==Գլուխ քսանութերորդ==
<b>Վեսլին ու գրողը քննարկում են դասալիքի մասին գրվելիք սցենարը, Վեսլին մի շարք հանդեսներ է կարդում ու նամակ գրում Ռոչեսթր՝ Վիկտոր Տոսկային</b>
Սափրվելուց հետո վերադարձա սեղանիս մոտ, որ նստեմ, մտածեմ։ Ինձ թվում էր՝ մի քանի բան ունեմ պարզելու։ Ախր արածս ինչի՞ նման էր։ Արդեն քառասունութ ժամից ավել աչքս մի կարգին չէի էլ կպցրել, քունն ինչ է՝ չգիտեի։ Անընդհատ խմել էի, փողոցներում ժամերով թափառել ու երբ ինչ֊ո կնոջ բերանից ծանոթ, սրտիս մոտ երգը լսեցի,― մի երգ, որ ով իմանա աշխարհի երեսին քանի մարդ հենց էնպես մեկ էլ սկսեն երգել,― տեղնուտեղը կնոջ հետ կապվեցի։
Հայրիկը նորից թողել էր գնացել, բայց ինչքան միտքս էր, նա ամեն երկու֊երեք ամիսը մեկ էդպես կորչում էր, դա ի՞նչ մի պատճառ էր, որ ինձ էլ թափառելուն տայի։ Ուրեմն ճի՞շտ էր հայրիկը ասում, թե ես էլ եմ շուտով իր պես դառնալու։ Էս հարցերին պատասխան չէի գտնում, որովհետև շատ էի հոգնել։ Ասես երազի մեջ լինեի, իրական բաները երազ էին թվում։ Բայց ախր երազում միշտ էլ իմանում էի, որ քնի մեջ եմ ու վաղ թե ուշ կզարթնեմ։ Իսկ հիմա գիտեի՝ երազ չեմ տեսնում, իրական բան է։ Բայց էնքան էի հոգնել, ու անելիքներս էնքան անորոշ էին աչքիս, որ մտքովս անցավ, թե միգուցե իրականությունն էլ է երազ։ Չլինի՞ իրական կյանքը երազ է, ուրիշ ոչինչ, ուղղակի ավելի խոր երազ։ Չլինի՞ բոլորս էլ մի անվերջանալի երազի մեջ ենք ապրում։ Օրինակ՝ ինչքանո՞վ էր անցած գիշերն իրական, երբ ես ավելի շուտ կարծես քնի մեջ էի, քան արթուն, չնայած արթուն էի։ Ինչքանո՞վ էին իրական ձյունածածկ փողոցները, որտեղ հայտնվեց իմ երգը երգող կինը։ Ինչքանո՞վ էր իրական հենց ինքը կինը՝ իր կլոր երեսով, գլխի հպարտ դիրքով, թմբլիկ, սպիտակ, կարճ մատներով ու հեռոախոսով զանգելու և մեղմ, բայց շատ գործնականորեն խոսլեու իր մեծ շնորհքով։ Տեսնես էն երկար, շիկակարմիր մազերով աղջիկը աշխարհում ինչ֊որ տեղ գոյություն ունե՞ր՝ ինձ անծանոթ իր ապրելակերպով։ Իսկ կապրալ Բենե՞թը․ նա իսկապես կա՞ր։ Ես իրո՞ք նրա ձայնը լսեցի, որ ասաց․ «Դու բանակում ես, այ ընկեր»։ Իսկ մեր վաշտի կարճլիկ հրամանատա՞րը, որ ճաշարանում իր կարճլիկ ոտքերը խաչում էր նստարանի տակ և ուտելիս կոշիկներով թփթփացնում։ Նա իրակա՞ն էր, երբ զինվորական կարգուկանոնի ձայնափողի պես ասաց․ «Շարքային Ջեքսոնը կմնա կալանքի տակ»։ Իրական բա՞ն է, որ մի ազգի ութ֊ինը միլիոն մարդու նախրի նման քշեն՝ մեզ պես խմբերի բաժանած, ու դեռ ամեն մեկն էլ փորձի սեփական կյանքով ապրել։
Ես մոռացա գրողի սեղանին՝ նրա հեռախոսից օգտվելու։ Կնոջ այցետոմսը՝ հեռախոսի համարն էլ վրան, համազգեստիս գրպանում էր։ Ձեռքս տարա գրպանս, որ հանեմ, անցած իրիկուն հայրիկին գրած նամակս դուրս եկավ։ Բաց արի ծալծլված թերթերը, սկզբի տողերը կարդացի, նամակը գցեցի գրողի սեղանի մոտ դրված անպետք թղթերի զամբոյւղն ու կնոջը զանգեցի։ Ասի՝ շնորհակալ եմ, որ ինձ փորփանքից ազատեց, նա էլ թե՝
― Ժամը յոթին արի մոտս՝ ճաշի։
― Էն շիկակարմիր մազերով աղջկա անունն ի՞նչ է։
― Իսկ ինչի՞դ է պետք։
Դե, չգիտեի ինչ պատճառ բերեմ,― պատճառ կա՞ր, որ բերեի,― բայց աղջկան տեսնելուցս ի վեր անընդհատ նրա մասին էի մտածում։ Չգիտեի ինչ ասեմ։
― Չգիտեմ,― ասի։
― Դուրդ եկե՞լ է։
― Ուզում եմ իմանալ՝ ով է։
― Յոթին կգաս ճաշի՝ կասեմ։
Մի քանի րոպե էլ գրողի սեղանի մոտ նստած մնացի, մեկ էլ սա սոթ տալով մտավ, թե՝
― Մի վեր կաց, մի։ Դու էլ աթոռիս ու սեղանիս մոտ նստելու իրավունք ունես, որովհետև քիչ առաջ գնապետը նոր սցենարի պատվեր տվեց։
― Ինչքա՞ն ժամանակ կա մեր տրամադրության տակ։
― Մի ամիս։
― Վաղը կգրեմ։
― Չէ,― ասաց գրողը,― արի մյուսների պես վարվենք։ Երկու֊երեք շաբաթ մտմտանք, ծանրութեթև անենք․ այդպես ավելի հեշտ է, հետո էլ՝ սրանց մոտ ընդունված կարգ է։
