===ԳՍՊԻ ԴԵՊԻ ԿՈՐԾԱՆՈՒՄ ՏԱՆՈՂ ՀԻՆ ՃԱՆԱՊԱՐՀԸ=== Դաշնակցություն կուսակցության բյուրոն հրապարակել է «հայտարարագիր» («Կամք», 1989, 24֊25 յուլիս), որի մեջ ընդհանուր կարգի բազմիցս արծարծված և շատ անստույգ ձևակերպումները («Հնչած է մամը Արցախեան շարժումի հասունացման», «Ոչ մէկ խուսափում արտօնելի է պատմական մոմենտի այդ պատասխանատուութենէն», «Կեցցե հայ ժողովուրդը» և այլն) հիմնական մասն են կազմում։ Միայն երկու պարբերություն կա, որոնցում որոշակի տեղեկատվություն կա Դաշնակցության արդի դիրքավորման վերաբերյալ։ Դրանք էլ, ինչպես կտեսնենք, բնավ նորություն չեն, այլ արդեն ծանոթ ձևակերպումներ են։ Դրանք են. 1) «թէ հայրենի կառավարութիւնը պաշտոնական իր որոշումներով եւ թէ ժողովրդային շարժումները իրենց պահանջատիրութեամբ Խ. Միութիւնը կը դնեն հայ ժողովրդի արդար դատի զորավիգ կանգնեցնելու պարտաւորութեան տակ՝ ներքին հողերու թէ Արևմտահայաստանի վերատիրացմ ան ճամբով հայութեան ազգահաւաքին իրականացումը երաշխաւորելով»։ 2) «Հայ ժողովրդի հողահաւաք֊ազգահաւաք առաջնահերթ նպատակին խոչընդոտ կանգնող և ընդհանրապես հայութեան ազգային֊քաղաքական վերականգնումին սպառնացող գլխաւոր վտանգը համաթուրանականութիւնն է»։ Այս ձևակերպումները եթե պարզ լեզվի վերածենք, կունենանք հետևյալ բանաձևը՝ հայկական հողերը պետք է վերամիավորի և հայ ամբողջ ժողովրդին միացյալ Հայաստանում բնակեցնի Ռուսաստանը, իսկ հայության գլխավոր թշնամին համաթուրանականաթյունն է, այլ անվանմամբ՝ պանթուրքիզմը։ Ավելի պարզեցված՝ Ռուսաստանը մեր միակ բարեկամն է, թյուրքալեղու ազգերը մեր թշնամին։ Ահա հին երգը։ Այն երգելով էր, որ նույն Դաշնակցությունը 1914թ. կամավորական խմբեր էր կազմում, Ռուսաստանի զորքերին միացնում և կռվում Թուրքիայի դեմ։ Ո՞րն էր դրա արդյունքը։ Ոչ ոք դրական որևէ արդյունք նշել չի կարող։ Բացասական շատերն են նշում, ոմանք նույնիսկ Արևմտահայաստանի հայաջնջումը պայմանավորում են հայ կամավորականության հետ։ Թողնենք, թե որքանով է սա ճիշտ։ Բայց լիովին ճիշտ է, որ ռուսական բանակում հայ կամավորական ջոկատների կռիվն ու տված զոհերը հայ ժողովրղին որևէ օգուտ չբերեցին. ո՞ւր է Սասունը, ո՞ւր է Տարոնը, ո՞ւր է Վասպուրականը, ո՞ւր է Կարինը, ո՞ւր են Կարսը, Սուրմալուն, ո՞ւր է Նախիջևանը... Քաղաքականապես որքան միամիտ պետք է լինել գրելու համար, թե Դաշնակցության վերոհիշյալ «սկզբունքները խարսխուած են ամբողջական Հայաստանի և ամբողջ հայութեան ի խնդիր մղուած երկարամեայ պայքարի կենսափորձին վրայ»։ Ո՛չ, պարոն բյուրոյականներ, մեր պատմության վերջին 300 տարվա կենսափորձը ճիշտ հակառակն է թելադրում, այն, որ ինչքան մենք նվիրվեցինք Ռուսաստանին ու Եվրոպային և թշնամացանք մեր հարևանների հետ, այնքան կորցրինք։ Կորցրինք 2 միլիոն հայ, կորցրինք ամբողջ Արևմտահայաստանն ու Կիլիկիան, կորցրինք Արևելահայաստանի կեսից շատ ավելին։ Իսկ մեր հարևանները, որ բնավ չէին նվիրվել Ռուսաստանին, անընդհատ շահեցին։ Չե՞ք հավատում, նայեք քարտեզին. այսօր Թուրքիան մեծ ու հզոր պետություն է, Ադրբեջանը երեք անգամ մեծ է Հայասստանից, Վրաստանը՝ նույնպես։ Ռուսաստանին ամենաշատ նվիրված Հայաստանը ԽՍՀՄ֊ի ամենափոքր հանրապետությունն է։ Սա է մեր նվիրումի գինը, սա էր ռուսական բանակի կազմում մեր կամավորական զորամասերի, նաև մեր ֆիդայիների կռվի, մեր տված զոհերի վարձը։ Եվ դուք նորից նույն ջրապտույտի մեջ եք քաշում հայ ժողովրդին՝ ձեզ և ձեր նմաններին լսելու դեպքում անկասկած կկորցնենք նաև այս մի կտոր Հայաստանը։ Մեր ճակատագրական սխալնեը եղել են՝ և՛ նվիրումը մեկի, և՛ թշնամությունը մյուսի նկատմամբ։ Մարդ ապշում է պատմական ու քաղաքական այս չգիտության վրա։ Եթե Ռուսաստանը Արցախը պետք է Ադրբենից անջատի ու տա Հայաստանին, այդ դեպքում ինչո՞ւ 1921թ. նույն Արցախը Հայաստանից անջատեց ու տվեց Ադրբեջանին։ Եվ կամ՝ եթե Ռուսաստանը հայերից լրիվ պարպված Նախիջևանը պետք է Ադրբեջանից անջատի ու տա Հայաստանին, ինչո՞ւ հայաբնակ այդ Նախիջևանը 1921թ. նվիրեց Ադրբեջանին։ Եվ կամ՝ մի՞թե մոռացել եք Խորհրդային կառավարության պաշտոնական հայտարարությունն այն մասին, որ ինքը Թուրքիայից հողային որևէ պահանջ չունի։ Իսկ եթե ինչ֊որ կերպ Ռուսաստանը Թուրքիայից գրավի հայազրկված Կարսի մարզը կամ Վասպուրականը, ձեզ ո՞վ ասաց, որ Հայաստանին կմիացնի, որտեղի՞ց եք վերցրել այդ անկամիտ կարծիքը, մի՞թե չեք մտածում, որ եթե միացնող լիներ, իր տնօրինության տակ գտնվող Ուտիքը, Արղախը, Նախիջևանը կմիացներ։ Եվ հետո, որքան անտեղյակ պետք է լինել գրելու