(«Վեչեռնի Տալլին»։ Շաբաթվա ռադիոծրագիրը։ Մարտ։ 1976թ․)
…13․30 «ՀԱՆԴԻՊՈՒՄ ՀԵՏԱՔՐՔԻՐ ՄԱՐԴՈՒ ՀԵՏ։ Վլադիմիր Մերկին։ էկոնոմիկա, վաղվա օրը»։ Լ․ Ագապովայի եւ Մ․ Դովլաթովի ռադիոակնարկը ներկայացնում է տնտեսագիտության թեկնածու Ալեքսանդր Գրիգորեւիչ Մերկինին։ Դուք կլսեք նրա ուշագրավ կենդանի զրույցը ԽԱՀՄ֊ում տնտեսական ա– ռաջընթացի առաջընթացի եւ ժամանակակից Արեւմուտքի անշրջելի ֆինանսական ճգնաժամի մասին։ Ընդմիջմանը՝ նորություններ եւ «Երաժշտական դադար»։
Չորս տարի հետո լրագրող Ագապովայի դեմքին կհայտնվի մետաղյա գծագրական քանոնի հարվածից մնացած սպի։ Նրա վրա խելագար ոռնոցով կնետվի ինքնուս ճարտարապետ Դեգտյարենկոն՝ այդպես էլ եթեր չգնացած «Պարզություն» հրապարակախոսական ռադիոթողարկման հերոսը։ Այդ այլանդակ տեսարանից վեց շաբաթ առաջ Ագապովային առաջին անգամ կպատմեն «Մոբիլե կոոպերատո» նախագծի ու դրա հանճարեղ արարչի՝ Տալլինի ֆաբրիկաներից մեկի սեւագործ բպնվորի բանվորի մասին։ Լիդա Ագապովան կգրի ակնարկ՝ «Հանդիպում հետաքրքիր մարդու հետ» խորագրով։ Տեխնիկական բաժինը կպահանջի գծագրերը։ Փորձագետ Չուբարովը մեկ րոպե ընդամենը իրգիրգ ձեռքերում կպահի երկու կեղտոտ պատճենաթղթերն ու կարտահայտվի հետեւյալ կերպ․
46— Ինքնատիպ է։ Հույժ ինքնատիպ է։ Ագապովան թեթեւացած ու հպարտ կբացականչի․
գիրգ ձեռքերում կպահի երկու կեղտոտ պատճենաթղթերն ու կարտահայտվի հետեւյալ կերպ․— Ինքնատիպ է։ Հույժ ինքնատիպ է։ Ազապովան թեթեւացած ու հպարտ կբացականչի․— Ընդամենը չորրորդ դասարանի կրթություն ունի։— Իսկ դո՞ւք, ֊ քամահրանքով կհետաքրքրվի փորձագետը։ ֊Դուք գիտե՞ք սա ինչ է։— Մոբիլե կոոպերատո։ Շարժական տուն։ Ապագայի բնակարանը…— Սա վագոն է, ֊ կընդհատի նրան Չուբարովը, ֊ սովորական վագոն։ Իսկ ձեր Լե Կորբյուզեին շտապ պետք է հոգեբուժարան պառկեցնել…
Հաղորդումն անմիջապես կխոտանեն։ Հուսախաբ Դեգտյարենկոն մետաղե գծագրական քանոնով կհարվածի փդայի գլխին։ Տալլինի ռադիոյի արտահաստիքային աշխատակցի կարիերան երկար ժամանակով կընդհատվի… Այս ամենը տեղի կունենա չորս տարի հետո։ — Իսկ հիմա նրա հետեւից գնանք դեպի տրամվայի կանգառ։դո՞ւք,— քամահրանքով կհետաքրքրվի փորձագետը։— Դուք գիտե՞ք սա ինչ է։
Դրանից վաղ ամպած առավոտ էր, ավելի վաղ՝ գիշեր։ Քնաթաթախ աղավնին քայլում էր կտուրեզրին չանգռտելով մետաղաթերթը։ Հետո՝ զարթուցիչ, սառած հողաթափեր, թեթեւ հրմշտոց զուգարանի մոտ, թեյ, խոնավ պանրի կտոր, էլեկտրա– սափրիչի գվվոց՝ ամուսինը շտապում է աշխատանքի։ Դուստրը՝ «Խնդրել եմ, չէ՞, իմ խալաթին ձեռք չտալ»… Ի վերջո՝ անտարբեր փողոցների զովություն, քամի, ցինկագույն ջրափոսեր, շնիկներ պուրակում, տրամվայի դղրդոց…— Մոբիլե կոոպերատո։ Շարժական տուն։ Ապագայի բնակարանը…
Փորձեմ նկարագրել փղային։ Թեեւ նրա արտաքինը էական նշանակություն չունի։— Սա վագոն է,— կընդհատի նրան Չուբարովը,— սովորական վագոն։ Իսկ ձեր Լե Կորբյուզեին շտապ պետք է հոգեբուժարան պառկեցնել…
Ռետինե արտասահմանյան երկարաճիտ կոշիկներ։ Քայլվածքը չընդգծվող ծանր, շագանակագույն կիսաշրջազգեստ։ Սինթետիկ կիսավերարկու՝ խշխշում է։ Երկնագույն կեպկա՝ Հաղորդումն անմիջապես կխոտանեն։ Հուսախաբ Դեգտյարենկոն մետաղե գծագրական քանոնով կհարվածի Լիդայի գլխին։ Տալլինի պոլիտեխնիկականի համազգեստից։ Վճռական, ա– նարյուն դեմք։ Երբեք չի շպարվում։ Բացակա ատամ՝ ժպիտի ծայրին։ Զարմանամ են միայն աչքերը, հոնքերն անշարժ են, ինչպես վերջնագծի ժապավենը…ռադիոյի արտահաստիքային աշխատակցի կարիերան երկար ժամանակով կընդհատվի… Այս ամենը տեղի կունենա չորս տարի հետո։ Իսկ հիմա նրա հետեւից գնանք դեպի տրամվայի կանգառ։
Հետեւենք մեր հերոսուհուն։ Տրամվայի կանգառ…Դրանից վաղ ամպած առավոտ էր, ավելի վաղ՝ գիշեր։ Քնաթաթախ աղավնին քայլում էր կտուրեզրին չանգռտելով մետաղաթերթը։ Հետո՝ զարթուցիչ, սառած հողաթափեր, թեթեւ հրմշտոց զուգարանի մոտ, թեյ, խոնավ պանրի կտոր, էլեկտրասափրիչի գվվոց՝ ամուսինը շտապում է աշխատանքի։ Դուստրը՝ «Խնդրել եմ, չէ՞, իմ խալաթին ձեռք չտալ»… Ի վերջո՝ անտարբեր փողոցների զովություն, քամի, ցինկագույն ջրափոսեր, շնիկներ պուրակում, տրամվայի դղրդոց…
«…Մի տես ինչ լավ են հագնվում ջահել աղջիկները։ Դեն Գցելու վերարկու է, բայց մերը չէ։ Կոճակների փոխարեն ինչ֊որՓորձեմ նկարագրել Լիդային։ Թեեւ նրա արտաքինը էական նշանակություն չունի։
47Ռետինե արտասահմանյան երկարաճիտ կոշիկներ։ Քայլվածքը չընդգծվող ծանր, շագանակագույն կիսաշրջազգեստ։ Սինթետիկ կիսավերարկու՝ խշխշում է։ Երկնագույն կեպկա՝ Տալլինի պոլիտեխնիկականի համազգեստից։ Վճռական, անարյուն դեմք։ Երբեք չի շպարվում։ Բացակա ատամ՝ ժպիտի ծայրին։ Զարմանամ են միայն աչքերը, հոնքերն անշարժ են, ինչպես վերջնագծի ժապավենը…
Հետեւենք մեր հերոսուհուն։ Տրամվայի կանգառ… «…Մի տես ինչ լավ են հագնվում ջահել աղջիկները։ Դեն գցելու վերարկու է, բայց մերը չէ։ Կոճակների փոխարեն ինչ֊որ եղեւնակոներ են… Բայց տեսքը լավն է…Կամ է… Կամ այս մեկը՝ բանվորական արտահագուստով… Տերեփուկները քամակին…Քայլում քամակին… Քայլում է Լոլոբրիջիտայի հպարտ քայլվածքով… Ամռանը մեկին տեսա՝ բոբիկ էր… Հարբած չէր՝ գիտակցաբար էր բոբիկ… Քաղաքի կենտրոնում… Իրենից գոհ քայլում էր… Իմ հագածն էլ, ոնց որ թե, արտասահմանյան է՝ ժողովրդական դեմոկրատիայի երկրներից։ Տեսք, սակայն, չունի… Որտեղից էլ ճարում են։ Արտասահմանցիների հե՞տ են ման գալիս։ Ամո՛թ… Տեսքը, բայց, լավն է…»
Դժվարությամբ բացվեցին տրամվայի դռները։ Կարճատեւ դժվարին գրոհ։ Նրա ճանապարհը փակում է զինվորական համազգեստով լայնաթիկունք մեկը։ Այտը հպվել է թավոտ, հեղձուցիչ կտորին… Մի կերպ ձեռքը հասցնում է բռնակին… Նիկելապատ խողովակում մի պահ կյանք է առկայծում…
— Կոպեկանոցը մի գցեք…
փդան մի կերպ պահում է հավասարակշռությունը մետաղե դրամարկղի կողքին։— Դե շարժվեք էլի, կանգնել է անշունչ գերանի պես… Գլխավորը չնյարդայնանալն է, հումորով վերաբերելը։ ՊիկԿոպեկանոցը մի գցեք…
Լիդան մի կերպ պահում է հավասարակշռությունը մետաղե դրամարկղի կողքին։ — Դե շարժվեք էլի, կանգնել է անշունչ գերանի պես… Գլխավորը չնյարդայնանալն է, հումորով վերաբերելը։ Պիկ ժամ է՝ սովորական երեւույթ։ Այստեղ գլխավորը դրական զգացմունքների աղբյուր գտնելն է։ Խնդրեմ, տատիկին տեղ զիջեցին։ Ուսանողն իր կոնսպեկտներն է թերթում։ Նույնիսկ զինվորականը օրինավոր մարդու դեմք ունի…
Եվ կրկին փողոց, մեքենաներ, մարդիկ՝ մարդկանց ու մեքենաների հաճելի զգացմունքներ արթնացնող անմասնություն։ Հետո՝ նախասրահ, լայն մարմարե աստիճաններ, ծալքերի տեղում մաշված ուղեգորգեր… Ցուցանակ՝ «Պրոպագանդայի բաժին»։
փդան Լիդան դուռը թակում ու ներս է մտնում։ Բոլորն անսահման ուրախանում են։ Կուլեշովն ասում է հերթական գռեհկությունը։ Վերոչկա Կոտովան ժպտում է՝ առանց հայացքը բարձրացնելու։ ժենյա Ժժենյա Տյուրինը օգնում է հանել կիսավերարկուն։ Մորալեւի– չը Մորալեւիչը հարցնում է․
— Իմացա՞ր հինգշաբթվա մասին։ Ինքը Յուրնան գոհ է քո աշխատանքից։
— Իսկապե՞ս։
Սենյակում ծխում է խրոնիկ անհաջողակ Վալյա Չմուտովը։ Չմուտովը դերասան էր։ Բնական շնորհ ուներ՝ զարմանալի— Իսկապե՞ս։
48 Սենյակում ծխում է խրոնիկ անհաջողակ Վալյա Չմուտովը։ Չմուտովը դերասան էր։ Բնական շնորհ ուներ՝ զարմանալի տեմբրով ցածր, գեղեցիկ ձայն։ Հաղորդավար էր։ Վեց ամիս ա– ռաջ առաջ նրա հետ տեղի էր ունեցել ողբերգական միջադեպ։ Չմուտովը պետք է վաղ առավոտյան բացեր անմիջապես եթեր գնացող հաղորդումը։ Պիտի արտասաներ ընդամենը մի քանի բառ․ «Սիրելի ռադիոլսողներ։ Եթերում է «Բարեւ, ընկեր» ամենշաբաթյա ծրագիրը»։ Այսքանը ընդամենը։ Դրան հետեւելու էին ե– րաժշտություն երաժշտություն ու նախորոք ձայնագրված հաղորդումը։ Իսկ Չմուտովը ստանալու էր հերթական տասնմեկ ռուբլին։
Չմուտովը մտնում է հեռարձակման ստուդիա։ Նստում է։ Մոտեցնում է խոսափողը։ Մտովի կրկնում է տեքստը։ Շուռ է տալիս մանժետները, որպեսզի թեւքաճարմանդները չդիպչեն սեղանին։ Սպասում է, որ վառվի լամպը՝ «Եթեր»։ Նախորդ օրվա խմելուց հետո ներսն այրվում է, տրամադրությունը՝ թախծոտ։ Լամպը չի վառվում։
— Աիրելի Սիրելի ռադիոլսողներ, ֊ — մտածկոտ արտասանում է Չմուտովը։
Պորտվեյնով դաղված լեզուն դժվարությամբ է շարժվում։ Լամպը չի վառվում։
— Սիրելի ռադիոլսողներ, ֊ — կրկնում է Չմուտովը, ֊ — օ, նողկալի է… Սիրելի ռադիոլսողներ… Երեկ իզուր այդքան լակեցի…
Լամպը չի վառվում։ Հետագայում պարզվեց, որ այն փչացել էր… Դա պատահում է հարյուր տարին մեկ անգամ…
— Եթերում է «Բարեւ, ընկեր», ֊ շարունակում է փորձել Չմուտովը, ֊ չեղավ, մերը ք…, վե՛րջ, թարգում եմ…
— Եթերում է «Բարեւ, ընկեր»,— շարունակում է փորձել Չմուտովը,— չեղավ, մերը ք…, վե՛րջ, թարգում եմ… Ապակու հետեւում երեւում է խմբագրի այլայլված դեմքը։ Չմուտովը սառում է տեղում։ Բացվում է դուռը։ Հաղորդավարին դժվարությամբ դուրս են հանում ստուդիայից։ Նրա խումհարա– յին խումհարային դատողությունները հնչել են աշխարհով մեկ։ Դերասանին վռնդում են… Պատմությունը, սակայն, չի վերջանում։
Չմուտովը մեկնում է Պսկով։ Որպես հաղորդավար ընդունվում է ռադիո։ Տեղի ռադիոծրագիրը հեռարձակվում էր օրական ժամուկես։ Մնացած եթերաժամանակը տրված էր Մոսկվային ու Լենինգրադին։ Չմուտովը երանության մեջ էր։ Նա գնահատվում էր որպես մայրաքաղաքից եկած վարպետ։
Մի անգամ հաղորդում վարելիս է լինում։ Հանկարծ ճռռոցով բացվում է դուռը։ Ներս է գալիս մի մեծ դարչնագույն գամփռ։ (Ո՞ւմը, որտեղի՞ց)։ Չմուտովը զգուշությամբ շոյում է շանը։ Շունն աչքերը կկոցում ու դունչը դնում է Չմուտովի ծնկներին։
49
Քիթը փայլում է, ինչպես բռնցքամարտիկի ձեռնոց։
— Գյուղի աշխատավորները զեկուցում են, ֊ — շարունակում է հաղորդումը Չմուտովը։
Գամփռն այստեղ անսպասելիորեն սկսում է հաչալ։ Գուցե հրճվանքից։ Երեւի վաղուց ոչ ոք չէր շոյել նրան։
— Գյուղի աշխատավորները զեկուցում են… Հա՚ֆ֊հա՚ֆ֊հա՚ֆ։ Չմուտովին նորից վռնդում են։ Այս անգամ ընդմիշտ եւ բոլոր