― Էս անգա՞մ ինչի մասին է։
― Դասալքության։ Գնդապետը գտնում է, որ այս թեման իսկ և իսկ իմ բանն է։ Ասում է՝ չափազանցություններին տուրք տալուց մի վախեցեք, բոլորին ահ ու սարսափի մեջ գցեք։ Նա առաջարկում է, որ ֆիլմերի վերջում տղային գնդակահարեն որպես դասալիքի։
― Ո՞վ գնդակահարի։
Սիրտս ցավեց էն տղերքի համար, որ դասալիքի վրա պիտի կրակեին։ Դասալիքի համար էնքան չէր ցավում, ինչքան տղերքի։ Ախր նրանք շարունակելու էին ապրել, իսկ դասալիքը՝ չէ, դե, ես էլ ուզում էի հենց նրանց մասին իմանալ։ Մեռնողի մասին էլ ի՞նչ իմանաս։
― Ո՞վ գնդակահարի,― ասաց գրողը։― Ես ու դու։
― Չէ, բայց սցենարում,― ասի,― ո՞վ է սպանում։
― Ես ու դու։ Դրա համար էլ խորհուրդ եմ տալիս, որ այս անգամ շատ բծախնդիր ծանրութեթև անենք։ Մենք ուզո՞ւմ ենք նրան սպանել։
― Դուք ուզո՞ւմ եք։
― Ոչ։
― Ես էլ։
― Ինչո՞ւ։
― Որովհետև էդ դասալիքը կարող էի ես լինել։ Իսկ դո՞ւք ինչու չեք ուզում։
― Որովհետև նա ես եմ,― ասաց գրողը։― Եթե երբևէ դասալիքի մասին գրելու լինեմ, իմ մասին կգրեմ, ամբողջ հմտությունս գործի կդնեմ, որպեսզի նրա փախուստին օգնեմ ու ապացուցեմ, որ իրավացի է և փախչելու անընդունակ միլիոնավոր մարդկանցից մի գլուխ բարձր։ Ես նրան կդարձնեմ երկրի երեսին ապրած ամենամեծ ամերիկացին։― Գրողը մի պահ խոսքն ընդհատեց, որ սիգարետը վառի։― Ամեն դեպքում,― շարունակեց նա,― մեր առջև շատ դժվար խնդիր է դրված։ Որպես զինվորներ՝ մենք պետք է նրան սպանենք։ Որպես մարդ արարածներ՝ պետք է ապացուցենք, որ նա իրավացի է։ Չեմ կարծում, թե կարելի է գնդապետին ասել, որ մենք, ավելի ճիշտ՝ ես, նման թեմայի տակից դուրս եկողը չեմ։ Իմ կարծիքով, գնդապետն ուզում է որոշ հարցեր պարզել։ Իմ կարծիքով, նրան շատ է հետաքրքրում, թե ես մինչև անազնվության որ աստիճանը կարող եմ հասնել։ Եթե դասալիքին սպանեմ, գնդապետը , ինչքան էլ ինքն անազնիվ լինի, իմ կարծիքով, բավական խելամիտ է հասկանալու համար, որ ես անհրաժեշտությանը կուլ եմ գնացել ու հոգիս կորցրել։ Իսկ եթե փորձեմ ապացուցել կամ թեկուզ իրոք ապացուցեմ, որ իրավացի է դասալիքը, ո՛չ թե գնդապետը, ո՛չ թե բանակը, ո՛չ թե կառավարությունը, ո՜չ թե համայն աշխարհը, նա ինձ խենթի տեղ կդնի, բայց կմտածի՝ հոգիս կորցրած անազնիվ մարդ չեմ։ Մյուս կողմից էլ, եթե ես ասեմ, թե նման սցենար չեմ կարող գրել, նա ինձ կհամարի փոքրոգի վախկոտ, ու չնայած դա աննշան հետևանքներ կթողնի բանակում ունեցած իմ դիրքի վրա, բայց պատերազմից հետո գրական գործունեությանս վրա զգալիորեն կազդի։ Ուրեմն ի՞նչ անենք։
― Ձեր փոխարեն դասալիքին ե՛ս կսպանեմ,― ասի։― Էնպես կանեմ, որ իր պառավ մորը ապտակի ու բոլորի աչքին զզվելի դառնա։ Էնպես կանեմ, որ մի մատ երեխեքի ձեռքերը ոլորի ու նրանց պինդ սեղմած բռունցքների միջից չնչին փողերը թռցնի։ Էդ շան որդուն ձեր փոխարեն ե՛ս կսպանեմ, անհոգ եղեք։
― Բայց դա ինչի՞դ է հարկավոր։
― Չեմ ուզում, որ դո՛ւք սպանեք։
― Դու մոռանում ես,― ասաց գրողը,― որ գնդապետը կարծելու է, թե սցենարը ես եմ գրել, ինչպես մարմնամարզության մասին գրածդ է իմը համարում։
― Պատերազմից հետո կարող եք բոլորին ճիշտն ասել։
― Չէ,― ասաց գրողը։― Եթե քեզ թույլ տամ դասալիքին սպանել, դա միևնույնն է, թե ես սպանեմ։ Ուղղակի այս խնդիրը լուծելու համար պետք է մի երկու շաբաթ խորհել․․․ թեկուզ երեք֊չորս շաբաթ։ Կամ հարկ եղած դեպքում՝ երեք֊չորս տարի։ Վախենում եմ, որ դասալիքին այդպես էլ չուզենամ սպանել, հետևաբար մնում է հուսալ, թե առաջիկայում գնդապետը կընկնի ու կմեռնի սրտի պայթյունից։ Այդ ժամանակ գուցե այս ամենը մոռացության տրվի։
Գրողը մի պահ նայեց ինձ, հետո ասաց․
― Իսկ հորդ համար մի անհանգստացիր։
― Լավ,― ասի։― Կարելի՞է էս հանդեսները նայել։
