Այդ ամբողջ երեկո ես և Ջիմը թուլանալու աստիճանի քրքջում էինք, որովհետև Ատտիկուսը անվրդով տեսք առած՝ մեզ համար մի երկար պատմություն էր կարդում այն մարդու մասին, որը անհայտ է, թե ինչու բարձրացել էր դրոշակաձողի վրա և չեր ցանկանում իջնել, դրանից հետո Ջիմը որոշեց ամբողջ շաբաթն անցկացնել չինարու վրա գտնվող մեր տնակում։ Նա այնտեղ էր բարձրացել առավոտյան նախաճաշից հետո և դեռ այնտեղ էր մայրամուտից առաջ, գիշերն էլ չէր իջնի, բայց Ատտիկուսը արգելեց հաղորդակցությունը և ընդհատեց մատակարարումը։ Ամբողջ օրը ես մագլցում էի չինարու վրա և Ջիմի հանձնարարություններով ետ էի վազում դեպի տուն, քարշ էի տալիս գրքեր, ուտելիք, խմելիք, իսկ երբ գիշերելու համար տարա վերմակը, Ատտիկուսն ասաց, եթե Ջիմի վրա ուշադրություն չդարձնենք, կիջնի։ Եվ Ատտիկուսը իրավացի էր։
== Գլուխ 4 ==
Դպրոցում իմ գործերը հետաgայում ավելի լավ չընթացան, քան առաջին օրը։ Բարի, բայց ապարդյուն նկրտումներով` սովորեցնել ինձ «խմբակային գործունեության», Ալաբամա նահանգը ծախսեց թղթի ամբողջ մղոններ և վագոններով մատիտ, իսկ հսկայական ծրագիրը կյանքում չէր իրականանում։ Այն, ինչ Ջիմն անվանել էր «Դյուիի տասնորդական սիստեմ», իմ ուսումնական առաջին տարվա վերջում տարածում էր գտել ամբողջ դպրոցով մեկ, այնպես որ ես այլևս հնարավորություն չունեի այն համեմատելու ուսուցման այլ ձևերի հետ։ Բայց կար մի բան, որի հետ կարելի էր համեմատել։ Ատտիկուսը և հորեղբայր Ջիմը մի, ժամանակ սովորել էին տանը և աշխարհում եղած ամեն ինչ գիտեին, համենայն դեպս, ինչ բան որ չգիտեր մեկը, ապա գիտեր մյուսը։ Եվ չէ՞ որ հորս տարիներ շարունակ ընտրում էին նահանգի օրենսդիր Ժողովում և ամեն տարի միաձայն, իսկ նա գաղափար անգամ չուներ այն խրթին ձևերի մասին, առանց որոնց, ինչպես կարծում էին իմ ուսուցիչները, անհնար էր լավ քաղաքացի դաստիարակել։ Ջիմին սովորեցրել էին կեսը «Տասնորդական սիստեմով», իսկ կեսը՝ ամենասովորական մեթոդով, այսինքն՝ պարզապես ստիպել էին գլուխ ջարդել բարդ խնդիրների վրա, և այդ գլուխը, թվում է, վատ չէր գործում թե խմբակում, թե միայնակ, բայց թե Ջիմով դատելը ճիշտ չի լինի․ դեռ աշխարհում չի ծնվել այնպիսի մարդ, որը կարողանար գտնել, թե Ջիմին ինչ հնարով կարելի էր ետ պահել ընթերցանությունից։ Իսկ ես էլ գիտեի միայն այն, ինչ տեղեկանում էի՝ կարդալով «Թայմ» հանդեսը և ամեն տեսակի տպագիր էջեր, ինչպիսիք որ տանը ընկնում էին ձեռքս, իսկ դասարանում հազիվհազ քարշ էի տալիս բեռս, որին լծել էր մանկավարժական նոր սիստեմը, որն ընդունել էր Մեյկոմբ շրջանը, և ամբողջ ժամանակ թվում էր, թե ինձ կողոպտում են։ Ինչպես և ինչու, ես չէի հասկանում, բայց, համենայն դեպս, դա ինչի՞ համար էր, որպեսզի ես տասներկու տարի շարունակ ձանձրույթից մեռնեի՞։
