Changes
— Ներողություն եմ խնդրում,— ասացի։
==Նոր դպրոցի ծնունդը==
Կապույտ ծոցատետրեր, երկու մատիտ ու սրիչ (գրպանի դանակից մատիտի ծայրը չափազանց շուտ է բթանում), մարմարյա սեղաններ, վաղ առավոտի թարմ ու ամեն ինչ մաքրող բուրմունք եւ մի քիչ էլ հաջողություն՝ ահա այն ամենը, ինչ պահանջվում էր։ Իսկ հաջողություն պետք է բերեն վայրի շագանակներն ու աջ գրպանումս գտնվող ճագարի թաթը։ Վերջինիս վրայից մորթին վաղուց ի վեր քերվել էր եւ ոսկորներն ու ջլերը հղկվել էին։ Եղունգները ճանկռում են գրպանիդ աստառը, եւ դու գիտես, որ հաջողությունդ քեզ հետ է։
Լինում էին օրեր, երբ ամեն ինչ լավ էր գնում եւ հաջողվում էր այնպես գրել, որ տեսնում էիր նկարագրածդ երկրամասը, կարող էիր անցնել սոճիների անտառով եւ արահետներով, այնտեղից բարձրանալ զառիթափը եւ հայացքով ընդգրկել լճի ոլորանից այն կողմ գտնվող բլուրները։ Պատահում էր, մատիտի ծայրը կոտրվում էր սրիչի ձագարի մեջ, եւ այն ժամանակ դու բացում էիր գրպանի դանակիդ սուր բերանը, որպեսզի մաքրես սրիչը, կամ սուր լեզվակով լավ սրում էիր մատիտը, այնուհետեւ ձեռքդ խրում ուսապարկիդ՝ աղի քրտինքով ներծծված փոկերի մեջ, ուսապարկդ բարձրացնում, ներս խոթում մյուս ձեռքդ եւս ու սկսում իջնել դեպի լիճը, մոկասիններիդ տակ զգալով սոճու փշերը, իսկ մեջքիդ՝ պարկի ծանրությունը։
Բայց այդ պահին լսվեց ինչ֊որ մեկի ձայնը։
— Է՜յ, Հեմ, դու այդ ինչո՞վ ես զբաղված։ Սրճարանո՞ւմ ես գրում։
Նշանակում է հաջողությունը փախավ քեզանից, եւ դու փակում ես ծոցատետրը։ Դա վատթարագույնն է այն ամենից, ինչ կարող է պատահել։ Եվ լավագույնը այն կլիներ, եթե կարողանայիր զսպել քեզ, սակայն այն տարիներին ես չէի կարողանում զսպել ինձ, ուստի եւ ասացի․
— Ախ դու, շան լակոտ։ Ո՞ր սատանան է քեզ այստեղ բերել քո սովորական որջերից։
— Եթե ցանկանում ես ինքնատիպ երեւալ, դա դեռեւս քեզ իրավունք չի տալիս հայհոյելու։
— Կորիր այստեղից քո կեղտոտ երկար լեզվովդ հանդերձ։
— Սա սրճարան է։ Եվ ես այստեղ նստելու նույնպիսի իրավունք ունեմ, ինչպիսին եւ դու։
— Կորիր քո «Խրճիթը»։ Այստեղ քո տեղը չէ։
— Օ՜, աստված իմ։ Վերջ տուր հիմարություններիդ։
Այժմ արդեն կարելի էր արտահայտվել ուղղակի, հուսալով, որ նա այստեղ մտել է պատահականորեն, առանց հետին մտքերի եւ նրա ետեւից չի ներխուժի մի ամբողջ հեղեղ։ Կարելի էր աշխատել նաեւ այլ սրճարաններում, բայց նրանք հեռու են գտնվում, եւ այս սրճարանը դարձել էր իմ հարազատ տունը։ Ես չէի ցանկանում, որ ինձ դուրս մղեն «Կլոզերի դե Լիլա»֊յից։ Անհրաժեշտ էր կամ դիմադրել, կամ նահանջել։ Ավելի խելացի կլիներ նահանջել, բայց ես սկսել էի բարկանալ։
