Վերջին մի քանի բահը ես լցրեցի որպես երկու սյուների միջև միացում։ Այդ ժամանակ Քորնեֆը ցած սահեց սալաքարից և Օսկարին խնդրեց ցույց տալ իրեն զույգ մկնոռախտների պարունակության գույներով ներկված աշնանային ձևով խայտաբղետ հաճարենու տերևները։ Մենք դրեցինք մեր գլխարկները, ձեռքներս դրեցինք սալաքարի վրա և տեղադրեցինք Պարոն Հերման Վեբկնեխտի ու Էլզա Վեբկնեխտի (ծնունդով Ֆրայտագ) հուշարձանը, իսկ թաղման թափորը այդ ընթացքում դանդաղ լքում էր համար իններորդ հատվածը։
===«Ֆորտունա Նորդ»===
Այդ ժամանակ գերեզմանի վրա հուշարձան դնել կարող էին իրենց թույլ տալ միայն այն մարդիկ, որոնք երկրի մակերեսի վրա ինչ֊որ արժեքավոր բան էին թողել։ Ընդ որում, պարտադիր չէ, որ դա լիներ ադամանդ, արմունկի երկարության մարգարտյա փետրամանյակ։ Հինգ հարյուր կիլոգրամ կարտոֆիլի դիմաց կարելի էր պատշաճ չափերի մեկ կտորից կազմված գրենցհայմերյան խեցաքար ձեռք բերել։ Երեք մասից բաղկացած երկու կոստյումի կտոր էր մեզ ապահովում եռակի պատվանդանի վրա բելգիական գրանիտից կրկնակի գերեզմանի հուշարձանը։ Դերձակի այրին, որը կտոր ուներ, դոլոմիտից եզրազարդի համար մեզ առաջարկեց նաև կտորը բերել աշխատավայր, քանի որ նա մինչ օրս ենթավարպետ էր պահում։ Ահա այդպես ստացվեց, որ աշխատանքից հետո Քորնեֆը ու ես տասը համարով մեկնեցինք Շտոկումի կողմը, ներկայացանք այրի Լենետին և թույլ տվեցինք, որ նա մեր չափսերը վերցնի։ Օսկարը, ինչն ինքնըստինքյան բավականին ծիծաղելի է, մինչ այդ ժամանակ հագնում էր Մարիայի կողմից վերակարված հակատանկային դասակի մարտիկի համազգեստ, սակայն բաճկոնը, չնայած որ Մարիան վերակարել էր կոճակները, միևնույն է, իմ ոչ ստանդարտ չափերի պատճառով կրծքի մասում չէր կոճկվում։
Ենթավարպետը, որին այրին Անտոն Լենետ էր անվանում, չափսովս ինձ համար բարակ, գծավոր, մուգ կապույտ բրդից կոստյում կարեց, միակողմ կոճակներով, մոխրագորշ աստառով, ուսերը լավ էին։ Սակայն, որպեսզի կեղծ պատկերացումներ չստեղծեմ՝ թերի էին ձևավորված, կուզս ամենևին քողարկված չէր, այլ հակառակը, զուսպ ընդգծված էր, շալվարս ծալքերով էր՝ չնայած շատ լայն էր․ հագուստի մեջ ինձ համար միշտ որպես օրինակ էր մնում իմ պճնագեղ խրատատու Բեբրան։ Այդ իսկ պատճառով՝ գոտու համար ոչ մի հանգույց, իսկ դրա փոխարեն շալվարակալների համար կոճակներ, ժիլետը ետևից փայլուն, առջևից փայլատ, աստառը՝ թեյի վարդ։ Այդ ամենի վրա անհրաժեշտ եղավ հինգ չափսափորձում։ Երբ դեռ ենթավարպետը նստած էր Քորնեֆի համար երկկողմ կոճակներով ու ինձ համար միակողմ կոճակներով կոստյումների վրա, մի կոշկակարի հարկավոր եղավ քարե մեծաղյուս քառասուներեք թվի ռումբերի տակ զոհված իր կնոջ համար։ Սկզբում նա պատրաստվում էր խաբեբայաբար մեզ արդյունաբերական ապրանքների կտրոններ տալ, սակայն մենք ապրանք ուզեցինք։ Սիլեզյան մարմարից արհեստական քարե եզրազարդով պատրաստի աշխատանքը գերեզմանատուն փոխադրելու համար Քորնեֆը ստացավ մի զույգ մուգ շագանակագույն կոշիկ և մի զույգ կաշվե ներբաններով տնային կոշիկ, իսկ ինձ համար ճարվեց մի զույգ սև, թեկուզ և հնաոճ, սակայն դրա փոխարեն զարմանալիորեն փափուկ, քուղակապերով սապոգներ։ Չափսը երեսունհինգ, դրանք իմ թույլ ոտքերին նրբաճաշակ կայունություն հաղորդեցին։
Իսկ ահա վերնաշապիկներիս հարցը հոգաց Մարիան, որի համար ես կշեռքի նժարի վրա արհեստական մեղրի դիմաց մի կապուկ ռայխսմարկ դրեցի։
― Ասա, դու չէի՞ր կարող ինձ համար երկու սպիտակ վերնաշապիկ գնել, մեկը՝ բարակ գծերով, մեկ հատ բաց մոխրագույն և մեկ շագանակի գույնի փողկապ։ Ինչ֊որ կմնա, թող լինի փոքրիկ Կուրտի կամ քեզ համար, սիրելի Մարիա, թե չէ քո մասին դու երբեք չես էլ մտածում, անընդհատ մյուսների ու մյուսների մասին։
Եվ քանի որ ինձ համակեց նման մեծահոգի բանաստեղծությունը, ես հընթացա Հուստային իսկական եղջուրե բռնակով անրևանոց նվիրեցի և ալտենբուրգյան սկատի համար խաղաթղթերի գրեթե նոր մի կապուկ, քանի որ նա շատ էր սիրում խաղաթղթերը դասավորել, սակայն շատ չէր սիրում խաղաթղթերը հարևաններից փոխ վերցնել, եթե ցանկություն էր ունենում խաղաթղթերին հարցնել, թե ի վերջո երբ կվերադառնա Քյոստները։
Մարիան շտապեց կատարել իմ առաջադրանքը, իսկ մնացած գումարով, և բավականին մեծ, իր համար թիկնոց գնեց, փոքրիկ Կուրտի համար՝ արհեստական կաշվից դպրոցական պայուսակ, որն իր ողջ անճոռնիությամբ հաներձ, լիովին կարող էր ծառայել մինչև լավագույն ժամանակները։ Վերնաշապիկներին ու փողկապներին Մարիան ավելացրել էր երեք զույգ մոխրագույն գուլպա, որոնք ես լրիվ մոռացել էի նրան պատվիրել։
