― Նա մեծանում է։ Նա մեծանում է։ Նա մեծանում է։
===Ախտահանիչ միջոցներ===
Նախորդ գիշեր ես մղձավանջի մեջ էի ընկել։ Ամեն ինչ ուներ նույն տեսքը, ինչ այցելությունների օրերին, երբ ինձ մոտ են գալիս ընկերներս։ Երազները դռան բռնակը փոխանցում էին մեկը մյուսին և հեռանում՝ հասցնելով ինձ պատմել այն, ինչ երազները համարում են պատմելու արժանի․ կրկնություններով լի հիմար պատմություններ, մենախոսություններ, որոնք, ցավոք, չի կարելի չլսելու տալ, քանզի դրանք բավականաչափ պնդերես են՝ վատ դերասանների շարժումներով։ Երբ նախաճաշի ժամանակ ես փորձեցի Բրունոյին վերապատմել այդ պատմությունները, միևնույն է, ինձ չհաջողվեց դրանցից ազատվել, որովհետև ես ամեն ինչ մոռացել էի։ Ինչ արած, Օսկարը երազներ տեսնել չգիտի։
Մինչ նախաճաշից հետո Բրունոն հավաքում էր ափսեները, ես, կարծես պատահմամբ, նրան խնդրեցի․
― Իմ թանկագին Բրունո, իսկ որքա՞ն է իմ հասակը։
Բրունոն կոնֆիտյուրով թեյի պնակը դրեց սուրճի գավաթի վրա և ընկճված պատասխանեց․
― Ախ, պարոն Մացերատ, պարոն Մացերատ, ահա դուք կրկին ձեր կոնֆիտյուրը չկերաք։
Դե, այդ նախատինքը ինձ հայտնի է։ Այն անփոփոխ հնչում է նախաճաշից հետո։ Զուր չէ, որ Բրունոն ամեն օր նախաճաշից հետո բարեխճորեն մի քիչ մորու կոնֆիտյուր է բերում, որպեսզի ես անմիջապես այն ծածկեմ թղթով, թերթով, որը ես ծռել էի տնակի նման։ Ես չեմ կարողանում կոնֆիտյուրի վրա ո՛չ նայել, ո՛չ ուտել այն և այդ իսկ պատճառով ես հաստատուն և վճռականորեն մերժեցի մեղադրանքը։
― Դու գիտես, թե ինչ կարծիքի եմ ես կոնֆիտյուրի մասին, ավելի լավ է, ասա, թե որքան է իմ հասակը։
Բրունոն անհետացած հրեշի աչքեր ունի։ Եվ ամեն անգամ, երբ նրան պետք է մտածել, նա այդ նախապատմական հայացքը հառում է առաստաղին, ինչից հետո, նայելով այնտեղ, սկսում է մարգարեություն անել։ Այս առավոտ ևս ահա պատասխանը հասցեագրված էր առաստաղին․
― Սակայն չէ՞ որ սա մորու կոնֆիտյուր է։
Եվ միայն երկարատև դադարից հետո, քանզի իմ լռության շնորհիվ օդում կախ մնաց նաև Օսկարի հասակի մասին իմ հարցը, Բրունոյի հայացքը առաստաղից կտրվեց, սևեռվեց մահճակալի երկաթյա ճաղավանդակին, և ես լսեցի, որ իմ հասակը կազմում է մեկ մետր և քսանմեկ սանտիմետր։
― Իսկ չե՞ս ուզում դու, արդյոք, իմ հարգելի Բրունո, հանուն կարգ ու կանոնի մեկ անգամ էլ չափել։
Հայացքի ուղղությունը պահպանելով՝ Բրունոն շալվարի ետևի գրպանից հանեց ծալովի մետրը, գրեթե դաժան ուժով ետ գցեց իմ վերմակը, վեր սահած գիշերային վերնաշապիկս քաշեց պատճառական տեղիս վրա, քաշելով բացեց գունավոր դեղնագույն, հարյուր յոթանասունութ բաժանման վրա կոտրված մետրը, կպցրեց ինձ, շարժեց, ստուգեց ձեռքերով, ամեն ինչն անում էր հիմնավոր, սակայն հայացքով կենում էր դինոզավրի ժամանակներում և, ի վերջո, ձևացնելով, թե իբր հաշվարկում է արդյունքը, քանոնը թողեց ինձ վրա։
― Դեռ կրկին մեկ մետր քսանմեկ սանտիմետր։
Նրա ինչի՞ն էր պետք այդպես աղմկել մետրը ծալելիս ու նախաճաշը տանելիս։ Ի՞նչ է, նրան իմ հասա՞կը դուր չի գալիս։
Երբ Բրունոն լքում էր սենյակը՝ մատուցարանի վրա տանելով նախաճաշի մնացուկները, զարմացնելու աստիճան բնական գույնի մորու կոնֆիտյուրով և ձվի դեղնուցի գույնի մի ծալովի մետրով, նա արդեն միջանցքից մեկ անգամ ևս հպվեց իմ դռան դիտանցքին, այդ հայացքի տակ ես դարձա աշխարհի չափ հին, մինչև որ նա ի վերջո ինձ մենակ թողեց իմ մեկ մետր քսանմեկ սանտիմետր հասակի հետ։
Նշանակում է, ահա թե ինչ հասակ ունի մեր Օսկարը։ Գաճաճի, թզուկի, լիլիպուտի համար, թերևս, մի քիչ շատ է։ Ի՞նչ բարձրության վրա էր տեղակայված իմ Ռոզվիտայի, իմ Ռագունայի սարքը։ Ինչպիսի՞ հասակի վրա կանգ առավ իմ խրատատու Բեբրան, որն ուղիղ գծով արքայազն Օյգենից էր ծագել։ Այսօր ես նույնիսկ Քիթթիին, նույնիսկ Ֆելիքսին կարող էի վերից նայել։ Սակայն չէ՞ որ բոլորը, ում ես այստեղ թվարկեցի, ժամանակին ընկերական նախանձով էին վերևից ներքև նայում Օսկարին, որը մինչ իր կյանքի քսանմեկ տարին ընդամենը իննսուչորս սանտիմետր էր պարունակում։ Եվ միայն, երբ Զասպե գերեզմանատանը Մացերատի թաղման ժամանակ քարը հարվածեծ իմ ծոծրակին, ես սկսեցի աճել։ Օսկարը արտասսանեց «քար» բառը։ Եվ այսպես, ես որոշում կայացրի, որոշ չափով լրացնել գերեզմանատան իրադարձությունների մասին պատմությունը։