— Լսիր, քեզ նման սրիկայի համար միեւնույն է՝ որտեղ թափառել։ Ի՞նչ իրավունքով ես դու հատկապես այստեղ գալիս եւ կեղտոտում այս կարգին սրճարանը։
— Ես պարզապես մտա խմելու։ Այստեղ ի՞նչ կա որ։
— Մեր տանը քեզ խմելու բան կտային, իսկ հետո կշպրտեին քո բաժակը։
— Այդ ո՞րն է ձեր տունը։ Երեւում է, հիանալի տեղ է։
Նա նստել էր հարեւան սեղանի մոտ։ Բարձրահասակ, հաստամարմին, ակնոցավոր մի երիտասարդ։ Նա արդեն հասցրել էր գարեջուր պատվիրել։ Ես որոշեցի ուշադրություն չդարձնել նրա վրա եւ փորձել գրել։ Եվ նրա վրա ուշադրություն չդարձնելով, ես երկու պարբերություն գրեցի։
— Չէ որ ես քեզ հետ պարզապես զրուցեցի։
Ես չպատասխանեցի ու գրեցի մի պարբերություն եւս։ Երբ պատմվածքը ստացվում է, եւ դու լծվել ես, նրան այնքան էլ հեշտ չէ սպանել։
— Դու, երեւում է, այնքան մեծ գրող ես դարձել, որ քեզ հետ հնարավոր չէ նույնիսկ խոսել։
Ես պարբերությունը վերջացրի ու կարդացի։ Առայժմ ամեն ինչ լավ էր գնում, եւ ես գրեցի հաջորդ պարբերության առաջին նախադասությունը։
— Դու երբեք չես մտածում ուրիշների մասին, բայց չէ որ նրանք եւս կարող են ունենալ իրենց խնդիրները։
Ամբողջ կյանքումս հարկադրված եմ եղել բողոքներ լսելու։ Պարզվեց, որ ես կարող եմ չդադարեցնել աշխատանքս․ նա ինձ խանգարում է ոչ ավելի, քան յուրաքանչյուր այլ աղմուկ, համենայն դեպս ավելի պակաս, քան Էզրան, երբ նա սովորում էր ֆագոտ նվագել։
— Օրինակ, ուզում ես գրող դառնալ, այդ զգում ես ամբողջ էությամբ եւ այնուամենայնիվ ոչինչ չի ստացվում։
Ես շարունակեցի գրել եւ կարծես թե հաջողությունս կրկին վերադարձավ։
— Օրինակ, մեկ անգամ ներխուժեց անկասելի հեղեղի նման, եւ այդ պահից ի վեր քեզ համր ու խուլ ես զգում։
Դե, դա ավելի լավ է, քան խուլ ու շատախոս լինելը, մտածեցի ես եւ շարունակեցի գրել։ Նա միանգամայն սանձազերծվել էր, եւ նրա անմիտ խոսքերը նույնքան կախարդիչ էին, որքան սղոցարանում բռնության ենթարկվող տախտակի ոռնոցը։
— Մեզ քշեց֊տարավ Հունաստան։
Ես հանկարծ կրկին սկսեցի տարբերել բառերը։ Բավականին երկար ժամանակ նրա խոսքերը ընկալում էի որպես անկապ աղմուկ։ Ես արդեն անցել էի սահմանագիծը եւ կարող էի աշխատանքս հետաձգել մինչեւ վաղը։
— Ներիր, եւ ձեզ ուժե՞ղ քշեց։
— Հիմարություններ դուրս մի՛ տա,— ասաց նա։— Մի՞թե դու չես ուզում, որ ես քեզ պատմեմ, թե հետո ինչ եղավ։