համար, թե «հայրենի կառավարութիւնը պաշտօնական իր որոշումներով» և այլն։ Մի՞թե պարոններին հայտնի չէ, որ այդ «հայրենի կառավարությունը» իր բոլոր որոշումները հանում Հայաստանի կոմկուսի Կենտկոմի թելադրությամբ կամ համաձայնությամբ, իսկ այդ Կենտկոմն էլ լիովին ենթակա է Մոսկվայի Կենտկոմին և շարժվում է նրա թելադրանքով։ Դաշնակցական բյուրոն այնպես է խոսում, որ լսողը կասի, այս Դաշնակցությունը անսխալական կուսակցություն է։ Ո՛չ, սիրելիներ, Դաշնակցությունը բավականաչափ սխալաշատ կուսակցություն է։ Հիմա տեղը չէ այդ սխալների շարանը թվելու։ Մանավանդ, որ այսօր վտանգը նորագույն սխալներն են, նորագույն անիրատեսությունը, անհեռատեսությունը, քաղաքական ոչ գրագիտությունը։ Այս «Յայտարարագիրը»֊ը դրա փայլուն օրինակն է։ Դրանով և նման գրություններով դաշնակցությունը շարունակում է գրգոել տասնյակ միլիոնավոր մեր հարևաններին և ոչ հարևաններին այս փոքրիկ Հայաստանի և հայ ժողովրդի դեմ։ Միայն և միայն սա է համաթուրանականության դեմ հոխորտալու արդյունքը։ Եթե այդքան քաջ ենք, պարոններ, դե եկեք կռվենք այդ համաթուրանականության դեմ։ Ո՞ւժ չունենք։ Այո՛, չունենք։ Իսկ ո՞ւմ ուժով եք վեր֊վեր թռչում, Ռուսաստանի՞։ Բայց Ռուսաստանը քանի՞ անգամ ասի՝ Հայեր, ձեր և թուրանականների վեճերին ես չեմ խառնվելու, իսկ եթե խառնվեմ, ձեզ չէ, որ պետք է պաշտպանեմ։ Եվ Ռուսաստանը չի խաբում, այլ 300 տարվա ընթացքում իր այդ դիրքորոշումը բազմիցս ապացուցել է բծախնդիր ազնվությամբ։ Եվ ի՞նչ եք հասկանում համաթուրանականություն (պանթուրքիզմ) ասելով. բոլոր թուրանական (թուրքալեզու) ազգերի միասնությո՞ւնը, հավաքականությո՞ւնը, թե՞ պետությունը, որ գոյություն չունի։ Թուրանական ազգերը տարածվում են Խաղաղ օվկիանոսից մինչև Հունաստան, դրանց մի մասը քրիստոնյա է (յակուտներ, չուվաշներ, խակասներ, գագաուզներ և այլն)։ Մի՞թե պարոնայք բյուրոյականները այս բոլորին համարում են հայության թշնամի։ Զարմանալի է։ Գուցե նոր են ուզում դրանց բոլորին թշնամացնել հայերի հետ։ Ցավալի է։ Դաշնակցական բյուրոն լավ կանի պատմություն ուսումնասիրի, պատմական փաստերին ծանոթանա ու վերջապես ուշքի գալով, դադարեցնի իր հայավնաս, հայակործան քաղաքականությունը։ Այս կապակցությամբ բյուրոն և նրա համախոհները թող փորձեն պատասխանել հետևյալ հարցերին, իսկ եթե չկարողանան, թող կարդան համապատասխան գրքերն ու թերթերը։ 1) Այն ո՞ր երկրի թագավորն է գրել, թե հայերին պետք է ոչնչացնել մահմեդականների միջոցով։ 2) Ո՞վ է Անդրկովկասի նահանգների սահմաններն այնպես որոշել, որ պատմական Հայաստանի հողերը հայկական բնակչությամբ (Ուտիք, Արցախ, Սյունիք, Լոռի, Ջավախք) մնան Եղիսաբեթպոլի ու Թիֆլիսի նահանգներում, որպեսզի հետո՝ դրանք Հայաստանի Հանրապետությունից դուրս մնան կամ Հայաստանի ու իր հարևանների միջև պատերազմների պատճառ դառնան։ 3) Ո՞վ էր այս դարի սկզբին Անդրկովկասում զինում հայերի հարևան մահմեդականներին հայկական ջարդեր կազմակերպելու համար։ 4) Ո՞ր երկիրը պաշտոնապես հայտարարեց և իր սկզբունքը դարձրեց «Հայաստանն առանց հայերի» քաղաքականությունը։ 5) Ո՞ր պետության հրամանով փակվեցին նույն երկրում եղած բոլոր հայկական դպրոցները և բռնագրավվեց հայ եկեղեցու ունեցվածքը։ 6) Ո՞ր պետության զորաբանակների աչքի առաջ ոչնչացվեց ու տեղահանվեց Արևմտահայաստանի ամբողջ հայությանը, և այդ զորաբանակները որևէ օգնություն ցույց չտվին հայերին։ 7) Այն ո՞վ էր, որ սուտ նահանջի անվան տակ 1915թ. վերացրեց Վասպուրականի հայկական պետությունը և հայությանը քշեց իր դարավոր բնօրրանից դեպի հյուսիս։ 8) Այն ո՞վ էր, որ հայտարարեց «Ռուսաստանում հայկական հարց չկա, ինչպես որ չկա յակուտական հարց» և թույլ չտվեց վերապրած արևմտահայերին վերադառնալ իրենց երկիրը։ 9) Այն ո՞ր պետությունն էր, որ դատարկված Արևմտահայաստանում կազակներ էր բնակեցնում։ 10) Այն ո՞ր երկիրն էր, որ 1917 թվից իր զորքերը ետ քաշեց Հայաստանից, որպեսզի թուրքական զորքերը գրավեն այն և կեղծ հայտարարություն արեց Արևմտահայաստանի ինքնորոշման մասին։ 11) Այն ո՞ր երկիրն էր, որ մահացող Թուրքիային կենդանացրեց՝ մեծ քանակությամբ զենք, հանդերձանք, ոսկի տրամադրելով նրան։ 12) Այն ո՞ր երկիրն էր, որ քեմալական Թուրքիայի հետ պայման կապեց Հայաստանի Հանրապետությունը իրար մեջ բաժանելու մասին։ 13) Այն ո՞ւմ հետ էր Քեմալը համաձայնեցրել իր զորքերի ներխուժումը Կարսի մարզ։ 14) Այն ո՞ւմ հրահանգով էին 1920թ. Բաքվից Հայաստան գրություններ ուղարկում իրենց մարդկանց թուրքական հարձակվող բանակին ամեն