների ընթացքում ստիպված էր համակերպվել ռմբանետի անձնակազմի ծուռ հայացքներին, քանի որ չէր հասկանում, որ նրանք իրեն հետևում են ուրիշ անելիք չունենալու պատճառով։

― Ուղիղ։ Անփոփոխ։

Շրջադարձ։

Եվ հիմա ներքևում նա աղոթում էր, փոխանական իրեն համար ճոճացանցում քնելու, որովհետև նրան ասվել էր, թե հերթապահության ժամանակ պետք է ուշադիր հետևել ծովի այսինչ սեկտորին։ Նա էլ հետևում էր, պարտաճանաչ ու ամենին անհաղորդ։

Գլխի մութ կենտրոնը շրջվեց, տեսավ ձախակողմյան կքված դետին, պելենգի օրորվող ալիքակալը, ծխի նշույլն ու տաք օդի թրթռուն շիթը ծխնելույզի վրա, ապա կամրջակի եզրից ցած նայեց տախտակամածի աջ կողմը։

Նաթանելը դեռ այնտեղ էր։ Նրա անհավանական հասակի կողքին, որը, նիհարության հետ մեկտեղ, էլ ավելի անհավատալի էր, բազրիքը սմքել ու խախուտ ճաղաշար էր հիշեցնում։ Նրա լայն բացված ոտքերը տախտակամածի վրա մնում էին միայն շփման ուժի շնորհիվ։ Մութ կենտրոնը տեսավ, թե ինչպես Նաթանելը ձեռքերը դեմքից իջեցրեց, բռնեց բազրիքն ու ուղիղ դիրք ընդունեց։ Ապա դիմեց հետ, ոտքերը լայն գցելով, ձեռքերը հավասարակշռության համար առաջ պարզած։ Նրա նավաստիական անհեթեթ գլխարկը ճիշտ գլխի գագաթին էր դրված, տակն ամեն կողմից դուրս էին ցցվում գիշերվա խոնավությունից փոքր֊ինչ ուղղված գանգուր սև մազերը։ Նա պատահաբար նկատեց կամրջակը և աջ ձեռքը խոժոռ մոտեցրեց գլխի աջ մասին։ «Չափը չանցնելով» մտածեց մութ կենտրոնը, «իմանալով իր տեղը, խոնարհ՝ նավի վրա լինի, թե փողոցում, զավեշտական ու համառ»։

Սակայն աջ ձեռքի ժամանակավոր գործադրությունը խախտեց նիհար մարմնի հավասարակշռությունը՝ նա ճոճվեց մի կողմ, նորից անհաջող փորձ արեց պատվի տալ ու մնաց շվարած, ձեռքերն ու ոտքերը չորս կողմ պարզած։ Ալեկոծությունը ցնցեց նրան, և նա դիմեց շարժիչի ծածկի կողմը, փորձեց, մետաղը տա՞ք է, թե ոչ, բռնվեց և, շրջվելով, դանդաղ պատվի տվեց կամրջակի կողմը։

Մուգ կենտրոնն իրեն ստիպեց զվարթ ձեռքով անել կրճատված ուրվագծին։ Նույնիսկ այդ հեռավորությունից երևաց, թե ինչպես փոխվեց Նաթանելի դեմքը։ Նրա վրա հայտնվեց ճանաչման բերկրանքը, ոչ թե ծեփված ու սարքովի, ինչպես ավագ Ռաբըրթսի ժպիտը չափից դուրս իրար մոտեցած աչքերի տակ, այլ՝ դեմքի ներքո կռահվող, կենտրոնից ինքնաբուխ ելնող կատարյալ զմայլության վկայությունը, որից շունչը սկսում է խենթացնող համակրանքից ու հիացմունքից կտրվել։ Գնդի զանգվածն այս ծայրում ջղաձգվեց, և ասեղը սկսեց սվինահարել ու մխրճվել կենտրոնի ուղղությամբ, որն այդ ամբողջ ընթացքում կախ էր տրված առանց ցավի։

Նա կառչեց կողմնացույցից ու ժայռից և անզոր կատաղությամբ գոռաց։

― Մի՞թե ոչ ոք վիճակս չի հասկանում։

Հետո նորից սփռվեց ներքին խոռոչի ոլորաններով, խարույկները սկսեցին բոցավառվել ու ճարճատել մարմնի մեջ։

Մնացածների ֆոնին մի նոր ձայն լսվեց։ Այն կապված էր դրսի անշարժ սպիտակ բծերի հետ։ Դրանք ավելի որոշակի էին դարձել, քան առաջ։ Ի վերջո հասկացավ, որ ժամանակ է անցել։ Այն, ինչ հավերժական կշռույթ էր թվացել, իրականում խավարի երկար ժամերն էին, այժմ հայտնվել էր լույսը, որն ի մի էր բերում նրա անձը, սահման ու դատողություն տալիս նրան։ Ձայնը քիչ այն կողմ թառած ճայերից մեկի կոկորդային կռինչն էր։

Նա պառկած էր ցավի հետ միասին, խորհելով լույսի ու նոր օրվա շուրջը։ Կարելի էր ուսումնասիրել փայտացած ձախ ձեռքը, պայմանով, որ աչքի բորբոքված անկյանը պատշաճ ուշադրություն մատուցվի։ Մատներին հրամայեց սեղմվել՝ դրանք դողդողացին ու փակվեցին։ Նա իսկույն ևեթ լցվեց մատների մեջ, վերածվեց ունայն ժայռի խոռոչը պորը խցկված մի մարդու։ Իմացությունն ու հիշողությունը պատշաճ կարգով հետ լցվեցին՝ նա հիշեց ձագարը, ակոսը։ Դարձավ օրը ցերեկով նավաբեկության ենթարկված մի մարդ, և այդ վիճակի լրջությունը ծանրացավ նրա վրա։ Հետո սկսեց մարմնին ուժ տալ, դուրս մղելով ժայռերի արանքից։ Նրա հայտնվելուն պես ճայերն աղմկալից արթնացան ու տեղից պոկվեցին։ Ապա վերադարձան, մոտիկից սավառնելով, որ նրան զննեն, սուր ճիչեր արձակելով ու նորից հետ սահելով։ Դրանք նման չէին բնակեցված ծովափների մարդաճանաչ ճայերին։ Ոչ էլ անպիղծ բնության նախնական անարատությունն ունեին։ Սրանք պատերազմի ճայեր էին, որոնք, հայտնաբերելով ջրով շրջապատված միայնակ մի մարդու, վրդովվում էին նրա մարմնի ջերմությունից ու ինքնակամ ծարժումներից։ Մոտենալով ու թևերը թփթփացնելով, հասկացնել էին տալիս, որ նա լավ կաներ մեռած լիներ ու ծովի մեջ օրորվեր պատռված ցանցի պես։ Նա առաջ սողաց ու փայտացած ձեռքերով սկսեց ճայերին քշել։

― Թողե՛ք։ Գնացե՛ք։ Ռա՛դ եղեք։

Ճայերն աղաղակելով վեր թռան, պտույտներ գործելով ու նորից վերադառնալով, թևերը քսելով նրա դեմքին։ Նա խուճապահար հարվածեց, և ճայերից մեկը, մի թևը դժվարությամբ քարշ տալով, հազիվհազ թռավ գնաց։ Մնացածները նահանջեցին, շրջան կազմեցին ու սկսեցին դիտել։ Նրանց գլուխները նեղ էին։ Նրանք նման էին թռչող սողունների։ Ճանկոտ արարածների հանդեպ առաջացող հնամենի հակակրանքից նա սարսռաց ու սկսեց դրանց սահուն ուրվագծերը մտքում լցնել չղջիկների ու արնախումների խորթությամբ։

― Կորե՛ք։ Ինձ ո՞ւմ տեղ եք դրել։

Նրանք լայնացրին շրջանները, ապա թռան֊գնացին ծովի ուղղությամբ։

Նա դարձավ իր մարմին։ Այն ասես ցավի ու թմրածության միաձուլում լիներ։ Ղեկավարման համակարգը խափանվել էր, քանի որ ամեն ոտքին հարկավոր էր առանձին ու գիտակցված հրահանգներ տալ, ասես նրանք իրեն փակցված անպետք հենակներ լինեին։ Նա հենակները մեջտեղից կոտրեց ու վեր ելավ։ Ապա նոր խարույկներ հայտնաբերեց՝ առավել անողորմ կղզիներ ընդհանուր ցավի ծովում։ Աջ աչքի անկյունն այնքան մոտ էր, որ հայտնաբերվելու կարիք էլ չուներ։ Մեջքը հենելով ակոսի պատին, նա ոտքի կանգնեց ու նայեց շուրջը։

Առավոտը խոժոռ էր, բայց քամի չկար, և ալիքներն ավելի ծածանվում էին, քան գլորվում։ Նա մի նոր բան ընկալեց՝ ծովի այն ձայնը, որը նավաստին գործող նավում երբեք չի լսում։ Կիսաձայն այդ երանգը բաղկացած էր կոհակի անհամար ճողփյուններից, անդադար կարկաչից ու շրշյունից, սկսած կտրուկ ապտակներից մինչև որոճացող ճպճպոցը։ Ամեն պահ լի էր խոնավ ձայներով, որոնք ուր որ է պիտի արտաբերվեին, բայց կուլ էին գնում ախորժաբեր հոգոցների պես։ Այդ ամենին գերիշխում էր որոշակի մի ձայն՝ երգեցիկ մի սվսվոց, օդի մեղմ սահքը քարի վրայով, նրբին, անվերջանալի շփումը։

Վերևից հնչած ճայի ճիչը ստիպեց նրան ձեռքը բարձրացնել ու արմունկի տակից վեր նայել, բայց ճայն արդեն ժայռից հետ էր սպրդել։ Երբ ճիչը մարեց, ամեն ինչ նորից հանդարտվեց, դարձավ անկաշառ ու անկարեկից։

Նա ցած նայեց հորիզոնին ու լեզուն անցկացրեց վերին շրթունքի վրայով։ Ապա լեզուն հետ եկավ, նորից փորձնական տնտղեց շրթունքն ու չքացավ։ Նա թուքը կուլ տվեց։ Աչքերը լայնացան, անտեսելով ծակոցը։ Շնչառությունն արագացավ։

Ջո՜ւր։

Նրա մարմինը փոխվեց ճիշտ ինչպես հուսահատ բեկման պահին ծովի մեջ՝ դարձավ ունակ ու կամեցող։ Երբ նա ակոսից դուրս սողաց, ոտքերն այլևս փայտացած չէին։ Նա մագլցում էր տապալված սյուների վրայով, որոնք, բացի սեփական քաշից, երբևէ ոչինչի նեցուկ չէին եղել։ Նա սայթաքում էր ժայռի կատարին հարող ակոսների սպիտակ ջրափոսերում։ Վերջապես հասավ կատարի ժայռաբեկորին, ու մի ճայ սպրդեց ոտքի տակից։ Ոտքերը մեկ առ մեկ փոխելով, նա աչքի անցկացրեց շուրջբոլորը, բայց հորիզոնն ամենուր նույնն էր։ Միակ բանը, որ նրան հուշեց, թե երբ ավարտվեց շրջանը, ոտքերի տակի ժայռն էր։ Նա մի պտույտ էլ արեց։

Ի վերջո դարձավ դեպի ժայռը և, արդեն ավելի դանդաղ, սկսեց ակոս առ ակոս ցած մագլցել։ Սպիտակ թռչնաղբի կուտակումներից ցած իջնելով, նա սկսեց մետր առ մետր զննել ժայռը։ Ակոսների պռունկներից կառչելով, նա արագ հայացքներ էր նետում դրանց տարածքով մեկ, ասես ճանճի թռիչքին հետևելով։ Տափակ ժայռաբեկորներից մեկի վրա ջուր նշմարելով, նա երկու ձեռքով հենվեց փոքրիկ ջրափոսի եզրերին ու լեզուն մտցրեց մեջը։ Շրթունքները ոլորվեցին լեզվի շուրջն ու ջուրը ներս քաշեցին։ Ջրափոսից լոկ խոնավ հետք մնաց։ Նա շարունակեց փնտրել։ Հերթական ակոսի պատում նա հորիզոնական մի ճեղք գտավ։ Ճեղքի տակ քարի մի շերտ պոկվել և համարյա ընկնելու վրա էր, իր ու պատի միջև ջուր բանտարկելով։ Նա ճակատը սեղմեց քարին ու սկսեց շրջվել, մինչև որ այտը հայտնվեց ճիշտ ճեղի վրա։ Բայց ինչքան էլ որ ճգներ, բերանը քարին քերելով, ջուրն անհասանելի էր մնում։ Նա բռնեց ճաքած կտորն ու կատաղի քաշեց, ժայռից պոկելով։ Ջուրը ցած ծորաց ու բարակ շերտով պատռեց ակոսի հատակը։ Նա մնաց կանգնած, քարի բեկորը ձեռքին, սիրտը բաբախելով։

Խե՛լք բանեցրու, խե՛լքդ։

Նա ցած նայեց ներքևի խորդուբորդ լանջին։ Ապա սկսեց հետևողաբար զննել ժայռը։ Նկատեց ձեռքի բեկորն ու այն դեն նետեց։ Նա հերթով ուսումնասիրեց ամեն ակոսը և նրանց միջև ընկած տարածքը։ Ձկան նեխող մնացորդներ գտավ և մի սատկած ճայ, որի շուռ տված կրծոսկրը խորտակված նավի ողնուց էր հիշեցնում։ Նաև դեղին ու գործ քարաքոսեր հայտնաբերեց, անգամ հողի նշույլներ ու մի կտոր մամուռ։ Կային խաչափառների դատարկ պատյաններ, անկենդան ջրիմուռներ և ծովային խեցգետնի մի զույգ չանչեր։

Ժայռի ներքևի մասում ջրափոսեր կային, բայց դրանց ջուրն աղի էր։ Նա նորից վեր բարձրացավ, ցավն ու ասեղը մոռացության մատնած։ Ապա ձեռքը մտցրեց իր ամբողջ գիշերն անցկացրած խոռոչը, բայց այն համարյա չոր էր։ Նա վեր մագլցեց իրեն օթևան տրամադրած տապալված սալի վրա։

Սալը երկու մասի էր կիսված։ Ժամանակին այն հսկա ուղղաձիգ մի ժայռաբեկոր էր եղել, որը հարատևել էր, մինչև մնացածները հողմահարվել էին։ Ապա տապալվել ու երկու կտոր էր եղել։ Մեծ կտորն ակոսը ծածկում էր ճիշտ ժայռի եզրի մոտ։ Նրա մի մասը դուրս էր ցցվում ծովի վրա, և ակոսը ջրհորդանի պես մտնում էր նրա տակը։

Նա պառկեց գետնին և գլուխը ներս մտցրեց։ Փոքր֊ինչ վարանելով, սկսեց ծովափոկի պես պոչը դեսուդեն անել, լողակներով առաջ հրվելով։ Ապա գլուխն իջեցրեց, ներս քաշող ձայներ արձակեց ու մնաց պառկած։

Ջուրը գտնվում էր փոքրիկ քարանձավ հիշեցնող խոռոչի ներսում։ Ակոսի հատակը սահուն իջնում էր ջրի տակ, որի եզրն այդպիսով ծանծաղ էր։ Պառկած վիճակում արմունկները պարզելու համար բավականաչափ տեղ կար, քանի որ ընկնելիս սալն աջից փշրել էր ակոսի պատի մի մասը։ Քարե առաստաղն անձավը ծածկում էր անկյան տակ, վերջում փոքր բացվածք թողնելով։ Անցքը լույսով լի էր և երկնքի մի պատառիկ էր բացում։ Լույսն արտացոլվում էր ջրի մեջ ու բեկվում, այնպես որ առաստաղին թույլ շողքեր էին խաղում։ Ջուրը խմելու էր, բայց քաղցրահամ չէր։ Նրա համն ինչ֊որ անորոշ ու անդուր բաներ էր հիշեցնում, որոնք սահմանման չէին ենթարկվում։ Ջուրը ոչ այնքան հագեցնում էր ծարավը, որքան՝ մեղմում։ Պաշարը բավական մեծ էր, քանի որ լճակը նրա առջև ձգվում էր մի քանի մետր, իսկ հեռավոր ծայրը կարծես թե խորն էր։ Նա գլուխն իջեցրեց ու կրկին ներս քաշեց ջուրը։ Այժմ, երբ նրա մեկևկես աչքը լույսին հարմարվել էր, նա տսավ, որ ջրի տակ կարմրավուն ցեխանման նստվածք կա։ Նստվածքն ամուր չէր և հեշտությամբ խանգարվում էր, նրա խմած տեղում ցրիվ գալով ու ամպվելով, խաղաղվելով ու նորից ցած իջնելով։ Նա բթացած դիտում էր։

Վերջապես մրթմրթաց։

― Փրկությո՛ւն։ Փրկության ճար անել։

Նա հետ մաքառեց, գանգը խփելով ժայռին։ Ակոսից դուրս սողալով, նորից մագլցեց ժայռի կատարն ու մի քանի անգամ սևեռուն զննեց ամբողջ հորիզոնը։ Ապա ծունկի իջավ ու հենվեց ձեռքերին։ Գլխի մեջ սկսեցին մտքեր տրոփել։

Ես չեմ կարող անընդհատ մնալ կատարին։ Որ անցնելիս լինեն, ոչ էլ կկարողանամ գոռալ։ Պետք է էստեղ իմ փոխարեն մի մարդ սարքել։ Մարդու պես մի բան, որ տեսնեն, կմոտենան։

Նրա ձեռքը դրած էր մի ժայռաբեկորի վրա, որը հենվում էր հորիզոնական ճեղքով ակոսի պատին։ Նա ցած իջավ ու գոտեմարտի բռնվեց այդ ահռելի ծանրության հետ։ Մի կողմից բարձրացնելով բեկորը, նա սկսեց լարումից ցնցվել, և բեկորը շուռ եկավ։ Նա փռվեց գետնին և որոշ ժամանակ մնաց պառկած։ Ապա բեկորը բաց թողեց ու դժվարությամբ իջավ ցաքուցրիվ ապառաժնեի ու այն փոքրիկ քարափի մոտ, ուր ողողել էր աչքը։ Ջրափոսի մեջ մի մեծ որձաքար նշմարելով, նա գրկեց ու վեր քաշեց այն։ Քարը փորին սեղմած, նա մի քանի երերուն քայլ արեց ու այն վայր գցեց, ապա նորից բարձրացրեց ու տարավ։ Նա քարը ցած գցեց ձագարի կողքի ամենաբարձր կետում և հետ գնաց։ Ակոսի պատից վեր երերուն հավասաակշռությամբ ճամպրուկի պես մի քար էր կանգնած, սկսեց մտածել, թե ինչ անի։ Ապա մեջքը դեմ տվեց ճամպրուկին, ոտքերը սեղմելով ակոսի դիմացի պատին։ Ճամպրուկը ճռճռաց ու տեղի տվեց։ Նա ուսը մտցրեց մի եզրի տակ ու ուժ տվեց։ Ճամպրուկը տապալվեց հաջորդ ակոսի մեջ ու կոտրվեց։ Նա անհավես քմծիծաղ տվեց ու գիրկն առավ մեծ բեկորը։ Կոտրված ճամպրուկն ակոսից հանելով ու շուռ տալով, նա տապալված, բայց անպիտան ժայռաբեկորների լանջով տքնելով այն քարշ տվեց մինչև գագաթը։

