::::::::::Ադմինիստրացիա՝ Կ․ Միխելսոն։
Ինքը գրոսմայստերը նույնպես ժամանակ չէր կորցնում։ Երեք ռուբլով ակումբը վարձելով, նա իրեն նետեց շախսեկցիա, որը չգիտես ինչու տեղավորված էր ձիագործարանի վարչության միջանցքում։
Շախսեկցիայում միաչքանի մի մարդ նստել և կարդում էր Պանտելևի հրատարակած Շպիլգագենի վեպը։
― Գրոսմայստեր Օ․ Բենդեր, ― հայտարարեց Օստապը, նստելով սեղանին։ ― Կազմակերպում եմ ձեզ մոտ միաժամանակյա խաղի սեանս։
Վասյուկինյան շախմատիստի միակ աչքը չռվեց մինչև բնության թույլ տված սահմանները։
― Էս րոպեիս, ընկեր գրոսմայստեր, ― բղավեց միաչքանին։ ― Նստեցեք, խնդրեմ։ Ես էս րոպեիս։
Եվ միաչքանին վազեց։ Օստապը զննեց շախմատային սեկցիայի շենքը։ Պատերից կախված էին վարգարշավի ձիերի լուսանկարներ, իսկ սեղանի վրա դրված էր գրասենյակային փոշեպատ մի գիրք՝ «Վասյուկինյան շախսեկցիայի նվաճումները 1925 թվականին» վերնագրով։
Միաչքանին վերադարձավ մի դյուժին տարբեր հասակի քաղաքացիներով։ Նրանք բոլորն էլ հերթով մոտենում էին ծանոթանալու, տալիս էին իրենց ազգանունները և հարգանքով սեղմում գրոսմայստերի ձեռքը։
― Կազան անցնելիս, ― կցկտուր ասում էր Օստապը, ― այո, այո, այսօր երեկոյան սեանս կա, եկեք։ Իսկ հիմա, ներեցեք, քեֆս տեղը չէ, հոգնել եմ Կարլսբադի տուրնիրից հետո։
Վասյուկինի շախմատիստները որդիական սիրով ունկնդրում էին Օստապին։ Օստապը ոգևորվեց։ Նա զգաց նոր ուժերի և շախմատային իդեաների հորդում։
― Դուք չեք հավատա, ― ասում էր նա, ― թե որքան հեռուներն է գնացել շախմատային միտքը։ Դուք գիտեք, որ Լասկերը հասել է գռեհկության, նրա հետ խաղալը անհնարին է դարձել։ Նա իր հակառակորդներին ծխախեղդ է անում սիգարներով։ Եվ դիտմամբ էժանագին սիգարներ է ծխում, որպեսզի ծուխն ավելի զզվելի լինի։ Շախմատային աշխարհը անհանգստության մեջ է։
Գրոսմեյստերն անցավ տեղական թեմաներին։
― Ինչո՞ւ գավառներում ոչ մի մտքի խաղ չկա։ Օրինակ, հենց ձեր շախսեկցիան։ Հենց այդպես էլ կոչվում է՝ շախսեկցիա։ Տխուր է, աղջկերք։ Ինչու, իսկապես, մի գեղեցիկ, զուտ շախմատային անունով չկոչեք նրան։ Դա սեկցիա կներգրավեր միութենական մասսային։ Ձեր սեկցիան, օրինակի համար, անվանեիք՝ «Չորս ձիերի շախմատային ակումբ» կամ «Կարմիր էնդշպիլ», կամ «Որակի կորուստ տեմպ շահելու դեպքում»։ Շա՜տ լավ կլիներ։ Կհնչե՛ր։
Գաղափարը հաջողություն ունեցավ։
― Եվ իսկապես, ― ասացին վասյուկինցիերը, ― ինչո՞ւ մեր սեկցիան չվերանվանենք «Չորս ձիերի ակումբ»։
Քանի որ շախսեկցիայի բյուրոն հենց այդտեղ էր, Օստապն իր պատվավոր նախագահությամբ րոպեական նիստ կազմակերպեց, որտեղ սեկցիան միաձայն վերանվանեցին «Չորս ձիերի շախակումբ»։ Գրոսմայստերը, օգտվելով «Սկրյաբինի» դասերից, սեփական ձեռքով կարտոնի վրա գեղանկարչորեն մի ցուցանակ նկարեց՝ չորս ձիով և համապատասխան մակագրությամբ։
Այդ կարևոր միջոցառումը շախմատային մտքի ծաղկում էր խոստանում Վասյուկիում։
― Շա՜խմատ, ― ասում էր Օստապը։ ― Գիտե՞ք արդյոք, թե ինչ բան է շախմատը։ Նա առաջ է շարժում ոչ միայն կուլտուրան, այլև էկոնոմիկան։ Գիտե՞ք արդյոք, որ ձեր «Չորս ձիերի շախակումբը» գործը ճիշտ կազմակերպելու դեպքում կարող է բոլորովին վերափոխել Վասյուկի քաղաքը։
Օստապը դեռ երեկվանից ոչինչ չէր կերել։ Ուստի և նրա պերճախոսությունն արտասովոր էր։
― Այո՛, ― բղավում էր նա։ ― Շախմատը հարստացնում է երկիրը։ Եթե դուք համաձայնեք իմ նախագծին, ապա քաղաքից նավակայան կիջնեք մարմարյա սանդուղքներով։ Վասյուկին կդառնա տասը նահանգի կենտրոն։ Առաջներում ի՞նչ էիք լսել Զեմմերինգ քաղաքի մասին։ Ոչինչ։ Իսկ հիմա այդ քնձռոտ քաղաքը հարուստ և նշանավոր է միայն նրա համար, որ այնտեղ կազմակերպվել էր միջազգային տուրնիր։ Ուստի և ասում եմ․ Վասյուկիում պետք է կազմակերպել շախմատի միջազգային տուրնիր։