— Գյուղի աշխատավորները զեկուցում են… Հա՛ֆ֊հա՛ֆ֊հա՛ֆ։ Չմուտովին նորից վռնդում են։ Այս անգամ ընդմիշտ եւ բոլոր տեղերից։ Երբ պատմում է շան մասին՜ մասին՝ չեն հավատում։ Վստահ են լինում, որ խումհարի մեջ ինքն է հաչացել։
Չմուտովը վերադառնում է Լենինգրադ։ Օրերով դուրս չի գալիս ռադիոյից։ Սպասում է իր ժամին…
Անհաջողակներից բոլորը խուսափում են։ Լիդան, սակայն, ժպիտ է պարգեւում նրան։ փղային Լիդային բոլորը սիրում էին։ Հիմա էլ բաժնի վարիչ Նինա Իգնատեւնան գորովալի գլխով է անում․ — փդոչկաԼիդոչկա, մոտեցեք ինձ։
Սենյակում լռություն է, փայլեցված սեղան, անթիվ գրիչներ։ Պահարանների ապակիների հետեւում շարված են հուշանվերներ ու հանրագիտարաններ։ Նինա Իգնատեւնայի դարակում շրթներկ, փոքրիկ հայելի ու թերթերունքի տուշ։ Հաճելի է, երբ լուրջ առանձնասենյակում նստած է գեղեցիկ, երիտասարդ կին…
— փդոչկա, ուզում եմ ձեզ նոր հաղորդաշար առաջարկել՝ «Հանդիպում հետաքրքիր մարդու հետ»։ Ընդ որում, պարտադիր չէ գիտնականի կամ տիեզերագնացի հետ։ Ընդգրկումը շատ լայն է։ Ուշագրավ հոբբի, անսպասելի ժամանց, կենսագրության որեւէ մանրամասն։ Ասենք, համեստ նոմենկլատուրային գլխավոր հաշվապահը թաքուն… դե չգիտեմ… ինչ ուզեք… գլուխս բան չի գալիս… Ենթադրենք, թաքուն…
— Այլասերում է անչափահասներին, ֊ հուշում է Լիդան։
— Ես այլ բան նկատի ունեի։ Ենթադրենք, նա թաքուն…
— Սանսկրիտ է սովորում…
— Այդ կարգի մի բան։ Աիայն թե՝ սոցիալական առումով ավելի նշանակալի։ Ասենք, միլիցիոները ինչ֊որ մեկին օգնում է գտնել մտերիմ մարդուն…
— Այդպիսի կինոնկար կա…
— Կոնկրետ որեւէ բան չեմ կարող առաջարկել։ Ստածել է պետք։ Այ, օրինակ, «Կալեւ» ֆաբրիկայում նկարահանում էին «Սիայնակ կինը»։ Հիշո՞ւմ եք, Դորոնրնան էր խաղում։ Խնդրեմ՝
50— Լիդոչկա, ուզում եմ ձեզ նոր հաղորդաշար առաջարկել՝ «Հանդիպում հետաքրքիր մարդու հետ»։ Ընդ որում, պարտադիր չէ գիտնականի կամ տիեզերագնացի հետ։ Ընդգրկումը շատ լայն է։ Ուշագրավ հոբբի, անսպասելի ժամանց, կենսագրության որեւէ մանրամասն։ Ասենք, համեստ նոմենկլատուրային գլխավոր հաշվապահը թաքուն… դե չգիտեմ… ինչ ուզեք… գլուխս բան չի գալիս… Ենթադրենք, թաքուն…
նկարահանումներին մասնակցող պատանին այժմ արտադրամասի պետ է։— Ինձ այդ թեման դուր Այլասերում է գալիսանչափահասներին, ֊ ասում — հուշում է Լիդան, ֊ ես այնԼիդան։
զգում եմ։— Այդ թեման Արվիդ Կիյքսն արդեն օգտագործել է։ Ես սկզբունքի մասին եմ խոսում։ Ինքդ պետք է գտնես։ Ասենք, ծեր գեներալը պառկում է վիրահատության։ Եվ վիրաբույժը, պարզվում է, իր նախկին համհարզն է…— Ազգանունն ի՞նչ է, ֊ հարցնում է Լիդան։— Ո՞ւմ։— Գեներալի։ Կամ համհարզի։— Ես պայմանականորեն եմ ասում… Գլխավորն այստեղ անսպասելիությունն է, հանելուկը, դիպվածը… Կյանքն իր բազմաբնույթ դրսեւորումներով… Արտաքնապես այլ է, ներսից՝ միանգամայն այլ։— Շատերին է դա բնորոշ, ֊ հոգոցով ասում է Լիդան։— Սի խոսքով, գործի անցեքբան նկատի ունեի։ Ենթադրենք, ֊ ասում է Նինա Իգնատեւնան։նա թաքուն…
Լիդոչկան դուրս — Սանսկրիտ է գալիս առանձնասենյակից։սովորում…
Հետաքրքիր մարդիկ նրան շրջապատել են մանկուց։ Հայրը ծանոթ է եղել Ւրենբուրգի հետ։ Դպրոցի նկարչության դասատուն չճանաչված հանճարի փառք էր վայելում։ Իրեն սիրահետող բանդիտը բանաստեղծություն էր գրել։ Ինստիտուտի պրոֆեսորները բազում տարօրինակություններ ունեին։ Նրանցից մեկի տաբատի կոճակներն— Այդ կարգի մի բան։ Միայն թե՝ սոցիալական առումով ավելի նշանակալի։ Ասենք, օրինակ, միշտ բաց էին։ Խիստ հետաքրքիր մարդ միլիցիոները ինչ֊որ մեկին օգնում է իր ամուսինը, ավագ տնտեսագետ է, բայց տառասխալներով է գրում։ Դուստրը առեղծվածային անձնավորություն է՝ միշտ լուռ է։ Վերջերս՝ այն աստիճանի, որ Լիդան սկսել է կասկածել, թե հղի է… Բնակշահագործման գրասենյակից էլեկտրիկ էին կանչել՝ պարզվեց նստած է եղել (ասում են անգամ՝ սպանության համար)։ Մի խոսքով, եթե խորանաս՝ բոլոր մարդիկ էլ հետաքրքիր են…գտնել մտերիմ մարդուն…
Կրթությամբ Լիդոչկան սանիտարական բժիշկ էր։ Փորձեց հիշել համակուրսեցիներին։ Պավինսկին, Ոոժինը, Յանկելեւիչը, Ֆեոֆանովը… Միշչենկոն, կարծես թե, սպորտով էր զբաղվում։ Լեւինը գիտության մեջ խորացավ… Լեւին, Բորկա Լեւինը պրոֆեսոր է դարձել, գիտությունների թեկնածու… Ասում են, Ֆրանսիայով է եղել…— Այդպիսի կինոնկար կա…
51— Կոնկրետ որեւէ բան չեմ կարող առաջարկել։ Մտածել է պետք։ Այ, օրինակ, «Կալեւ» ֆաբրիկայում նկարահանում էին «Միայնակ կինը»։ Հիշո՞ւմ եք, Դորոնինան էր խաղում։ Խնդրեմ՝ նկարահանումներին մասնակցող պատանին այժմ արտադրամասի պետ է։ — Ինձ այդ թեման դուր է գալիս,— ասում է Լիդան,— ես այն զգում եմ։ — Այդ թեման Արվիդ Կիյքսն արդեն օգտագործել է։ Ես սկզբունքի մասին եմ խոսում։ Ինքդ պետք է գտնես։ Ասենք, ծեր գեներալը պառկում է վիրահատության։ Եվ վիրաբույժը, պարզվում է, իր նախկին համհարզն է… — Ազգանունն ի՞նչ է,— հարցնում է Լիդան։ — Ո՞ւմ։ — Գեներալի։ Կամ համհարզի։ — Ես պայմանականորեն եմ ասում… Գլխավորն այստեղ անսպասելիությունն է, հանելուկը, դիպվածը… Կյանքն իր բազմաբնույթ դրսեւորումներով… Արտաքնապես այլ է, ներսից՝ միանգամայն այլ։ — Շատերին է դա բնորոշ,— հոգոցով ասում է Լիդան։ — Մի խոսքով, գործի անցեք,— ասում է Նինա Իգնատեւնան։ Լիդոչկան դուրս է գալիս առանձնասենյակից։ Հետաքրքիր մարդիկ նրան շրջապատել են մանկուց։ Հայրը ծանոթ է եղել Էրենբուրգի հետ։ Դպրոցի նկարչության դասատուն չճանաչված հանճարի փառք էր վայելում։ Իրեն սիրահետող բանդիտը բանաստեղծություն էր գրել։ Ինստիտուտի պրոֆեսորները բազում տարօրինակություններ ունեին։ Նրանցից մեկի տաբատի կոճակներն, օրինակ, միշտ բաց էին։ Խիստ հետաքրքիր մարդ է իր ամուսինը, ավագ տնտեսագետ է, բայց տառասխալներով է գրում։ Դուստրը առեղծվածային անձնավորություն է՝ միշտ լուռ է։ Վերջերս՝ այն աստիճանի, որ Լիդան սկսել է կասկածել, թե հղի է… Բնակշահագործման գրասենյակից էլեկտրիկ էին կանչել՝ պարզվեց նստած է եղել (ասում են անգամ՝ սպանության համար)։ Մի խոսքով, եթե խորանաս՝ բոլոր մարդիկ էլ հետաքրքիր են… Կրթությամբ Լիդոչկան սանիտարական բժիշկ էր։ Փորձեց հիշել համակուրսեցիներին։ Պավինսկին, Ռոժինը, Յանկելեւիչը, Ֆեոֆանովը… Միշչենկոն, կարծես թե, սպորտով էր զբաղվում։ Լեւինը գիտության մեջ խորացավ… Լեւին, Բորկա Լեւինը պրոֆեսոր է դարձել, գիտությունների թեկնածու… Ասում են, Ֆրանսիայով է եղել…
Ագապովան հանում է նոթատետրն ու մաքուր էջում գրում՝ Լեւին։
Այսպես Լեւինի անվան կողքին նոթատետրում հայտնվում է Ալիխանովը։
Լավ կլիներ մի երրորդ թեկնածու էւ գտնել։ Եվ այստեղ Լի– դան Լիդան հիշում է, որ հարեւանների մոտ իջեւանել է Պորխովից եկած մի ազգական։ Կամ ծանոթ։ Սիլկա Օսինսկայան բակում խոսում էր։ Ինչ֊որ հանելուկային ճակատագիր ունի այդ մարդը։ Բռնադատված է եղել, թե՝ ընդհակառակը… Գավառական պետ՝ հետաքրքիր է։ Կարելի է նորովի ներկայացնել․ «Աշխարհագրական գավառներ չկան, կա հոգեւոր գավառականություն»…
Այսպես Լեւինի ու Ալիխանովի կողքին հայտնվեց հարցական նշան։ Եվ փակագծերում՝ Սիլկա 0․֊ի Օ․֊ի ազգականը…
Որպես ռեզերվ կարելի է պահել գրքասեր տնային կառա– վարչին։ կառավարչին։ Բայց Լիդան նրա հետ միշտ կռվում է երբեք ժամանակին չդատարկվող աղբամանների պատճառով… Դե լավ… Հարկավոր է գործի անցնել…— Ցտեսություն, Վերոչկա, տղաներ։— Ագապովա, չկորչես…
Զանգեց Բորկա Լեւինին՝ կլինիկա։ Վերջինս ճանաչեց— Ցտեսություն, ուրա–Վերոչկա, տղաներ։
52— Ագապովա, չկորչես…
խւսցավԶանգեց Բորկա Լեւինին՝ կլինիկա։ Վերջինս ճանաչեց, ուրախացավ, նշանակեց հանդիպման ժամը։ Նախկին բանտապահին գտավ տանը։ — Եկեք, ֊ — ասաց, ֊ — եւ եթե կարելի է՝ երեք շիշ գարեջուր բերեք։ Փողն անմիջապես կտամ։
Լիդան մտավ Կարյա փողոցի մթերային խանութը, գարեջուր գնեց։ Նորակառույց թաղամասի շենքերը, մի մուտքից մյուսը մեկ կիլոմետր է…
Ալիխանովը շեմին իրեն էր սպասում։ Հաղթանդամ երիտասարդ էր՝ նեղ ճակատով ու կամազուրկ ծնոտով։ Աչքերում կեղծ֊նեապոլիտանական փայլ կար։ Ողջույնի անհեթեթ ու անգրագետ մի բացականչություն սկսեց, որն այդպես էլ չկարողացավ ավարտել․
— Ինչով եմ պարտական, Լիդոչկա, այն համընթաց քամիներին, որպիսիք… որպիսիները… Գարեջուր ճարեցի՞ք։ Ապրե՛ք։ Հանվեք։ Կներեք, ահավոր խոզանոց է…
Սենյակը սարսափելի տպավորություն էր թողնում։ Բազմոցը ծածկված էր թղթերով ու ծխախոտի մոխրով։ Սեղանը կորել էր գրքերի տակ։ Սինչպատերազմյան սեւ գրամեքենա։ Պատին ժանգոտած յաթաղան։ Կեղտոտ ափսեներ ու չորացած կարմիր նստվածքով գավաթներ։ Չկան մնացորդներ՝ թերթի կտորտանքի վրա…— Այստեղ եկեք։ Համեմատաբար մաքուր է։ Բանտապահը բացեց գարեջրի շիշը։— Յուրօրինակ է այստեղ, ֊ ասաց Լիդոչկան։ ֊ Ախր ես կրթությամբ սանիտարական բժիշկ եմ՝ հիգիենայի մասնագետ։— Իմ հակասանիտարականությունը քննարկվել է անգամ ընկերական դատարանում։— Եվ ի՞նչ։— Եվ ոչինչ։ Ըմբոստ ոգի խաղացի։ Բանաստեղծ Ինչով եմպարտական, իբրԼիդոչկա, յոգայն համընթաց քամիներին, բուդդայական, ապրում եմ քաքի մեջ… որպիսիք… որպիսիները… Գարեջուր ուզո՞ւմ եք։— Չեմ խմում։— Ահա փողը։ Սեկ ու տասնմեկ։— Սանրուք է։— Ոչ, կներեքճարեցի՞ք։ Ապրե՛ք։ Հանվեք։ Կներեք, ֊ բարձրաձայն վրդովվեց Ալիխանովը։ Լիդան մի բուռ մանրադրամը դրեց գրպանը։ Բանտապահըահավոր խոզանոց է…
սովոր հմտությամբ շշից խմեց գարեջուրը։— Սի քիչ թեթեւացա, ֊ ասաց մտերմաբար։ Հետո մեկ անգամ էլ փորձեց հաղթահարել ողջույնի խոսքը․Սենյակը սարսափելի տպավորություն էր թողնում։ Բազմոցը ծածկված էր թղթերով ու ծխախոտի մոխրով։ Սեղանը կորել էր գրքերի տակ։ Մինչպատերազմյան սեւ գրամեքենա։ Պատին ժանգոտած յաթաղան։ Կեղտոտ ափսեներ ու չորացած կարմիր նստվածքով գավաթներ։ Չկան մնացորդներ՝ թերթի կտորտանքի վրա…
