― Արի։
==Գլուխ 35==
Կետրինը լճափով գնաց փոքրիկ հյուրանոցը՝ Ֆերգյուսոնին տեսնելու, իսկ ես, բարում նստած, թերթ էի կարդում։ Բարում կաշվե հարմարավետ բազկաթոռներ կային, ու ես մինչև բարմենի գալը բազկաթոռներից մեկի մեջ նստած, կարդում էի։ Բանակը Տոլյամենտոյում կանգ չէր առել։ Նահանջում էին դեպի Պիավե։ Հիշեցի Պիավեն։ Սան֊Դոնայի մոտ երկաթուղին հատում էր Պիավեն ու գնում դեպի ռազմաճակատ։ Գետն այդ մասում խորն էր և դանդաղահոս, և նեղ։ Գետի ստորին հոսանքներում մոծակներով լի ճահճուտներ ու ջրանցքներ կային։ Եվ մի քանի գեղեցիկ առանձնատուն։ Մի անգամ, պատերազմից առաջ, Կորտինա դ'Ամպեցցո ուղևորվելիս, մի քանի ժամ գնացել եմ լեռնային գետի ափով։ Պիավեն այստեղ նման էր ժայռի ստվերի մեջ թաքնված նեղ ծանծաղուտներով մի գետի, որ հարուստ էր կարմրախայտով։ Կադորեում ճանապարհը թեքվում, հեռանում էր գետից։ Մտածում էի, թե ինչպես էր բանակն այդտեղից իջնելու։ Հետո մտավ բարմենը։
― Կոմս Գրեֆին ձեզ էր փնտրում, ― ասաց նա։
― Ո՞վ։
― Կոմս Գրեֆին։ Հիշո՞ւմ եք, երբ անցյալ անգամ եկաք, մի ծերուկի հետ ծանոթացաք։
― Այստե՞ղ է հիմա։
― Այո, ազգականուհու հետ։ Ասացի, որ դուք էլ եք եկել։
― Իսկ հիմա որտե՞ղ է։
― Գնացել է զբոսնելու։
― Ինչպե՞ս է։
― Ամեն տարի ջահելանում է։ Անցած գիշեր, ճաշից առաջ երեք բաժակ շամպայնով կոկտեյլ խմեց։
― Իսկ բիլիարդի՞ գործերն ինչպես են։
― Լավ են։ Տանում է ինձ։ Երբ իմացավ, որ եկել եք, շատ ուրախացավ։ Մարդ չկա, որ հետը խաղա։
Կոմս Գրեֆին իննսունչորս տարեկան էր։ Ալեհեր, սպիտակած բեղերով և բարեկիրթ շարժուձևով այդ ծերուկը եղել է Մետերնիխի ժամանակակիցը։ Դիվանագիտական ծառայության մեջ է եղել թե ավստրիացիների, թե իտալացիների մոտ, իսկ նրա ծննդյան տարեդարձը միշտ էլ Միլանի աշխարհիկ կյանքի ամենամեծ իրադարձություններից մեկն էր։ Նա վճռել էր մինչև հարյուր տարեկան ապրել և զարմանալի թեթևությամբ էր բիլիարդ խաղում, մի բան, որ բնավ չէր համապատասխանում իննսունչորս տարեկան ծերուկի չորացած մարմնին։ Ես նրան հանդիպել եմ, երբ մի անգամ, սեզոնի վերջում Ստրեզա էի եկել, ու մենք շամպայն էինք խմում բիլիարդ խաղալու ժամանակ։ Ես համարեցի, որ դա հրաշալի սովորություն էր, ու նա ինձ տասնհինգ աչք առաջ տվեց ու հաղթեց։
― Ինչո՞ւ չասացիր, որ նա այստեղ է։
― Մոռացա։
― Էլ ո՞վ կա։
― Մյուսներին չեմ ճանաչում։ Հյուրանոցում ընդամենը վեց հոգի են ապրում։
― Իսկ հիմա ի՞նչ եք անելու։
― Ոչ մի բան։
― Գնանք ձուկ որսանք։
― Մի ժամով կարող եմ։
― Գնացինք։ Կարթը չմոռանաք։
Բարմենը հագավ վերարկուն, և մենք դուրս եկանք։ Իջանք ափ, նավակ վերցրինք, ու սկսեցի թիավարել, իսկ բարմենը նստել էր նավախելին ու բռնել՝ ծայրին սպինինգ ունեցող կարթից, որով լճերում կարմրախայտ են որսում։ Մենք գնում էինք ափի կողքով, բարմենը բռնել էր կարթը ու երբեմն ցնցում էր այն։ Լճի կողմից Ստրեզան շատ ամայի է թվում։ Երևում էին մերկ ծառերի երկար շարքերը, մեծ հյուրանոցներն ու պարսպապատ առանձնատները։ Շրջվեցի դեպի Իզոլա Բելլա և սկսեցի թիավարել ափի մոտ, որտեղ լիճը միանգամից խորանում էր ու երևում էր, թե ինչպես է ժայռերի պատը ուղղաձգորեն իջնում թափանցիկ ջրի մեջ։ Հետո մենք հեռացանք ափից և ուղղվեցինք դեպի ձկնորսների կղզին։ Արևը մտավ ամպի տակ, և ջուրը մուգ էր, և հանդարտ և շատ պաղ։ Չկարողացանք ձուկ բռնել, թեև մի քանի անգամ մոտեցող ձկների օղակներ երևացին ջրի վրա։