Ժայռի կաարին այժմ արդեն երկու մեծ քար կար, մեկն արյան հետքերով։ Նա նորից աչքի անցկացրեց հորիզոնն ու սկսեց լանջով դժվարությամբ ցած իջնել։ Ապա կանգ առավ, ձեռքը քսեց ճակատին ու զննեց ափը, բայց արյուն չգտավ։

Երբ բարձրաձայն խոսեց, ձայնը միաժամանակ չոր էր ու կոկորդային։

― Սկսում եմ քրտնել։

Երրորդ քարն էլ գտավ, բայց չկարողացավ այն ակոսից հանել։ Քարը գլորեց ակոսով մեկ, մինչև որ բավականաչափ սաղր տեղ գտավ, որ կարողանար այն դուրս հանել։ Այդ քարը մյուսների մոտ քարշ տալուց հետո նրա ձեռքերն այսես փշրված լինեին։ Նա ծունկի իջավ քարերի կողքին ու հայացքը դարձրեց երկնքին ու ծովին։ Անփայլ արևը դուրս էր եկել, ամպերի շերտերը պակասել էին։ Նա պառկեց երեք քարի վրա, թողնելով, որ դրանք ցավ պատճառեն։ Ժայռի ետմիջօրյա կողմից արևն ընկնում էր նրա ձախ ականջին։

Նա ոտքի կանգնեց և երկրորդ քարը խնամքով հարմարեցրեց երրորդի վրա, իսկ առաջինը՝ երկրորդի։ Երեքը միասին վերից վար համարյա երկու ոտքի բարձրություն ունեին։ Նա նստեց գետնին ու հենվեց քարերին։ Հորիզոնը դատարկ էր, ծովը՝ մեղմ, արևը՝ ձևական։ Ժայռից քար նետելու հեռավորության վրա մի ճայ էր ճախրում, բայց այս անգամ թռչունը բարեձև էր, սպիտակ ու անվնաս։ Նա ձեռքով ծածկեց ցավացող աչքը, որ դրան հանգիստ տա, բայց ձեռքը բարձր պահելու ճիգն իր ուժերից վեր էր, և նա թողեց, որ ափը հետ ընկնի ծնկին։ Նա աչքն անուշադրության մատնեց ու փորձեց մտածել։

Սնո՞ւնդ։

Նա ոտքի կանգնեց ու ակոսների վրայով մագլցեց ցած։ Ներքևում ցածրիկ ապառաժների կուտակումներ էին, իսկ նրանցից ցած ծովի մեջ առանձին քարափներ էին ցցված։ Վերջիններիս նա առայժմ ուշադրություն չդարձրեց, քանի որ դրանք անմատչելի էին։ Ապառաժների մակերեսն անհարթ էր՝ այն ծածկված էր փոքրիկ խեցիների շերտով, որոնք զմռսվել էին իրենց կրային արտադրություններով, վերածվելով միաձույլ մի գաղութի և ջրի տակ տարածվելով այնքան, ինչքան տեսնում էր նրա առողջ աչքը։ Խեցիները դեղնավուն էին, բայց կային նաև բազմագույն խխունջներ, որ չորանում էին ժայռին կպած։ Ամեն խեցի նստած էր իր շոշափուկի մաշած փոսիկում։ Կային նաև կապույտ միդիաների կուտակումներ, արանքներում լռված ջրիմուռների կանաչ խրձերով։ Նա հետ նայեց ժայռն ի վեր՝ իր խոռոչը ծածկող սալը դուրս էր ցցվում ջրացատկի տախտակի պես, միդիաները սփռվում էին պատի ամբողջ բարձրությամբ։ Սահմանագծից ներքև ժայռը նրանց շնորհիվ կապույտ էր երևում։ Նա զգուշությամբ ցած իջավ ու սկսեց զննել ապառաժը։ Ջրի տակ սննդի բերքն անգամ ավելի առաջ էր, քանի որ այնտեղ միդիաներն ավելի խոշոր էին, և նրանց վրայով խխունջներ էին սողում։ Խեցիների, միդիաների ու խխունջների միջև, շաքար աքլորների պես, ցիրուցան էին եղած դոնդողների կարմիր բծերը՝ անեմոնները։ Ջրի խորքում նրանց թերթիկներով շրջագծված բերանները լայն բաց էին, բայց դրսում, սպասելով մակընթացությանը, նրանք կաթը քամված կրծքի պես սեղմ էին ու սմքած։

Քաղցը հագուստի ներքո իրար սեղմած ձեռքերի պես կծկվեց։ Բերանը ջրել էր, կոկորդը հեղձվեց, ինչպես խիստ վշտի ժամանակ։ Դեղնավուն ժայռից կախված, նա ականջ էր դնում ջրի ծփանքին, բուսախառը հորդուն կյանքի աննշան շշուկներին ու ձայներին։ Նա ձեռքը տարավ գոտկատեղին, կտրուկ դուրս քաշեց ճոպանը և ազատ ձեռքով բռնեց դանակը։ Ապա սայրը մոտեցրեց բերանին, ատամներով սեղմեց և կոթը հետ քաշեց։ Նա դանակի ծայրը խրեց մի խեցու տակ, և վերջապես կծկվեց, զգացնել տալով իր մկանային ուժը, մինչև նա սայրը կպտտեր։ Դանակը բաց թողնելով, նա անկման կեսից խեցին ձեռքով բռնեց։ Ապա այն շուռ տվեց և մոտեցրեց դեմքին, աչքը սևեռելով լայնացող բացվածքին։ Տեսավ, թե ինչպես դարչնագույն ձվաձև շոշափուկը ներս ընկրկեց, ապա կտրուկ հետ եկավ, լույսը փակելով։

― Գրո՛ղը տանի։

Նա խեցին դեն նետեց ծովը, ջրի վրա փոքրիկ ճողփյուն առաջացնելով։ Մինչև ջրի ծալքերը կհանդարտվեին, նա դիտում էր, թե ինչպես խեցու սպիտակը ճոճվելով տեսադաշտից ցած է իջնում։ Որոշ ժամանակ նա շարունակում էր նայել խեցու անհայտացած տեղին։ Ապա դանակը ձեռքն առավ ու սկսեց քերծել մանր խեցիները։ Դրանք արտասվեցին աղի, մազանման հեղուկով։ Նա դանակի ծայրը հպեց մի անեմոնի, և վերջինս ամուր կծկվեց։ Նա սայրի տափակ մասով վերևից սեղմեց, և դոնդողի բացվածքը միզեց նրա աչքին։ Դանակը քարին խփելով, սայրը ներս ծալեց։ Հետո նորից վեր մագլցեց ու նստեց ժայռին, մեջքը դեմ տալով երեք քարերին, երկուսը՝ կոտրված, վերևինը՝ մամռոտ։

Ներսում մարդը գիտակցում էր, որ ինքը նոպայի պես մի բան է ապրում։ Նա ոտքերը մոտ քաշեց ու կողքի գլորվեց այնպես, որ դեմքը հպվի ժայռին։ Ջրաթաթախ հագուստի ներքո մարմինը ջղաձգվում էր ու սրթսրթում։ Նա շշնջաց քարին․

― Հանձնվել չի՛ կարելի։

Իսկույն ևեթ սկսեց լանջով ցած մագլցել, հազիվհազ սողալով։ Ջրի մոտ քարեր կային, բայց՝ անպիտան ուրվագծերով։ Նա ջրի տակից ընտրեց մեկն ու տաժանակիր ջանքերով հասցերց գագաթ։ Վերևի քարը նա փոխարինեց նորով, հարմարեցրեց, ապա որձաքարը սաղեցրեց գլխին։ Երկու ոտք, վեց մատնաչափ։

Նա մրթմրթաց․

― Պետք է շարունակե՛լ։ Ամե՛ն գնով։

Նա ցած իջավ ժայռի միդիաներով ապառաժին հակառակ կողմով։ Այս կողմում երկար աստիճանաձև ելուստներ կային, և ջուրը պարբերաբար վերուվար էր ծծվում։ Ջուրը շատ մուգ էր, և ներսում երկար ջրիմուռներ էին երևում, նման այն փոկերին, որոնոցով ճամփորդները կապում են կոտրված փակերով ճամպրուկները։ Մակերեսի մոտ դարչնագույն այդ ջրիմուռները խռնված էին ու փաթաթված իրար, բայց խորքում ուղղաձիգ շորորում էին շոշափուկների կամ լեզվակների նման։ Դրանից ներքև միայն գնալով սևացող ջուրն էր, որն իջնում էր մինչև ծովի անդնդախոր հատակը։ Նա հայացքն այդ ամենից կտրեց և ելուսներից մեկով առաջ սողաց, բայց ժայռն ամենուր միատարր էր, և առանձին բեկորներ չկային, չնայած մի տեղ ելուստը ճեղքված էր։ Գուլպա հագած ոտքերով նա այդ մասը հրեց, բայց ապարդյուն։ Ելուստի վրա անշնորհք շուռ գալով, նա գնաց հետ։ Ժայռի ներքևում գտավ անպետք ուրվագծերով քարերն ու մեկ առ մեկ դրանք տարավ լցրեց ակոսներից մեկի մեջ։ Ապա խուզարկեց բոլոր ճեղքերն ու անկանոն քարեր ու դեղնավուն կվարցի կլորավուն կտորներ ապսպրեց, որոնցից մազերի պես կանաչ ջրիմուռներ էին կախված։ Նա դրանք տարավ իր կառուցած մարդու մոտ ու կիտեց հիմնաքարի շուրջը։ Որոշ քարեր կարտոֆիլից մեծ չէին՝ նա դրանք խցկում էր այնտեղ, ուր ավելի մեծերը տեղ չէին անում, մինչև որ վերևի քարը դադարեց հպումից ճոճվել։ Նա այդ ամենը պսակեց իր գլխի չափ մի նոր քարով։

Երեք ոտնաչափ։

Հետո քարակույտից մի կողմ քաշվեց ու նայեց հետ։ Կույտը նրա տեսադաշտում սկսվում էր հորիոնից և արևից բարձր էր հասնում։ Այդ փաստից ապշեց և ուշադիր նայեց շուրջը, արևմտյան կողմը որոշելու համար։ Նա տեսավ իրեն փրկած դուրս ցցվող սալը, ճայերը ճախրում էին ջրի մակերեսի մոտ։

Նա կրկին մագլցեց ցած, այնտեղ, որտեղից խեցի էր պոկել։ Դեմքը ծամածռելով, բռունցքները սեղմեց փորը ծածկող խոնավ կտորին։ Հետո կախվեց փոքրիկ ապառաժից և սկսեց մատներով պոկել կարմիր դոնդողները։ Նա դրանք դարսեց ապառաժի եզրին և որոշ ժամանակ այդ կողմը չէր նայում։ Ապա իր մեկևկես աչքը թեքեց դրանց կողմը և սկսեց ուշադիր զննել։ Դրանք նման էին մի բուռ քաղցրավենիքի, միայն թե թեթևակի շարժվում էին, և կույտի տակից ջուր էր ծորում։ Նա կույտի կողքին նստեց քարափի եզրին, և այն տեսադաշտից դուրս մնաց։ Նրա դեմքը հոգեվարքի արտահայտություն ստացավ։

― Գրո՛ղը տանի։

Մատները սեղմեցին քաղցրավենիքից մեկը։ Նա հապճեպ այն բերանը տարավ, ընկրկեց, կուլ տվեց ու սրթսրթաց։ Ապա մեկն էլ վերցրեց, կլլեց, հետո ևս մեկը՝ ինչքան կարելի է արագ։ Ապա ամբողջ կույտը լցրեց բերանն ու մեջքը շտկեց, կոկորդը գործի դնելով։ Երբ կրկին սմքեց, դեմքին գունատ քմծիծաղ էր հայտնվել։ Ձախ ձեռքին նայելով, նա հայտնաբերեց ճկույթին կպած վերջին ջրաթաթախ դոնդողիկին։ Նա ձեռքն ապտակեց բերանին ու աչքերը հառեց մատներին, ստամոքսի դեմ պայքարելով։ Ապա մագլցեց ջրի անձավի մոտ ու ներս խցկվեց։ Կարմրավուն ցեխի ու տիղմի ոլորանները նորից բարձրացան ջրի մեջ։ Լճակի մոտիկ ափը ջրի կողմից երիզված էր մեկ սանտիմետրանոց կարմիր շերտով։

Ստամոքսը ջրով սանձելով, նա անձավից դուրս սողաց։ Ճայերն այժմ պտտվում էին ժայռի շուրջը, և նա ատելությամբ նայեց նրանց կողմը։

― Դուք ինձ ձեռք չե՛ք գցի։

Վերադառնալով ժայռի կատարը, իր երեք ոտնաչափանոց թզուկի մոտ։ Շուրջբոլորը դատարկ հորիզոնն էր։ Նա շրթունքներից լիզեց խմելու ջրի կաթիլը։

― Ջուրն ինձ կհերիքի․․․

Նա ուշադրություն դարձրեց ջրի անձավը ծածկող քարե սալին, որն ասես ջրացատկի տախտակ լիներ։ Ապա դանդաղ մոտեցավ ժայռի եզրին, ծունկի իջավ ու նայեց սալի տակը։ Լճակի ծովին դիմող ծայրը փակված էր իրար դիզված քարաբեկորների կույտով։ Իր խոտորված տեսողության լուսամուտից նա նշմարեց, թե ինչպես է այնտեղ բարձրանում ու գալարվում կարմիր տիղմը։ Հավանաբար այն նաև ծածկվում էր քարերի արանքները, մի կերպ խոչընդոտելով ջրի փախուստին։ Նա մի պահ պատկերացրեց անհամար ծպտված ծակուծուկերը, որոնք ժամանակի ընթացքում խցանվել էին թավ կարմրով, համատարած աղի աշխարհում միանգամայն անպատեհ թարմ ջուրը բանտարկելով, բայց այնքան խախուտ, որ ամենաչնչին իսկ հպումից նրա կյանքը կարող էր անվերադարձ հոսել֊գնալ․․․

Աչքերը լայն բաց, նա ետ ընկրկեց, շնչառությունն արագացավ։

― Մոռացի՛ր։

Նա սկսեց հետևանց մտնել քնելու խոռոչը։ Համարյա մինչև ականջները ներս խցկվելով, նա բացվածքը լցրեց իր մարմնով ու ծանր հագուստով։ Բրեզենտի խողովակներից դուրս քաշեց քեչայի թևքերը, մինչև որ ձեռքերի ափերը վերևից ծածկվեցին։ Որոշ պայքարից հետո նրան հաջողվեց նաև մատներով թևքերից կառչել ու բռունցքները ծալել, թացքնելով նրանց քեչայի մեջ։ Կուրծքն ու վիզը կրկին հենվում էին փրկագոտուն, և նա ձախ այտը հարմարեցրեց արմունկի վրա։ Պառկած դողացնում էր, քանի որ արևն արդեն մայր էր մտել՝ երկնքի կանաչն աստիճանաբար վերածվում էր մուգ կապույտի, ճայերը ցած էին իջնում։ Նրա մարմինն անձնատուր եղավ սարսուռին, բայց նոպաների ընդմիջումներում բոլորովին հանդարտ էր։ Բերանը բաց էր, աչքերն անձկագին սևեռված էին մթությանը։ Մի անգամ նա ցնցվեց, և բերանը խոսեց։

― Մոռացի՛ր։

Ճայերից մեկը խլրտաց, ապա նորից հանդարտվեց։

5

Սակայն նա չէր կարող գահավիժել այդ հորը, քանի որ սփռված էր սեփական մարմնով մեկ։ Նա աղոտ գիտակցում էր վերադարձող ուժը, և դա թույլ էր տալիս նրան ոչ միայն ճաշակել ցուրտն ու իրեն ֆիզիկապես ողորմելի զգալ, այլև դանից նեղվել։ Նախորդ գիշերվա օրհասական տեսլիքների ու ձայների փոխարեն չկար ոչինչ, բացի կեղեքված ու գանգատվող մարմնից։ Աչքի անկյան ասեղը բթացել էր, բայց շարունակ դրան դիմանալու փոխարեն նա այժմ ստիպված էր անդադար մի ոտքը քսել մյուսին կամ մարմինը ժայռին սեղմել, փորձելով զսպել այդ կողմի սարսուռը, սոսկ հայտնաբերելու համար, որ մյուս կողմն ավելի հրատապ ուշադրություն է պահանջում։ Նա կոշտ, փայտացած մակերևույթից բարձրացնում էր խավար ոլորտը, որի մեջ մեծ մասամբ ապրում էր, որպեսզի այն շուռ տա և ցած իջեցնի մյուս կիսագունդը։ Այս և նախորդ գիշերվա միջև ևս մի տարբերություն կար։ Խարույկների բոցը թուլացել էր, բայց դրանք չէին հանգել, և այժմ նա ժամանակ և ուժ ուներ դրանցով զբաղվելու։ Ընդարմությունը վերածվել էր հարատևող փայտացածության, ասես մարմինն ամեն կողմից անգթորեն ձգեին։ Այժմ, երբ նա ծախսելու մի փոքր ուժ ուներ, ժայռը նույնպես լրացուցիչ անհարմարություն էր պատճառում։ Այն, ինչ գունդը կատարյալ ուժասպառության վիճակում հարթ մակերևույթ էր համարել, իրականում սկսել էր տեղ֊տեղ ելուստներ ակնարկել։ Ակնարկները գնալով վերածվում էին տեղայնացված նեղությունների, որոնք իրենց հերթին բութ մղկտոցի կետեր էին դառնում։ Դիմադրություն չստանալով, մղկտոցը վերաճում էր ցավի և, վերջապես՝ խարույկների, որոնց արդեն դժվար էր դիմանալ։ Նա ստիպված վեր էր քաշում ազդրը, կամ թույլ գալարվում՝ ելուստը չքվում էր, իր տեղը զիջելով բշտիկին։ Ազդրը թուլանում էր, սպասելով անհարմարության զգացումին, հետո մղկտոցին, ցավին, խարույկին։

Վերևի ծայրում, այժմ, երբ լուսամուտը մթնել էր, անհանգստության ընդմիջումները նորից լի էին ձայներով ու չերևացող բաներով։ Ներքևում նա աղոտ նշմարեց երկրագնդի միջուկի բոցերի տակով անցնող արևի պատկերը։ Սակայն և՛ արևը, և՛ բոցերը չափից դուրս հեռու էին, որ նրան ջերմացնեին։ Նա տեսավ քաղցրահամ ջուրը պահող կարմիր տիղմը, մի բուռ կարմիր քաղցրավենիքն ու դատարկ հորիզոնը։

Ես պիտի ապրե՛մ։

Ներքևում տեսավ խխունջի պես սողացող արևը, և երկրագնդի պտույտը իր առանցքի ու միաժամանակ նաև տարեկան պտույտն արևի շուրջը խառնվեցին նրա ուղեղում։ Նա ըմբռնեց, թե քանի ամիս մարդ պիտի դիմանա, մինչև որ տաքանա գարնան պայծառ լույսի ջերմությունից։ Նա սկսեց ամիսներով հետևել արևին, առանց իր ինքնությանն անդրադառնալու։ Նա արևը տեսավ բազում անկյուններից, գնացքի պատուհաններից ու նաև բաց դաշտից։ Նա այն շփոթեց ուրիշ խարույկների հետ՝ հողամասերում, այգիներում, բուխարիներում։ Խարույկներից մեկը համառորեն պնդում էր, որ իրականությունն այնտեղ է և պահանջում էր նայել։ Խարույկը ճաղերի հետևում էր։ Նա հայտնաբերեց, որ բուխարին սենյակի մեջ է, և ամեն ինչ իսկույն անցյալի միջից ծանոթ ու մտերիմ դարձավ։ Նա արդեն գիտեր, թե որտեղ է, և ժամանակն ու բառերն արժեքավորվեցին։ Դիմացի աթոռին բարձրահասակ, սարդի պես ձգված մի ուրվագիծ էր նստած։ Սև խոպոպների տակից այն նայում էր վերև, ասես ընթերցելով առաստաղից անդին գտնվող տեղեկատուն։