Հանդեսների կույտը գրողի սեղանից վերցրի ու հետ եկա իմ սեղանի մոտ։ Մինչև իրիկնահավաք մի ժամ էր մնացել, մտածեցի հանդեսները նայելով անցկացնեմ։ Ինչ ասես չկար․ «Նյու Ռիփաբլիք»<ref>«Նոր հանրապետություն»։</ref>, «Յեյլ ռիվյու»<ref>«Յեյլի պարբերական»։</ref>, «Ինֆընթրի ջըրնըլ»<ref>«Հետևազորի հանդես»։</ref>, «Սիքրիթ սթորիզ»<ref>«Խորհրդավոր պատմություններ»</ref>, «Թաուն ընդ քանթրի»<ref>«Քաղաք և գյուղ»։</ref>, «Ըթլենթիք մանթլի»<ref>«Ատլանտյան ամսագիր»։</ref>, «Թրու քընֆեշընզ»<ref>«Անկեղծ խոստովանություններ»։</ref>, «Թիըթր արթս»<ref>«Թատերական արվեստ»</ref>, «Նեշնըլ ջիոգրեֆիք»<ref>«Աշխարհագրական ազգային հանդես»։</ref> ու գունավոր կոմիքսներով լեփլեցուն երկու֊երեք ուրիշ հանդես։
Նախ՝ շապիկները նայեցի, հետո բոլոր հանդեսները հերթով թերթեցի, հետո էլ ամենքից մի քիչ կարդացի․ «Յեյլ ռիվյու»֊ից սկսեցի, որովհետև շատ խոշոր տառերով էր տպված։ Մի պրոֆեսորի հոդվածը կարդացի, որը պնդում էր, թե ամեն ինչ խոտ է, ու տեղնուտեղը պատուհանից նամակներ գցող մարդը միտքս ընկավ, սա էլ հիշեցրեց Վիկտոր Տոսկայի նամակը, որ պատուհանից գցել էր ինձ համար, Նյու Յորքից գնալուս ժամանակ ուսապարկիս վրա թողած նրա երկտողը հիշեցի ու մարգագետնում արածելու մասին գրած խոսքերը, դրա համար էլ խոտի մասին պրոֆեսորի հոդվածը կարդալիս՝ աչքիս առաջ անընդհատ ես ու Վիկտորն էինք, մեկ էլ մեր տղերքը․ իբր չորեքթաթ սողում ենք Սպիտակ տան դիմացի մեծ մարգագետնում, խոտը պոկում ուտում, հետո ասի․ «Լա՜վ, է՛, գրողի ծոցը կորչեն բուսական կյանքի էս բոլոր տափակությունները․ սոյայի ունդերն էլ, ածխաջրածիններն էլ, ազոտն ու թթվածինն էլ, էն մնացած քար ու քացախն էլ, որ աշխարհում գոյություն ունեն, մեկ է՝ մենք գիտենք, թե չէ․ կյանքում զվարճանալն է կարևոր, մենակ դա մի բան արժի»։
Գրամեքենան առաջս դրի, սկսեցի Վիկտորին նամակ գրել, որ ասեմ, թե ըստ «Յեյլ ռիվյու»֊ի, ամեն ինչ խոտ է, ու պատուհանից նամակներ գցող մարդն իրավացի էր, համ էլ ուզում էի ասել՝ երևի շուտով Նյու Յորքում հանդիպենք։ Հոգնածությունս լրիվ անցել էր, ուրախ էի, որ յոթին կնոջ հետ ճաշելու եմ, որովհետև աշխարհում ամենալավ բանը զվարճանալն է։ Ամենակարևորը ուտել֊խմելն է, ասել֊խոսել֊ծիծաղելն ու ժամանակ անցկացնելը։ «Հա, խոսք չունեմ, ամեն ինչ խոտ է,― գրում էի Վիկտորին։― Ես ու դու էլ մոլախոտ ենք։ Երկաթգծի արանքներում բուսնած կեղտոտ, մրոտ մոլախոտ ենք, բայց ռելսերի պողպատից պինդ ենք։ Ինը թիվը չմոռանաս։ Ձեռքդ ընկած փողը տուր լիմուզիններից դուրս եկող թշվառներին։ Աղոթք արա ու նամակ գցիր պատուհանից»։
==Գլուխ քսանիններորդ==
<br>Վեսլին ճաշում է «Վալենսիան» երգող կնոջ մոտ, ծանոթանում շիկակարմիր մազերով աղջկա՝ Մեգիի հետ ու ճամփա ընկնում քնելու</br>
Ժամը յոթին ճաշեցի կնոջ հետ։ Ճաշից հետո շիկակարմիր մազերով աղջիկը եկավ, նստեց հետներս սուրճ ու կոնյակ խմելու։ Անունը Մեգի էր։ Նա էլ էր Ռոզվիլում տեսածս աղջկա նման արյունը եռ բերում երակներիս մեջ ու հենց գնաց, սկսեցի տանտիրուհուն հարցուփորձ անել նրա մասին, սա էլ թե՝
― Տեր իմ աստված, ինքդ խոսիր հետը։
― Էդպիսի աղջիկը երեխա կունենա՞։
― Ինչ կա որ։ Կարծում եմ կունենա, եթե զգույշ չմնա։ Ինչո՞ւ։ Էնպիսի մեկին ես փնտրում, որ երեխա՞ ունենաք։
Ասի՝ հա, նա թե՝
― Ա՛խ, տեր իմ աստված, երանի քսան տարով ջահել լինեի։
Սևամորթ սպասուհուն պատվիրեց Մեգիին ասել, որ դեռ չգնա։
― Երբ էլ սիրտդ տա, նրան կարելի է կանչել։ Հենց հիմա՞ ես ուզում տեսնել։
― Կարո՞ղ եմ հետը խոսել։
― Տեր իմ աստված, իհարկե,― ասաց տանտիրուհին։― Գնա, գնա մոտը, տես ինչ դուրս կգա։
― Ինչ է, հիմա՞։
― Դե, եթե չես համբերում։
― Կհամբերեմ,― ասի, էնպես որ կնոջ հետ դեռ էլի նստեցինք, սուրճ ու կոնյակ էինք խմում, զրուցում, ու գետնի տակն անցնեմ, թե նա ավելի ու ավելի չէր ինձ դուր գալիս։ Էնքան թարմ էր, տեսքը՝ ծաղկուն, վրայից օճառի, օծանելիքի ու իր անուշ հոտն էր բուրում․ ինչ էլ խելացի էր ու մեծասիրտ։ Ուզածդ մարդու հանդեպ ծով սիրով էր լցված, մենակ թե դիմացինը խարդախ մարդ չլիներ․ միակ բանը, որի հետ չէր հաշտվում, խարդախությունն էր։