― Ինչպե՞ս, ― բղավեցին ամենքը։
― Միանգամայն ռեալ բան է, ― պատասխանեց գրոսմեյստերը։ ― Իմ անձնական կապեըր և ձեր ինքնագործունեությունը ― ահա այն ամենը՝ ինչ անհրաժեշտ և բավական է Վասյուկինյան միջազգային տուրնիր կազմակերպելու համար։ Պատկերացրեք, թե ի՜նչ գեղեցիկ է հնչելու․ «1927 թվականի միջազգային Վասյուկինյան տուրնիր»։ «Խոզե֊Ռաուլ Կաբաբլանկայի, էմմանուիլ Լասկերի, Ալյոխինի, Նիմցովիչի, Ռետիի, Ռուբինշտեյնի, Մարոցցիի, Տառաշի, Վիդմարի և դոկտոր Գրիգորևի ժամանումն ապահովված է։ Բացի այդ, ապահովված է նաև իմ մասնակցությունը։
― Բայց փո՛ղ, ― հառաչեցին վասյուկինցիները։ ― Չէ՞ որ դրանց բոլորին փող է պետք վճարել։ Բազում հազարներ։ Որտեղի՞ց ճարենք։
― Ամեն ինչ հաշվի է առել հուժկու մրրիկը, ― ասաց Օ․ Բեդերը․ ― փող կտան հասույթները։
― Ո՞վ է մեզ այդչափ մեծ գումարներ տալու։ Վասյուկինցիները․․․
― Ի՜նչ վասյուկինցիներ։ Վասյուկինցիները փող չեն վճարելու։ Նրանք փող ս֊տա֊նա֊լո՛ւ են։ Ախր այդ ամենը շատ հասարակ բան է։ Չէ՞ որ մեծագույն վելտմեյստրների մասնակցությամբ տեղի ունեցող այդ տուրնիրին կգան ամբողջ աշխարհի շախմատիստները։ Հարյուր հազարավոր մարդիկ, լավ ապահովված հարուստներ, կձգտեն Վասյուկի։ Նախ և առաջ գետային տրանսպորտը չի կարող բարձրացնել այդ քանակությամբ ուղևորների։ Հետևաբար ՃՀԺԿ֊ը կկառուցի երկաթուղային մագիստրալ՝ Մոսկվա ― Վասյուկի։ Էդ մե՛կ։ Երկրորդ՝ հյուրանոցներ և երկնաքերեր հյուրերին տեղավորելու համար։ Երրորդ՝ գյուղատնտեսության բարձրացում հազար կիլոմետր շառավիղով․ հյուրերին պետք է մատակարարել բանջարեղեն, մրգեր, խավյար, շոկոլադե կոնֆետներ։ Պալատ, ուր տեղի է ունենալու տուրնիրը, էս քեզ՝ չորս։ Հինգերորդ՝ գարաժների կառուցում ― հյուրերի ավտոտրանսպորտի համար։ Տուրնիրի սենսացիոն արդյունքները ամբողջ աշխարհին հաղորդելու համար անհրաժեշտ կլինի կառուցել գերհզոր ռադիոկայան։ Էս քեզ՝ վեց։ Այժմ Մոսկվա ― Վասյուկի երկաթուղային մագիստրալի վերաբերյալ։ Անտարակույս, նա թողունակություն չի ունենա բոլոր ցանկացողներին Վասյուկի տեղափոխելու համար։ Այստեղից հետևում է «Մեծ Վասյուկի» օդանավակայանը ― փոստային ինքնաթիռների և դիրիժաբլների կանոնավոր թռիչքներ աշխարհի բոլոր կողմերը, ներառյալ Լոս֊Աջելոս և Մելբուրն։
Շլացուցիչ հեռանկարներ բացվեցին Վասյուկիի սիրողների առջև։ Սենյակի սահմանները ընդարձակվեցին։ Ձիաբուծարանի այդ բնի նեխած պատերը փլվեցին, և դրանց փոխարեն կապտավուն երկինք խոյացավ շախմատային մտքի երեսուն հարկանի ապակյա պալատը։ Նրա յուրաքանչյուր դահլիճում, յուրաքանչյուր սենյակում և նույնիսկ գնդակի պես սլացող լիֆտերում նստած էին մտազբաղ մարդիկ և շախմատ էին խաղում մալախիտե քարերով զարդարված տախտակների վրա․․․
Մարմարյա սանդուղքներն իջնում էին դեպի կապտավուն Վոլգան։ Գետի վրա կանգնել էին օվկիանոսային շոգենավեր։ Ֆունիկուլյորներով քաղաք էին բարձրանում հաստամռութ օտարերկրացիներ, շախմատային լեգենդներ, հնդկական պաշտպանության ավստրալիացի երկրպագուներ, սպիտակ չալմաներով հնդիկներ, իսպանական խաղի կողմնակիցներ, գերմանացիներ, ֆրանսիացիներ, նորզելանդացիներ, Ամազոն գետավազանի բնակիչներ և վայսյուկինցիներին նախանձող մոսկվացիներ, լենինգրադցիներ, կիևցիներ, սիբիրցիներ և օդեսացիներ։