― Եթե վերցնենք մեզ մեր այսօրվա վիճակով, ապա դրախտը կվերածվի բացարձակ ժխտման։ Առանց ձևի կամ անգամ ունայնության։ Հասկանո՞ւմ ես։ Սև կայծակի պես մի բան, որը ոչնչացնում է մեր կյանք կոչված ամեն ինչը։

Բայց նա ուրախ ու երջանիկ պատասխանեց։

― Չեմ հասկանում ու առանձապես վեջս էլ չի, բայց ես քո դասախոսությանը կգամ։ Նաթանել, սիրելիս, դու չես էլ պատկերացնում, թե ինչքա՜ն ուրախ եմ քեզ տեսնել։

Նաթանելն ուշադիր նայեց նրա դեմքին։

― Ես նույնպես։ Ուզում եմ ասել՝ որ քեզ տեսնում եմ։

― Մենք զգացմունքներ ենք ցուցաբերում, Նաթ, անգլիացուն վայել չենք պահում մեզ։

Նորից այդ ուշադիր հայացքը։

― Ըստ իս դու իմ դասախոսության կարիքն ունես։ Դու երջանիկ չես, չէ՞։

― Բայց ինձ դրախտն էլ չի հետաքրքրում։ Քեզ ի՞նչ լցնեմ։

― Ոչինչ, շնորհակալ եմ։

Նաթանելն աթոռից դուրս պարուրվեց և, թևերը երկու կողմ պարզած, մնաց կանգնած, արմունկները ծալած։ Ապա նայեց, սկզբում ունայնությանը, հետո՝ շուրջբոլորը։ Նա մոտեցավ պատին և իր ոսկրոտ գավակով անհեթեթ ձևով թառեց բարձր դարակներից մեկին։ Հետո իր անհավանական ոտքերը մեկնեց ու իրարից հեռացրեց, մինչև որ նրա խախուտ հավասարակշռությունը սկսեց ապահովվել սոսկ ներբանների շփումով։ Ապա նորից վեր նայեց տեղեկատուին։

― Կարելի է ասել, որ դա պարզպաես մի զրույց կլինի մեռնելու տեխնիկայի շուրջ։

― Դու ինձնից շատ ավելի շուտ կմեռնես։ Գիշերվա ցրտի՛ն նայիր․․․ ու քո հագնվելու ձևին։

Նաթանելն աչքերը կկոցեց ծիծաղկոտ լուսամուտին, ապա նայեց ինքն իրեն։

― Ճի՞շտ։ Այո։ Հավանաբար այդպես է, որ կա։

― Ես անչափ երկար պիտի ապրեմ ու իմ ուզածին հասնելու եմ։

― Իսկ ուզածդ․․․

― Տարբեր բաներ են։

― Բայց չէ՞ որ դու երջանիկ չես։

― Ամբողջ մարդկությունը թողած հենց ի՞նձ ես ասում։

― Իմ ու քո միջև որոշակի կապ կա։ Մեզնից երկուսիս մի բան է պատահելու, կամ թերևս միասին պիտի աշխատենք։ Դու հարատևելու բացառիկ ունակություն ունես։

― Մինչև ե՞րբ։

― Մինչև տիրանաս դրախտին։

― Բացարձակ ժխտմա՞նը։

― Դրախտին ընդառաջ մեռնելու տեխնիկային։

― Շնորհակալ եմ, չեմ ուզում։ Տարիքո՛վդ մնա, Նաթ։

― Դու դրան ընդունակ ես, գիտե՞ս։ Ու ես․․․

Նաթի դեմքին ինչ֊որ փոփոխություն էր կատարվում։ Այն նորից դարձավ նրա կողմը։ Այտերը շառագունել էին։ Աչքերը չռվել ու վրա էին տալիս։

― ․․․ Ես դա զգում եմ։ Մի՛ ծիծաղիր, խնդրում եմ․․․ Ես զգում եմ, կարելի է նույնիսկ ասել, որ վստա՛հ եմ։― Աչքերի տակ նա աննշան հոգոցով արտաշնչեց։ Ոտքերը մի փոքր տեղի տվին։

― ․․․ Ես անգամ գիտեմ, որ անձամբ քեզ համար դրախտի․․․ մեռնելու մասին իմանալը խիստ կարևոր է․․․ Քանի որ ընդամենը մի քանի տարուց․․․

Կրկնակի ցնցումից որոշ ժամանակ լռություն տիրեց՝ պատուհանից այն կողմ դադարեց հնչել նաև զանգակատունը, ասես խոսքերին համաչափ դողանջն ավարտելով։ Ծխախոտի քինոտ խայթոցը մտրակեց թևն ի վեր մութ գնդի մեջ, նա դեն շպրտեց մնացորդն ու գոռաց։ Հետո, թիկնաթոռի տակ գետնին փռված, նա փնտրում էր ծխախոտի քոթուկը, և հատակի անհարթությունները նեղություն էին պատճառում մարմին։ Խոսքերը հետապնդում էին նրան, զրնգում ականջների մեջ, վխտում, ստիպում սիրտը բաբախել, հանկարծակի ահաբեկելով Նաթանելի չարտասանած բառերի ըմբռնմամբ։

― ․․․Քանի որ ընդամենը մի քանի տարուց դու մեռած կլինես։

Կատաղած ու խուճապահար, նա գոռաց չարտասանված բառերի վրա։

― Դու է՛շ ես, Նաթ։ Գրո՛ղի տարած իշու մեկը։

Խոսքերն արձագանքվեցին ակոսի պատերից, և նրա այտը բրեզենտից վեր թռավ։ Շուրջբոլորն արևի լույս էր ու ճայերի կռինչ։

Նա գոռաց։

― Գետի՛նը մտնեմ, թե կմեռնեմ։

Նա խոռոչից արագ դուրս սողաց ու ոտքի կանգնեց ակոսի մեջ։ Երկինքն ու ծովը մուգ կապույտ էին, արևը բավականաչափ բարձր էր, որ, ջրից արտացոլվելով, չկուրացներ։ Նա արևը զգաց իր դեմքին և երկու ձեռքով շփեց ծլած մորուքը։ Արագ աչքի անցկացրեց հորիզոնը, իջով հաջորդ ակոսի մեջ ու, գողունի հետ նայելով, սկսեց քանդել շալվարի կոճակները։ Ապա, առաջինա անգամ ժայռի վրա, նրա արտաքին, մազոտ դեմքը փշրվեց բարձրաձայն կծու ծիծաղով։ Նա վերադարձավ թզուկի մոտ և շիթով միզեց հորիզոնի վրա։

― Խնդրվում է նախքան դուրս գալը հագուստը շտկել։

Քրքրեց բրեզենտի բաճկոնի կոճակներն ու այն դժվարությամբ վրայից դուրս քաշեց։ Ապա սկսեց քաշքշել քեչայի տակ փրկագոտին ամրացնող փոկերն ու եկուսը միասին հանեց։ Նա հագուստը ծանր կույտով գցեց գետնին ու մնաց կանգնած։ Ապա ցած նայեց թևերի երկու ոսկեգույն ոլորվող երիզակնեին, ոսկեզօծ կոճակներին, համազգեստի բրդե սև բաճկոնին ու տաբատին։ Նա սկսեց իրեն կճպել՝ բաճկոնը, բրդե սվիթրը, սև սվիթրը, շապիկը, ներքնաշապիկը, երկար գուլպաները, գուլպաները, տաբատը։ Ապա ուսումնասիրեց իր մարմնի տեսանելի մասը։

Ոտքերն այն աստիճան ջրաթաթախ էին, որ համարյա կորցրել էին իրենց ձևը։ Մի բութ մատը կապտել էր ու լերդացած արյունից սևացել։ Երկու ծնկներին էլ կապտուկներ կային, որոնք պսակվում էին վերքերով, ոչ թե կտրվածքներով, այլ՝ մետաղադրամի չափ հատվածներով, ուր մաշկն ու միսը հարված էին։ Աջ կոնքը կապույտ էր, կարծես մեկը ներկի մեջ թաթախված ձեռքով նրան քսված լիներ։

Նա զննեց թևերը։ Աջ արմունկն ուռած էր ու ընդարմացած, բազմաթիվ կապտուկներով։ Մարմնի վրա տեղ֊տեղ բծեր կային, ոչ թե պատռված մսի, այլ՝ արյունոտ պեպենների։ Նա նորից զգուշորեն շոշափեց դեմքին ծլած մազերը։ Աջ աչքը մշուշված էր, տակի այտը՝ թմրած ու տաք։

Նա վերցրեց ներքնաշապիկն ու փորձեց քամել, բայց կտորի բանտարկված ջուրը դուրս չէր գալիս։ Ձախ ոտքը դրեց շապիկի մի ծայրին ու երկու ձեռքով սկսեց ոլորել մյուսը։ Ժայռը թրջվեց գոյացած խոնավությունից։ Հերթով նույնն արեց մնացած հագուստին ու բոլորը փռեց արևին չորանալու։ Ապա նստեց թզուկի կողքին, քրքեց բաճկոնի գրպաններն ու հանեց խոնավ թղթերի մի կապուկ և դարչնագույն փոքրիկ մի գրքույկ։ Ծոցատետրի ներկն իջել ու ժանգոտ բծերով նստել էր թղթերին։ Նա թղթերը փռեց իր շուրջն ու հերթով խուզարկեց գրպանները։ Երկու փենի գտավ ու մի ֆլորին և կիտեց թզուկի կողքին։ Ապա դանակի ճոպանը բրեզենտի գրպանից արձակեց ու գցեց վզին։ Այդ անելուց հետո ձեռքը բարձրացրեց ու կամացուկ քաշեց սպիտակ թելով կրծքին կախած փոքրիկ դարչնագույն սկավառակից։ Դեմքը ծռվեց, քմծիծաղ տալով։ Ոտքի կանգնեց, քարերի վրայով մագլցեց ջրի անձավի մոտ ու ներս խցկվեց։ Նա մոտեցավ ջրին, և կարմիր տիղմը բարձրացավ, հիշեցնելով նրան լճակի մյուս, խցանված ծայրի մասին։ Նա զգուշորեն հետ սողաց, շունչը պահելով։

Ակոսների վրայով նա ցած մագլցեց ժայռի հիմքի մոտ։ Տեղատվություն էր, և քարափները պատված էին կենդանի դոնդողի տոննանոց զրահով։ Այնտեղ, ուր նա էր կանգնած, ոտքերը դրած քարափի եզրին, ուտելիքը չոր էր ու անվերջ թույլ շխկշխկոց էր արձակում։ Խեցիների վրա սփռված ջրիմուռները թափանցիկ էին, թույլ կանաչի խփելով։ Նա ցած մագլցեց, հենակետեր փնտրելով, ամեն անգամ ծամածռվելով, երբ ոտքը դեմ էր առնում խեցու սուր եզրին։ Նա փորձեց մի երկու միդիա պոկել, բայց ապարդյուն։ Ստիպված էր միդիաները քաշել ու ոլորել, ասես ոսկորներ հոդահան անելով։ Ապա գլխի վրայով միդիաները նետում էր վեր, և նրանք, օդում կամար գծելով, շրխկոցով ընկնում էին քարափի գլխին։ Նա աշխատում էր ալեկոծվող ջրից քիչ բարձր, սուր֊սուր խեցիների վրա կանգնած, և ոտքերը լարումից դողում էին։ Ի վերջո վեր մագլցեց, որոշ ժամանակ հանգիստ առավ ու իջավ նոր միդիաներ պոկելու։ Քարափի գլխին արդեն բավական մեծ բերք էր կուտակվել՝ ոմանք տասը սանտիմետրից երկար էին։ Նա արևի տակ շնչակտուր նստեց ժայռին ու գործի անցավ։ Միդիաները կարմիր քաղցրավենիքի պես անպաշտպան չէին՝ նրանց փեղկերը պինդ սեղմված էին ու սոսնձված, և դանակի սայրը խրելու տեղ չկար։ Նա խեցին ցած դրեց ու սկսեց դանակի կոթով հարձակվել, մինչև որ պատյանը ճեղքվեց։ Դուրս հանեց խրթին մարմինն ու հայացքը թեքեց ծովի կողմը։

― Բելգիացիք ո՛նց են անում։

Նա միդիան կուլ տվեց և, ատամները սեղմած, ջարդեց մյուսը։ Շուտով չոր ժայռի վրա գոյացավ դեղնասպիտակավուն մարմինների մի ամբողջ կույտ։ Նրա ծնոտները գործի անցան, բայց հայացքը դարձած էր հորիզոնին։ Ծամելիս նրա մշուշված աչքի անկյունը թեթևակի ցած էր քաշվում։ Ձեռքով կողքը շոշափելով ու ոչինչ չգտնելով, կրկին ցած իջավ ու նոր պաշար հավաքեց։ Այս անգամ նա ամեն մեկը ջարդում էր դանակի շեշտակի ուղղաձիգ հարվածով։ Երբ դրանք էլ վերջացան, նա ժայռից մի բուռ կարմիր քաղցրավենիք պոկեց ու խցկեց բերանը։ Կարմիրի ու կանաչի միջև նա խտրություն չէր դնում՝ ջրիմուռների խուրձը ծամեց մառոլի տերևի պես։ Ապա բարձրացավ ջրի անձավի մոտ, ներս խցկվեց ու որոշ ժամանակ մնաց պառկած, նայելով շողշողուն մակերևույթին։ Բերանը թրջեց այնպես, որ կարմիր տիղմի պարույրները միայն թեթևակի շարժվեցին ու նորից հանգստացան։ Ապա անձավից դուրս սողաց, մագլցեց ժայռի գագաթին ու նայեց չորս կողմը։ Հորիզոնը բոլոր ուղղություններով տափակ էր ու հարթ։ Նա նստեց։

Թերթիկներն ու գրքույկը դեռ խոնավ էին, բայց նա ծոցատետրը վերցրեց ու բաց արեց։ Կազմի ներսի կողմում թափանցիկ ծածկի տակ լուսանկար կար։ Նա աչքերը կկոցեց ու ծածկի միջով զանազանեց մի դիմանկար։ Նա վերծանեց խնամքով սանրված մազերը գլուխը, առնական ժպտացող դեմքը, մետաքսե սպիտակ վզնոցը։ Բայց մանրամասնություններն առհավետ կորել էին։ Մշուշի ու դարչնագույն բծերի միջով նրան աղոտ ժպտացող երիտասարդը նույնքան հեռավոր էր, որքան նախապապերի շինծու դիրքերով դիմանկարները հեռո՜ւ, դարչնագույն աշխարհում։

Բայց և այնպես նա շարունակում էր նայել, փնտրելով իր ավելի շատ վերհիշված, քան տեսած մանրամասնությունները, շոշափելով իր մազկալած այտն ու գուշակելով դիմացինի այտի փափկությունը, շտկելով խառնված մազերը, զգուշորեն տնտղելով աչքի ցավոտ անկյունը։ Լուսանկարի տակ գրություն կար, բայց՝ անընթեռնելիության աստիճան լղոզված։ Նա ծոցատետրը ցած դրեց ու ձեռքը տարավ վզից կախված սկավառակին, թելի թույլ տված չափով այն առաջ քաշելով ձախ աչքի դիմաց։ Ապա գլուխը հետ տարավ, որ կարողանա տեսնել․

ՔՐԻՍԹԸՖԸՐ
ՀԱԴԼԻ
ՄԱՐԹԻՆ
ԼԵՅՏ․ Ա․Ն․Կ․Ռ․
Ա․Դ․

Նա նորից ու նորից պատառ առ պատառ կարդաց այդ գրությունը, և շուրթերը սկսեցին շարժվել։ Ապա սկավառակը բաց թողեց, նայեց իր վիրավոր աղակալած ոտքերին, որովայնին ու փորի տակի մազափնջին։

Նա բարձրաձայն խոսեց, ձայնը գործածելով մի տեսակ խռպոտ զարմանքով․

― Քրիսթըֆըր Հադլի Մարթին։ Մարթին։ Քրիս։ Քրիս։ Ես նույնն եմ, ինչ միշտ եղել եմ։

Ճիշտ այդ պահին նրան թվաց, թե ինքը դուրս է եկել գխի գնդի արտասովոր մեկուսացումից և սովորականի պես տարածվել է մարմնով մեկ։ Նա նորից բնակվում էր աչքերի մակերեսին, դրսում։ Արևի լույսը ողողում էր նրան, ծովը կայծկլտում էր։ Կարծր ժայռն ամբողջություն էր ձեռք բերել՝ թռչնաղբի շերտով, քաղցրահամ ջրով ու խեցիներով հանդերձ։ Այն տեղադված էր վերջավոր ծովի մեջ երկու գծերի խաչման կետում, և հորիզոնից այն կողմ իրական նավեր էին անցնում։ Նա արագ ոտքի ելավ և սկսեց շուռ տալ արևին փռած հագուստները։ Հետո հոտոտեց վարտիքն ու ծիծաղեց։ Նա հետ դարձավ թղթերի մոտ և դրանք էլ շուռ տվեց։ Ապա վերցրեց մետաղադրամը, ձեռքի մեջ զնգզնգացեց և ուր որ է պիտի նետեր ծովը, բայց կանգ առավ։

― Շատ դերասանական կլիներ, կե՛ղծ։

Նա նայեց խաղաղ ծովին։

― Ես չեմ ասում, թե հերոս եմ։ Բայց ես առողջություն ունեմ, կրթություն ու խելք։ Ես քեզ կհաղթեմ։

Ծովը չպատասխանեց։ Նա ինքն իրեն հիմարավարի ժպտաց։

― Ես պարզապես ուզեցա փաստել ապրելու իմ հաստատակամությունը։ Դու մի ասա ինքս ինձ հետ եմ խոսում։

Նա նայեց ժայռին։

― Առաջին հերթին պետք է ուսումնասիրել տիրույթները։

Ժայռը սմքել կղզուց դարձել էր առարկա։ Արևի տակ և առանց ցրտի այն ամբողջությամբ կարելի էր զննել ոչ միայն աչքով, այլև՝ հասկացողությամբ։ Նա իսկույն տեսավ, որ ակոսները հողմահարված ուղղաձիգ նստվածքաշերտեր են, իսկ նրանց միջև ընկած պատերը՝ ավելի կարծր մի նյութ, որը պակաս էր մաշվել։ Այդ շերտերը կոտրված եզրն էին ցեխի այն հսկա ավազանի, որն իր կշռի տակ այնքան էր սեղմվել, մինչև ձուլվել էր ու մասամբ եփվել։ Վերին շերտերի ինչ֊որ ջղաձգում, անգուշակելի մի պոռթկում, երկրի որովայնի հերթական մի կծկում, ավազանը պատռելով, այդ կոտրված եզրը ցեխի ու կավահողի միջով ուղղաձիգ վեր էր տնկել, մինչև որ այն նոր ծլող ատամի պես դուրս էր ցցվել մսոտ ծնոտից։ Հետագայում պակաս սեղմված շերտերը հողմահարվել էին, գրքի կողի պես խորդուբորդ եզրերով ակոսներ գոյացնելով։ Պատերն էլ տեղ֊տեղ փշրվել և այլ փոխակերպումների էին ենթարվկել բնության մասնավոր խաղերից։ Որոշ տեղերում պատերը տապալվել և բեկոր֊բեկոր ցրիվ էին եկած ակոսների մեջ։ Ժայռի ամբողջ կատարը, արևմուտքից արևելք, ակոս֊ակոս թեքվում էր ցած։

Ժայռի ծովին հարող մասերում ջուրը հարթել էր տարբերությունները, իսկ շերտավորումը քողարկված էր կենդանաբուսական ժանյակազարդ հաստ ծածկույթով։ Կատարին տեղ֊տեղ սփռված էր գարշահոտ ջրով ծածկված սպիտակի շաղախը, բայց ներքևում, ուր կապույտին էին տալիս միդիաների ցիրուցան գաղութները, ժայռը մաքուր էր կամ ծածկված էր խեցիներով ու ջրիմուռներով։ Ժայռից հետո ծանծաղ մի նեղուց էր, ապա՝ ավելի փոքր ուրիշ մի ժայռ, հետո ևս մեկը, որին հետևում էր վերջինը՝ բոլորն աղեղնաձև իրար հետևից շարված։ Դրանցից քիչ այն կողմ ջուրը մի տեղ էլ էր ընդհատվում, որից հետո կտրուկ բարձրանում էր մինչև երկինք։

Նա խոժոռ նայեց ժայռերի շարքին ու գիտակցեց, որ դրանց ատամնաշարի հետ է համեմատում։ Նա պատկերացրեց, թե ինչպես են դրանք աստիճանաբար ծնոտից աճում, սակայն դա ճիշտ չէր։ Նրանք ընկղմվում էին, ավելի շուտ՝ հարվում անսահման դանդաղ շարժումից։ Նրանք ծերության քայքայվող ատամներն էին։ Աշխարհի ապրած կյանքը բթացրել էր նրանց, և նրանք մաշվել էին, շամելով այն կերակուրը, որն ուտում են ժայռերը։

Նա զայրացած գլուխը թափ տվեց և շունչը կտրեց, վզի մեջ հանկարծակի ցավ զգալով։

― Այդ պրոցեսն այն աստիճան դանդաղ է, որ կարևորություն չի ներկայացնում այն բանի համար, թե․․․

Նա լռեց ու վեր նայեց, ապա՝ ուսի վրայով հետ։ Հետո խնամքով կրկնեց իր խոսքերը, նույն առոգանությամբ ու նույն ուժով։

― Այդ պրոցեսն այն աստիճան դանդաղ է, որ․․․

Բերանից եկող ձայնը յորահատուկ մի որակ ուներ։ Չհաշված այն հասկանալի խռպոտությունը, որը լսվում է նաև մրսածությունը նոր հաղթահարած կամ քիչ առաջ կատաղի գոռացած մարդու ձայնում։

Նա բարձր երգեց։

― Alouette, gentille Alouette...