Երբ Քորնեֆն ու Օսկարը եկան պատրաստի կոստյումները ստանալու, մենք շփոթված և միաժամանակ մեկս մյուսիս վրա խորը տպավորություն թողնելով, արհեստանոցի հայելու առջև իրար դիմաց կանգնած քարացանք։ Քորնեֆը նույնիսկ չէր համարձակվում շարժել իր մկնորախտից սպիներով պատված պարանոցը։ Ուսերը իջեցնելով՝ նա կախ գցեց ձեռքերը և փորձեց ուղղել մշտապես ծռված ծնկները։ Իսկ ինձ, նամանավանդ երբ ես ձեռքերս ծալում էի կրծքիս վրա, դրանով իսկ մեծացնելով իմ վերին լայնակի չափսերը, աջ, թույլ ոտքս որպես հենարան առաջ դնելով, իսկ ձախը այնպես անփութորեն խաղացնում էի, նոր հագուստները մի ինչ֊որ ինտելեկտուալ դիվային բան էին հաղորդում։ Քորնեֆին ժպտալով և նրա լուռ հիացմունքից հաճույք ստանալով՝ մոտեցա հայելուն, ես կանգնել էի հարթության դիմաց, որն իմ հայելային անդրադարձը այնքան մոտիկ էր ներառել, որ կարող էր նրան համբուրել, սակայն շունչ արձակեցի ինձ վրա և կարծես իմիջիայլոց ասացի․
― Հելլո, Օսկար։ Իսկ այժմ քեզ փողկապ է պետք։
Երբ մեկ շաբաթ անց, կիրակի օրը, ճաշից հետո, ես ոտքս ներս դրեցի քաղաքային հիվանդանոցի շեմից և այցի գնացի իմ քույրերին, ինձ ներկայացնելով իմ բոլոր լավագույն կողմերով՝ իմ հագին արդեն նոր, սնափառ, պերճաշուք՝ մարգարիտով արծաթավուն փողկապ կար։
Բարի աղջիկները կորցրեցին խոսելու ունակությունը, երբ տեսան, թե ինչպես եմ նստել քույրերի սենյակում։ Դա քառասունյոթի ամռան վերջն էր։ Ես փորձված ձևով ձեռքերս խաչել էի կրծքիս՝ կաշվե ձեռնոցներիս հետ խաղալով։ Քարհատի մոտ արդեն մեկ տարուց ավելի էր, ինչ ես որպես պրակտիկանտ ու մատնեքի վարպետ էի աշխատում։ Ես ոտքս ոտքիս էի գցել՝ սակայն չմոռանալով հոգ տանել շալվարիս ծալքերի մասին։ Բարի Հուստան այնպես հոգ տարավ դերձակի այդ արվեստի ստեղծագործության մասին, կարծես այն պատրաստված էր Քյոստների համար, որը կվերադառնա և ամեն ինչ այստեղ կփոխի։ Քույր Հելմտրուդը ցանկացավ կտորը շոշափել և ոչ թե ուղղակի ուզում էր, այլ նաև շոշափեց։ Քառասունյոթ թվի գարնանը ես փոքրիկ Կուրտի համար, երբ մենք ձվի տնական լիկյորով ու փխրուն կարկանդակներով՝ բաղադրությունը այսպիսին է․ պետք է վերցնել․․․ նշեցինք նրա ծննդյան յոթերորդ տարեդարձը, գնեցի մկնամոխրագույն բրդե վերարկու։ Քույրերին, նրանց միացավ նաև Գերթրուդը՝ ես կոնֆետներ հյուրասիրեցի, որն ինձ բերել էր դիաբազե սալաքարը՝ քսան կիլոգրամ չմաքրված շաքարից բացի։ Իմ կարծիքով, փոքրիկ Կուրտը չափից դուրս հաճույքով էր գնում դպրոց։ Ուսուցչուհին, դեռևս ուժասպառ չէր եղել ու ոչնչով չէր հիշեցնում տիկին Շպոլենհաուերին, նրան շատ էր գովում, ասում էր, որ նա լուսավոր գլուխ ունի, սակայն որ նա չափից դուրս լուրջ է։ Ինչպես են կարողանում ուրախանալ բուժքույրերը, երբ նրանց կոնֆետ են հյուրասիրում։ Կարճ ժամանակով սենյակում քույր Գերթրուդի հետ առանձին մնալով ես հետաքրքրվեցի, թե որ կիրակիներին է նա ազատ։
― Օրինակ, դե հենց այսօր։ Ես հինգին եմ ավարտում։ Սակայն չէ՞ որ քաղաքում ոչ մի հետաքրքիր բան չկա էլ, ― սաստիկ ափսոսանք հայտնեց քույր Գերթրուդը։
Ես գտնում էի, որ արժե այնուամենայնիվ փորձել։ Սկզբում նա նույնիսկ չէր էլ ուզում փորձել, այլ ուզում էր գոնե մեկ անգամ, ինչպես հարկն է, քնել։ Այդ ժամանակ ես դեն նետեցի ավելորդաբանությունները, բարձրաձայն հայտնեցի իմ հրավերքը, և քանի որ նա դեռևս չէր կարողանում որոշում կայացնել, բացատրեցի խորհրդավոր բառերով․
― Մի քիչ նախաձեռնություն, քույր Գերթրուդ։ Կյանքում մեկ անգամ ես երիտասարդ լինում։ Իսկ թխվածքների կտրոնների գործը գլուխ կբերենք։
Ասածս ընդգծելով՝ ես թեթևակի թխկացրեցի իմ ծոցագրպանին, նրան էլ կոնֆետներ առաջարկեցի և տարօրինակ ձևով փոքր֊ինչ վախեցա, երբ մի փոքր կոպիտ վեստֆալուհին, որը, ճիշտն ասած, ամենևին էլ իմ ճաշակով չէր, դեմքով դեպի դեղերի արկղիկը շրջվելով, թոթովեց․
― Դե, եթե դուք այդպես եք մտածում, այդ դեպքում՝ լավ։ Ասենք, վեցին, սակայն ոչ այստեղ, այլ, ասենք, Կորնելիուսպլացում։
Ես ինքս էլ երբեք քույր Գերթրուդից ճեմասրահում կամ կամ գլխավոր մուտքի դիմաց ժամադրություն չէի պահանջել։ Ահա թե ինչու ժամը վեցին սպասում էի նրան այդ ժամանակ դեռևս պատերազմից հետո չվերանորոգված և ընդհանրապես ժամանակ ցույց չտվող Կոռնելիուսպլացի ժամացույցի տակ։ Նա եկավ րոպեի ճշտությամբ, ինչը կարող էի տեսնել ոչ այնքան թանկարժեք գրպանի ժամացույցի օգնությամբ, որը մեկ֊երկու շաբաթ առաջ էի ձեռք բերել։ Ես նրան նույնիսկ անմիջապես էլ չճանաչեցի, քանզի եթե ես հասցնեի նրան տեսնել, երբ դիմացի կանգառում, այդտեղից մոտ հիսուն քայլի վրա, իջնում էր տրամվայից, ապա կթաքնվեի ու խորը հիասթափությամբ լի կփախչեի, քանզի քույր Գերթրուդը ներկայացավ ոչ թե որպես քույր Գերթրուդ, ոչ թե խաչ պատկերող բրոշը կրծքին, սպիտակ վերնազգեստով, այլ որպես ամենասովորական, էժանագին ճաշակի անհրապույր հագուստ հագած ֆրոյլայն Գերթրուդ Վիլմս՝ Համմից կամ Դորթմուդից կամ Դորթմունդի ու Համմի միջև ընկած էլի ինչ֊որ տեղից։