53— Այստեղ եկեք։ Համեմատաբար մաքուր է։ Բանտապահը բացեց գարեջրի շիշը։ — Յուրօրինակ է այստեղ,— ասաց Լիդոչկան։— Ախր ես կրթությամբ սանիտարական բժիշկ եմ՝ հիգիենայի մասնագետ։ — Իմ հակասանիտարականությունը քննարկվել է անգամ ընկերական դատարանում։ — Եվ ի՞նչ։ — Եվ ոչինչ։ Ըմբոստ ոգի խաղացի։ Բանաստեղծ եմ, իբր, յոգ, բուդդայական, ապրում եմ քաքի մեջ… Գարեջուր ուզո՞ւմ եք։ — Չեմ խմում։ — Ահա փողը։ Մեկ ու տասնմեկ։ — Մանրուք է։ — Ոչ, կներեք,— բարձրաձայն վրդովվեց Ալիխանովը։ Լիդան մի բուռ մանրադրամը դրեց գրպանը։ Բանտապահը սովոր հմտությամբ շշից խմեց գարեջուրը։ — Մի քիչ թեթեւացա,— ասաց մտերմաբար։ Հետո մեկ անգամ էլ փորձեց հաղթահարել ողջույնի խոսքը․ — Ինչով եմ պարտական, եթե կարելի ասել, այն անակնկալ հաճույքին, որին… — Դուք բանասե՞ր եք, ֊ — հարցրեց Ագապովան։ — Ավելի ճիշտ՝ լեզվաբան։ Ես զբաղվում են ռուսերենի «շչ» տառի հնչունակությամբ… — Այդպիսի հիմնախնդի՞ր կա։ — Ամենակենսաթրթիռներից մեկն է… Լսեք, ի՞նչ է պատահել։ Ինչ՞ով եմ պարտական ձեր տեսքին արժանանալու երջանկությանը…
Բանտապահը դատարկեց երկրորդ շիշը։
— Պատրաստում ենք ռադիոհաղորդում՝ «Հանդիպում հետաքրքիր մարդու հետ»։ Հարկավոր է անսովոր ճակատագրով հերոս։ Դուք բանասեր եք։ Ավելի ճիշտ՝ լեզվաբան։ Նախկին բանտապահ։ Բազմակողմանի կյանքով ապրող մարդ… Ձեր կյանքը բազմակողմանի՞ է։ — Վերջին ժամանակներս՝ այո, ֊ — անկեղծորեն պատասխանեց բանտապահը։
— Ավելի մանրամասն պատմեք ձեր բանասիրական հետազոտությունների մասին։ Ցանկալի է մատչելի լեզվով։
— Ավելի լավ է՝ ձեզ ռեֆերատս տամ։ Գլուխս ինչ֊որ լավ չի աշխատում։ Այստեղ էր։ Հիմա կգտնեմ…
Ալիխանովը նետվեց դեպի թղթի վիթխարի կուտակումները։
— Մեկ ուրիշ անգամ, ֊ — հանգստացրեց նրան Լիդան։ ֊ Լիդան։— Մենք, հավանաբար, էլի կհանդիպենք։ Սա մեր նախնական զրույցն է։ Ուզում եմ հարցնել։ Դուք բանտապահ եք եղել, դա վտանգավո՞ր է…
Ալիխանովը որոշ ժամանակ դժկամությամբ մտածեց։
— Վտանգ, իհարկե, կար։ Օղի շատ էինք խմում։ Երբեմն էլ՝ լոսյոն։ Սրտի աշխատանքի վրա ազդում է…
— Ես նկատի ունեմ բանտարկյալներին։ Չէ՞ որ ահավոր մարդիկ են։ Սրբություն չունեն…
— Սովորական մարդիկ են, ֊ ասաց Ալիխանովը, բացելով եր–
ՐՈՐԴ 2Ի2Ը։— Վտանգ, իհարկե, կար։ Օղի շատ էինք խմում։ Երբեմն էլ՝ լոսյոն։ Սրտի աշխատանքի վրա ազդում է… — Ես նկատի ունեմ բանտարկյալներին։ Չէ՞ որ ահավոր մարդիկ են։ Սրբություն չունեն… — Սովորական մարդիկ են,— ասաց Ալիխանովը, բացելով երրորդ շիշը։ — Ես կարդացել եմ։ Դա ուրիշ աշխարհ է… Իր օրենքներով… Խիզախություն է պետք… Դուք խիզա՞խ մարդ եք։
Ալիխանովը վերջնականապես շփոթվեց։
— Լյուբա, ֊ ասաց։
— Լիդա։
54— ԼիդաԼյուբա, ֊ համարյա գոռաց Ալիխանովը։ ֊ Ես հիմա վեց ռուբ– ,հ կճարեմ։ Բարեգութ հարեւաններ ունեմ։ Օղի կառնենք ու դառը գինԻ։ Գլուխ" ԻԱ*–ՈՈ & աշխատում։— Չեմ խմում։ Դուք խիզա՞խ մարդ եք։— Չգիտեմ։ Առաջ երկու լիտր խմում էի։ Հիմա յոթ հարյուր գրամից հարբում եմ… Տարիքն իրենն առնում է…— Դուք չեք հասկանում։ Ինձ արտասովոր մարդ է պետք, հետաքրքիր անձնավորություն։ Դուք բանասեր եք, նրբազգաց աշխարհընկալում ունեցող անհատ։ Իսկ նախկինում բանտապահ եք եղել։ Ամեն օր վտանգել եք ձեր կյանքը։ Հոգեկան նրբազգացությանը հաճախ ուղեկցվում է ֆիզիկական կոպտությամբ…— Այդ ե՞րբ եմ ձեզ կոպտել։— Ինձ չէ։ Դուք բանտարկյալներին եք հսկել…— Ավելի շատ ինքներս մեզ էինք պաշտպանում։— Այս ի՞նչ սպի է։ Համեստություն մի արեք, խնդրում եմ…— Սպի չէ, ֊ ասաց Ալիխանովը։ ֊ Չիբան է։ Ես եմ այդպես փորփրել… ներող եղեք…— Այնուամենայնիվ, ուզում եմ իմանալ։ Ի՞նչ էիք զգում Հյուսիսում։ Պատկերավոր ասած՝ ինչի՞ մասին էր լռում տունդրան։ասաց։
–Ի՞նչ։— Լիդա։ — Լիդա,— համարյա գոռաց Ալիխանովը։— Ես հիմա վեց ռուբլի կճարեմ։ Բարեգութ հարեւաններ ունեմ։ Օղի կառնենք ու դառը գինի։ Գլուխս ինչ֊որ չի աշխատում։ — Չեմ խմում։ Դուք խիզա՞խ մարդ եք։ — Չգիտեմ։ Առաջ երկու լիտր խմում էի։ Հիմա յոթ հարյուր գրամից հարբում եմ… Տարիքն իրենն առնում է… — Դուք չեք հասկանում։ Ինձ արտասովոր մարդ է պետք, հետաքրքիր անձնավորություն։ Դուք բանասեր եք, նրբազգաց աշխարհընկալում ունեցող անհատ։ Իսկ նախկինում բանտապահ եք եղել։ Ամեն օր վտանգել եք ձեր կյանքը։ Հոգեկան նրբազգացությանը հաճախ ուղեկցվում է ֆիզիկական կոպտությամբ… — Այդ ե՞րբ եմ ձեզ կոպտել։ — Ինձ չէ։ Դուք բանտարկյալներին եք հսկել… — Ավելի շատ ինքներս մեզ էինք պաշտպանում։ — Այս ի՞նչ սպի է։ Համեստություն մի արեք, խնդրում եմ… — Սպի չէ,— ասաց Ալիխանովը։— Չիբան է։ Ես եմ այդպես փորփրել… ներող եղեք… — Այնուամենայնիվ, ուզում եմ իմանալ։ Ի՞նչ էիք զգում Հյուսիսում։ Պատկերավոր ասած՝ ինչի՞ մասին էր լռում տունդրան։ – Ի՞նչ։ — Ինչի՞ մասին էր լռում տունդրան։ — Լիդա, ֊ — Ալիխանովը գոռում էր, ֊ — ես էլ չեմ դիմանա։ Ես հարմար թեկնածու չեմ ձեր ռադիոհաղորդման համար։ Ես երեկ լակել եմ։ Ես պարտքեր ունեմ ու ալիմենտ եմ վճարում։ Իմ մասին հիշատակել է «Նեմեցկայա վոլնան»։ Ես ինչ֊որ տեղ այլախոհ եմ։ Ձեզ կվռնդեն… Հանգիստ թողեք ինձ…
Լիդան պայուսակի մեջ դրեց գրիչը։
— Ափսոս, ֊ — ասաց, ֊ — հետաքրքիր նյութ կա։ Բարով մնաք։ Ես կզանգեմ։ Իսկ առայժմ՝ գտեք ռեֆերատը…
Բանտապահը կանգնած էր անուժ ու գունատ։
— Մի րոպե, ֊ — ասաց, ֊ — ես էլ եմ գալիս։ Բարեգութ հարեւաններ ունեմ…
Հարթակի վրա բաժանվեցին․ Լիդան իջավ ներքեւ, Ալիխանովը բարձրացավ չորրորդ հարկ…
Լեւինը Լիդային գրկել ու երկար ուսումնասիրում էր․
— Այո, ֊ ասաց, ֊ տարիներն անցնում են, անցնում են տարիները…
— Ծերացե՞լ եմ։
55— Ո՞նց ասեմ… Ձեւավորվել ես։Այո,— Իսկ դու ճարպակալել ես։ Ամո՛թ։ Գալինան տա՞նն է։— Դպրոցում ժողովի է։ Մեր խուլիգանը մեծանում է… Չաղացե՞լ եմասաց, ասում ես… Կինս խորհուրդ է տալիս․ «Առավոտները վազիր»։ «Որ վազեցի, ֊ ասում եմ— տարիներն անցնում են, ֊ էլ հետ չեմ գա…»։ Աուրճ ուզո՞ւմ ես։ Հանվի՛ր։անցնում են տարիները…
— Ծերացե՞լ եմ։ — Ո՞նց ասեմ… Ձեւավորվել ես։ — Իսկ դու ճարպակալել ես։ Ամո՛թ։ Գալինան տա՞նն է։ — Դպրոցում ժողովի է։ Մեր խուլիգանը մեծանում է… Չաղացե՞լ եմ, ասում ես… Կինս խորհուրդ է տալիս․ «Առավոտները վազիր»։ «Որ վազեցի,— ասում եմ,— էլ հետ չեմ գա…»։ Սուրճ ուզո՞ւմ ես։ Հանվի՛ր։ Նախ դո լքդուք, բժիշկ, ֊ — հին կատակը հիշեց Գալինան։ Անցան հյուրասենյակ։ Լամպի լուսամփոփը մի տեղ այրված էր։ Լուսամուտի գոգին՝ արտասահմանյան ամսագրեր։ — Լավ է այստեղ, ֊ — ասաց Լիդան, ֊ — նոր բնակարաններում մարդ իրեն վատ է զգում։ Ամեն բան փայլում է, համատարած բյուրեղապակի… — Բյուրեղապակի ես էլ ունեմ։ — Ո՞ւր է։ — Լոմբարդում։ — Առաջվա պես քաղցկեղածիններո՞վ ես զբաղվում։ — Առաջվա պես։ — Պատմիր։ — Մի րոպե։ Թեյ դնեմ։ — Սպասում եմ…
Լիդան հանեց նոթատետրը, գրիչն ու «ԲՏ» սիգարետի տուփը։ Լեւինը վերադարձավ։ Ծխեցին։
— Դու Ֆրա՞նսիա էիր գնացել։ — Երկու շաբաթ մնացի։ — Եվ ինչպե՞ս էր։
— Նորմալ։
— Իսկ ավելի կոնկրե՞տ։ — Աշխատավոր ժողովուրդ, ռեակցիռն բաժաազիառեակցիոն բաժուազիա, տնտեսական ճգնաժամ, զանգվածների չքավորության խորացում… — Մարդավարի կարո՞ղ ես պատմել։ Ֆրանսիացիները մեզ ո՞նց են վերաբերում… — Ի՞նչ իմանամ։ Բոլորը, համենայնդեպս, բարձր տրամադրություն ունեին։
— Նյութապես ո՞նց են ապրում։ Ֆրանսուհիները դուրդ եկա՞ն։
— Նյութապես նորմալ են ապրում։ Լավ էին կերակրում։ Իմը թիվ երեք սեղանն էր։ Գինի, հավ, սուրճ, կաթնասեր… Աղջիկները սքանչելի էին։ Ավելի ճիշտ՝ կամ արտակարգ տգեղ, կամ արտակարգ գեղեցիկ։ Իմ կարծիքով, շպարվելն է պատճառը։ Կոս–
56— Նյութապես նորմալ են ապրում։ Լավ էին կերակրում։ Իմը թիվ երեք սեղանն էր։ Գինի, հավ, սուրճ, կաթնասեր… Աղջիկները սքանչելի էին։ Ավելի ճիշտ՝ կամ արտակարգ տգեղ, կամ արտակարգ գեղեցիկ։ Իմ կարծիքով, շպարվելն է պատճառը։ Կոսմետիկան ընդգծում է ինչպես արժանիքները, այնպես էլ թերությունները… Պահվածքն ազատ է, անկաշկանդ։ Սինթետիկ սպիտակ խալաթներ են հագնում, դեկոլտեով…
մետիկան ընդգծում է ինչպես արժանիքները, այնպես էլ թերությունները… Պահվածքն ազատ է, անկաշկանդ։ Սինթետիկ սպիտակ խալաթներ են հագնում, դեկոլտեով…
— Ինչպե՞ս թե սպիտակ խալաթներ։ Կլինիկայո՞ւմ էիր աշխատում։
— Չէի աշխատում։ Նիցցայում դիզենտերիա տարա։ Գալուս
— Չէի աշխատում։ Նիցցայում դիզենտերիա տարա։ Գալուս հաջորդ իսկ օրը պառկեցի։ — Ուրեմն Ֆրանսիան, փաստորեն, չե՞ս տեսել։
— Ինչո՞ւ չեմ տեսել։ Մենք գունավոր հեռուստացույց ունեինք։
— Բախտդ չի բերել։ — Փոխարենը լավ հանգստացա։ — Հետաքրքիր ի՞նչ ես բերել, հուշանվերներ, շորեր… — Լսիր, ֊ — աշխուժացավ Լեւինը, ֊ — բացառիկ մի բան եմ բերել։ Միայն թե՝ առանց կեղծ բարեպաշտության։ Բժիշկ ես, չէ՞։ Հիմա ցույց կտամ։ Վովկայից եմ թաքցնում։ — Այդ ի՞նչ է, է՞։ — Լիդկա, առնանդամ եմ բերել։ Նրբարվեստ աշխատաքի կաուչուկե առնանդամ։ Երդվում եմ։ Ո՞ւր է, ախր։ Երեւի, Գալկան տեղը փոխել է… — Ինչի՞դ է բայց պետք։ — Ինչպես թե՝ ինչի՞դ է պետք։ Դա արվեստի ստեղծագործություն է։ Երդվում եմ։ Գալկայրն Գալկային էլ է դուր գալիս։ — Ո՞նց է որ մաքսավորները չեն վերցրել։ — Ձեռքում բռնած հո չեմ բերել։ Պահել էի։ — Որտե՞ղ։ Ասեղ չի… — Մեր լաբորատորիայից մի տիկնոջ խնդրեցի։ Կանանց պակաս մանրակրկիտ Են են զննում։ Նրանց հնարավորություններն էլ ավելի մեծ են։ Ֆիզիոլոգիան ավելի…գողտրիկ ավելի… գողտրիկ է… — Ոնց որ երեխա լինես։ Ավելի լավ է գործից խոսենք։ — Հիմա։ Սուրճը բերեմ։
Սեղանին հայտնվեցին կոնֆետներ, լիմոն ու վաֆլի։
— Խտացրած կաթ բերե՞մ։
— Չէ։ Պատմիր։
— Դե, ինչ պատմեմ։ Զբաղվում եմ քիմիական ռեակցիաների մոդելավորմամբ։ Մի ժամանակ հետազոտում էի ասբեստի փոշու քաղցկեղածին ծագումնաբանությունը…
— Դու ինձ ասա․ քաղցկեղը բուժելի՞ է։
— Մաշկի քաղցկեղը՝ այո։