― Թե գործդ բանակի մեծամեծերին ընկնի,― հանկարծ ասաց նա,― ինձ տեղյակ պահիր, ծանոթիս միջոցով ամեն ինչ անել կտամ։
― Վեց շաբաթս լրանալուց հետո կուզեի Նյու Յորք վերադառնալ, բայց սերժանտն ասում է, որ էստեղից էլ պրծնողը չեմ։
― Եթե ուզում ես, հենց վաղն էլ քեզ ուղարկել տամ։
― Վաղը չէ,― ասի,― դեռ երեք շաբաթ ունեմ։ Երկու հոգի էլ կան, ի՞նչ կարծիքի ես, չի՞ կարող նրանց էլ հետս ուղարկել։
― Պիտի որ կարենա,― վրա բերեց կինը։― Կհայտնես անունները ու երբ են ուզում գնալ, ես նրան կասեմ։ Իմ պատվին բոլորդ էլ Նյու Յորք կուղարկի։
Դե, տրամադրությունս ավելի բարձրացավ, որովհետև գիտեի՝ գրողն էլ է ուզում Նյու Յորք վերադառնալ, Ջո Ֆոքսհոլն էլ։ Չնայած հաստատ իմանալու համար երկուսին էլ նախօրոք պիտի հարցնեի։
Ինն անց կեսի մոտ զանգեցի հյուրանոց, որտեղ հայրիկը սենյակ էր վերցրել, բայց ասին՝ հետ չի եկել։ Տանտիրուհին խնդրեց հորս մասին պատմել, ես էլ պատմեցի, հետո ասի․
― Ի՞նչ ես կարծում, ո՞ւր կլինի։
Նա ասաց, որ ինքս պիտի գլխի ընկնեի։
― Մեզ մոտ միշտ էլ, այ, էդպես գալիս են, մնում,― ասաց։― Ոմանք երեք֊չորս օր են մնում, բայց մարդ կա, երբեմն ամբողջ շաբաթ էստեղ է անցկացնում։ Սովորաբար դրանք հարուստ մարդիկ են՝ առօրյա կյանքից հոգնած, տունտեղից, ընտանիքից զզված ու կշտացած․ հենց իրենք էլ իրենցից ձանձրացած։ Անհաշիվ ծախսեր են անում, բայց փողը աչքներին գին չունի։ Ուղղակի ուզում են ինքնամոռացման գիրկն ընկնել։
― Ինչո՞ւ։
― Իսկ ինչո՞ւ չէ։
― Ախր հետներն ի՞նչ է կատարվում։ Ընտանիքում ի՞նչ է անցնում֊դառնում։
― Ոչ մի բան։ Պարզպաես ուզում են մի քիչ կյանք քաշել, ամեն ինչ մոռացության տալ։ Իրենց լավ են զգում, որ էլ ստիպված չեն լավն ու օրինավոր լինել։ Դե իհարկե, սա չի նշանակում, թե իրենց իսկական վատն են պահում։ Եթե մեկնումեկը հանկարծ անշնորհքություն է անում, ինչ֊որ տգեղ, անվայել արարք թույլ տալիս, ես անմիջապես կարգի եմ հրավիրում կամ էլ՝ խնդրեմ, ճանապարհը բաց է։ Նրանց մեծ մասն ուղղակի հոգնած են։ Եվ ընդամենն ուզում են մոռանալ էն բոլորը, ինչ որ տանը ոչ մի կերպ չես կարող մոռանալ։ Թեկուզ և հեղինակավոր մարդիկ են, շրջապատում հարգանք ու պատիվ են վայելում, բայց ամենահաճելի բանն էլ մեկ֊մեկ ահավոր ձանձրացնում է։ Ինչ խոսք, հետո ամենքն էլ գնում են իրենց գործին, ու ես թերթերում կարդում եմ նրանց մասին։ Սան Դրանցիսկոյում ավելի խոշոր մարդիկ էին մոտս լինում, բայց էստեղ էլ ոչինչ, մի քանիսը կան։
Տանտիրուհին զանգը տվեց, Դեյզին եկավ ու ինձ տարավ մի արտակարգ սիրուն սենյակ։ Քիչ հետո արծաթե մատուցարանով շոտլանդական վիսկի բերեց, երկու բաժակ ու մի սկահակ սառույց, շատ չանցած՝ շիկակարմիր մազերով աղջիկը ներս մտավ, և մենք սկսեցինք խմել ու զրուցել։ Ժամը տասնմեկի մոտերքը պիտի զորանոց ներկայանայի, էլ ոչ դես, ոչ դեն։ Ով էլ որ լիներ բանակի էդ մեծավորը, չէի ուզում վզին բեռ դառնալ։ Վեց շաբաթս լրանալուց հետո եթե կարենար ինձ Նյու Յորք ուղարկել, գրողին ու Ջո Ֆոքսհոլին էլ հետս, էդքանն ինձ լիուլի հերիք էր։ Էլ չէի ուզում գլխացավանքի մեջ ընկնել, մեկնումեկին հոգսի տակ գցել։ Էս շիկակարմիր մազերով աղջկա հետ էլ մեն֊մենակ՝ նեղվում էի․ ախր նա հո չէ՞ր խնդրել, որ հետը մենակ մնամ․ երկուսս էլ չէինք ուզում էսպես ստացվեր, մի տեսակ ճիշտ չէր։ Երկուսս էլ մեր հանդիպման ձևից անհարմար էինք զգում, և ուրիշ ոչինչ։ Չէ, նա սառածի մեկը չէր,― շատ էր չքնաղ, որ սառցի կտոր լիներ,― ուղղակի նրան պետք էր էն, ինչ ամենքին էլ պետք է աշխուժանալու համար։ Պիտի դիմացինն իր մեջ ինչ֊որ բան արթնացներ։ Պիտի զգար, թե դիմացինին շատ է դուր եկել, որ սա էլ իրեն դուր գար, իսկ դա մեզ հետ չկատարվեց, դե, մենք էլ որոշեցինք հենց էնպես մի երկու բաժակ խմել, ու քիչ֊քիչ նա էլ աշխուժացավ, ես էլ։