Ավտոբուսները կոնվեյերով շարժվում էին մարմարյա օթելների արանքով։ Բայց ահա բոլորը կանգ առան։ «Անցնող զինվոր» պերճաշուք հյուրանոցից դուրս եկավ աշխարհի չեմպիոն Խոսե֊Ռաուլ Կապաբլանկա֊ի Գրաուպերը։ Նրան շրջապատեցին դամաները։ Շախմատային հատուկ համազգեստ (վանդակավոր գալիֆե և վրակարերին փղեր) հագած միլիցիոները քաղաքավարի պատիվ տվեց։ Արժանապատվությամբ չեմպիոնին մոտեցավ Վասյուկինի «Չորս ձիերի ակումբի» միաչքանի նախագահը։
Երկու լուսատու աստղերի անգլերեն լեզվով տարվող զրույցը ընդհատվեց դոկտոր Գրիգորևի և աշխարհի ապագա չեմպիոն Ալյոխինի ժամանումով։
Ողջույնների բացականչությունները ցնցեցին քաղաքը։ Խոսե֊Ռաուլ Կապաբլանկայի Գրաուպերը մռայլվեց։ Միաչքանու ձեռքի մի թեթև շարժումով մարմարյա սանդուղքը բերվեց օդանավակայան։ Դոկտոր Գրիգորևը վազեց նրա վրայով՝ թափահարելով նոր շլյապան և ոտքի վրա մեկնաբանելով Կապաբլանկայի հնարավոր սխալը Ալյոխինի հետ ունենալիք առաջիկա մատչում։
Հանկարծ հորիզոնի վրա մի սև կետ նշմարվեց։ Նա արագ մոտենում և մեծանում էր, դառնալով զմրուխտե մի մեծ պարաշյուտ։ Պարաշյուտի օղակից մեծ բողկի պես կախվել էր ճամպրուկավոր մի մարդ։
― Դա նա՛ է, ― բղավեց միաչքանին։ ― Ու֊ռ֊ա՜, ու֊ռա՜֊ ու֊ռ֊ա՜։ Ես ճանաչում եմ մեծ փիլիսոփա֊շախմատիստ դոկտոր Լասկերին։ Ամբողջ աշխարհում նա է միայն հագնում այդպիսի կանաչ գուլպաներ։
Խոզե֊Ռաուլ Կապաբլանկա֊ի ― Գրուպերը նորից խոժոռվեց։
Լասկերին շտապ դեմ արեցին մարմարյա սանդուղքը և առույգ էքս֊չէմպիոնը, ձախ թևի վրայից փչելով փոշին, որ նստել էր Սիլեզիայի վրա թռչելիս, ընկավ միաչքանու գիրկը։ Միաչքանին գրկեց Լասկերի իրանը, մոտեցրեց չեմպիոնին և ասաց․
― Հաշտվեցե՛ք։ Վասյուկինյան լայն մասսաների անունից եմ խնդրում ձեզ։ Հաշտվեցե՛ք։
Խոզե֊Ռաուլը աղմուկով շունչ քաշեց և, հին վետերանի ձեռքը սեղմելով, ասաց․
― Ես միշտ էլ խոնարհվել եմ իսպանական պարտիայում փիղը b5-ից c4-ը տեղափոխելու ձեր իդեայի առջև։
― Ուռա՜, ― բացականչեց միաչքանին։ ― Պարզ է ու համոզիչ, չեմպիոնի ոճով։
Եվ ամբողջ աներևակայելի ամբոխը ձայնակցեց․
― Ուռա՜։ Վիվա՜տ։ Բանզա՜յ։ Պարզ է ու համոզիչ, չեմպիոնի ոճո՛վ։
Ճեպընթացները մոտենում էին վասյուկինյան տասներկու կայարաններին, իջեցնելով շախմատիստների նորանոր բազմություններ։
Երկինքն արդեն բոցավառվել էր հրավառ ռեկլամներից, երբ քաղաքի փողոցներով անցկացրին սպիտակ ձիուն։ Դա միակ ձին էր, որ անվնաս էր մնացել վասյուկինյան տրանսպորտը մեքենայացնելուց հետո։ Հատուկ որոշումով նրան վերանվանել էին նժույգ, թեև ողջ կյանքում մատակ էր համարվել։ Շախմատ հարգողները ողջունում էին նրան, արմավենու ճյուղեր և շախմատի տախտակներ թափահարելով։
― Մի անհանգստանաք, ― ասաց Օստապը, ― իմ նախագիծը ձեր քաղաքին ապահովում է արտադրողական ուժերի աննախընթաց ծաղկում։ Մտածեցեք, թե ինչ է լինելու, երբ տուրնիրը վերջանա, և բոլոր հյուրերը մեկնեն։ Բնակարանային ճգնաժամով Մոսկվայի բնակիչները նետվելու են ձեր հոյաշեն քաղաքը։ Մայրաքաղաքն ավտոմատիկ կերպով տեղափոխվելու է Վասյուկի։ Այստեղ է գալու կառավարությունը։ Վասյուկին վերանվանվելու է Նյու֊Մոսկվա, Մոսկվան՝ Հին Վասյուկի։ Լենինգրադցիներն ու խարկովցիները ատամ են կրճտացնելու, բայց ոչինչ անել չեն կարող։ Նյու֊Մոսկվան դառնալու է Եվրոպայի և մոտ ապագայում ամբողջ աշխարհի պերճաշուք կենտրոնը։
― Ամբողջ աշխարհի՜, ― հառաչեցին վասյուկինցիները։
― Այո։ Իսկ հետագայում և տիեզերքի։ Գավառական քաղաքը երկրագնդի մայրաքաղաքի վերածող շախմատային միտքը վերածվելու է կիրառական գիտության և հնարելու է միջմոլորակային հաղորդակցության միջոցներ։ Վասյուկիից ազդանշաններ են թռչելու դեպի Մարս, Յուպիտեր և Նեպտուն։ Հաղորդակցությունը Վեներայի հետ այնքան հեշտ կլինի, որքան Ռիբինսկից Յարոսլավլ մեկնելը։ Իսկ հետո, ով գիտե, կարող է պատահել մի ութ տարուց հետո Վասյուկինում կայանա տիեզերքի պատմության մեջ առաջին միջմոլորակային շախմատային կոնգրեսը։