57— Խտացրած կաթ բերե՞մ։ — Չէ։ Պատմիր։ — Դե, ինչ պատմեմ։ Զբաղվում եմ քիմիական ռեակցիաների մոդելավորմամբ։ Մի ժամանակ հետազոտում էի ասբեստի փոշու քաղցկեղածին ծագումնաբանությունը… — Դու ինձ ասա․ քաղցկեղը բուժելի՞ է։ — Մաշկի քաղցկեղը՝ այո։ — Իսկ ստամոքսի՞նը, օրինակ։ — փդոչկաԼիդոչկա, այդ հարցում լիակատար քաոս է։ Քաղցկեղածին նյութի մեկ միլիգրամը սպանում է ձիուն։ Ցանկացած մարդու մատի վրա այդ նյութից այնքան կա, որ մի ամբողջ երամակ կարելի է սպանել։ Իսկ ես ահա ծխում եմ, այդուհանդերձ՝ կենդանի եմ… Ծուխը, իր հերթին, նույնպես… Մի գրիր։ Քաղցկեղը նուրբ թեմա է։ Հաղորդումդ եթեր չեն թողնի։ — Չեմ կարծում։ — Քո կարծիքով, ես լրագրողների հետ գործ չե՞մ ունեցել։ Որեւէ թերապեւտի դիմիր՝ նրանց մոտ ամեն բան խաղաղ է ու հանգիստ։ Ամեն ամիս սոցպարտավորություններ են վերցնում… Զանգիր հիմնարկդ, համաձայնեցրու։
Ագւսպովան զանգում է Նինա Իգնատեւնային։ Սա իրար է անցնում։
— փդոչկաԼիդոչկա, քաղցկեղը… չափազանց տխուր է։ Բացասական զգացմունքներ է ծնում։ Հիշեցնում է ոչ անհայտ վեպը։ Մենք լուսավոր մի բան ենք ակնկալում… — Քաղցկեղը բժշկության թիվ մեկ հիմնահարցն է։ — փդոչկաԼիդոչկա, մի համառեք։ Վերեւից ցուցում կա։ — Դե լավ, ֊ — հոգոցով ասաց Լիդան, ֊ — կներեք… — Մի գնա, ֊ — զարմացավ Լեւինը։ ֊ Լեւինը։— Մի քիչ էլ նստիր․․նստիր․․․ — Ես, ախր, գործով էի եկել։
— Յոթ տարի չենք տեսել իրար։ Գալկան շուտով կգա, մի բան կխմենք։
— Դու ինձ կներես, բայց չեմ ուզում նրան տեսնել։ Լեւինը լուռ էր։ — Բորյա, դու երջանի՞կ ես։
Լեւինը հանեց ակնոցը։ Առանց ակնոցի երկտարեցու էր նման։
— Երջանկությունս ո՞րն է։ Ապրում եմ, աշխատում եմ։ Գալկան, համաձայն եմ, դժվար բնավորություն ունի։ Սառած ու անկյանք է մի տեսակ։ Վոլոդյան անպատկառ ու լկտի է մեծացել՝ կարդացած, ցարգացած ու լկտի։ Ես, ինչ էլ լինի, գիտությունների դոկտոր եմ, պրոֆեսոր։ Իսկ նա ասում է․ «Դու ան– լիարժեքության անլիարժեքության բարդույթ ունես»…
— Բայց չէ որ դու գիտնական ես, ծառայում ես մարդկանց։ Դու պետք է հպարտանաս…
— Վերջ տուր, Լիդա։ Ես ծառայում եմ Գալինային ու այդ փսլնքոտին։
58— Այսօր տրամադրությունդ ուղղակի տեղը չէ։ Լիդան արդեն կանգնած էր միջանցքում։— Իսկ հիշո՞ւմ ես, որ Նովգորոդ էինք գնացել միասինՎերջ տուր, ֊ հարցրեցԼիդա։ Ես ծառայում եմ Գալինային ու այդ փսլնքոտին։
Լեւինը։— Այսօր տրամադրությունդ ուղղակի տեղը չէ։ Լիդան արդեն կանգնած էր միջանցքում։
․ բորյա— Իսկ հիշո՞ւմ ես, անմիջապես լռիր։ Լավ կլինի։ Դեոր Նովգորոդ էինք գնացել միասին, գնացի։— հարցրեց Լեւինը։
Լիդան իջավ աստիճաններով հընթաց բացելով հովանոցը։ Թեթեւ չխկոց՝ ու գլխավերեւում հայտնվեց գույնզգույն— Բորյա, թրթռացողանմիջապես լռիր։ Լավ կլինի։ Դե, գնացի։
գմբեթը։— Իսկ ինչպես էինք սեխ գողանո՞ւմԼիդան իջավ աստիճաններով հընթաց բացելով հովանոցը։ Թեթեւ չխկոց՝ ու գլխավերեւում հայտնվեց գույնզգույն, ֊ արդեն չտեսնելով Լի–թրթռացող գմբեթը։
դային — Իսկ ինչպես էինք սեխ գողանո՞ւմ,— արդեն չտեսնելով Լիդային գոռաց Լեւինը…
Մթնել էր արդեն։ Ջրափոսերում լողում էին նեոնե խամրած կրակները։ Անցորդների գունատ դեմքերը անհաղորդ էին թվում։ Անկյունում երեւաց լույսով լի տրամվայը։ Լիդան տեղավորվեց չոր նստատեղին։ Փակեց հովանոցը։ Դիմացի սեւ ապակին արտացոլում էր նրա հոգնած դեմքը։ Ինչ֊որ մեկին մեկնեց փողը, հետ ստացավ տոմսը։ Ամբողջ ճանապարհին քնեց ու արթնացավ գլխացավով։ Դեպի տուն քայլում էր դանդաղ, ջրափոսերի միջով։ Լավ է, որ չեխական ռետինե երկարաճիտ կոշիկներն էր հագել…
Օսինսկիներն ապրում էին կողքի մուտքում։ Արկադին մարզիչ է, միշտ կատակում է։ Կրծքին՝ զամշե բաճկոնի տակ, միշտ վսսյլում փայլում է վայրկյանաչափը։ Միլկան ինչ֊որ տեղ քիմիա է դասավանդում։
Նրանց որդին խորհրդավոր անձնավորություն է։ Վեց տարի է խուսափում է զինվորական ծառայությունից։ Վեց տարի է փոխնիփոխ ձեւացնում է, թե նեւրոզ, ստամոքսի խոց ու խրոնիկական արտրիտ ունի։ Գերազանցել է լեգենդար հեղափոխական Կամոյին։ Այդ վեց տարիների ընթացքում դարձել է իսկապես նյարդային, փչացրել է ստամոքսն ու հիվանդացել խրոնիկական արտրիտով։ Բժշկական գիտելիքների առումով վաղուց գերազանցել է բոլոր տեղամասային թերապեւտներին։ Այդ ամենից բացի, սիրում ու հասկանում է ջազ, վարժ խոսում է անգլերեն…
Մի խոսքով, բավական հետաքրքիր մարդ է, բայց ոչ մի տեղ չի աշխատում…
Լիդան բարձրացավ երրորդ հարկ։ Հանկարծ տուն գնալու անդիմադրելի ցանկություն ունեցավ։ Վանելով այդ միտքը, սեղ–սեղմեց զանգի կոճակը։ Լսվեց Միլորդի խուլ հաչը։
59— Ներս արի,— ուրախացած ասաց Միլա Օսինսկայան։— Իգորը չգիտեմ որտեղ է թրեւ գալիս։ Արիկը հավաքի է Մացեստայում։ Ծանոթացիր՝ Վլադիմիր Իվանովիչն է։
մեց զանգի կոճակը։ Լսվեց Միլորդի խուլ հաչը։— Ներս արիՏեղից ելավ ու Լիդային ընդառաջ եկավ մոտ վաթսունամյա ծանրամարմին մի տղամարդ։ Մեկնեց ձեռքը, ֊ ուրախացած ասաց Միլա Օսինսկայան։ ֊ Իգո– րը չգիտեմ որտեղ է թրեւ գալիս։ Սրիկը հավաքի է Մացեստա– յում։ Ծանոթացիր՝ Վլադիմիր Իվանովիչն է։ներկայացավ։ Արժանապատվությամբ կոնյակ լցրեց։ Միլան միացրեց հեռուստացույցը։
Տեղից ելավ ու փղային ընդառաջ եկավ մոտ վաթսունամյա ծանրամարմին մի տղամարդ։ Մեկնեց ձեռքը, ներկայացավ։ Արժանապատվությամբ կոնյակ լցրեց։ Միլան միացրեց հեռուս– ․ տացույցը։— Բորշչ ուզո՞ւմ ես։— Ոչ։ Ես, չզարմանաս, կխմեմ։— Մեզ շրջապատող գեղեցիկի կենացը, ֊ բարեկամաբար ա– սաց Վալդիմիր Իվանովիչը։
— Ոչ։ Ես, չզարմանաս, կխմեմ։ — Մեզ շրջապատող գեղեցիկի կենացը,— բարեկամաբար ասաց Վալդիմիր Իվանովիչը։ Լայնաթիկունք, առողջ տեսքով տղամարդ էր՝ գեղեցիկ ջեմ– պերով։ ջեմպերով։ Դեմքը չափավոր, բայց կանոնավոր կերպով խմողի դեմք էր։ Կինոյում պաշտոնաթող գնդապետներն են այդպիսի դեմքով լինում։ Կարծր ճակատ, սովորական բաց գույնի աչքեր, ոսկե ատամներ։
Բաժակներն իրար խփեցին, խմեցին։
— Դուք զրուցեք, ֊ — ասաց տանտիրուհին, ֊ — ես մի տասը րոպեով Վորոբյովների մոտ մտնեմ։ Ռիտան կոֆտա է գործում ինձ համար…
Ու գնաց։
— Ես, այսպես ասած, գործով եմ եկել։
— Ինչո՞վ կարող եմ ծառայել։
— Մենք ռադիոհաղորդում ենք պատրաստում՝ «Հանդիպում հետաքրքիր մարդու հետ»։ Լյադմիլա Սերգեեւնան մի քիչ ձեր մասին պատմել է… Ես մտածեցի… Ինձ թվում է, դուք հետաքրքիր մարդ եք…
— Ես սովորական մարդ եմ, ֊ ասաց Վլադիմիր Իվանովիչը, ֊թեեւ առանց կեղծ համեստության կասեմ, որ աշխատանքս սիրում եմ եւ կոլեկտիվն ինձ հարգում է…
— Իսկ որտե՞ղ եք աշխատում, ֊ Լիդան բացեց նոթատետրը։
— Պորխովում «Կրասնայա գարյայի» մասնաճյուղ կա։ Կոորդինատային ավտոմատ հեռախոսակայաններ ենք ստեղծում։ Արտադրամասը մեծ է, առաջատարներից։ Երկրորդ եռամսյակի արդյունքներով հասել ենք լուրջ հաջողությունների…
— Չե՞ք ձանձրանում։
— Չհասկացա։
60— Գավառում չե՞ք ձանձրանում։— Սեր քաղաքն աճում է, բարեկարգվում։ Նորակառույց մշակույթի պալատԵս, մարզադաշտայսպես ասած, բնակելի զանգվածներ… Հասցնո՞ւմ եք գրել։գործով եմ եկել։
— Ինչո՞վ կարող եմ ծառայել։ — Մենք ռադիոհաղորդում ենք պատրաստում՝ «Հանդիպում հետաքրքիր մարդու հետ»։ Լյադմիլա Սերգեեւնան մի քիչ ձեր մասին պատմել է… Ես մտածեցի… Ինձ թվում է, դուք հետաքրքիր մարդ եք… — Ես սովորական մարդ եմ,— ասաց Վլադիմիր Իվանովիչը,— թեեւ առանց կեղծ համեստության կասեմ, որ աշխատանքս սիրում եմ եւ կոլեկտիվն ինձ հարգում է… — Իսկ որտե՞ղ եք աշխատում,— Լիդան բացեց նոթատետրը։ — Պորխովում «Կրասնայա գարյայի» մասնաճյուղ կա։ Կոորդինատային ավտոմատ հեռախոսակայաններ ենք ստեղծում։ Արտադրամասը մեծ է, առաջատարներից։ Երկրորդ եռամսյակի արդյունքներով հասել ենք լուրջ հաջողությունների… — Չե՞ք ձանձրանում։ — Չհասկացա։ — Գավառում չե՞ք ձանձրանում։ — Մեր քաղաքն աճում է, բարեկարգվում։ Նորակառույց մշակույթի պալատ, մարզադաշտ, բնակելի զանգվածներ… Հասցնո՞ւմ եք գրել։ Վլադիմիր Իվանովիչը բաժակին մոտեղրեց մոտեցրեց շիշը։ Լիդան բացասաբար շարժեց գլուխը։ Վլադիմիր Իվանովիչը լցրեց իր բաժակն ու անմիջապես դատարկեց։ Պատառաքաղով վարժ բռնեց լպրծուն սունկը։
Սպասելով, որ ծամի֊վերջացնի, Լիդան շարունակեց․
— Իմ կարծիքով, կարելի է գավառեցի լինել մայրաքաղաքում, եւ մայրաքաղաքցի տունդրայում։
— Սիանգամայն ճիշտ է։
— Այսինքն՝ գավառը հոգեւոր երեւույթ է, ոչ թե աշխարհագրական։
— Սիանգամայն իրավացի եք։ Ընդ որում, մատակարարումը մեզ մոտ լավ է՝ միս, ձուկ, բանջարեղեն…
— Սայրաքաղաքից ստեղծագործական կոլեկտիվներ գալի՞ս են։
— Անկասկած։ Սագոմաեւը ներառյալ։ Վլադիմիր Իվանովիչը նորից լցրեց։
— Դուք, երեւի, շատ եք կարդում։
— Ինչպե՞ս կարելի է չկարդալ։ Հարգում եմ Սիմոնովին։ Ա– նանեւին՝ զինվորական հուշագրությունները, բնականաբար դասականներին․ Պուշկինին, Լերմոնտովին, Տոլստոյին… Վերջիններս, ինչպես հայտնի է, երեքն էին… Երիտասարդությանս տարիներին բանաստեղծություններ էի գրում…
— Հետաքրքիր է։
— Փորձեմ հիշել։ Օրինակ…
— Միանգամայն ճիշտ է։ — Այսինքն՝ գավառը հոգեւոր երեւույթ է, ոչ թե աշխարհագրական։ — Միանգամայն իրավացի եք։ Ընդ որում, մատակարարումը մեզ մոտ լավ է՝ միս, ձուկ, բանջարեղեն… — Մայրաքաղաքից ստեղծագործական կոլեկտիվներ գալի՞ս են։ — Անկասկած։ Մագոմաեւը ներառյալ։ Վլադիմիր Իվանովիչը նորից լցրեց։ — Դուք, երեւի, շատ եք կարդում։ — Ինչպե՞ս կարելի է չկարդալ։ Հարգում եմ Սիմոնովին։ Անանեւին՝ զինվորական հուշագրությունները, բնականաբար դասականներին․ Պուշկինին, Լերմոնտովին, Տոլստոյին… Վերջիններս, ինչպես հայտնի է, երեքն էին… Երիտասարդությանս տարիներին բանաստեղծություններ էի գրում… — Հետաքրքիր է։ — Փորձեմ հիշել։ Օրինակ…<poem> Երազում են հերոս փնել լինել բոլորը մեզանում, Առաջ ենք գնում շարքով միակուռ, Աշխարհով մեկ կհնչեցնենք անունը ԱւոափնիՍտալինի, Երջանկությունը կնվաճենք մարտում…</poem>
Լիդան դժվարությամբ թաքցրեց հիասթափությունը։
— Դժվա՞ր է ղեկավարել արտադրամասը։
— Պարզ ասեմ՝ հեշտ չէ։ Այստեղ եւ՛ արտադրական գործոն կա, եւ՛ բարոյական… Պլան, հոսունություն, մարդկային մթնոլորտ,
61— Դժվա՞ր է ղեկավարել արտադրամասը։