Նա իմ հիասթափությունը չնկատեց, այլ դրա փոխարեն տեղեկացրեց, որ քիչ էր մնում ուշանար, որովհետև ավագ քույրը, զուտ վնասարարությունից դրդված, ժամը հինգին մոտ իրեն ինչ֊որ առաջադրանք էր տվել։
― Եվ այսպես, քույր Գերթրուդ, դուք թույլ կտա՞ք, որ ես նախաձեռնություն դրսևորեմ։ Միգուցե, սկսենք ամենահասարակից՝ սրճարանից, իսկ հետո՝ ի՞նչ եք դուք ուզում․ գուցե կինո՞։ Թատրոնի տոմս արդեն չի ճարվի, իսկ միգուցե, ընդհանրապես ուղղակի գնանք պարենք։
―Այո֊այո, գնանք պարելու, ― հրճվեց նա և միայն ուշացումով, իր վախը դժվարությամբ թաքցնելով, հանկարծ հիշեց, որ որպես պարընկեր, ես՝ չնայած լավ հագնված, մնացածում աներևակայելի երևույթ եմ ներկայացնում։
Ոչ առանց չարախնդության, ախր ինչո՞ւ, ինչու նա չեկավ իմ կողմից այդքան բարձր գնահատվող քույրական խալաթով, ես աջակցեցի նրա կողմից արդեն հավանության արժանացած ծրագրին, և նա երևակայության անբավարարության պատճառով շուտով մոռացավ իր բոլոր երկյուղները, ինձ հետ միասին կերավ, ես մի կտոր՝ նա երեք կտոր տորթ, որը հավանաբար թխված էր ցեմենտից։ Այնուհետև, այն բանից հետո, երբ ես կտրոններով ու կանխիկ գումարով վճարեցի, Վերխանի մոտի Կոխում ինձ հետ միասին նստեց տրամվայ, որը մինչև Հերեզհայմ էր գնում, քանի որ, եթե հավատանք Քորնեֆի խոսքերին, Գրաֆենբերգից այն կողմ ամենուրեք պատ էր։
Ճանապարհի վերջին կտորը՝ դեպի սար, քանի որ վերջին կանգառը հենց վերելքից առաջ էր, մենք ոտքով հաղթահարեցինք։ Սեպտեմբերյան երեկոն կարծես պատվերով էր։ Գերթրուդի փայտե սանդալները, այդպիսիք կան ազատ վաճառքում, կտկտացնում էին գերանի մոտի ջրաղացի պես։ Դա ինձ ուրախ տրամադրություն հաղորդեց։ Սարից իջնող մարդիկ, բոլորը շրջվում ու մեր ետևից էին նայում։ Օրիորդ Գերթրուդը շատ էր ամաչում, իսկ ես սովոր էի դրան և ուշադրություն չէի դարձնում։
― Դե, եթե այդչափ գռեհկանայի, այդ իմ կտրոններով էին վճարվել փոքրիկ Կուրտի հրուշակեղենի սրճարանում երեք կտոր տորթերը։
Պարասրահը «Վեդիգ« էր կոչվում և դրանից բացի կրում էր լրացուցիչ «Առյուծի ամրոց» անունը։ Դրամարկղի մոտ մեզ դիմավորեց քմծիծղը, իսկ երբ մենք ներս մտանք՝ մեր կողմը շրջված գլուխները։ Քույր Գերթրուդը իր քաղաքացիական հագուստով պատրաստ էր ամոթից այրվել և քիչ մնաց ոտքը ծալովի աթոռին կպչելուց ընկներ, եթե ես մատուցողի հետ միասին չհասցնեի նրան բռնել։ Հենց նա էլ մեզ տարավ դեպի պարահրապարակին մոտ սեղանը, և ես մեր երկուսի համար պատվիրեցի մեկական բաժակ սառը բան։ Ընդ որում՝ ցածր ձայնով, որպեսզի մատուցողից բացի ոչ ոք չկարողանա լսել, ավելացրեցի․ «Խնդրում եմ, իր լրացումով»։
Ըստ էության «Առյուծի ամրոցը» բաղկացած էր մեկ դահլիճից, որտեղ նախկինում, հավանաբար, ձիավարության դպրոց էր տեղակայված։ Նախկին դիմակահանդեսից մնացած թղթե օձերի ու ծաղկաշղթաների օգնությամբ հաջողվել էր ինչ֊որ կերպ քողարկել վերևի մասը, այսինքն՝ բավականին աղտոտված֊սևացած առաստաղը։ Կիսակույր և ներկված լապտերները պտտվում էին, երիտասարդ, հաճախ բավականին պերճաշուք վերավաճառողների հարթ սանրված մազերի ու աղջիկների, որոնք բոլորը ակնհայտորեն ճանաչում էին իրար, նրբադիպակե բլուզների վրա լուսնային ստվեր գցելով։
Երբ մատուցեցին կցորդով սառը ըմպելիքը, ես մատուցողից տասը ամերիկյան սիգարետներ հայթայթեցի, մեկը առաջարկեցի քույր Գերթրուդին, մեկը՝ մատուցողին, որն այն անմիջապես մտցրեց ականջի ետևը և, նախապես իմ ընկերուհուն կրակ տալով, հանեցի Օսկարի սաթե ծխափողը, որպեսզի կիսով չափ, սակայն ոչ ավելին, «Քեմել» ծխի։ Կողքի սեղանի շուրջ անհանգստությունը հանդարտվեց։ Քույր Գերթրուդը համարձակվեց աչքերը բարձրացնել։ Եվ երբ ես մոխրամանի մեջ հանգցրեցի դեռևս բավականին մեծ սիգարետս, քույր Գերթրուդը արհեստավարժ շարժումով այն վերցրեց և մտցրեց իր վանդակավոր պայուսակի մեջ։
― Դորթմունդի իմ փեսացուի համար է, ― բացատրեց նա, ― նա ուղղակի խելագարի նման է ծխում։
Ես ուրախացա, որ պարտավոր չեմ նրա փեսացուն լինել և նաև, որ երաժշտությունը սկսվեց։