Աղջկա գնալուց մի քնաի րոպե անց սևամորթ սպասուհին ներս մտավ, թե՝
― Միսս Մոլին ձեզ հրավիրում է հյուրասենյակ։
Գնացի հյուրասենյակ, տանտիրուհին խոսում էր հեռախոսով։ Հենց վերջացրեց, ասաց․
― Դե, Մեգին փնտրածդ աղջի՞կն է։
― Չգիտեմ։ Չեմ կարծում։
― Ինչո՞ւ։
― Չգիտեմ։ Միգուցե շատ եմ հոգնած, դրա համար։
― Գնա վերև, քնիր։
― Էսօր մի լուրջ ցավից ինձ ազատեցիր,― ասի։― Չեմ ուզում նորից քեզ նեղություն տալ։ Տասնմեկը չեղած՝ պիտի զորանոցում լինեմ։
― Ինչքա՞ն ժամանակում կհասնես էնտեղ։
― Մի քառասուն֊քառասունհինգ րոպեում։
― Դեռ կհասցնենք մի֊մի բաժակ խմել։
― Դեռ ուրիշ բան էլ կհասցնենք անել։
― Ա՛խ, տեր իմ աստված,― ասաց կինը։― Ինչո՞ւ է սիրտդ ինձ էդպես կպել։
― Իսկ քո՞նն ինչու է ինձ էդպես կպել։
― Որովհետև երևի հենց քեզ փողոցում տեսա՝ խելառի նման ձյան տակ կանգնած ու աչքերդ վրաս չռած, կարծես ամբողջ աշխարհում միակ կինը ես էի․․․
― Դու իմ երգն էիր երգում։
― ․․․ համարյա հավատացի, թե իրոք միակ կինն եմ աշխարհում։
― Ես մտածեցի, որ էդ երգը հորիցս ես լսել։ Մտածեցի՝ կօգնես նրան գտնել, բայց դրա հետ մեկտեղ ինձ շատ դուր եկար, որ երգս գիտես․․․ դե, իսկ հետո, դու երևի ինձանից լավ կիմանաս, թե ինչու սիրտս քեզ ավելի պինդ կպտավ։ Ես քեզ երբեք չեմ մոռանա։ Երեկ իրիկուն ինչո՞ւ էիր խմել։ Դու նման չես պանդոկներում քարշ եկող կանանց։
― Ես էլ էի ցավի մեջ ընկել,― ասաց կինը։― Ու շատ լուրջ։ Ինձ պես կանանց մեկ֊մեկ սարսափելի բաներ են պատահում։ Երեկ իրիկուն թվում էր, թե էդ սարսափելի բաներից մեկն արդեն սկսվում է, դրա համար էլ դուրս եկա տնից, ուզում էի մենակ մնալ։ Երբ քեզ հանդիպեցի, հետ էի գալիս տուն, որ իմանամ ինչ եղավ։ Տեղ հասնեի թե չէ՝ միանգամից պարզվելու էր։
― Ի՞նչ ցավի մեջ էիր ընկել։
― Տեր իմ աստված,― ասաց կինը։― Դե գիտես, էլի․․․ ինքդ էլ ես պատկերացնում․ չեմ սիրում դրա մասին մտածել։ Ես սիրում եմ, որ չորս կողմս ամեն ինչ հաճելի լինի, հաճելի մարդկ ինձ շրջապատեն։ Է՛հ, իսկ երեկ, հենց ինձ գրկեցիր, հասկացա, որ դու էլ ես ցավի մեջ ընկել։ Մտքումս ասացի՝ եթե էս անգամ էլ ցավից ազատվեմ, դա քո շնորհիվ կլինի, ուրեմն ես էլ քե՛զ պիտի ցավից ազատեմ։
― Ու իսկապես ազատեցիր,― ասի։― Ինքնագլուխ բացակայելու համար երևի մի կես տարի ինձ բանտ նստեցնեին։
― Ինձ էլ՝ մի տասը տարի կամ ավելի շատ,― ասաց կինը,― իսկ ես չեմ կարող էդքան ժամանակ կորցնել։ Դա ինձ մահվան դուռը կհասցներ, գիտեմ։
― Տասը տարի՞։
― Էս տանը հիմա միայն ես եմ ապրում․ սա վաճառվում է։ Բախտն ինձ շատ է ժպտացել։ Արդեն վախենում եմ։ Չեմ սիրում էդ բոլոր շրջանային դատախազներին, դատավորներին ու երդվյալ ատենակալներին։ Երեկ տուն գալիս, մտածում էի, թե գլխիս եկած ամենամեծ փորձանքի լուրը պիտի լսեմ, երբ քեզ հանդիպեցի։ Երանի էի տալիս, որ մեկնումեկն ինձ թևի տակ առնի։ Իսկ Մեգիին էս իրիկուն հատուկ քեզ համար եմ կանչել։ Եթե նրան որից ուզենաս տեսնել, ինձ նախօրոք ասա։
― Չէ, էլ չեմ ուզում Մեգիին տեսնել,― ասի։
Տասնեմկը չկար, որ զորանոց հասա, մտա վերմակիս տակ ու էնպե՜ս քնեցի, օ՜, Վալենսիա։
==Գլուխ երեսուներորդ==
<br>Հայրը Վեսլիին նամակ է ուղարկում՝ բացատրելով իր անհետացման գաղտնիքը, իսկ «Վալենսիան» երգող կինը նորից է երգում Վեսլիի երգը, այս անգամ ավելի լավ, քան երբևէ</br>
Օրերը թռչում էին, անցնում՝ մեկը մյուսի նման, ամեն ինչով կետ առ կետ նույնը, ու մի օր էլ հայրիկից նամակ ստացա։