Օստապը սրբեց իր ազնիվ ճակատը։ Նա այնպես ուտել էր ուզում, որ սիրով կուտեր տապակած շախմատի ձին։
― Դա֊ա՜, ― իրենից դուրս մղեց միաչքանին, խելացնոր հայացքը հածելով փոշոտ շենքում։ ― Բայց գործնականում ինչպե՞ս կյանքում կիրառենք այդ միջոցառումը, այսպես ասած՝ հիմք գցենք։
Ներկա եղողները լարված նայում էին գրոսմայստերին։
― Կրկնում եմ, որ գործնականում այդ կախված է միայն մեր ինքնագործունեությունից։ Գործի ողջ կազմակերպումը, կրկնում եմ, ես վերցնում եմ ինձ վրա։ Նյութական ոչ մի ծախս, եթե հաշվելու չլինենք հեռագրերի ծախսը։
Միաչքանին հրհրում էր իր զինակիցներին։
― Հը՞, ― հարցնում էր նա, ― ի՞նչ կասեք։
― Կսարքենք, կսարքենք, ― աղմկեցին վասյուկինցիները։
― Որքա՞ն փող է պետք այդ․․․ հեռագրերի համար։
― Ծիծաղելի մի գումար, ― ասաց Օստապը, ― հարյուր ռուբլի։
― Մեր դրամարկղում կա միայն քսանմեկ ռուբլի տասնվեց կոպեկ։ Այդ, իհարկե, մենք հասկանում ենք, շատ քիչ է․․․
Բայց գրոսմայստերը համակերպվող կազմակերպիչ դուրս եկավ։
― Լա՜վ, ― ասաց նա, ― տվեք ձեր քսան ռուբլին։
― Բա կհերիքի՞, ― հարցրեց միաչքանին։
― Առաջին մի երկու հեռագրին կհերիքի։ Իսկ հետո կսկսվեն նվիրատվությունները, և չենք իմանա, թե փողն ինչ անենք։
Փողերը ճամբորդական կանաչ պիջակի մեջ թաքցնելով, գրոսմայստերը հավաքվածներին հիշեցրեց իր դասախոսության և 160 տախտակի վրա միաժամանակյա սեանսի մասին, սիրալիր հրաժեշտ տվեց մինչև երեկո և գնաց «Կարտոնաժնիկ» ակումբը՝ Իպոլիտ Մատվեևիչին տեսության։
― Ես սոված եմ, ― ասաց Վորոբյանինովը ճռճռան ձայնով։
Նա արդեն նստել էր դրամարկղի փոքրիկ պատուհանի մոտ, բայց ոչ մի կոպեկ դեռ չէր հավաքել և չէր կարող նույնիսկ մի ֆունտ հաց գնել։ Առջևում դրված էր լարերից պատրաստած կանաչ մի զամբյուղ՝ փողը հավաքելու համար։ Միջին կարողության տեր ընտանիքներում նման զամբյուղի մեջ դանակներ ու պատառաքաղներ են դնում։
― Լսեցե՛ք, Վորոբյանինով ― բղավեց Օստապը, ― մեկ ու կես ժամով դադարեցրեք դրամարկղային գործարքները։ Գնանք ժողսնունդ ճաշելու։ Ճանապարհին կնգկարագրեմ սիտուացիան։ Ի, դեպ, ձեզ սափրվել և մաքրվել է պետք։ Դուք պարզապես բոսյակի տեսք ունեք։ Գրոսմեյստերը նման կասկածելի ծանոթներ չի կարող ունենալ։
― Ոչ մի տոմս չեմ ծախել, ― տեղեկացրեց Իպոլիտ Մատվեևիչը։
― Վնաս չունի։ Իրիկունը վրա կտան։ Քաղաքն արդեն ինձ նվիրաբերեց քսան ռուբլի՝ շախմատի միջազգային տուրնիր կազմակերպելու համար։
― Բա էլ ինչների՞ս է պետք միաժամանակյա խաղի սեանսը, ― փսփսաց ադմինիստրատորը։ ― Ախր կարող են ծեծլ։ Իսկ քսան ռուբլով մենք իսկույն ևեթ կարող ենք շոգենավ նստել, ― «Կարլ Լիբկնեխտը» հենց նոր եկավ վերևից, ― հանգիստ գնալ Ցարիցին և այնտեղ սպասել թատրոնի գալուն։ Միգուցե մեզ այնտեղ հաջողվի աթոռները հերձել։ Այդ դեպքում մենք հարուստներ ենք և ամեն ինչ մեզ է պատկանում։
― Սոված փորին չի կարելի այդպես հիմար բաներ ասել։ Դա բացասաբար է ազդում ուղեղի վրա։ Քսան ռուբլով գուցե և Ցարիցին հասնենք․․․ Իսկ ինչո՞վ ենք սնվելու։ Վիտամինները, թանկագին ընկեր պարագլուխ, ոչ ոքի հոր խերի չի տրվում։ Մինչդեռ էքսպանսիվ վասյուկինցիներից դասախոսության և սեանսի համար հնարավոր կլինի պոկել երեսուն ռուբլի։
― Կծեծե՛ն, ― դառնորեն ասաց Վորոբյանինովը։