Հասանք ձկնորսների կղզին, որի ափին նավակներ էին շարված, և մարդիկ ցանցերն էին վերանորոգում։
― Չգնա՞նք մի բան խմենք։
― Գնանք։
Նավակը մոտեցրի քարափին, և բարմենը հանեց կարթը, փաթաթեց, սպինինգը դրեց հատակին և կախեց նավաշրթից։ Ես դուրս եկա ու կապեցի նավակը։ Մտանք մի փոքրիկ սրճարան, նստեցինք փայտե սեղանի մոտ և վերմուտ պատվիրեցինք։
― Հոգնեցի՞ք։
― Ոչ։
― Վերադարձին ես կթիավարեմ, ― ասաց նա։
― Ես սիրում եմ թիավարել։
― Եթե կարթը դուք բռնեք, գուցե բախտներդ ժպտա։
― Լավ։
― Ասեք, խնդրում եմ, ի՞նչ վիճակում է պատերազմը։
― Գարշելի"
― Ես չպետք է գնամ։ Ես էլ կոմս Գրեֆիի նման շատ ծեր եմ։
― Գուցե դեռ ստիպված լինեք գնալ։
― Մյուս տարի երևի կկանչեն։ Բայց ես չեմ գնա։
― Իսկ ի՞նչ եք անելու։
― Կփախչեմ արտասահման։ Չեմ ուզում պատերազմի գնալ։ Հաբեշստանում արդեն մի անգամ մասնակցել եմ պատերազմի։ Բավական է։ Իսկ դո՞ւք ինչու գնացիք։
― Չգիտեմ։ Հիմարությո՛ւն արեցի։
― Էլի ուզո՞ւմ եք վերմուտ։
― Լավ, խմենք։
Վերադարձին բարմենն էր թիավարում։ Մենք անցանք Ստրեզայից, հետո ափից չհեռանալով, նորից վերադարձանք։ Բռնել էի ձիգ կարթը և անընդհատ զգում էի պտտվող սպինինգի թեթևակի ցնցումները ու նայում նոյեմբերյան մուգ ջրին և ամայի ափին։ Բարմենը թիավարում էր լայն հարվածներով, ու երբ նավակը առաջ էր մղվում, կարթն սկսում էր թրթռալ։ Մի անգամ ձուկը բռնեց խայծից, կարթը հանկարծ ձգվեց ու ծանրացավ։ Ես քաշեցի ու զգացի կարմրախայտի կենդանի ծանրությունը, բայց հենց այդ ժամանակ կարթը նորից թրթռաց։ Ձուկը պոկվել, փախել էր։
― Խոշո՞ր էր։
― Բավականին։
― Մի անգամ մենակ էի որսի դուրս եկել ու կարթն ատամներով էի բռնել, հանկարծ այնպես ձգվեց, որ քիչ էր մնում ծնոտս պոկվեր։
― Ամենից հարմարը ոտքին կապելն է, ― ասացի ես։ ― Եվ կարթի ամեն մի շարժումն ես զգում, և ատամներդ չես կորցնում։
Ձեռքս մտցրի ջրի մեջ։ Շատ սառն էր։ Հիմա մենք գրեթե հյուրանոցի դիմացն էինք։
― Ես պետք է գնամ, ― ասաց բարմենը։ ― Պետք է ժամը տասնմեկին այնտեղ լինեմ։ L' heure du cocktail:<ref>Կոկտեյլի ժամ (ֆր․)։</ref>
― Լավ։
Կարթը հանեցի ջրից և փաթաթեցի մի նշաձողի վրա։ Բարմենը նավակը մտցրեց քարափի փոքրիկ նեղանցքի մեջ և շղթայով ու կողպեքով ամրացրեց։
― Երբ որ նավակի կարիք ունենաք, ― ասաց նա, ― բանալին կտամ ձեզ։
― Շնորհակալություն։
Գնացինք հյուրանոց և մտանք բար։ Չուզեցի առավոտ վաղ նորից խմել ու բարձրացա մեր սենյակը։ Աղախինն արդեն մաքրել էր սենյակը, և Կետրինը դեռ չէր վերադարձել։ Պառկեցի մահճակալի վրա ու աշխատեցի ոչ մի բանի մասին չմտածել։
Երբ Կետրինը վերադարձավ, նորից ամեն ինչ լավ էր ինձ համար։ Ֆերգյուսոնը ներքևում է, ― ասաց նա։ Մեզ հետ է նախաճաշելու։
― Ես գիտեի, որ դեմ չես լինի, ― ասաց Կետրինը։
― Իհարկե, ― ասացի ես։
― Ի՞նչ է պատահել, սիրելիս։