— Պարզ ասեմ՝ հեշտ չէ։ Այստեղ եւ՛ արտադրական գործոն կա, եւ՛ բարոյական… Պլան, հոսունություն, մարդկային մթնոլորտ, մերժողականություն… Իսկ գլխավորը՝ մարդիկ չափազանց պահանջկոտ են դարձել։ Իրենց իրավունքները լավ գիտեն։ Անընդհատ պահանջում են… Պարտականություններ չունեն, իրավունքներ՝ ինչքան ասես… էխԷխ, Ստալինը, ափսոս, չկա… Կարգուկանոն կար, կարգապահություն… Ուշացել ես մեկ րոպեով դատարանում պատասխան տուր։ Իսկ հիմա… Կապը կտրել է ժողովուրդը, կապը կտրել է… Ամենուր, հասկանում ես, երգիծաբաններ են… Հազար ափսոս, չկա Ատալինը… — Ուրեմն դուք ողջունո՞ւմ եք անհատի պաշտամունքը, ֊ — կիսաձայն հարցրեց Լիդան։ — Պաշտամունք, պաշտամունք… Պաշտամունքը եղել է եւ կլինի… Անհատ է պետք, հասկանո՞ւմ եք, անհատ։
Վլադիմիր Իվանովիչը տաքացել֊հարբել էր։ Ձեռքերով էր խոսում, վրա տալիս ու պատառաքաղը թափահարում։
— Հեշտ կյանք չեմ ապրել։ Ամեն բան եղել է։ Ընկել ու բարձրացել եմ, շատ բարձր եմ բարձրացել։ Ես, մեր մեջ ասած, ա– մուսնացած ամուսնացած եմ… — Իսկ ինչո՞ւ՝ մեր մեջ ասած, ֊ — զարմացավ Լիդան։ — Յակիրի զարմուհու հետ, ֊ — հարբած շշուկով ավելացրեց Վլադիմիր Իվանովիչը։ — Յակիրի՞։ Այն Յակիրի՞։ — Բա։ Երեխա ունեինք։ Տղա… — Իսկ հիմա որտե՞ղ են։ — Չգիտեմ։ Կորցրել եմ։ Երեսունինը թվականին… Վլադիմիր Իվանովիչը լռեց։ Մտքերի մեջ ընկավ։
Լիդան, երկար սպասելուց հետո, հուզված, կարմրելով հարցրեց․
— Այսինքն, ինչպե՞ս թե՝ կորցրել եք։ Ինչպե՞ս կարելի է կորցնել սեփական կնոջը։ Ինչպե՞ս կարելի է կորցնել սեփական երեխային։
— ժամանակներն էին դաժան, Լիդոչկա, ալեկոծ, դաժան ժամանակներ էին։ Ընտանիքներ էին խորտակվում, դարավոր բարքեր էին խորտակվում…
— Ի՞նչ կապ ունեն այստեղ դարավոր բարքերը, ֊ անսպասելիորեն ճչաց Լիդան։ ֊ Ես երեխա չեմ։ Ամեն ինչ գիտեմ։ Ցակիրին ձերբակալեցին, եւ դուք ստորաբար լքեցիք սեփական կնոջն ու երեխային։ Դուք… դուք… դուք… անհետաքրքիր մարդ եք։
— Դե, գիտեք ինչ, ֊ ասաց Վլադիմիր Իվանովիչը, ֊ գիտեք
62— Այսինքն, ինչպե՞ս թե՝ կորցրել եք։ Ինչպե՞ս կարելի է կորցնել սեփական կնոջը։ Ինչպե՞ս կարելի է կորցնել սեփական երեխային։ — Ժամանակներն էին դաժան, Լիդոչկա, ալեկոծ, դաժան ժամանակներ էին։ Ընտանիքներ էին խորտակվում, դարավոր բարքեր էին խորտակվում… — Ի՞նչ կապ ունեն այստեղ դարավոր բարքերը,— անսպասելիորեն ճչաց Լիդան։— Ես երեխա չեմ։ Ամեն ինչ գիտեմ։ Յակիրին ձերբակալեցին, եւ դուք ստորաբար լքեցիք սեփական կնոջն ու երեխային։ Դուք… դուք… դուք… անհետաքրքիր մարդ եք։ — Դե, գիտեք ինչ,— ասաց Վլադիմիր Իվանովիչը,— գիտեք ինչ… այդպիսի բառերով չեն կատակում… Հետո արդեն ավելի հաշտ․
ինչ… այդպիսի բառերով չեն կատակում… Հետո արդեն ավելի հաշտ․— Ավելի համեստ պահեք ձեզ, Լիդոչկա, ավելի համեստ, համեստ…
Միլորդը բարձրացրեց գլուխը։
Աստիճանահարթակում լուռ էր ու ցուրտ։ Սահեց֊անցավ անտեսանելի կատվի ստվերը։ Տապակած ձկան հոտը կյանքն ավելի տրտում էր դարձնում։
Լիդան ցած իջավ ու բակով քայլեց դեպի տուն։ Խոնավ մթնշաղը պահմտոցի էր խաղում ավտոտնակների ու աղբարկղների հետեւում։ Խղճուկ պուրակում մթին էին տալիս ու ճռճռում ճյուղերը։ Ձյան վրա ընկած էր մի ձայտե փայտե ձի։
Լիդան բացեց փոստարկղը, հանեց «էկոնոմիչեսկայա գազե– տան»։ «Էկոնոմիչեսկայա գազետան»։ Բարձրացավ տուն։ Ամուսնու սենյակում աշխատում էր հեռուստացույցը։ Միջանցքում կախված էր Տանյայի աշնանային վերարկուն։ Լիդան հանվեց, ձեռնոցները գցեց հայելու սեղանին։
Մի երիտասարդ, կեսբերան բարեւելով, անցավ զուգարան։ Նրա կեղտոտ խոպոպները կապված էրն կոշկաքուղով։ Տաբատը թավշե էր ու շատ լայն։
— Տատյանա, սա ո՞վ է։ — Ենթադրենք՝ ժենյան։ Ժենյան։ Մենք պարապում ենք։ — Ի՞նչ եք պարապում։ — Ենթադրենք՝ գերմաներեն։ Դե՞մ ես։ — Կհետեւես, որ ձեռքերը լվա, ֊ — ասաց Լիդան։ — Ոնց ես սիրում ամեն բան գռեհկացնել, ֊ — ատելությամբ լի շշուկով պատասխանեց դուստրը…
Լիդան ինձ զանգեց գիշերվա մեկին։ Ձայնը հուզված էր ու խուլ․
— Չարթնացրի՞։ — Չէ, ֊ — ասում եմ, ֊ — ավելի վատ… — Մենակ չե՞ս։ — Մենակ եմ։ Մարինայի հետ… — Լուրջ կարո՞ղ ես խոսել։ — Անկասկած։
— Հետաքրքիր մարդու տեղ չգիտե՞ս։
63— Գիտեմ։ Նա հենց հիմա խոսում է քեզ հետ։ — Վերջ տուր։ Ամեն բան շատ լուրջ է։ Հինգշաբթի պիտի հաղորդում հանձնեմ։ — Ինչի՞ մասին։ — Հանդիպում հետաքրքրիր մարդու հետ։ Դու հարմար թեկնածու չունե՞ս։ — փդաԼիդա, ֊ — ասացի խնդրագին, ֊ — դու իմ շրջապատը, ախր, գիտես։ Բոլորը թափթփուկ ու տականք են։ Զանգիր Կլենսկուն, նրա աները հաշմանդամ է… — Ես առաջարկություն ունեմ։ Արի հաղորդումը միասին գրենք։ Տասնհինգ ռուբլի կաշխատես։ — Ես ձայնագրիչ չեմ օգտագործում։ — Դա ինձ վրա եմ վերցնում։ Ինձ հարկավոր է քո… — Ցինի՞զմը, ֊ — հուշեցի։ — Քո մասնագիտական փորձը, ֊ — նրբորեն ձեւակերպեց փդան։Լիդան։ — Լավ, ֊ — ասացի նրանից ազատվելու համար, ֊ — վաղն առավոտյան կզանգեմ։ Այսինքն՝ այսօր… — Բայց անպայման զանգիր։ — Ասացի, չէ՞…
Այստեղ Մարինան չդիմացավ։ Մատս կծեց։
— Մինչեւ վաղը, ֊ ասացի (ավելի ճիշտ ճչացի) ու դրեցի լսափողը…
փդան — Մինչեւ վաղը,— ասացի (ավելի ճիշտ ճչացի) ու դրեցի լսափողը… Լիդան բացեց ամուսնու երկնագույն լույսով ողողված սենյակի դուռը։ Վադիմը կոշիկներով պառկած էր բացմոցին։ — Ես այսօր ընթրելո՞ւ եմ, ֊ — հարցրեց։ Դուռը բացեց դուստրը․ — Մենք գնում ենք։
Տանյայի մռայլ դեմքը հավերժ հակամարտություն էր արտահայտում։
— Շատ չուշանաս… — Ես, վերջապես, թեյ խմելո՞ւ եմ, ֊ — հարցրեց Վադիմը։ — Իմիջիայլոց, ես նույնպես աշխատում եմ, ֊ — պատասխանեց փդան։Լիդան։
Ու, որպեսզի վեճը չբորբոքվի՝
— Ինչ ես կարծում, Մերկինը հետաքրքի՞ր մարդ է…
64— Ինչ ես կարծում, Մերկինը հետաքրքի՞ր մարդ է…
==Կոմպրոմիս յոթերորդ==
(«Սովետսկայա էստոնիա»։ ԱպրիԱ Ապրիլ։ 1976 թ․)
«Հագուստ մարսեցու համար» (Մարդն ու իր մասնագիտությունը)։ Ի՞նչ ենք ակնկաւում ակնկալում լավ դերձակից։ Նրա կարած հագուստը պետք է համապատասխանի նորաձեւությանը։ Իսկ ի՞նչ կասեք մի ձեւարարի մասին, ում կարածը նորաձեւության պահանջներից հետ է մնում… երկու հարյուր տարով։ Մինչդեռ այդ մարդը մեծ հարգանք է վայելում ու արժանի է ամենաջերմ խոսքերի։ Խոսքը ԷԽԱՀ ԷԽՍՀ Ռուսական դրամատիկական թատրոնի ձեւարար֊վարպետ Վոլդեմար Միլդի մասին է։ Նրա մշտական հաճախորդներից են իսպանական ազնվականներ ու հրացանակիրներ, ռուս ցարեր ու ճապոն սամուրայներ, դեռ ավելին՝ աղվեսներ, աքաղաղներ ու անգամ մարսեցիներ։
Թատերական զգեստը ծնվում է նկարչի ու դերձակի համատեղ ջանքերով։ Այն պետք է արտացոլի տվյալ դարաշրջանը, միաժամանակ՝ համապատասխանի ներկայացման ոգուն ու գործող անձանց բնավորությանը։ Կարո՞ղ Եք եք պատկերացնել Օ– նեգինին Օնեգինին պարկանման կախ տաբատով, կամ Աոբակեւիչին՝ Սոբակեւիչին՝ նրբագեղ ֆրակով… Մտրուկ Եզոպոսի զգեստը ստեղծելու համար Վոլդեմար Միլդը ուսումնասիրել էր անտիկ կերպարվեստը, հունական դրաման…
ԱերթուկՍերթուկ, կապա, բեկեշ, մենտիկ, արխալուղ, սրանք բոլորը հագուստի խիստ որոշակի տեսակներ են՝ իրենց յուրահատկություններով ու աքսեսուարներով։ — Երիտասարդ դերասաններից մեկը, ֊ — պատմում է Միլդը, ֊մի — մի անգամ հարցրեց ինձ․ «Ֆրակն ու սմոկինգը նույնը չէ՞»։ Ինձ համար դրանք նույնքան տարբեր են, ինչպես հեռուստացույցն ու ձայնագրիչը։
Հաճախելով այլ թատրոնների ներկայացումներին, Վոլդեմար Հենդրիկովիչը մասնագիտական բծախնդրությամբ քննում է գործող անձանց հագուստը։
— Եվ միայն իմ սիրած Վախթանգովի թատրոնի ներկայացումների ժամանակ եմ մոռանում, որ ձեւարար եմ ու հետեւում եմ ներկայացմանը, ֊ ասում է Վ․ Միլդը։ ֊ Դա վկայում է, որ ձեւա– Րար֊դերձակներն ու զգեստների նկարիչներն այդ թատրոնում
65— Եվ միայն իմ սիրած Վախթանգովի թատրոնի ներկայացումների ժամանակ եմ մոռանում, որ ձեւարար եմ ու հետեւում եմ ներկայացմանը,— ասում է Վ․ Միլդը։— Դա վկայում է, որ ձեւարար֊դերձակներն ու զգեստների նկարիչներն այդ թատրոնում անթերի են աշխատում։
անթերի են աշխատում։ Անթերի է նաեւ իր՝ դերձակ, նկարիչ, թատրոնի մարդ Վոլդե֊ մար Սիւդի Վոլդեմար Միլդի աշխատանքը»։
Թռուցքաժողովին նյութս գովեցին։
— Դովլաթովը կարողանում է հետաքրքիր գրել ցանկացած մանրուքի մասին։
— Վերնագիրն էլ տպավորիչ է…
— Ինչ էլ բառեր է գտնում՝ աքսեսուարներ… Հաջորդ օրը կանչում է Տուրոնոկը։
— Նստեք։ Նստեցի։
— Խոսակցությունը տհաճ է լինելու։
— Դովլաթովը կարողանում է հետաքրքիր գրել ցանկացած մանրուքի մասին։ — Վերնագիրն էլ տպավորիչ է… — Ինչ էլ բառեր է գտնում՝ աքսեսուարներ… Հաջորդ օրը կանչում է Տուրոնոկը։ — Նստեք։ Նստեցի։ — Խոսակցությունը տհաճ է լինելու։ «Քեզ հետ ցանկացած խոսկցություն տհաճ է, ապուշ», ֊մտածեցի։— մտածեցի։ — Ձերն ի՞նչ խորագիր է։
— «Մարդն ու իր մասնագիտությունը»։ Հետաքրքրվում ենք հազվադեպ մասնագիտությամբ մարդկանցով։ Նաեւ՝ անսպասելի…
— Գիտե՞ք, թե մասնագիտությամբ ով է ձեր Սիլդը։
— Գիտեմ։ Դերձակ է։ Թատերական դերձակ֊ձեւարար։ Անսպասելի…
— Դա հիմա։ Իսկ առա՞ջ։
— Իսկ առաջ՝ չգիտեմ։
— Դե իմացեք, պատերազմի ժամանակ դահիճ էր։ Ծառայում էր գերմանացիներին։ Կախաղան էր հանում սովետական հայ– րենասերներին։ Դրա համար տասներկու տարի նստել է։
— Տեր Աստված, ֊ ասացի։
— Դուք հասկանո՞ւմ եք, թե ինչ եք արել։ Հրապարակավ գովաբանել եք Հայրենիքի դավաճանին։ Անվերադարձ վարկաբե– կել եք ուշագրավ խորագիրը։
— Բայց նրա թեկնածությունը ինձ թատրոնի տնօրենն է տվել։
— Թատրոնի տնօրենը Ւս֊Ւս֊ի նախկին օբեր֊լեյտենանտ է։ Բացի այդ՝ երկնագույն է։
— Ի՞նչ է նշանակում՝ երկնագույն է։
— Նախկինում այդպես էին անվանում համասեռականներին։ Ձեր նկատմամբ ոտնձգություններ չի՞ արել։
Արել — Գիտե՞ք, թե մասնագիտությամբ ով էձեր Միլդը։ — Գիտեմ։ Դերձակ է։ Թատերական դերձակ֊ձեւարար։ Անսպասելի… — Դա հիմա։ Իսկ առա՞ջ։ — Իսկ առաջ՝ չգիտեմ։ — Դե իմացեք, մտածեցիպատերազմի ժամանակ դահիճ էր։ Ծառայում էր գերմանացիներին։ Կախաղան էր հանում սովետական հայրենասերներին։ Դրա համար տասներկու տարի նստել է։ — Տեր Աստված, բա չի" արել։ Ինձ՝ լրագրողիս— ասացի։ — Դուք հասկանո՞ւմ եք, ձեռքով բարեւեց։ Ես էլ զարմացա…թե ինչ եք արել։ Հրապարակավ գովաբանել եք Հայրենիքի դավաճանին։ Անվերադարձ վարկաբեկել եք ուշագրավ խորագիրը։ — Բայց նրա թեկնածությունը ինձ թատրոնի տնօրենն է տվել։ — Թատրոնի տնօրենը Էս֊Էս֊ի նախկին օբեր֊լեյտենանտ է։ Բացի այդ՝ երկնագույն է։ — Ի՞նչ է նշանակում՝ երկնագույն է։ — Նախկինում այդպես էին անվանում համասեռականներին։ Ձեր նկատմամբ ոտնձգություններ չի՞ արել։