Այն բանից հետո, երբ ես խաղալով հայտնաբերեցի, որ ինձ համար այլևս «պետք է֊պետք չէ» հարցը գոյություն չունի, որ մնացել է միայն մեկը՝ «պետք է֊ պարտավորեմ֊ցանկանում եմ»֊ը, ես փորիս վրայից հանեցի թմբուկս և փայտիկների հետ մեկտեղ նետեցի Մացերատի մոտ՝ գերեզմանի մեջ, որոշեցի սկսել աճել։ Անմիջապես ականջներիս մեջ ուժեղ աղմուկ զգացի, և հետո միայն իմ ծոծրակին հարվածեց հունական ընկույզի մեծության քարը, որը նետվել էր իմ Կուրտ որդու ձեռքով և չորս տարեկան տղայի ողջ ուժով։ Եվ չնայած այդ հարվածը ինձ համար անակնկալ չէր՝ ես առանց այն էլ կռահում էի, որ իմ որդին ինչ֊որ բան է ծրագրել, այնուամենայնիվ, ես ընկա Մացերատի գերեզմանի մեջ, որտեղ արդեն ընկած էր իմ թմբուկը։ Հայլանդը ծերունական չոր շարժումով, կառչումով ինձ դուրս բերեց գերեզմանից, սակայն իմ թմբուկը փայտիկների հետ այդպես էլ թողեց այնտեղ և, քանի որ քթիս արյունահոսությունը արդեն լրիվ նկատելի էր, ինձ թիկունքի վրա պառկեցրեց քլունքի երկաթին։ Ինչպես արդեն գիտենք, արյունահոսությունը շուտով դադարեց, իսկ ահա աճի գործընթացը հասնում էր հաջողությունների, որոնք, սակայն, այնքան չնչին էին, որ միայն Լեո Խենթուկը նկատեց, ինչի մասին էլ թռչունի թեթևությամբ, բարձր ձայնով ու ձեռքերը թափահարելով, ազդարարեց։
Այսպիսին է իմ լրացումը, որի անհրաժեշտությունը չկա, ընդհանուր առմամբ ասած, քանզի ես սկսեցի աճել նախքան որդուս՝ քարը նետելը և նախքան գերեզման ընկնելը։ Իսկ ահա Մարիայի համար ու պարոն Ֆայնգոլդի համար գոյություն ուներ միայն մեկ բացատրություն աճի, որը նրանք հիվանդություն էին համարում, քարը ծոծրակին խփվելը, գերեզման ընկնելը։ Մարիան հենց գերեզմանատանը ծեծեց փոքրիկ Կուրտին։ Ես խղճացի երեխային, քանզի բացառված չէր, որ նա ինձ օգնելու, իմ աճը արագացնելու նպատակով ինձ քարով հարվածեց։ Միգուցե նա ցանկանում էր ի վերջո ստանալ իսկական, ստանալ մեծահասակ հայր կամ գոնե Մացերատին փոխարինող, քանզի իմ մեջ նա երբեք հորը չէր ճանաչում և չէր մեծարում։ Գրեթե մեկ տարի տևողությամբ իմ աճի ընթացքում եղան չափից շատ բժիշկներ ու բժշկուհիներ, որոնք հաստատում էին նետված քարի ու անհարմար ձևով ընկնելու մեղքը, որոնք ասում ու գրում էին իմ հիվանդության պատմությունը․ Օսկար Մացերատը աննորմալ աճող Օսկարն է, քանի որ քարը․․․ և այլն։
Այս բացատրություններում կարելի է կռահել ցանկացած հրաշքի մեջ բնական պատճառ տեսնելու մարդու հասկանալի ցանկությունը։ Օսկարը պետք է ազնվորեն խոստովանի, որ ինքն էլ է հիմնավոր ձևով ուսումնասիրում ցանկացած կախարդանք, նախքան այն որպես անճշմարտանման հորինվածք դեն նետելը։
Զասպեի գերեզմանոցից վերադառնալով՝ մենք Տրուչինսկի մայրիկի տանը նոր բնակիչներ հայտնաբերեցինք։ Ութ անձից բաղկացած լեհական ընտանիքը զբաղեցրել էր խոհանոցն ու զույգ երկու սենյակները։ Պարզվեց, որ բավականին քաղաքավարի մարդիկ են, նրանք նույնիսկ պատրաստակամություն հայտնեցին մեզ թողնել իրենց մոտ, քանի դեռ մենք հարմար տեղ չենք գտել, սակայն պարոն Ֆայնգոլդը վճռականորեն ըմբոստացավ ընդդեմ նման հանրակացարանի և կրկին ցանկացավ մեզ զիջել ննջասենյակը, մինչ ինքն անձամբ որոշ ժամանակ բավարարվի հյուրասենյակով։ Դա իր հերթին չցանկացավ Մարիան։ Նա գտավ, որ իրեն, իր վաղ այրիացած վիճակում, վայել չէ միայնակ տղամարդու հետ կողք կողքի ապրելը։ Ֆայնգոլդը, որը հաճախ չէր գիտակցում, որ ո՛չ իր կինը՝ Լյուբան և ո՛չ էլ մնացած ընտանիքը կողքին չեն, որն ավելի քան հաճախ թիկունքում զգում էր եռանդուն կնոջ ներկայությունը, հնարավոր գտավ ընդունել Մարիայի փաստարկները։ Եվ այսպես, հանուն պատշաճության և հանուն կնոջ՝ Լյուբայի, այդ տարբերակը չանցավ, բայց ահա նկուղը նա որոշեց ամբողջապես հանձնել մեր տնօրինությանը։ Նա նույնիսկ պահեստի վերազինման ժամանակ մեզ օգնեց, սակայն կտրականապես ընդդիմացավ, որ ես նույնպես ապրեմ նկուղում։ Քանի որ ես հիվանդ էի, շատ լուրջ հիվանդ, ինձ համար հյուրասենյակում իմ խեղճ մայրիկի դաշնամուրի կողքին ժամանակավոր բնակության համար անկողին պատրաստեցին։