— Ոչ,— պատասխանեցի ես։
Ես ծոցատետրս փակեցի ու դրի գրպանս։
— Եվ քեզ չի՞ հետաքրքրում, թե ինչպես ավարտվեց այդ ամենը։
— Ոչ։
— Եվ քեզ չե՞ն հետաքրքրում ուրիշների կյանքն ու տառապանքները։
— Միայն թե ոչ քոնը։
— Դու խոզ ես։
— Այո։
— Ես կարծում էի, դու ինձ կօգնես, Հեմ։
— Ես ուրախությամբ կգնդակահարեի քեզ։
— Իրո՞ք։
— Ոչ։ Դա արգելված է օրենքով։
— Իսկ ես քեզ համար կանեի այն ամենը, ինչ սիրտդ կամենար։
— Իրո՞ք։
— Իհարկե։
— Որ այդպես է, որքան հնարավոր է, հեռու մնա այս սրճարանից։ Սկսիր դրանից։
Ես ոտքի ելա։ Մատուցողը մոտեցավ, եւ ես վճարեցի։
— Կարելի՞ է, ես քեզ ուղեկցեմ մինչեւ սղոցարանը, Հեմ։
— Դե, այն ժամանակ մի ուրիշ անգամ կհանդիպենք։
— Միայն ո՛չ այստեղ։
— Դա ինքնըստինքյան հասկանալի է,— ասաց նա,— չէ որ ես խոստացա։
— Դու ի՞նչ ես գրում,— հարցրի ես ու սխալվեցի։
— Աշխատում եմ որեւէ լավ բան գրել։ Ճիշտ այնպես, ինչպես եւ դու։ Բայց դա անասելի դժվար է։
— Եթե չի ստացվում, ավելի լավ է չգրել։ Էլ ի՞նչ ես նվնվում։ Տուն գնա։ Աշխատանք գտիր։ Թեկուզեւ կախվիր, միայն թե լռիր։ Դու երբեք չես կարողանա գրել։
— Ինչո՞ւ ես այդպես ասում։
— Դու երբեւիցե լսե՞լ ես, թե ինչպես ես խոսում։
— Բայց չէ որ մենք խոսում ենք այն մասին, թե ինչպես պետք է գրել։
— Որ այդպես է, ավելի լավ է չխոսենք։
— Դու ուղղակի դաժան մարդ ես,— ասաց նա,— բոլորն են ասում, որ դու դաժան ես, անսիրտ ու ինքնավստահ։ Ես միշտ քեզ պաշտպանել եմ։ Բայց այլեւս չեմ պաշտպանի։
— Այ, դա լավ է։
— Դու ինչպե՞ս ես կարող այդքան դաժան լինել մարդկանց հետ։
— Չգիտեմ,— ասացի,— լսիր, քանի որ դու չես կարողանում գրել, ինչո՞ւ չես զբաղվում քննադատությամբ։
— Քո կարծիքով արժե՞։
— Դա հիանալի բան կլինի,— ասացի նրան,— դու կկարողանաս գրել, երբ ցանկանաս։ Եվ ստիպված չես լինի տանջվելու, որ քեզ վրա չի հորդում հեղեղը, որ դու մնացել ես համր ու խուլ։ Քեզ կկարդան ու կհարգեն։
— Քո կարծիքով, ինձնից լավ քննադատ դուրս կգա՞։
— Լավը՝ չգիտեմ։ Բայց քննադատ դու կարող ես դառնալ։ Միշտ կգտնվեն մարդիկ, որոնք կօգնեն քեզ, իսկ դու էլ ձերոնց կօգնես։
— Այդ ովքե՞ր են մերոնք։
— Նրանք, ում հետ շփվում ես։
— Ախ, նրանց։ Նրանք իրենց քննադատներն ունեն։
— Ամենեւին էլ պարտադիր չէ գրքեր քննադատել,— ասացի ես,— չէ որ գոյություն ունեն նկարներ, պիեսներ, բալետ, կինո…
— Դա շատ հրապուրիչ է հնչում, Հեմ։ Ի սրտե շնորհակալ եմ։ Դա այնքա՜ն հրապուրիչ է։ Հետո, չէ որ դա նույնպես ստեղծագործություն է։
