Changes

:&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;— Արմենական18Արմենական<ref>Արմենական կուսակցության — Հիմնադրվել է 1885-ին, Հնչակյան19 Վանում։ Անունն առել է Մկրտիչ Փորթոլգալյսւնի «Արմենիա» թերթից, որ լույս էր տեսնում Մարսելում։ Հիմնադրել են Մ. Փորթագալյանի աշակերտները։</ref>, Հնչակյան<ref>Հնչակյան կուսակցության— Հիմնադրվել է 1887-ին, Ժնևում։ Լրիվ անունն է՝ սոցիալ-դեմոկրատական Հնչակյան կուսակցություն։ Տարածում է գտել Արևմտյան Հայաստանում, Ռասաստանում, հայկական բոլոր գաղթավայրերում (որոնց մեջ գործում է մինչև այժմ):</ref> ևլն. պատասխանեցին անամոթաբար, միայն այդ պայմանով կու տանք, եթե ոչ տասը փարա չենք վճարեր։

:&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;Համուտ Հասան սկզբունքով չհակառակեցավ այդ խորհուրդին՝ միայն թե դիտել տվավ թե ժամանակը հարմար չէր, թե դա կարելի էր իրագործել մարտ 31-ի օրերուն20 օրերուն<ref>Մարտ 31-ի օրերուն — 1909 թ. մարտի 31-ը սուլթան Աբդուլ Համիդի գահընկեցության օրն է։ Սուլթան Համիդի փոխարեն գահ բարձրացավ Մահմեդ Ռեշատը՝ նրա կրտսեր եղբայրը։ «Աբդուլ Համիդին գահընկեց անելուց հետո երիտթարքերը չսահմանափակվեցհն կառավարության գործունեության վրա իրենց հսկողությունը հաստատելով, այլ իշխանութունն անմիջաբար առան իրենց ձեոքը։ Սակայն նրանք որոշեցին պահպանել միապետութունը՝ ձգտելով սուլթանի անունն օգտագործել իրենց դիրքերն ամրապնդելու նպատակներով» ((Г. З. Алиев, «Турция в период правления младотурков», М. 1972, էջ 147)։ Սրանով ավարտվեց երիտթուրքական Հեղափոխության երկրորդ շրջափուլը։</ref> և թե այժմ, ազատարար բանակի հաղթական մուտքեն և Ապտյուլ Համիտի գահընկեցութենեն ետքը, ինք չէր ուզեր մի այդպիսի պատասխանատվություն բերել իր վրա։

:&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;Ներկա հայ իրականության մեջ մեր '''պրեսթիժ'''ը կը պահպանվի ու կը բարձրանա պայքարով ու մի՛ միայն պայքարով։ Մեր կազմակերպությունը ծնվեր է պայքարի հրամայողական պահանջքեն և ապրեր ու զորացեր է պայքարով։ Դա պատմական փաստ և իրողություն է և կարելի չէ ժխտել։ Մեր պրեսթիժը '''պրեսթիժ'''ը թեքվեցավ այն օրեն՝ ուր խաղաղ գործունեության աղետալի փորձը ընել ուզեցինք։ Կատուն որ չի ճանկեր ու կը փորձե ետևի ոտքերուն վրա կենալ ու ձեոք լիզել, այլ ևս կը դադրի կատու ըլլալե. նա ա՜լ կորցրած է իր '''պրեսթիժ'''ը մուկերու քով։ Պետք է միշտ ճանկել, այդ է մեր պատմական, և կամ այսպես ասած՝ մեր '''ֆիզիոլոգիկական''' դերը հայ իրականության մեջ։:&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;Ձեր հրահանգի համեմատ, ներփակ կը ղրկեմ Վանեն թվագրված մի հեռագիր որ բուռն թառերով համակրություն կը հայտնե մեզի ու միևնույն ատեն կը դատապարտե վատերը, դավաճանները, հետադիմականները, շերիաթճիները, վերջապես բոլոր անոնք որ մեզի հետ չեն։ Հեռագիրը ստորագրված է չորս անուններով ի դիմաց 600-ի մոտ գիտակից երիտասարդներու։ Եթե հարմար դատեք՝ կրնաք հեռագրին բառերը մի քիչ փոփոխելով հրատարակել իբրև Կտուցեն, Լիմեն, Ալիվրեն կամ Արճեշեն ուղղված, ի հարկե «ի դիմաց»–ներու թիվը զեղչելով։ Գալով հեռագրի տակ դրվելիք անուններուն, դյուրության համար ձեզի ըսեմ որ այստեղացի հայերու սովորական անուններն են Վարդան, Մակար, Մարկոս, Դավիթ, Աբգար ևլն.։:&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;Բայց նորեն կը կրկնեմ, դա մի անբավական palliatif21 palliatif<ref>Palliatif — պալիատիվ, անվճռական, կիսատ-պռատ միջոցառում։</ref> է մեր պրեսթիժի բարձրացման համար. պետք է բռնի համակրանք ստեղծել, սարսափ ձգելով միտքերու մեջ։