Հինգ հոգիանոց ջազը սկսեց «Do not Fence me in»֊ը։<ref>Մեր միջև պատնեշ մի ստեղծիր (անգլ):</ref> Կաուչուկե ընթացքով շեղությամբ պարահրապարակի միջով շտապող տղամարդիկ ճանապարհին իրար չբախվեցին և իրենց հետ տարան աղջիկներին, որոնք, տեղներից վեր կենալով, իրենց պայուսակները ի պահպանություն հանձնում էին ընկերուհիներին։
Հրապարակի վրա արդեն մի քանի զույգեր էին հայտնվել, որոնք պարում էին բավականին հեշտ, կարծես պարային դպրոցից հետո։
Շարժման մեջ մտան բավականին շատ մաստակի փոքրիկ տուփեր, որոշ տղաներ նույնիսկ մի քանի տակտով ընդհատում էին պարը և տեղում անշտապ ոտքերը շարժող իրենց աղջիկների ուսերից բռնելով՝ հռենոսյան բարբառով անգլիական բառերը թթխմորի դերով էին օգտագործում։ Մինչ զույգերը կրկին կսկսեին պարել, փոքրիկ տուփերը ձեռքից ձեռք էին անցնում․ լավ վերավաճառողը առանց ընդմիջման է աշխատում։ Մենք այդ պարը բաց թողեցինք, հաջորդը, ֆոքսը՝ նույնպես։ Ժամանակ առ ժամանակ Օսկարը նայում էր տղամարդկանց ոտքերին, հետո, երբ խումբը նվագեց «Ռոզամունդան», հրավիրեցի քույր Գերթրուդին, որը վճռականապես չգիտեր, թե որ աշխրհում է ինքը։
Վերհիշելով Յան Բրոնսկու պարարվեստը՝ ես, չնայած որ երկու գլուխ ցածր էի քույր Գերթրուդից ու գիտակցում էի մեր զույգի գրոտեսկային տեսքը, նույնիսկ այդ տեսքը ընդգծելու ցանկություն ունեցա և այդ իսկ պատճառով որոշեցի սկսել ուանստեպից։ Ես բռնել էի նրա ազդրերից, նա մեղմաբարո թույլ էր տալիս իրեն տանել, ափս շրջել էի դուրս, այտովս գրեթե հպվելով նրա բլուզին, ձեռքիս տակ զգում էի երեսուն տոկոսանոց բուրդը, ամրակազմ քույր Գերթրուդին թիկունքով առաջ էի հրում, փորձում էի գնալ նրա հետքերով, մեր չճկվող դաստակները տարա դեպի ձախ և դրանով մեզ համար ավելի շատ տեղ պահանջեցի՝ շարժվելով դահլիճի մի անկյունից դեպի մյուսը։ Նույնիսկ ավելի լավ ստացվեց, քան ես կարող էի հուսալ։ Ես տարատեսակությունների համարձակություն ունեցա, վերևում բլուզին չէի դավաճանում, իսկ ներքևում նրա կայուն ու հուսալի ազդրերից վազում էի մեկ ձախ, մեկ աջ, ես նրան պարացրեցի, պարելով հոգնեցրի։ Ընդ որում, չհրաժարվելով ուանստեպի դասական շարժումներից, որոնք կոչված էին տպավորություն թողնել․ այժմ տիկինը կընկնի ետ, իսկ պարոնը, որը ցանկանում է նրան ետ գցել, ինքը կընկնի առաջ, և սակայն նրանք չեն ընկնում, որովհետև գերազանց ուանստեպ են պարում։
Շուտով մեզ մոտ հանդիսականներ հայտնվեցին։ Ես լսում էի գոռոցներ, ինչպես օրինակ․ «Ես քեզ ասում էի, որ սա Ջիմին է։ Ապա մի Ջիմիին նայիր։ Հելլո, Ջիմի։ Come on, Jimmi! Lets go, Jimmi!»։<ref>Դե, Ջիմի։ Գնացի՛նք, Ջիմի։ (անգլ)</ref>
Ցավոք, ես չէի կարող տեսնել քույր Գերթրուդի դեմքը, ես միայն ինձ սփոփում էի այն հույսով, որ ամբոխի հիացմունքները նա հանգիստ և միևնույն ժամանակ հպարտ է ընդունում, ինչպես երիտասարդության կողմից հավանություն, որ նա իրեն չկորցրեց այդ իրավիճակում, ինչպես չի կորցնում երբեմն իր խնամառուների անշնորհք խոստումները լսելիս։
Երբ մենք նստեցինք, ծափահարությունները դեռ չէին թուլացել։ Խումբը զիլ֊զիլ, ընդ որում բոլորից շատ առանձնանում էր թմբկահարը, տուշ էր նվագում, և մեկ անգամ ևս տուշ, և ևս մեկ անգամ։ Հնչում էին գոռոցներ՝ «Ջիմի» և «Դու այդ երկուսին տեսա՞ր»։ Այդ ժամանակ քույր Գերթրուդը վեր կացավ, ինչ֊որ բան թոթովեց «զուգարան գնալու» մասին, վերցրեց իր դորթմունդյան փեսացուի համար սիգարետի մնացուկով պայուսակը և խեցգետնի նման կարմիր, սեղանիկների ու աթոռիկների միջով, անխտիր ամեն ինչին դիպչելով, անցավ զուգարանի կողմը, որը գտնվում էր խոհանոցի կողքին։
Նա չվերադարձավ։ Այն փաստից, որ գնալուց առաջ նա մի շնչով խմեց իր բաժակը, ես պետք է հետևություն անեի, որ դա հրաժեշտ է նշանակում․ քույր Գերթրուդը ինձ թողեց հիմար վիճակում։
Դե, իսկ Օսկա՞րը։ Ամերիկյան սիգարետը սաթե ծխափողի մեջ, մատուցողին, որը նրբանկատորեն քրոջ մինչև վերջ խմած բաժակը, պատվիրել էր «լրացում» առանց ընպելիքի, որքան էլ դժվար լինի, Օսկարը ժպտում էր։ Հիվանդագին՝ սակայն ժպտում էր, վերևում ձեռքերը խաչած, ներքևում, ոտքը ոտքին գցած, շարժում էր երեսունհինգ չափսի նրբաճաշակ սև սապոգը և վայելում էր լքվածի առավելությունը։
«Առյուծի ամրոցի» մշտական այցելուները, երիտասարդ հյուրերը իմ նկատմամբ շատ բարեհամբյուր էին, աչքով էին անում, պարելով լողում էին իմ կողքով, «Hallo», ― գոռում էին տղաները, «Take of casy», ― խորհուրդ էին տալիս աղջիկները։ Իմ ծխափողով ես շնորհակալություն էի հայտնում իրական մարդասիրության ներկայացուցիչներին և հանդուրժողաբար «հըմ» արեցի, երբ հարվածային գործիքներ նվագողը մանր ու արագ թմբկահարեց ու ինձ հիշեցրեց ամբիոնի տակ եղած հին, բարի ժամանակների մասին, փոքր թիթեղի ափսեների, թմբուկների ու եռանկյունու վրա սոլո պատկերեց, ինչից հետո հայտարարեց սպիտակ պար։