Պարզվեց, որ բժիշկ գտնելը ծայրաստիճան դժվար է։ Բժիշկների մեծ մասը հեռացող բանակի հետ ժամանակին լքել էին քաղաքը, քանի որ Արևմտյան Պրուսիայի հիվանդանոցային դրամարկղը դեռ հունվարին տեղափոխել էին դեպի Արևմուտք՝ դրանով իսկ «խնամառու» հասկացությունն դարձնելով բժիշկներից շատերի համար ինչ֊որ անիրական բան։ Երկար որոնումներից հետո պարոն Ֆայնգոլդը Ելենա Լանգեի անվան դպրոցում, որտեղ կողք կողքի պառկած էին վիրավոր վերմախտականներն ու կարմիր բանակայինները, գտավ Էլմինբինգցի մի բժշկուհու, որն այնտեղ անդամահատություն էր անում։ Նա խոստացավ մտնել մեզ մոտ և իսկապես էլ չորս օր անց եկավ, նստեց իմ մահճակալի կողքին, ինձ զննելիս իրար ետևից երեք կամ չորս սիգարետ ծխեց, իսկ չորրորդը բերանում քնեց։
Պարոն Ֆայնգոլդը չհամարձակվեց նրան արթնացնել։ Մարիան վախվխելով հրեց նրան, սակայն բժշկուհին ուշքի եկավ միայն, երբ այրվող սիգարետով այրեց ձախ ձեռքի ցուցամատը։ Արթնանալով՝ վեր կացավ, ոտքով սիգարետի մնացորդը տրորեց և կարճ ու ափսոսանքով ասաց․
― Կներեք, երեք շաբաթ չենք քնել։ Բեզեմարկում եղել եմ լաստանավի վրա Արևելյան Պրուսիայից եկած երեխաների հետ։ Չանցանք։ Միայն զորքերը։ Մոտավորապես չորս հազար։ Բոլորը զոհվեցին։
Հետո նա նույնչափ ժլատորեն թփթփացրեց իմ աճող մանկական այտին, որչափ ժլատորեն տեղեկացրեց զոհված երեխաների մասին, բերանի մեջ նոր սիգարետ խցկեց, քշտեց իր ձախ թևքը, պորտֆելից հանեց սրվակը և ինքն իրեն կայտառացնող ներարկում կատարելով՝ Մարիային ասաց․
― Դժվար է ասել, թե ինչ է կատարվում երեխայի հետ։ Թերևս նրան հիվանդանոց է պետք։ Բայց՝ ոչ այստեղ։ Աշխատեք այստեղից մեկնել։ Ուղղությունը՝ արևմուտք։ Ծնկները, դաստակները, ուսերը ուռել են։ Հավանաբար, գլխի հետ էլ նույնը կլինի։ Սառը կոմպրեսներ դրեք։ Ձեզ նաև մի քանի հաբ կթողնեմ, այն դեպքի համար, եթե ցավեր լինեն, և նա չկարողանա քնել։ Ինձ դուր եկավ այդ քչախոս բժշկուհին, որը չէր հասկանում, թե ինչ է կատարվում ինձ հետ և ազնվորեն խոստովանեց դա։ Հետագա շաբաթներին Մարիան ու պարոն Ֆայնգոլդը ինձ բազմաթիվ սառը կոմպրեսներ դրեցին, ինչը շատ հաճելի էր, սակայն, չնայած կոմպրեսներին, ծնկներս, դաստակներս, ուսերս ու գլուխս շարունակում էին ցավել և ուռչել։ Մարիան և պարոն Ֆայնգոլդը առանձնակի սարսափով էին հետևում լայնությամբ ուռչող գլխիս։ Նա ինձ տվեց թողած հաբերը, սակայն հաբերը շուտով վերջացան։ Նա սկսեց քանոնի ու մատիտի օգնությամբ դուրս բերել իմ ջերմաստիճանի կորագիծը, սակայն հետո չափից շատ տարվեց փորձարարությամբ, համարձակ կառուցվածքների մեջ գրանցելով իմ ջերմաստիճանը, որը չափում էր օրը հինգ անգամ ջերմաչափով, որը ձեռք էր բերել սև շուկայից արհեստական մեղրի հետ փոխելով, որը հետո պարոն Ֆայնգոլդի աղյուսակներում ունենում էր վախեցնող, պատռված, պոկված֊հանված սարերի շղթայի տեսք։ Ես պատկերացնում եմ ինձ Ալպերը, Անդերի ձյունե լեռնաշղթան, իսկ իմ ջերմաստիճանի մեջ ոչ մի այդ աստիճան անսովոր բան չկար․ առավոտները՝ առավել հաճախ երեսունութ, իսկ երեկոյան մոտ հաջողվում էր հասնել երեսունիննի, իսկ իմ աճի ողջ ընթացքում ավելի բարձր, քան երեսունինը ու չորսը, ջերմությունս երբեք չէր բարձրանում։ Ջերմի մեջ ես շատ այլևայլ բաներ էի լսում ու տեսնում․ մեկ նստած էի կարուսելի վրա, ցանկանում էի իջնել, սակայն ինձ թույլ չէին տալիս։ Բազմաթիվ երեխաների հետ ես նստում էի հրշեջ մեքենաների մեջ և