Changes

==Գլուխ ութերորդդութերորդ==

Նրբանցքն ամայի էր։ Բայց արդեն կամացուկ ճռնչում էին պատուհանների փեղկերը, բացվում էին դռները, լաց էր լինում մի ծծկեր երեխա, և լսվում էր վախվորած շշնջյուն։ Փտաց Փտած ցանկապատի հետևից երևաց տանջված, սմքած ու մրի մեջ կորած դեմք։ Փոս ընկած աչքերը ահաբեկված նայում էին Ռումատային։

― Ներողամիտ եղեք, ազնվազարմ դոն, նորից ու նորից ներողամիտ եղեք։ Չի՞ասի Չի՞ ասի ազնվազարմ դոնը, թե ինչ է կատարվում քաղաքում։ Ես դարբին Կիկուսն եմ՝ Կաղլիկ մականունով, պիտի դարբնոց գնամ, բայց վախենում եմ․․․

― Դա էլ է ճիշտ, ― հոգոց հանեց դարբինը։ ― Ախր ո՞ւր կորչես։ Տուն պահողը մենակ ես եմ, ութ երեխա իմ ձեռքն են նայում։ Վա՜խ, տեր աստված, գոնե իմ վարպետին մորթաց մորթած լինեն։ Նա գորշերի մոտ սպա էր դարձել։ Ի՞նչ եք կարծում, ազնվազարմ դոն, կարո՞ղ է նրան մորթած լինեն։ Ես հինգ ոսկի էի պարտք նրան։

― Դոն Ռեբան միշտ հիացրել է ինձ, ― ասաց դոն Տամեոն։ ― Ես համոզված էի, որ նա վերջի վերջո կտապալի ոչնչություն թագավորին։ ― Այս խոսքերն ասելիս նա ոտքը դրեց դեղնականաչ ջրափոսի մեջ ու, որպեսզի չրմփաչչրմփա, բռնեց Ռումատայի թևքը։ ― Այո, ― շարունակեց նա, երբ դուրս եկան ամուր հողի վրա։ ― Մենք՝ երիտասարդ ազնվականներս, միշտ կլինենք դոն Ռեբայի հետ։ Վերջապես վրա հասավ բաղձալի զիջողությունը։ Ինքներդ հապա դատեք, դոն Ռումատա, ես արդեն մի ժամ է քայլում եմ նրբանցքներով ու բանջարանոցներով, բայց ոչ մի գորշ գրոհայինի չեմ հանդիպել։ Մենք աշխարհի երեսից սրբեցինք գորշ աղտեղությունը, և հիմա որքա՜ն ազատ ու քաղցր ես շնչում վերածնված Արկանարում։ Գռեհիկ խանութպանների, այդ լկտի ստահակների ու ռամիկների փոխարեն փողոցները լցված են աստծո ծառաներով։ Ես տեսա, ազնվականներից ոմանք արդեն ազատ զբոսնում են իրենց տների առաջ։ Հիմա նրանք վախենալու բան չունեն, որ գոմաղբոտ գոգնոցով մի անտաշի մեկը ցեխ կշպրտի իրենց վրա կեղտոտ սայլի անիվներից։ Ու այլևս ստիպված չենք լինի ճանապարհ բացել երեկվա մսգործների և խանութպանների միջով։ Սուրբ միաբանության օրհնությամբ, որին ես մշտապես հարգել եմ ու, չեմ թաքցնի սիրել եմ, մենք աննխադեպ կբարգավաճենք, և ոչ մի ռամիկ չի հանդգնի աչքերը բարձրացնի ազնվականի վրա առանց հատուկ թույլտվության, որը կստորագրի մարզի տեսուչը։ Ես հիմա զեկուցագիր եմ տանում։

