— Հապա նայեք, Հոլմս, — ասացի ես։ — Ինչ-որ Ինչ֊որ խելագար է վազում։ Չեմ հասկանում, ինչպես են հարազատները նրան թողնում առանց հսկողության։
Կանգնել էի մեր սենյակի կամարաձև պատուհանի մոտ և նայում էի Բեյքր սթրիթին։
Հիսուն տարեկան տղամարդ էր, բարձրահասակ, ազդու, լայն, եռանդով լի դեմքով և պատկառելի արտաքինով։ Հագնված էր ճոխ, բայց ոչ աչք ծակող․ հոյակապ լայնեզր գլխարկ, թանկագին կտորից մուգ սերթուկ, լավ կարված մոխրագույն տաբատ, շագանակագույն զանգապաններ։ Միայն թե նրա ողջ վարվելակերպը չէր համապատասխանում արտաքինին և հագուստին։ Վազում էր ֆիզիկական վարժություններին անսովոր մարդու պես վեր-վեր թռչելով, դեմքը ծամածռելով թափահարում էր ձեռքերը, տարուբերում գլուխը։
— Ի՞նչ է պատահել նրան, — զարմացա ես։ — Կարծես ինչ-որ ինչ֊որ տուն է փնտրում։
— Կարծում եմ, այստեղ է շտապում, — ձեռքերը շփելով ասաց Հոլմսը։
Այժմ մնում է պատմել միայն զարմուհուս՝ Մերիի մասին։ Հինգ տարի առաջ, երբ եղբայրս մահացավ, և նա աշխարհում մնաց մենակ, վերցրի ինձ մոտ։ Մինչև հիմա էլ հարազատ աղջկաս նման է։ Մերին արևի ցոլք է իմ տանը, այնպես քնքույշ, սիրալիր, փաղաքուշ, ինչպիսին կարող է լինել միայն կինը, միաժամանակ գերազանց տնտեսուհի է։ Մերին աջ ձեռքս է, և չեմ կարող պատկերացնել, թե ինչ կարող էի անել առանց նրա։ Միայն մի բանով է հակառակում կամքիս։ Որդիս՝ Արթուրը, սիրում է նրան, երկու անգամ խնդրել է ձեռքը և ամեն անգամ Մերին մերժել է։ Խորապես հավատացած եմ, որ եթե որևէ մեկը կարողանա ճիշտ ճանապարհի բերել որդուս, ապա դա նա է։ Ամուսնությունը Մերիի հետ կարող է փոխել Արթուրի ողջ կյանքը… Բայց այժմ, ավաղ, բավականին ուշ է։ Ամեն ինչ խորտակվեց։
Դե ահա, միստր Հոլմս, այժմ գիտեք տանիքիս տակ ապրող բոլոր մարդկանց, և ես, կշարունակեմ իմ տխուր պատմությունը։
Հենց այդ երեկո, երբ ճաշից հետո սուրճ էինք խմում հյուրասենյակում, Արթուրին և Մերիին պատմեցի, թե ինչ գանձ է գտնվում մեր տանը։ Իհարկե, չասացի հաճախորդի անունը։ Լյուսի Պարը, սուրճը մատուցելով, արդեն դուրս էր եկել սենյակից։ Դրանում հաստատ համոզված եմ, չնայած չեմ կարող պնդել, որ դուռը ետևից փակված էր։ Մերին և Արթուրը, իմ պատմությամբ հետաքրքրված, ցանկացան տեսնել հռչակավոր վարսակալը, բայց ես, հանուն բարօրության, գերադասեցի ձեռք չտալ։
— Իսկ որտե՞ս ես դրել, — հարցրեց Արթուրը։
— Պահարանի մեջ։
— Պիտի հուսանք, որ այս գիշեր մեզ մոտ կողոպտիչներ չեն ներխուժի, — ասաց նա։
— Պահարանը փակված է բանալիով, — առարկեցի ես։
— Դատարկ բան է։ Ցանկացած բանալին կհարմարվի դրան։ Երեխա ժամանակս այն բացել եմ բուֆետի բանալիով։
Նա հաճախ էր ավելորդ բաներ դուրս տալիս, և ես ուշադրություն չդարձրի նրա բարբաջանքներին։ Սուրճից հետո Արթուրը մռայլ տեսքով ետևիցս մտավ իմ սենյակը։
— Լսիր, հայրիկ, — աչքերը խոնարհելով ասաց նա։ — Չե՞ս կարող երկու հարյուր ֆունտ պարտք տալ ինձ։
— Ոչ մի դեպքում, — կտրուկ պատասխանեցի ես։ — Առանց այդ էլ դրամական հարցում քեզ շատ եմ ազատություն տվել։
— Այո, դու միշտ էլ առատաձեռն ես եղել, — ասաց նա։ — Բայց հիմա ինձ խիստ անհրաժեշտ է այդ գումարը, այլապես չեմ կարող երևալ ակումբում։