― Չգիտեմ։
― Իսկ ես գիտեմ։ Անելու բան չունես։ Քո ամբողջ ունեցած֊չունեցածը ես եմ, իսկ ես թողել, գնացել էի։
― Ճիշտ է։
― Ներիր, սիրելիս։ Գիտեմ, երևի ահավոր զգացում է, երբ հանկարծ այլևս ոչինչ չի մնում։
― Իմ կյանքը միշտ լցված է եղել, ― ասացի ես։ ― Եվ հիմա, երբ դու ինձ մոտ չես, աշխարհն ինձ համար դատարկվում է։
― Բայց ես քեզ հետ կլինեմ։ Ես միայն երկու ժամով գնացի։ Չե՞ս կարող որևէ զբաղմունք գտնել։
― Բարմենի հետ գնացի ձուկ որսալու։
― Լա՞վ էր։
― Այո։
― Երբ քեզ հետ չեմ, մի մտածիր իմ մասին։
― Ճակատում փորձում էի չմտածել։ Բայց այդ ժամանակ գոնե անելու բան կար։
― Պաշտոնաթող Օթելլո, ― կատակեց նա։
― Օթելլոն նեգր էր, ― ասացի ես։ ― Բացի այդ, ես խանդոտ չեմ։ Պարզապես այնքան եմ քեզ սիրում, որ ինձ համար ուրիշ ոչինչ գոյություն չունի։
― Խելոք կմնաս ու սիրալիր կլինես Ֆերգյուսոնի հետ։
― Ես միշտ էլ սիրալիր եմ Ֆերգյուսոնի հետ, քանի դեռ նա չի անծում ինձ։
― Սիրալիր եղիր հետը։ Չէ՞ որ մենք շատ բան ունենք, իսկ նա ոչինչ չունի։
― Չեմ կարծում, որ նա ցանկանա մեր ունեցածը։
― Խելացի տղա ես, սիրելիս, բայց ոչինչ չես հասկանում։
― Սիրալիր կլինեմ հետը։
― Չեմ կասկածում։ Դու շատ լավն ես։
― Բայց հետո չի մնա, չէ՞։
― Ոչ։ Այնպես կանեմ, որ գնա։
― Եվ հետո վեր կբարձրանանք, չէ՞։
― Իհարկե։ Իսկ ի՞նչ էիր կարծում։
Մենք իջանք Ֆերգյուսոնի հետ նախաճաշելու։ Հյուրանոցն ու շքեղ ռեստորանը մեծ տպավորություն էին գործել նրա վրա։ Մենք հիանալի նախաճաշեցինք ու խմեցինք երկու շիշ կապրի։ Ռեստորան մտավ կոմս Գրեֆին և գլուխ տվեց մեզ։ Նրա հետ էր նաև ազգականուհին, որը մի փոքր հիշեցնում էր իմ տատիկին։ Ես նրա մասին պատմեցի Կետրինին ու Ֆերգյուսոնին, և իմ պատմածը մեծ տպավորություն գործեց Ֆերգյուսոնի վրա։ Հյուրանոցը շատ էր մեծ, և շքեղ, և դատարկ, բայց կերակուրները համեղ էին, գինին շատ հաճելի և, ի վերջո, գինին բարձրացրեց մեր բոլորի տրամադրությունը։ Կետրինը երբեք այսքան լավ չէր զգացել։ Նա շատ երջանիկ էր։ Ֆերգյուսոնն աշխուժացել էր։ Ինձ համար էլ էր շատ հաճելի։ Նախաճաշից հետո Ֆերգյուսոնը վերադարձավ իր հյուրանոցը։ Ասաց, որ նախաճաշից հետո ուզում է մի քիչ պառկել։
Օրվա վերջին ինչ֊որ մեկը բախեց մեր դուռը։
― Ո՞վ է։
― Կոմս Գրեֆին ուզում է իմանալ, բիլիարդ կխաղա՞ք, թե ոչ"
Նայեցի ժամացույցին։ Թևիցս հանել, բարձի տակ էի դրել։
― Պետք է անպայմա՞ն գնալ, սիրելիս, ― փսփսաց Կետրինը։
― Երևի պետք է։ ― Չորսն անց էր տասնհինգ րոպե։ Ես բարձրաձայն ասացի․ ― հաղորդեցեք Գրիֆիին, որ ժամը հինգին բիլիարդանոցում կլինեմ։
Հինգից քառորդ պակաս համբուրեցի Կետրինին ու լոգարան մտա հագնվելու։ Փողկապ կապելիս նայում էի հայելու մեջ, ու տարօրինակ էր թվում, որ քաղաքացիական զգեստ եմ հագել։ Չմոռանամ, որ պետք է մի քանի շապիկ ու գուլպա գնել։
― Երկա՞ր ժամանակով ես գնում, ― հարցրեց Կետրինը։ Նա շատ գեղեցիկ էր անկողնում։ ―Սանրս չե՞ս տա։