նստատեղերի համար անցքով կարապների, կատուների վրա, շների, խոզերի ու եղջերուների վրա նստած ման էի գալիս, ուզում էի իջնել, սակայն ինձ թույլ չէին տալիս, քանի որ Երկնային Հայրը կանգնած էր տիրոջ կողքին և վճարում էր ևս մեկ պտույտի համար և հետո՝ էլի մեկ։ Իսկ մենք աղոթում էինք․ «Ախ, Հայր մեր, մենք գիտենք, որ դու մանրադրամ շատ ունես, որ քեզ դուր է գալիս, երբ մենք պտտվում ենք կարուսելի վրա, որ քեզ հաճելի է մեզ այս աշխարհի կորությունը ցույց տալը։ Միայն թե խնդրում ենք, պահիր քո դրամապանակը, ասա «Կանգ առ», բավական է, հերիք է, վերջ, պրծավ, դուրս եկեք, փակվում ենք, կանգ առ, մեր՝ փոքրիկ երեխաներիս, գլուխը պտտվում է, մեզ բոլորիս, թվով չոր հազար, բերեցին Վիսլայի Քեզեմարկ, սակայն մենք այդպես էլ չկարողացանք գետն անցնել, որովհետև քո կարուսելը, քա կարուսելը․․․»։
Սակայն բարեսիրտ Աստվածը, սակայն Հայրը մեր, սակայն կարուսելի տերը միայն ժպտում էր, ինչպես ասված է գրքում, և իր դրամապանակի միջից որսաց հերթական մետաղադրամը, որպեսզի հրշեջ մեքենաների ու անցքով կարապների, կատուների, շների, խոզերի ու եղջերուների վրայի Օսկարի ընկերակցությամբ բոլոր չորս հազար փոքրիկ երեխաներին շրջանով մեկ քշի ու քշի։ Եվ ամեն անգամ, երբ իմ եղջերուն, ինձ մինչ օրս էլ թվում է, որ ես նստած էի եղջերուի վրա, պտտում էր մեզ Երկնային Հոր և կարուսելի տիրոջ կողքով, և նա բացում էր իմ աչջև իր դեմքը․ դա Ռասպուտինն էր, որն իր կախարդի ատամները հաջորդ պտույտի համար խրում էր մետաղադրամի մեջ, ապա դա բանաստեղծների արքա Գյոթեն էր, որն իր նրբաճաշակ նախշակարով դրամապանակից հանում էր մետաղադրամները, որոնց դիմային մասը անխուսափելիորեն պատկերում էին նրա դրոշմված կիսադեմը, և կրկին՝ հմայող Ռասպուտինը, և կրկին՝ զուսպ Գյոթեն։ Մի քիչ խելագարություն՝ Ռասպուտինի հետ, հետո, առողջ բանականության նկատառումներից ելնելով, Գյոթեն։ Ծայրահեղականները խմբավորվում են Ռասպուտինի շուրջ, կարգ ու կանոնի ուժերը՝ Գոյթեի շուրջ։ Ամբոխը, խռովությունը՝ Ռասպուտինի շուրջ, օրացուցային իմաստնությունները՝ Գյոթեի շուրջ․․․ և վերջապես կռացավ և ոչ այն պատճառով, որ ջերմությունս իջավ, այլ քանի որ ամեն անգամ ինչ֊որ մեկը մեղմացնելով կռանում էր այդ ջերմության վրա, կռացավ պարոն Ֆայնգոլդը և կարուսելը կանգնեցրեց։
Պարոն Ֆայնգոլդը կանգնեցրեց հրշեջ մեքենան, կարապին և եղջերուին, նա արժեզրկեց Ռասպուտինի մետաղադրամները, Գյոթեին ուղարկեց ներքև, մայրիկի մոտ,<ref>Այստեղ խոսքը Գյոթեի «Ֆաուստ» ողբերգության այն դրվագի մասին է, որտեղ Հեղինեի որոնումները Ֆաուստին տանում են առասպելական մայրերի թագավորություն։</ref> նա չորս հազար երեխաներին, որոնց գլուխները պտտվում էին, հնարավորություն տվեց թռչել և Վիսլայի վրայով անցնել Քեզեմարկ՝ Երկնային թագավորություն, նա Օսկարին բարրձրացրեց ջերմի անկողնուց, նա Օսկարին նստեցրեց լիզոլի ամպի վրա, այլ խոսքերով, նա ինձ ախտահանեց։
Սկզբնական շրջանում դա կապված էր ոջիլների հետ, իսկ հետո դարձավ սովորություն։ Նա սկզբում փոքրիկ Կուրտի մոտ ոջիլներ հայտնաբերեց, հետո ինձ մոտ, հետո Մարիայի մոտ, հետո իր մոտ։ Հավանաբար ոջիլներին մեզ մոտ բերեց այն կալմիկը, որը Մարիայից խլեց Մացերատին։ Ախ, ինչպես էր գոռում պարոն Ֆայնգոլդը, երբ ոջիլներ էր հայտնաբերում։ Օգնության էր կանչում իր կնոջն ու երեխաներին, իր ողջ ընտանիքին կասկածում էր ոջլոտության մեջ, արհեստական մեղրը և վարսակի փաթիլները փոխանակեց տարբեր ախտահանիչ միջոցների բազմաթիվ տոպրակների հետ և սկսեց ամեն օր ախտահանել իրեն, իր ընտանիքը, փոքրիկ Կուրտին, Մարիային ու ինձ, ինչպես նաև անկողինը, որում պառկած էի ես։ Նա շփում էր մեզ, նա ցողում էր մեզ, նա շաղ էր տալիս մեզ վրա։ Իսկ մինչ նա ցողում, շաղ էր տալիս ու շփում էր, իմ ջերմությունը ծաղկում էր շքեղ գույներով, հոսում էր նրա խոսքը, և ես իմացա կարբոլաթթվով, քլորով և լիզոլով բարձված բեռնատար