— Ավելի լավ, — բացականչեցի ես։
— Բայց չէ որ ինձ կարող են անազնիվ մարդ համարել։ Ես չեմ տանի այդպիսիս ամոթանքը։ Այսպես թե այնպես, ես պետք է ձեռք բերեմ այդ գումարը։ Եթե դու երկու հարյուր ֆունտ չտաս, ստիպված կլինեմ այն ձեռք բերել մի այլ ճանապարհով։
Ես զայրացել էի․ վերջին ամսում նման խնդրանքով երեք անգամ դիմել էր ինձ։
— Ոչ մի ֆարտինգ չես ստանա, — բացականչեցի ես։
Նա խոնարհվեց և անխոս դուրս եկավ սենյակից։
Արթուրի հեռանալուց հետո նայեցի պահարանի մեջ, համոզվեցի, որ թանկարժեք իրը տեղում է և նորից փակեցի բանալիով։
Հետո որոշեցի շրջել սենյակները և նայել, թե արդյո՞ք ամեն ինչ կարգին է։ Սովորաբար, այդ պարտականությունը իր վրա է վերցնում Մերին, բայց այսօր որոշեցի, որ ավելի լավ է ինքս անեմ։ Աստիճաններից իջնելիս տեսա հյուրասենյակի պատուհանը փակող զարմուհուս։
— Ասեք, հայրիկ, դուք թույլ տվե՞լ եք Լյուսիին հեռանալ։ — Ինձ թվաց, որ Մերին մի փոքր անհանգիստ է։
— Այդ մասին խոսք անգամ չի եղել։
— Հենց նոր նա դուրս եկավ ետնամուտքից։ Կարծում եմ, դուրս եկավ դռնակի մոտ ինչ-որ մեկին հանդիպելու։ Ինձ թվում է, դա բանի նման չէ, և ժամանակն է դրան վերջ տալու։
— Անպայման վաղը խոսիր հետը, կամ եթե ցանկանում ես, ինքս կանեմ։ Ստուգե՞լ ես, ամեն ինչ լավ փակվա՞ծ է։
— Այո, հայրիկ։
— Այդ դեպքում, բարի գիշեր, զավակս։ — Համբուրեցի նրան, գնացի ննջասենյակս և շուտով քնեցի։
Միստր Հոլմս, մանրամասն պատմում եմ այն ամենը, ինչը թեկուզ որոշ չափով կարող է կապ ունենալ գործի հետ։ Բայց եթե ինչ-որ բան ձեզ անհասկանալի թվա, հարցրեք, մի ամաչեք։
— Ոչ, ոչ, միանգամայն պարզ եք պատմում, — պատասխանեց Հոլմսը։
— Հիմա անցնում եմ պատմության այն մասին, որը կցանկանայի հատկապես ավելի մանրամասն շարադրել։ Սովորաբար խորը չեմ քնում, իսկ այդ անգամ անհանգստությունը խորը քնելուն բնավ չնպաստեց։ Մոտավորապես գիշերվա ժամը երկուսին արթնացա ինչ-որ թույլ աղմուկից։ Մինչ գլխի կընկնեի, թե ինչ է կատարվում, աղմուկը դադարեց, բայց այն տպավորությունը ստացա, որ զգուշորեն ինչ-որ տեղ փակեցին պատուհանը։ Համակ ուշադրություն դարձա։ Հանկարծ ննջարանիս կից սենյակից ինձ հասան քայլերի թեթև ձայներ։ Դուրս սողացի անկողնուց և սարսափից դողալով դռնից նայեցի։
— Արթու՛ր, — բղավեցի ես։ — Սրիկա՛։ Գո՛ղ։ Ինչպե՛ս կարողացար ձեռք տալ վարսակալին։
Գազը իջեցրած էր, և նրա թույլ լույսի տակ տեսա դժբախտ որդուս՝ հագին միայն վերնաշապիկ և տաբատ։ Կանգնած էր գազի լամպի տակ և բռնել էր վարսակալը։ Ինձ թվաց, թե նա աշխատում է ծռել կամ կոտրել այն։ Լսելով ձայնս, Արթուրը ձեռքից գցեց վարսակալը և մեռելի պես գունատ դեմքով շրջվեց իմ կողմը։ Ես ճանկեցի գանձը․ պակասում էր երեք բյուրեղաքարերով ոսկե ատամիկը։
— Սրիկա՛, — բացականչեցի զայրույթից ինձ կորցրած։ — Կոտրել այսպիսի իրը։ Դու պատվազրկեցիր ինձ, հասկանու՞մ ես։ Ու՞ր թաքցրիր գողացած քարերը։
— Գողացա՞ծ, — ընկրկեց նա։
— Այո, գողացած։ Դու գող ես, — ճչացի, թափահարելով ուսերը։
— Ոչ, չի կարող պատահել, ոչինչ չի կարող կորչել, — մրթմրթաց նա։
— Այստեղ երեք քար է պակասում։ Ու՞ր են դրանք։ Պարզվում է, որ դու ոչ միայն գող ես, այլև ստախոս։ Չէ որ տեսա, թե ինչպես էիր փորձում մի կտոր էլ պոկել։