― Իհարկե, ռիսկ կա։ Կարող են և կող ու կուշտներս ջարդել։ Ի դեպ, գլխումս մի միտք կա, որ համենայն դեպս ձեզ կապահովի վտանգից։ Բայց այդ մասին հետո։ Առայժմ գնանք ճաշակելու տեղական ճաշերը։
Երեկոյան ժամը վեցի մոտերքը կուշտ, սափրված և օդեկոլոնի բուրմունք արձակող գրոսմեյստերը մտավ «Կարտոնաժնիկ» ակումբի դրամարկղը։
Կուշտ և սափրված Վորոբյանինովը աշխույժ տոմս էր վաճառում։
― Հը, ո՞նց է, ― կամացուկ հարցրեց գրոսմեյստերը։
― Մուտքի՝ երեսուն և խաղի՝ քսան, ― պատասխանեց ադմինիստրատորը։
― Տասնվեց ռուբլի։ Վատ է, վատ։
― Ի՞նչ եք ասում, Բենդեր, տեսեք, թե ինչ հերթ է կանգնած։ Անխուսափելիորեն կծեծեն։
― Այդ մասին մի մտածեք։ Երբ ծեծելու կլինեն, լաց կլինեք, իսկ առայժմ մի հապաղեք։ Սովորեցեք առևտուր անել։
Մի ժամ անց դրամարկղում երեսուն ռուբլի կար։ Հասարակությունը դահլիճում հուզվում էր։
― Փակեցեք պատուհանը։ Դեսը տվեք փողը, ― ասաց Օստապը։ ― Այժմ ահա թե ինչ։ Վերցրեք հինգ ռուբլի, գնացեք նավահանգիստ, մի նավակ վարձեք երկու ժամով և գետափին, ամբարից մի քիչ ներքև սպասեցեք ինձ։ Մենք երեկոյան զբասանք կկատարենք։ Իմ մասին մի անհանգստացեք։ Ես այսօր ֆորմայի մեջ եմ։
Գրոսմեյստերը մտավ դահլիճ։ Նա իրեն առույգ էր զգում և հաստատ գիտեր, որ առաջին e2-e4 քայլը ոչ մի բարդություն չի սպասռնում։ Մնացած քայլերը, ճիշտ է, արդեն պատկերվում էին կատարյալ մշուշի մեջ, բայց դա բնավ չէր շփոթեցնում մեծ կոմբինատորին։ Նա պատրաստ ուներ միանգամայն անսպասելի մի ելք՝ նույնիսկ ամենահուսալի խաղը փրկելու համար։
Գրոմեսյտերին դիմավորեցին ծափահարություններով։ Ակումբի փոքր դահլիճը զարդարված էր գույնզգույն դրոշակներով։
Մի շաբաթ առաջ տեղի էր ունեցել «Ջրախեղդների փրկության ընկերության» երեկոն, որի մասին վկայում էր նաև պատին փակցրած լոզունգը․
<b>Խեղդվողներին օգնելու գործը ― հենց խեղդվողների գործն է</b>
Օստապը գլուխ տվեց, ձեռքերը պարզեց առաջ, ասես չընդունելով ոչ տեղին ծափահարությունները, և բարձրացավ բեմ։
― Ընկերնե՛ր, ― ասաց նա հիանալի ձայնով։ ― Շախմատի իմ ընկերնե՛ր ու եղբայրնե՛ր, իմ այսօրվա դասախոսության առարկան լինելու է այն, ինչի մասին մի շաբաթ առաջ ես կարդացել եմ և, պետք է խոստովանեմ, ոչ առանց հաջողության Նիժնի֊Նովգորոդում։ Իմ դասախոսության առարկան է՝ արդյունավետ դեբյուտային իդեան։ Ի՞նչ բան է, ընկերներ իդեան։ Իդեան, ընկերներ, ― դա մարդկային միտքն է՝ ամփոփված տրամաբանական շախմատային ձևի մեջ։ Չնչին ուժերով անգամ կարելի է տիրապետել ամբողջ տախտակը։ Ամեն ինչ կախված է յուրաքանչյուր անհատից առանձին֊առանձին վերցրած։ Օրինակ, հրեն երրորդ կարգում նստած այն շիկահերը։ Ենթադրենք, թե նա լավ է խաղում․․․
Երրորդ կարգի շիկահերը կարմրեց։
― Իսկ ահա այն թխահերը, ենթադրենք, թե վատ։
― Բոլորը շուռ եկան և զննեցին թխահերին։
― Ի՞նչ ենք տեսնում, ընկերներ։ Մենք տեսնում ենք, որ շիկահերը լավ է խաղում, իսկ թխահերը՝ վատ։ Եվ ոչ մի դասախոսություն ի վիճակի չէ փոխելու ուժերի այդ հարաբերությունը, եթե յուրաքանչյուր անհատ առանձին վերցրած մշտապես վարժություններ չկատարի շաշկիի․․․ այսինքն ուզում էի ասել շախմատի բնագավառում․․․ Իսկ հիմա, ընկերներ, ես մի քանի ուսանելի պատմություններ կանեմ մեր հարգարժան հիպերմոդեռնիստներ Կապաբլանկայի, Լասկերի, դոկտոր Գրիգորևի պրակտիկայից։
Օստապը աուդիտորիային պատմեց մի քանի հինավուրց անեկդոտներ, որ քաղել էր դեռևս մանկության օրերին «Կապույտ ժուռնալից», և դրանով վերջացրեց ինտերմեդիան։
Բոլորը փոքր֊ինչ զարմացած էին դասախոսության կարճատևությունից։ Եվ միաչքանին իր միակ աչքը չէր հեռացնում գրոսմայստերի կոշիկներից։