Այդ ամբողջ տարին իմ դասերը Ջիմի դասերից կես ժամ շուտ էին վերջանում, նրա դասերը մինչև ժամը երեքն էին, և ես մի շնչում մենակ սլանում էի Ռեդլիների տան մոտով ու կանգ էի առնում միայն մեր պատշգամբում, ուր այլևս ինձ ոչ մի վտանգ չէր սպառնում։ Բայց մեկ անգամ վազելիս ես մի այնպիսի բան նկատեցի, որ շունչս անսպասելիությունից կտրվեց, նայեցի շուրջս և ետ դարձա։
Ռեդլիների հողամասի ուղիղ ծայրին երկու վիրգինյան կաղնիներ կային, նրանց արմատները դուրս էին սալացել դեպի ճանապարհը, ծառերը ամբողջովին անհարթ էին, սապատավոր։ Եվ ահա կաղնիներից մեկի բնում ինչ֊որ բան էր փայլում․ փոսի միջից, որտեղից ճյուղ էր պոկվել, արևին փայլելով ինձ աչքով էր անում արծաթավուն ֆոլգայի գնդիկ։ Ես կանգնեցի ոտներիս ծայրերին, մի անգամ ևս շտապով շուրջս նայեցի և դուրս քաշեցի երկու փոքրիկ ծրարով ծամոն՝ որոնք երկրորդ թղթե փաթոթը չունեին։
Մազ մնաց, որ ես երկուսն էլ մեկ անգամից խրեմ բերանս, բայց հիշեցի, թե որտեղ եմ։ Վազեցի տուն և արդեն պատշգամբում մի լավ տնտղեցի իմ գտածը։ Տեսքին նայելով, իմ ծամոնը միանգամայն թարմ էր․ հոտ քաշեցի, անուշ հոտ էր գալիս։ Ես ծամոնը լիզեցի և մի քիչ սպասեցի։ Կենդանի էի մնացել, ամբողջը խրեցի բերանս․ դա «կրկնակի անանուխային» ծամոն էր։
Դպրոցից եկավ Ջիմը և իսկույն հարցրեց, թե այդ ինչ եմ ծամում և որտեղից եմ այդքանը վերցրել։ Ես ասացի՝ գտել եմ։
— Գտած բանը չի կարելի ուտել։
— Հո գետնին չեմ գտել, ծառի վրա եմ գտել։
Ջիմը թերահավատությամբ քրթմնջաց։
― Չէ, ճի՛շտ եմ ասում,— պնդեցի ես,— ա՛յ, այն կաղնու վրա, որը դպրոցին ամենից մոտիկն է։
— Գցի՛ր անմիջապես։
Ես գցեցի։ Այնքան էլ չվշտացա, ծամոնի մեջ համարյա համ չէր մնացել։
― Կես օր է ծամում եմ և դեռ չեմ մեռել, իսկի սիրտս էլ չի խառնում։
Ջիմը ոտքը խփեց գետնին.
― Ինչ է, դու չգիտե՞ս, որ այդ ծառերին իսկի ձեռք տալ էլ չի կարելի։ Կմեռնե՛ս։
― Բայց դու չէ՞ որ այն ժամանակ պատին ձեռք տվեցիր։
― Դա ուրիշ բան։ Գնա բերանդ անմիջապես ողողիր։ Լսո՞ւմ ես։
― Չե՜մ ուզում, որ ողողեմ, ամբողջ համը բերանիցս կգնա։
― Որ չողողես, Կելպուրնիային կասեմ։
Ստիպված էի Ջիմին ենթարկվել, Կելպուրնիայի հետ գործ ունենալ չէի ուզում։ Չգիտեմ ինչու, այն ժամանակվանից, ինչ դպրոց էի գնում, մեր հարաբերությունները միանգամայն փոխվել էին․ Կելպուրնիան իմ գլխին այլևս բռնապետություն չէր անում, չէր կպչում ինձ և չէր խառնվում իմ գործերին, այլ կամացուկ վրաս քրթմնջում էր։ Ես էլ երբեմն մեծ զոհողությունների էի գնում, միայն թե նրան չբարկացնեի։
Մոտենում էր ամառը․ իմ և Ջիմի համբերությունը հատնում էր սպասելով։ Դա մեր սիրած ժամանակն էր․ ամռանը քնում ես ետևի ապակեպատ պատշգամբում, ծալովի մահճակալների վրա կամ նույնիսկ փորձում ես քնել չինարա վրայի տնակում․ ամռանը այնքան համեղ բաներ կան այգում և շուրջդ վառ արեգակի տակ ամեն ինչ բոցկլտում է հազար տեսակ շռայլ գույներով, իսկ գլխավորը՝ ամառ, այդ նշանակում է Դիլլ։
Ուսման վերջին օրը մեզ արձակեցին ավելի շուտ, և ես ու Ջիմը միասին տուն էինք գնում։
― Գուցե վաղը Դիլլը գա,— ասացի ես։