— Բավական է։ Այլևս մտադիր չեմ հանդուրժել վիրավորանքները, — սառն ասաց Արթուրը։ — Ինձնից ոչ մի բառ չես լսի։ Առավոտյան հեռանում եմ տնից և ինքս պիտի կարգավորեմ իմ կյանքը։
— Դու իմ տնից կհեռանաս ոստիկանի ուղեկցությամբ, — վշտից ու զայրույթից խելագարված աղաղակեցի ես։ — Ցանկանում եմ ամեն ինչ իմանալ, բացարձակապես ամեն ինչ։
— Ոչ մի խոսք չեմ ասի, — հանկարծակի բռնկվեց նա։ — Եթե դու անհրաժեշտ ես համարում ոստիկանություն կանչել, խնդրեմ, թող փնտրեն։
Ես այնպես էի գոռում, որ ողջ տունը ոտքի հանեցի։ Մերին առաջինը սենյակ վազեց։ Տեսնելով վարսակալը և շփոթված Արթուրին, ամեն ինչ հասկացավ և, ճչալով գիտակցությունը կորցրեց։ Սպասուհուն ուղարկեցի ոստիկանի ետևից։ Երբ ժամանեցին ոստիկանն ու տեսուչը, ձեռքերը կրծքին խաչած, մռայլ կանգնած Արթուրը հարցրեց, միթե՞ իսկապես պատրաստվում են իրեն գողության մեջ մեղադրել։ Պատասխանեցի, որ այս գործը բոլորովին էլ մասնավոր գործ չէ, որ վարսակալը ազգային սեփականություն է, և որ ես հաստատ որոշել եմ գործին օրինական ընթացք տալ։
— Բայց դու գոնե թույլ չես տա, որ նրանք անհապաղ ինձ ձերբակալեն, — ասաց նա։ — Հանուն մեր ընդհանուր շահերի, թույլ տուր տնից բացակայել գոնե հինգ րոպե։
— Որպեսզի թաքնվես կամ ավելի լա՞վ պահես գողացվածը, — բացականչեցի ես։
Ես հասկանում էի իմ վիճակի ողջ ահավորությունը և թախանձում էի նրան մտածել, որ խաղաքարտի վրա է դրված ոչ միայն իմ, այլև ավելի բարձրաստիճան մի անձի անունը, որ վարսակալի կորուստը մեծ իրարանցում կառաջացնի, կցնցի ողջ ազգը։
Այդ ամենից կարելի է խուսափել, եթե միայն նա ասի, թե ինչ է արել այդ երեք քարերը։
— Հասկացիր, — ասացի ես։ — Դու բռնվել ես հանցանքի վայրում։ Խոստովանությունը չի սաստկացնի հանցանքդ։ Ընդհակառակը, եթե վերադարձնես բյուրեղաքարերը, ապա կօգնես ուղղելու ստեղծված վիճակը, և քեզ կներեն։
— Ձեր ներողամտությունը պահեք նրանց համար, ովքեր դրա կարիքն ունեն, — ասաց նա մեծամտորեն և շրջվեց։
Տեսա, որ նա ծայրաստիճան գրգռված է, և հետագա հորդորներն անօգուտ են։ Մնացել էր մի ելք։ Հրավիրեցի տեսուչին, և նա հսկողության տակ վերցրեց Արթուրին։
Ոստիկաններն անմիջապես խուզարկեցին Արթուրին ու նրա սենյակը, տակնուվրա արին ամեն ծակ ու ծուկ, բայց թանկարժեք քարերը չհայտնաբերվեցին, իսկ անողոք տղան բերանն անգամ չբացեց, չնայած մեր հորդորներին ու սպառնալիքներին։ Այսօր առավոտյան նրան բանտ ուղարկեցին։ Իսկ ես վերջացնելով ձևականությունները, շտապեցի ձեզ մոտ։ Աղաչում եմ, գործի դրեք ձեր ողջ արվեստը՝ բացահայտելու այդ գործը։ Ոստիկանատանը բացեիբաց ասացին, դժվար թե ինչ-որ բանով կարողանան ինձ օգնել։ Ոչ մի ծախսից չեմ խուսափի։ Արդեն հազար ֆունտ պարգևատրություն եմ առաջարկել… Տեր Աստված։ Ի՞նչ անել։ Մի գիշերվա մեջ կորցրի պատիվս, կարողությունս և որդուս… Օ, ի՞նչ անեմ։
Նա բռնեց գլուխն ու մրթմրթած՝ իր ցավը արտահայտել չկարողացող երեխայի նման։
Խոժոռելով հոնքերն ու հայացքը սևեռելով բուխարու կրակին, Հոլմսը մի քանի րոպե լուռ նստեց։
— Հաճա՞խ եք հյուրեր ունենում, — հարցրի ես։