66Արել է, մտածեցի, բա չի՞ արել։ Ինձ՝ լրագրողիս, ձեռքով բարեւեց։ Ես էլ զարմացա…
Այստեղ հիշեցի մի ֆրանսիացու հետ ունեցած զրույցս։ Խոսքը համասեռականության մասին էր։
— Մեզ մոտ դրա համար դատում են, ֊ — պարծեցա ես։ — իսկ Իսկ թութքի համար ձեզ մոտ չե՞ն դատում, ֊ — դժգոհ արձագանքեց ֆրանսիացին… — Ես ձեզ չեմ մեղադրում, ֊ — ասաց Տուրոնոկը։ ֊ Տուրոնոկը։— Դուք գործել եք կարգի համաձայն։ Այնինքն՝ Այսինքն՝ թեկնածությունը համաձայնեցրել եք։ Եվ այնուամենայնիվ՝ ավելի շրջահայաց պետք է լինել։ Հերոսի ընտրությունը, կարեւոր, հույժ կարեւոր գործ է…
Դեպքի մասին խմբագրությունում մի երկու շաբաթ խոսեցին։ Հետո աչքի ընկավ Բուշը՝ գործընկերս։ Հարցազրույց էր արել ԳՖՀ֊ի առեւտրական նավատորմի մի նավապետի հետ։ Հոկտեմբերյան հեղափոխության տարեդարձի նախօրեին։ Կապիտանը Բուշի նյութում փառաբանում էր խորհրդային իշխանությունը։ Հետո պարզվեց, որ այստեղից փախած էստոնացի է։ Վաթսունինը թվականի ամռանը բայդարկայով ճողոպրել էր Ֆինլանդիա։ Այնտեղից՝ Շվեդիա։ Եվ այլն։ Բուշը հարցազրույցը ծայրից ծայր հորինել էր։ Դեպքը մեծ արձագանք ունեցավ, եւ իմ մասին մոռացան…
==Կոմպրոմիս ութերորդ==
(«Սովետսկայա էստոնիա»։ հունիս։ Հունիս։ 1976թ․)
«ՄՈՍԿՎԱ։ ԿՐԵՄԼ։ Լ․ Ի․ ԲՐԵԺՆԵՎԻՆ։ ՀԵՌԱԳԻՐ։ Աիրեփ Սիրելի եւ մեծարգո Լեոնիդ Իլյիչ։ Ուզում եմ ձեզ հետ կիսել ուրախությունս։ Ավարտված տարում ինձ հաջողվեց հասնել աննախադեպ աշխատանքային ցուցանիշների։ Մեկ կովից կթել եմ ռեկորդային քանակի կաթ։
Իմ կյանքում մեկ այլ ուրախալի իրադարձություն էլ տեղի ունեցավ։ Մեր ֆերմայի կոմունիստները միահամուռ կերպով ինձ ընտրեցին իրենց անդամ։
Շփոթված Վագինին մոտեցավ Շաբլինսկին։
— Իզուր դուրս եկար, ֊ ասաց նա, ֊ այնտեղ հարմար էր…
— Ո՞ւմ համար, ֊ խեթ հայացքով հարցրեց Վագինը։
— Քեզ համար, բնականաբար…
— Ի՞նչն է հարմար։ –Դե այն…
— Չէ, ի՞նչն է հարմար։ –Ասացի չէ՞…
— Չէ, ի՞նչն է հարմար։ Ի՞նչն է հարմար, ֊ ձայնը գլուխը գցեց Վագինը։ ֊ Թող ասի։
— Ռադդ քաշի, ֊ մի պահ լռելուց հետո ասաց Շաբլինսկին։
— Այ այդպես, ֊ հաղթականորեն ասաց ստուկաչը… Վագինը սովորական, մանր ու անճար ստուկաչ էր…
— Իզուր դուրս եկար,— ասաց նա,— այնտեղ հարմար էր… — Ո՞ւմ համար,— խեթ հայացքով հարցրեց Վագինը։ — Քեզ համար, բնականաբար… — Ի՞նչն է հարմար։– Դե այն… — Չէ, ի՞նչն է հարմար։– Ասացի չէ՞… — Չէ, ի՞նչն է հարմար։ Ի՞նչն է հարմար,— ձայնը գլուխը գցեց Վագինը։— Թող ասի։ — Ռադդ քաշի,— մի պահ լռելուց հետո ասաց Շաբլինսկին։ — Այ այդպես,— հաղթականորեն ասաց ստուկաչը… Վագինը սովորական, մանր ու անճար ստուկաչ էր… Դեռ չէի հասցրել խղճալ նրան, երբ ասացին, թե խմբագիրը կանչում է։ Անհանգստություն զգացի։ Նոր էի հանձնել երկու հարյուր տողանոց մի նյութ։ Վերնագրել էի՝ «Հայրիկն արեւից բարձր է»։ Մանկական նկարների ցուցահանդեսի մասին։ Ւլ Էլ ի՞նչ է ուզում։ Պառտված տաբատն էլ մի կողմից։ Գուցե խմբագիրը մտածում է, թե իմ սարքա՞ծն է։ Նման բան արդեն եղել էր։ Շների ցուցահանդեսից ծավալուն նյութ էի պատրաստում։ Խմբագիրը, որ կենդանիների սիրահար է, պետական մեքենայով եկել էր նայելու։ Հանկարծ ամպրոպ ճայթեց։ Տուրոնոկի տրամադրությունն ընկավ, դարձավ ինձ․ — Ձեզ հետ չի կարելի գործ ունենալ… — Այսի՞նքն։ — Միշտ չնախատեսված հանգամանքներ են առաջանում…
Կարծես թե Զեւսը ես եմ ու դիտմամբ ամպրոպ եմ ուղարկել։
… Մտա առանձնասենյակը։ Խմբագիրը ետուառաջ էր քայլում գիպսե Լենինի ու «էստոնիա» «Էստոնիա» ստերեոռադիոընդունիչի միջեւ։ Լենինի պատկերը պարտադիր պիտույք է նոմենկլատուրային բոլոր առանձնասենյակներում։ Միայն մեկ բացառություն գիտեի, այն էլ՝ մասնակի։ Մի ընկեր ունեի՝ Ավդեեւ։ Երիտասարդական թերթի պատասխանատու քարտուղարն էր։ Նրա հայրը դերասան էր Լուգանսկի թատրոնում։ Տարիներ շարունակ Լենինի դերն էր խաղում։ Ավդեեւս ահա թե ինչ է անում, պատից կախում է հսկայական լուսանկար՝ հայրը Լենինի դերում։ Մի կողմից՝ Լենինն է, մյուս կողմից՝ հոր նկարը…
Լենինի պատկերը պարտադիր պիտույք է նոմենկլատուրային բոլոր առանձնասենյակներում։ Միայն մեկ բացառություն գիտեի…Տուրոնոկը շարունակում էր քայլել կիսանդրու ու ռադիոլայի միջեւ։ Տեսա, այն էլ՝ մասնակի։ Մի ընկեր ունեի՝ Ավդեեւ։ Երիտասարդական թերթի պատասխանատու քարտուղարն էր։ Նրա հայրը դերասան էր Լուգանսկի թատրոնում։ Տարիներ շարունակ Լենինի դերն էր խաղում։ Ավդեեւս ահա թե ինչ որ պատռվածքը տեղում է։ Եթե այդպես կարելի է անում, պատից կա–ասել… Եթե խայտառակությունն իր օրինական տեղն ունի…
70— Գիտեք, Դովլաթով, գրել կարողանում եք։
խում է հսկայական լուսանկար՝ հայրը Լենինի դերում։ Մի կողմից՝ Լենինն է, մյուս կողմից՝ հոր նկարը…Լուռ եմ։ Գովեստից չեմ շառագունում…
…Տուրոնոկը շարունակում էր քայլել կիսանդրու ու ռադիոլայի միջեւ։ Տեսա, որ պառտվածքը տեղում է։ Եթե այդպես կարելի է ասել… Եթե խայտառակությունն իր օրինական տեղն ունի…— Գիտեք, Դովլաթով, գրել կարողանում եք։ Լուռ եմ։ Գովեստից չեմ շառագունում…— Կարողանում եք տեսնել, նկատել… Անկեղծ լինենք, ռուս լրագրողների կուլտուրական մակարդակը էստոնիայումԷստոնիայում, ինչպես ասում են, բարձրանալու տեղ ունի։ Գաղափարական աճի տեմպերը, ես կասեի, զգալիորեն գերազանցում են կուլտուրական ա– ճի աճի տեմպերին։ Վերջին ակտիվի ժողովը հիշո՞ւմ եք։ Կլենսկին չգիտի, թե ինչ է հոմանիշը։ Տոլստիկովը առաջնորդողում, նկատի առեք, գրում է․ «…Ֆաբրիկայի կոմունիստները մոտակա ա– միսների ամիսների ընթացքում պետք է վերացնեն այդ անթույլատրելի ստատուս֊քվո֊ն»… Գյուղատնտեսական առաջնորդողը Ռեպեց– կին Ռեպեցկին վերնագրել էր «Արտահանենք մեր ձվերը»… Ի՞նչ կասեք։
–Մի քիչ ինտիմ է…
— Մի խոսքով։ Դուք զարգացած եք, հումորի զգացում ունեք։ Յուրահատուկ գրելաոճ։ Պակասում է ներքին հավաքվածութ– յունը, կարգապահությունը… Մի խոսքով՝ հարկավոր է գործի լծվել։ Դուրս գալ, ինչպես ասում են, մեծ ժուռնալիստիկայի ասպարեզ։ Այսպիսի մի մտահղացում կա։ Պայդեի շրջանից հաղորդում են… Ոմն Պեյպս ռեկորդային քանակի կաթ է տվել…
— Պեյպսը կո՞վ է։
— Պեյպսը կթվորուհի է։ Ավելին՝ հանրապետական խորհրդի պատգամավոր։ Նա ռեկորդային ցուցանիշներ ունի։ Երկու հարյուր կամ երկու հազար լիտր։ Կարճ ասած՝ շատ։ Շրջկոմում կճշտեք։ Այսպիսի բան ենք մտածել։ Կթվորուհին զեկուցագրով դիմում է ընկեր Բրեժնեւին։ Ընկեր Բրեժնեւը նրան պատասխանում է․ դա կհամաձայնեցնենք։ Հարկավոր է կազմել ընկեր Բրեժնեւին ուղղված նամակը։ Մասնակցել արարողություններին։ Դրանք արտացոլել մամուլում…
— Բայց դա գյուղատնտեսական բաժնի գծով է…
— Կգնաք որպես հատուկ թղթակից։ Նման հանձնարարությունը ամեն մեկին չենք կարող վստահել։ Լրագրային կաղապարներն այստեղ անընդունելի են։ Մարդկայնության դրսեւորումներ են պետք, հասկանո՞ւմ եք։ Մի խոսքով՝ գործել է պետք։
71— Մի խոսքով։ Դուք զարգացած եք, հումորի զգացում ունեք։ Յուրահատուկ գրելաոճ։ Պակասում է ներքին հավաքվածությունը, կարգապահությունը… Մի խոսքով՝ հարկավոր է գործի լծվել։ Դուրս գալ, ինչպես ասում են, մեծ ժուռնալիստիկայի ասպարեզ։ Այսպիսի մի մտահղացում կա։ Պայդեի շրջանից հաղորդում են… Ոմն Պեյպս ռեկորդային քանակի կաթ է տվել…
— Պեյպսը կո՞վ է։ — Պեյպսը կթվորուհի է։ Ավելին՝ հանրապետական խորհրդի պատգամավոր։ Նա ռեկորդային ցուցանիշներ ունի։ Երկու հարյուր կամ երկու հազար լիտր։ Կարճ ասած՝ շատ։ Շրջկոմում կճշտեք։ Այսպիսի բան ենք մտածել։ Կթվորուհին զեկուցագրով դիմում է ընկեր Բրեժնեւին։ Ընկեր Բրեժնեւը նրան պատասխանում է․ դա կհամաձայնեցնենք։ Հարկավոր է կազմել ընկեր Բրեժնեւին ուղղված նամակը։ Մասնակցել արարողություններին։ Դրանք արտացոլել մամուլում… — Բայց դա գյուղատնտեսական բաժնի գծով է… — Կգնաք որպես հատուկ թղթակից։ Նման հանձնարարությունը ամեն մեկին չենք կարող վստահել։ Լրագրային կաղապարներն այստեղ անընդունելի են։ Մարդկայնության դրսեւորումներ են պետք, հասկանո՞ւմ եք։ Մի խոսքով՝ գործել է պետք։ Ստացեք գործուղման գումարը, եւ Աստված ձեզ հետ… Շրջկոմ հեռագրով կտեղեկացնենք… Եվ հետո՝ հաշվի առեք հետեւյալը։ Խմբագրական մրցույթի արդյունքներն ամփոփելիս ժյուրին նախապատվությունը տալու է սոցիալական հնչեղություն ունեցող նյութերին։ — Այսի՞նքն։ — Այսինքն հասարակական հնչեղություն ունեցող նյութերին։ — Մի՞թե ոչ բոլոր լրագրային նյութերն են ունենում հասարակական հնչեղություն։
Տուրոնոկն ինձ նայեց հազիվ նկատելի դժգոհությամբ։
— Ինչ֊որ չափով՝ այո։ Դա, սակայն, կարող է դրսեւորվել ավելի կամ պակաս չափով։ — Ասում են Լենինի դերը կատարելու համար ավելի են վճարում, քան Օթելլոյի համար, ճի՞շտ է… — Հնարավոր է։ Եվ համոզված եմ, որ դա արադարցի արդարացի է։ Չէ՞ որ դերասանը վիթխարի պատասխանատվություն է վերցնում իր վրա…
…Խոսակցության ողջ ընթացքում տարօրինակ զգացողություն ունեի։ Խմբագիրն ինչ֊որ անսովոր էր թվում։ Հանկարծ հասկացա, որ պատճառը պատռվածքն էր։ Այն մի տեսակ հավասարեցրել էր մեզ։ Վերացրել էր խմբագրի նոմենկլատուրային առավելությունը։ Մեզ մի տախտակի վրա էր դրել։ Ես հասկացա այդ օրը, որ մենք նման ենք իրար։ Հավաքագրված ոչ երիտասարդ տղամարդիկ միատեսակ (պիտի բացեմ այդ փոքրիկ գաղտնիքը) Երկնագույն անդրավարտիքներով։ Առաջին անգամ համակրանք զգացի Տուրոնոկի նկատմամբ։ Ասացի․
— Հենրիխ Ֆրանցեւիչ, ձեր տաբատը հետեւում պատռվել է։ Տուրոնոկը մոտեցավ հսկայական հայելուն, կռացավ, համոզվեց ու ասաց․ — Աղավնյակս, նեղություն կրեք… թել ես կտամ… Աեյֆում Սեյֆում ունեմ… Ընկերաբար խնդրում եմ… Պլյուխինային հո չե՞մ դիմի։