Սակայն միաժամանակյա խաղի սկսված սեանսը կասեցրեց միաչքանի շախմատիստի աճող տարակուսանքը։ Բոլորի հետ միասին նա սեղանները դասավորում էր «П» տառի ձևով։ Գրոսմայստերի դեմ խաղալու նստեցին ընդամենը երեսուն շախմատիստ։ Նրանցից շատերը բոլորովին շփոթված էին և ամեն րոպե նայում էին շախմատային դասագրքերին, հիշողության մեջ թարմացնելով այն բարդ վարիանտները, որոնց օգնությամբ հույս ունեին անձնատուր լինել գրոսմեյստերին գոնե քսաներկուերորդ քայլից հետո։
Օստապը հայացքը սահեցրեց «սևերի» տողանով, որոնք չորս կողմից շրջապատել էին նրան մինչև փակ դուռը և անվախ անցավ գործի։ Նա մոտեցավ առաջին տախտակի առջև նստած միաչքանուն և արքայական զիվորը е2 վանդակից տեղափոխեվեց e4 վանդակը։
Միաչքանին անմիջապես գլուխն առավ ձեռքերի մեջ և սկսեց լարված մտածել։ Սիրողների շարքերով շշուկ անցավ։
― Գրոսմեյստերը խաղաց e2-e4:
Օստապն իր հակառակորդներին երես չտվեց դեբյուտների բազմազանությամբ։ Մնացած քսանինը տախտակների վրա նա միևնույն օպերացիան կատարեց․ արքայական զինվորը «2֊ից քարշ տվեց e4 վանդակը։ Սիրողները մեկը մյուսի ետևից բռնում էին մազերից և խորասուզվում տենդագին դատողությունների մեջ։ Չխաղացողները ակնդետ հետևում էին գրոսմեյստերին։ Քաղաքի միակ ֆոտոսիրողն արդեն մի կերպ բարձրացել էր աթոռի վրա և պատրաստվում էր վառել մագնիումը, բայց Օստապը զայրացած ձեռքը թափահարեց և, ընդհատելով տախտակների երկարությամբ իր ընթացքը, բարձրաձայն բղավեց․
― Հեռացրե՛ք լուսանկարչին։ Նա խանգարում է իմ շախմատային մտածողությանը։
«Ինչ հարկ կա իմ լուսանկարը թողնելու այս քնձռոտ քաղաքում։ Ես չեմ սիրում գործ ունենալ միլիցիայի հետ», ― որոշեց նա մտքում։
Սիրողների զայրագին ֆշշոցն ստիպեց լուսանկարչին հրաժարվել իր փորձից։ Այնքան մեծ էր վրդովմունքը, որ լուսանկարչին նույնիսկ վռնդեցին շենքից։
Երրորդ քայլին պարզվեց, որ գրոսմեյստերը տասնութ տախտակների վրա խաղում է իսպանական պարտիա։ Մնացած տասներկուսում սևերը կիրառում են Ֆիլիդորի թեև հնացած, բայց բավականին հաստատ պաշտպանությունը։ Եթե Օստապն իմանար, որ ինքն այդքան խելացի պարտիաներ է խաղում և ընդհարվում է այդպես փորձված պաշտպանության հետ, անասելի կզարմանար։ Բանն այն է, որ մեծ կոմբինատորը կյանքում երկրորդ անգամն էր շախմատ խաղում։
Սկզբում սիրողները, և նրանց մեջ առաջինը՝ միաչքանին, սարսափեցին։ Գրոսմեյստերի նենգությունը կասկածից դուրս էր։
Գրոսմեյստերը անասելի հեշտությամբ և հոգու խորքում չարախնդալով Վասյուկի քաղաքի շախմատիստների վրա, աջ ու ձախ զոհաբերում էր զինվորներ, ծանր ու թեթև ֆիգուրներ։ Դասախոսության ժամանակ պախարակած թխահերին նա զոհեց նույնիսկ թագուհուն։ Թխահերը սարսափեց և կամենում էր անմիջապես անձնատուր լինել, բայց միայն կամքի ահավոր լարումով ստիպեց իրեն խաղը շարունակել։
Պարզկա երկնքում ամպրոպ ճայթեց հինգ րոպե անց։
― Մատ՝, ― թոթվեց մահացու ահուդողով բռնված թխահերը։ ― Ձեզ մա՛տ, ընկեր գրոսմեյստեր։
Օստապը վերլուծեց դրությունը, խայտառակ կերպով «ֆերզին» «թագուհի» անվանեց և վերամբարձ ոճով շնորհավորեց թխահերի հաղթանակը։ Սիրողների շարքերով խուլ գվվոց անվավ։
«Ճղելու ժամանակն է », ― մտածեց Օստապը հանգիստ անց ու դարձ անելով սեղանների արանքով և անփութորեն ֆիգուրաները տեղաշարժելով։
― Դուք ձին սխալ դրեցիք, ընկեր գրոսմեյստեր ― քծնեց միաչքանին։ ― Ձին այդպես չի գնում։
― Պարդոն, պարդոն, ներեցեք, ― պատասխանեց գրոսմեյստերը, ― դասախոսությունից հետո ես փոքր֊ինչ հոգնել եմ։
Մոտակա տասը րոպեի ընթացքում գրոսմեյստերը տանուլ տվեց ևս տասը խաղ։