Նա աջ ձեռքով սեղմեց, քիթն ու բերանը փակ փորձեց փչել, մինչև որ այտեղրը ճնշումից ուռեցին։ Ականջների մեջ ոչինչ չճտաց։ Աչքերը սկսեցին ցավել, նրանց անկյուններից ջուր հոսեց։ Նա կռացավ, ձեռքերը դրեց վիրավոր ծնկներին և գլուխը թեքեց։ Ապա, վզի ցավն անտեսելով, կատաղի ցնցեց գլուխը, հուսալով նշմարել այն չնչին տատանվող կշիռը, որն ականջի մեջ լռված ջուր կվկայեր։

Նա շտկվեց և, դիմելով ջրի հսկայական ամֆիթատրոնին, երգեց ամբողջ ութնյակը․

― Լա՜, լա, լա, լա, լա, լա, լա, լա՛։

Ձայնը մարեց նրա բերանում։

Նա համապատասխան դիրք ընդունեց ու արտասանեց․

― Հոգնած լուսինը, լապտերը ձեռքին։

Թակում է դուռը գորշ լուսաբացի․․․

Նրա ձայնը երերաց ու ընդհատվեց։ Նա ձեռքի ներս շրջված ափը պահեց բերանի մոտ երեսուն սանտիմետր հեռավորության վրա։

― Փորձարկում։ Փորձարկում։ Լսում եմ․․․

Նա շուրթերը սեղմեց և դանդաղ ցած իջեցրեց ձեռքը։ Ժայռի վրա ծառացած կապույտ կտուրը բարձրացավ անսահման հեռուն, տեսանելի աշխարհը մի ոստյունով ընդլայնվեց։ Ջուրը ծուլորեն չլմփում էր Ատլանտյանի մեջտեղում տնկված չնչին ժայռի շուրջը։ Նրա դեմքը ծամածռվեց։ Նա մի քայլ արեց ցաքուցրիվ թղթերի մեջ։

― Տե՜ր Աստված։

Նա կառչեց քարե թզուկից, փարվեց նրա սապատավար ուսերին ու հայացքը հառեց դիմացը։ Բերանը նորից լայն բաց էր։ Սրտի բաբախոցը երևում էր կողերի արանքից։ Ափերի հոդերը սպիտակեցին։

Թզուկից դղրդոց եկավ։ Գլխաքարը շուռ եկավ ու դըխկ֊դըխկալով գլորվեց ժայռն ի վար։

Չլը՜մփ։

Նա հայհոյեց։ Ապա ցած իջավ, չափից ծանր մի քար գտավ, մոտ մի մետր այն քարշ տվեց ու բաց թողեց։ Քարի վրայով հայհոյելով նետվեց ջրի կողմը, բայց տեսանելիության սահմաններում ոչ մի պիտանի բան չգտավ։ Նա հապճեպ մագլցեց գագաթն ու սարսափահար նայեց անգլուխ թզուկին։ Ապա ցած իջավ ու գոտեմարտի բռնվեց չափից ծանր քարի հետ։ Բարձրացնելով ու շուռ տալով, նա քարն առաջ շարժեց։ Ապա պատը բարձրացող աստիճաններ սարքեց ու քարը վեր գլորեց։ Նա մարմնից ավելի շատ ուժ էր քամում, քան ուներ։ Մարմինն արնում էր։ Վերջապես նա հասավ գագաթին ու քրտնաթաթախ կանգնեց թղթերի միջև։ Ապա քանդեց թզուկն ու շարեց նորից, հիմք ընդունելով այն քարը, որը վերջիվերջո այդքան էլ ծանր չէր կրթություն, խելք ու կամք ունեցողի համար։

Չորս ոտնաչափ։

Սպիտակ ու չոր կարտոֆիլները նա խցկեց քարերի արանքները։

― Մի արհավիրքից պրծանք․․․

Օդը ծծանի պես քաշեց նրա խոսքերը։

Պի՛նդ կաց։
Կրթություն ու խե՛լք

Թզուկի մոտ կանգնած, նա սկսեց խոսել մի մարդու պես, որը դժկամ ունկնդիրներ ունի, բայց և այնպես իր ասելիքն ասելու է, անկախ նրանից, կլսե՞ն նրան, թե՞ ոչ։

6

― Հիմնական նպատակս փրկվելն է։ Դրա համար առնվազն պետք է կենդանի մնալ։ Պետք է հետևել, որ մարմինը գոյատևի։ Պետք է նրան ջուր, սնունդ ու օթևան տրամադրել։ Եթե այդքանն ապահովեմ, կարևոր չի, թե ինչ որակի, հիմնականն արած կլինեմ։ Քանի դեռ կյանքի թելը չի կտրվել, ապագան կմնա անցյալին կապված, ինչքան էլ սոսկալի եղած լինի նախաբանը։ Սա առաջինը։

Երկրորդը։ Պետք է ենթադրել, որ ես կհիվանդանամ։ Չի կարելի մարմինը սրա պես չարաշահել ու ակնկալել, որ խեղճ անասունը ձայն չհանի։ Հարկավոր է ուշադիր հետևել հիվանդանալու նշաններին ու տեղնուտեղը բժշկել։

Երրորդը։ Պետք է հետևել ողջամտությանս։ Չի կարելի թույլ տալ, որ խելագարությունն ինձ հանկարշակիի բերի։ Առանց այն էլ արդեն․․․ Պետք է հալյուցինացիաներ ակնկալել։ Իսկական կռիվն էստեղ է սկսվում։ Դրա համար էլ ես կշարունակեմ ինքս ինձ հետ խոսել, բանի տեղ չդնելով ծծանը։ Նորմալ կյանքում բարձրաձայն խոսելը խելագարություն կլիներ։ Հիմա դա ինքնությանս գրավականն է։

Չորրորդը։ Փրկվելու համար պետք է բաներ նախաձեռնել։ Նկատելի դառնալուց բացի ձեռքիս ուրիշ ճար չկա։ Նույնիսկ մի փայտ չկա, որ շապիկս տնկեմ վրան։ Բայց ժայռի կողքով ոչ ոք չի անցնի, առանց հեռադիտակով նայելու։ Ուրեմն եթե ժայռը տեսնեն, իմ սարքած թզուկին էլ կտեսնեն։ Կհասկանան, որ դրան ինչ֊որ մեկն է շինել ու կգան ինձ կտանեն։ Մնում է միայն ապրելու ու սպասել։ Պետք է իրականությունը ձեռքից բաց չթողնել։

Նա անթարթ հայացքը դարձրեց ծովին։ Ճիշտ նույն պահին հայտնաբերեց, որ կրկին լուսամուտի միջով է նայում։ Նա իր ներսում էր գտնվում՝ վերևի ծայրում։ Լուսամուտի վրա ծառայում էին մաշկն ու հոնքերի մազերը, այն բաժանված էր երեք լուսավոր բծի քթերի երկու ստվերով կամ ուրվագծով։ Քթերը թափանցիկ էին։ Աջակողմյան բիծը մշուշոտ էր, ներքևի մասում երեքն էլ իրար էին միանում։ Ցած նայելիս, նա ժայռը տեսնում էր վերին շրթունքի մազմզոտ եզրի վրայով։ Լուսամուտը երիզված էր անթափանց խավարով, որը տարածվում էր մնացած ամբողջ մարմնով մեկ։ Նա առաջ թեքվեց, որ լուսամուտի փեղկից այն կողմ նայի, բայց լուսամուտն իր հետ միասին տեղափոխվեց։ Հոնքերը կիտելով, նա մի պահ փոխեց լուսամուտի ձևը։ Ապա երեք լույսերը շրջեց հորիզոնի կողմն ու խոսեց, հոնքերը կիտելով։

― Սա ապրելու սովորական վիճակ է։ Դրանում ոչ մի տարօրինակ բան չկա։

Նա գլուխը թափ տվեց, լուսամուտն իջեցրեց մարմնին ու քննեց իր մաշկը։ Նա տեսավ սպիերի վրա կարմրող մեծ բծերն ու գոռաց․

― Վառվեցի՛։

Նա ճանկեց ու վրա քաշեց ներքնաշապիկը։ Կտորն արդեն համարյա չոր էր, և նա այն ընկալեց որպես չոր, ու մտավ վարտիքի մեջ։ Պայծառ լուսամուտը վերածվեց սովորական տեսողության։ Նա հավաքեց իր թղթերը, դարսեց վկայականի մեջ ու ամբողջը մտցրեց համազգեստի բաճկոնի գրպանը։ Ապա ժայռի կատարից հավաքեց իր շորերը, ամեն մեկի չորությունը ստուգելով։ Հագուտսը ոչ այնքան թաց էր, որքան՝ ծանր։ Մատներին մնացող կամ քամվելու ենթակա խոնավություն չկար, բայց ժայռի վրա հագուստից մուգ ստվեր էր տպվում, որը դանդաղ սմքում էր արևի տակ։

Նա խոսեց ծծանի մեջ․

― Երանի կոշիկները գցած չլինեի։

Նա մոտեցավ բրեզենտե բաճկոնին ու ծնկի իջավ, նայելով վրան։ Ապա հանկարծակի սկսեց քրքրել մոռացված գրպանները։ Նա հանեց բրեզենտե կաթկթացող մի սաղավարտ և վիզը ծածկող բրդյա գործած ջրաթաթախ գլխարկ։ Շտկեց սաղավարտն ու քամեց գլխարկը։ Ապա երկուսն էլ փռեց ու մտավ հաջորդ գրպանը։ Դեմքը մտահոգ կենտրոնացման արտահայտություն ընդունեց։ Նա մի կանաչող մետաղադրամ հանեց, մի քիչ թել ու շոկոլադի սալիկի ճմրթված փաթաթան։ Նա զգուշորեն բացեց փաթաթանը, բայց ներսում ոչինչ չկար։ Ապա փայլուն մակերեսը մոտեցրեց դեմքին ու աչքերը կկոցեց։ Ծալքերից մեկում դարչնագույն մի հատիկ էր մնացել։ Նա լեզուն հանեց ու հատիկը տարավ բերանը։ Շոկոլադը խայթեց սուր քաղցրությամբ, կարճատև ու տանջալի, և անէացավ։

Նա հենվեց քարե թզուկին, վերցրեց գուլպաներն ու քաշեց ոտքերին։ Ապա վերցրեց երկրորդ զույգ հաստ երկար գուլպաները, ճտքերը ոլորեց ու հագավ կոշիկների փոխարեն։

Նա գլուխը հենեց թզուկին ու աչքերը ծածկեց։ Արևը տնտղում էր նրա ուսը, ներքևում ծփում էր ծովը։ Գլխի ներսում տեսարաններ էին վխտում ու ձայներ խոսում։ Նիրհելու բոլոր նշաններն առկա էին, բայց քնի անկումն ու մոռացումը ոչ մի կերպ չէր գալիս։ Գնդի կենտրոնը զբաղեցնողն անխոնջ էր ու ակտիվ։

Մի սավանով անկողին լիներ։ Կոկորդը թրջելու մի բան ու տաք կերակուր։ Վրայից էլ տա՜ք լոգանք։

Որոշ ժամանակ նա լուռ նստած էր, մինչև կենտրոնի բնակիչը մտքից միտք էր թռնում։ Նա հիշեց, որ խոսքն ինքնության գրավականն է, և շրթունքները նորից սկսեցին շարժվել։

― Քանի դեռ ես այդ բաներն ուզում եմ, բայց առանց դրանց յոլա եմ գնում, քանի դեռ ընդունում եմ, որ մնացել եմ մենակ Ատլանտյանի մեջտեղում ցցված ժայռին ու պիտի պայքարեմ, որ գոյատևեմ, ուրեմն ամեն ինչ կարգին է։ Ի վերջո իմ վիճակը համեմատաբար ավելի ապահով է, քան Նորին Մեծության նավերի վրայի դմբոներինը։ Նրանք երբեք չգիտեն, թե որ պահին են հօդս ցնդելու։ Իսկ էս ժայռին վնաս տվողը դեռ չի ծնվել։

Այն, ինչն ի վիճակի չէր ինքն իրեն զննել, պար էր գալիս աչքերի հետևի աշխարհում։

― Ամեն դեպքում չարժի ցերեկով քնել։ Լավ է քունը պահեմ ողորմելի գիերների համար։

Նա հանկարծակի ոտքի կանգնեց ու աչքի անցկացրեց հորիզոնը։

― Ուտելու ժամն է։ Պետք է ճաշի հագուստ հագնել։

Նա հաստ գուլպաները ոտքերից շպրտեց ու հագնվեց, գետնին թողնելով միայն քեչան ու բրեզենտե կոմպլեկտը։ Ապա շալվարի վրայով գուլպաները քաշեց մինչև ծնկները։ Նրա լեզուն բացվեց․

― Էս տեղը ես անվանում եմ Դիտակետ։ Սա կլինի Թզուկը։ Արևի տակի էն ժայռը, որին լողալուց եմ դեմ առել, կլինի Ապահովության Ժայռը։ Միդիաներն ու մնացած բաները ճարելու տեղը Սննդի Քարափն է։ Որտեղ որ ուտում եմ․․․ Կարմիր Առյուծ։ Երկար ջրիմուռներով հարավային կողմը անվանում եմ Տեսադաշտի Քարափ։ Ձագարով արևմտյան քարափը լինելու է․․․

Նա կանգ առավ, անուն փնտրելով։ Արևի կողմից երկնքից ցած սավառնեց մի ճայ, տեսավ Դիտակետում կանգնած երկու ուրվագծերը, ճչաց, խելակորույս մի կողմ նետվեց ու թևերը թափ տալով թռավ վեր։ Ապա ավելի ցածից աջ կողմից մոտ թռավ ու անհայտացավ ժայռի մեջ։ Նա մոտեցավ ժայռի եզրին ու նայեց։ Ձախից ժայռը սահուն ու հարթ իջնում էր մինչև ներևի խոռոչը, որը պսակվում էր ձագարով։ Աջից ժայռի հիմքը չէր երևում, որովհետև Դիտակետը հագնում էր նրա վրա։ Նա չորեքթաթ սողաց ընդհուպ եզրի մոտ ու ցած նայեց։ Ժայռը մոտ մի մետրի չափ դեռ երևում էր, բայց դրանից ցած ներս էր ծռվում ու թաքնվում։ Հիմքի մոտ ժայռը նորից էր հայտնվում, և նա այնտեղ մի պահ փետուրներ նշմարեց։

― Քարափից մի կտոր դուրս է ընկել։

Նա ուշադիր զննեց ծովն ու կարծես թե ջրի խորքում մի տեղ քառակուսի ուրվագիծ տեսավ։ Ապա ետ սողաց ու ոտքի կանգնեց։

― Ճայի Քարափ։

Հորիզոնը դեռևս դատարկ էր։

Նա ցած իջավ Կարմիր Առյուծի մոտ։

― Երանի հիշեի ամբողջ ժայռի անունը։ Նավապետն ասաց, որ այն համարյա դիպուկ էր, ու ես ծիծաղեցի։ Լեզվիս ծայրին է։ Հա, հետո Դիտակետի ու Կարմիր Առյուծի միջև իմ ամենօրյա զառիվերին էլ է անուն պետք։ Ես այն անվանում եմ Պողոտա։

Նա նկատեց, որ ժայռը, որին նստած է, մթնել է, և ուսի վրայով հետ նայեց։ Արևն արդեն լքում էր նրան, Թզուկի հետևն իջնելով, հսկայի վերածելով քարերի կույտը։ Նա վեր թռավ ու հապճեպ հետևանց ցած կախվեց Սննդի Քարափից։ Ապա, ձեռքերով ու ոտքերով բռնված, փոքր֊ինչ մի կողմ տեղափոխվեց ու սկսեց միդիաներ պոկել։ Մակընթացությունը սկսվել էր, նրան գործելու շատ ավելի քիչ տեղ թողնելով։ Երբեմն ստիպված էր կռանալ ու միդիաները ջրի տակից պոկել։ Վերջապես հետ մագլցեց Կարմիր Առյուծի վրա ու սկսեց ուտել։ Ժայռի աժդահա ուրվագիշը կորցրել էր իր հստակությունն ու իրիկնային երկնքի ֆոնին թանաքի բծի էր վերածվել։ Նրա ստվերը ծառանում էր հսկա լեռնագագաթի պես։ Նա նայեց հակառակ կողմը՝ մութ ծովի մեջ հերթով փոքրացող երեք ժայռերին։

― Ձեզ երեքիդ անվանում եմ Օքսֆորդ Սըրքըս, Փիքըդիլի և Լեսթըր Սքվեր։

Նա գնաց ջրի մութ անձավի մոտ ու ներս խցկվեց։ Լճակի հակառակ, խցանված ծայրից դեռ մի քիչ լույս էր ծորում, և խմելու ընթացքում նա նշմարեց ջրի մակերեսին գոյացող օղակները, բայց տիղմի պարույրները մնացին անտեսանելի։ Ցուցամատն ուղղաձիգ ջրի մեջ մտցնելով, նա դեմ առավ տղմոտ հատակին ու անշարժացավ։