― Հավանաբար վաղը չէ մյուս օրը,— ասաց Ջիմը։— Նրանց մոտ, Միսսիսիպիում մի օր ուշ են արձակում։
Երբ մենք մոտեցանք Ռեդլիների հողամասի վիրգինյան կաղնիներին, ես մատով ցույց տվեցի պոկված ճյուղից առաջացած այն փչակը, միգուցե Ջիմը վերջապես կհավատա, չնայած հարյուր անգամ արդեն ասել էի, որ հենց այդտեղ եմ գտել ծամոնը, երբ հանկարծ նորից տեսա, որ մի արծաթավուն բան փայլատակեց։
― Տեսնում եմ, Մեծաչքանի, տեսնում եմ․․․
Ջիմը նայեց չորս կողմը, դուրս քաշեց կանոնավոր, փայլուն ծրարիկը և խրեց գրպանը։ Մենք տուն վազեցինք և պատշգամբում սկսեցինք մեր գտածը զննել։
Ծամոնի ֆոլգայով մի քանի տակ ջանասիրաբար փաթաթված էր մի փոքրիկ տուփիկ։ Այդպիսի տուփերի մեջ լինում են նշանի մատանիները, տուփերը լինում են թավշապատ, կարմիր, փոքրիկ, պստլիկ օղակով։ Ջիմը բացեց։ Այնտեղ իրար վրա դրված էին երկու փայլելու աստիճանի շփած դրամներ, յուրաքանչյուրը՝ մեկ պեննիանոց։ Ջիմը տնտղեց ամեն կողմից։
— Հնդկական գլուխ է,— ասաց նա։— Տե՛ս, Մեծաչքանի, մեկը հազար ինը հարյուր վեց թվականի է, իսկ մյուսը՝ հազար ինը հարյուր թվականի։ Հի՜ն են։
― Հազար ինը հարյո՜ւր,— ձայնակցելով կրկնեցի ես։— Լսի՜ր, Ջիմ...
— Սպասիր, թող մտածեմ։
― Ջիմ, քո կարծիքով, դա որևէ մեկի գաղտնարա՞նն է։
― Ո՛չ, այստեղ մեզանից բացի ոչ ոք չի գալիս, թերևս միայն մեծահասակներից որևէ մեկը։
― Մեծերը գաղտնարան չեն ունենում։ Ջիմ, դու ի՞նչ ես կարծում, մենք իրավունք ունե՞նք դա վերցնելու։
― Ես էլ չգիտեմ, Մեծաչքանի։ Ախր հայտնի չէ, թե ում հանձնենք։ Այստեղով ոչ ոք չի անցնում, ես ստույգ գիտեմ... Սեսիլը պտույտ է տալիս քաղաքի շուրջը։
Սեսիլ Ջեյկոբսը ապրում էր մեր փողոցի հեռավոր ծայրում, փոստի ետևի տանը և ամեն օր մի ավելորդ մղոն ճամփա էր կտրում, միայն թե չանցներ Ռեդլիների և միսիս Հենրի Լաֆայետ Դյուբոզի տների մոտով։ Միսիս Դյուբոզը ապրում էր մեզանից երկու տուն այն կողմ, մեր թաղի բոլոր հարևանները եկել էին այն եզրակացության, որ աշխարհում նրանից ավելի զազրելի պառավ չկա։ Ջիմին թեկուզ ինչ էլ տային, ոչ մի դեպքում առանց Ատտիկուսի նրա տան մոտով չէր անցնի։
― Հապա ի՞նչ անենք, Ջիմ։
Որևէ բան գտնելիս, ընդունված էր այն պահել, մինչև որ տերը կգտնվեր, և միայն այն ժամանակ, երբ այլևս հույս չկա, թե տերը կգտնվի, նոր միայն դա քոնն է։ Երբեմն միսս Մոդի Էտկինսոնի պարտեզից մի կամելիա պոկելը կամ շոգ օրով նրանց կովերից կթած թարմ կաթ խմելը, կամ բերանդ ուրիշի խաղալով քաղցրացնելը մեզ մոտ բոլորովին էլ անազնվություն չէր համարվում, բայց փողը, դա արդեն ուրիշ բան էր։
― Գիտես ինչ,— ասաց Ջիմը,— մենք դրանք կպահենք մինչև աշուն և այն ժամանակ բոլոր երեխաներին կհարցնենք։ Երևի քաղաքից դուրս ապրող տղաներից որևէ մեկն է թաքցրել, իսկ այսօր դասերից հետո շտապել է, որ ավտոբուսին հասնի ու մոռացել է։ Դրանք տեր ունեն, դա ստույգ է։ Տեսնո՞ւմ ես, թե ինչպես է դրամները պլպլացրել։
― Դե լավ, իսկ ծամոնը ինչո՞ւ է այդտեղ թաքցրել։ Չէ՞ որ երկար չի դիմանա։