«Ես միտք չունեի առանց քեզ մի խոսք ասելու փախչել,― գրում էր նա,― բայց հաստատ չգիտեի, թե ուր եմ գնում ու ինչ պիտի անեմ, դրա համար էլ չկարողացա գոնե մի տող թողնել։ Ուզում էի տեղյակ պահել, բայց չիմացածիս մասին քեզ ի՞նչ ասեի։ Հյուրանոցի համարս հանձնեցի ու ճամփա ընկա կայարան, բայց գնացքը, որով պիտի մեկնեի, երեք ժամից էր շարժվելու, ես էլ ճամպրուկս պահ տվի ու հետ դարձա քաղաք։ Մի օրից ավել անցավ, մինչև իրոք գնացք նստեցի, թեպետ քաղաք հետ դառնալիս՝ որոշեցի ընդհանրապես ոչ մի տեղ չմեկնել։ Որոշեցի երեք֊չորս օրից վերադառնալ հյուրանոց, բայց հետո մի բան կատարվեց, որը կարծում եմ, կհասկանաս, ու հենց դա էլ մեկնելուս պատճառը եղավ։ Ուր որ գնացել էի՝ էնտեղ փորձանք էր պատահել, ոչ ոք չգիտեր, թե գործն ինչ ընթացք կստանա։ Բոլորին շտապ֊շտապ դուրս էին անում, իսկ ես շատ էի խմած տեղիցս շարժվելու համար, էնպես որ բացի ինձանից, ով կար չկար՝ փախավ, բայց քիչ անց աղջիկներից մեկը հետ եկավ, որ ինձ հոգ տանի։ Սուրճ տվեց, հետո էլ ուտելիք բերեց, կերա, չնայած դրանից հետո ավելի վատացա, բայց նա մնաց կողքիս, հաշվի չառնելով, թե փորձանքի մեջ կընկնի։ Ուզում էի ուշքի գալ, որ էդտեղից թողնեմ հեռանամ, նա էլ կարենար մյուսների պես գլուխն ազատել, փորձանքի չգար։ Դե, լոգանք ընդունեցի, շորերս հագա, որ գնամ, մեկ էլ նա եկավ, ասում է՝ փորձանքից պրծանք, արդեն ամեն ինչ կարգին է, էլ գնալու կարիք չկա, կարող եք հանգիստ պառկել ու քնել։ Ուրախացա, որ փորձանքից պրծանք, մտածեցի՝ պառկեմ։ Աղջիկն ասաց՝ խմելու մի տաք բան կբերի, որ քունս շուտ տանի։ Հենց դուռը բացեց՝ դուրս գա, տեսա աստիճաններով ինչ֊որ կին է բարձրանում, հետն էլ զինվորական համազգեստով մի երիտասարդ, էդ տղայի ձայնն էլ դեռ ականջիս դիպավ։ Աղջիկը վերադարձավ թե չէ, ասի՝ սրտանց շնորհակալ եմ իր բարության համար, բայց պիտի գնամ, որովհետև վերջը որոշել էի Էլ Պասո գնալ ու հիմա էնտեղ եմ, առավոտը ծեգին հասել եմ։ Նիլ քեռուդ խանութի մոտով անցա, ու կարծես Վիրջիլն էլ էր քեռուդ հետ, աչքովս ընկավ, բայց մորդ դեռ չեմ տեսել։ Ուզում եմ տեսնել, թեպետ մի քիչ քաշվում եմ։ Ես արդեն լավ եմ, բայց որ էն շիկակարմիր մազերով աղջիկը չլիներ, հաստատ էստեղ եկողը չէի։ Նամակիս շտապ պատասխանեիր, որովհետև խելքս չի կտրում ինչ անեմ, ես էլ շատ շուտով քեզ նորից կգրեմ»։
Նամակի տեղ հայրիկին հեռագրեցի։
«Ինչ էլ լինի, մայրիկին տես»։
Հետո նրան մի երկար նամակ գրեցի ու շտապ առաքման օդային փոստով ուղարկեցի։ Հաջորդ օրը հայրիկից էլի նամակ եկավ։ Գրել էր, որ գնացել է, մայրիկին տեսել։ էս նամակին էլ հեռագրով պատասխանեցի, հետո էլի մի երկար նամակ գրեցի ու էլի շտապ առաքման օդային փոստով ուղարկեցի։
Մի շաբաթ անընդհատ՝ ամեն օր հայրիկից նամակ էի ստանում։ Գրում էր՝ համոզված է, ես կհասկանամ, թե մտքինն ինչ է, որ ասում է՝ եղբայրս՝ Վիրջիլը, մայրիկի շնորհիվ իսկական տղամարդ է դարձել, ավելի լավը, քան մեզանից մեկնումեկը կամ էլ երկուսս միասին վերցրած։ «Ես ու դու շատ երկար ենք կանանց ցեղից հեռու մնացել, իսկ աշխարհը նրանցով է շեն, էնպես որ քեզ համար մի աղջիկ գտիր»։
Մի օր էլ հայրիկը վեց հատ լուսանկար էր ուղարկել, ամեն տեղ մայրիկը, Վիրջիլը, Նիլ քեռին ու ինքն էին խմբո պատկերված։ Սիրտս հուզմունքից թրթռաց, հենց տեսա, թե բոլորն էլ ինչ ջահել ու սիրուն են երևում՝ չնայած ոչ մեկի դեմքին ժպիտ չկար, ոնց որ համարյա ուզածդ նկարվողի դեմքին է լինում, բայց ամենաշատը մի բանից հուզվեցի․ թե մայրիկի ու Վիրջիլի հետ հայրիկն ինչքան հոյակապ տեսք ունի։ Ասես գլխով ոչինչ էլ չէր անցել։ Էնպիսի տեսք ուներ, ասես միշտ նրանց հետ է եղել, ու ես էդպես էլ գրեցի հայրիկին, խնդրեցի, որ մայրիկի, Վիրջիլի ու Նիլ քեռու մասին ամեն ինչ պատմի։ Կյանքումս երբեք ինձ էդքան երջանիկ չէի զգացել, մեր ընտանիքի նկարները ցույց տվի գրողին, իսկ հետո նստեցինք ու դասալիքի հարցը նորից մեջտեղ բերինք, դնում֊վերցնում էինք, թե վերջիվերջո նրան ինչ անենք։