― Ոչինչ, էլի անձրև կգա։

Նա իսկույն ևեթ վեր թռավ ու սկսեց սրթսրթալ, որովհետև անձավում ուրիշ ինչ֊որ մեկը կար։ Մի ձայն նրա խոսքերին համարյա զուգընթաց եկավ ջրի ու քարե սալի կողմից։ Երբ սիրտը հանդարտվեց և միտքն ընդունակ դարձավ կապակցված դատելու, նա հասկացավ, որ այդ ձայնը վաղուց մոռացված հազվագյուտ մի բան էր՝ արձագանք։ Նա իսկույն գիտակցեց, որ անձավի մեջ իր ձայնն ավելի հնչեղ է, և, հանգստանալով, դիտավորյալ խոսեց։

― Տիկնայք և պարոնայք, այստեղ ինքնության պակաս չի զգացվում․․․

Նա ձայնը շեշտակի կտրեց, և ժայռն ասաց․

― ․․․ ո՜ւմ․․․

― Անձրև էլի կգա։

― ․․․ գա՜։

― Ո՞նց ես։

― ․․․ ե՜ս։

― Ես, որ գոյատևելով եմ զբաղված։ Ժայռի վրա անուների ցանց եմ գցում, որ սանձեմ։ Ոմանք դրա կարևորությունը չեն էլ հասկանա։ Եթե մի բանի անուն ես տալիս՝ ասել կուզի կնքում ես, շղթայո՛ւմ։ Ժայռը որ փորձի ինձ հնազանդեցնել, ես ինքս նրան ինձ կենթարկեմ։ Ես նրան կպարտադրեմ ի՛մ կարգուկանոնը, ի՛մ աշխարհագրությունը։ Ես նրան անուններով կկապկպեմ։ Եթե նա ինձ փորձի ծծանով ոչնչացնել, ես կգամ ու կխոսեմ էստեղ, ուր իմ խոսքերն արձագանք ու նշանակություն ունեն և հավաստում են ինձ իմ ինքնուրույնությունը։ Ես անձրևաջուր կհավաքեմ ու կավելացնեմ այս լճակին։ Ես ուղեղս կբանեցնեմ նրբին մի մեքենայի կամ գործիքի պես, որը կհասնի ինձ անհրաժեշտ արդյունքներին։ Ապրուստի պայմաններ։ Ապահովություն։ Փրկություն։ Ուստի վաղը ես ազդարարում եմ մտածելու օր։

Նա անձավից դուրս սողաց, Պողոտայով մագլցեց վեր ու կանգնեց Դիտակետին՝ Թզուկի կողքը։ Ապա լրիվ հագնվեց, գլխին քաշեց խոնավ գործած գլխարկն ու վրայից հագավ սաղավարտը, կզակի տակ կոճկելով։ նա արագ աչքի անցկացրեց հորիզոնը, ականջ դրեց Ճայի Քարափի տակ անտեսանելի բնից հասնող շարժման թույլ ձայներին ու Պողոտայով իջավ դեպի իր խոռոչը։ Ապա նստեց պատի տակ և ոտքերը փաթաթեց իր գորշ սվիթրի մեջ։ Նա հետևանց սողոսկեց խոռոչը, ներս խցկելով քեչան ու բրեզենտը, ապա պինդ փչեց փրկագոտին ու կրծքի կողմի երկու փոկն իրար կապեց։ Ստացվեց գլխի համար բավականաչափ մեծ ու փափուկ մի բարձ։ Նա շուռ եկավ մեջքի վրա և սաղավարտով գլուխն իջեցրեց փափուկ բարձին, ձեռքերը մարմնի երկայնքով երկու կողմից ներս մտցնելով։ Նա դիմեց երկնքին․

― Պետք է ջրիմուռներ չորացնել ու լցնել խոռոչը։ Կապրեմ, ոնց որ փայտոջիլը խալու մեջ։

Նա աչքերը փակեց։

Հերթով թուլացրու բոլոր մկանները։

― Քնի վիճակին, ինչպես և մնացած բոլորին, կարելի է հասնել մտքով։

Ժայռի վրա տուն պահելու վատն այն է, որ ծովի չափ գործ կա։ Ոչինչ, գոնե չեմ ձանձրանա։

Թուլացրու ոտքերի մկանները։

― Ի՜նչ ցնցող պատմություն կլինի։ Ամբողջ մի շաբաթ ժայռի վրա։ Դասախոսություններ․․․

«Գայատևելու արվեստը»՝ լեյտենանտ․․․ սպասիր, իսկ ինչո՞ւ ոչ՝ ավագ լեյտենանտ։ Կամ անգամ՝ կապիտան։ Բարձր կոչումներ ու նման բաներ։

― Լավ հիշեք, որ․․․

Նրա աչքերը բացվեցին։

― Տես է՝ չեմ էլ հիշել։ Մտքո՜վս էլ չի անցել։ Մի շաբաթ կլինի, որ արտաքնոց չեմ գնացել։ Համենայն դեպս՝ անիծյալ կամրջակից սրբվելուց սկսած։

Սաղավարտի կողերը չէին թողնում, որ նա ընկալի երկնքի հանդեպ իր ձայնի տափակությունը։ Նա պառկած խորհում էր իր աղիքների դանդաղկոտության մասին։ Դա առաջ բերեց ճենապակու, քրմոապատ մասերի ու հարակից հանգամանքների պատկերները։ Նա ցած դրեց ատամի խոզանակը և մնաց կանգնած, հայելու մեջ դիտելով իր դեմքը։ Ուտելու գործողությունն ինքնին խիստ կարևոր էր։ Այն արարողության էին վերածում ամեն մակարդակում։ Ֆաշիստները դրանից պատիժ էին սարքում, հավատացյալները՝ արարողություն, մարդակերները՝ ծես, բժշկում կամ նվաճման ուղղակի հայտարարություն։ Սպանվում ես ու կուլ գնում։ Եվ անշուշտ, բերանով ուտելը սոսկ հաընդհանուր մի գործողության մասնավոր արտահայտությունն էր։ Կարելի էր ուտել առնանադամով կամ բռունցքներով, անգամ՝ ձայնով։ Կարելի էր ուտել նալած կոշիկներով կամ առևտուր անելով, ամուսնանալով, հայրանալով, ուրիշի մահիճը պղծելով․․․

Մահիճը պղծելը նրան հիշեցրեց։ Նա հայելուց շուռ եկավ, խալաթը գոտիով կապեց և բաց արեց լողասենյակի դուռը։ Դռան հետևում, ասես բավական հնաոճ այդ արտահայտությունից մարմին առնելով, հայտնվեց Ալֆրեդը։ Բայց այդ Ալֆրեդն ուրիշ Ալֆրեդ էր՝ գունատ, քրտնած, այլայլված, դողացող, վրա քշող։ Նա դաստակից բռնեց ու ոլորեց իր կրծքին հարվածող բռունցքը, մինչև որ Ալֆրեդն սկսեց ատամները կրճտացնել ու ֆշշալ։ Ուտելու տիեզերական բնույթի ապահով իմացությամբ օժտված, նա վերևից ներքև Ալֆրեդին ժպտաց։

― Ողջույն, Ալֆրեդ։

― Կեղտո՛տ շուն։

― Մեծաքիթ, պստլո՜ ջան։

― Ո՞ւմ ես էնտեղ պահում, ասա՛։

― Լա՜վ, լա՜վ։ Էդքան մի հուզվիր, Ալֆրեդ, աղմուկ մի սարքի։

― Մի ձևացրու, թե էնտեղ ուրիշ մեկն է։ Սրիկա՛։ Տե՜ր աստված․․․

Նրանք փակ դռան առջևում էին։ Ալֆրեդի խոսքերն ընդհատվում էին հեկեկոցներով, նա փորձում էր կառչել դռան բռնակից։

― Ասա ինձ, ո՞վ է այնտեղ, Քրիս։ Ես պե՛տք է իմանամ․․․ Աստծո՜ւ սիրուն։

― Ալֆրեդ, լալկան մի եղիր։

― Մի ձևացրու, թե էնտեղ Սիբիլը չի, կեղտոտ, ստո՛ր շանորդի։

― Կուզե՞ս նայել։

Զկռտոցներ։ Թույլ պայքար։

― Ուզում ես ասել, որ նա՞ չի։ Ձեռ չե՞ս առնում, Քրիս, ազնիվ խո՞սք։

― Ինչե՜ր ասես չեմ անի, որ քեֆդ տեղը գա, ախպերս։ Նայի՛։

Դուռը բացվեց։ Սիբիլը, ճվալով, ծածկոցը քաշեց մինչև բերանը, ասես էժանագին մելոդրամայի մեջ, որը, փաստորեն, ամեն իմաստով հենց այդպես էր, որ կար։

― Ալֆրեդ, սիրելիս, ազնիվ խոսք, էնպես ես քեզ պահում, կարծես իսկապես ամուսնացած լինես նրա հետ։

Սակայն ուտելու ու չինական արկղի միջև ինչ֊որ կապ կար։ Չինական աղրկղն ի՞նչ էր։ Դագա՞ղ։ Թե մեկը մյուսի մեջ փորագրված փղոսկրյա զարդերը։ Չինական արկղի հետ ինչ֊որ բան էր կապված․․․

Նա ապշահար պառկած էր քարե մարդու նման, բերանը բաց ու աչքերը չռած երկնքին։ Կուրծքը ծեծող բռունցքները, թուլանում հեկեոցները դեռևս շարունակվում էին արձագանք գտնել նրա խոռոչ վերադարձած ավելի ուժեղ մարմնում։

Նա կոկորդը մաքրեց ու նորից խոսեց․

― Ո՞ր գրողի ծոցն եմ ընկել։ Որտեղի՞ց։

Նա դժվարությամբ շուռ եկավ, երեսնիվայր այտերը հենելով փրկագոտուն։

― Քունս չի տանում։

Բայց քունն անհրաժեշտ է։ Քնի պակասից մարդիկ խելագարվում են։ Նա բարձրաձայն խոսեց, և փրկագոտին լխկլխկաց կզակի տակ։

― Ես քիչ առաջ քնած էի։ Ալֆրեդին ու Սիբիլին երազում էի տեսնում։ Պետք է նորից քնել։

Նա մնաց անշարժ ու խորհեց քնի մասին։ Բայց այդ նյութը տանջալի էր ու անորսալի։

Ուրեմն մտածիր կանանց կամ ուտելու մասին։ Մտածիր ուտող կանանց մասին, ուտող տղամարդկանց, Ալֆրեդին խժռելու, մյուս աղջկա, տղայի մասին՝ բիրտ ու անհամ էքսպերիմենտի, գերանի պես տեղդ վեր ընկիր ու մտածիր կյանքի որոճող թունելի մասին ընդհուպ մինչև ներկայիս անախորժ այս ընդմիջումը։

Այս ժայռը։

― Դրսի երեք ժայռերը ես կկոչեմ Ատամներ։

Նույն պահին նա երկու ձեռքով կառչեց փրկագոտուց, որ մեղմացնի մարմնով մեկ հանկարծ սփռված խորին սարսուռը։

― Չէ՛, մենակ թե ո՛չ Ատամներ։

Ատամները մոտ էին, բերանի մեջ։ Նա լեզվով տնտղեց կրկնակի ոսկրյա պատնեշը՝ ամեն մի ատամ ծանոթ ու անձնավորված, բացի ընդմիջումներից, սակայն դրանք էլ էին լցվում, եթե հիշողությունը լարեիր։ Բայց պառկել ծովի միջի ատամնաշարի վրա․․․

Նա սկսեց հուսահատ մտածել քնի մասին։

Քունը գիտակցության պահակի, զտիչի հանգիստն է։ Քնի ժամանակ ամեն ինչ առանց զտվելու դուրս է հորդում, ինչպես քամուց շուռ եկած աղբամանից։ Քնի ընթացքում ժամանակն ուղիղ գծից շեղվում է, դրա համար էլ ալֆրեդն ու Սիբիլը նրա հետ հայտնվել էին ժայռի վրա, ու նաև այն թնգթնգացող, լացակումած դեմքով տղան։ Կամ թերևս քունը մի զիջում է մահվանը, գիտակցության կատարյալ կորստին, անձի պարտությանը, անկեղծ ընդունումն այն հայտնի փաստի, որ մենք մահկանացու ենք, թքով կպցրած ֊ամանակավոր էակներ, և ի վիճակի չենք դիմանալ գոյությանը առանց ամենօրյա դադար տալու նրան, ինչը համարում ենք մեր ամենից․․․

― Այդ դեպքում ինչի՞ քունս չի տանում։

Քնի ժամանակ մենք հպվում ենք նրան, ինչն ավելի լավ է հանգիստ թողնել։ Այնտեղ, նշանակությունից զրվկած, կիտված է մեր ամբողջ կյանքը։ Այնտեղ մեր խնամքով պաշարված և վայելած անհատականությունը, մեր միակ գանձը և միաժամանակ փորձաքարը, ի դերև է ելնում իրերի ծայրագույն ճշմարտության մեջ՝ այն սև կայշակի, որը ճեղքում ու ոչնչացնում է ամենը, թողնելով միայն ստույգ, անհերքելի ունայնությունը։

Ու ես վեր եմ ընկած էս խոռոչում, բրեզենտի զրահը վրաս, չնչին մի պատառիկ աշխարհի նաշած ատամների վրա։

Աստվա՜ծ իմ։ Ինչի՞ չեմ քնում։

Երկու ձեռքով փրկագոտուց կառչած, դեմքը բարձրացրած, նայելով ուղիղ դիմացի մռայլ թունելին, նա, ապշահար ու ահաբեկված, շշնջաց իր իսկ հարցի պատասխանը։

― Որովհետև վախենում եմ։

7

Լույսը փոփոխվում էր նրա չռված աչքերի առջև, բայց այնքան դանդաղ, որ նրանք տարբերությունը չէին նկատում։ Փոխարենը նայում էին անկանոն հայտնվող խառը պատկերներին։ Լուռ ու անհերքելի էակը դեռևս նստած էր ամեն ինչի կենտրոնում, բայց այն ըստ երևույթին կորցրել էր պատկերներն իրականությունից տարբերելու հնարը։ Ժամանակ առ ժամանակ փափուկ փրկագոտու վրա բացվում էր գնդի ներքևի դարպասը, և խոսքերը դուրս էին գալիս, բայց ստացվող դիտողություններն այն աստիճան տրոհված էին շողշողուն լուսավոր պատկերներով, որոնց մասնակցում էր էակը, որ այն ի վիճակի չէր դրանք շաղկապել իրար։

― Ես ասում էի, որ կհիվանդանամ։

― Ջուր։ Սնունդ։ Ողջամտություն։ Փրկություն։

― Ես նրանց կանվանեմ․․․

Շողշողուն պատկերները շարունակվում էին, փոփոխվում, սակայն ոչ թե սահուն անցումներով, այլ՝ կտրուկ, ժամանակի ու տեղի շեշտակի տարբերություններով։

― Նստեցեք, Մարթին։

― Լսում եմ, սըր։

― Մենք ուսումնասիրում ենք ձեզ սպայական կոչման ներկայացնելու հարցը։ Ծխախո՞տ։

― Շնորհակալ եմ, սըր։

Անսպասելի ժպիտ կրակվառիչի բոցի վրա։

― Արդեն հասցրե՞լ են ձեզ անուն կպցնել։

Պատասխան ժպիտ, երկչոտ ու հմայիչ։

― Կարծես թե, սըր։ Երևի դա անխուսափելի է։

― Ալրոտ Միլերի կամ Ոսկրոտ Քլարքի պե՞ս։

― Այո, սըր։

― Ներքևում կյանքն ինչպե՞ս է։

― Ըը․․․ Տանելի, սըր։

― Մենք կրթված և խելացի մարդկանց կարիք ենք զգում, բայց ամենից շատ մեզ պինդ բնավորությամբ մարդիկ են պետք։ Ինչո՞ւ եք նավատորմ զորագրվել։

― Ես մի տեսակ զգացում ունեի, որ․․․ դե, հարկավոր է օգտակար լինել, հասկանո՞ւմ եք, թե ի՛նչ նկատի ունեմ։

Դադար։

― Որքան հասկանում եմ, նախքան այդ դուք դերասա՞ն էիք։

― Այո, սըր։ Չեմ ասի, թե մի երևելի բան էի։

Զգույշ։

― Գրո՞ւմ եք։

― Առանձնապես չէ, առայժմ, սըր։

― Այդ դեպքում ի՞նչ էիք ուզում դառնալ։

― Ինձ ամեն ինչ մի տեսակ անիրական էր թվում, սըր։ Սրա նման չէ։ Դե, հասկանո՛ւմ եք, սըր։ Այստեղ նավի վրա ուրիշ է։ Այստեղ մենք իսկապես կյանքի հիմքերին ենք հասնում․․․ մեր արածը մի բան արժե։ Երանի թե նավաստի ծնված լինեի։

Դադար։

― Ինչո՞ւ եք ուզում կոչում ստանալ, Մարթին։

― Որպես հասարակ նավաստի, սըր, դու ընդամենը սովորական մի պտուտակ ես մեքենայի մեջ։ Իսկ որպես սպա ավելի շատ հնարավորություններ ունես բոշերի քիթը ջարդելու, ինչպես ասում են։

Դադար։

― Դուք կամավո՞ր եք, Մարթին։

Եթե նա բարեհաճի նայել, առջևի թղթերում ամեն ինչ գրված է։

Անկեղծ։

― Ճիշտն ասսած, ո՛չ, սըր։

Ինքն իր չեզոք դարթմուտյան դիմակի տակ շիկնում է։

― Առայժմ այսքանը, Մարթին։ Շնորհակալություն։

― Այո, այո, սըր։ Ձեզ էլ շնորհակալություն։

Շիկնել է տասնվեցամյա կույսի պես։

― Լսիր, ծերուկ, ախր նա պրոդյուսերի կինն է, ո՞ւր ես գնում։

Արտակարգ մեծ ռետին հիշեցնող արտակարգ փոքր ֆրանսերենի բառարան։

Ոսկեզօծ մասերը մաշված լաքապատ սև դրամարկղ։

Չինական արկղը խաբուսիկ էր։ Երբեմն այն մեկը մյուսի ներսում փորագրված փղոսկրերն էր, երբեմն՝ դրամարկղի նման հասարակ մի տուփ։ Բայց, ինչքան էլ որ խաբուստիկ լիներ, այն կարևոր էր ու պնդերես։

Նա ռեժիսորի կինն է, ծերուկ։ Չաղ ու սպիտակ։ Ճստլիկ, սև աչքերով թրթուրի պես։ Ես ցանկանում եմ քեզ ուտել։ Ես ուզում եմ Դանիի դերը խաղալ։ Ես հաճույքով կխժռեի քեզ։ Ես ցանկանում եմ քեզ դեր տալ։ Բայց ես ինչպե՞ս կարող եմ քեզ որևէ բան տալ, եթե քեզ դեռ չեմ խժռել։ Նա արվամոլ է։ Նա հաճույքով կխժռեր քեզ։ Ես էլ հաճույքով քեզ կխժռեի։ Դու անձնավորություն չես, քաղցրս, դու հաճույքի գործիք ես։

Չինական արկղ։

Սուսերը ֆալոս է։ Ինչպիսի՜ երկնամբարձ կատակ։ Ֆալոսը սուսեր է։ Իջի՛ր, շուն, իջի՛ր։ Իջի՛ր չորս թաթերիդ վրա, ա՛յդ է քո տեղը։