― Չգիտեմ, Մեծաչքանի։ Միայն այն գիտեմ, որ այդ դրամները, հավանաբար, առանց նպատակի չէ ինչ֊որ մեկը թաքցրել։ Դա մի որևէ բանի համար է․․․
― Ինչպես թե։
― Հասկանու՞մ ես, դրանց վրա հնդիկի գլուխ կա․․․ մի խոսքով, դրանք պատկանել են հնդիկի։ Դրանք կախարդված են, հասկանո՞ւմ ես, և երջանկություն են բերում։ Եվ ոչ թե, ասենք, ճաշի Ժամին հանկարծ սեղանին հայտնվի տապակած հավ, այլ իսկական երջանկություն, որ երկար ապրես կամ միշտ առողջ լինես, կամ ստուգողականի ժամանակ չտապալվես, մի խոսքով, դրանց նման մի բան․․․ և ինչ֊որ մեկին դրանք խիստ հարկավոր են։ Ես առայժմ կտանեմ կթաքցնեմ իմ սնդուկում։
Բայց նախքան իրեն սենյակը գնալը, Ջիմը դեռ երկար նայում էր Ռեդլիների տանը, երևում է, նորից էր մտածում։
Երկու օրից հետո Մերիդիանից եկավ Դիլլը՝ հպարտ և հաղթական, նա գնացքով մենակ է եկել մինչև Մեյկոմբ կայարանը (այդ կայարանը այդպես կոչվում է, բայց իրականում գտնվում է Էբբոտ շրջանում), և այնտեղ նրան դիմավորել է միսս Ռեյչելը՝ մեր քաղաքի մինուճար տաքսիով․ նա ճաշել է վագոն֊ռեստորանում ու տեսել է Սիամի երկվորյակներին, նրանք գնացքից իջել են Բեյ Սենտ֊Լուիսում․ որքան էլ թեկուզ գոռում էինք Դիլլի վրա, բայց նա դարձյալ երդվում էր, որ այդ ամենը զուտ ճշմարտություն է։ Երկնավուն անտանելի վարտիքի փոխարեն, որոնք կոճկվում էին վերնաշապկին, նա այժմ ուներ իսկական կարճ շալվար և կաշվե գոտի․ հասակը չէր բարձրացել, բայց նա ինչ֊որ առողջ տեսք էր ստացել, նա ասաց, որ տեսել է իր հորը։ Նրա հայրը մեր հայրիկիg բարձրահասակ է և սրածայր սև մորուք ունի, և Լուիսվիլ-Նեշվիլ երկաթուղային ընկերության պրեզիղենտն է։
― Ես մեքենավարին մի փոքր օգնեցի,— ասաց Դիլլը և հորանջեց։
― Քեզ էլ հավատացինք էլի,— ասաց Ջիմը։— Ավելի լավ է, ձայնդ կտրես։ Ի՞նչ պիտի խաղանք։
― Թոմ, Սեմ և Դիկ,— ասաց Դիլլը։— Գնանք նախապարտեզ։
Դիլլը ուզում էր խաղալ Ռոուվեր եղբայրներում, որովհետև այնտեղ բոլոր եղբայրներն էլ ազնիվ էին։ Նրան ակնհայտորեն ձանձրացրել էին մեր ներկայացումներում խարակտեր դերեր խաղալը։
― Դրանք ինձ էլ են զզվեցրել,— ասացի ես։
Ինձ ձանձրացրել էր Թոմ Ռոուվերի դերը, նա կինոնկարի կեսին հանկարծ կորցնում է հիշողությունը և այլևս նրա մասին ոչ մի բան չի ասվում, միայն վերջում նրան գտնում են Ալյասկայում, ինչ֊որ տեղ։
― Մի որևէ նոր բան հորինիր, Ջիմ,— ասացի ես։
― Ես հոգնել եմ հորինելուց։
Արձակուրդները նոր էին սկսվել, իսկ մենք արդեն ամեն ինչից ձանձրացել էինք։ Հապա ի՞նչ էր լինելու ամռանը։
Մենք ոտներս քարշ տալով գնացինք նախապարտեզ, Դիլլը դուրս նայեց փողոց և աչքը գցեց Ռեդլիների մռայլ տանը։
― Ես զգում եմ․․․ մա՛հ,— ասաց նա։
Ես նրա վրա գռռացի, բայց նա իրենը պնդեց։
― Ճիշտ եմ ասում, զգում եմ։
― Ինչպե՛u։ Ինչ֊որ մեկը մահանում է, իսկ դու հեռվից կարող ես հոտն առնե՞լ։