Նայում էի, թե նա ինչպես էր սանրվում, թեքել էր գլուխը, և մազերը մի կողմի վրա էին թափվել։ Դրսում արդեն մութ էր, մահճակալի գլխավերևում վառվող լույսը ընկնում էր նրա մազերի, և պարանոցի, և ուսերի վրա։ Մոտեցա, համբուրեցի նրան, մի կողմ տարա ձեռքը և նրա գլուխը խոնարհվեց բարձին։ Համբուրեցի նրա վիզն ու ուսերը։ Այնքան էի նրան սիրում, որ գլխապտույտ էի զգում։
― Չեմ ուզում գնալ։
― Ես էլ չեմ ուզում, որ գնաս։
― Ուրեմն, չեմ գնա։
― Ոչ։ Գնա։ Դա երկար չի տևի չէ՞, և շուտ կվերադառնաս։
― Այստեղ կճաշենք, մեր սենյակում։
― Գնա և շուտ վերադարձիր։
Կոմս Գրեֆին բիլիարդանոցում էր։ Նա տարբեր հարվածների վարժություններ էր կատարում և բիլիարդի սեղանի վրա վառվող լույսի տակ թվում էր շատ փխրուն։ Քիչ այն կողմ, ստվերի մեջ, թղթախաղի մի սեղան կար, սեղանի վրա՝ սառույցով լցված արծաթե մի դույլ, որի միջից դուրս էին ցցվել շամպայնի երկու շշերի վզիկներն ու խցանները։ Երբ ներս մտա, կոմս Գրեֆին ուղղեց մարմինն ու ընդառաջ եկավ։ Սեղմեց ձեռքս։
― Շատ ուրախ եմ ձեզ տեսնելուս։ Զգացված եմ, որ համաձայնեցիք խաղալ հետս։
― Ես էլ եմ զգացված, որ հրավիրեցիք ինձ։
― Ինչպե՞ս է ձեր առողջությունը։ Լսել եմ, որ վիրավորվել եք Իզոնցոյում։ Հուսով եմ, որ արդեն լավ եք։
― Շատ լավ եմ։ Իսկ դո՞ւք։
― Օ, ես միշտ առողջ եմ։ Միայն թե ծերանում եմ։ Արդեն նկատում եմ ծերության նշանները։
― Դժվար է հավատալ։
― Այո։ Ուզո՞ւմ եք, մի օրինակ բերեմ։ Հիմա ինձ համար ավելի հեշտ է իտալերեն խոսել։ Ես ստիպում եմ ինձ, բայց երբ որ հոգնում եմ, ավելի հեշտ եմ իտալերեն խոսում։ Դա վկայում է, որ ծերանում եմ արդեն։
― Կարող եք իտալերեն խոսել։ Ես էլ եմ մի քիչ հոգնած։
― Օ, բայց եթե դուք հոգնել եք, ուրեմն, ձեզ համար ավելի հեշտ է անգլերեն խոսել։
― Ամերիկերեն։
― Այո։ Ամերիկերեն։ Խնդրեմ, ամերիկերեն խոսեք։ Սքանչելի լեզու է։
― Ես հազվադեպ եմ ամերիակացիների հանդիպում։
― Երևի կարոտում եք նրանց։ Ձանձրալի է առանց հայրենակիցների և հատկապես առանց հայրենակցուհիների։ Փորձից գիտեմ։ Խաղա՞նք, թե՞ շատ եք հոգնած։
― Հոգնած չեմ։ Պարզապես կատակաեցի։
― Քանի՞ աչք եք տալիս։
― Շատ եք խաղացել վերջերս։
― Բնավ չեմ խաղացել։
― Դուք շատ լավ եք խաղում։ Տա՞սը աչք։
― Դուք գերագնահատում եք ինձ։
― Տասնհի՞նգ։
― Իհարկե լավ է, բայց միևնույն է, դուք ինձ կհաղթեք։
― Դրամի՞ վրա խաղանք։ Դուք միշտ նախընտրում էիք դրամի վրա խաղալ։
― Համաձայն եմ։
― Լավ։ Ես ձեզ տասնութ աչք եմ տալիս, ամեն աչքը՝ մի ֆրանկ։
Նա հրաշալի խաղաց, ու թեև ես առավելություն ունեի, բայց խաղի կեսին միայն չորս միավորով էի նրանից առաջ։ Կոմս Գրեֆին սեղմեց կոճակի զանգը ու կանչեց բարմենին։
― Մի շիշը բացեք, ― խնդրում եմ, ― ասաց նա։ Հետո դարձավ ինձ, ― մի֊մի բաժակ խմենք, տրամադրություններս բարձրանա։
Գինին սառն էր, և շատ չոր, և հաճելի։
― Իտալերեն չխոսե՞նք։ Դեմ չե՞ք։ Հիմա դա իմ թուլությունն է։
Մենք շարունակեցինք խաղալ, ընդմիջումներին գինի ըմպելով ու իտալերեն խոսելով, բայց քիչ էինք խոսում ու կենտրոնացել էինք խաղի վրա։ Կոմս Գրեֆին հարյուրերորդը խփեց, իսկ ես, չնայած ունեցած առավելությանս, ընդամենը իննսունչորս միավոր էի շահել։ Նա ժպտաց ու թփթփացրեց ուսիս։
― Հիմա մենք մյուս շիշն էլ կխմենք, ու դուք մի քիչ պատերազմի մասին կպատմեք։ ― Սպասում էր, որ նստեմ։