գնացքների մասին, որոնք բարձած էին կարբոլաթթվով, քլորով և լիզոլով, որոնք նա ցողել, լցրել և շաղ էր տվել, դեռ այն ժամանակ, երբ եղել էր Տրեբլինկա համակենտրոնացման ճամբարի ախտահանողը։ Եվ ամեն օր ժամը երկուսին, որպես ախտահանող, Մարիուս Ֆայնգոլդը լիզոլով էր ցողում ճամբարի ճանապարհները, բարաքները, լոգասենյակները, դիակիզարանների վառարանները, կապոցով հագուստները, որոնք սպասում էին, որոնք դեռ լոգանք չէին ընդունել, դարսվածները, որոնք արդեն եղել էին լոգարանում, ամենը, ինչ դուրս էր գալիս վառարաններից, ամենը, որը պետք է ընկներ վառարան։ Եվ նա ինձ թվարկում էր բոլոր անունները, քանզի նա բոլոր անունները գիտեր, նա պատմեց Բիլաուերի մասին, որ մի անգամ օգոստոսյան մի շոգ օր խորհուրդ տվեց ճամբարի փողոցները ջրել ոչ թե լիզոլով, այլ կերոսինով։ Պարոն Ֆայնգոլդը այդպես էլ արեց, իսկ Բիաուերի մոտ լուցկի կար։ Եվ ծերունի Զև Կուրլանդը, որը ՍՕԲ֊ից էր, բոլորից երդում վերցրեց։ Իսկ ինժեներ Գալևսկին կոտրեց զինապահեստը։ Իսկ Բիլաուերը կրակոցով սպանեց պարոն Հաուպտշտաց ֆյուրեր Կուրներին։ Իսկ Շտոլբախտը Տրավնիկից բերված մարդկանց վրա, իսկ էլի ուրիշները գցեցին ցանկապատը և ընկան նրա հետ միասին։ Սակայն ունտերշարֆյուրեր Շյոպեն, որը անչափ շատ էր սիրում կատակել, երբ մարդկանց լոգարաններ էր տանում, հենց այդ Շյոպեն կանգնել էր ճամբարի դարպասների մեջ ու կրակում էր։ Միայն թե դա նրան չօգնեց, մնացածները՝ Ադեկ Կավեն, Մոտել Լևիրը և էլի Հենոխ Լեռները և նաև Հերց Ռոտբլատը, և Լետեկ Զայգելը, և Թոբիաս Բարանը իր Դեբորայի հետ հարձակվեցին նրա վրա։ Իսկ Լյուլեկ Բեգելմանը գոռում էր․ «Թող Ֆայնգոլդը գա մեզ հետ, քանի դեռ վրա չեն տվել ինքնաթիռները»։ Սակայն պարոն Ֆայնգոլդը չէր ցանկանում հեռանալ։ Նա իր կնոջը՝ Լյուբային էր սպասում։ Սակայն Լյուբան արդեն այն ժամանակ չէր գալիս, եթե նա կանչում էր նրան։ Այդ ժամանակ նրանք աջ և ձախ կողմերից նրան բռնեցին, ձախից Յակոբ Գելերնթգերը, աջից՝ Մորդեխեյ Շվարցբարդը, իսկ նրանց առջևով վազում էր փոքրիկ բժիշկ Աթլասը, որն արդեն Տրեբլինկայի ճամբարում և հետո նաև Վիլնոյի մերձակա անտառներում դարձավ եռանդագին լիզոլագործ և միշտ հայտարարում էր․ լիզոլը առավել կարևոր է, քան կյանքը։ Պարոն Ֆայնգոլդը կարող է միայն հաստատել նրա խոսքերը, քանզի նա լիզոլով ցողել է հանգուցյալներին, ոչ թե մեկ հանգուցյալի, այլ հանգուցյալներին, հանուն ինչի՞ թվեր բերել, չէ որ ես ասում եմ, եղել են հանգուցյալներ, որոնց նա ցողել էր լիզոլով։ Իսկ թե որքան անուններ կարող էր նա թվարկել, ձանձրալի է լսել, սակայն ինձ, ով լող էր տալիս լիզոլի մեջ, հարյուր հազարավոր մարդկանց կյանքի ու մահվան հարցը եղել է նվազ կարևոր, քան այն հարցը, թե կարելի՞ է, արդյոք, պարոն Ֆայնգոլդի ախտահանիչ միջոցներով բավականաչափ և ճիշտ ժամանակին ախտահանել կյանքը, իսկ եթե ոչ կյանքը, ապա վատթարագույն դեպքում, մահը։
Հետո ջերմը իջավ, և եկավ ապրիլը, հետո ջերմությունս կրկին բարձրացավ, կրկին պտտվեց կարուսելը, իսկ պարոն Ֆայնգոլդը լիզոլով ցողում էր մեռածներին ու ողջերին։ Հետո ջերմությունս կրկին նվազեց, և մոտեցավ ապրիլի վերջը։ Մայիսի սկզբին իմ պարանոցը դարձավ ավելի կարճ, կրծքավանդակս լայնությամբ ընդարձակվեց, թևածեց դեպի վեր, այնպես, որ ես այժմ կարող էի գլուխս չիջեցնելով՝ դնչով քսվել Օսկարի անրակին։ Կրկին ջերմությունս մի քիչ վերադարձավ, և նրա հետ մի քիչ լիզոլ։ Ես կարող էի լսել նաև լիզոլի մեջ լող տվող Մարիայի խոսքերը․ «Հանկարծ նա այլանդակ չդառնա։ Հանկարծ նրա մոտ կուզ չաճի։ Հանկարծ նրա մոտ գլխի ուռուցվորություն չառաջանա»։