― Ո՛չ, այդպես չէ․ ես հոտ եմ քաշում և իմանում՝ այդ մարդը կմեռնի՞, թե ոչ։ Ինձ մի պառավ է սովորեցրել։— Դիլլը վիզը ձգեց և ինձ հոտոտեց։— Ջին Լուի՛զա․․․ Ֆինչ,— ասաց նա ընդհատ֊ընդհատ,— դու երեք օրից կմեռնես։
― Ձայնդ կտրիր, թե չէ որ տվել եմ հարյուր տարի չես մոռանա։ Ա՛յ, այսպես․․․
― Հերիք է, Մեծաչքանի,— մրթմրթաց Ջիմը։— Կարելի է կարծել, որ դու հավատում ես չարքերին։
― Միգուցե դու չե՞ս հավատում,— ասացի ես։
― Չարքն ի՞նչ բան է,— հարցրեց Դիլլը։
― Գիտե՞ս, թե դա ոնց է լինում։ Գիշերը գնում ես ճանապարհով, չորս կողմդ ոչ ոք չկա, և հանկարծ ընկնում ես մի շոգ տեղ,— սկսեց բացատրել Ջիմը։— Դա այն է, երբ մարդ մեռնում է, բայց երկինք ընկնել չի կարողանում և քարշ է գալիս ամայի ճամփեքով, ուր ոչ ոք չկա, և եթե նրա վրա հարձակվես, մեռնելուցդ հետո դու ինքդ նրա նման գիշերները կթափառես և, ծծելով, կենդանի մարդկանցից դուրս կքաշես նրանց հոգին․․․
― Իսկ ինչպե՞ս նրանից խուսափես։
― Ոչ մի կերպ,— ասաց Ջիմը։— Երբեմն մեկ էլ տեսար ամբողջ ճանապարհը կտրում է։ Բայց եթե անպայման ուզում ես անցնել, դու միայն պիտի ասես՝ «կենդանի եմ, մեռած չեմ, իմ հոգու լույս, ինձ ճամփա տուր, ինձ մի խեղդիր, կյանքս ինձ բաշխիր»։ Այդ ժամանակ նա քո շուրջը չի պտտվի և...
― Դրան մի հավատա, Դիլլ,— ասացի ես։— Կելպուրնիան ասում է, դրանք պարզապես նեգրական հեքիաթներ են։
Ջիմը սպառնալից նայեց ինձ, բայց միայն ասաց.
― Ուրեմն ինչ, այսօր խաղալո՞ւ ենք, թե ոչ։
― Եկեք անիվով գլորվենք,— առաջարկեցի ես։
Ջիմը հառաչեց։
― Դու հո գիտես, որ ես այլևս նրա մեջ չեմ տեղավորվում։
― Դու միայն կհրես։
Ես վազեցի տան ետևը, ետնամուտքի արտասանդուղքի տակից դուրս քաշեցի մի հին ավտոդող և գլորեցի դեպի նախապարտեզ։
― Ձեռք չտաք, ես առաջինն եմ,— ասացի ես։
Դիլլը ասաց՝ ավելի լավ է, ինքը լինի առաջինը, չէ՞ որ նա հենց հիմա է ժամանել Մերիդիանից։
Ջիմը մեր վեճը լուծեց այսպես՝ առաջ Մեծաչքանին կգլորվի, իսկ Դիլլը կգլորվի ավելի երկար ժամանակով, և ես, գունդ ու կծիկ եղած, մտա ավտոդողի մեջ։
Մինչև վերջին րոպեն էլ ես չգուշակեցի, որ Ջիմը զայրացել է․ ոնց թե, ես համարձակվեմ վիճել նրա հետ չարքերի մասին, և մի այսպիսի հարմար րոպեի էր սպասում, որ ինձ հատուցի։ Նա ամբողջ ոտքով ավտոդողը հրեց, և այն սլացավ մայթով։ Երկինքը, գետինը, տները կատաղի շրջապտույտի մեջ ձուլվում էին իմ աչքերի առջև, ականջներս խշշում էին, շունչս կտրվում։ Ձեռքերս հանել և ավտոդողը արգելակել չկարողացա, որովհետև ձեռքերս ծնկներովս սեղմվել էին կրծքիս։ Մնացել էր միայն մի հույս․ գուցե Ջիմը կհասնի ինձ կամ անիվը դեմ կառնի մայթին եղած որևէ բանի։ Ես լսում էի, որ Ջիմը գոռալով վազում էր ետևիցս։
Անիվը թռավ խճակույտի վրա, թեքվեց կողքի, գլորվեի ճանապարհի միջով, թափից դիպավ ինչ֊որ բանի, և ես սալարկին թռա, ինչպես խցանը՝ շշից։ Սիրտս խառնում էր, գլուխս՝ պտտվում։ Ասֆալտին պառկած, գլուխս թափահարում էի, խփում ականջներիս, որպեսզի ամեն ինչ հանդարտվեր ու տեղն ընկներ, և լսեցի, որ Ջիմը գոչում էր.