― Եթե մեզ տեղափոխեին ուրիշ կայազոր,― ասի,― էլ կարիք չէր լինի դասալիքի մասն էս սցենարը գրել, չէ՞։
― Ոչ, կարիք չէր լինի։
― Կուզեի՞ք Նյու Յորք վերադառնալ։
― Իհարկե։ Նյու Յորքն իմ ու կնոջս ծննդավայրն է, և մենք կուզենայինք, որ մեր տղան էլ այնտեղ ծնվեր։
― Ձեր տղա՞ն։ Ի՞նչ գիտեք, թե տղա է լինելու։
― Առաջնեկս է, տղա կլինի,― ասաց գրողը։
Բլրից իջա ցած՝ արտադրական բաժին, որ Ջո Ֆոքսհոլից իմանամ, թե ինքն է՞լ է ուզում հետներս Նյու Յորք գալ։ Մտավոր զարգացման բարձր մակարդակի ու կրթության շնորհիվ նրա աշխատանքն էլ էր իմի նման․ գրողների գործերն էր մեքենագրում ո ւ դեսուդեն վազում, սրանց պատվերները կատարում։ Վեց շիշ կոկա֊կոլա գրկած՝ դիմացս դուրս եկավ, գրողներն էլ հենց վեց հոգի էին։
― Ջո,― ասի,― մի շաբաթից էստեղ մնալուս ժամկետը լրանում է ու․․․
― Քեզ է թվում,― ասաց Ջոն։― Էստեղից էլ ոտքդ դուրս չես դնի, Ջեքսոն, մտքիցդ հանիր․ էս պատերազմից պրծում չկա։
― Գլխիս ժողովողը չես,― ասի։― Կարող է պրծում չկա, բայց գործուղում էլ հո կա։ Ուզո՞ւմ ես հետս Նյու Յորք վերադառնալ։
― Ես էլ որոշել էի քեզ հարցնել, թե ինչ կլինի թողնես էն կնոջը զանգեմ,― ասաց Ջոն։― Ուզում էի խնդրել, որ նձ բանակից ազատել տա, թեկուզ գրողի ծոցը ճամփի։ Թե չէ մի օր էս կոկա֊կոլայի շշով մեկին կթրխկացնեմ։
― Դժվար թե բանակից ազատող ճարվի,― ասի,― բայց շատ հնարավոր է՝ հաջողվի քեզ նորից Նյու Յորք ուղարկել, եթե դեմ չես, որ էնտեղի նիստուկացին նորից հարմարվես։
― Իբր էստեղի նիստուկացը ավելի լա՞վն է, որ հարմարվել եմ,― ասաց Ջոն։― Բանակային համարս տա՞մ։
― Մոտս կա։
― Եղավ,― ասաց Ջոն։― Շատ շնորհակալ եմ։ Ի՞նչ կարծիքի ես, ե՞րբ մի լուր կիմանանք։
― Ո՞ւր է հեռախոսը։
Ջոն հեռախոսի խցիկը ցույց տվեց։ Մի շիշ կոկա֊կոլա վերցրի, մտա ներս ու դուռը փակեցի, Ջոն էլ դրսում կանգնած մի ուրիշ շշի բերանից էր խմում ու սպասում։ Կինը զանգելուս համար շատ ուրախացավ, որովհետև բոլոր գործերն արդեն կարգավորել էր, տունը եղած֊չեղածով վաճառել ու շուտով քաղաքից գնալու էր։
― Ե՞րբ,― ասի։
― Հենց որ քո գործերն էլ կարգավորեմ։
― Ո՞ւր ես գնալու։
― Սկզբում կարճ ժամանակով՝ Նյու Յորք, հետո էլ տուն՝ Սան Ֆրանցիսկո։ Հիմա ծանոթիս կզանգեմ ու անմիջապես քեզ տեղյակ կպահեմ, սպասիր, ոչ մի տեղ չգնաս։
Խցիկի դուռը բացեցի, ես ու Ջոն մի֊մի շիշ էլ կոկա֊կոլա խմեցինք, մեկ էլ հեռախոսը զանգեց։
― Ամեն ինչ կարգին է,― ասաց կինը։― Երեքիդ էլ մի շաբաթվա ընթացքում կուղարկեն։
Նա Նյու Յորքի ամենամեծ ու ամենաթանկ հյուրանոցներից մեկի անունը տվեց ու իր ազգանունը՝ ոչ թե այցետոմսի վրայինը, այլ իսկականը, ես էլ ասի․
― Չգիտեի, որ ամուսնացած ես։
― Տեր իմ աստված,― ասաց նա։― Դպրոցական տղա, աղջիկ ունեմ, տղաս Մերիլենդում է սովորում, աղջիկս՝ Փենսիլվանիայում։ Ամուսինս տասը տարի առաջ է մահացել։ Նյու Յորք հասնելուն պես՝ զանգիր։ Եթե էնտեղ լինեմ, կգնանք պարելու։
― Ես պարել չգիտեմ։
― Ոչինչ, կնայենք, թե ուրիշներն ինչպես են պարում։ Իսկ եթե էնտեղ չլինեմ, հասցես կվերցնես ու մեկ֊մեկ նամակ կգրես, որ իմանամ ոնց ես։
― Լավ,― ասի։― Սան Ֆրանցիսկոյում ի՞նչ ես անելու։
― Գիրք կկարդամ,― ասաց։― Սիրում եմ կարդալ։ Դե, պահիր֊պահպանիր քեզ։
― Լավ,― ասի։
Խցիկից դուրս եկա, Ջոն թե՝
― Ինչո՞ւ ես լաց լինում։
― Հեչ,― բան չկա,― ասի։― Էդ նեղ խցիկում ծխիր՝ արտասուքը կթափվի աչքերիցդ։
==Գլուխ երեսունմեկերորդ==
<br>Վեսլին առաջին անգամ իր անունը տեսնում է տպագրված ու չգիտի, թե դրան ինչպես վերաբերվի</br>
Հետ եկա բլուր, որ լուրը գրողին հայտնեմ։ Նա նստել էր իր սեղանի մոտ, նոր ստացած հանդեսներն էր նայում։
― Իմ կարծիքով, ամենաշատը մի շաբաթից Նյու Յորքում կլինենք,― ասի։― Դուք, Ջոն Ֆոքսհոլն ու ես։
― Դե, եթե ասում ես,― վրա բերեց գրողը,― ուրեմն կլինենք։