Խումբը կրակ կտրեց, կատարեց «Jimmi the Tiger»֊ը։ Հավանաբար ինձ նկատի ունեին՝ չնայած, իհարկե, «Առյուծի ամրոցում» ոչ ոք նույնիսկ չէր կասկածում ամենատարբեր ամբիոնների տակ թմբկահարի իմ կարիերայի մասին։ Բոլոր դեպքերում, պատանի, սնդիկի պես ճարպիկ, հինայով ներկած մազերով էակը, նա, որը ինձ սպիտակ պարի պարընկեր ընտրեց, անընդհատ իմ ականջին «Jimmi Tiger» էր երգում՝ ծխելուց խռպոտած և մաստակից ձգված ձայնով։ Եվ մինչ մենք ճարպկորեն, կախարդանքով ջունգլիներին ու վտանգներին կանչելով, դրանց հետ կապված, «Ջիմի֊վագր» էինք պարում, վագրը քայլում էր իր վագրային փափուկ թաթերի վրա, և դա շարունակվեց մոտավորապես տասը րոպե։ Եվ կրկին եղան տուշ ու ծափահարություններ, և կրկին տուշ, որովհետև իմ կուզը պատշաճ հագնված էր, և անձամբ ես էլ ոտքերով հմտորեն էի աշխատում և «Ջիմի֊առյուծի» դերում վատ չէի նայվում։ Ես իմ նկատմամբ բայրացակամորեն տրամադրված տիկնոջը հրավիրեցի իմ սեղանի մոտ, և Հելման, քանզի այդպես էին նրան կոչում, թույլտվություն խնդրեց իր ընկերուհի Հանելորին բերելու համար։ Հանելորը բավականին լռակյաց անձնավորություն էր, անշարժ էր և նաև նա շատ էր խմում։
Իսկ Հելման նախապատվությունը տալիս էր ամերիկյան սիգարետներին, և ես մատուցողին ստիպում էի կրկին բերել դրանք։
Երեկոն շատ հաջողվեց։ Ես «Հեբաբերիբա», «Բարձր տրամադրությամբ», «Փոքրիկ սրբողն» էի պարում, պարերի միջև շատախոսում էի, հյուրասիրում էի երկու ոչ պահանջկոտ աղջիկներին, որոնք ինձ տեղեկացրին, որ աշխատում են Միջազգային հեռախոսային կայանում, Գրաֆ֊Ադոլֆ֊պլացի վրա, որ ամեն շաբաթ և ամեն կիրակի «Առյուծի ամրոցում» ավելի շատ աղջիկներ են լինում։ Ամեն դեպքում գոնե իրենք որ ամեն շաբաթ այստեղ են լինում, եթե, իհարկե, չեն հերթապահում, և ես իմ կողմից ևս նրանց խոստացա ավելի հաճախ լինել այստեղ, որովհետև նրանք երկուսն էլ շատ լավիկն են։ Նաև այն պատճառով, որ ես ինձ մի փոքր բառախաղ թույլ տվեցի, և աղջիկները անմիջապես այն հասկացան, հեռախոսավարուհի֊աղջիկների հետ ավելի լավ է խոսել ոչ հեռախոսով։
Այդ դեպքից հետո ես երկար ժամանակ հիվանդանոցային ավան չայցելեցի։ Իսկ այն ընթացքում, երբ ես կրկին սկսեցի գնալ այնտեղ, քույր Գերթրուդին տեղափոխել էին կանանց բաժին։ Ես նրան այլևս երբեք չտեսա կամ, ավելի շուտ, տեսա մի անգամ և հեռվից ձեռքով արեցի։ «Առյուծի ամրոցում» ես դարձա մշտական և լիովին ցանկալի այցելու։ Աղջիկները ողջ ուժով պտտեցնում էին ինձ, սակայն, այնուամենայնիվ, չափը գիտեին։ Նրանց միջոցով ես ծանոթացա բրիտանական օկուպացիոն բանակից մի քանիսի հետ, նրանցից մոտավորապես հարյուր անգլերեն բառ սովորեցի, բարեկամական կապ հաստատեցի, նույնիսկ տեղական նվագախմբից մի քանիսի հետ «դուով» խմեցի։ Սակայն, ինչ վերաբերում է թմբուկին, ինձ զուսպ էի պահում՝ մի խոսքով, ոչ մի անգամ փայտիկները ձեռքս չվերցրեցի ու բավարարվում էի փոքրիկ երջանկությամբ՝ Քորնեֆի արհեստանոցում քարերի վրա տառեր փորագրելով։
Քառասունյոթի֊քառասունութի դժնակ ձմռանը ես կապ էի պաշտպանում հեռախոսավարուհի աղջիկների հետ, լռակյաց ու սակավաշարժ Հանելորից մի քիչ ոչ չափազանց թանկ ջերմություն էի ստանում, ընդ որում մենք դժվարությամբ էինք տարածություն պահպանում, սահմանափակվում էինք ոչնչի չպարտավորեցնող հպումներով։
Ձմռանը քարհատը իրեն կարգի է բերում։ Պետք է գործիքները նորովի կոփել, մի ինչ֊որ հին քարակտորի վրա գրության համար մակերեսը տաշել, այնտեղ, որտեղ եզրավորում չկա, փայլեցնում են եզրաերեսակները, խնամքով մատնեքներ են գծում։ Քորնեֆն ու ես լրացրեցինք աշնան սեզոնում բավականին նոսրացած հուշարձանների անտառը, խեցեքարից մի քանի արհեստական քարեր կաղապարեցինք։ Դրանից բացի, կետագծում կատարող մեքենայի օգնությամբ ես ինձ փորձեցի պարզագույն քանդակագործական աշխատանքներում, բարձրաքանդակներ էի դրոշմում, հրեշտակների գլուխներ, մամխե պսակով Քրիստոսի գլուխը և Սուրբ Հոգու աղավնուն։ Երբ ձյուն էր գալիս, ես այն մաքրում էի, իսկ երբ ձյուն չէր գալիս, ես հարթեցնող հաստոցի համար տաքացնում էի խողովակները։