― Վազի՛ր, Մեծաչքանի։ Շո՛ւտ։
Ես գլուխս բարձրացրի, իմ առջև Ռեդլիների դռնակն էր։ Ես տեղումս քարացա։
― Վե՛ր կաց, շուտ արա,— վայնասուն էր գցել Ջիմը։— Վազիր այստեղ։
Չգիտեմ, թե ես ինչպես բարձրացա, ոտներս ծալվում էին։
― Անիվը վերցրու,— գոչում էր Ջիմը։— Քարշ տուր այստեղ։ Գժվե՞լ ես, ինչ է։
Վերջապես ես դուրս եկա քարացած վիճակից և վազեցի նրանց մոտ, չնայած ծնկներս դողում էին։
― Հապա անի՞վը,— դոռաց Ջիմը։
― Ինքդ վերցրու,— ի պատասխան գոչեցի ես։
Ջիմն իսկույն ձայնը կտրեց։
― Գնա ու վերցրու, հենց դարպասի տակն է։ Այն անգամ դու նույնիսկ պատին էլ ձեռք տվեցիր, հիշո՞ւմ ես։
Ջիմը կատաղած նայեց ինձ, բայց գլուխը պրծացնել չկարողացավ, նա մայթի վրայով վազեց, Ռեդլիների դռան առջև մի քիչ մլուլ տվեց, հետո նետվեց դեպի դուռը և վերադարձավ անիվը ձեռքին։
― Տեսա՞ր։— Նա նայեց ինձ արհամարհանքով ու հաղթական։— Մեկ, երկու և վե՛րջ։ Աստված վկա, Մեծաչքանի, դու երբեմն քեզ մի փոքրիկ փսլնքոտ աղջկա պես ես պահում, նայելն անգամ զզվելի է։
Կային բաներ, որ նա չգիտեր, բայց ես որոշեցի չասել։
Գռների մեջ երևաց Կելպուրնիան և ձայն տվեց․
― Եկեք լիմոնադ խմեցեք։ Շո՛ւտ եկեք ստվերը, քանի ողջ֊ողջ չեք տապակվել։
Ամռանը այդպես էր ընդունված, երբ արեգակը բարձրանում էր, լիմոնադ էին խմում։ Կելպուրնիան պատշգամբ դուրս բերեց սափորը և երեք բաժակ ու գնաց իր գործերով զբաղվելու։ Ես այնքան էլ չէի վշտանում, թե Ջիմը չարացած է ինձ վրա։ Լիմոնադը կխմի ու կբարիանա։
Ջիմը միանգամից գլուխը քաշեց երկրորդ բաժակը և խփեց փորին։
― Գտա՛,— հայտարարեց նա։— Մի նոր բան ենք խաղալու, այնպիսի բան, որ աշխարհում չի եղել։
― Ի՞նչ,— հարցրեց Դիլլը։
― Զարզանդ Ռեդլի։
Երբեմն ես ամբողջովին հասկանում էի Ջիմին, նա այդ հնարեց, որպեսզի ինձ ապացուցի, թե Ռեդլիից իսկի չի էլ վախենում, ինքը մի քաջ հերոս է, իսկ ես՝ վախլուկի մեկը։
― Զարզանդ Ռեդլի՞։ Դա ինչպե՞ս,— հարցրեց Դիլլը։
Ջիմն ասաց։
― Մեծաչքանին կլինի միսիս Ռեդլի...