:&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;Կ'երևակայե՞ք ցնցող տպավորությունը որ աոաջ պիտի գա ամբողջ քաղաքին մեջ։ Նախ՝ քաղաքական ամուսնություն եկեղեցու մեջ, հետո արձանագրություն, հետո ամուսնալուծություն կամ divorce22 divorce<ref>Divorce— բաժանում, խզում։</ref> և վերջապես կրկնամուսնություն։:&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;Տեսնենք ի՜նչ պիտի ընեն մեր կեղտոտ պուրժուաները և շերիաթճիները23՝ շերիաթճիները<ref>Շերիաթճի — շարիաթ. իսլամի կրոնական և իրավական կանոնների ամբողջութունը՝ քաղվսւծ ղուրանից։ Այստեղ՝ պահպանողականութուն, ավանդապաշտություն։</ref>՝ Վանի երիտասարդության այս '''էմանսիբացիայի''' ցույցերուն հանդեպ։

:&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;— Չեմ հասկնար թե ի՞նչ ըսել կ՚ուզեք։կ'ուզեք։

:&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;Դա խավարամիտ կղերականության non possimus-ն24 ն<ref>Non possimus — «չե՜նք կարող», անվերապահ մերժում։</ref> էր որ կը ցցվեր հեղափոխական հոսանքի դիմաց։

:&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;— Բա՛ց սա ժամուն դռները;,— հրամայեց քահանան լուսարարին, տեսնելով գիտակից ուժերու կորովի ընթացքը։

:&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;— Պարո՜նՊարո՛ն,— ասացի,— խնդրեմ ինձ հայտնեցեք թե դուք և ձեզ ընկերացողները ունի՞ք մասնավոր հրավիրագիր։

:&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;Կ'ըմբռնեք անշուշտ որ առանց հարսի մի քիչ դժվար պիտի ըլլար քաղաքական ամուսնություն կատարել;:

:&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;— Ո՜չՈ՛չ,— պատասխանեցի,— մենք չպետք է շեղինք օրենքեն և օրինավորութենեն, թո՛ղ նոքա ապօրինություն ապօրինության վրա դիզեն մինչև որ անոնց տակը ի վերջո շնչասպառ ըլլան։

:&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;Ինչպես ընկեր Սարսափունի շատ ճիշդ կերպով դիտել տվավ ինձ, մարտ 31-ի դեպքերը սա անգնահատելի օգուտը ունեցան որ ծնունդ տվին հայ հետադիմական և շերիաթճիական որոշ տիպին։ Մինչև այդ թվականը, հայտնի է որ այդ որոշ տիպը գոյություն չուներ։ Առաջին անգամ մեր Պոլսո ընկերները ստեղծեցին հետադիմական, հակասահմանադրական հայը, այդ անհրաժեշտ թշնամին որու դեմ պիտի կռվեինք։

:&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;Պետք է գիտենալ որ Վարդան Սոսիկյան մի բացաոություն չէ. այդ տեսակ anomalie–ներ25 anomalie–ներ<ref>Anomalie — անոմալիա. շեղում ընդունված կանոնից, օրինաչափության խախտում։</ref> շատ կան Վանի մեջ։ Մարդիկ որոնք մեր գիտակից շարքերեն չեն, բայց և այնպես ազատական ու սահմանադրասեր կը դավանին ինքզինքնին։ Այդ տարօրինակ anomalie–ն շատ կը դժվարացնե մեր պայքարի գործը։

:&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;Ինքնին մի անկարևոր դեպք, որը չունի հասարակական-դասակարգային հանգամանք, բավական հուզումի տեղի տվավ և դարձավ սկզբունքային հարց, շնորհիվ մեր ընկեր Սարսափունիի, որ լավ գիտե օգտվիլ ներկայացած ամեն առիթներե՝ մեր կուսակցության որոշ աշխարհահայացքները պարզելու և ժողովուրդը մղելու համար դեպի ինքնագիտակցություն։ Դեպքը պատմեմ մի երկու բառով։

:&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;— Հետո,— շարունակեց ընկեր Սարսափունի, — օրականի հավելում։