կարգի աջակցություն ցույց տալու և հայկական բանակի ու Հայաստանի պարտությունը կազմակերպելու մասին։ 15) Այդ ո՞ր բանակն էր, որ մտավ Հայաստանի մնացած մասը և վերացրեց հայկական պետականությունը։ 16) Այդ ո՞ր բանակն էր, որ կռվում էր Զանգեզուրը գրավելու և Ադրբեջանին միացնելու համար։ 17) Այդ ո՞ր երկիրն էր, որ Կարսն ու Սուրմալուն Հայաստանից անջատեց ու 1921թ. հատուկ պայմանագրով համարեց Թուրքիայի մասը։ 18) Այդ ո՞ր երկիրն էր, որ 1921թ. Նախիջևանը նվիրեց Ադրբեջանին և դեռ Շարուրն էլ միացրեց Նախիջևանի մարզին ու նույնպես անջատեց Հայաստանից։ 19) Այն ո՞ր պետությունն էր, որ 1921թ. Արցախը նվիրեց Ադրբեջանին։ 20) Այն ո՞ր պետությունն էր, որ հայկական գյուղը վերջնականապես քայքայեց կուլակաթափ անվան տակ։ 21) Այդ ո՞ր պետությունն էր, որ ոչնչացրեց Բակունցին, Չարենցին, Թոթովենցին, Զ. Եսայանին, Սաղյանին և բազմաթիվ ուրիշ հայ մտավորականների։ 22) Այն ո՞ր պետությունն էր, որ 1949թ. հազարներով հայեր աքսորեց Սիբիր։ 23) Այն ո՞ր պետությունն էր, որ պաշտոնապես հայտարարեց, թե Կարսն ու Արդահանը վրացական հողեր են։ 24) Այն ո՞ր պետությունն էր, որ պաշտոնապես հայտարարեց, թե Հայաստանը Թուրքիայից որևէ հողային պահանջ չունի։ Պարոնայք բյուրոյականներ, գուցե այս բոլորը համաթուրանական պետությո՞ւնն է արել, որպիսին գոյություն չի ունեցել և չունի։ Գուցե սերտենք պատմության դասերը այս 24 հարցին ճիշտ պատասխանելու համար, հետո զբաղվենք քաղաքականությամբ։ Երբ սերտեք, բարի եղեր պատասխանել նաև հետևյալ հարցերին. 1. Այդ ո՞ր երկրում է, որ ահաբեկչության սուտ մեղադրանքով գնդակահարեցին բոլորովին անմեղ հայերի (Զատիկյան և ուրիշներ)։ 2. Այդ ո՞ր երկրի ղեկավարությունն էր, որ 1988թ. փետրվարի 20֊ին հայտարարեց Ադրբեջանի սահմանների անձեռնմխելիության և Արցախը Ադրբեջանի կազմում մշատպես մնալու մասին։ 3. Այդ ո՞ր պետության հրահանգով էր, որ նույն 1988թ. փետրվարին երեք օր ու գիշեր Սումգայիթում մարդասպաններն ազատորեն հայերին սպանում, բոնարարում, կենդանի այրում էին։ 4. Այդ ո՞ր պետությունն էր, որ ամեն խորամանկություն գործադրեց, որպեսզի սումգայիթյան կոտորածը որպես այդպիսին չբնութագրվի և որպեսզի մարդասպանները ազատվեն պատիժներից։ 5. Այն ո՞վ էր, որ Երևանի օդակայանում հայ կանանց և տղամարդկանց խոշտանգում կազմակերպեց և սպանեցին Խաչիկ Զաքարյանին։ 6. Այն ի՞նչ կասկածելի երկրաշարժ էր Հայաստանում, ո՞վ օգտագործեց այդ երկրաշարժը բազմաթիվ հայ երիտասարդների ձերբակալելու նպատակով։ 7. Այն ո՞ր պետությունն է ամեն կերպ խրախուսում Արցախի զինված շրջափակումը, հայերի նորանոր կոտորածները։ 8. Այն ո՞վ է ադրբեջանցիներին ռուսական արտադրության զենք մատակարարում, իսկ հայերից խլում նույնիսկ որսորդական հրացանները։ 9. Այն ո՞ր պետության հեռուստատեսությունն ու թերթերն են ահա մեկուկես տարի ամենավայրագ հակահայկական քարոզչությունը մղում, Խորհրդային Միությունով և աշխարհով մեկ զրպարտություններ տարածում հայերի հասցեին։ Գուցե այս բանե՞րն էլ համաթուրանական պետությունն է տնում։ Սիրելի բյուրոյականներ, այս վերջին 8 հարցին պատասխանելու համար պատմութ յան գրքերը թերթելը քիչ է։ Դրա համար դուք պետք է բարեհաճեք փոխադրվել Հայաստան, դառնալ խորհրդային քաղաքացի, ապրել մեր ամենօրյա կյանքով և ոչ թե որպես զբոսաշրջիկ գաք, ձեր չիմացած բաների մասին խոսեք և նորից չվեք գնաք Արևմուտքի ապահով քաղաքներում ազգային առաջնորդի կյանք վարելու։ Ո՛չ Ռուսաստանի հետ թշնամանալու մասին չէ խոսքը, այլ Ռուսաստանին ճիշտ ճանաչելու, մեր հողերի հարցում նրա հետ որևէ հույս չկապելու մասին։ Այն մասին, որ թուրանական բազմամիլիոն ազգերի հետ մեր թշնամանալը և Ռուսաստանին կամ Եվրոպային նվիրվելը մեզ համար կործանարար է եղել և կարող է վերջնականապես կործանել հայությունը։ Խոսքը բարեկամություն փնտրելու մասին է բոլորի հետ՝ Ռուսաստանի, Վրաստանի, Ադրբեջանի, Իրանի, Թուրքիայի և այլն՝ ոչ մեկին չնվիրվելով, ոչ մեկի հետ հողային հույսեր չկապելով։ Մեր փրկությունը այս կտոր հողաշերտի վրա բարեկամության մեջ է, թշնամությունը կործանարար է։ Մեր հզորանալու մասին մտածենք։ Անհիմն է նաև հայահավաքի մասին բյուրոյի գրածը։ Եթե մի պահ պատկերացնենք անհնարինը, մի հրաշք, որ Ռուսաստանն իր պետական սահմանների մեջ Հայկական ԽՍՀ֊ին է միացրել Մեծ Հայքի պատմական հողերը, ասացեք խնդրեմ, պարոնայք, արդյոք ո՞ր սփյուռքահայն է գալու այդ հողերի վրա բնակվելու՝ ամերիկահայե՞րը, ֆրանսահայե՞րը, կանադահայե՞րը, ավստրալահայե՞րը, արգենտինահայե՞րը... ո՞վ, դե