Սակայն պարոն Ֆայնգոլդը սփոփեց Մարիային՝ նրան պատմելով այն մարդկանց մասին, որոնց նա գիտեցել էր, և որոնք, չնայած ուռուցվորությանը և կուզին, կարողացել են կյանքում ինչ֊որ բանի հասնել։ Նա նրան պատմեց ոմն Ռոման Ֆրիդրիխի մասին, որն իր կուզի հետ մեկտեղ արտագաղթել էր Արգենտինա, սկսել էր այնտեղ զբաղվել կարի մեքենաների վաճառքով, այդ առևտրի արդյունքում շատ մեծացավ, և նա դրանով մեծ ճանաչում ձեռք բերեց։ Ճիշտ է, բարգավաճող Ֆրիդրիխի մասին պատմությունը Մարիային ամենևին չսփոփեց, սակայն պատմողին՝ պարոն Ֆայնգոլդին, այնպիսի խանդավառության հասցրեց, որ նա որոշեց փոխել մեր կրպակի դեմքը։ Մայիսի կեսին՝ պատերազմի ավարտից քիչ անց, գաղութային ապրանքների կրպակում նոր տեսականի հայտնվեց, հայտնվեցին առաջին կարի մեքենաները և դրանց պահեստամասերը, սակայն մի որոշ ժամանակ մնացին նաև մթերային ապրանքները և օգնեցին իրականացնել անցումը։ Դրախտային ժամանակներ։ Գրեթե ոչ ոք կանխիկ դրամով չէր վճարում։ Փոխում էին ամեն ինչը ամեն ինչի հետ, արհեստական մեղրը, վարսակի փաթիլները, դոկտոր Էտկերի սոդայի փոշու վերջին տուփերը, շաքարը, ալյուրը, և մարգարինը վեր էին ածվում հեծանիվների, հեծանիվները և դրանց պահեստամասերը վեր էին ածվում էլեկտրաշարժիչների, էլեկտրաշարժիչները՝ գործիքների, գործիքները՝ մորթեղենի, իսկ մորթեղենը, պարոն Ֆայնգոլդի կախարդանքով, վեր էր ածվում կարի մեքենաների։ Այս փոխանակումային գործարքի ժամանակ, փոքրիկ Կուրտը մեծ օգուտ էր բերում, բերում էր գնորդների, ծառայում որպես միջնորդ, ավելի արագ, քան Մարիան, յուրացրեց նոր մասնագիտությունը։ Ամեն ինչը գրեթե այնպիսի տեսք ուներ, ինչպես Մացերատի ժամանակ։ Մարիան կանգնում էր վաճառասեղանի ետևում և սպասարկում էր հին հաճախորդների այն մասին, որը դեռ չէր լքել երկիրը, միաժամանակ կոտրված լեհերենով փորձելով իմանալ, թե ինչ են կամենում նոր գնորդները։ Լեզուներ սովորելու գործում փոքրիկ Կուրտը շատ ընդունակ էր։ Փոքրիկ Կուրտը լինում էր ամեն տեղ։ Պարոն Ֆայնգոլդը կարող էր հույսը դնել փոքրիկ Կուրտի վրա։ Դեռ հինգ տարեկանը չլրացած փոքրիկ Կուրտը դարձել էր մասնագետ և կարողանում էր Բանխոսֆշտրասեի սև շուկայում ներկայացված հարյուրավոր վատ և միջակ նմուշօրինակների միջից անմիջապես տեսնել հրաշալի զինգերյան ու պֆաֆֆյան մեքենաները, իսկ պարոն Ֆայնգոլդը իր կողմից կարողանում էր գնահատել փոքրիկ Կուրտի գիտելիքները։ Երբ մայիսի վերջին իմ տատիկ Աննա Կոլյայչեկը ոտքով Բիսաուից Բրենտաուով Լանգֆուր մեզ այցի եկավ և, ծանր շնչելով, նստեց թախտի վրա, պարոն Ֆայնգոլդը նրա մոտ շատ գովաբանեց փոքրիկ Կուրտին և Մարիայի համար էլ գտավ բարի խոսքեր։ Իսկ երբ նա բոլոր մանրամասներով պատմեց իմ հիվանդության պատմությունը, ընդ որում՝ ամեն կերպ մատնացույց անելով իր ախտահանիչ միջոցների օգտակարությանը, Օսկարին ևս նրա գովաբանություններից մաս հասավ, որովհետև, իրեն հանգիստ ու խելամիտ էր պահել և ողջ հիվանդութայն ընթացքում ոչ մի անգամ լաց չեղավ։
Պարզապես տատիկիս կերոսին էր հարկավոր, որովհետև Բիսաուում այլևս լույս չկար։ Ֆայնգոլդը նրա հետ կիսվեց իր կերոսինի փորձով, որը ձեռք էր բերել իր Տրամբլիկա ճամբարում, ինչպես նաև տեղեկացրեց ճամբարի ախտահանիչ պաշտոնում իր բազմակողմանի գործունեության մասին, այնուհետև նա Մարիային կարգադրեց երկու լիտրանոց շշեր լցնել կերոսինով և, դրան գումարած, տվեց մեկ տոպրակ արհեստական մեղր ու ախտահանիչ միջոցների մի ողջ հավաքածու և, գլուխը շարժելով, չնայած բացակայող տեսքով, լսեց տատիկիս պատմությունն այն մասին, թե երբ և ինչ է այրվել Բիսաուում և Բիսաու֊Աբբաուում մարտական գործողությունների ժամանակ։ Նա տեղեկացրեց նաև Ֆիրեկի, որն այժմ հին ձևով Ֆիրոգա են անվանում, ավերածությունների մասին։ Իսկ Բիսաուն այժմ այնպիսին է, ինչպես պատերազմից առաջ Բիզևոն է եղել։ Իսկ Էլերսին, որը Ռիմաուում, գյուղական համայնքի ղեկավար էր և շատ աշխատասեր մարդ, ինչպես նաև ամուսնացած էր իր եղբորոդու կնոջ հետ, կարճ ասած՝ Յանի Հեդվիգի հետ, այն նույն Յանի, որը մնաց փոստատանը՝ այսպես ահա այդ Էլերսին գյուղի բանվորները կախեցին հենց իր գրասեղանի դիմաց։ Նրանք քիչ մնաց Հեդվիգին էլ կախեն, քանի որ նա՝ լեհ հերոսի կինը, ամուսնացել էր գյուղական համայնքի ղեկավարի հետ և նույն այն պատճառով, որ Ստեֆանին լեյտենանտի կոչում էին շնորհել, իսկ Մարգան ընդհանրապես ՍՆԴ֊ի անդամ էր։