― Գուցե ուրիշ բանի մասին, ― ասացի ես։
― Չե՞ք ուզում, դե լավ։ Ի՞նչ եք կարդացել վերջերս։
― Ոչինչ, ― ասացի ես։ ― Կարգին բթացել եմ։
― Ոչ։ Բայց կարդալ անհրաժեշտ է։
― Ինչ է գրվել պատերազմի տարիներին։
― Բարբյուս անունով մի ֆրանսիացի գրել է «Le feu»<ref>Կրակ (ֆր․)։</ref> վեպը։ Հետո՝ «Հետո «Միստր Բրիթլինգն ամեն ինչ տեսնում է»։
― Ոչ, չի տեսնում։
― Ի՞նչ։
― Ամեն ինչ չի տեսնում։ Այդ գրքերը հիվանդանոցում կային։
― Ուրեմն, ինչ֊որ բան այնուամենայնիվ կարդացել եք։
― Այո, բայց ոչ մի լավ գիրք։
― Ինձ թվում է, որ «Միստր Բրիթլինգում» շատ ճիշտ է ուսումնասիրված անգլիական միջին դասակարգի ոգին։
― Ես չգիտեմ, թե ինչ բան է ոգին։
― Խեղճ տղա։ Ոչ ոք չգիտի, թե ոգին ինչ է։ ― Ու հարցրեց, ― դուք croyant<ref>Հավարացյալ (ֆր․)։</ref> եք։
― Գիշերները։
Կոմս Գրիֆին ժպտաց և սկսեց մատներով պտտեցնել բաժակը։
― Կարծում էի, որ ինչքան ծերանամ, այնքան աստվածավախ կդառնամ, բայց չգիտես ինչու, այդպես չեղավ, ― ասաց նա։ ― Շատ եմ ցավում։
― Կուզենայի՞ք մահից հետո ապրել, ― հարցրի ես և անմիջապես զգացի, որ հիմարություն էր մահվան մասին խոսելը։ Բայց նա բանի տեղ չդրեց այդ բառը։
― Նայած ինչպես ես ապրում։ Այս կյանքը շատ հաճելի է։ Կուզենայի հավիտյան ապրել։ ― Նա ժպտաց։ ― Դա ինձ գրեթե հաջողվել է։
Մենք նստել էինք խոր բազկաթոռների մեջ, մեջտեղում՝ մի սեղան, որի վրա դրված էին մեր բաժակները և շամպայնի շշերով արծաթե դույլը։
― Եթե իմ տարիքին հասնեք, շատ բաներ ձեզ տարօրինակ կթվան։
― Դուք ծերունու նման չեք։
― Մարմինն է ծերանում։ Երբեմն վախենում եմ, որ ահա ուր որ է մատս կավիճի ծայրի պես կպոկվի ու կընկնի։ Իսկ ոգին չի ծերանում և իմաստությունը չի ավելանում։
― Դուք իմաստուն եք։
― Ոչ, մոլորություն է կարծել, թե ծերուկներն իմաստուն են։ Ծերուկներն իմաստուն չեն։ Միայն զգույշ են։
― Գուցե հենց դա է իմաստությունը։
― Դա շատ անդուրեկան իմաստություն է։ Ի՞նչն եք ամենից շատ գնահտում։
― Սիրած կնոջը։
― Ես էլ։ Դա իմաստություն չէ։ Գնահատո՞ւմ եք կյանքը;
― Այո։
― Ես էլ։ Որովհետև դա միակ բանն է, որ ունեմ։ Մեկ էլ՝ ծննդյան տարեդարձները, ― ծիծաղեց նա։ ― Ըստ երևույթին, դուք ինձանից ավելի իմաստուն եք։ Չեք տոնում ձեր տարեդարձները։
Երկուսս էլ գինի էինք խմում։
― Իսկապես, ի՞նչ ես մտածում պատերազմի մասին, ― հարցրեց նա։
― Մտածում եմ, որ պատերազմը տխմարություն է։
― Ո՞վ կհաղթի։
― Իտալացիները։
― Ինչո՞ւ։
― Նրանք ավելի երիտասարդ ազգ են։
― Մի՞թե երիտասարդ ազգերը միշտ հաղթում են պատերազմում։
― Որոշ ժամանակ ընդունակ են լինում դրան։
― Իսկ հետո՞։
― Հետո դառնում են ծեր ազգեր։
― Իսկ դուք ասում էիք, թե իմաստուն չեք։
― Սիրելի տղաս, դա իմաստություն չէ։ Ցինիզմ է։
― Բայց ինձ շատ իմաստուն թվաց։
― Ոչ այնքան։ Ես կարող եմ նաև հակառակ ապացույցներ բերել, բայց դա վատ չէ։ Շամպայն չմնա՞ց։
― Գրեթե։
― Ուզո՞ւմ եք էլի խմել։ Հետո գնալու եմ զգեստս փոխեմ։
― Գուցե հիմա չարժե։
― Իսկապե՞ս չեք ուզում։
― Այո։
Նա վեր կացավ։
― Ցանկանում եմ, որ շատ բախտավոր լինեք, շատ երջանիկ և շատ, շատ առողջ։