Ապա նա տեսավ կիսադեմն ու ճչաց։ Կիսադեմը պատկանում էր փետրավոր սողուններից մեկին։ Այն թառել էր սալին ու գլուխը թեքած ցած էր նայում։ Նրա ճչալուն պես լայն թևերը թփթփացին ու թափահարելով թռան, և նույն պահին շողշողուն մի պատկեր տեսադաշտից սրբեց երկինքն ու սալը։ Պատկերը պայծառ էր, երբեմն պառկած 8֊ի նման, երբեմն՝ օղակի։ Օղակը լցված էր կապույտ ծովով, որտեղ ոլորապտույտ ճախրում, աշխույժ կռվում կամ ուտում էին ճայերը։ Նա զգաց ոտքերի տակ նավի օրորը, գիշերվա լռությունն ու անդորրը, մինչև ականակիրը սահում էր ջրի մեջ ճոճվող բանի կողքով՝ խոնարհ, չարաշահված ու խաղաղ բանի, կտուցների գզվռտոցն ընկած հաճույքի գործիքի։

Նա դուրս սողաց արևի տակ, ոտքի կանգնեց ու գոռաց ահռելի տափակ օդի մեջ։

― Ես զարթնե՜լ եմ։

Մուգ կապույտ՝ սպիտակի փաթիլներով ու ադամանդյա կայծերով։ Երեք ժայռերի շուրջն առատորեն ծփացող փրփուր։

Նա գիշերվանից երես թեքեց։

― Այսօր մտածելու օրն է։

Նա արագ հանվեց, վրան թողնելով շալվարն ու սվիթրը, հագուստը փռեց արևի տակ ու գնաց դեպի Կարմիր Առյուծը։

Տեղատվությունն այնքան էր իջել, որ միդիաներին չափ ու սահման չկար։

Միդիաներն իհարկե սնունդ էին, բայց արդեն ձանձրացնում էին։ Մի պահ նա մտածեց, որ գուցե մի քիչ քաղցրավենիք հավաքի, բայց ստամոքսն ընդվզեց այդ գաղափարի դեմ։ Փոխարենը նա հիշեց շոկոլադը, և արծաթյա փաթաթանը հայտնվեց մտքի առջև։ Նա նստած շարունակեց մեքենայաբար ծամել, մինչև միտքը զննում էր փայլփլուն արծաթը։

― Ի վերջո ինձ կարող են այսօր փրկել։

Նա ուսումնասիրեց այդ միտքը և եզրակացրեց, որ գաղափարն ընդհանուր առմամբ չեզոք էր, ինչպես միդիաները, և միաժամանակ անդուր ու մերժող, ինչպես վերևի ջուրը։ Նա մագլցեց ջրի անձավի մոտ ու ներս խցկվեց։ Կարմիր նստվածքը հինգ սանտիմետրանոց երիզով պատում էր մոտակա ափը։

Նա գոռաց արձագանքին ընդառաջ․

― Անձրևը նորից կգա։

Ինքնության ապացույց։

― Պետք է լճակը չափել ու օրական նորմա սահմանել։ Եթե հարկ լինի, ջուրն ինքը կգա ինձ մոտ։ Ես պե՛տք է ջուր ունենամ։

Ջրհոր։ Ժայռը փորել։ Եղյամը հավաքելու ջրափոս։ Ծղոտով ու կավով պատված։ Տեղումներ։ Կրթվածություն։ Խելք։

Նա ձեռքը պարզեց ու մատն ուղղաձիգ ընկղմեց ցած։ Երբ ջուրը հասավ դաստակին, մատը հպվեց տիղմին ու ցեխին, իսկ ապա՝ նաև քարին։ Նա խորը շունչ քաշեց։ Լուսամուտի տակ լճակի հեռավոր ծայրում ջուրն ավելի մուգ էր։

Անխելքը ջուրը կվատներ առաջ սողալով, որ տեսնի, թե ինչքան է մնացել։ Բայց ես դա չեմ անի։ Ես կսպասեմ ու առաջ կսողամ ջուրը պակասելու հետ մեկտեղ։ Իսկ մինչ այդ ինձ կփրկեն։

Նա արագ մոտեցավ հագուստին, գրպաններից հանեց շոկալադի արծաթյա փաթաթանն ու լարը և հետ դարձավ Թզուկի մոտ։

Նա հոնքերը կիտեց Թզուկի վրա և սկսեց խոսել ծծանի մեջ։

― Արևելք թե արևմուտք նշանակություն չունի։ Եթե նավերն այդ կողմերից հայտնվեն, միևնույն է շարժվելու են ժայռի ուղղությամբ։ Բայց նրանք կարող են հայտնվել նաև հարավից, կամ, որը պակաս հավանական է, հյուսիսից։ Ամեն դեպքում հյուսիսից արև չի լինում։ Ուրեմն, լավագույնը հարավն է։

Նա վերցրեց Թզուկի գլուխն ու խնամքով իջեցրեց գետնին։ Հետո ծունկի իջավ ու հարթեցրեց արծաթյա թուղթը, մինչև այն սկսեց նրա ձեռքի տակ փայլել։ Ապա թուղթը սեղմեց գլխին և լարով կապեց֊ամրացրեց։ Արծաթյա գլուխը տեղը դնելով, նա հեռացավ Դիտակետի հարավային ծայրը և հետ նայեց Թզուկի դատարկ դեմքին։ Արևը ցատկեց նրա աչքերին։ Նա պպզեց, մինչև որ աչքերը հավասարվեցին Թզուկի մակարդակին, արևի աղավաղված պատկերը չէր վերանում։ Նա դեսուդեն արեց Դիտակետի հարավային եզրի թույլատրած կամարով, և արևն ամուր խփում էր նրա աչքին։ Նա կրկին հանեց Թզուկի գլուխը, գուլպայով փայլեցրեց դեմքն ու դրեց տեղը։ Արևը նրան աչքով արեց։ Դիտակետում կանգնած էր միանգամայն հավաստի մարդը, ուսին շլացնող ազդանշանը բռնած։

― Ինձ այսօր փրկելու են։

Նա ընդգծեց ու հավաստեց այդ անիմաստ դրույթը, երեք քայլ պար գալով, բայց հանկարծ ծամածռված կանգ առավ։

― Վա՜խ ոտքերս։

Նա նստեց ու հարվային կողմից հենվեց Թզուկին։

Այսօր մտածելու օրն է։

― ԻՆձ այնքան էլ վատ չդրսևորեցի։

Հոնքերը կիտեց, ձևափոխելով լուսամուտի կամարը։

― Կատարյալ պարագաներում, իհարկե, քարը պետք է կլոր լինի։ Այդ դեպքում հարյուր ութսուն աստիճան աղեղում որտեղ էլ որ նավ հայտնվի, արևը կարտացոլվի ուղիղ վրան։ Եթե նավը հորիզոնից դեն լինի, ճառագայթը կարող է հասնել կայմի դիտակետին, ձերբակալողի ձեռքի պես իջնելով նրա ուսին, համառելով, պնդելով, մինչև որ անգամ ամենաբութ նավաստին այն կնկատի ու կհասկանա։

Հորիզոնը շարունակում էր դատարկ մնալ։

― Պետք է գունդ ճարել։ Գուցե հաջողվի մի ուրիշ քարով էս մեկը ծեծել, մինչև գնդի պես մի բա՞ն դառնա։ Քարտաշ էլ դառանք։ Էն ո՞վ էր, որ թնդանոթի քարե արկեր էր սարքում։ Միքելանջելոն չէ՞ր։ Պետք է սկզբի համար կլորին հնարավորին չափ մոտ քար ջոկել։ Տե՜ս է, քիթը սրբելու ժամանակ չի մնում։ Ոնց որ Իթմայում։

Նա ոտքի կանգնեց, իջավ ծովի մոտ ու ցած նայեց միդիաների կողքի փոքրիկ քարափի եզրից, բայց ուշադրության արժանի ոչինչ չգտավ։ Նրա ու երեք ժայռերի միջև միայն կանաչ ջրիմուռներն էին ու քարի զանգվածները։ Նա դրանցից երես դարձրեց, գնաց Տեսադաշտի Քարափը և ելուստների վրայով իջավ ջրի մոտ։ Սակայն գարշահոտ ջրիմուռների կուտակումներից բացի այնտեղ ոչինչ չկար։ Վայրէջքը նրան հոգնեցրեց, և որոշ ժամանակ նա մնաց ջրի վրա կախված, հայացքով խուզարկելով ժայռի մակերեսը որևէ պիտանի բանի հույսով։ Դեմքի մոտ բարակ շերտով մարջանի պես ինչ֊որ վարդագույն նյութ էր սփռված, որը տեղ֊տեղ ասես միտքը փոխեր ու ձգտեր ծիրանու։ Նա մատը քսեց փափուկ մակերեսին։ Նրանք այդ ներկը Բարմենուհու Շիկնանք էին կոչում ու լիտրերով շաղ էին տալիս պատերազմական օրերի նավաստու անվարժ ձեռքով։ Ենթադրվում էր, որ այդ գույնը լուսաբացի փորձանքաբեր ժամերին նավի ուրվագիշը ձուլում է երկնքին ու ծովին։ Վարդագույն անծայրածիր թաղանքը ծովահարված ժայռը ծածկող մարջանի կամ խմորեղենի վրա ցանված գունավոր շաքարի նման պատում էր դռներն ու թնդանոթների վահանակները, նավի կողերը, անկյուններն ու Հյուսիսային Պարեկի նավերում իրենց գոյության փաստը դժկամորեն ընդունել տված բնակելի հարկաբաժինները։ Նա դեմքը թաղանթից հեռացրեց ու սկսեց աստիճաններով մագլցել դեպի կամրջակը։ Երևի նույն նյութն ակրերով ծածկում է իր մանկության ժայռերը Թրեսլինում։ Այնտեղ էր, որ Նաթը վերցրեց աղջկան, վերցրեց երկու իմաստով էլ, երախտապարտ լինելով հուշելու համար։

Նավն ուժգին ճոճվում էր։ Նաթը սարդի պես իջնում էր սանդուղքով, ապահովության համար խնամքով տեղադրելով իր հեռավոր վերջույթները, և այժմ ճգնաժամի հասնելով ի դեմս համազգեստի գլխարկով գլխի։ Հավասարակշռությունն ինչպես միշտ կորցնելով, պատվի է տալիս, այս ագնամ դիրքը պահպանելով շնորհիվ մյուս ձեռքի և ոտքերի։

― Ո՞նց ես, Նաթ, յոլա գնո՞ւմ ես։

Նաթական հլու ժպիտը, այս անգամ փոքր֊ինչ մռթնած։

― Այո, սըր։

Քա՛րշ եկիր քո խելը, լոլոզ քուռակ։

Վե՛ր, վե՛ր։ Կամրջակը, թեթև քամի ու ցերեկային լույս։

― Ալո, միջին ընթացքը զրո֊մեկ֊զրո։ Շրջվում ենք մեկ֊մեկ֊զրո։ Ես կասեի՝ մեխած ենք կուրսին, ոչ թե քեզ պես օվկիանոսով մեկ թրև գալիս։ Հիմա նավը լրիվ քոնն է, բայց Ծերուկի քեֆը տեղը չի, էնպես որ նկատի ունեցիր։

― Տասը վայրկյանից շրջադա՞րձ։ Բռնեցի։

― Կեսգիշերին կտեսնվենք։

― Տասնհինգ ձախ։ Ուղիղ։ Անփոփոխ։

Նա արագ աչքի անցկացրեց նավերի շարքն ու նայեց հետ։ Նաթն այնտեղ էր, իր սովորական տաղտուկ տեղում, ոտքերը լայն պարզած, դեմքը թաղած ձեռքերի մեջ։ Տախտակամածը նրա տակ երերաց, և նա ճոճվեց բազրիքի վրա։ ՆՐան ուղղված պայծառ լուասմուտի եզրերը ծռվեցին մի քմծիծաղից, որը քողարկված էր որպես ժպիտ։

Տե՜ր աստված, որքան եմ քեզ ատում։ Ես քեզ կխժռեի։ Որովհետև դու ես ընդգրկել նրա առեղծվածը, դո՛ւ իրավունք ունես նրան էժանագին կտորներ ընծայել, որովհետև դուք երկուսով ստեղծել եք մի տեղ, ուր ես մուտք չունեմ, որովհետև քո անխելք անմեղությամբ դու ձեռք ես գցել այն, ինչին ե՛ս պիտի տիրանայի, այլապես կգժվեի։

Ապա նա է՛լ ավելի գազազեց Նաթանելի վրա, ոչ թե Մերիի պատճառով՝ որ Նաթը նրան պարզապես դեմ էր առել, ինչպես փողոցում կարող ես պատահական մի մեխ գտնել, այլ՝ որովհետև նա համարձակվում էր դրա պես նստել, ծովի հետ ճոճվելով, ճոպանին հենված քիպ այն սահմանի վրա, որը կարող էր այդքան տառապալից, բայց միևնույն ժամանակ հանգստավետ լինել, ինչպես եռացող պղպջակի պայթյունը։

― Աստվա՛ծ իմ։

Wildebeeste֊ն քիչ առաջ փոխել էր ընթացքը։

― Երեսուն աջ։ Կես թափով առաջ, համընթաց։

Ականակրերի երամի գագաթից արդեն տենդագին ազդանշան էր թարթում։

― Ուղիղ։ Անփոփոխ։ Դանդաղ առաջ, համընթաց։

Սանդուղքից իրարանցում լսվեց։ Նավապետը հարձակվեց վրան։

― Ի՞նչ հիմար խաղեր եք խաղում, գրո՛ղը տանի։

Հապճեպ ու սահուն։

― Ինձ թվաց, որ առջևում աջից նավաբեկության մնացորդներ կան, սըր, և ես պահպանեցի նույն արագությունն ու ընթացքը, որ դրանցից խուսափենք։

Նավապետը կանգ առավ, ձեռքը դրած բազրիքին, և նայեց նրա կողմը։

― Ի՞նչ մնացորդներ։

― Գերաններ, սըր, ճիշտ մակերեսի տակ։

― Աջակողմյան դե՛տ։

― Լսում եմ։

― Նավաբեկության մնացորդներ տեսե՞լ եք։

― Ոչ, սըր։

― ․․․ ես կարող եմ նաև սխալված լինել, սըր, բայց մտածեցի՝ ավելի լավ է շառից հեռու։

Նավապետն առաջ եկավ, դեմքն ընդհուպ մոտեցնելով նրա դեմքին, և այդ հիշողությունից նա ավելի պինդ կառչեց ժայռից։ Նավապետին դեմքը մեծ էր, գունատ ու կնճռոտ, աչքերը կարմրած էին անքնությունից ու ջինից։ Որոշ ժամանակ նա զննում էր լուսամուտի պարունակությունը։ Երկու կողմից լուսամուտը երիզող աղոտ քթերը որսացին թույլ ու քաղցր մի հոտ։ Ապա դեմքը փոխվեց, ոչ թե ցայտուն ու ակնհայտ ձևով, այլ՝ նաթական դեմքի պես, ներսից։ Գունատության ու խոնավ կնճիռների տակ, բերանի ու աչքերի անկյուններում կուտակվեցին մկանների թեթևակի պրկումներն ու բարդ ձևափոխությունները, մինչև որ դեմքը մի նոր դասավորություն ստացավ և, ուղղակի վիրավորանքի պես, կասկածի ու արհամարհանքի արտահայտություն ցուցաբերեց։

Բերանը բացվեց։

― Շարունակեք։

Չափից դուրս շփոթված, որպեսզի պատասխանի կամ պատվի տա, նա նայեց, թե ինչպես դեմքը շուռ եկավ և իր արհամարհանքն ու ըմբռնողությունը հետը սանդուղքով տարավ ցած։

Շոգ էր ու արյուն։

― Ազդանշան, սըր, նավապետ Դ֊ից։ «Ո՞ւր ես շորորում, սիրունիկս»։

Ազդանշան ընդունող նավաստու փայտե դեմքը։ Շոգ ու արյուն։

― Հանձնեք նավապետին։

― Այո, սըր։

Նա հետ դարձավ կողմնացույցի վահանակին։

― Տասնհինգ ձախ։ Ուղիղ։ Անփոփոխ։

Թևի տակից նայելով, նա տեսավ, թե ինչպես կամրջակի տակի նեղուցում Նաթանելն անցնում է ցրիչի կողքով։ Երևի ներքևից նա նման է քարանձավի առաստաղից կախված չղջիկի։ Նաթը երերուն քայլվածքով անցավ քթահարկի հետևը։

Նա հայտնաբերեց, որ հայհոյում է անտեսանելի Նաթին, հայհոյում Մերիի համար, Ջին Լակողի դեմքին տպված արհամարհանքի համար։ Կողմնացույցի վահանակի վրայից նայող կենտրոնը հանկարծ համակվեց կծու, մութ ու դաժան ապրումների հեղեղով։ Սիրտը կծկվեց հուսաբեկ ապշահարությունից, որ Նաթի պես մեկին, որին ակամա սիրում ես ներսից վերաձևվող դեմքի, ուշիմ խոհեմության, առանց հետին մտքերի բաշխվող սիրո համար, կարելի է նաև դողալու աստիճան ատել, ասես նա առաջին թշնամիդ լինի։ Ապշեցուցիչ էր, որ սերն ու ատելությունը նույն բանն ու նույն ապրումն են։ Թերևս նրանց կարելի էր նաև իրարից զատել։ Ատելությունն ատելություն էր մնում՝ մաղձոտ մի թթու, որի քայքայիչ ազդեցությանն ատողը դիմանում է միայն այն պատճառով, որ ուժեղ է։

― Ես ատելուց լավ եմ։

Նա արագ հայացք նետեց վահանակի ժամացույցին, ապա՝ Wildebeeste֊ին, և նոր ընթացքի հրահանգներ տվեց։

Իսկ սե՞րը։ Նաթի հանդեպ սերը։ Դա էլ ատելության միջոցով լուծված վիշտն էր, և ստացվող հեղուկը մահացու էր կրծքի տակ ու որովայնում։

Նա մրթմրթաց վահանակի վրայով։

― Եթե ես ժամանակի իմ խաղալիք ապակյա այն նավաստին լինեի, հանգիստ կկարողանայի լող տալ թթվով լի բաժակում։ Ու ինձ ոչինչ չէր լինի։

Շրջադարձ։

― Հենց դա է, որ կա։ Այն օրվանից, ինչ Մերին ընդհատեց իմ խառնաշփոթը, չենթարկվելով կյանքի օրենքներին, դնելով ինձ իր գոյության անլուծելի, անտանելի առեղծվածի առաջ, այդ թթուն ուտում է իմ պարունակությունը։ Ես նույնիսկ չեմ կարող նրան սպանել՝ դա նրա վերջնական հաղթանակը կլիներ իմ հանդեպ։ Ու քանի դեռ նա կա, թթուն շարունակելու է ինձ ուտել։ Նա այնտեղ է։ Մարմնի մեջ։ Գոնե հաճելի մարմին լիներ։ Ու էժանագին ուղեղում։ Չէ, սա սեր չէ, մոլագարություն է։ Անգամ եթե սեր է, ուրեմն նրա գոյության իսկ հանդեպ խելագար խանդով շաղախված։ Odi et amo^[1]։ Ճիշտ այն բանի պես, որ փորձել էի գրել։