— Ոչ, մեզ ոչ ոք չի այցելում․ երբեմն միայն գալիս է գործնկերս՝ կնոջ հետ, և հազվադեպ՝ Արթուրի ընկերներից որևէ մեկը։ Վերջերս մի քանի անգամ մեզ այցելեց Ջորջ Բերնվելը։ Ուրիշ ոչ ոք։
— Իսկ դուք հաճա՞խ եք լինում հասարակության մեջ։
— Արթուրը՝ հաճախ։ Իսկ ես ու Մերին միշտ տանն ենք։ Երկուսս էլ տնակյաց ենք։
— Դա անսովոր է երիտասարդ օրիորդի համար։
— Նա շատ մարդամոտ չէ և, բացի այդ, այնքան էլ երիտասարդ չէ։ Արդեն քսանչորս տարեկան է։
— Ասում եք, որ պատահարը հարվա՞ծ էր նրա համար։
— Օ, այո։ Ինձնից շատ է ցնցված։
— Արթուրի մեղավորության հարցում ձեզ մոտ կասակած չառաջացա՞վ։
— Ի՞նչ կասկածներ կարող են լինել, երբ սեփական աչքով տեսա վարսակալն Արթուրի ձեռքում։
— Չեմ կարող դա հանցանքի վճռական ապացույց համարել։
— Ասացեք, բացի կոտրված ատամիկից, վարսակալի վրա ուրիշ էլի ինչ-որ վնասվածք կա՞ր։
— Այն ծռված էր։
— Իսկ ձեր մտքով չանցա՞վ, որ ձեր տղան ուղղակի ուզում էր ուղղել այն։
— Ի՞նչ եք ասում։ Հասկանում եմ, ցանկանում եք նրան արդարացնել իմ աչքում։ Բայց դա անհնար է։ Ի՞նչ էր անում նա իմ սենյակում։ Եթե հանցագործ մտադրություններ չուներ, ինչու՞ է լռում։
— Այդ ամենը ճիշտ է։ Բայց մյուս կողմից, եթե նա մեղավոր է, ապա ինչու չի փորձում իրեն արդարացնող որևիցե վարկած մտածել։ Այն հանգամանքը, որ նա չի ցանկանում խոսել, ըստ իս, բացառում է երկու ենթադրություն։ Եվ ընդհանրապես, այստեղ մի քանի անհասկանալի մանրամասներ կան։ Ի՞նչ է մտածում ոստիկանությունը այն աղմուկի մասին, որն արթնացրեց ձեզ։
— Կարծում են, որ Արթուրը ննջարանից դուրս գալիս անզգուշաբար շրխկացրել է դուռը։
— Շատ նման է։ Հանցագործության գնալիս մարդը շրխկացնում է դուռը, որպեսզի արթնացնի ողջ տունը։ Իսկ ի՞նչ են մտածում անհետացած քարերի մասին։
— Հիմա էլ դեռ թխկթխկացնում են պատերն ու զննում կահույքը։
— Իսկ չե՞ն փորձել փնտրել տնից դուրս։
— Նրանք բացառիկ եռանդ ցույց տվին։ Սանրեցին ողջ այգին։
— Դե, թանկագին միստր Հոլդեր, — ասաց Հոլմսը, — մի՞թե ակնհայտ չէ, որ ամեն ինչ ավելի բարդ է, քան ենթադրում եք դուք և ոստիկանությունը։ Դուք գործը հասարակ եք համարում, իսկ իմ կարծիքով սա շատ խճճված պատմություն է։ Ինքներդ դատեք, ըստ ձեզ գործի ընթացքն այսպիսին է․ Արթուրը ելնում է անկողնուց, մեծ համարձակությամբ թափանցում է այդ սենյակը, բացում է պահարանը և հանում վարսակալը, մեծ դժվարությամբ կոտրում է ատամիկը, դուրս է գալիս և ինչ-որ տեղ պահում երեսունինը բյուրեղաքարերից երեքը, ընդ որում, այնպիսի ճարպկությամբ, որ ոչ մեկը չի կարողանում գտնել։ Մի՞թե այսպիսի վարկածը իսկապես ձեզ ճշմարտանման է թվում։
— Այդ դեպքում խելքս չի կտրում, թե ինչ կարող է պատահած լինել, — բացականչեց դրամատան հուսահատ տնօրենը։ — Եթե վատ մտադրություն չուներ, ինչու՞ է լռում։
— Հանելուկ լուծելն արդեն մեր գործն է, — պատասխանեց Հոլմսը։ — Իսկ այժմ, միստր Հոլդեր, մենք միասին կուղեվորվենք Սթրիթեմ և մի քանի ժամ կծախսենք, որպեսզի տեղում ծանոթանանք որոշ հանգամանքների։