ասացեք։ Ոչ մեկդ չի գա, ոչ ոք չի լքի իր փափուկ կյանքը հարուստ երկրներում, ազատության մեջ ու չի փոխադրվի հայկական հողերի վրա չարչարանքով մի կտոր հաց վաստակելու։ Չեք գա։ Իսկ եթե եկող եք, ինչո՞ւ հենց հիմա չեք գալիս։ Այսօր մեր Վարդենիսի, Ամասիայի, Մեղրու, Ղափանի, Նոյեմբերյանի և այլ շրջաններում գյուղեր կան դատարկ, պատրաստի տներ, մշակելի հողեր։ Մեկ միլիոնից ավելի մարդ կարող է տեղավորվել նրանցում։ Ինչո՞ւ սփյուռքահայությունը չի գալիս, դո՞ւք ինչու չեք գալիս, մեծարգո բյուրոյականներ։ Թե՞ Վարդենիսն ու Ղափանր, Մեղրին ու Ամասիան և մյուսները հայկական հողեր չեն։ Ամենաիսկական հայկական հողեր են, բնիկ Հայաստան, բայց չեք գալիս ու չեք գա։ Առայժմ Հայաստանից հայերի զանգվածային արտագաղթ կա, գնում են դեպի Հյուսիսային Կովկաս, Ուկրաինա, Մոլդավիա, Մերձվոլգյան շրջաններ, Լոս Անջելես, Ֆրանսիա և այլուր։ Եվ ի՞նչ կարիք կա բարձրագոչ խոսել հայահավաքի մասին, երբ հայացրումը կանխելն անհնար է, երբ ոչ միայն սփյուռքահայերը չեն բարեհաճում գալ Հայաստանի դատարկ հողերի վրա բնակվելու, այլ Հայաստանի հայերն են հազարներով փախչում երկրից։ Ուրեմն, ձեր հայտարարությունը հայահավաքի մասին քաղաքական դրամագլուխ կուտակելու քաղաքականություն է։Անցած ավելի քան 40 տարիների մեր պատմությունը պարզ ցույց տվեց, որ հայահավաքի մասին կարելի է լրջորեն խոսել ու մտածել միայն անկախ Հայաստանի պայմաններում։Իսկ դուք, դաշնակցական բյուրոյի մեծարգո անդամներ, ձեր «Յայտարարագրի» մեջ ծպտուն անգամ չեք հանում մեր անկախության մասին։ Լիովին անհասկանալի ձեր այս դիրքորոշմամբ ո՞ւմ և ինչի՞ է ծառայում ձեր կուսակցությունը... Եթե հայոց անկախության մեծագույն ասպետները՝ Արամը, Դրոն, Դարբինյանը, Ռուբենը կենդանի լինեին, դուրս կգային այսօրվա դաշնակցության շարքերից։ Այստեղ՝ Հայաստանում էլ նույն երգը երգողները շատ են։ Հենց օրերս տիկին Սիլվա Կապուտիկյանը հեռուստատեսությամբ կրկին հայտարարեց՝ «Մենք միշտ պետք է լինենք ռուսների ու Ռուսաստանի հետ» և արդի դաշնակցության ղեկավար պարոն Մարուխյանի ձայնագրված խոսքը հաղորդեց՝ նույն բովանդակությունն ունեցող։ Շատ լավ են գտել իրար՝ կոմունիստ Կապուտիկյան և դաշնակ Մարուխյան։ Բայց կուզեի հետևյալ հարցը տալ այդ երկվորյակներին և նրանց հետ միևնույն հին երգը երգողներին։ Ռուսական զորքն այսօր Հայաստանում է, և այս մի կտոր Հայաստանը Խորհրդային Միության մասնիկն է. մի՞թե այդ մասին մեր՝ հայերիս կարծիքը հարցնում է Ռուսաստանը։ Բնավ չի հարցնում։ Ուրեմն, մենք՝ հայերս ուզենք թե չուզենք ռուսական զորքը մնալու է Հայաստանում և Հայաստանը մնալու է Ռուսաստանի մասնիկը։ Ուստի այս պարագայում անիմաստ է «Մենք միշտ պետք է լինենք ռուսների ու Ռուսաստանի հետ» բանաձևը։ Մենք չէ, որ լինում ենք Ռուսաստանի հետ, այլ մեզնից անկախ այդպիսին է իրավիճակը։ Իսկ եթե վաղը֊մյուս օրը Ռուսաստանը որոշի իր զորքերը հանել Հայաստանից (ինչպես որ արդեն մի անգամ տեղի է ունեցել) ու հեռանալ այս կողմերից, մի՞թե պարզ չէ, որ դարձյալ հայերի կարծիքը հաշվի չի առնելու։ Ձեր կարծիքն էլ չի հարցնելու, տիկին Կապուտիկյան և պարոն Մարուխյան։ Ուրեմն այս պարագայում էլ ոչինչ չի նշանակում ձեր «Մենք միշտ պետք է լինենք ռուսների ու Ռուսաստանի հետ» բանաձևը, ավելի ճիշտ, դա կարող է նշանակել մի բան. եթե ռուսական զորքը թողնի Հայաստանն ու հեռանա, մենք հայերս նրա պոչին կպած պետք է չվենք Հյուսիս, դեպի Ռուսաստանի խորքերը և այդպիսով բոլորովին լքենք Հայաստանի այս վերջին հողակտորը ևս։ Ահա ձեր քարոզի միակ հավանական արդյունքը, տիկնայք ու պարոնայք։ Եվ պարզ է, որ դա կլինի Հայաստանի, հայ ժողովրդի վերջը, ուստի և ամեն տեսակ հայկական հարցի վերջը։ Ինչ տեսանկյունից, ինչ կերպ էլ որ քննենք ձեր քարոզչությունը, միևնույն է, այն հայ ժողովրդին կարող է միայն տանել դեպի փլուզում։
Գ աջնակցություն կուսակցության բյուրոն հրապարակել
է «հայտարարագիր» («կամք», 1989, 24—25 յուլիս), որի
մեջ ընդհանուր կարգի բազմիցս արծարծված և շատ ան֊
"Ս՛ույզ ձևակերպումները («Հնչած է մամը Արցախեան շար-
՛՛ումի հասունացման», «Ոչ մէկ խուսափում արտօնելի է
"/ււ՛ ւո մ ա կան մոմենտի այդ պատասխանատուութենէն», «Դեց–
"ե հայ մոզովսւրդր» և աղն) հիմնական մասն են կազմում։
Ա ի այն երկու պարբերություն կա, որոնցում որոշակի տեղե-
՛ր՛ <"վււ։ թյուն կա Դաշնակցության արդի դիրքավորման վե–
I՛ "՚/՚ևրյւՈր Դրանք էլ՛, ինչպես կտեսնենք, բնավ նորություն
)են, այլ Ուրդեն ծանոթ ձևակերպումներ են։ Դրանք են.