― Դա դեռ կտեսնենք,— սկսեցի ես։— Առաջինը․․․
― Ինչ է, դու մինչև հիմա վախենո՞ւմ ես,— հարցրեց Դիլլը։
― Միգուցե նա գիշերը դուրս գա տնից, երբ մենք բոլորս քնած ենք․․․— ասացի ես։
Ջիմը սուլեց․
― Որտեղի՞ց պիտի իմանա, թե մենք ինչ ենք խաղում։ Եվ ընդհանրապես նա, հավանաբար, արդեն չկա էլ։ Նա մեռել է հարյուր տարի առաջ, և նրան խցկել են բուխարիկի ծխնելույզը։
― Արի ես ու դու խաղանք, իսկ Մեծաչքանին, եթե վախենում է, թող միայն նայի,— ասաց Դիլլը Ջիմին։
Ես շատ լավ էլ գիտեի, որ Զարզանդ Ռեդլին նստած է իր տանը, բայց ապացուցել չկարողացա, ստիպված էի լեզուս պահել ատամներիս ետևը, թե չէ նորից կասեին, թե ես հավատում եմ չարքերին, այնինչ ես դրանց մասին իսկի չէի էլ մտածում։
Ջիմը դերերը բաժանեց, ես միսիս Ռեդլին եմ, իմ գործը տնից դուրս գալն ու արտասանդուղքն ավլելն է։ Դիլլը ծեր Ռեդլին է, նա մայթի վրայով քայլում է ետ ու առաջ, իսկ երբ Ջիմը հետը խոսում է, նա որպես պատասխան միայն հազում է։ Ջիմր՝ դե, ինչ խոսք, հենց ինքը՝ Զարզանդ Ռեդլին է՝ կրտսեր Ռեդլին, Արթուր Ռեդլին, նա թաքնվում է շքամուտքի տակ և ստեպ֊ստեպ ոռնում է ու կաղկանձում։
Ամառն անցնում էր իր կարգով, մեր խաղերը՝ նույնպես։ Մենք դրանք հղկում էինք, կոկում, հորինում նորանոր դիալոգներ ու սյուժետային անցումներ և, վերջապ ես, հորինեցինք մի իսկական պիես, մի փոքրիկ պիես, որը ամեն օր մի նոր ձևով էինք խաղում։
Դիլլը ստացվեց ոճրագործից էլ ոճրագործ․ նա միշտ էլ մտնում էր ուզածդ խարակտեր դերի մեջ և վճռական րոպեներին, եթե պետք էր, նույնիսկ հասակով էլ էր բարձրանում։ Նա չէր զիջում իր ամենավատ հերոսներին անգամ, իսկ դրանք անհուսալի ավազակներ ու բարբարոսներ էին։ Ես կատարում էի կանացի բոլոր դերերը, ընդ որում՝ ոչ առանձնակի հաճույքով։ Իմ կարծիքով այդ ներկայացումը Տարզանից շատ ավելի ձանձրալի էր, և ամբողջ ամառը անհանգստությունը ինձնից ձեռք չէր քաշում, չնայած Ջիմը հավատացնում էր, թե Զարզանդ Ռեդլին վաղուց մահացել է և ինձ ոչինչ չի պատահի, չէ՞ որ ամբողջ օրը թե ինքը, թե Կելպուրնիան իմ կողքին են, իսկ գիշերը դեռ Ատտիկուսն էլ է տանը։
Ջիմը ծնվել էր հերոս։
Զանազան բամբասանքների ու լուրերի պատառիկներ, որոնք ի սկզբանե անտի կրկնվում էին թաղում, մենք միացրինք, դարձնելով մի իսկական դրամա․ միսիս Ռեդլին ժամանակով եղել է գեղեցկուհի, բայց հետո ամուսնացել է միստեր Ռեդլիի հետ և կորցրել իր ողջ դրամագլուխը։ Նա կորցրել է գրեթե նաև իր բոլոր ատամները, մազերը և աջ ձեռքի ցուցամատը (դա Դիլլն էր հորինել․ մեկ անգամ գիշերը, երբ Զարզանդին չի հաջողվում իր ճաշի համար որսալ ոչ սկյուռ և ոչ էլ կատու, կրծում է մոր մատը), օրեր շարունակ մայրը նստում է հյուրասենյակում ու արցունք թափում, իսկ Զարզանդը դանակով տաշում է աթոռներն ու սեղանները, և մի օրից մի օր տանն այլևս ոչ մի կարասի չի մնա, այլ միայն տաշեղներ։
Հետո մենք երեքով ներկայացնում էինք խուլիգանության մեջ բռնված տղաների։ Ես բազմազանության համար խաղում էի դատավորի դերը։ Դիլլը Ջիմին տարավ, հրեց գցեց արտասանդուղքի տակը և բզում էր նրան հատակը լվանալու փայտով։ Նայած գործի ընթացքին, Ջիմը նորից հայտնվում էր արդեն շերիֆի դերում, քաղաքացիների ամբոխի դերում կամ միսս Ստիվենի Կրոուֆորդի, որը կարող էր Ռեդլիների մասին այնքան բան պատմել, որքան ոչ ոք Մեյկոմբում։