Նա ձեքի հանդեսը մեկնեց ինձ․ «Նյու Ռիփաբլիք» էր։ Ոչ մի խոսք չասաց, բայց հասկացա, որ ուզում է ինչ֊որ բան կարդամ։ Աչքս ձախ էջի վերևն ընկավ թե չէ, քրտինքը վրաս տվեց․ գրված էր՝ «Նամակ հորս»։ Սկզբի բառերը կարդացի՝ արդեն պարզ էր․ հորս կորչելուց հետո նրան գրածս նամակն էր, հենց էն, որ անպետք թղթերի զամբյուղն էի գցել։ Նամակի վերջում էլ անունս էր տպված։
― Ես այսպես անելու իրավունք չունեի,― ասաց գրողը,― բայց այսպես չանելու իրավունք էլ չունեի։ Զամբյուղի մեջ պատահմամբ մի ծրար էի փնտրում՝ վրան պատմվածքի համար վերնագիր էի գրել, ու նամակդ գտա։ Քեզնից թաքցրի, որ ամսագրին եմ ուղարկում, որովհետև վստահ չէի, թե խմբագրությունը կհամաձայնի տպագրել։ Եթե հետ ուղարկեին, մտադիր էի մի երկու այլ հանդեսներում էլ բախտներս փորձել, բայց ինչպես տեսնում ես, տպագրել են․ խմբագրությունը ինձ համամիտ է եղել։ Դեռ նամակ էլ ստացա․ քեզնից էին հարցուփորձ անում, ուզում էին իմանալ, թե ուրիշ ինչ ունես գրած կամ թերևս պիտի ապագայում գրես։ Ես պատասխանեցի, որ հանդեսի թղթակիցների ցանկում առայժմ անունդ չնշեմ․ մտածեցի, թե հաջորդ անգամ, երբ գործդ տպագրեն, դու ինքդ կպատմես քո մասին։ Հուսով եմ չես վշտանում այս ամենից։
― Վշտանալը՝ չեմ վշտանում,― ասի։― Բայց չէ որ հայրս էլ կա մեջտեղը։ Ախր նամակը նրան էի գրել․ որոշեցի չուղարկել, որովհետև․․․ դե, չէի ուզում սիրտը կոտրել։
― Կարծում եմ՝ հայրդ կհասկանա,― ասաց գրողը։― Այդ նամակը միայն նրան չի ուղղված, պա՞րզ է։ Եվ միայն քոնը չէ։ Միշտ այդպես է լինում, եթե մարդ գրող է։ Այդպես լավ է, թեև մի կողմից էլ՝ վատ է, բայց լավ է, թե վատ, ինչ էլ գրում ես, ընթերցողի համար է։ Ես դրանում համոզված եմ, քանի որ ինքս զգում եմ․ իմ գրածները ընթերցողի համար են։ Գիտեմ, շատ ազատ քայլ եմ գործել, գրողը տանի, բայց իմ կարծիքով, ճիշտ եմ վարվել, և նամակը կարդալուն պես՝ հուսով եմ, դու էլ կհամաձայնես, որ ճիշտ եմ վարվել։
Հանդեսը տարա, դրի սեղանիս ու նամակը կարդացի, հետո մի անգամ էլ կարդացի, որովհետև շփոթմունքից խելքս գլուխս չէր գալիս։ Հենց իմ գրածն էր, բառ բառ բառ նույնը, բայց ես արդեն մոռացել էի, թե ինչ եմ գրել,― դե, գրելիս էնքան հոգնած էի, նեղսրտած,― իսկ երբ «Նյու Ռիփաբլիքում» կարդաի նամակս, մի բան, որ մտքովս կյանքում չէր անցնի, թե նորից կտեսնեմ, է՛հ, ինչ երկարացնեմ, ամեն ինչ գրողի ասածի պես եղավ․ կարծես ես չէի հայրիկին նամակ գրել, կարծես ինչ֊որ մեկն ասելիք էր ունեցել ու իր ասելիքը թղթին էր հանձնել։ Քրտինքսի մեջ կորել էի, սիգարետը սիգարետի հետևից ծխում էի ու ոչ էն է հիվանդացել էի, ոչ էն է գժվել․ քանի աչքս ընկնում էր էջատակին՝ նամակի վերջում տպված անուն ազգանունիս, չէի հասկանում, թե ինչն ինչոց է։
Տարօրինակ զգացումներ ունեի․ մի տեսակ անսովոր մենակություն, հետն էլ հազար ու մի ուրիշ զգացում։ Ես ո՞վ էի, որ գրելով զբաղվեի։ Գրելու ի՞նչ իրավունք ունեի։ Եթե կարող էի էդպիսի բաներ գրել, ուրեմն կարող էի շատ ու շատ բաներ էլ գրել։ Բայց ես ուզո՞ւմ էի գրող լինել։ Ուզո՞ւմ էի մյուս բոլորից տարբերվել ու իրերին այլ ձևով նայել, տեսածներս մտապահել ու անընդհատ թղթին հանձնել։ Դա ի՞նչ ապրելակերպ կլիներ․ լավ ու հաճելի՞, թե ամեն մի հաճույքից կզրկեր։ Ես մյուս բոլորից ինչո՞վ էի տարբերվում։ Հետիս գրողը կարծես մյուսներից չէր էլ տարբերվում։ Չէի ասի, թե անընդհատ չորս կողմն է նայում ու եղած֊չեղածը մտապահում։ Չէի ասի, թե նեղվում է, որ գրող է։
Է՜հ, իսկ հետո չգիտեմ ինչ պատահեց, որովհետև լացս եկավ։ Ինձ ու ինձ, մտքումս չէի լաց լինում, էն որ արտասուքներդ կուլ ես տալիս, քեզ զսպում։ Էն որ ամեն ինչ ներս են գցում ու քիչ է մնում խեղդվես։ Չէ, լացս իսկականից դրի, բայց նախօրոք շենքից դուրս եկա ու գնացի դաշտ, ուր մի քանի ծառ կար, ու ինձ մարդ չէր տեսնի։
==Ծանոթագրություններ==
<references>