Կ * ■ հայրենի կաոավարութիւնը պաշտոնական իր որոշում<•
՚ V"1/ և։ թէ մողովրդային շարմումնևրր իրենց պահանջատի–
"՚թեէոմր Խ. Միութիւնր կը դնեն հայ մողովրդի արդար դա–
՚ի զորավիգ կանգնեցնելս։ պարտաւորութեան տակ՝ ներքին
1 ՚՚՚ւերա թէ Արևմտահայաստանի վերատիրացմ ան համրով
1"ւք1ևւ։։Ն ազզահաւաքին իրականացումը երաշխաւորելով՛։ ։
35
I՛
2). «Հայ ժողովրդի հոդահա ա։ ք-ազզսւքսս ւա ք աո տքնա հերթ նպատակին խոչրնդոտ կանգնող և րնդհանրապԼս հա* յութեան ազգային֊ քաղաք ակ ան վերականգնում ին սպ աոնա • ցող գչխաւոր վտանգր համաթուրանականութիւնն է»է
Այս ձևակերպումները եթե պարզ քեղվի վերածենք, կէԱ* նենանք հետևյալ բանաձևը՝ հայկական հողերը պետք է վե րամիավորի և հայ ամբողջ ժողովրդին միացյալ Հայաստանում բնակեցնի Ռուսաստանը, իսկ հայության գլխավոր թրյ՝ նամին համաթարանականա թյունն է, այլ անվանմամլ ւ* պանթուրքիզմը։ Ավեչի պարզեցված՝ Ռուսաստանը մեր միակ բարեկամն է, թարքալեղու ազգերը մեր թշնամին։ Ահա հին երգը։ Այն երգելով Էր, որ նույն Դաշնակցությունը 1914 թ. կամավորական խմբեր էր կազմում, Ռուսաստանի զորքերին միացնում և կռվում Թուրքիայի դեմ։ Ո՞րն էր դրա արդյունքըI Ոչ ոք դրական որևէ արդյունք նշել չի կարող։ ք՝ աց աս ական շատերն են նշում, ոմանք նույնիսկ Արևմ տ ահ ա յաստ անի հայաշնջոլմր պայմանավորում են հայ կամավորականության հետ։ Թողնենք, թե որքանով է սա ճիշտ։ Սայց լիովին ճիշտ է, որ ռուսական բանակում հայ կամավորական ջո– կատների կռիվն ու տված զոհերը հայ մողովրղին որևէ օգուտ չբերեցին. ո՞ւր է Սասանը, ո՞ւր է Տարոնր, ո՞ւր է Վասպուրւսկանը, ո՞ւր է Կաբինը, ո՞ւր են Դարսը, Սուրմալոլն, ո՞ւր է Նախիջևանը,,.
Թաղաքականապես որքան միամիտ պետք է լինե/ զրե/ու համար, թե Դաշնակցության վերոհիշյալ <ր սկզբունքները խարսխուած են ամբողջական Հայաստանի և ամբողջ հա֊ յութեան ի խնդիր մղուած երկարամ ևայ պայքարի կենսափորձին վրայ»։
(1՛ չ, պարոն բյուրո յակ անն ե ր, մեր պատմության վերջին 300 տարվա կենսափորձը ճիշտ հակառակն է թելադրում, այն, որ ինչքան մենք նվիրվեցինք Ռուսաստանին ու Եվրոպային և թշնամացանք մեր հարևանների հետ, այնքան կորցրինք։ Կորցրինք 2 միլիոն հայ, կորցրինք ամբողջ Արևմ ւո ահ ա յաստ անն ու Կիլիկիան, կորցրինք Արևելահա–
լաստանի կեսից շատ ավելին։ Իսկ մեր հարևանները, որ բնավ չէին նվիրվել Ռուսաստանին, անընդհատ շահեցին։ Չե՞ք հավատում, նայեք քարտեզին, այսօր Թուրքիան մեծ ու 36
♦ յ, պհտաթյան է, Ադրր եջանը երեք անդամ մեծ է Հայ աս- Ւ-է»՛/ Վրաստանը՝ Նույնպես։ Ռուսաստանին ամենաշատ Հայաստանը ԽՍՀՄ֊ի ամենափոքր հանրապետու-
թրո1.1։ (է
IIա կւ մեր նվիրումի գինը, սա էր ռուսական բանակի Iադծէոմ մեր կամավորական զորամասերի, նաև մեր ֆիղա֊ ւ1 • *՝յ»/* կովի, մեր տված զոհերի վարձը։ Եվ դուք նորիր I«ւ,< էրաւզտույտի մեջ եք քաշում հայ ժողովրդին՝ ձծւյ /է Ա|( )ււ/ աններին լսելու դեպքում անկասկած կկորցնենք նաև *•=» ւ^/» կտոր Հայաստանը։ Մեր ճակատագրական սխալնե
րս ր 11՚1 ե)ւ՝ 1ւ նվիրումը մեկի, 1Հ թշնամությունը մյուսի ՚>ւմ ամբ։
II արդ ապշում է պատմական ու քաղաքական այս չդի֊ սթրոն վրա։ Եթե Ռուսաստանը Արցախը պետք է Ադրբե– I 11/>»/ ա)ւջատի ու տա Հայաստանին, այդ դեպքում ինշո\
I >• 11 թ. նույն Արցախը Հայաստանից անջատեց ու տվեց
II դրր հջանինէ Եամ՝ եթե Ռուսաստանը հայերից լրիվ պարպ•
; • հ ախ իջևանը պետք է Ադրր եջանից անջատի ու տա Հա–
, <\վէն, ինչո՞ւ հայաբնակ այդ Նախիջևանը 1921 թ. նվի–
ւ ք ւ Ադրրեջանին։ Եվ կամ* մի՞թե մոռացել եք Խորհրդային | ոք արա թ յան պաշտոն ական հայտարարությունն այն >1տսին, որ ինքը Թոէրքիայից Հողային որևէ պահանջ չունիւ I կ եթե ինշ֊որ կերպ Ռուսաստանը Թուրքիայից գրավի։ հա– I ,լրկւ/ած Կարսի մարդը կամ Վասպուրականը, ձեզ ո՝վ ւ. ,.՚,ք ւ,/։ Հայաստանին կմիացնի, որտեղի՞ց եք վերցրել
,1 անկամիտ կարծիքը, մի՞թե չեք մտածում, որ եթե ,1ի,ւ.)թւող չիեեր իր տնօրինության տակ գտնվող Ուտիքը, Արւլախ/Կ Նախիջևանը կմիացներւ
I,,/ Հետո, որքան անտեղյակ պետք է լինել գրելու հա֊ ւ /II, «հայրենի կաոավարոլթիլնր պաշտօնական իր որո– ,,Ա,երով» և այլն։ Մի՞թե պարոններին հայտնի չէ, որ այդ
.,1'եեի կառավարությունը» իր բոլոր որոշումները հանում ( ,՝ ա լաստանի կոմկուսի Կենտկոմի թելադրությամբ կամ
, ,1,օդայնությամբ, իսկ այգ Կենտկոմն էլ լիովին ենթակա ւ II..,,կվայի Կենտկոմին և շարժվում է նրա թելադրանքով։
՚Ւ աչնակցական բյուրոն այնպես է խոսում, որ լսողը կա– I /II, այս դաշնակցությունը անսխալական կուսակցու–
37