Զարմացական բացականչություններ էին լսվում «Կարտոնաժնիկ» ակումբի շենքում։ Կոնֆլիկտը հասունանում էր։ Օստապն իրար ետևից տանուլ տվեց տասնհինգ խաղ, շուտով ևս երեքը։ Մնացել էր միայն միաչքանին։ Խաղի սկզբում նա վախից բազում սխալներ թույլ տվեց և հիմա դժվարությամբ խաղը տանում էր դեպի հաղթական վախճան։ Օստապը շրջապատողների համար աննկատելի տախտակի վրայից գողացավ սև նավակը և թաքցրեց գրպանում։
Բազմությունը խռնվեց խաղացողների շուրջը։
― Հենց նոր այստեղ կանգնած էր իմ նավակը, ― բղավեց միաչքանին, շուրջը նայելով, ― իսկ հիմա չկա։
― Չկա ուրեմն և չի եղել, ― կոպիտ պատասխանեց Օստապը։
― Ինչպե՞ս թե չի եղել։ Ես պարզ հիշում եմ։
― Իհարկե, չի եղել։
― Բա ի՞նչ եղավ։ Դուք տարե՞լ եք այն։
― Տարել եմ։
― Ե՞րբ։ Ո՞ր քայլի ժամանակ։
― Ի՞նչ եք գլուխս տանում ձեր այդ նավակով։ Եթե հանձնվում եք, հենց այդպես էլ ասացեք։
― Թույլ տվեք, ընկերներ, իմ բոլոր քայլերը գրի են առնված։
― Գրողը գրում է, ― ասաց Օստապը։
― Սա զայրացուցի՛չ է, ― բղավեց միաչքանին։ ― Տվե՛ք իմ նավակը։
― Հանձնվեք, հանձնվեք, մուկ ու կատու հո չենք խաղում։
― Տվե՛ք նավակը։
Այս խոսքերից հետո գրոսմեյստերը, գլխի ընկնելով, որ հապաղումը մահու է հավասար, մի բուռ ֆիգուրա վերցրեց և շպրտեց միաչքանի հակառոկորդի գլխին։
― Ընկերնե՛ր, ― ծղրտաց միաչքանին։ ― Նայեցեք բոլորդ։ Սիրողին ծեծում են։
Վասյուկի քաղաքի շախմատիստները շշմեցին։
Չկորցնելով թանկ ժամանակը, Օստապը շախմատի տախտակը շպրտեց լամպի վրա և վերահաս մթության մեջ, խփելով ոմանց ծնոտներին ու ճակատներին, դուրս վազեց փողոց։ Վասյուկինցի շախմատիստները հարայհրոցով ընկան նրա ետևից։
Լուսնկա իրիկուն էր։ Օստապը արծաթյա փողոցով սլանում էր թեթև, ինչպես մեղապարտ երկրից համբառնող հրեշտակ։ Վասյուկին տիեզերքի կենտրոն չվերածվելու հետևանքով ստիպված էր վազել ոչ թե պալատների, այլ դրսից փակոցափեղկեր ունեցող գերանաշեն տների միջով։
Ետևից սլանում էին շախմատիստները։
― Ժուլիկնե՜ր, ― դամ էին պահում մյուսները։
― Պիժոննե՛ր, ― գռմռում էր գրոսմեյստերը, արագությունն ավելացնելով։
― Հավա՜ր, ― բղավում էին խիստ նեղացած շախմատիստները։
Օստապը սկսեց ցատկոտել նավահանգիստ տանող սանդուղքով։ Նա իջնելու էր չորս հարյուր աստիճան։ Վեցերորդ հարթակի վրա նրան արդեն սպառնում էին երկու սիրողներ, որոնք այստեղ էին հասել լանջիվեր ձգված զարտուղի կածանով։ Օստապը ետ նայեց։ Վերևից շան ոհմակի նման թավալգլոր իջնում էր Ֆիլիդորի պաշտպանության կատաղի երկրպագուների մի խումբ։ Նահանջի տեղ չկար։ Ուստի և Օստապը վազեց առաջ։
― Այ ես հիմա ձեր հե՜րը կանիծեմ, ― բղավեց նա քաջ հետախույզների վրա նետվելով հինգերորդ հարթակից։
Ահաբեկված պլաստունները ախ քաշեցին, անցան ճաղաշարի վրայով և գլովեցին թմբերի ու ծերպերի մթության մեջ։ Ճանապարհն ազատ էր։
― Բռնեցեք գրոսմեյստերին, ― գլորվում էր վերևից։
Հետապնդողները վազում էին, թխկթխկացնելով փայտյա սանդուղքի վրա, ինչպես վայր ընկնող կեգլիի գնդակները։
Ափ դուրս գալով, Օստապը թեքվեց աջ, աչքերով փնտրելով նավակն ու իր հավատարիմ ադմինիստրատորին։
Իպոլիտ Մատվեևիչը իդիլիկորեն նստել էր նավակի մեջ։ Օստապն իրեն նետեց նստարանի վրա և սկսեց կատաղորեն թիավարել ափից։ Մի րոպե անց նավակի վրա քարեր թռան։ Դրանցից մեկը կպավ Իպոլիտ Մատվեևիչին։ Հրաբխային պզուկից մի քիչ վերև մի սև ուռուցք բուսեց նրա դեմքին։ Իպոլիտ Մատվեևիչը գլուխը թաքցրեց ուսերի մեջ և սկսեց նվնվալ։