― Դե, ― ասաց տատիկս, ― Ստեֆանի հետ նրանք ոչինչ անել չեն կարող, քանի որ Ստեֆանը զոհվել էր այնտեղ՝ վերևում՝ Սառուցյալ օվկիանոսում։ Իսկ ահա Մարգային նրանք ցանկանում էին ճանկել և համակենտրոնացման ճամբար ուղարկել։ Միայն այդ ժամանակ Վինցենտը ի վերջո բացեց բերանը և խոսեց, այն էլ այնպես, ինչպես կյանքում չէր խոսել։ Այժմ Հեդվիգը Մարգայի հետ ապրում է մեզ մոտ և օգնում են դաշտում։ Միայն թե անձամբ Վինցենտը իր խոսելուց այն աստիճան է վնասվել, որ հազիվ թե երկար ձգի։ Դե իսկ ինչ վերաբերում է անձամբ տատիկիս, ապա նրա մոտ և՛ սիրտն է, և՛ ընդհանրապես ամեն տեղը, և գլուխը, քանի որ մի հիմար նրան հարվածել է, մտածում էր՝ բա ինչպես չհարվածեմ։
Այդպես բողոքում էր Աննա Կոլյայչեկը և ձեռքով բռնում էր իր գլուխը, և շոյում էր իր անընդհատ աճող գլուխը, և վերջում կիսեց իր տպավորությունները։
― Կաշուբների մոտ միշտ այդպես է, Օսկար, նրանց գլխին միշտ էլ կխփեն։ Սակայն այժմ դուք տեղափոխվեք այնտեղ, որտեղ ավելի լավ կլինի, իսկ ծեր տատիկը կմնա։ Քանի որ կաշուբների հետ ոչ մի տեղ էլ չի կարելի տեղափոխվել, նրանք պետք է մնան այնտեղ, որտեղ որ կան, և դեմ տան գլուխները, որպեսզի ուրիշները կարողանան դրանց խփել, քանի որ մեր եղբայրը և՛ իսկական լեհ չէ, և՛ իսկական գերմանացի էլ չէ՝ իսկ եթե որևե մեկը ընդհանրապես կաշուբներից է, դա և՛ գերմանացիներին է քիչ, և՛ լեհերին է քիչ։ Դու նրանց ամեն ինչ ճշգրիտ մատուցիր։
Տատիկս բարձր ծիծաղեց, կերոսինը, արհեստական մեղրը և ախտահանիչ միջոցները թաքցրեց իր չորս շրջազգեստների տակ, որոնք, չնայած բոլոր ռազմական, քաղաքական և համաշխարհային պատմական արտակարգ իրադարձություններին, չէին կորցրել իրենց կարտոֆիլային գունավորումը։
Երբ տատիկս արդեն պատրաստվում էր գնալ, և պարոն Ֆայնգոլդը նրան խնդրեց մեկ րոպե սպասել, քանի որ ինքը ուզում է նրան ծանոթացնել իր կնոջ՝ Լյուբայի և ընտանիքի մյուս անդամների հետ, իսկ կինը՝ Լյուբան, այդպես էլ չեկավ, Աննա Կոլյայչեկը նրան ասաց․
― Դե լավ, Աստված նրա հետ։ Ես ինքս էլ եմ անընդհատ գոռում։ Գոռում եմ՝ Ագնես, աղջիկս, արի այստեղ և քո ծեր մորը օգնիր սպիտակեղենը քամել։ Իսկ նա չի գալիս, նույն ձևով, ինչպես ձեր Լյուբան չի գալիս։ Իսկ Վինցենտը, դե նա, որ իմ եղբայրն է, չնայած հիվանդ է, կես գիշերին վեր է կենում, երբ մութ է, գնում է դռան մոտ և արթնացնում է հարևաններին, որովհետև բարձր ձայնով կանչում է իր որդուն, Յանին է կանչում, իսկ Յանը ինչպես եղել է փոստատանը, այնպես էլ մնաց այնտեղ։
Նա արդեն կանգնած էր դռների մեջ և գլխաշորով փաթաթված էր, երբ ես անկողնուց գոռացի․ «Տատ, տատ», այսինքն՝ «տատիկ, տատիկ»։ Եվ նա շրջվեց, արդեն մի քիչ բարձրացրել էր իր շրջազգեստները, կարծես այնտեղ էլ ուզում էր ինձ տեղավորել և տանել իր հետ, սակայն, հավանաբար հիշեց կերոսինով շշերի, արհեստական մեղրի և ախտահանիչ միջոցների մասին, որոնք բոլորը միասին արդեն զբաղեցրել էին իմ տեղը, և հեռացավ, հեռացավ առանց ինձ, հեռացավ առանց Օսկարի, ուղղակի հեռացավ։
Առաջին վերաբնակեցվողներով փոխադրամիջոցները դեպի արևմուտք շարժվեցին հունիսի սկզբին։ Մարիան ոչինչ չէր ասում, սակայն ես կարող էի նկատել, որ նա ևս հրաժեշտ է տալիս կահույքին, կրպակին, ողջ եկամտային տանը, Գինդենբուրգալեի երկու կողմերում գտնվող գերեզմանոցներին և Զասպեի գերեզմանատան բլուրին։
Նախքան փոքրիկ Կուրտի հետ նկուղ իջնելը՝ նա երբեմն երեկոները նստում էր իմ մահճակալի կողքին, իմ խեղճ մայրիկի դաշնամուրի մոտ, ձախ ձեռքով բռնում էր իր շրթնահարմոնը, իսկ աջի մեկ մատով փորձում էր նվագել իր երգի նվագակցումը։
Պարոն Ֆայնգոլդը տառապում էր նրա երաժշտությունից, Մարիային խնդրում էր դադարեցնել, սակայն, հենց նա իջեցնում էր շրթնհարմոնը բռնած ձեռքը և պատրաստվում էր փակել դաշնամուրի կափարիչը, խնդրում էր մի քիչ էլ նվագել։