Վալյան խմբագրական սեքս֊խորհրդանրշն էր։ Օպերային երգչուհուն վայել, լավ մշակված ձայնի ֆիորիտուրաներով։ Եվ կծելու հիմար սովորությամբ… Թերեւս, կրկին շեղվեցինք…
—… Պլյուխինային հո չե՞մ դիմի, ֊ — ասաց խմբագիրը։
Ահա, մտածում եմ, քո ենթագիտակցությունը։
— Մի մերժեք, աղավնյակս։
— Այսինքն՝ կարե՞մ։
72— Մի մերժեք, աղավնյակս։ — Այսինքն՝ կարե՞մ։
— Մի րոպե կտեւի։
–Ես– Ես, ախր, չեմ կարողանա…— Ինչքան կկարողանաք։
— Ինչքան կկարողանաք։ Կարճ ասած, կարեցի խմբագրի տաբատը։ Կարեցի, էլի… Մտա ֆոտոլաբորատորիա՝ ժբանկովի Ժբանկովի մոտ։— Գնում ենք, ֊ — ասում եմ։ — Մի րոպե, ֊ — աշխուժացավ ժբանկովըԺբանկովը, ֊ — գալիս եմ։ Բայց ընդամենը քառասուն կոպեկ ունեմ։ Յոթանասուն էլ ժորան Ժորան էպարտք… — Ուրիշ բան եմ ասում։ Աշխատանք կա։ — Աշխատա՞նք։
պարտք…
— Ուրիշ բան եմ ասում։ Աշխատանք կա։
— Աշխատա՞նք։
— Քեզ փող պետք չի՞։
— Պետք է։ Չորս ռուբլի մինչեւ ավանսը։ — Խմբագիրը երեք օրով գործուղում է առաջարկում։ — Ո՞ւր։ — Պայդե։ — 0՜Օ՜, վոբլա կառնենք։ — Բա որ ասում եմ գնացինք։
Ներքին հեռախոսով զանգում եմ Տուրոնոկին․
— Կարելի՞ է ժբանկովին Ժբանկովին հետս տանեմ։ Խմբագիրը միանգամից չպատասխանեց։ — Դուք եւ ժբակովըԺբակովը, անկեղծ ասած, վտանգավոր զույգ եք։ Հետո ինչ֊որ բան հիշեց ու ասաց․— Ձեր պատասխանատվությամբ։ Չմոռանաք հանձնարարությունը հույժ կարեւոր է։
Ահա այսպես սկսեցի վերելքս։ Մինչ այդ նման էի խորհրդային ռուբլուն․ բոլորը սիրում են, եւ ընկնելու տեղ չկա։ Դոլարի դեպքում միանգամայն այլ է։ Աներեւակայելի բարձունքի է հասել ու ընկնում է, ընկնում է…
ճամփորդության Ճամփորդության մեկնարկն արտասովոր էր։ Ի մասնավորի՝ ժբանկովը Ժբանկովը կայարան էր եկել միանգամայն սթափ։ Ես նրան նույնիսկ միանգամից չճանաչեցի։ Կոստյումով էր, տխուր էր մի տեսակ…
Նստեցինք, ծխեցինք։
— Դու, ֊ ասում եմ, ֊ ապրես, լավ մարզավիճակում ես։
— Հասկանում ես, որոշել եմ վերջ տալ։ Թե չէ համը դուրս է գալիս։ Ի վերջո, տուն֊տեղ, ընտանիք֊երեխա… Մեծս արդեն չորս տարեկան է։ Լեռան մանկապարտեզ էր գնացել, վարիչը
73— Դու,— ասում եմ,— ապրես, լավ մարզավիճակում ես։
— Հասկանում ես, որոշել եմ վերջ տալ։ Թե չէ համը դուրս է գալիս։ Ի վերջո, տուն֊տեղ, ընտանիք֊երեխա… Մեծս արդեն չորս տարեկան է։ Լեռան մանկապարտեզ էր գնացել, վարիչը միայն մերին էր գովել։ Զարգացած, ասել էր, ճարպիկ երեխա է եռանդուն՝ ձեռնաշարժությամբ է զբաղվում… Հորն է քաշել․․՛ քաշել․․․ Գետնից մի թիզ է, բայց արդեն հասկանում է… Ժբանկովի գլխավերեւում նրա պայուսակից սովոր ձայներ լսվեցին՝ գնացքը շարժվեց։ — Քո կարծիքով բուֆետն աշխատո՞ւմ է,— հարցրեց Ժբանկովը։
ժբանկովի գլխավերեւում նրա պայուսակից սովոր ձայներ լսվեցին՝ գնացքը շարժվեց։
— Քո կարծիքով բուֆետն աշխատո՞ւմ է, ֊ հարցրեց ժբանկովը։
— Մոտդ կա, ախր։
— Ի՞նչ գիտես։ — Չխկոցը լսեցի։ — Կարող է իմ քիմիկատներն են։ — էդ Էդ հեքիաթն ուրիշներին կպատմես… — Դե, իհարկե, կա։ Բայց, մի հատ մտածիր։ Տեղ ենք հասնելու առավոտյան ժամը վեցին։ Խումհարի մեջ։ Ի՞նչ ենք անելու։ Ամեն տեղ փակ է։ Վակուում։ Ձայն բարբառո հանապատի… — Մեզ շրջկոմի քարտուղարն է դիմավորելու։ — ՇԻ2Ը Շիշը գրպանում, հա՞։ Նա ախր չգիտի, թե մենք ինչ մարդիկ ենք։ — Ո՞վ էր որոշել քչացնել։ — Ես էի որոշել։ ժամանակավոր։ Արդեն համարյա լրիվ օր է անցել։ Դարաշրջա՛ն… — Բուֆետն էլ աշխատում է, ֊ — ասում եմ։
Քայլեցինք վագոններով։ Կուպեներով վագոններում լուռ էր։ Գորշ ուղեգորգերը խլացնում էին քայլերը։ Ընդհանուր վագոններում անընդհատ ներողություն էինք խնդրում շրջանցելով պարկերն ու խնձորով լի կողովները…
Մի երկու անգամ հետեւներիցս հայհոյեցին՝ առանց չարության։
ժբանկովը Ժբանկովը սառնասրտորեն պատասխանեց․— Դա, իմիջիայլոց, կարելի էր եւ չասել։
— Դա, իմիջիայլոց, կարելի էր եւ չասել։ Ռեստորանում հաճախորդները քիչ էին։ Լուսամուտի մոտ նստած էին երկու արդեն կարմրատակած մայոր։ Նրանց գլխարկները սեղանին էին։ Նրանցից մեկը արդեն գրգռված ա– սում ասում էր մյուսին․ — Ո՞ւր է մեկնարկային գիծը, Վիտյա։ Մեկնարկային գիծ է հարկավոր։ Առանց մեկնարկային գծի, ինքդ էլ հասկանում ես…
Նրա զրուցակիցը հակաճառում էր․
— Փաստը եղե՞լ է։ Եղե՛լ է… Իսկ փաստը… մնում է փաստ… Փաստի դեմ, ինչպես ասում են…
74— Փաստը եղե՞լ է։ Եղե՛լ է… Իսկ փաստը… մնում է փաստ… Փաստի դեմ, ինչպես ասում են…
Անկյունում տեղավորվել էր հրեական մի ընտանիք։ Սիրունատես, թմբլիկ դստրիկը սփոռցի սփռոցի ծայրի մեջ էր փաթաթում թե– ւի թեւի գդալը։ Ուստրը, որ ավելի մեծ էր, անընդհատ նայում էր ձեռքի ժամացույցին։ Հայրն ու մայրը հազիվ լսելի զրուցում էին։
Տեղավորվեցինք վաճառասեղանի մոտ։ Մի փոքր լռելուց հետո ժբանկովը Ժբանկովը ասաց․— Սերժ, ասա ինձ, ինչո՞ւ են հրեաներին ատում։ Քրիստոսին, Ենթադրենք, խաչել են։ Լավ չեն արել, իհարկե։ Ախր, քանի տարի է անցել… Եվ հետո, տես։ Հրեաներ… հրեաներ… Վագինը ռուս է․ Տոլստիկովը ռուս է։ Իսկ սրանք Քրիստոսին խաչելն ի՞նչ, գիտե՞ս ինչ կանեին։ Հում֊համ կուտեին… Այ թե հակասե– միթիզմն ուր պետք է ուղղել։ Տոլստիկովի ու Վագինի դեմ։ Ես նրանցպեսների հանդեպ սոսկալի հակասեմիթիզմ եմ տածում։
— Սերժ, ասա ինձ, ինչո՞ւ են հրեաներին ատում։ Քրիստոսին, ենթադրենք, խաչել են։ Լավ չեն արել, իհարկե։ Ախր, քանի տարի է անցել… Եվ հետո, տես։ Հրեաներ… հրեաներ… Վագինը ռուս է․ Տոլստիկովը ռուս է։ Իսկ սրանք Քրիստոսին խաչելն ի՞նչ, գիտե՞ս ինչ կանեին։ Հում֊հում կուտեին… Այ թե հակասեմիթիզմն ուր պետք է ուղղել։ Տոլստիկովի ու Վագինի դեմ։ Ես նրանցպեսների հանդեպ սոսկալի հակասեմիթիզմ եմ տածում։ Իսկ դո՞ւ։ — Բնականաբար։ — Պատկերացնո՞ւմ ես՝ հակասեմիթիզմի ողջ ուժով եւ ընդդեմ Տոսլտիկովի։ Տոլստիկովի։ Ընդհանրապես… ընդդեմ բոլոր կուսակցականների… — Հա, ֊ — ասում եմ, ֊ — վատ չէր լինի… Բայց մի գոռա… — Եվ, ընդ որում, ուշադրություն դարձրու…․ դարձրու… Տես, չորսով նստած են, մի շրջվիր… Կարծես թե նորմալ նստած են, բայց, չգիտեմ ինչու, կատաղում եմ։ Մերը կփսխեր ու մեջը կնստեր՝ օ– քեյ։ օ–քեյ։ Այն երկու բամբառակները լուսամուտի մոտ մսխում են վերջին փողերը՝ նորմալ է։ Սրանք սուս֊փուս նստած են, իսկ ես, չգիտեմ ինչու, կատաղում եմ։ Գուցե լավ ապրելո՞ւց է։ Բայց ախր ես էլ պակաս չէի ապրի։ Եթե անիծված արաղը չլիներ։ էս Էս աշխատողներն ի՞նչ եղան…
Մայորներից մեկը մյուսին ասում էր․
— Արժեքների սանդղակ է պետք, Վիտյա։ ճշմարիտ Ճշմարիտ արժեքների սանդղակ։ Եվ մեկնարկային գիծ։ Իսկ առանց արժեքների սանդղակի ու մեկնարկային գծի, ինքդ էլ հասկանում ես…
Մյուսը շարունակում էր հակաճառել․
— Փաստը կա, Կոլյա։ Իսկ փաստը փաստ է՝ ոնց ուզում ես նայիր։ Փաստը իրականություն է, Կոլյա։ Այսինքն՝ փաստացի գոյություն ունի…
— Փաստը կա, Կոլյա։ Իսկ փաստը փաստ է՝ ոնց ուզում ես նայիր։ Փաստը իրականություն է, Կոլյա։ Այսինքն՝ փաստացի գոյություն ունի… Աղջիկը աղմուկով վայր գցեց գդալը։ Ծնողները ցածրաձայն կշտւսմբեցին։ կշտամբեցին։ Տղան նայեց ժամացույցին…
Հայտնվեց բուֆետապանուհին՝ հատակի մաստիկայի գույնի
շրջկոմի դեղնավուն շենքով։ Ու կրկին հայտնվեցինք մերձքաղաքային նեղլիկ փողոցների հորիզոնական լաբիրինթոսում։ Մի քանի կտրուկ շրջադարձից հետո դուրս եկանք մայրուղի։ Աջից անտառն էր, ձախից՝ հարթ առափն ու ջրի առկայծող հայելին։
— Այս ո՞ւր ենք գնում, ֊ ականջիս շշնջաց ժբանկովը, ֊ կարո՞ղ է սթափարան են տանում։
— Շուտով տեղ կհասնենք, ֊ կարծես կարդալով ժբանկովի մտքերը, ասաց Լայվակը։ ֊ Այստեղ հանգստան տան պես մի տեղ ունենք։ Մուտք ունեցողների սահմանափակ շրջանակով։ Հյուրերի համար․․
— Ասում էի, չէ՞, ֊ ուրախացավ ժբանկովը։
— Այս ո՞ւր ենք գնում,— ականջիս շշնջաց Ժբանկովը,— կարո՞ղ է սթափարան են տանում։ — Շուտով տեղ կհասնենք,— կարծես կարդալով Ժբանկովի մտքերը, ասաց Լայվակը։— Այստեղ հանգստյան տան պես մի տեղ ունենք։ Մուտք ունեցողների սահմանափակ շրջանակով։ Հյուրերի համար․․․ — Ասում էի, չէ՞,— ուրախացավ Ժբանկովը։ Մեքենան արգելակեց հենց ափն ափին կառուցված միհարկանի շինության մոտ։ Տախտակե սպիտակ պատեր, ակոսավոր տանիք, ավտոտնակ… Ծխնելույզից՝ կենդանացնելով պատկերը, ծուլերոն ծուլորեն ծուխ է բարձրանում։ Դռնից մինչեւ ափը՝ ցեմենտե աստիճաններ։ Փոքրիկ նավամատույցի մոտ սպիտակին է տալիս զբոսանավի շեղբը։ — Ահա, ֊ — ասաց Լայվակը, ֊ — ծանոթացեք։
Շեմին կանգնած էր մոտ երեսում տարեկան երիտասարդ մի կին՝ բրեզենտե կարճ թիկնոցով ու ջինսով։ Նա բերեհամբույր, փոքր֊ինչ կապկանման դեմք ուներ, մուգ աչքեր ու խոշոր հավասար ատամներ։
— Բելլա Տկաչենկո, ֊ — ներկայացավ նա, ֊ — կոմսոմոլի շրջկոմի երկրորդ քարտուղար։
Ասացի ազգանունս։
— Լուսանկարիչ ժբանկով Ժբանկով Միխայիլ, ֊ — կիսաձայն բացական– չեց ժբանկովն բացականչեց Ժբանկովն ու իրար խփեց մաշված կրունկները։ — Բելլա Կոնստանտինովնան ձեր տանտիրուհին է, ֊ — մեղրածոր ձայնով ասաց Լայվակը, ֊ — այստեղ էլ կհանգստանաք… Երկու ննջասենյակ, աշխատասենյակ, ֆիննական բաղնիք, հյուրասենյակ… Սպորտային գույք կա, փոքրիկ գրադարան… Ա– մեն Ամեն ինչ նախատեսված է, ինքներդ կտեսնեք…
Հետո էստոներեն ինչ֊որ բան ասաց։ Բելլան գլխով արեց ու կանչեց․
— ՒվիԷվի, տուլե սիննե։
Անմիջապես հայտնվեց կարմրատակած, բոլորովին երիտասարդ մի աղջիկ՝ մայկայով ու շորտով։ Նրա ձեռքերը
78
— էվի Էվի Սաքսոն, ֊ — ներկայացրեց Լայվակը, ֊ — շրջանային երիտասարդական թերթի թղթակից։ Էվին փորձեց թաքցնել մրոտ ափերը։
էվին փորձեց թաքցնել մրոտ ափերը։— Ձեզ չխանգարեմ, ֊ — ժպտաց քարտուղարը։ ֊ քարտուղարը։— Ծրագիրը հետեւյալն է։ Կհանգստանաք, կնախաճաշեք։ Երեքի կողմերը սպասում եմ ձեզ շրջկոմում։ Կկնքեմ ձեր գործուղման թերթիկները։ Կծանոթանաք հերոսուհու հետ։ Կստանաք բոլոր անհրաժեշտ տվյալները։ Նյ՜ութը Նյութը պետք է պատրաստ լինի վաղն առավոտյան։ Իսկ հիմա, կներեք, գործեր ունեմ…
Շրջկոմի քարտուղարը թեթեւորեն ցած վազեց աստիճաններով։ Նույն պահին լսվեց մեքենայի շարժիչի ձայնը։
Անհարմար լռություն տիրեց։