:&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;Նոքա մեկնեցան լարված դրության մեջ։ Հետո իմացանք որ երկու օր ետքը կը դիմեն աշխատանոց գործի սկսելու տրամադրությամբ և ահա՛ փակ կը գտնեն ջուլհակի գործատան դուռը։ Մի՞թե իր կողմե Մակար Մրկոյան lock out26 out<ref>Lock out — բանվոր դասակարգին ճնշելու այն միշոցը, երբ գործարանսւտերը դադարեցնում Է արտադրությունը՝ ստիպելով, որ բանվորները հրաժարվեն իրենց պահանջներից և համաձայնեն աշխատելու ավելի վատ պայմաններով։</ref> հռչակած էր բանվորուհիներու դեմ։ Ո՛չ բնավ։ Այլ պատահեր էր մի ուրիշ խիստ հատկանշական դեպք;:

:&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;Ընկերային ու դասակարգային ապագա մեծ կատակլիսմայի27 կատակլիսմայի<ref>Կատակլիսմա — կատակլիզմ. կտրուկ, աղետաբեր շրջադարձ։</ref> մի մանրանկարը կարելի է համարել այս երևույթը։

:&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;Ափսո՜ս որ հակառակ մեր անձնազոհության, մեր պրոպականդային, մեր հեղափոխական անկեղծ գործունեության՝ տակավին այս ապերախտ ժողովուրդը; չ'ուզեր ճանչնալ իր ճշմարիտ բարեկամները, և մի տեսակ թշնամական վերաբերմունք ցույց կու տա մեզի հանդեպ։

:&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;Քաղաքային ամուսնական, ազատ կենակցության համար մեր բոլոր ջանքերն ու դասախոսությունները, դպրոցական հարցի ու գործադուլի համար մեր բոլոր գործունեությունը փոխանակ բավարար արդյունք տալու, մեզ դեմ գրգռեցին ամբողջ Վանի հայությունը, և այժմ մեզ կ'ամբաստանեն իբրև խառնակիչ, խռովարար, իբրև տնտեսական և բարոյական քայքայում հառաջ բերող մի աղետաբեր տարր, մինչդեռ մեր նպատակն է վերականգնել կործանված հայրենիքը; , տալով անոր արդի պահանջքներու համաձայն՝ կազմակերպություն։

:&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;Ծնունդի Խթման գիշերը28գիշերը<ref>Ծնունդի Խթման գիշերը — քրիստոսի ծննդյան նախօրյակը՝ հունվարի 5-ը։</ref>, երբ եկեղեցին լիքն էր կիներու և տղամարդոց բազմությամբ, որոնք ջերմեռանդ ուշադրությամբ կը հետևեին երգեցողության՝ հանկարծ՝ խորանի կողքին՝ վեր կանգնեցավ ընկեր Սարսափունի և մի հիանալի թափով գոչեց.

:&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;Եվ ես, մի անկյունի խորը նստած՝ կը խորհեի տոքթոր Շթոքմանի վրա, Իպսենի այդ հերոսին, որ ինքն ալ ուզելով զոհվիլ ժողովրդի օգտին՝ փոխանակ վարձատրության՝ նախատինք ու հալածանք կ'ընդունի անորմե։ Կը խորհեի Արիստոտելի վրա, որ իր ճշմարտախոսության և ազատախոսության համար, ոստրեվճռով աքսորի կը դատապարտվեր29 դատապարտվեր<ref>Ոստրեվճռով աքսորի կը դատապարտվեր — անտիկ աշխարհում դատավճիռ կայացնելու ձև՝ քվեարկություն ոստրեի խխունջների միջոցով։</ref> տգետ ամբոխին կողմե։ Կը խորհեի և իմ մասին, որ այնքան հալածանքներու ենթարկվեցա Ծապլվարի մեջ, ուզելով վերակենդանացնել այդ տեղի մեռած բնակչությունը։ Երբ այս մըտածումներես սթափեցա, աղմուկը հանդարտած էր և երգեցողությունը վերսկսած եկեղեցու մեջ։ Այն ատեն խորհեցա որ պետք էր օգնության հասնիլ մեր տարաբախտ ընկերոջ և թույլ չտալ որ նա վատերու ձեռք այդպես ծեծի ու նախատինքի ենթարկվի։