Ընկերս ստիպեց, որպեսզի ուղեկցեմ իրեն։ Ես հաճույքով համաձայնեցի, այդ տարօրինակ պատմությունը ծայրահեղ հետաքրքրություն և խոր համակրանք առաջացրեց դժբախտ Հոլդերի հանդեպ։ Անկեղծ ասած, Արթուրի մեղավորությունը ինչպես մեր այցելուին, այնպես էլ ինձ միանգամայն անվիճելի թվաց և, այնուամենայնիվ, հավատում էի նաև Հոլմսի զգացողությանը․ եթե ընկերս չէր բավարարվել Հոլդերի բացատրությունից, ուրեմն ինչ-որ հույս կար։
Մինչև Լոնդոնի հարավային մասը հասնելը Հոլմսը ոչ մի խոսք չարտասանեց։ Խոր մտածմունքի մեջ ընկնելով, նստել էր գլուխը խոնարհած կրծքին և լայնեզր գլխարկը քաշել էր մինչև աչքերը։ Մեր այցելուն, ընդհակառակը, թվում էր, ոգեշնչվել էր հույսի փոքր ճառագումից և փորձեց հետս խոսել դրամատան գործերից։ Ճանապարհը երկար չէր․ կարճատև ճանապարհորդություն երկաթգծով, ոտքով կարճ զբոսանք և ահա արդեն Ֆերբենկում ենք, խոշոր դրամատիրոջ համեստ նստավայրում։
Ֆերբենկը սպիտակ քարից մեծ քառակուսի տուն էր, խճուղուց ոչ հեռու, նրան միացած միայն կառքի ճանապարհով։ Հիմա ծանր երկաթյա դարպասներով փակվող այդ ճանապարհը ծածկված էր ձյունով։ Դրանից աջ խիտ մացառուտների թփեր էին, ետևում՝ նեղ արահետ, երկու կողմից՝ կանաչ ցանկապատ, արահետը տանում էր խահանոց, դրանից մեծ մասամբ օգտվում էին մթերք մատակարարողները։ Ձախ կողմում ճանապարհ կար դեպի ձիանոց։ Ճիշտն ասած, դա չէր մտնում Ֆերբենկի կալվածքի մեջ և հասարակության սեփականությունն էր։ Ասենք, այնտեղ օտարների հազվադեպ կարելի էր հանդիպել։
Հոլմսը մեզ հետ տուն չմտավ․ դանդաղ շարժվեց շենքի ճակատի երկայնքով,խոհանոց տանող ճանապարհով, հետո այգու միջով գնաց դեպի ձիանոց։ Միստր Հոլդերն ու ես այդպես էլ չսպասեցինք Հոլմսին, տուն մտնելով լուռ տեղավորվեցինք ճաշասենյակում՝ բուխարու մոտ։ Հանկարծ դուռը թափով բացվեց, և լուռ ներս մտավ երիտասարդ մի աղջիկ։ Միջահասակից մի փոքր բարձր էր, վայելչակազմ, մուգ մազերով ու աչքերով։ Այդ աչքերն ավելի մուգ էին թվում դեմքի գունատությունից։ Երբեք առիթ չեմ ունեցել տեսնելու այդպիսի մեռելային գունատուցյուն։ Շրթունքները բոլորովին ճերմակ էին, աչքերը՝ թաց։ Թվում էր, նա ավելի էր ցնցված դժբախտությունից, քան նույնիսկ միստր Հոլդերը։ Միաժամանակ դիմագծերն ասում էին ուժեղ կամքի և մեծ իքնատիրապետման մասին։
Ուշադրություն չդարձնելով ինձ վրա, նա մոտեցավ հորեղբորն ու նրբորեն շոյեց մազերը։
— Դուք կարգադրե՞լ եք, որպեսզի Արթուրին ազատեն, հայրիկ, — հարցրեց նա։
— Ոչ, աղջիկս, գործը պետք է հետաքննել մինչև վերջ։
— Ես խորապես հավատացած եմ, որ նա մեղավոր չէ։ Սիրտս է վկայում։ Նա չէր կարող որևէ վատ բան անել։ Հետո ինքներդ կափսոսաք, որ հետն այդպես խիստ եք վարվել։
— Բայց ինչու՞ է նա լռում, եթե մեղավոր չէ։
— Հնարավոր է, վիրավորվել է, որ դուք իրեն կասկածում եք գողության մեջ։
— Ինչպե՞ս չկասկածել, եթե ես եմ ձեռքին բռնել վարսակալը։
— Նա վարսակալը վերցրել է, որ նայի։ Հավատացեք, հայրիկ, նա մեղավոր չէ։ Խնդրում եմ, դադարեցրեք այդ գործը։ Ինչ սարսափելի է, որ մեր թանկագին Արթուրը բանտում է։
— Ես չեմ դադարեցնի գործը, մինչև բյուրեղաքարերը չգտնեն։ Դու այնքան ես կապված Արթուրին, որ մոռանում ես սարսափելի հետևանքների մասին։ Ոչ, Մերի, ես չեմ նահանջի, ընդհակառակը, ամենամանրակրկիտ հետաքննության համար Լոնդոնից մի ջենտլմենի եմ հրավիրել։