թյուն է։ Մ չ, սիրեչիներ, Դաշնակցութ յուն ր բավականաչափ սխալաշատ կուսակցություն է։ Հիմա տեգր չէ աքգ սխալների շարանը թվելոս Մանավանդ, որ այսօր վտանգը նորագույն սխալներն են, նորագույն անի րատ եսութ լան ր, անհեոատե֊ սությունր, քաղաքական ոչ գրագիտությունը։ Այս ((Յայտա֊. րարագիրո֊ր դրա փայլուն օրինակն է։ Դրանով և նման գրու թյուններով դաշնակցությունը շարունակում է գրգոել տասն+ յա կ միլիոն ավոր մեր հարևաններին և ոչ հարևաններին այս փոքրիկ Հայաստանի և հայ ժողովրդի դեմ։ Միայն և միայն սա կ համ աթարանականության դեմ հոխորտալու արդյունքը։ Եթե այդքան քաջ ենք, պարոններ, դե եկեք կռվենք այդ հ աՀաթ ուրան ականութ յան դեմ։ Ո ւժ չունենք։ Այո , չունենք։ Իսկ ո՞ւմ ուժով եք վեր֊վեր թռչում, Ռուսաստանի՞։ Օայց Ռուսաստանը քանի՞ անդամ ասի1 Հայեր, ձեր և թուրանա֊ կանների վեճերին ես չեմ խառնվելու, իսկ եթե խառնվեմ, ձեզ չէ, որ պետք է պաշտպանն մ։ Եվ Ռուսաստանը չի խաբում, այ/ 300 տարվա ընթացքում իր այդ դիրքորոշումը բազմիցս ապացուցել է բծախնդիր ազնվությամբ։
Եվ ի՞նչ եք հասկանում հա մ աթուրանականութ յոլն
(պանթոլրքիղմ ) ասե/ով. բոլոր թուրանական (թուրքալեզու) ազգերի միասնությո՞ւնը, հավաքականությո՞ւնը, թե" պետությունը, որ գոյություն չունի։ թուրանական ազդերը տարածվում են Խաղաղ օվկիանոսից մինչև Հունաստան, դրանց մի մասը քրիստոնյա է (յակուտներ, չուվաշներ, խակասներ, գագաուզներ և այլն)։ Մի՞թե պարոնայք բյուրո յականն երը այս բոլորին համարում են հայության թշնամի։ Զ՛արմանալի է։ Գուցե նոր են ուզում դրանց բոլորին թշնամացնել հայերի հետ։ Ցավալի է։
Դաշնակցական բյուրոն լավ կանի պատմություն ուսումնասիրի, պատմական փաստերին ծանոթանա ու վերշապես ուշքի գալով, դադարեցնի իր հայավնաս, հայակործան քաղաքականությունը։ Այս կապակցությամբ բյուրոն և նրա համախոհները թող փորձեն պատասխանել հետևյալ հարցերին, իսկ եթե չկարողանան, թող կարդան համապատասխան գրքերն ու թերթերը։ 1). Այն ո՞ր երկրի թագավորն է դրել–, •թե հայերին պետք է ոչնչացնել մահմեզականների միջոցով։ 38
2) » Ո՞վ է Անդրկովկասի նահանգների սահմաններն այն- պես որոշել, որ պատմական Հայաստանի հոդերը հայկական
բնակչությամբ (Ուտիք, Արցախ, Սյունիք, Լոսի, <Տա֊ ,1,ոՒ,թ) մնան Եղիսարեթպոլի ու Թիֆլիսի նահանգն երում, որ֊ պեսզի հետո՝ դրանք Հայաստանի Հանրապետությունից դուրս մնան կամ Հայաստանի ու իր հարևանների միջև պատե֊ րադմների պատճառ դաոնան։
3) . Ո՞վ էր այս դարի սկղրին Անդրկովկասում զինում հայերի հարևան մահմեդականներին հայկական ջարդեր կազմ՝ ակերպելու համար։
4) . Ո՞ր երկիրր պաշտոնապես հայտարարեց և իր սկըզ– քունքր դարձրեց «Հայաստանն առանց հայերիս րաղարակա- հությունր։
5) . Ո՞ր պետության հրամանով փակվեցին նույն երկրռւմ եղած բոլոր հայկական դպրոցները և բռնագրավվեց հայ եկեդեցու ունեցվածքը։
6) . Ո՞ր պետության զորաբանակների ալքի առաջ ոչըն– քացվեց ու տեղահանվեց Արևմ տահայաստանի ամբողջ հայությանը, և այդ զորաբանակները որևէ օդնա թյուն ցույց լավին հայերին։
7) . Այն ո՞վ էր, որ սուտ նահանջի անվան տակ 1915 թ, վերացրեց Վասպուրականի հայկական պետությունը և հայությանը քշեց իր դարավոր բնօրրանից դեպի հյուսիս։
8) . Այն ո՞վ էր, որ հայտարարեց «Ռուսաստանում հայկական հարց չկա, ինչպես որ չկա յակուտական հարց» և թու յլ չտվեց վերապրած արևմտահայերին վերադառնալ իրենց երկիրը։
1>). Այն ո՞ր պետությունն էր, որ դատարկված Արևմտա–
\ այասԱւանում կազակներ էր բնակեցնում։
10) . Այդ ո՞ր երկիրն էր, որ 1917 թվից իր զորքերը ետ քաշեց Հայաստանից, որպեսզի թուրքական զորքերը գրավեն այն և կեղծ հայտարարություն արեց Արևմտահ այաս– «։ անի ինքնորոշման մասին։
11) . Այն ո՞ր երկիրն էր; որ մահացող Թուրքիային կենդանացրեց՝ մեծ քանակությամբ զենք, հանդերձանք, ոսկի արտմտդրելսվ նրան։
83
12) . Այն ո՞ր երկիրն էր, որ քեմալական Թուրքիայի հես) պայման կապեց Հայաստանի Հանրապետությունը իրար մեջ բաժանելու մասինւ
18) . Այն ո՞ւմ հետ էր թեմալը համաձայնեցրել իր զորքերի ներխուժումը Սարսի մարզւ
11). Այն ո՞ւմ հրահանգով էին 1920 թ. թաքվից Հայաստան գրություններ ուղարկում իրենց մարդկանց թուրքական հարձակվող բանակին ամեն կարգի աջակցություն ցույց տալու և հայկական բանակի ու Հայաստանի պարտությունը կազմակերպելու մասինւ
15) . Այդ ո՞ր բանակն էր, որ մտավ Հայաստանի մնացած մասը և վերացրեց հայկական պետականությունը։
16) . Այդ ո՞ր բանակն էր, որ կովում էր թանգեզուրը գրավելու և Ադրբեջանին միացնելու համարւ