Քառասունութի փետրվարի վերջին պարերից ես վերջնականապես նիհարեցի և, կարծում եմ, ձեռք բերեցի ոգեշունչ տեսք, որովհետև որոշ աղջիկներ «Առյուծի ամրոցում» այժմ ինձ «դոկտոր» էին կոչում՝ Մեծ պասին, չորեքշաբթի օրվանից հետո, ձախ ափից հայտնվեցին գյուղացիները և սկսեցին ուսումնասիրել մեր ցուցադրումը։ Քորնեֆը տեղում չէր։ Նա ամենամյա հակառևմատիկական կուրս էր անցնում՝ այլ խոսքով, աշխատում էր Դյուսբուրգում, դոմնայում և երկու շաբաթ անց, չորացած ու առանց մկնորախտերի, վերադարձավ ետ, իսկ մինչ այդ ես հասցրեցի լավ գնով երեք քար վաճառել, դրանցից մեկը՝ երեք հոգու գերեզմանի համար։ Քորնեֆը ևս կիրհայմյան խեցու երկու քարերից օձիքը ազատեց, իսկ մարտի կեսին մենք քարերը սկսեցինք տեղափոխել գերեզմանատներ։ Սիլեզյան մարմարը գնաց Գրովենբրոյխ, կիրհամերյան երկու մեծ աղյուսնեը գնացին Նոյսի գյուղական գերեզմանատուն, իսկ իմ ձեռքով քանդակված հրեշտակների գլուխներով մանյան ավազաքարի կարմիր քարով մինչ օրս էլ կարելի է հիանալ Շտոմլերյան գերեզմանատանը։ Փայտյա պսակով Քրիստոսով երեք հոգու գերեզմանի համար դիաբազից սալաքարը մենք մարտի վերջին գլորեցինք մեր եռանիվ բեռնատարի մեջ և գնացինք շատ դանդաղ, քանի որ նրա վրա չափից դուրս շատ էինք բարձել, Կապպես֊Համմի ուղղությամբ դեպի Նոյսի մոտակայքում Հռենոսի վրայով անցնող կամուրջը։ Նոյսից Գրովեբրոյխի միջով Ռոմերսկիրխեն, հետո թեքվեցինք աջ, դեպի Բերգհայն֊էրֆտ մայրուղին, ետևում թողեցինք Ռայդտը և Նիդեռաուսեմը, չկոտրելով լիսեռը՝ իջեցրինք քարը և կանգնեցրինք Օբերաուսեմյան քերեզմանատանը, որն ընկած էր դեպի գյուղը վազող բլրի վրա։
Ինչպիսի՜ տեսարան է բլրի գագաթից։ Մեր ոտքերի տակ Էրֆտլանդի գորշածխի ավազանն է։ Իրենից ծուխը դեպի երկինք ծխեցնող «Ֆորտունայի» ութ խողովակները։ Նոր, թշշացող, անդադար պայթելու պատրաստ «Ֆորտունա Նորդ» էլեկտրակայանը։ Տերիկոնների լեռներ, որոնց ետևում ետ ու առաջ են վազում ճոպանուղու վագոնները։ Յուրաքանչյուր երեք րոպեն՝ գնացք կոկսով կամ դատարկ։ Էլեկտրակայանից դեպի էլեկտրակայան, խաղալիքի նման փոքր, սակայն այս դեպքում արդեն հսկաների համար խաղալիքը թռչելով անցնում է գերեզմանատան ձախ անկյան վերևով։ Էլեկտրափոխանցման ուղղորդող գիծը շչալով, բարձր լարման տակ վազում է դեպի Քյոլն, մյուս գծերը վազում են դեպի հորիզոն, շտապում են Բելգիա կամ Հոլանդիա, աշխրահ, երկրագնդի կենտրոն, մենք Ֆլիզ ընտանիքի համար տեղադրում էինք դիաբազից քարակոթողը՝ էլեկտրականությունը առաջանում է, երբ․․․ Գերեզմանափորը օգնականի հետ, որն այս գերեզմանատանը փոխարինում էր Լեո Խենթուկին, հայտնվեց անհրաժեշտ գործիքով, մենք կանգնած էինք բարձր լարման դաշտում, գերեզմանափորը սկսեց վերահուղարկավորումը, մեզանից մոտ երեք շարք այն կողմ՝ այստեղ ռեպարացիոն վճարումներ էին կատարում, քամին մեզ էր հասցնում ժամկետից շուտ անցկացվող վերահուղարկավորմանը բնորոշ հոտերը՝ ոչ, ոչ, ոչ սիրտ խառնող․ չէ՞ որ դրսում մարտն էր։ Կոկոսենիների հողաշերտի շուրջը մարտյան դաշտ։ Գերեզմանափորը թելերով կապված ակնոց էր դնում և կիսաձայն վիճաբանում էր իր Լեոյի հետ՝ մինչև «Ֆորտունայի» շչակն սկսեց օդ արտաշնչել, մի ողջ րոպե շարունակ արտաշնչեց, մենք դադարեցինք շնչել։ Դե իսկ վերահուղարկավորվող կնոջ մասին խոսելու բան էլ չկա, միայն էլեկտրահաղորդման գիծը ամեն ինչի դիմացավ, շչակը աքլորի ձայն արձակեց, դեն գցեց, խեղդվեց, իսկ գյուղական գորշ մոխրագույն թերթաքարե տանիքների վրա այդ ընթացքում խուճուճվում էր կեսօրյա ծուխը, և անմիջապես՝ զանգերը․ աղոթիր և աշխատիր, արդյունաբերությունը և կրոնը՝ ձեռք ձեռքի տված։ «Ֆորտունայում» հերթափոխ է, մենք՝ դեպի խոզաճարպով բուտերբրոտները, սակայն, երբ վերահուղարկավորվում ես, ընդմիջում անել չի կարելի, ահա բարձր լարման հոսանքը նույնպես անընդմեջ շտապում է դեպի հաղթող երկրները, լուսավորում է Հոլանդիան, այն դեպքում, երբ այստեղ հոսանքը երբեմն֊երբեմն անջատում են, սակայն կինն արդեն լույս աշխարհ է դուրս եկել գերեզմանից։