— Այդ դու՞ք եք, — Մերին շրջվեց իմ կողմը։
— Ոչ, նրա ընկերն է։ Այն ջենտլմենը խնդրեց իրեն մենակ թողնել։ Նա ցանկացավ անցնել ձիանոց տանող ճանապարհով։
— Ձիանո՞ց, — հոնքերը զարմանքից ձգվեցին։ — Ի՞նչ է ուզում այնտեղ գտնել։ Ահա, հավանաբար, և նա։ Սըր, հուսով եմ, որ ձեզ կհաջողվի ապացուցել իմ ազգականի անմեղսակցությունը այդ գործում։ Ես համոզված եմ դրանում։
— Լիովին համամիտ եմ ձեզ, — ասաց Հոլմսը, թափ տալով կոշիկների ձյունը։ — Կարծում եմ պատիվ ունեմ խոսելու միսս Հոլդերի հե՞տ։ Թույլ կտա՞ք մի քանի հարց տալ ձեզ։
— Աստծու սիրուն, սըր։ Եթե միայն պատասխաններս օգնեն լուծելու այս սարսափելի գործը։
— Այս գիշեր ոչինչ չլսեցի՞ք։
— Ոչինչ, քանի ինձ չհասավ հորեղբորս ձայնը, և ես այդ ժամանակ ներքև իջա։
— Նախորդ երեկո դուք փակեցիք դուռն ու պատուհանը։ Լա՞վ էիք փակել։
— Այո։
— Եվ այս առավոտ էլ փա՞կ էին։
— Այո։
— Ձեր սպասուհին երկրպագու ունի։ Երեկ երեկոյան դուք ձեր հորեղբորն ասե՞լ եք, որ նա գնացել է նրա մոտ։
— Այո։ երեկ նա մեզ սուրճ մատուցեց։ Կարող էր լսել, թե ինչպես էր հորեղբայրս պատմում վարսակալի մասին։
— Հասկանում եմ։ Այստեղից էլ եզրակացնում եք, որ նա կարող էր ինչ-որ բան հայտնել իր երկրպագուին և միասին ծրագրել գողությունը։
— Ինչ օգուտ այս բոլոր մշուշապատ ենթադրություններից, — անհամբերությամբ բացականչեց միստր Հոլդերը։ — Չէ որ ասացի, որ Արթուրին տեսա վարսակալը ձեռքին։
— Պետք չէ շտապել, միստր Հոլդեր։ Դրան դեռ կանրադառնանք։ Իսկ հիմա ձեր սպասուհու մասին։ Միսս Հոլդեր, նա տուն մտավ խոհանոցի՞ մուտքից։
— Այո։ Իջա ներքև նայելու, արդյո՞ք փակ է դուռը և շեմին տեսա Լյուսիին։ Խավարում նկատեցի նաև նրա երկրպագուին։
— Դուք ճանաչու՞մ եք նրան։
— Այո, բանջարեղեն վաճառող է, մեզ կանաչի է բերում։ Նրա անունը Ֆրենսիս Պրոսպեր է։
— Եվ նա կանգնել էր դռնից մի փոքր հեռու՞։
— Այո։
— Եվ փայտե ո՞տք ունի։
Կարծես ինչ-որ վախ նշմարվեց աղջկա արտահայտիչ սև աչքերում։
— Դուք կախարդ եք, — ասաց նա։ — Այդ ինչպե՞ս իմացաք։ — Ժպտաց, բայց Հոլմսի նիհար, ազդեցիկ դեմքին պատասխան ժպիտ չհայտնվեց։
— Կցանկանայի վերև բարձրանալ, — ասաց նա։ — Ասենք, նախ պատուհանները կզննեմ։
Նա արագ շրջեց առաջին հարկում՝ մի պատուհանից մյուսին անցնելով, հետո կանգնեց մեծ պատուհանի մոտ, որը բացվում էր ձիանոց տանող ճանապարհի կողմը։ Բացեց պատուհանը և խոշորացույցով մանրակրկիտ զննեց լուսամուտագոգը։
— Դե ինչ, հիմա գնանք վերև, — ասաց նա վերջապես։
Դրամատան տիրոջ ննջարանին կից սենյակը շատ համեստ էր․ մոխրագույն գորգ, մեծ պահարան, և բարձր հայելի։ Հոլմսն առաջին հերթին մոտեցավ պահարանին և մանրազնին նայեց փականքի անցքին։
— Ի՞նչ բանալիով են բացել, — հարցրեց նա։
— Հենց այն նույն խորդանոցի սպասքապահարանի բանալիով, որ ասաց որդիս։
— Որտե՞ղ է բանալին։
— Ահա, զարդասեղանին է։
Հոլմսը վերցրեց բանալին և բացեց պահարանը։
— Փականքն անաղմուկ է, — ասաց նա։ — Զարմանալի չէ, որ չեք արթնացել։ Կարծում եմ, այս տուփի մե՞ջ էր վարսակալը։ Տեսնենք… Նա բացեց տուփը, հանեց վարսակալը և դրեց սեղանին։ Ոսկերչական արվեստի հրաշալի ստեղծագործություն էր։ Ինձ երբեք չի հաջողվել տեսնել այդ երեսունվեց բյուրեղաքարերի նման ապշեցուցիչ բան։ Վարսակալի մեկ ատամիկը կոտրած էր։