― Ա՛յ քեզ փալաս։ Քիչ մնաց իմ գլուխը պոկեին, էլի ոչինչ, առույգ եմ ու կայտառ։ Իսկ եթե նկատի առնելու լինենք հիսուն ռուբլի զուտ եկամուտը, ապա ձեր գլխի մի ուռուցքի դիմաց բավականին կարգին հոնորար է դա։
Այդ միջոցին հետապնդողները, որոնք հենց հիմա էին հասկացել, որ տապալվել է Վասյուկին Նյու֊Մոսկվա դարձնելու պլանը և որ գրոսմեյստերը քաղաքից տանում է վասյուկինցիների դառը դատած հիսուն ռուբլին, նստեցին մի մեծ նավակ և գոռում֊գոչումով թիավարեցին գետի մեջտեղը։ Նավի մեջ խցկվել էին երեսուն հոգի։ Ամեն մեկն ուզում էր անձնապես մասնակցել գրոսմեյստերի դատաստանին։ Արշավախմբի հրամանատարն էր միաչքանին։ Նրա միակ աչքը փարոսի պես փայլատակում էր գիշերվա մեջ։
― Բռնի՛ր գրոսմեյստերին, ― ճչում էին չափից ավելի բեռնված նավակում։
― Հո՛ւպ տուր, Կիսա, ― ասաց Օստապը։ Եթե նրանք մեզ հասնեն, չեմ կարող երաշխավորել ձեր պենսնեի անվթարության համար։
Երկու նավակն էլ իջնում էին հոսանքն ի վար։ Նրանց միջև եղած տարածությունը գնալով կրճատվում էր։ Օստապը ուժասպառ էր լինում։
― Չե՛ք փախչի, ― սրիկաներ, ― բղավում էին բեռնանավից։
Օստապը չէր պատասխանում․ ժամանակ չուներ։ Թիերը դուրս էին պրծնում ջրից։ Ջրի շիթերը ցայտում էին կատաղած թիերից և թափվում նավակի մեջ։
― Հո՛ւպ տուր, ― շշնջում էր Օստապն ինքն իրեն։
Իպոլիտ Մատվեևիչը ուժասպառ էր եղել։ Բեռնանավը ցնծության մեջ էր։ Նրա բարձր իրանը ձախից արդեն շրջանցում էր կոնցեսիոներների նավակը, որպեսզի գրոսմայստերին սեղմեր ափին։ Ողբալի վիճակ էր սպսում կոցեսիոներներին։ Բեռնանավում այնքան մեծ էր ուրախությունը, որ բոլոր շախմատիստներն անցան աջ նավակողը, որպեսզի, նավակին հավասարվելով, գերազանց ուժերով հարձակվեն չարագործ գրոսմեյստերի վրա։
― Պահպանեցեք պեսնեն, Կի՛սա, ― հուսահատ բղավեց Օստապը, թիերը նետելով։ ― Հիմա կսկսվի։
― Պարոնա՛յք, ― բացականչեց հանկարծ Իպոլիտ Մատվեևիչն աքլորի ձայնով։ ― Մի՞թե դուք մեզ պիտի ծեծեք։
― Էն էլ ո՜նց, ― որոտացին վասյուկինցի շախմատիստները, պատրաստվելով ցատկել նավակի մեջ։
Բայց այդ պահին տեղի ունեցավ ամբողջ աշխարհի ազնիվ շախմատիստների համար խիստ վիրավորական մի դեպք։ Բեռնանավը անսպասելի կերպով թեքվեց և աջ նավակողով ջուր վերցրեց։
― Զգո՜ւյշ, ― ծղրտաց միաչքանի նավապետը։
Բայց արդեն ուշ էր։ Չափից շատ սիրողներ էին կուտակվել վասյուկինյան դրեդնոուտի աջ նավակողի վրա։ Ծանրության կենտրոնը փոխելով, բեռնանավը առանց տատանվելու և ֆիզիկայի օրենքներին միանգամայն համապատասխան շուռ եկավ։
Ընդհանուր վայնասունը խռովեց գետի անդորությունը։
― Վա՜յ, ― ծորուն հեծեծում էին շախմատիստները։
Բոլոր երեսուն սիրողներն էլ հայտնվեցին ջրում։ Նրանք արագ ջրի երեսն էին դուրս գալիս և մեկը մյուսի հետևից կառչում շուռ եկած բեռնանավից։ Վերջինը նավին մոտեցավ միաչքանին։
― Պիժոննե՛ր, ― հրճվանքով բղավում էր Օստապը։ ― Բա ինչո՞ւ չեք ծեծում ձեր գրոսմեյստերին։ Դուք, եթե չեմ սխալվում, ինձ ծեծել էիք ուզում։
Օստապը մի շրջան գործեց նավաբեկյալների շուրջը։
― Դուք հո հասկանում եք, վասյուկինցի անհատներ, որ ես ձեզ մեկ֊մեկ խեղդել կարող էի, բայց ես ձեզ կյանք եմ պարգևում։ Ապրեցե՛ք, քաղաքացիներ։ Միայն թե, ի սեր աստծո, շախմատ մի՛ խաղացեք։ Դուք ախր պարզապես խաղալ չգիտեք։ Է՜խ, դո՛ւք, պիժոննե՜ր․․․ Գնանք, Իպոլիտ Մատվեևիչ, շարժվենք առաջ։ Մնա՛ք բարով, միաչքանի սիրողներ։ Վախենամ, որ Վասյուկին տիեզերքի կենտրոն չդառնա։ Չեմ կարծում, թե շախմատի վարպետները գան ձեզ նման հիմարների մոտ, եթե նույնիսկ ես խնդրելու լինեմ նրանց։ Մնա՛ք բարով, շախմատային ուժեղ ապրումների սիրահարներ։ Կեցցե՛ «Չորս ձիերի ակումբը»։
==Ծանոթագրություններ==
<references/>