17) . Այդ ո՞ր երկիրն էր, որ Սարսն ու Սուրմալուն Հայաստանից անջատեց ու 1921 թ. հատուկ պայմանագրով համարեց Թուրքիայի մասը։
18) . Այդ ո՞ր երկիրն էր, որ 1921 թ. Նախիջևանը նվիրեց Ադրբեջանին և դեռ Շարուրն էլ միացրեց Նախիջևանի մարգին ու նույնպես անջատեց Հայաստանից։
19) . Այն ո՞ր պետությունն էր, որ 1921 թ. Արցախը նվիրեց Ադրբեջանին։
20) . Այն ո՞ր պետությունն էր, որ հայկական գյուղը վերջնականապես քայքայեց կուլակաթափ անվան տակ։
21) . Այդ ո՞ր պետությունն էր, որ ոչնչացրեց թակունցին, Չարենցին, Թոթովենցին, Զ• Եսայանին, Սաղյանին և բազմաթիվ ուրիշ հայ մտավորականների։
22) . Այն ո՞ր պետությունն էր, որ 1949 թ. հ ազարներով հայեր աքսորեց Սիրիր։
23) . Այն ո՞ր պետությունն էր, որ պաշտոնապես հայտարարեց, թե Սարսն ու Արդահանը վրացական հողեր են։
24) . Այն ո՞ր պետությունն էր, որ պաշտոնապես հայտարարեց, թե Հայաստանը Թուրքիայից որևէ հողային պահանջ չունի։
Պ արոնայք բյուրո յականներ, գուցե այս բոլորը համա– թուրանական պետությո՞ւնն է արել, որպիսին գոյություն չի ունեցել և չունի։ Գուցե սերտենք պատմության դասերը այս
40
II հարցին ճիշտ պատասխանելու համար, հետո զբաղվեն, ,ադտքականությա մ բ։ Երբ սերտեր, բարի եղեր պատասխանել նաև հետևյալ հարցերին,
I. Այդ ո՞ր երկրում է, որ ահաբեկչության սուտ մեղադ– րանրով գնդակահարեցին բոլորովին անմեղ հայերի (թա–. աիկյան և ուրիշներ)։
*• ԱՏԴ ո՞ր երկրի ղեկավարությունն էր, որ 1988 թ. փե- արրվարի 20-ին հայտարարեց Ադրբեջանի սահմ անների անձեռնմխելիության և Արցախը Ադրբեջանի կազմում մըշ- ատպես մնալու մաս ին,
3. Այդ ո՞ր պետության հրահանգով էր, որ նայն 1988 թ• Փետրվարին 3 օր ու գիշեր Սումգայիթում մարդասպաններն ազատորեն հայերին սպանում, բոնարարում, կենդանի այ–, րում էին։
4. Այդ ո՞ր պետությունն էր, որ ամեն խորամանկություն ւլործադրեց, որպեսզի սումդայիթյան կոտորածը որպես այդ- ••քիսին չբնութագրվի և որպեսզի մարդասպանները ազատվեն պատիժներից։
3. Այն ո՞վ էր, որ Երևանի օդակայանում հայ կանանց •Կ տզամարդկանց խոշտանգում կազմակերպեց և սպանեցին Խաչիկ քթաքար յանին։
6*. Այն ի՞նչ կասկածելի երկրաշարժ էր Հայաստանում, •>՝վ օգտագործեց այդ երկրաշարժը բազմաթիվ հայ երիտ ա– *• տրզների ձերբակալելու նպատակով։
7. Այն ո՞ր պետությունն է ամեն կերպ խրախուսում Ար–, լրսխի զինված ջրջափ ակում ը, հայերի նորանոր կոտորածները։
8. Այն ո՞վ է ադրբեջանցիներին ռուսական արտադրու– թլսւն զենք մատակարարում, իսկ հայերից խլում նույնիսկ որսորդական հրացանները։
9. Այն ո՞ր պետության հեռուստատեսությունն ու թեր–, թերն են ահա մեկուկես տարի ամենավայրագ հակահայկա– կտն քարոզչությունը մղում, Խորհրդային Միությունով և “՚չիւարհով մեկ զրպարտություններ տարածում հայերի հասնեին։
Գարե այս բանե՞րն էլ համ աթ ուրան ական պետությունն I տնում։ Սիրելի բյուրոյականներ, այս վերջին 8 հարցին
41
պատասխանելու համար պատմութ յան գրքերը թերթեյը քիչ էլ Դրա համար դուք պետք է բարեհաճեք փոխադրվել Հայաստան, դառնալ խորհրդային քաղաքացի, ապրել մեր ամենօրյա կյանքով և ոչ թե որպես զբոսաշրջիկ գաք, ձեր չիմացած բաների մասին խոսեք և նո րից չվեՀ 9նաՔ Արև֊ մուտքի ապահով քաղաքներում ազգային առաջնորդի կյանք վարելուէ I
Ո՜Ռուսաստանի հետ թշնամանալու մասին չէ խոսքր, այլ Ռուսաստանին ճիշտ ճանաչելու, մեր հոդերի հարցում Նր ա հետ որևէ հույս չկապելու մասինւ Այն մասին, որ թոլ– բանական բազմամիլիոն ազդերի հետ մեր թշնամանալը և Ռուսաստանին կամ Եվրոպային նվիրվելը մեզ համար կործանարար է եղել և կարող է վերջնականապես կործանել հայությունը) հոսքը բարեկամություն փնտրելու մասին է բոլորի հետ՝ Ռուս աստ անի, Վրաստ անի, Ադրբեջանի, իրանի, Թուրքիայի և այլն՝ ոչ մեկին չնվիրվելով, ոչ մեկի հետ հողային հույսեր չկապելովւ Մեր փրկությունը այս կտոր հողաշերտի վրա բարեկամության մեջ է, թշնամությունը կործանարար էլ Մեր հզորանալու մասին մտածենքւ
Անհիմն է նաև հայահավաքի մասին բյուրոյի դրածրւ Եթե մի պահ պատկերացնենք անհնարինը, մի հրաշք, որ Ռուսաստանն իր պետական սահմանների մեջ Հայկական հՍՀ-ին է միացրել Մեծ Հայքի պատմական հողերը, ասացեք խնդրեմ, պարոնայք, արդյոք ո՞ր սփյուռքահայն է դալա այդ հողերի վրա բնակվելու՝ ամերիկահայե՞րը, ֆրանսահայե՞րը, կան ագահ այե" րը, ավստրալահ այե՞րր, արդեն տ ին պհ այե՞ րր. ո՞վ, դե ասացեքւ Ոչ մեկդ չի դա, ոչ ոք չի /քի իր փափուկ կյանքը հարուստ երկրներոլմ, ազատության մեջ ու չի փոխադրվի հայկական հողերի վրա չարչարանքով մի կտոր հաց վաստակելու։ Չեք դա։ Իսկ եթե եկող եք, ինչո՞ւ հենց հիմա չեք դալիս։ Այսօր մեր Վարդենիսի, Ամասիայի, Մ ևղ– րու, Վափանի, Նոյեմբերյանի և այլ շրջաններում դյուզեր կան դատարկ, պատրաստի տներ, մշակելի հողեր։ Մեկ միլիոնից ավելի մարդ կարող է տեղավորվել նրանցում։ Ինչո՞ւ սփյուռքահայությունը չի դալիս, դո՞ւք ինչու չեք դայիս, մեծարգո բյուրոյականներլ Թե՞ Վարդենիսն ոլ Վափանր, Մեղրին ու Ամասիան և մյուսները հայկական հողեր լեն։ 42