Ժանյակավոր ծածկոցը գեղատեսիլ ծալքերվ իջնում էր կաղնեփայտ փոքրիկ սեղանիկի կողքերից, որին դրված էին փոշոտ պտերները։ Գրեթե չօգտագործվող հյուրասենյակի կենտրոնում կանգնած կլոր սեղանից փայլեցնելու քսուքի հոտ էր փչում, թերևս այն օրերից մի օր ծառայեր դագաղ պահելու, սակայն մինչ այդ՝ ոչինչ։ Նա նայեց շուրջը, զարդերին ու թավշին, և շունչ քաշեց պատուհանից այս կողմ բանտարկված օդից, որը ճաշ եփելու, քստմնելի խերես հիշեցնող լաքի ու անցյալ տարվա հոտ ուներ։ Սենյակը Մերիին սազում էր։ Նա կվայելեր այդ սենյակին իր ամեն մանրամասնությամբ, բացի մոլուցքից։

Նա նայեց ծնկին դրված ծոցատետրին։

Շրջադարձ։

― Կարծես թե այդքանը հերիք չէր։ Դեռ թթուն էլ շարունակում է ինձ ուտել։ Ո՞ւմ մտքով երբևէ կանցներ, որ ես կսիրահարվեմ, կամ ավելի ճիշտ՝ երկոտանի հյուրասենյակի որոգայթը կընկնեմ։

Նա սկսեց կամրջակի վրա հետ ու առաջ անել։

― Քանի դեռ նա կա, թթուն ինձ ուտելու է։ Դա դիմանալու բան չի։ Իսկ նրան սպանելը վիճակը միայն ավելի կվատացնի։

Նա կանգ առավ և հետ նայեց խելի աջակողմյան դատարկ բազրիքին։

― Տե՜ր աստված։ Քսան աջ․․․

Որոշակի իմաստով Մերիին իհարկե կարելի էր․․․ Ասենք այսպես՝ թթվի հորձանքը հնարավոր է սանձել։ Ավագ Ռաբըրթսի զգուշացումը չհաղորդելը մի հնարավորություն է․․․ սակայն դա ընդամենը ընդհանուր գաղափարի ոգով տարբերակ կլինի։ Օրինակ, եթե հանգամանքներին մի փոքր նպաստող գտնվեր․․․ ոչ թե խեղդելու կամ կրակելու իմաստով, այլ՝ պարզապես թեթևակի առաջնորդել նրանց արդեն իսկ հավանական ուղղությամբ։ Քանի որ դա սոսկ հանգամանքներին հասցեագրված ակնարկ կլիներ, ապա չէր կարող որակավորվել որպես այն, ինչ բարոյականության խիստ ջատագովները կկոչեին․․․

Ի վերջո ո՞ւմ վեջն է, որ։

Դա հավասարազոր էր սուսերը մեկնած գորգի վրա հարձակվելուն, հաջողության չնչին ակնկալությամբ։

Նա կարող է էլ երբեք այնտեղ չնստել։

Ապա կամրջակի հերթապահ սպան ղեկը շրջելու հրահանգ է տալիս, լողացող ականից կամ նավաբեկության մնացորդներից խուսափելու համար, այդպիսով կատարելով իր պարտքը, և ոչ ոք նեղանալու առիթ չի ունենում։

Իսկ եթե նորից նստի՞։

Ուտիչ նյութը հեղեղեց նրան։ Որովայնից մի ձայն բացականչեց․ «Ես չե՛մ ուզում նա մեռնի»։ Վիշտն ու ատելությունը խորը մխրճեցին իրենց ատամները, շարունակեցին կծել։ Նա դրսի ձայնով գոռաց․

― Ախր ո՞վ է հասկանում իմ վիճակը։

Դետերն իրենց թառած տեղերից հետ նայեցին։ Նա սպառնալից հայացք գցեց ներքև ու զգաց, թե ինչպես է ջերմությունը կրկին խփում դեմքին։ Նրա ձայնը գազազած էր։

― Դարձե՛ք ձեր սեկտորներին։

Նա հենվեց վահանակին, մարմնի դողը գիտակցելով։

Ես մի տեսակ․․․ հատուկ խաղաղության հետևից եմ ընկած։

Բարմենուհու շիկնանք՝ անգամ բարմենուհու համար չափից կոշտ վարսերով։ Նա նայեց ժայռի ելուստներին։

Սա էլ քեզ հատուկ խաղաղություն։

Մարջանի սփռվածք։

Նա գլուխը ցնցեց, ասես մազերից ջուրը թափ տալով։

― Ես էստեղ ինչ֊որ բանի համար էի իջել։

Ոչ մի բան չկար՝ միայն ջուր, քար ու ջրիմուռներ։

Նա հետ մագլցեց Կարմիր Առյուծի մոտ, հավաքեց առավոտից մնացած մի քանի միդիաներն ու Պողոտայով բարձրացավ Դիտակետ։ Ապա նստեց աչքով անող Թզուկի հարավային կողմի տակ և միդիաները դանակով բացեց։ Նա սկսեց ուտել, ամեն անգամ երկար դադաներ անելով։ Վերջինն ուտելով, նա պառկեց մեջքի վրա։

― Տե՜ր աստված։

Նրանք երեկվա միդիաներից չէին տարբերվում, բայց քայքայման համ ունեին։

― Երևի արևի տակ շատ են մնացել։

Բայց չէ՞ որ տեղատվության ընթացքում նրանք արևի տակ ժամերով են մնում։

― Քանի՞ օր է էստեղ եմ։

Նա լարված մտածեց և դանակով քարի վրա երեք խազ քաշեց։

― Ես չպետք է ինքնությունն ամրացնող որևէ բան բաց թողնեմ։ Ես պետք է որոշումներ ընդունեմ ու իրագործեմ։ Ես Թզուկի վրա փայլուն գլուխ դրի։ Ես չխաբվեցի ու ջրի ծակն իրար չխառնեցի։ Հորիզոնն ինչքա՞ն հեռու կլինի։ Հինգ մղո՞ն։ Կայմը ես տասը մղոնից էլ կտեսնեմ։ Ուրեմն կարող եմ ինձ հայտնի դարձնել քսան մղոն տրամագծով շրջանում։ Վատ չի։ Ատլանտյան օվկիանոսն այս կողմերում մոտ երկու հազար մղոն լայնություն ունի։ Քսանը երկու հազարի մեջ տեղ կանի հարյուր անգամ։

Նա ծունկի իջավ և աչքաչափով տասը մատնաչափանոց մի գիծ նշեց։

― Այսինքն մոտ մեկ տասներորդ մատնաչափ։

Նա դանակի ծայրը եզրից մոտ երկու մատնաչափ հաշված դրեց գծի վրա և դանդաղ պտտեց բռնակը, մինչև որ ժայռի գորշ մակերևույթին սպիտակ մի կետ գոյացավ։ Ապա պպզեց ներբանների վրա ու նայեց ստացված գծագրին։

― Շատ խոշոր նավից ինձ տասնհինգ մղոնից էլ կտեսնեն։

Նա դանակի ծայրը դրեց նույն տեղն ու կետը մեծացրեց։ Ապա դադար առավ և շարունակեց քերծել, կետը դարձնելով փոքր մետաղադրամի չափ։ Նա ոտքը մեկնեց ու գուլպայով տրորեց կետը, մինչև որ այն վերածվեց գորշ մի փոսիկի, որը կարող էր այդտեղ գտնվել ժայռի ստեղծման օրից ի վեր։

― Ինձ այսօր կփրկեն։

Նա ոտքի կանգնեց ու նայեց արծաթափայլ դեմքին։ Արևը դեռևս արտացոլվում էր նրա աչքին։ Նա մտովի ճառագայթներ գծեց արևից մինչև քարը, անդրադարձնելով նրանց հորիզոնի տարբեր մասերին։ Նա մոտեցավ Թզուկին ու ցած նայեց նրա գլխին, փորձելով տեսնել իր դեմքի արտացոլումը։ Արևը ցատկեց նրա աչքերին։ Նա հետ ընկրկեց։

― Օ՛դը։ Հաստագլո՛ւխ հիմարի մեկը։ Նրանք օդով ինքնաթիռներ են փոխադրում և պետք է որ սրանով ստուգեն իրենց ուղին․․․ Հետո Ափամերձ Պաշտպանությունը, չէ՞ որ նրանք էլ սուզանավեր են փնտրում․․․

Նա ձեռքերը դրեց աչքերի վրա և տեղում դանդաղ պտտվեց, զննելով երկինքը։ Օդը մուգ կապույտ էր և ոչնչով չէր ընդհատվում, բացի հարավում կախված արևից։ Նա ձեռքերը ցած գցեց ու սկսեց արագ դեսուդեն անել Դիտակետով մեկ։

― Մտածելու օր է։

Թզուկը նավերի համար շատ լավ էր՝ նրանք կողքից նայում են ուրվագծերին։ Նրանք կտեսնեն Թզուկին կամ նրա գլխի փայլը։ Բայց ինքնաթիռից Թզուկը չի երևա, իսկ փայլը կվարցի պատահական բյուրեղի տեղ կանցնի։ Ժայռի վրա վերևից ուշադրություն գրավող ոչ մի բան չկա։ Նրանք կարող են ժայռից անցնել հարյուրավոր մետրերի, մղոնի, երկու մղոնի հեռավորության վրա ու ոչ մի հատուկ բան չնկատել։ Վերևից ընդամենը մի գորշ բիծ կերևա, որը նկատվում է սոսկ ծփանքի փրփուրի շնորհիվ։

Նա վհատված հայացքը հառեց երկնքին, ապա դարձրեց ծովին։

Նախշե՛լ։

Մարդիկ ձևեր են հորինում և դրանք պարտադրում բնությանը։ Երկու մղոնից ժայռը գլաքարի նման կերևա, իսկ եթե գլաքարը շերտավո՞ր լինի։ Նա նայեց ակոսներին։ Գլաքարն առանց այդ էլ շերտավոր էր։ Դուրս ցցված մոխրագույն պատերն ընդմիջվում էին ավելի մուգ խրամատներով։

Նա երկու ձեռքով բռնեց գլուխը։

Վանդակներ։ Զոլեր։ S.O.S.

― Հագուստից հրաժարվել ես չեմ կարող։ Կցրտահարվեմ։ Բացի այդ, եթե նույնիսկ ամբողջ հագուստս փռեմ, միևնույն է, թռչնաղբից պակաս նկատվող կլինի։

Առաջ պարզած ձեռքերի արանքով նա նայեց Պողոտային։

― Այստեղ, այստեղ ու այստեղ կտրել։ Հարթեցնել ու հսկայական S.O.S. սարքել։

Նա ձեռքերն իջեցրեց ու քմծիծաղ տվեց։

― Տարիքովդ մնա։

Նա պպզեց և նորից հերթով վերհիշեց իր տրամադրության տակ եղած նյութերը։ Հագուստ։ Թղթի պատառներ։ Ռետինե փրկագոտի։

Ջրիմուռներ։

Նա մի պահ հապաղեց, ապա ձեռքերը վեր գցեց ու ցնծագին գոռաց․

― Ջրիմուռնե՜ր։

8

Ջրիմուռները տոննաներով լող էին տալիս ժայռի շուրջը կամ ջրի տակ պարուրվում էին Տեսադաշտի Քարափի ստորոտում։

― Մարդիկ նախշեր են հորինում։

Պետք էր ջրիմուռները բանեցնել բնությանը անբնական մի նախշ հարկադրելու համար։ Մի նախշ, որն ամեն տեսնողին ճչար․ «Նայի՛ր՝ ահա՛ բանականությունը, ահա՛ մարդը»։

Լավագույն տարբերակը կլիներ ակոսները խաչող ուղիղ ու անվիճելի գիծը։ Պետք է ջրիմուռները դիզել այնպես, որ գիծը ոչ միայն գույնի տարբերություն նշի, այլև սեփական ստվերն ունենա։ Այն պիտի առնվազն մի մետր լայնություն ունենա և բացառիկ ուղիղ լինի։ Ավելի ուշ ակոսներից մեկը կարելի է նույնպես լցնել ու խաչ ստանալ։ Ժայռը կդառնա խաչապուրի։

Երեք ժայռերի ուղղությամբ նայելով, նա ակոսների վրայով մտովի քաշեց այդ գիծը, Պողոտային քիչ թե շատ զուգահեռ։ Գիծը կսկսվի Կարմիր Առյուծի կողքին ու կբարձրանա մինչև Թզուկը։ Մեծ գործ է բացվում։

Նա Պողոտայով արագ ցած իջավ։ Այժմ, երբ իմաստալից գործ էր գտնվել, նա չգիտես ինչու անընդհատ մրթմրթում էր․

― Շտապի՛ր, շտապի՛ր։

Որոշ ժամանակ անց նրա ականջները լցվեցին ինքնաթիռների երևակայական հռնդյունով։ Նա շարունակ վեր էր նայում և մի անգամ նույնիսկ վայր ընկավ, մաշկը վնասելով։ Նա դադար առավ միայն, երբ ջրիմուռների փարթամ խուրձն արդեն վեր էր քաշում Սննդի Քարափից։

― Անխելքություն մի արա։ Հանգիստ կաց։ Վերև նայելն անիմաստ է, քանի որ առայժմ ուշադրություն գրավելու ոչ մի ճար չկա։ Միայն ապուշը կսկսի թռչկոտել ու շապիկը թափահարել, ինչ է թե կարծեց, որ հինգ մողնի վրա ինքնաթիռ է անցնում։

Նա գլուխը ետ գցեց ու զննեց երկինքը, սակայն անհատակ կապույտից ու արևից բացի ոչինչ չգտավ։ Նա շունչը պահեց ու ականջ դրեց, բայց ոչինչ չլսեց, սեփական կենսագործունեության խառը շշուկներից բացի, և մեկ էլ՝ ջրի ծփանքն ու կլթկլթոցը դրսում։ Նա ուղղեց վիզն ու մնաց կանգնած, միտք անելով։ Ապա հետ գնաց խոռոչի մոտ և լրիվ հանվեց։ Նա հագուստն արևի տակ խնամքով փռեց ջրիմուռների ապագա գծի մի կողմի վրա։ Հետո վերադարձավ Կարմիր Առյուծի մոտ և ցած նայեց Առյուծն ու երեք ժայռերը

֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊ ները ծնված օրից բաց են, իսկ ձեռքերը՝ գռփելու պատրաստ։ Նա տիեզերական մարմնավորումն է մի ստահակի, որը միշտ ձեռք է գցում իր փողն ու ուրիշի ապրանքը։ Ճիշտ չե՞մ ասում, Ջորջ։

― Պետք չի, Փիթ, մի փրփրի։

― Հը՞, Ագահություն, ի՞նչ կասես՝ կարո՞ղ ես Մարթինին մարմնավորել։

― Վերցրու, Փիթ։ Նա ոչ մի բան նկատի չունի, Քրիս։ Պարզապես անտրամադիր է։ Մի քիչ բորբոքված, չէ՞, Փիթ։

― Հա, իհարկե, ուրիշ ոչինչ։

― Մի շաբաթ կլինի արտաքնոց չեմ գնացել։

Անսպասելի մթնշաղի հետ հայտնվեցին ճայերը։ Մեկը թառեց Թզուկին, արծաթե գլուխը ճոճելով, և ճայը սսկված դեն թռավ, թևեը թփթփացնելով։ Նա գնաց քնելու խոռոչը, փրկագոտին փչեց, փոկերն իրար կապեց ու դրեց գլխի տակ։ Ապա ներս խցկեց ձեռքերը։ Գլուխը մնաց անպաշտպան, չնայած բրդյա վզով գլխարկը վրան էր։ Նա ստիպված խոռոչից դուրս սողաց, գնաց Կարմիր Առյուծից բերեց սաղավարտն ու նորից սկսեց ներս խցկվել։

― Տե՜ր աստված։

Նա նորից դուրս գցվեց։

― Բրեզենտս ո՞ւր կորավ։

Քարերի վրա սայթաքելով, նա փնտրեց Կարմիր Առյուծի մոտ ու ջրի անձավում, Տեսադաշտի Քարափում․․․

― Թզուկի մոտ չի կարող լինել, քանի որ ես երբեք․․․

Ակոսների, գարշահոտ, լպրծուն ջրիմուռներ, ո՞ւր է կորել․․․

Նա բրեզենտե բաճկոնը գտավ իր թողած տեղում՝ Թզուկի մոտ։ Վրան սպիտակ բծեր կային։ Նա բաճկոնը հագավ ու մտավ իր տեղը։

― Այ սա կանխատեսել չի լինում, ոչ ոք սրա մասին պատկերացում անգամ չունի։ Ոչ թե զրկանքների վտանգը, այլ մանր֊մունր տխմարություններ, անիծյալ կրկնությունները, օրեր, որ իրար հետևից կաթում են աննան վրիպակների խառնաշփոթում, որոնց չէիր էլ նկատի, եթե գործի գնայիր, կամ հորդ տեսնելու հնարավորություն լիներ․․․ Դանա՞կս ինչ եղավ, աստվա՜ծ իմ։

Դանակին բան չէր եղել, այն հետ էր ընկել ու քարե ելուստի պես խրված էր ձախ կողերի արանքը։ Նա դանակն ազատեց ու հայհոյեց։

― Ավելի լավ է մտածելով հիմա զբաղվեմ։ Սխալ արեցի դրա վրա աշխատելու պիտանի ժամանակը ծախսելով։ Եթե փոխարենը երեկ գիշերը մտածեի, հիմա օրս կարգին բաշխած կլինեի ու ամեն ինչ հասցրած։

Հիմա՝ խնդիրներս։ Առաջին՝ հարկավոր է ջրիմուռների գիծը վերջացնել։ Հետո՝ շորերի համար պետք է տեղ որոշել, որ նորից խուճապի չմատնվեմ։ Ավելի լավ է միշտ էստեղ խցկեմ, որ էլ երբեք չմոռնամ։ Երկրորդ։ Չէ՝ երրորդ։ Երկրորդը շորերն էր։ Նախ՝ շորերը դնել խոռոչը, հետո՝ ջրիմուռ հավաքել ու գիծը վերջացնել։ Երրորդ՝ ջուրը։ Փորել չի լինի, մնում է հավաքել։ Ծերտի մակարդակից ներքև ու ջրափոշուց վերև մի ակոս ընտրել ու ջուր բանտարկել։

Նա ստորին ծնոտը մի կողմ շարժեց։ Բրդյա գլխարկը նեղությւն էր պատճառում նոր ծլող մորուքին։ Նա նաև զգում էր ոտքերի ու ձեռքերի վառված մասերի թույլ ծակծկոցն ու սառնությունը։ Ժայռի անհարթությունները նորից սկսեցին անհանգստացնել։

― Շուտով անձրև կգա։ Ու ես ինչքան ասես ջուր կունենամ։ Էս պոռոչին պետք է մի բան անել, թե չէ շորերս կթրջվեն։ Վրանի պես մի բան քաշել։ Գուցե հենց վաղն էլ ինձ փրկեն։

Նա հիշեց, որ առավոտյան ճիշտ նույն համոզվածությունն ուներ, և դրանից սիրտը թուլացավ, ասես ինչ֊որ մեկն իր երդումը դրժած լիներ։ Նա նայեց աստղերին, մտածելով, թե որտեղից մի կտոր փայտ ճարի, որ թխկթխկացնի։ Բայց ժայռի վրա փայտ չկար, անգամ՝ մատիտի մնացուկ։ Ձախ ուսի վրայից գցելու աղ էլ չկար։ Գուցե ծովաջուր ցայելը նույնքան ազդեցի՞կ կլիներ։