― Շնորհակալություն։ Իսկ ես ցանկանում եմ, որ հավիտյան ապրեք։
― Շնորհակալություն։ Այդպես էլ անում եմ։ Ու եթե մի օր աստվածավախ դառնաք, աղոթեցեք ինձ համար, երբ ես մեռնեմ։ Ես իմ բարեկամներին արդեն խնդրել եմ այդ մասին։ Կարծում էի, որ ինքս էլ աստվածավախ կդառնամ, բայց չդարձա։
Ինձ թվաց, թե նա տխուր ժպտաց, բայց վստահ չէի։ Նա այնքան էր ծեր և դեմքին այնքան կնճիռներ կային, որ ժպտալիս բոլոր գծերը խառնվում էին իրար ու կորչում էին երանգները։
― Գուցե և աստվածավախ դառնամ, ― ասացի ես։ ― Համենայն դեպս, կաղոթեմ ձեզ համար։
― Ես միշտ հուսացել եմ, որ մի օր աստվածավախ կդառնամ։ Մեր ընտանիքի բոլոր անդամներն էլ աստվածավախ են մահացել։ Բայց չգիտեմ ինչու, ես չդարձա։
― Դեռ շատ շուտ է։
― Գուցե շատ ուշ է։ Գուցե արդեն վերապրել եմ իմ կրոնական զգացմունքները։
― Իսկ իմ կրոնական զգացմունքները միայն գիշերներն են ծնվում։
― Բայց դուք նաև սիրում եք։ Չմոռանաք, որ սերը նույնպես կրոնական զգացում է։
― Կարծո՞ւմ եք։
― Իհարկե։ ― Նա մի քայլ արեց դեպի բիլիարդի սեղանը։ ― Շատ զգացված եմ, որ եկաք ինձ հետ խաղալու։
― Դա ինձ համար մեծ հաճույք էր։
― Եկեք միասին բարձրանանք։
==Գլուխ36==
Գիշերը փոթորիկ սկսվեց, ես արթնացա ու լսեցի, թե ինչպես էր անձրևը հարվածում պատուհանների ապակիներին։ Ջուրը բաց պատուհանից մտնում էր սենյակ։ Ինչ֊որ մեկը բախեց դուռը։ Անձայն մոտեցա դռանը, որպեսզի չանհանգստացնեի Կետրինին, ու բաց արի։ Բարմենն էր։ Վերարկու էր հագել ու բռնել էր թաց գլխարկը։
― Կարո՞ղ եմ ձեզ բան ասել։
― Ի՞նչ է պատահել։
― Շատ կարևոր բան է։
Շուրջս նայեցի։ Սենյակը մութ էր։ Տեսա, որ պատուհանի տակ ջուր է հավաքվել։
― Մտեք, ― ասացի ես։
Բռնեցի նրա թևից ու տարա լոգարան, փակեցի դուռը և վառեցի լույսը։ Նստեցի վաննայի ծայրին։
― Ի՞նչ է պատահել, Էմիլիո։ Չլինի՞ փորձանքի մեջ եք ընկել։
― Ոչ թե ես, այլ դուք։
― Այ թե ինչ։
― Առավոտյան ձերբակալելու են ձեզ։
― Այ թե ինչ։
― Եկա, որ ասեմ։ Քաղաք էի գնացել և սրճարանում լսեցի նրանց խոսակցությունը։
― Հասկանում եմ։
Թաց վերարկուով, թաց գլխարկը ձեռքին, լուռ կանգնել էր իմ դիմաց։
― Իսկ ինչո՞ւ են ուզում ինձ ձերբակալել։
― Պատերազմի հետ կապված ինչ֊որ բանի համար։
― Իսկ ի՞նչ բան։
― Չգիտեմ։ Միայն գիտեմ, որ առաջ ձեզ այստեղ տեսել են սպայի համազգեստով, իսկ հիմա՝ քաղաքացիական հագուստներով։ Նահանջից հետո բոլորին էլ ձերբակալում են։
Մի պահ մտածմունքի մեջ ընկա։
― Ո՞ր ժամին են գալու։
― Առավոտյան։ Ժամը չգիտեմ։
― Ի՞նչ եք խորհուրդ տալիս անել։
Նա գլխարկը դրեց լվացարանի մեջ։ Շատ թաց էր, և ջուրն անընդհատ գետին էր կաթկթում։
― Եթե վախենալու պատճառ չունեք, մի մտահոգվեք։ Բայց ձերբակալությունը միշտ էլ տհաճ բան է, հատկապես՝ հիմա։
― Չեմ ուզում, որ ինձ ձերբակալեն։
― Այդ դեպքում, գնացեք Շվեյցարիա։
― Ինչպե՞ս։
― Իմ նավակով։
― Փոթորիկ է, ― ասացի ես։
― Փոթորիկն անցավ։ Ջուրն ալեկոծ է, բայց մի կերպ գլուխ կհանեք։
― Ե՞րբ գնանք։
― Հենց հիմա։ Կարող են առավոտ շուտ գալ։
― Իսկ մեր ճամպրուկնե՞րը։
― Հավաքեք։ Թող ձեր լեյդին հագնվի։ Ես կհոգամ ճամպրուկների մասին։