— Ահա այս ատամիկը նման է կոտրվածին, — ասաց Հոլմսը։ — Միստր Հոլդեր, բարի եղեք, փորձեք կոտրել։
— Աստված ինձ պահապան, — բացականչեց դրամատան տերը և սարսափահար հեռացավ Հոլմսից։
— Դե, այդ դեպքում ինքս կփորձեմ։ — Հոլմսը հավաքեց բոլոր ուժերը, բայց փորձն անհաջող ստացվեց։ — Մի փոքր տեղի է տալիս, բայց հավանաբար հարկ կլիներ երկար զբաղվել, որպեսզի կոտրեի ատամը, չնայած ես շատ ուժեղ եմ։ Ֆիզիկապես նորմալ զարգացած մարդու ուժերից վեր է դա։ Բայց, ենթադրենք, այնուամենայնիվ կոտրեցի վարսակալը։ Ատրճանակի կրակոցի պես տրաքոց կլսվի։ Միստր Հոլդեր, մի՞թե ենթադրում եք, որ դա կատարվել է համարյա ձեր ականջի մոտ և ոչինչ չեք լսել։
— Արդեն չգիտեմ ինչ մտածեմ։ Այս բոլորն ինձ համար անհասկանալի է։
— Ինչ իմանաս, գուցե ամեն ինչ կպարզվի։ Իսկ դու՞ք ինչ եք կարծում, միսս Հոլդեր։
— Խոստովանում եմ, կիսում եմ հորեղբորս տարակուսանքը։
— Ասացեք, միստր Հոլդեր, այդ րոպեին ձեր տղայի ոտքերին կոշիկներ կամ կիսակոշիկներ կայի՞ն։
— Ոչ, ոտաբոբիկ էր, հագին միայն տաբատ ու վերնաշապիկ կար։
— Շնորհակալ եմ ձեզնից։ Դե ինչ, մեր բախտը բերում է, և եթե մենք չբացահայտենք գաղտնիքը, ապա դա միայն մեր մեղքով կլինի։ Ձեր թույլտվությամբ, միստր Հոլդեր, մեկ անգամ էլ կշրջեմ տան շուրջը։
Հոլմսը մենակ դուրս եկավ․ ավելորդ հետքերը նրա ասելով, միայն խանգարում են գործին։ Նա անհետացավ մեկ ժամի չափ, իսկ երբ վերադարձավ, ոտքերն ամբողջովին ձյունոտ էին, դեմքն, ինչպես միշտ, անթափանց։
— Ինձ թվում է, նայեցի այն ամենն, ինչ հնարավոր է, — ասաց նա, — և կարող եմ տուն վերադառնալ ։
— Իսկ քարե՞րը, միստր Հոլմս, որտե՞ղ են դրանք, — բացականչեց դրամատան տերը։
— Այդ ասել չեմ կարող։
Դրամատան տերը հուսահատորեն կոտրատեց ձեռքերը։
— Մի՞թե անվերադարձ կորան, — տնքաց նա։ — Իսկ Արթու՞րը։ Գեթ մի փոքր հույս տվեք։
— Կարծիքս ձեր տղայի մասին չփոխվեց։
— Հանուն բոլոր սրբերի, ի՞նչ է կատարվել իմ տանը։
— Եթե վաղն առավոտյան ժամը իննից մինչև տասը այցելեք ինձ Բեյքր-սթրիթ, կարծում եմ, կկարողանամ ավելի մանրամասն բացատրություն տալ։ Հուսով եմ, հնարավորություն կտաք ինձ ազատ գործելու, պայմանով իհարկե, որ քարերը պիտի վերադարձվեն, և կանգ չեք առնի ծախսերի առաջ։
— Կտայի ողջ կարողությունս։
— Հիանալի է։ Ես կմտածեմ այս պատմության շուրջը։ Ցտեսություն։ Գուցե այսօր դարձյալ գամ այստեղ։
Պարզ էր, որ Հոլմսն արդեն ինչ-որ բան մտածել էր, բայց ես, անգամ մոտավորապես չէի կարող պատկերացնել, թե ինչ եզրակացության է հանգել նա։ Ճանապարհին մի քանի անգամ փորձեցի այդ թեմայով զրուցել, բայց Հոլմսն ամեն անգամ խուսափում էր պատասխանից։ Վերջապես, հուսահատվելով, ընդհատեցի փորձերս։ Դեռ ժամը երեքը չկար, երբ տուն վերադարձանք։ Հոլմսն աճապարանքով գնաց իր սենյակն ու մի քանի րոպեից նորից հայտնվեց։ Հասցրել էր փոխել հագուստը։ Բարձրացրած օձիքով քրքրված վերարկուն, անփույթ կապված վզնոցն ու մաշված կոշիկները նրան տալիս էին տիպիկ թափառաշրջիկի տեսք։