— Ստեղծագործական կողմը, հավանաբար, որոշ չափով գերագնահատվում է։ Վերջ ի վերջո աստված աշխարհը ստեղծել է վեց օրում եւ յոթերորդ օրը հանգստացել։
— Եվ չէ որ ոչ մի բան ինձ չի խանգարի միաժամանակ զբաղվելու ստեղծագործական աշխատանքով։
— Աշխարհում ոչ մի բան։ Միայն թե այն պահանջները, որոնք դու կներկայացնես քո քննադատական հոդվածներում, չափազանց բարձր կլինեն հենց անձամբ քեզ համար։
— Դրանք բարձր կլինեն։ Կարող ես հավատալ ինձ։
— Ես չեմ կասկածում։
Իմ առաջեւ արդեն քննադատն էր կանգնած, եւ ես հարցրի, թե նա արդյոք չի ցանկանում խմել, ու նա համաձայնեց։
— Հեմ,— ասաց նա,— եւ ես հասկացա, որ այժմ ինձ հետ քննադատն է խոսում, քանի որ նրանք խոսակցության ժամանակ զրուցակցի անունը դնում են նախադասության սկզբից, այլ ոչ վերջից։— Պետք է ասեմ, որ քո պատմվածքները ինձ մի քիչ չորավուն են թվում։
— Շատ ափսոս։
— Հեմ, նրանք չափազանց անհյութ են, չափազանց պատառոտված։
— Դա լավ չէ։
— Հեմ, նրանք չափազանց չոր են, չափազանց անհյութ, չափազանց պատառոտված, չափազանց ջլոտ։
Ես մեղավոր հայացքով գրպանումս շոշափեցի ճագարի թաթը։
— Ես կաշխատեմ նրանց մի քիչ սնել։
— Բայց տես, այնպես չլինի, որ նրանք ճարպակալվեն։
— Հել,— ասացի ես, փորձելով խոսել որպես քննադատ,— ես կաշխատեմ թույլ չտալ այդ բանը։
— Ուրախ եմ, որ մեր կարծիքները համընկնում են,— մեծահոգաբար ասաց նա։
— Բայց դու չե՞ս մոռանա, որ այստեղ չի կարելի մտնել, երբ ես աշխատում եմ։
— Հեմ, դա հասկանալի է։ Այժմ ես իմ սրճարանը կունենամ։
— Դու շատ սիրալիր ես։
— Կաշխատեմ,— ասաց նա։
Հետաքրքիր եւ ուսանելի կլիներ, եթե այդ երիտասարդը հայտնի քննադատ դառնար, բայց նա քննադատ չդարձավ, թեեւ ես որոշ ժամանակ մեծ հույս ունեի։
Ես չէի կարծում, թե նա կարող է գալ անմիջապես հաջորդ օրը, բայց չէի ուզում ռիսկի դիմել եւ որոշեցի մեկ օր չգնալ «Կլոզերի»։ Ուստի հաջորդ օրը վաղ արթնացա, ծծակներն ու շշերը եռացրի, կաթնախառնուրդ պատրաստեցի, լցրի շշերի մեջ, մեկը տվի միստր Բամբիին եւ ճաշասեղանի մոտ նստեցի աշխատելու, քանի դեռ բոլորը՝ մեր կատվիկ Ֆ․ փիսիկից, նրանից եւ ինձնից բացի, քնած էին։ Նրանք երկուսն էլ իրենց հանգիստ էին պահում, նրանց ներկայությունը հաճելի էր, եւ ես աշխատում էի, ինչպես երբեք։ Այն օրերին կարելի էր յոլա գնալ առանց ոչ մի բանի, նույնիսկ առանց ճագարի թաթիկի, բայց հաճելի էր այն զգալ գրպանումդ։
[[Category: Արձակ]]