― Որտե՞ղ կլինեք։
― Այստեղ կսպասեմ։ Չեմ ուզում, որ ինձ միջանցքում տեսնեն։
― Բաց արի դուռը, հետո փակեցի ու մտա ննջարան։ Կետրինն արթուն էր։
― Ի՞նչ է պատահել, սիրելիս։
― Ոչինչ Կետ, ոչինչ, ― ասացի ես։ ― Ուզո՞ւմ ես հենց հիմա հագնվել և նավակով Շվեյցարիա գնալ։
― Իսկ դո՞ւ։
― Ոչ, ― ասացի ես։ ― Կուզենայի նորից անկողնում պառկել։
― Իսկ ի՞նչ է պատահել։
― Բարմենն ասում է, որ առավոտյան գալու են ինձ ձերբակալելու։
― Հո չի՞ գժվել բարմենը։
― Ոչ։
― Այդ դեպքում, խնդրում եմ շտապիր, սիրելիս, որպեսզի անմիջապես գնանք։ ― Նա նստեց մահճակալի ծայրին։ Դեռ քնատ էր։ ― Լոգարանո՞ւմ է բարմենը։
― Այո։
― Դե լավ, չեմ լվացվի։ Խնդրում եմ, ինձ մի նայիր, սիրելիս, ես մի րոպեում կհագնվեմ։
Գիշերազգեստը հանելիս, ես տեսա նրա սպիտակ մեջքը, ապա շուռ եկա, քանի որ նա այդպես էր ցանկացել։ Հղիությունից հետո արդեն սկսել էր գիրանալ, և չէր ուզում, որ ես տեսնեի նրան։ Հագնվում էի ու լսում անձրևի ձայնը։ Ես գրեթե ոչինչ չունեի ճամպրուկի մեջ դնելու։
― Կետ, եթե քեզ պետք է, իմ ճամպրուկի մեջ դեռ շատ տեղ կա։
― Ես գրեթե ամեն ինչ տեղավորեցի, ― ասաց նա։ ― Սիրելիս, ես սարսափելի բութ եմ, բայց ինչո՞ւ է բարմենը լոգարանում։
― Ս֊ս֊ս, սպասում է, որ ճամպրուկները տանի։
― Ինչ հոյակապ մարդ է։
― Նա իմ հին բարեկամն է, ― ասացի ես։ ― Մի անգամ քիչ էր մնում, որ ծխամորճի թութուն ուղարկեի իրեն։
Բաց պատուհանից նայեցի դրսի խավարին։ Լիճը չէր երևում, խավար էր ու անձրև, և քամին հանդարտվել էր։
― Պատրաստ եմ, սիրելիս, ― ասաց Կետրինը։
― Լավ։ ― Մոտեցա լոգարանի դռանը։ ― Ահա ճամպրուկները, Էմիլիո, ― ասացի ես։
Բարմենը վերցրեց երկու ճամպրուկները։
― Ես շատ զգացված եմ, որ օգնում եք մեզ, ― ասաց Կետրինը։
― Դատարկ բան է, Լեյդի, ― ասաց բարմենը։ ― Ես շատ ուրախ եմ, որ կարող եմ ձեզ օգնել, միայն թե ինքս փորձանքի մեջ չընկնեմ։ Լսեք, ― նա ասաց ինձ, ― ես սպասավորների աստիճաններով կիջնեմ և ուղիղ կգնամ դեպի նավակը։ Իսկ դուք հանգիստ գնացեք, կարծես զբոսանքի եք դուրս գալիս։
― Իսկական զբոսանքի գիշեր է, ― ասաց Կետրինը։
― Ինչ խոսք, որ վատ գիշեր է։
― Գոնե լավ է, որ հովանոց ունեմ, ― ասաց Կետրինը։
Անցանք միջանցքով և իջանք հաստ գորգով ծածկված աստիճաններով։ Խցիկում, մուտքի մոտ, նստել էր դռնապանը։
Տեսավ մեզ ու շատ զարմացավ։
― Ուզում եք դո՞ւրս գալ, սըր, ― հարցրեց նա։
― Այո, ― ասացի ես։ ― Ուզում ենք փոթորկի ժամանակ տեսնել լիճը։
― Իսկ հովանոց ունե՞ք, սըր։
― Ոչ, ― ասացի ես։ ― Վերարկուս անջրանցիկ է։
Նա կասկածանքով նայեց վերարկուիս։
― Ես ձեզ հովանոց կտամ, սըր, ― ասաց նա։ Գնաց, և մի մեծ հովանոց բերեց։ ― Մի քիչ մեծ է, սըր, ― ասաց նա։ Ես նրան տասը լիրա տվեցի։ ― Օ, դուք շատ բարի եք, սըր։ Շատ շնորհակալ եմ, ― ասաց նա։
Բաց արեց դուռը ու մենք դուրս եկանք անձրևի տակ։ Նա ժպտաց Կետրինին, ու Կետրինն էլ՝ նրան։
― Երկար չմնաք փոթորիկին, ― ասաց նա։ ― Կթրջվեք, սըր և լեյդի։
Նա ընդամենը կրտսեր դռնապան էր և դեռևս ամեն ինչ բառացի էր անգլերեն թարգմանում։
― Շուտ կվերադառնանք, ― ասացի ես։