― Այո, զայրացքոտ զայրացկոտ ձայնով ասաց դոն Կեուն։

Կամարակապ միջանցքներում յուրաքանչյուր տասը քայլի վրա պատին խփաց խփած ժանգոտ մեխից կախված էր ժանտահոտ ճրագը։ Յուրաքանչյուր ճրագի ներքևում, քարայրի նմանվող որմնախորշում սևին էր տալիս ճաղապատ փոքրիկ պատուհանով դուռը։ Այդ դռները տանում էին դեպի բանտային խցերը, որոնք դրսի կողմից փակված էին երկաթե ծանր նիգերով։ Միջանցքներում շատ մարդ կար։ Իրար հրմշտում էին, վազում էին, գոռում, հրամայում։ Ճռնչում էին փակերն ու նիգերը, շրխկում էին դռները, ինչ֊որ մեկին ծեծում էին, ու նա աղեկտուր գոռում էր, ինչ֊որ մեկին քարշ էին տալիս, և նա դիմադրում էր, ինչ֊որ մեկին ուզում էին դուրս հանել խցից ու չէին կարողանում, ու նա սրտաճմլիկ գոռում էր․ «Ես չե՜մ, ե՛ս չե՜մ․․․», ու կառչում էր հարևաններից։ Միջանցքում հանդիպող վանականների դեմքերը գործնական էին դաժանության աստիճան։ Ամեն մեկը շտապում էր, ամեն մեկը պետական կարևորության գործ էր անում։ Աշխատելով հասկանալ ինչն ինչոց է, Ռումատան դանդաղ անցնում էր միջանցքներով, ավելի ու ավելի ներքև իջնելով։ Ներքևի հարկում ավելի խաղաղ էր։ Այստեղ, դատելով խոսակցություններից, քննություն էին հանձնում Հայրենասիրական դպրոցի շրջանավարտները։ Կաշվե գոգնոցներով կիսամերկ , լայնալանջ տղաները, խոշտանգման խցերի դռների մոտ խմբված, թերթում էին ճարպոտված ձեռնարկներն ու մերթ ընդ մերթ մոտենում էին ջրի տակառին, որից շղթայով կախված էր թասը։ Խցերից լսվում էին սարսափելի ճիչեր, հարվծների հարվածների շրկխոց, փչում էր խանձված մսի հոտը։ Եվ խոսակցություններ, խոսակցություններ․․․

― Էհ, ես փոխանակ մսաղացը գործի դնեմ, ախմախավարի նիգով խփեցի ու մի կողը ջարդեցի։ Այստեղ հայր կինը վրա պրծավ, քունքերիս խփեց ու սապգով սապոգով էնպես հասցրեց պոչուկիս, որ, եղբայրներիս ասեմ, աչքերս սևացան։ «Դու, ― ասաում է, ― ի՞նչ ես իմ ապրանքը փչացնում»։

Բուդախը, դարձյալ հենվելով պատին, վերցրեց հաբը, տնտղեց, հոտ քաշեց, վեր բարձրացրեց փրչոտ փռչոտ հոնքերը, հետո զգուշորեն դրեց լեզվի վրա ու չպպացրեց․

― Հը՜մ․․․ հը՜մ․․․ ասաց նա։ ― Ես կարծում էի, որ դեղերի մասին ամեն ինչ գիտեմ։ ― Նա լռեց, ունկնդրելով իր զգացողություններին։ ― Հը՜մ, ― աաց ասաց նա։ ― Հետաքրքիր է։ Վարազի չորացած փայծա՞խ է։ Բայց չէ, փտահամ չունի։

Բուդախի շրթունքները սկսեցին դողալ, բայց նա տիրապետեց իրեն։ Ռումատան նրբանկատորեն դեմքը շրջել էր և գլխով էր անում։ Հասկանալի է, մտածում էր նա։ Ամեն ինչ հասկանալի է։ Իր մինիստրի ձեռքից թագավորը նույնիսկ վարունգ չէր վերցնի։ Ու սրիկան թագավորին էր հրամցրել ինչ֊որ ստահակի, որին խոստացել էր լեյբ֊հեքիմի լեյբհեքիմի կոչում տալ, եթե թագավորին բուժի։ Ու հասկանալի է, թե ինչու Ռեբան այդպես ուրախացավ, երբ թագավորի ննջարանում ես նրան մերկացրի։ Դժվար թե նա ավելի հարմար առիթ գտներ, որ թագավորին հրամցներ կեղծ Բուդախին։ Ամբողջ պատասխանատվությունն ընկնում էր Ռումատա Էստերացու՝ իրուկանյան լրտեսի և դավադրի վրա։ Մենք լակոտներ ենք, մտածեց Ռումատան։ Ւնստիտուտում Ինստիտուտում պետք է հատուկ դասընթաց մտցնել՝ ֆեոդալական բանսարկուների դասընթաց։ Եվ առաջադիմությունը գնահատել ռեբաներով։ Ավելի լավ է՝ դեցիռեբաներով։ Ասենք, ո՜վ կհասնի նրան․․․