Նա ձեռքը խցկեց աջ ազդրի մոտ։ Հին սպին պետք է որ նույնպես վառված լիներ, քանի որ նա զգաց դրա մռմռոցը, զգացումը տհաճ չէր, բայց ուշադրությունը շեղում էր։ Նա ծամածռվեց, և մորուքը, բրդին քսվելով, շրշաց։

― Չորրորդ՝ դանակը սրել, որ կարողանամ սափրվել։ Հինգերորդ՝ այնպես անել, որ վաղը դեսուդեն չընկնեմ ու ինձ չկորցնեմ։

Վառված տեղերը մռմռացին։

― Ես ռեակցիայից եմ տառապում։ Ծովում ու ձագարի մեջ ես անցա դժոխքի միջով ու հետո ապահովության զգացումից լխկեցի ու համը հանեցի։ Իսկ դրան միշտ ռեակցիա է հետևում։ Պետք է քնել, հանգիստ մնալ ու կենտրոնանալ քնելու գործի վրա։

Վառված տեղերը շարունակում էին մռմռալ, մորուքը քերծում էր ու ծակծկում, ժայռի անհարթություններն աստիճանաբար սկսեցին վառել իրենց մարմանդ, ծխացող խարույկները։ Նրանց ներկայությունը դարձավ ծովի պես հարատև։ Նրանք վերածվեցին լուսաթաթախ բնապատկերի, անսահմանության, և նա սկսեց երերալ տիեզերքում կախվելու պահերի, խարույկները դիտելու ու մարմնի վերջին իսկ մղկտացող անկյուններով սփռվելու միջև։

Նա աչքերը բացեց ու վեր նայեց։ Ապա փակեց ու մրթմրթաց։

― Երազ էր։

Աչքերը նորից բացեց, և արևի լույսը մնաց։ Լույսը որոշ չափով մեղմացրեց խարույկները, քանի որ միտքը վերջապես հնարավորություն ստացավ նրանցից կտրվել։ Նա պառկած նայում էր ցերեկային երկնքին ու փորձում վերհիշել որակն անցած այն ժամանակի, որն այդքան անսպասելիորեն կրճատվել էր։

― Ես բոլորովին քնած չեմ եղել։

Միտքն ամենևին հակված չէր խոռոչից դուրս սողալ ու զբաղվել անհրաժեշտ անելիքներով։ Նա աներանգ խոսքեր արտասանեց վերևից կիտված օդի զանգվածի մեջ։

― Այսօր ինձ երկելու են։

Նա խոռոչից դուրս մղվեց։ Օդը ջերմ էր, և նա հանվեց, մնալով շալվարով ու սվիթրով։ Մնացածը խնամքով ծալեց ու դարսեց խոռոչի մեջ։ Երբ ներս սողաց ջրի մոտ, կարմիր նստվածքը կեղտոտեց սվիթրի կուրծքը։ Նա մի կուշտ ջուր խմեց և ավարտելուց հետո տեսավ, որ լճակի հեռավոր ծայրի ու լուսամուտի միջև մութ տարածքը լայնացել է։

― Պետք է ջրի ճար անել։

Նա մնաց պառկած, փորձելով որոշել, թե որն է ավելի կարևոր՝ ջուրը պաշարելու հարմարանք ստեղծե՞լը, թե՞ ջրիմուռների գիծն ավարտելը։ Դա նրան հիշեցրեց, թե ժամանակն ինչ արագ է անցնում, եթե այն ձեռքից բաց թողնես, և մագլցեց Դիտակետ։ Այսօր գունավոր օր էր։ Արևը վառում էր, ծովը մուգ կապույտ էր և ուրախ կայծկլտում էր։ Ժայռերին գույներ էին շաղ տրված, ստվերները մուգ ծիրանագույն էին, քանի դեռ դրանց ուղիղ չէիր նայում։ Նա նայեց Պողոտան ի վար, և առջևում սքանչելի մի տեսարան բացվեց։ Նա փակեց աչքերն ու նորից բացեց, բայց ժայռն ու ծովը դրանից ավելի իրական չդարձան։ Նրանց գունագեղ պատկերը լցնում էր լուսամուտի երեք դաշտերը։

― Դեռ քնած եմ։ Ես փակված եմ մարմնիս մեջ։

Նա գնաց դեպի Կարմիր Առյուծն ու նստեց ծովի մոտ։

― Ինչի՞ եկա էստեղ։

Նա հոնքերը կիտեց ջրի վրա։

― Որ ուտեմ։ Բայց ես քաղցած չեմ։ Պետք է ջրիմուռ հավաքել։

Նա խոռոչից հանեց դանակն ու փրկագոտին և իջավ Տեսադաշտի Քարափի մոտ։ Նա ստիպված էր ավելի հեռու իջնել, որովհետև քարափի մոտակա հատվածն արդեն մաքրված էր։ Հետո մոտեցավ մի ելուստի, որն աղոտ հիշողություններ արթնացրեց և ստիպեց մտածել։

― Էստեղ իջել էի Թզուկի համար քարեր ճարելու։ Էս մեկը փորձեցի պոկել, բայց չկարողացա, չնայած ճաքած էր։

Նա խոժոռ նայեց քարին։ Ապա ձեռքով կախվեց ժայռից, մինչև որ ճեղքը հայտնվեց դեմքի մոտ։ Ինչպես քարափի մնացած մակերեսը, ուր ջուր էր հասնում, այն զմռսված էր առեղծվածային գոյացությունների ու մանր խեցիների շերտերով։ Սակայն ճեղքը լայնացել էր։ Քարը շարժվել և մատնաչափի ընդամենը ութերորդ մասով թեքվել էր։

Նա մնաց այդտեղ, շարունակելով նայել ճեղքված ժայռին, մինչև որ մոռացավ, թե ինչի մասին էր մտածում։ Նա ամբողջ ժայռն ընկալում էր որպես ջրի միջի մի բան և գլուխը շարժում էր մի կողմից մյուսը։

― Թե ո՞ր ջհաննամից է էս ժայռն ինձ էսքան ծանոթ։ Ես նրան առաջ կյանքում չեմ տեսել։

Ծանոթ ոչ թե պատերազմական ընկերոջ պես, որին այդքան շուտ ես ճանաչում կողքին անվերջ ժամեր անցկացնելու ստիպողությունից, այլ ծանոթ՝ ազգականի պես, որին տեսնում ես հազվադեպ, բայց և այնպես հետը տարիներով հաշվի ես նստում, ծանոթ՝ մանկության ընկերոջ, դայակի նման։ Այս ծանոթությունը հավերժության երանգ ուներ, նման էր մանկության ժայռերին, որոնց ամեն արձակուրդի նորովի ես արժեքավորում, գիշերն անկողնում պառկած վերհիշում, օդի մեջ վերստեղծում նրանց շոշափելի ուրվագծերը․․․

Երեք ժայռերի կողքից ջրի բարձր ճողփյուն լսվեց։ Նա արագ մագլցեց Կարմիր Առյուծի մոտ, բայց ոչինչ չտեսավ։

― Պետք է ձկնորսություն անել։

Ակոսների միջի ջրիմուռներից գարշահոտություն էր փչում։ Ծովի կողմից նոր ճողփյուն եկավ, և այս անգամ նա հասցրեց տեսնել ջրի մակերեսին տարածվող օղակները։ Նա այտերը հենեց ձեռքերին, որ մտածի, բայց մազերի հպումն ուշադրությունը շեղեց։

― Պիտի որ արդեն մորուք ունենամ։ Համենայն դեպս՝ մի թեթև։ Մազալու բան է՝ մորուքն աճում է, նույնիսկ երբ մնացածդ․․․

Նա արագ իջավ Տեսադաշտի Քարափը, մի խուրձ ջրիմուռ հավաքեց ու դիզեց մոտակա ակոսի մեջ։ Ապա Պողոտայով դանդաղ բարձրացավ Դիտակետ ու նստեց, ձեռքերն ափերը բաց երկու կողմից ցած դնելով։ Գլուխն ընկղմվեց ծնկների միջև։ Ապահովության Ժայռից եկող ծփանքը խաղաղեցնում էր, Դիտակետին նկարի պես մի ճայ էր կանգնած։

Մարմնի մեջ ձայներ էին տարածվում։ Ներսի ստվար խավարը լի էր ձայներով, ինչպես գործարանը՝ մեքենաների աղմուկով։ Սրտի ամեն զարկից գլուխը թեթևակի ցնցվում էր։

Նա վեր թռավ խռպոտ ճիչից։ Ճայը մոտեցել էր, թևերը կիսաբաց, գլուխը ցած իջեցրած։

― Ի՞նչ ես ուզում։

Փետրավոր սողունը երկու քայլ մի կողմ արեց ու թևերը փակեց։ Կտուցը մտավ թևի տակ։

― Եթե արտաքնոց գնայի, ինձ ավելի լավ կզգայի։

Նա դժվարությամբ շուռ եկավ և նայեց արծաթե, աչքով անող Թզուկին։ Հորիզոնի գիծը մոտիկ էր ու կարծր։ Նրան նորից թվաց, թե հորիզոնի վրա անհարթություններ է տեսնում։

Վատն այն էր, որ ժայռի վրա ոչ բարձ կար, ոչ՝ խոտով ծածկված բլրակ։ Նա մի պահ մտածեց քեչան բերել ու նստարանի պես ծալել, բայց հետո դրա համար պահանջվող ճիգը չափազանց մեծ թվաց։

― Մարմինս ցավում է այնպես, կարծես ներսից կապտուկներ ունենա։ Ժայռի կոշտությունն ինձ մաշում է։ Պետք է ջրի ճար անել։

Ջուրը փափուկ էր, զիջող ու ենթարկվող։

― Պետք է օթևան սարքել ու ջուրը հավաքելու համար մի բան։

Նա փոքր֊ինչ խելքի եկավ և իրեն ավելի ուժեղ ու անհանգստացած զգաց։ Ապա խոժոռ նայեց խենթանալու աստիճան ծանոթ ու խաբուսիկ ժայռակույտերին և հայացքն անցկացրեց ջրիմուռների բարալիկ գծով մեկ։ Տեղ֊տեղ գիծը փայլում էր։ Գուցե ջրիմուռները վերևի՞ց էլ էին փայլում շերտի պես երևում։

― Ջուրը կարելի է բրեզենտի մեջ հավաքել։ Ակոսներից մեկը կդարձնեմ ջրամբար։

Նա խոսքը կտրեց և թիկնեց, մինչև որ Թզուկի խորդուբորդությունները նրան ստիպեցին նորից առաջ թեքվել։ Նա մնաց կքված, հոնքերը կիտելով։

― Ես զգում եմ․․․

Նա վեր նայեց։

― Զգում եմ ծանրությունն ու անընդհանտ ճնշող զանգվածը։ Հրապարակավախություն կամ դրա պես մի բան, համենայն դեպս՝ կլաուստրաֆոբիայի հակառակը։ Սոսկալի ճնշում։

Նա ոտքի կանգնեց, անցավ Պողոտայի մոտ և սկսեց ուսումնասիրել քնելու խոռոչի կողքի ակոսը։

― Գերիշխող քամիներ։ Պետք է ջուրը բռնել հարավ֊արևմուտք նայող կողմից։

Նա վերցրեց դանակն ու ակոսի թեք պատով վերևից ներքև գիծ քաշեց։ Գիծն ավարտվում էր պատի հիմքում հատակի մեջ գոյացած բռունցքի չափ փոսորակի վրա։ Նա գնաց Թզուկի մոտ և զգուշությամբ հանեց ու բերեց մի սպիտակ կարտոֆիլ։ Ծալովի դանակի ծայրին որպես պտուտակահան նախատեսված մոտ մեկ սանտիմետրանոց մի ելուստ կար։ Նա ելուստը դրեց գծից փոքր֊ինչ վեր և սկսեց քարով խփել բռնակի հակառակ ծայրին։ Ժայռը մանր փաթիլներով փխրվեց։ Նա պտուտակահանը դրեց գծի վրա և սկսեց այն խորացնել։ Շուտով արդեն մոտ երկու միլիմետր խորությամբ և երեսուն սանտիմետր երկարությամբ մի ակոս փորեց։ Ապա դարձավ գծի ներքևի ծայրին։

― Եթե հիմքից սկսեմ, անձրևն ինչքան էլ շուտ գա, մեկ է, մի քիչ կհավաքեմ։

Դանակի թխկթխկոցը խրամատի պատերից բավականաչափ արձագանք էր կորզում, և նա իրեն պատսպարված զգաց, ասես աշխատելիս լիներ սենյակում։

― Կարելի է բրեզենտը քաշել ակոսի վրա ու կտուր ստանալ։ Այդ ճնշող զգացումն էստեղ այդքան չի նկատվում։ Մասամբ որովհետև սենյակի մեջ եմ, իսկ մասամբ էլ՝ որովհետև աշխատում եմ։

Թևերը ցավում էին, բայց շուտով գիծն ակոսի հատակից բարձրացավ, և աշխատլեու դիրքն ավելի հեշտացավ։ Նա երազկոտ փորձեց որոշել, թե արդյո՞ք դիրքի հարմարավետության հետ մեկտեղ հոգնածությունը կպակասի, և գտավ, որ ոչ։ Նա նստեց գետնին, ճակատը հենելով պատին։ Ձեռքը բացվեց։

― Չգնա՞մ մի քիչ խոռոչում պառկեմ։ Կամ թեկուզ հենց Թզուկի մոտ փաթաթվեմ քեչայից մեջ։

Նա գլուխը քարից կտրուկ պոկեց ու նորից սկսեց աշխատել։ Գծի խորացված հատվածը երկարեց։ Ի վերջո այն միացավ վերևից փորած մասին, և նա հետ նստեց, որ արդյունքը տեսնի։

― Պետք էր թեքությամբ փորել։ Գրո՛ղը տանի։

Նա ժայռին նայելով ծամածռվեց ու կրկին գործի անցավ, մինչև որ ակոսի հատակը թեքվեց ցած։

― Ներքևում պետք է ավելի խորացնել։

Որովհետև կուտակվող ջրի քանակը․․․ Բայց նա միտքը փոխեց և սկսեց հաշվումները բարձրաձայն անել։

― Ակոսի ցանկացած հատվածում գտնվող ջուրը բաղկացած է դրանից վեր կուտակված քանակից և համեմատական է քարի մակերեսին։

Նա նորից սկսեց թխկթխկացնել, փաթիլներ թռցնելով։ Ձեռքերը թուլացան, և նա նստեց գետնին, նայելով կատարված աշխատանքին։

― Ա՛յ թե ինժեներական գործունեություն եմ ծավալելու։ Մի հարմար գոգավորության շուրջ ակոսների ամբողջ ցանց կստեղծեմ, որ ջուրը գա հավաքվի մի տեղ։ Հետաքրքիր զբաղմունք կլինի։ Ավազից դղյակներ սարքելու պես։

Կամ Հռոմի կայսրերի պես, որոնք բլուրներից ջուր էին բերում քաղաք։

― Սա ջրատար է։ Կլավդիոսի անվան ջրատար։

Նա նորից սկսեց թխկթխկացնել, անիմաստ քարին նպատակ պարտադրելով։

― Ով գիտի ինչքա՜ն ժամանակ եմ սրանով զբաղված։

Նա պառկեց գետնին և զգաց, որ մեջքը ցավում է։ Կլավդիոսի անվան ջրատարը երկար ու սպիտակ մի սպի էր։

― Էս ժայռի պնդության մեջ ինչ֊որ քինոտ բան կա։ Ժայռն էսքան պինդ չպիտի լինի։ Ու էսքան․․․ ծանոթ։

Վերևից ճնշող ուժը ծանրացավ։ Նա դժվարությամբ նստեց։

― Պետք էր ջրիմուռներ չորացնել ու փռել խոռոչում։ Բայց ո՞րն անեմ։ Էս գոյատևելու ու փրկվելու գործից մարդ մենակ գլուխ չի հանի։ Գուցե քնելու մի ուրիշ տե՞ղ գտնեմ։ Դրսո՞ւմ։ Ես ինձ տաք եմ զգում։

Չափից դուրս տաք։

― Մարմինս ներսից զգայուն է դարձել՝ ոնց որ մինչև ոսկորները կապտուկներով լցված լինի։ Ու փքված։

Խավար գունդն իր բաղադրյալ լուսամուտը դարձրեց երկնքի կողմը։ Ձայնը չոր գոլորշու պես դարպասից եթերացավ։

― Համը հանում եմ աշխատելով։ Եթե չափն անցնեմ, լրիվ կուժասպառվեմ։ Քեզ տես, Քրիս։ Չեմ կարծում, թե շատերը․․․

Նա խոսքը կիսատ թողեց, ապա սկսեց նորից․

― Քրիս։ Քրի՛սթըֆըր։ Քրիսթըֆըր Հադլի Մարթին․․․

Խոսքերը չորացան։

Հայտնվեց քննող գործիքը՝ մի կետ, որը տեղյակ էր իր իսկ գոյությանը։ Դեմքի ներքևի մասից հնչյուններ էին գալիս։ Նրանք իմաստ չէին բովանդակում։ Նրանք անպետք էին կափարիչները ոլորած թիթեղյա պահածոյատուփերի նման։

― Քրի՛սթըֆըր։ Քրի՛սթըֆըր։

Նա պարզեց երկու ձեռքը, ասես ցանկանալով խոսքերը բռնել, նախքան դրանք կչորանան֊կկորչեն։ Ձեռքերը հայտնվեցին լուսամուտի առջև և նրան լցրին անբացատրելի սարսափով։

― Տե՜ր իմ աստված։

Նա ձեռքերը փաթաթեց մարմնին, կծկվեց ու սկսեց կամացուկ ճոճվել, մրթմրթալով։

― Հանգիստ։ Հանգիստ։ Բան չկա։

9

Նա ոտքի կանգնեց և զգուշությամբ նստեց ակոսի եզրին։ Շալվարի ու վարտիքի միջով ժայռի առանձին խերևեշներն անհանգստություն էին պատճառում։ Նա ակոսի եզերքով շարժվեց մի կողմ, որտեղ եզրերն ավելի ողորկ էին, բայց նստատեղը դրանից ավելի հարմար չզգաց։

― Ես մնում եմ այն, ինչ միշտ եղել եմ։

Նա սկսեց ուսումնասիրել իր լուսամուտն ու երկու քթերի միջև այն երիզող մազերի փարթամ շրջանակը։ Ապա լուսամուտն ւղղեց ցած և, որքան որ կարող էր, զննեց ինքն իրեն։ Սվիթրը քրջոտվել էր ու ծվեններ տվել։ Այն ծալքերով ընկած էր կրծքի տակ, իսկ թևերի վրա ակորդեոնի նման էր։ Շալվարը սվիթրի տակ սևի փոխարեն գորշ էր ու փայլուն։ Գուլպաները նմանվել էին փալասների, որոնցով հնոցապանը ձեռքերն է մաքրում։ Մարմնի փոխարեն երևում էր միայն քրքրված հագուստի համակցությունը։ Որոշ ժամանակ նա անտարբեր դիտում էր շալվարի փողքերին կառչած ուրվագծերը, մինչև որ զարմացավ, թե խեցգետիններն այնտեղ ինչ գործ ունեն։ Նա հանկարծակի ու անզուսպ գարշանքով համակվեց խեցգետինների հանդեպ և դրանց դեն շպրտեց, ժայռին զարկելով։ Հարվածի բութ ցավը նրան ետ բերեց ուրվագծերի մեջ, որոնք վերածվեցին ձեռքերի, ընկած այնտեղ, ուր դրանք նետել էր։

1. ↑ Ատում եմ և սիրում (լատ․)։