II *11*1, ս,իսկական հայկական հողեր են, բնիկ Հայաստան,
I ՝"1է1 Ժք զայիս ու չեք ղա։ Առայժմ Հայաստանից հայերի 9 **,է* գվ ած ային արտագաղթ կա, գնում են ղեպի Հյուսիսային ՚*«վկաս, Ուկրաինա, Մոլդավիա, Մերձվոլդյան շրջաններէ I»» Անքեչես, Ֆրանսիա և այլուրւ Եվ ի՞նչ կարիք կա բարձ֊ րաղոլ իա սել համահավաքի մասին, երբ հայացրումը կան- իէեքն անհնար է, երբ ոչ միայն սփյուոքահայերր լեն բարև֊
<աձամ զալ Հայաստանի դատարկ հողերի վրա բնակվելու, (••// Հայաստանի հայերն են հապարներով փախլում երկրիցւ
II էքեմն, ձեր հա յւոարարութ յունր հա յահավաքի մասին քա֊ թաթական դրամ ադլուխ կուտակելու քաղաքականություն է է
Անցած ավելի քան 40 տարիների մեր պատմությունը ր՝ րդ 0ՈէՕ) տվ^3է ՈՐ հա յահավաքի մասին կարելի է լրջո֊ քեն կասեք ու մտածել միայն անկախ Հայաստանի սլսւքման– է եյաւմւ 1’սկ գաք, դաշնակցական բյուրոյի մեծարգո ան– պ ՚ ժներ, ձեր «Յայտարարագրի» մեջ ծպտուն անգամ չեք / մեր անկախության մասին։ Լիովին անհասկանալի ձեր այս դիրքորոշմամբ ո՞ւմ և ինչի՞ է ծառայում ձեր կօ» օ տկցո»թյունը.,, Եթե հայոց անկախության մեծ ադույն ><< աղետները՝ Արամը, Դրոն, Դարբինյանր, Ռուբենր կենդանի լինեին, դարս կղային այսօրվա դաշնակցության շարքերից։
Այստեղ՝ Հայաստանում էլ նույն երդը երգողները շատ ենւ ենց օրերս տիկին Սի լվա Եապուտիկյանր հեռուստ ատ ե֊
թլս՚մր կրկին հայտարարեց՝ «Մենք միշտ պետք է լինենք
• * –աների ու էՒուս աստ անի հետս և արդի դաշնակցության ղեկավար պարոն Մարուխյանի ձայնագրված խոսքը ՝>աղոր– ղեղ՝ Նայն բովանդակությունն ունեցող։ Շատ լավ են գտել իրար՝ կոմունիստ Եապուտիկյսէն և դաշնակ Մ արուի» յան։
Բայց կուզեի հետևյալ հարցը տալ այդ երկվորյակներին •> նրանց հետ միևնույն հին երդը եր գողն երին։ Ռուս ական , ՝րրն այսօր Հայաստանում է, և այս մի կտոր Հայաստա֊ 1ր էսոըհրդային Մ իության մասնիկն է, մի՞թե այդ մասին •եր՝ Հայերիս կարծիքը հարցնում է Ռուսաստանը։ Բնավ չվւ ցրցնում» Ուրեմն, մենքճ հայերս ուզենք թե չուզենք ոոլ֊ »կօ>ն զորքը մնալու է Հայաստանում և Հայաստանը մնա֊ 1»1 < 1Ւա ս աո տան ի մասնիկը։ Ուստի այս պարագայում անիմաստ է «Մենք միշտ պետք է յինենք ռուսների
43
ոI 1Ւոլս։սստսւնի հետ» բանաձևը։ Մենք չէ, որ ||ւնում ենք Ռուսաստանի հետ, այլ մեզնից անկախ այդպիսին է իրավիճակը։ 1’սկ եթե վաղը-մյոլս օրր Ռուսաստանը որոշի իր զորքերը հանել Հայաստանից (ինչպես որ արդեն մի անդամ տեղի է ունեցել) ու հեռանալ այս կողմ երից, մի՞թե պարզ չէ, որ դարձյալ հայերի կարծիքը հաշվի չի առնելու։ Ձեր կարծիքն էյ չի հարցնելու, տիկին Կապուտիկյան և պարոն Մարուխյան։ Ուրեմն այս պարադայում էլ ոչինչ չի նշանակում ձեր «Մենք միշտ պետք է լինենք ռուսների ու Ռուսաստանի հետ» բանաձևը, ավելի ճիշտ, դա կարող է նշանակել մի բան. ևթե ռուս ական զորքը թողնի Հայաստանն ու հեռանա, մենք հայերս նրա պոչին կպած պետք է չվենք Հյուսիս, դեպի Ռուս աս տ անի խորքերը և այդպիսով բոլորովին լքենք Հայաստանի այս վերջին հողակտորը ևս։ Ահա ձեր քարողի միակ հավանական արդյունքը, տիկնայք ու պարո նայը։ Եվ պարզ է, որ դա կլինի Հայաստանի, հայ ժողովրդի վերջը, ուստի և ամեն տեսակ հայկական հարցի վերջը։
Ինչ տեսանկյունից, ինչ կերպ էչ որ քննենք ձեր քարոզչությունը, միևնույն է, այն հայ ժողովրդին կարող է միայն տանել դեպի փլուզում։
1989, «Մաշտոց»
===ՄԵԾ ԵՂԵՌՆԻ ԴԱՍԵՐԸ===
19^5 թ. եղեռնը հայոց պատմության ամենամութ էջն է. 5000 տա.րի հայաբնակ պահպանված Մեծ Լայքի ավելի քան կեսը լիովին հայագրկվեց, հայ ազգի գոյավիճակն իր բնույթը փոխեց։ Դա ծրագրված ցեղասպանություն էր, որ իրա֊ կանացրեց երիտթ ուրքերի կառավարությունը։ Հայկական ցեղասպանության վերաբերյալ հրապարակված են բազմաթիվ վավերագրեր, մի շարք հիմնակաղմ ուսումն ասիրու– թյուններ, վերապրածների վկայություններ և այլն։
Մ եղ հայերիս այսօր ամենից ավելին անհրաժեշտ է մեր մեծ ագույն դժբախտության պատճառների խոր, անաչառ վերլածութ յուն, կոտորածների շարժիչ ուժերի ճշգրիտ բա֊ 44