— Դե, կարծում եմ, այսպես հարմար է, — ասաց նա, նայելով բուխարու վրայի հայելու մեջ։ — Կցանկանայի ձեզ հետս վերցնել, Ուոտսոն, բայց դա անկարելի է։ Ճիշտ ուղու վրա եմ, թե չէ, շուտով կիմանաք։ Կարծում եմ, մի քանի ժամից կվերադառնամ։ — Նա բացեց սպասքապահարանը, երկու կտոր միս կտրեց, դրեց հացի մեջ, թղթով փաթաթեց, դրեց գրպանն ու գնաց։
Հենց նոր էի ավարտել թեյը, երբ Հոլմսը վերադարձավ հիանալի տրամադրությամբ՝ թափահարելով ինչ-որ հին կոշիկ։ Նա կոշիկը շպրտեց սենյակի անկյունն ու իր համար թեյ լցրեց։
— Մեկ րոպեով մտա, պիտի շարունակեմ ճամփաս։
— Իսկ ու՞ր։
— Վեստ-Էնդի հակառակ ծայրը։ Գուցե ուշ վերադառնամ։ Եթե ուշանամ, ինձ չսպասեք։
— Հաջողություն կա՞։
— Ոչինչ, չեմ բողոքում։ Եղա Սթրիթեմում, բայց տուն չմտա։ Հետաքրքիր գործ է, չէի ցանկանա ձեռքից բաց թողնել։ Սակայն բավական է շատախոսել, պետք է նետել այս լաթերն ու նորից դառնալ վայելուչ մարդ։
Ընկերոջս վարքից տեսնում էի, որ գոհ է արդյունքից։ Աչքերը բոցկլտում էին, գունատ այտերին նույնիսկ կարմրություն էր հայտնվել։ Նա բարձրացավ իր սենյակն ու մի քանի րոպեից լսեցի, թե ինչպես շրխկացրեց շքամուտքի դուռը։ Հոլմսը դարձյալ մեկնեց «որսի»։
Սպասեցի մինչև կեսգիշեր, բայց տեսնելով, որ նա չկա ու չկա, գնացի քնելու։ Երբ ընկնում էր հետքի վրա, Հոլմսը սովորություն ուներ երկար ժամանակ չքանալու, այնպես որ նրա ուշացումն ինձ բոլորովին չզարմացրեց։ Չգիտեմ ժամը քանիսին վերադարձավ, բայց երբ հաջորդ առավոտյան գնացի նախաճաշելու, Հոլմսն արդեն նստել էր սեղանի մոտ՝ մի ձեռքին սուրճի բաժակ, մյուսին թերթ։ Ինչպես միշտ, առույգ ու ձգված էր։
— Կներեք, Ուոտսոն, որ նախաճաշն սկսել եմ առանց ձեզ, — ասաց նա։ — Բայց ուր որ է մեր այցելուն կհայտնվի։
— Այո, արդեն ժամը տասն է, — պատասխանեցի ես։ — Կարծես զանգում են։ Հավանաբար, նա է։
Եվ իսկապես, միստր Հոլդերն էր։ Ինձ ապշեցրեց նրա մեջ կատարված փոփոխությունը։ Նրա խոշոր, ազդեցիկ դեմքը սմքել էր և ինչ-որ ձևով կնճռոտվել, թվում էր, մազերն ավելի էին ճերմակել։ Նա մտավ հոգնած քայլերով, թորշոմած, տանջահար, որն ավելի ճնշող էր, քան նախորդ առավոտվա բուռն հուսահատությունը։ Ծանրորեն ընկնելով բազկաթոռին, խոսեց։
— Չգիտեմ, սա ինչ պատիժ էր։ Երկու օր առաջ երջանիկ, հաջողակ մարդ էի, իսկ հիմա անպատված և միայնակության մատնված։ Դժբախտությունը մենակ չի գալիս։ Անհետացել է Մերին։
— Անհետացե՞լ է։
— Այո։ Սենյակը դատարկ է, անկողնուն ձեռք տրված չէ, իսկ սեղանին՝ այս գրությունը։ Երեկ նրան ասացի, որ եթե ամուսնանար Արթուրի հետ, նրան ոչինչ չէր պատահի։ Խոսեցի առանց զայրույթի, պարզապես վշտից սպանվածի պես։ Հավանաբար, այդպես չպետք է խոսեի։ Երկտողի մեջ ակնարկում է, այդ խոսքերը։
«Թանկագին հորեղբայր․
Գիտեմ,որ ձեզ մեծ վիշտ եմ պատճառել և եթե այլ կերպ վարվեի, այս սարսափելի դժբախտությունը տեղի չէր ունենա։ Այս մտքից չեմ կարող երջանիկ լինել ձեր հարկի տակ և ձեզ լքում եմ ընդմիշտ։ Մի անհանգստացեք ապագայիս համար և որ գլխավորն է, մի փնտրեք ինձ, որովհետև դա աննպատակ է և կարող է ինձ վնասել։ Հավերժ ձեզ սիրող
:::Մերի»։
— Ի՞նչ է նշանակում այս երկտողը, միստր Հոլմս։ Մի՞թե ցանկանում է ինքնասպան լինել։