:&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;Ընկեր Սարսափունի ևս տրամադիր է գնալ դեպի Պարսկաստան։ Նա հոգեկան շատ ընկճված դիրքի մեջ է վերջին անախորժ դեպքեն ի վեր։ Թեև ծեծի հետևանքներեն բոլորովին ապաքինած՝ բայց կորուսեր է իր նախկին անձնավստահությունն ու եռանդը; : Երբ Վասպուրականի հայ կնոջ '''էմանսիբացիա'''յի խոսք ըլլա՝ նա, բնազդաբար և ակամա՝ ձեռքը կը տանի քամակին։ Պետք է ասել որ եկեղեցու միջադեպը ունեցավ խիստ վատ հետևանքներ։ Կղերահետադիմական-մութ-շերիաթճի ուժերը շահագործեցին այդ ցույցը իբրև մի հակակրոնական քայլ, մինչդեռ մենք բացարձակապես կը հարգենք ամեն համոզում, և եթե ուզեցինք մեր դասախոսությունը Խթումի գիշերը՝ ժամերգության պահուն եկեղեցու մեջ ընել, երբեք նպատակ չունեինք հավատացյալներու աղոթքը խանգարելու։ Այդ խանգարումը աոաջ եկավ հակառակ մեր կամքին ու անկե անկախ պատճառներով, որովհետև դասախոսութուն և ժամերգություն միևնույն ատեն պատահեցան գիշեր ժամանակ մը, Խթումի օրով։ Այս ճշմարտությունը սակայն շատ դժվար էր, ըստ Ավրամյան գեղեցիկ բացատրության առանց «պուրղուով ծակելու» մտցնել մեր խավարամիտներու գլխուն մեջ։ Եվ ահա՛ ամբողջ քաղաքը սկսավ մեզ դեմ դառնալ, մոռնալով մեր բոլոր անձնվիրություններն ու զոհողությունները։

:&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;— Գրավել վանքը, վարդապետները դուրս վանել, մատակարարությունը հանձնել մեր ընկերներ են կազմված խնամակալության մը, ուղղակի մեր կուսակցության կոնտոլի տակ, եկեղեցին վերածել լսարանի, վանական խուցերը փոխել աշխատանքի տան, անպետ անոթները վաճառել, վաճառել և՛ գրչագիր մատյանները, և անոնց տեղ հաստատել ժողովրդական գրադարան, բանալ մի ընթերցարան, վարժարան, ժողովրդական ակումբ, մի միջկուսակցական խմբատեղի, հողերու մշակությունը հանձնել մի գյուղատնտեսագետ ընկերոջ, և վերջապես փոխանակ Վարդանանցի՝ տոնել այնտեղ Խանասորի արշավանքին տարեդարձը30տարեդարձը<ref>Խանասորի արշավանքի տարեդարձը — Վասպուրականի Ազբակ գյուղի մոտ, խանասորի լեռնադաշտում 1897-ին դաշնակցականների տարած հաղթանակը քրդական ցեղերից մեկի դեմ։</ref>, այդ ամենքը մեկ քանի օրվան խնդիր է։

:&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;Անմիջապես հրատարակեցինք պատերազմական վիճակ և ամենախիստ հարցաքննության ենթարկեցինք գերիները, հասկնալու համար թե ի՛նչ կը գտնվի վանքին մեջ, թե ո՛ւր պահված են թանկագին իրեղենները, թե վանքը քանի՞ արտ և անասուն ունի, թե որքա՞ն պատրաստ դրամ կը գտնվի ևլն.;:

:&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;Այժմ ձեոք ձեռք առինք վանքի իրեղեններու հարցը։ Սկզբունքով մենք արդեն որոշեր ենք թանկագին առարկաները, հին գրչագիր աղոթամատյանները, արծաթեղեն անոթ, սկիհ, խաչ, աշտանակ, կանթեղ ևն., ինչպես նաև շուրջառ, եմիփորոն, խույր, վարագույր, գորգ ևն. որոնք մի ինչ որ նյութական արժեք կը ներկայացնեն, փոխադրել մի ապահով տեղ, օրինակ մեր Վանա Կեդրոնատեղին։

:&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;Վանքի դվարներուն31 դվարներուն<ref>Դվար - տավար, խոշոր եղջերավոր անասուն։</ref> վաճառումեն ետքը, որու մասին արդեն մանրամասն գրեցի, հարկ եղավ վանքը մաքրագործել հոն որջացած ցեցերեն։ Գա Դա հեշտ գործ չէր, բայց մեր տղերքը հաջողեցան։

:&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;(ՎԵՐՋ «ԸՆԿԵՐ ՓԱՆՏՈԻՆԻ Ի ՎԱՍՊՈԻՐԱԿԱՆ»–Ի):<references/>