Մինչ Քորնեֆը հարյուր հիսուն սանտիմետր խորությամբ փոս էր փորում հիմքի համար, կինը դուրս եկավ մաքուր օդ, այդքան էլ երկար նա չպառկեց նա գետնի տակ, մթության մեջ, ընդամենը նախորդ աշնանից, սակայն որոշ հաջողությունների էր հասել, ահա և ամենուր կարելի էր նմանատիպ բարելավումներ տեսնել։ Նույնիսկ Հռենոսի ու Ռուրի շրջաններում ընթացող աշխատանքները հաջող էին ընթանում, իսկ այս կինը ողջ ձմեռը՝ ձմեռը, որը ես պարապ֊սարապ անցկացրի «Առյուծի ամրոցում», գորշածխի ավազանի սառած շերտի տակ, լուրջ, ուշադիր քննում էր ինքն իրեն։ Իսկ այժմ, երբ մենք բետոն էինք տափանում և տեղադրում էինք պատվանդանը, նրան պետք էր համոզել մաս֊մաս տեղափոխման։ Սակայն հենց դրա համար էլ գոյություն ունեն ցինկե դագաղները, որպեսզի ոչինչ չկորչի, նույնիսկ չնչին չափսով, ահա և երեխաները «ֆորտունայից» բրիկետներ տեղափոխելու ժամանակ ճիշտ նույն ձևով վազում էին բարձված մեքենաների ետևից ու հավաքում ընկնող բրիկետները, քանզի կարդինալ Ֆրինզեն ուղղակի այդպես էլ ամբիոնից հռչակեց․ «Ազնվորեն ասում եմ ձեզ, քարածխի գողությունը մեղք չէ»։ Սակայն այս կնոջը այլևս ջեռուցում անհրաժեշտ չէր։ Չեմ կարծում, թե նա մրսում էր ասացվածք դարձած մարտյան օդի թարմությունից՝ նամանավանդ, որ նրա վրա դեռ բավականաչափ կաշի կար՝ չնայած թափանցիկ էր, չնայած այս ու այն տեղ դուրս էին եկել հատերը, դրա փոխարեն կտորի մնացորդները ու մազերը՝ մշտագանգուրը, պահպանված էին, այստեղից էլ անվանումը, և դագաղի եզրավորումը դեռևս լիովին արժանի էին վերահուղարկավորման։ Նույնիսկ ամենափոքր փայտիկները անգամ ցանկանում էին տեղափոխվել մեկ այլ գերեզմանատուն, որտեղ ո՛չ գյուղացիներ, ո՛չ էլ «Ֆորտունայի» հանքափորներ կան, հասնել մեծ քաղաք, որտեղ մշտապես ինչ֊որ բան է տեղի ունենում և միաժամանակ տասնինը կինոթատրոն է աշխատում, ահա հենց այնտեղ էլ ուզում էր վերադառնալ կինը, որովհետև նա, ինչպես մեզ տեղեկացրեց գերեզմանափորը, էվակուացվածներից էր՝ մի խոսքով տեղացի չէր։ «Դա Քյոլնից է, իսկ այժմ ահա կգնա Մյուլհայմ, Հռենոսի այն կողմը», ― ասաց նա, էլ ավելի շատ բան կասեր, եթե չլիներ շչակը, մի ամբողջ րոպե շչակ, և ես մոտեցա, օգտվելով շչակից, վերահուղարկավորմանը ավելի մոտ, շրջանցեցի շչակը, ուզում էի լինել վերահուղարկավորման ականատեսը և ինձ հետ որոշ բաներ վերցրեցի, որն ինչպես հետո, ցինկե դագաղի մոտ պարզվեց, իմ սեփական բահն էր։ Ես անմիջապես սկսեցի դրանով աշխատել, ոչ թե օգնելու նպատակով, այլ հենց այնպես, քանի որ բահը իմ ձեռքին է, ես բահով հանեցի կողքի ընկած ինչ֊որ բան, ընդ որում, պարզվեց, որ այց բահը նախկին աշխատանքային ճակատի հիմնապաշարների բահերից է, իսկ այն, ինչ ես վերցրել էի աշխատանքային բահով, պարզվեց, մինչ հիմա մնացել էր էվակուացված կնոջ մեջ։ Մինչ օրս էլ համոզված եմ՝ մատն էր ու ճկույթը, ընդ որում երկու մատները ոչ թե իրենք իրենց էին պոկվել, այլ գերեզմանափորն էր կտրել, որը, ինչ խոսք, զուրկ էր զգացմունքներից։ Մատները ինձ ճկուն ու գեղեցիկ թվացին, նույն կերպ նաև՝ կնոջ գլուխը, որն արդեն պառկած էր ցինկե դագաղի մեջ, որոշակիորեն կարողացել էր պահպանել դիմագծերի կանոնավորությունը, շնորհիվ քառասունյոթի ետպատերազմյան ձմռան, որը ինչպես հայտնի է, բավականին խստաշունչ էր, դա թույլ էր տալիս խոսել գեղեցկության մասին՝ չնայած այդ գեղեցկությունը քայքայվող էր։ Դրանից բացի կնոջ գլուխն ու ձեռքերը ինձ ավելի հարազատ, մարդկային էին թվում, քան «Ֆորտունա Նորդ» էլեկտրակայանի գեղեցկությունը։ Հնարավոր է, որ ես արդյունաբերական բնատեսարանից նույնպիսի հաճույքք էի ստանում, ինչպիսին նախկինում Գուստավ Գրյուդգենսի թատրոնում՝ պահպանելով որոշակի անվստահությունս անգիր սովորած գեղեցկությունների հանդեպ չնայած դա արվեստ էր, այն դեպքում, երբ էվակուացվածը չափից դուրս բնական տպավորություն էր ստեղծում։ Չեմ վիճի, բարձր լարման հոսանքը, ինչպես և Գյոթեն, իմ մեջ համաշխարհային համամասնության զգացում էին արթնացնում, սակայն մահացած կնոջ մատները հուզում էին իմ սիրտը՝ չնայած ես նրան պատկերացնում էի որպես տղամարդ, ինչը ավելի պիտանի էր այնպիսի մեկնաբանությունների ու այնպիսի համեմատության համար, որում ես ներկայանում էի որպես Յորիկ։ Իսկ կիսով չափ գերեզմանում, կիսով չափ ցինկե դագաղի միջի կինը՝ տղամարդ, որպես Համլետ, եթե մեկը պատրաստ է Համլետին համարել տղամարդ։ Սակայն ես, Յորիկս, հինգերորդ արար, խեղկատակ, «Ես գիտեի նրան, Հորացիո», տեսարան առաջին, ես, ով ողջ աշխարհի բեմահարթակների վրա է՝ «Ախ, խեղճ Յորիկ», Համլետի տնորինմանն է ներկայացնում իր գանգը, որպեսզի ինչ֊որ մի Գրյունդգենս կամ սըր Լոուրենս Օլիվյե այդ մասին մտորի արդեն Համլետի իրավունքով․ «Որտեղ են այժմ քո կատակները։ Քո չարաճճիությունները», և այսպես, ես Գրյունդգենսի համլետյան մատը պահել էի աշխատանքային ճակատի իմ բահի վրա, ես կանգնած էի ներքին հռենոսյան գորշ ածխի ավազանի ամուր հողի վրա, հանքագործ բանվորների և նրանց ընտանիքների անդամների գերեզմանների միջև։ Նայում էի ներքև, Օբերաուսեմ գյուղակի թերթաքարե տանիքներին, գյուղական գերեզմանատունը հռչակել էի տիեզերքի կենտրոն, «Ֆորտունա Նորդ» էլեկտրոկայանը՝ իմ պատկառազդու, կիսաաստվածային գործընկերը, իմ ոտքերի տակ փռված դաշտերը Դանիայի դաշտերն էին, Էրֆտը ինձ համար Բելտն էր, և եթե այստեղ կար էլ ինչ֊որ փտած բան, ապա ինձ համար այն դանիական թագավորությունն էր։ Ես՝ Յորիկս, իմ գլխավերևում՝ բարձր լարումը, լիցքավորված, ճարճատող, շչացող, փորող լարումը, ես չեմ պնդում․ «հրեշտակները» բայցևանպես, բարձր լարման հրեշտակները երգում էին երեք շարքով հեռանալով դեպի հորիզոն, որտեղ Քյոլնն էր իր գոթական անցյալով, որտեղ կաթոլիկական քարոզի հետ էլեկտրոէներգիա էին մատակարարում։ Երկնային ճամփով՝ ճակնդեղի դաշտերի միջով, պեղելով բրիկետ և Համլետի, այլ ամենևին էլ ոչ Յորիկի, մարմինը։
Սակայն մնացածներին՝ թատրոնի հետ կապ չունեցողներին, ներքևում մնալ էր պատշաճ․ «Ասա նրան, թե ինչպես ամեն ինչ տեղի ունեցավ։ Եվ ավարտվեց։ Հետագան՝ լռություն», որից հետո նրանց ճզմում էին գերեզմանաքարերով, այնպես, ինչպես մենք Ֆլիզների ընտանիքին՝ ծանր եռափեղկ դիաբազյան սալաքարերով։ Իսկ ինձ համար՝ Օսկար Մացերատի, Բրոնսկու, Յորիկի համար, սկսվում էր նոր դարը, և ես, դժվար թե դա գիտակցելով, արագորեն դիտում էի՝ մինչև որ այն մոտեցավ ավարտին, իշխան Համլետի չմշակված մատները իր բահի թիակի վրա․ «Նա գեր է ու հևացող», երրորդ արարը, Գրյունդգենսին թույլ տվեց առաջին տեսարանում հարց տալ լինելու թե չլինելու մասին։ Այնուհետև անհեթեթ հարցը քամահրելով, առավել կարևոր համարեց ինչ֊որ մի ավելի կոնկրետ բան պահպանել իր գլխում, օրինակ իմ տղայի կայծքարերը, իմ երկրային ու երկնային ենթադրյալ հայրերին, իմ տատիկի չորս շրջազգեստները, իմ խեղճ մայրիկի՝ լուսանկարներով պահպանված անմահ գեղեցկությունը, Հերբերթ Տրուչինսկու թիկունքի սպիավոր լաբիրինթոսը, Լեհական փոստատան արյունը լավ ներծծող նամակների կողովները, Ամերիկան, ախ, ինչ արժեք ունի Ամերիկան համեմատ ինը համարի տրամվայի, որը գնում էր Բրոյզեն՝ թույլ տալով, որպեսզի Մարիայից ժամանակ առ ժամանակ պարզորոշ բուրող վանիլի հոտը պարուրեր ինձ, որպես խելագարություն մատուցված ոմն Լյուցիա Ռանվանդի եռանկյունի մռութը, խնդրել պարոն Ֆայնգոլդին, որը նույնիսկ մահն էր ախտահանում, որպեսզի Մացերատի շնչափողի մեջ փնտրի այնտեղ անհետ կորած կուսակցական նշանը։ Կասկածի տակ էր դնում Համլետին և որպես իսկական քաղաքացու փառաբանում էր ինձ։ Քորնեֆը մոտ կանչեց ինձ, քանի որ պետք էր անցնել դիաբազից սալաքարի տակի պատվանդանի եզրով, ասաց ցածր, ցանկանալով ի վերջո դառնալ քաղաքացի և մի քիչ էլ նմանվելով Գրյունդգենսին՝ չնայած դժվար թե վերջինս կարողանար խաղալ Յորիկին, իր բահի վերևով ասաց․
― Ամուսնանալ, թե չամուսնանալ՝ ահա թե որն է հարցը։
Գերեզմանատան այդ շրջադարձից հենց ուղիղ «Ֆորտունա Նորդի» դիմաց ես վճռականորեն դեն նետեցի Վեդիգի «Առյուծի ամրոցը», իմ բոլոր կապերը խզեցի Միջազգային հեռախոսային կայանի աղջիկների հետ, որոնց ակնհայտ արժանիքները կայանում էին հենց արագ և որակով կապ հաստատելու հմտության մեջ։
Մայիսին ես իմ ու Մարիայի համար կինոյի տոմսեր գնեցի։ Կինոյից հետո մենք գնացինք ռեստորան, այնտեղ բավականին պատշաճ կերանք, ես խոսեցի Մարիայի հետ, որն անդադար անհանգստանում էր, որովհետև փոքրիկ Կուրտի աղբյուրը սկսել էր ցամաքել, որովհետև արհեստական մեղրի հետ կապված գործերը օր օրի ավելի ու ավելի վատ էին ընթանում։ Որովհետև, ինչպես նա արտահայտվեց, արդեն քանի ամիս է ես իմ թույլ ուժերով ինձ վրա դրած տանում եմ ողջ ընտանիքը։ Ես հանգստացրեցի Մարիային, ասացի նրան, որ Օսկարը ուրախ է դրա համար, որ նրա համար առավել հաճելի բան չկա, քան իր վրա մեծ պատասխանատվություն վերցնելը, դրան զուգահեռ ես նրա տեսքի առիթով արեցի մի քանի հաճոյախոսություններ, հանդգնեցի նրան առաջարկություն անել։
Նա իրեն ժամանակ խնդրեց մտածելու համար։ Յորիկի տված հարցին մի քանի շաբաթ ոչ մի պատասխան չեղավ և կամ ինչ֊որ խուսափողական բան էր ասվում, և ի վերջո պատասխանը ինձ տվեց փողային ռեֆորմը։
Մարիան ինձ մի կույտ փաստարկներ բերեց, շոյեց իմ թևքը, ինձ անվանեց «թանկագին Օսկար», ավելացրեց, որ ընդհանրապես ասած, ես չափից դուրս լավն եմ այս աշխարհի համար, խնդրեց իրեն հասկանալ և ապագայում չզրկել իմ ոչնչով չպղտորված ընկերական բարեհաճությունից։ Ինձ ամենայն բարիքներ կամեցավ իմ քարհատի հետագա գործունեության մեջ և ընդհանրապես, սակայն, երբ ես մեկ անգամ ևս արդեն համառ կրկնեցի իմ հարցը, ինձ հետ ամուսնանալուց հրաժարվեց։
Յորիկն այդպես էլ բարեկանոն բյուրգեր չդարձավ, այլ դարձավ խեղկատակ։