Հետո նա նրան առաջարկություն արեց։ Օսկարը կռահում էր, որ ամեն ինչ գնում էր դրան։ Պարոն Ֆայնգոլդը ավելի հազվադեպ էր կանչում իր կնոջը և ճանճերով ու տզզոցով լի ամռան մի երեկո, համոզվելով, որ Լյուբան չկա ու չկա, առաջարկություն արեց Մարիային։ Նա պատրաստ էր վերցնել և՛ նրան, և՛ երկու երեխաներին՝ հիվանդ Օսկարին ներառյալ։ Նա Մարիային առաջարկում էր բնակարանը և կրպակից փայաբաժին։
Իսկ Մարիան այն ժամանակ քսաներկու տարեկան էր։ Նրա սկզբնական, կարծես պատահաբար առաջացած գեղեցկությունը, այդ ընթացքում ամրացել էր, եթե չասենք կարծրացել։ Պատերազմի վերջին և ետպատերամյա առաջին ամիսներին նա մնացել էր առանց մշտագանգուրի, որի համար նախկինում Մացերատն էր վճարում և չնայած, որ նա այլևս հյուսքեր չէր կրում, ինչպիսիք ուներ իմ ժամանակ, նրա երկար մազերը, ընկնելով ուսերի վրա, հնարավորություն էին տալիս նրա մեջ տեսնել փոքր֊ինչ չափից դուրս, հնարավոր է նույնիսկ դաժանացած աղջկան, և հենց այդ աղջիկը պատասխանեց՝ «ոչ», և՛ պարոն Ֆայնգոլդը, և՛ Օսկարը, լսեցին նրա բառերը․ «Դրանից ոչինչ չի ստացվի։ Այստեղ ամեն ինչ ավարտվեց։ Իսկ մենք կմեկնենք Ռեյլանդ, իմ քույր Հուստայի մոտ։ Նա այնտեղ ռեստորանների գծով ավագ մատուցողի հետ է, նրա անունը Քյոստեր է, և առայժմ մենք երեքս կապրենք նրա մոտ»։
Հենց հաջորդ օրը նա դիմում ներկայացրեց, իսկ երեք օր անց մենք ստացանք մեր փաստաթղթերը։ Պարոն Ֆայնգոլդը այլևս ոչինչ չէր ասում, նա փակեց առևտուրը, մինչ Մարիան դասավորում էր իրերը, մթության մեջ նստել էր կշեռքի մոտ, վաճառասեղանի վրա և նույնիսկ գդալով արհեստական մեղր չէր հանում։ Միայն երբ Մարիան ցանկացավ հրաժեշտ տալ նրան, նա ցած սահեց վաճառասեղանից, վերցրեց կցասայլակով հեծանիվը և առաջարկեց մինչև երկաթուղային կայարանը մեզ ուղեկցել։
Օսկարը և ուղեբեռը, իսկ մեզ թույլ էին տալիս մեզ հետ վերցնել ամեն մարդու հաշվով հիսունական ֆունտ, բարձեցինք ռետինե սռնիով երկանիվ կցասայլակի մեջ։ Պարոն Ֆայնգոլդը հրում էր հեծանիվը, Մարիան բռնել էր փոքրիկ Կուրտի ձեռքից, և երբ Էլզենշտրասեի անկյունում մենք ձախ էինք թեքվում, ևս մեկ անգամ նայեցինք ետ։ Իսկ ես ահա այլևս չէի կարող նայել ետ՝ Լաբեսվեգի ուղղությամբ, որովհետև գլուխս ամեն անգամ շրջելն ինձ ցավ էր պատճառում։ Միայն շարժունակությունը չկորցրած իմ աչքերով ես ողջույն հղեցի Մարիենշտրասեին, Քլյայնհամերպարկին և դեռ էլի գարշելի կաթիլներ կաթեցնող դեպի Բանհոֆշտրասե տանող ստորգետնյա անցումին, իմ պահպանված Քրիստոսի սիրտը եկեղեցուն և Լանգֆուր արվարձանի կայարանին, որն այժմ անվանվում է Վժեշչ՝ գրեթե անարտասանելի անվանում։
Մենք ստիպված էինք սպասել։ Երբ մոտեցավ գնացքը, պարզվեց, որ բեռնատար է։ Մարդիկ շատ էին, երեխաները՝ չափից դուրս շատ։ Ուղեբեռը ստուգեցին ու կշռեցին։ Ամեն մի բեռնատար վագոնի մեջ զինվորները մի գրկաչափ ծղոտ գցեցին։ Երաժշտություն չէր հնչում, սակայն անձրև ևս չկար։ Ամպամած եղանակ էր, օրը երբեմն֊երբեմն պարզվում էր, և փչում էր արևելյան քամին։
Մենք ընկանք վերջինից չորրորդ վագոնը։ Պարոն Ֆայնգոլդը իր նոսր, շեկավուն թռչող մազերով կանգնած էր ներքևում, գծերի վրա․ երբ շոգեքարշը հզոր պոկումով հասկանալ տվեց իր գալու մասին, նա ավելի մոտ եկավ, Մարիային մեկնեց մարգարինով տոպրակը և արհեստական մեղրով երկու տոպրակ։ Իսկ երբ լեհերեն լեզվով հրամանները, գոռոցն ու լացը ազդարարեցին մեկնումը, նա ճանապարհի մթերապաշարին միացրեց նաև ախտահանիչ միջոցներով տոպրակը՝ լիզոլը առավել կարևոր է, քան կյանքը, և մենք շարժվեցինք, ետևում թողեցինք պարոն Ֆայնգոլդին, իսկ նա բոլոր կանոններով՝ մի խոսքով, ինչպես որ ընդունված է գնացքների մեկնման ժամանակ, իր թռչող, շիկավուն մազերի հետ դառնում էր ավելի ու ավելի փոքր, հետո դիտվում էր որպես թափահարող ձեռք, հետո ընդհանրապես տեսադաշտից անհետացավ։