Երբ հերթը հասավ Զարզանդի ամենահաջողված համարին, Ջիմը գնաց տուն, թաքնվեց այնտեղ և հարմար րոպե ընտրելով, Կելպ ուրնիայից ծածուկ կարի մեքենայի դարակից վերցրեց մկրատը, վերադարձավ պատշգամբ, նստեց ճլորթուն և սկսեց լրագիր կտրտել։ Դիլլը ման էր գալիս նրա շուրջը և հազում, ապա Ջիմը հարձակվեց նրա վրա ու որպես թե մկրատը խրեց նրա կողը։ Այնտեղից, ուր ես կանգնած էի, այդ բոլորը կարելի էր որպես իրողություն ընդունել։
Ամեն օր, երբ միստեր Նաթան Ռեդլին, անցնելով մեր մոտով, ըստ իր սովորության ուղևորվում էր քաղաքի կենտրոնը, մենք մեր խոսքի կեսին սսկվում էինք և անշարժանում, մինչև որ նա չէր ծածկվում մեր տեսողությունից։ Ի՞նչ կպատահեր մեզ հետ, եթե նա կասկածեր․․․ Բավական էր հայտնվեր մեր հարևաններից մեկնումեկը, որ մենք խաղն ընդհատեինք, բայց մեկ անգամ ես տեսա, որ մեր դիմաց կանգնած է միսս Մոգի Էտկինսոնը՝ այգու մկրատը ձեռքին և դեռ կանաչ, չխուզած ցանկապատը մոռացած, աչքերը չորս արած նայում է մեզ։
Մեկ անգամ մենք արդեն չափից դուրս գրավվեցինք, երբ խաղում էինք մեր «Մի ընտանիք» վեպի երկրորդ հատորի քսանհինգերորդ գլուխը, չէինք նկատել, որ նախաճաշին տուն էր վերադարձել Ատտիկուսը, նա կանգնել էր մայթին և խողովակի պես փաթաթած օրաթերթով խփում էր ծնկին ու նայում մեզ։ Արեգակը բարձրացել էր, արդեն կեսօր էր։
― Այդ ի՞նչ խաղ է,— հարցրեց Ատտիկուսը։
― Ոչի՛նչ,— ասաց Ջիմը։
Նրա խուսափողական պատասխանից ես գուշակեցի, որ մեր խաղը գաղտնիք է և այլևս չխառնվեցի։
― Իսկ քո ինչի՞ն է պետք մկրատը։ Եվ ինչո՞ւ ես լրագիրը կտրտում։ Եթե այսօրվանն է, ես քո հոգին կհանեմ։
― Ոչինչ։
― Ինչպես թե «ոչինչ»։
― Ոչինչ, սըր։
― Այստեղ տուր մկրատը, դա խաղալիք չէ,— ասաց Ատտիկուսը։— Այս ամենը, ի դեպ, կապ չունի՞ Ռեդլիների հետ։
― Ո՛չ, սըր,— ասաց Ջիմը և կարմրեց։
― Հուսով եմ, որ այդպես է,— կարճ ասաց Ատտիկուսը և գնաց տուն։
― Ջի֊իմ․․․
― Սուս արա։ Նա գնաց հյուրասենյակ, այնտեղից ամեն ինչ լսվում է։
Երբ մենք հայտնվեցինք տան ետևում, այսինքն՝ ապահով տեղում, Դիլլը Ջիմին հարցրեց՝ մի՞թե մեզ այլևս չի կարելի Զարզանդ Ռեդլի խաղալ։
― Չգիտեմ։ Ատտիկուսը չասաց, թե չի կարելի․․․
― Ջիմ,— ասացի ես,— իմ կարծիքով, միևնույն է, Ատտիկուսը ամեն ինչ գիտե։
― Ոչ, չգիտե։ Եթե գիտենար, կասեր։
Ես երբեք էլ դրանում համոզված չէի, բայց Ջիմը ասաց, ամբողջ չարիքը նրանումն է, որ ես աղջիկ եմ, աղջիկները անվերջ չգիտես, թե ինչեր են երևակայում, դրա համար էլ նրանց ոչ ոք տանել չի կարողանում, և եթե ուզում ես աղջիկ լինել, կարող ես փասա֊փուսեդ հավաքել գնալ և խաղալ ում հետ ուզում ես։
― Շատ լավ,— ասացի ես։— Կարող ես Զարզանդ խաղալ։ Կտեսնես, թե ինչ կլինի։
Որ Ատտիկուսը մեզ բռնեցրել էր, դա Զարզանդ Ռեդլի խաղալուց հրաժարվելու իմ երկրորդ պատճառն էր։ Առաջին պատճառը ի հայտ էր եկել այն օրը, երբ ես ավտոդողով գլորվելով, մտա Ռեդլիների բակը։ Ես թափահարում էի գլուխս, սիրտս խառնում էր, Ջիմի ոռնոցից ականջներս խշշում էին, բայց և այնպես, այն ժամանակ ես լսեցի նաև մի ուրիշ ձայն, չափազանց ցածր մի ձայն, որը մայթից լսելի չէր... Տան մեջ մեկը ծիծաղում էր։