Հսկայական հովանոցը բռնած, քայլեցինք ճանապարհով, հետո անցանք մութ և թաց պարտեզի միջով ու դուրս եկանք խճուղի, կտրեցինք խճուղին և հասանք թփուտներով եզրապատված լճափնյա արահետը։ Հիմա քամին փչում էր ափի կողմից։ Նոյեմբերյան խոնավ և ցուրտ քամի էր, ու ես գիտեի, որ լեռներում ձյուն է գալիս։ Անցանք քարափի շղթայակապ նավակների կողքով, որոնցից մեկը պետք է բարմենինը լիներ։ Ջուրը քարից ավելի մուգ էր, բարմենը դուրս եկավ ծառերի ետևից։
― Ճամպրուկները նավակում են, ― ասաց նա։
― Ուզում եմ վճարել նավակի գինը, ― ասացի ես։
― Ինչքա՞ն փող ունեք։
― Ոչ շատ։
― Փողը հետո կուղարկեք։ Այդպես ավելի լավ կլինի։
― Ինչքա՞ն։
― Ինչքան որ ուզենաք։
― Չէ, ասեք ինչքան։
― Եթե բարեհաջող հասնեք, հինգ հարյուր ֆրանկ ուղարկեցեք։ Դա ձեզ նեղություն չի պատճառի, եթե հասնեք։
― Լավ։
― Սենդվիչ վերցրեք։ ― Նա մի կապոց մեկնեց ինձ։ ― Բարում ինչ որ գտա դրեցի մեջը։ Սա էլ մի շիշ կոնյակ ու մի շիշ գինի։
Ամեն ինչ տեղավորեցի իմ ճամպրուկում։
― Թույլ տվեք գոնե սրանց համար վճարել։
― Լավ, հիսուն լիրա տվեք։
Տվեցի։
― Լավ կոնյակ է, ― ասաց նա։ ― Կարող եք առանց վախենալու ձեր լեյդիին տալ։ Թող նավակի մեջ նստի։
Նա բռնեց նավակը, որը մեկ բարձրանում, մեկ իջնում էր քարափի տակ, ու ես օգնեցի Կետրինին։ Նա նստեց նավախելի մոտ և փաթաթվեց անձրևաթիկնոցով։
― Գիտե՞ք ինչպես եք գնալու։
― Դեպի հյուսիս։
― Իսկ գիտե՞ք ուր։
― Դեպի Լուինո։
― Լուինո, Կաներո, Կաննոբիո, Տրանցանո, Բրիսսագո հասնելուց հետո Շվեյցարիայում կլինեք։ Պետք է անցնեք Մոնտե Տամարան։
― Ժամը քանի՞սն է, ― հարցրեց Կետրինը։
― Դեռ տասնմեկն է, ― ասացի ես։
― Եթե անընդհատ թիավարեք, առավոտյան ժամը յոթին կհասնեք։
― Այդքան հեռո՞ւ է։
― Երեսունհինգ կիլոմետր։
― Ինչպե՞ս ենք գնալու։ Կողմնացույց էր պետք այս անձրևին։ ― Ոչ։ Նախ գնացեք դեպի Իզոլա Բելլա, իսկ երբ անցնեք Իզոլա Մադրեն, քամու ուղղությամբ թիավարեք։ Քամին ձեզ կտանի Պալանցա։ Լույսեր կտեսնեք։ Հետո գնացեք ափի մոտով։
― Քամին կարող է փոխել ուղղությունը։
― Ոչ, ― ասաց նա։ ― Այս քամին երեք օր էլ կփչի։ Ուղիղ Մոտերոնեից է փչում։ Սա էլ թիթեղատուփ է, որպեսզի դատարկեք ջուրը։
― Թույլ տվեք, որ նավակի գնի մի մասը վճարեմ։
― Ոչ, ուզում եմ բախտս փորձել։ Եթե տեղ հասնեք, ինչքան որ կարող եք, կվճարեք։
― Դե լավ։
― Չեմ կարծում, որ խեղդվեք։
― Փառք աստծո։
― Քամու ուղղությամբ գնացեք։
― Լավ։ ― Ցատկեցի նավակի մեջ։
― Հյուրանոցի դրամը թողեցի՞ք։
― Այո։ Սենյակում, ծրարի մեջ։
― Դե լավ։ Բարի ճանապարհ, tenente:
― Ցտեսություն։ Շատ շնորհակալ եմ ձեզնից։
― Եթե խեղդվեք, էլ ինչ շնորհակալություն։
― Ի՞նչ է ասում, ― հարցրեց Կետրինը։
― Ասում է բարի ճանապարհ։
― Հաջողություն, ― ասաց Կետրինը։ ― Շատ շնորհակալ ենք։
― Պատրա՞ստ եք։
― Այո։
Նա կռացավ ու հրեց նավակը։ Թիերը մտցրի ջրի մեջ ու ձեռքով արեցի նրան։ Նա ևս ձեռքով արեց ու հասկացրեց, որ զգույշ լինենք։ Տեսա հյուրանոցի լույսերը, սկսեցի թիավարել և անընդհատ ուղիղ գնալ, մինչև որ լույսերն անհետացան տեսողությունից։ Շուրջն իսկական ծովային ալեկոծություն էր, բայց մենք քամու ուղղությամբ էինք գնում։