–Ներս անցեք, ի՞նչ եք կանգնել, ֊ — ուշքի գալով ասաց Բելլան։
Մտանք հյուրասենյակ։ Լուսամատի դիմաց կանաչ սալիկներով զարդարված բուխարիում կրակ էր վառվում։ Սենյակի անկյուններում՝ ցածր բազկառոթներ։
Մեզ ուղեկցեցին ննջասենյակ։ Լայն մահճակալները ծածկված էին վանդակավոր բրդե ծածկոցներով։ Անկողնամերձ սեղանիկին վառվում էր մի մեծ մոմ՝ վարդագույն թրթռացող կրակով լուսավորելով առաստաղը։
— Ձեր հարկաբաժինը, ֊ ասաց Բելլան։ ֊ Քսան րոպեից նախաճաշը պատրաստ կլինի։
ժբանկովը երկյուղած նստեց մահճակալին։ Չգիտես ինչու, հանեց կոշիկները։ Վախվորած ասաց․— ՍերժՁեր հարկաբաժինը, այս ուր ենք ընկել։— Ինչ կա որ։ Պարզապես վեր ենք բարձրանում։— Ի՞նչ իմաստով։— Պատասխանատու հանձնարարություն ենք ստացել։— Նկատեցի՞ր ինչ աղջիկներ են։ Ցնցող աղջիկներ են։ Նույնիսկ Գումում այսպիսի աղջիկներ չեմ տեսել։ Քեզ ո՞րն է դուր գալիս։—Երկուսն էլ լավն են…— Կարո՞ղ է սադրանք լինի։— Այսի՞նքն։— Դու նրան, հասկանում ես, էն բանից…— Հետո՞ ինչ։— Ու քեզ դրա համար մենթանոց են տանում։ասաց Բելլան։— Քսան րոպեից նախաճաշը պատրաստ կլինի։
79Ժբանկովը երկյուղած նստեց մահճակալին։ Չգիտես ինչու, հանեց կոշիկները։ Վախվորած ասաց․ — Սերժ, այս ուր ենք ընկել։ — Ինչ կա որ։ Պարզապես վեր ենք բարձրանում։ — Ի՞նչ իմաստով։ — Պատասխանատու հանձնարարություն ենք ստացել։ — Նկատեցի՞ր ինչ աղջիկներ են։ Ցնցող աղջիկներ են։ Նույնիսկ Գումում այսպիսի աղջիկներ չեմ տեսել։ Քեզ ո՞րն է դուր գալիս։ — Երկուսն էլ լավն են… — Կարո՞ղ է սադրանք լինի։ — Այսի՞նքն։ — Դու նրան, հասկանում ես, էն բանից… — Հետո՞ ինչ։ — Ու քեզ դրա համար մենթանոց են տանում։ — Ինչո՞ւ միագամից հենց էն բանից։ Հանգստացիր, զրուցիր… — Ի՞նչ ասել է զրուցիր։ — Զրուցելը այն է, երբ խոսում են։ — Հա՜, ֊ — ասաց ժբանկովը։Ժբանկովը։
Կտրուկ ծնկեց ու նայեց մահճակալի տակ։ Հետո ակնդետ ու կասկածանքով զննեց էլեկտրական վարդակը։
— Ի՞նչ եղավ, ֊ — հարցրի։ — Միկրոֆոնն եմ փնտրում։ Այստեղ հաստատ միկրոֆոն կա։ Գաղտնալսման համար։ Մի ծանոթ հարբեցող ինձ պատմել է…
— Հետո կգտնես։ Գնանք նախաճաշելու։
Արագորեն լվացվեցինք։ ժբանկովը Ժբանկովը նոր վերնաշապիկ հագավ։— Ինչ ես կարծում, մի շիշ չդնե՞նք։— Մի շտապիր, ֊ ասացի։ ֊ Այստեղ, կարծես թե, կա։ Եվ հետո այսօր շրջկոմ ենք գնալու։— Հո չեմ ասում՝ լակենք։ Չափավոր՝ բրուդերշաֆտի համար…— Մի շտապիր,– կրկնեցի։— Մի բան էլ ասեմ, ֊ խնդրեց ժբանկովը, ֊ շատ խելոք բաներից չխոսես։ Մեկ֊մեկ Շաբլինսկու հետ գլուխներդ տաքացնում եք ու մինչեւ լույս՝ «կերպավորո՜ւմ, կերպավորում»… Մի քիչ ա– վելի թեթեւ… Ասենք՝ Աերգեյ Եսենին, հայկական ռադիո…— Լավ, ֊ ասացի, ֊ գնացինք։
— Ինչ ես կարծում, մի շիշ չդնե՞նք։ — Մի շտապիր,— ասացի։— Այստեղ, կարծես թե, կա։ Եվ հետո այսօր շրջկոմ ենք գնալու։ — Հո չեմ ասում՝ լակենք։ Չափավոր՝ բրուդերշաֆտի համար… — Մի շտապիր,— կրկնեցի։ — Մի բան էլ ասեմ,— խնդրեց Ժբանկովը,— շատ խելոք բաներից չխոսես։ Մեկ֊մեկ Շաբլինսկու հետ գլուխներդ տաքացնում եք ու մինչեւ լույս՝ «կերպավորո՜ւմ, կերպավորում»… Մի քիչ ավելի թեթեւ… Ասենք՝ Սերգեյ Եսենին, հայկական ռադիո… — Լավ,— ասացի,— գնացինք։ Սեղանը հյուրասենյակում էր գցված։ Կենտկոմի բաշխիչի ստանդարտ տեսականի, թանկ երշիկ, խավիար, շոկոլադա– պատ գեֆիր։շոկոլադապատ զեֆիր։
Աղջիկները բաց գույնի վերնաշապիկներով էին ու մոդայիկ կոշիկներով։
— Նստեք, խնդրեմ, ֊ ասաց Բելլան։ էվին վերցրեց սկուտեղը։
— Խմել ուզո՞ւմ եք։
— Անշուշտ, ֊ ասաց ընկերս։ ֊ Թե չէ մարդավարի չի լինի։ էվին վերադարձավ՝ սկուտեղին մի քանի շիշ։
— Կոնյակ, ջին ու տոնիկ, գինի, ֊ ասաց Բելլան։ ժբանկովը անսպասելիորեն լարվեց ու ասաց․
— Պարդոն, ես այս կոնյակը գիտեմ… Կոչվում է Կա֊Վե֊էն… կամ Էն֊Կա֊Վե֊Դե։
։–— Նստեք,՛խնդրեմ,— ասաց Բելլան։ Էվին վերցրեց սկուտեղը։ — Խմել ուզո՞ւմ եք։ — Անշուշտ,— ասաց ընկերս։— Թե չէ մարդավարի չի լինի։ Էվին վերադարձավ՝ սկուտեղին մի քանի շիշ։ — Կոնյակ, ջին ու տոնիկ, գինի,— ասաց Բելլան։ Ժբանկովը անսպասելիորեն լարվեց ու ասաց․— Պարդոն, ես այս կոնյակը գիտեմ… Կոչվում է Կա֊Վե֊Էն… կամ Էն֊Կա֊Վե֊Դե։ — Կա֊Վե֊Վե֊Կա, ֊ — ուղղեց Բելլան։ – Նույն բանն է… Գինը՝ տասնվեց ու քսան… Այդքան փողով ավելի լավ է երեք շիշ արաղ առնես։ — Մի հուզվեք,— հանգստացրեց Բելլան։ Իսկ Էվին հարցրեց․ — Դուք հարբեցո՞ղ եք։ — Այո՛,— անմիջապես վրա բերեց Ժբանկովը,— բայց չափավորես լցրի կոնյակը։
–Նույն բանն է… Գինը՝ տասնվեց ու քսան… Այդքան փողով ավելի լավ է երեք շիշ արաղ առնես։
— Մի հուզվեք, ֊ հանգստացրեց Բելլան։ Իսկ էվին հարցրեց․
— Դուք հարբեցո՞ղ եք։
— Այո՛, ֊ անմիջապես վրա բերեց ժբանկովը, ֊ բայց չափավորես լցրի կոնյակը։
— Հանդիպման կենացը։
— Հաճելի հանդիպման, ֊ — ավելացրեց Բելլան։
— Գնացինք, ֊ ասաց ժբանկովը։
Հետեւած լռությունը խախտում էր դանակ֊պատառաքաղիզնգոցը։
զնգոցը։— Որեւէ հետաքրքիր բան պատմեք, ֊ — խնդրեց էվին։ ժբանկովը Էվին։ Ժբանկովը ծխախոտ վառեց ու սկսեց․— Կյանքը, աղջիկներ, ըստ Էության, հարափոփոխ Է։ Այսօր՝ մի բան, վաղը՝ մի ուրիշ։ Այսօր խմեցիր, վաղը կարող Է Էլ չարթնանաս… Հիշո՞ւմ ես, Սերժ, դիակների պատմությունը։— Պատմեք, ֊ հետաքրքրվեց Բելլան։— Մահացել Էր հեռուստաստուդիայի տնտեսվարը՝ Իլվեսը։ Կարող Է նույնիսկ տնօրենն Էր, չեմ հիշում։ Մի խոսքով՝ մահացել Էր… ճիշտ Էլ արել Էր, եթե անկեղծ խոսենք… Դե թաղում ենք, ինչպես կարգն Է… Հեռուստաստուդիայից տղերք են եկել։ Հաղորդումը եթեր Է գնում… ճառեր են, բնականաբար, հնչում… Վերջին հրաժեշտի պահն Է։ Մոտենում եմ, հասկանում ես, տեսնեմ Իլվեսը չէ… Ես, ուրեմն, Իլվեսին չե՞մ ճանաչում… հարյուր անգամ լուսանկարել եմ։ Իսկ դագաղում ուրիշ մարդ է պառկած…— Ո՞ղջ, ֊ հարցրեց Բելլան։— Ինչո՞ւ ողջ։ Մեռած, բնականաբար՝ ինչպեսեւ պետք է լիներ։ Բայց Իլվեսը չէր։ Դիակները, պարզվեց, դիարանում շփոթել էին…— Վերջը ի՞նչ եղավ։— Այդպես էլ եղավ։ Այդ օտար մարդուն թաղեցինք։ Հո ուղիղ եթերը չէին ընդհատելու։ Իսկ գիշերը դագաղները փոխեցին… Եվ ընդհանրապես, ի՞նչ տարբերություն։ էությունը նույնն է, տարբեր են միայն… ո՞նց ասեմ…
81— ԿերպավորումներըԿյանքը, ֊ հուշեցի ես։ ժբանկովը բռունցքով սպառնաց ինձ։— Սոսկալի էաղջիկներ, ֊ ասաց Բելլան։— Դա ինչ ըստ էության, հարափոփոխ է։ Այսօր՝ մի բան, վաղը՝ մի ուրիշ։ Այսօր խմեցիր, վաղը կարող է որ, ֊ ոգեւորվեց ժբանկովըէլ չարթնանաս… Հիշո՞ւմ ես, ֊ հիմա կպատմեմՍերժ, թե ինչպես էր մեկը կախվել… Մի հատ խմենք։դիակների պատմությունը։
Լցրի մնացած կոնյակը։ էվին ափով ծածկեց բաժակը։— Արդեն հարբած եմ։— Ոչ մի պատճառաբանության չի ընդունվումՊատմեք, ֊ ասաց ժբանկովը։— հետաքրքրվեց Բելլան։
Աղջիկներն էլ սկսեցին ծխել։ Երբ լռություն տիրեց, ժբանկովը շարունակեց․— Այդ մարդու կախվելը պատմեմՄահացել էր հեռուստաստուդիայի տնտեսվարը՝ Իլվեսը։ Կարող է նույնիսկ տնօրենն էր, ծիծաղից կթուլանաք։ Սարդնչեմ հիշում։ Մի խոսքով՝ մահացել էր… Ճիշտ էլ արել էր, ուրեմնեթե անկեղծ խոսենք… Դե թաղում ենք, անհույս լակում էր։ Կինըինչպես կարգն է… Հեռուստաստուդիայից տղերք են եկել։ Հաղորդումը եթեր է գնում… ճառեր են, բնականաբար, առավոտից իրիկուն վրան խոսում էր։ Սա էլ որոշում է կախվել։ Իսկականից չէ՝ ֆիկտիվ։ Կարճ ասած, ուզում է կնոջը վախեցնել։ Կինը գնում է աշխատանքի։ Սա պարանը կապում է ջահից, բռնվում ու կախված սպասում։ Քայլեր է լսում։ Կինն է աշխատանքից վերադառնում։ Աչքերը դուրս է գցում՝ իբր մեռած հնչում… Վերջին հրաժեշտի պահն է։ Իսկ եկողը կինը չի լինում։ Հարեւանուհին՝ մի ութսուն տարեկան։ Մտնում է՝ այ քեզ բան՝ կախվել է մարդը…— Սոսկալի է, ֊ ասաց Բելլան։— Պինդ պառավ է լինում։ Ոչ թե ուշաթափ է լինում… Մոտենում սկսում է գրպանները փորփրել։ Մարդը չի դիմանում խուտուտինեմ, ծիծաղում է։ Պառավը տեղնուտեղը անջատվում է՝ ընդմիշտ։ Մարդը շարունակում է կախված մնալ՝ չի կարողանում կապերն արձակել։ Կինը վերադառնում է։ Տեսնի ինչ՝ պառավը մեռածհասկանում ես, ամուսինը կախված։ Մոտենում է հեռախոսիստեսնեմ Իլվեսը չէ… Ես, զանգում․ «Վասյաուրեմն, տանս հազար ու մի գիշեր է… փոխարենն արդեն ա– զատ Իլվեսին չե՞մ ճանաչում… հարյուր անգամ լուսանկարել եմ։ Արի…»։ Ամուսինը թե՝ «Թող մի գա… էդ պեդեռաստի* աչքերը կհանեմ…»։ Այստեղ էլ կինն էլ անջատվում։ Եվ էլի՝ ընդմիշտ։— Սոսկալի Իսկ դագաղում ուրիշ մարդ է, ֊ ասաց Բելլան։— Դրանից սոսկալի բաներ են պատահում, ֊ ասաց ժբանկովը։ ֊ Եկեք խմենք։— Բաղնիքը պատրաստ է, ֊ ասաց էվին։— Պիտի հանվե՞նք, ֊ անհանգստացավ ժբանկովը՝ ուղղելովպառկած…
* — Ո՞ղջ,— հարցրեց Բելլան։ — Ինչո՞ւ ողջ։ Մեռած, բնականաբար՝ ինչպես եւ պետք է լիներ։ Բայց Իլվեսը չէր։ Դիակները, պարզվեց, դիարանում շփոթել էին… — Վերջը ի՞նչ եղավ։ — Այդպես էլ եղավ։ Այդ օտար մարդուն թաղեցինք։ Հո ուղիղ եթերը չէին ընդհատելու։ Իսկ գիշերը դագաղները փոխեցին… Եվ ընդհանրապես, ի՞նչ տարբերություն։ Էությունը նույնն է, տարբեր են միայն… ո՞նց ասեմ… — Կերպավորումները,— հուշեցի ես։ Ժբանկովը բռունցքով սպառնաց ինձ։ — Սոսկալի է,— ասաց Բելլան։ — Դա ինչ է որ,— ոգեւորվեց Ժբանկովը,— հիմա կպատմեմ, թե ինչպես էր մեկը կախվել… Մի հատ խմենք։ Լցրի մնացած կոնյակը։ Էվին ափով ծածկեց բաժակը։ — Արդեն հարբած եմ։ — Ոչ մի պատճառաբանության չի ընդունվում,— ասաց Ժբանկովը։ Աղջիկներն էլ սկսեցին ծխել։ Երբ լռություն տիրեց, Ժբանկովը շարունակեց․ — Այդ մարդու կախվելը պատմեմ, ծիծաղից կթուլանաք։ Մարդն, ուրեմն, անհույս լակում էր։ Կինը, բնականաբար, առավոտից իրիկուն վրան խոսում էր։ Սա էլ որոշում է կախվել։ Իսկականից չէ՝ ֆիկտիվ։ Կարճ ասած, ուզում է կնոջը վախեցնել։ Կինը գնում է աշխատանքի։ Սա պարանը կապում է ջահից, բռնվում ու կախված սպասում։ Քայլեր է լսում։ Կինն է աշխատանքից վերադառնում։ Աչքերը դուրս է գցում՝ իբր մեռած է։ Իսկ եկողը կինը չի լինում։ Հարեւանուհին՝ մի ութսուն տարեկան։ Մտնում է՝ այ քեզ բան՝ կախվել է մարդը… — Սոսկալի է,— ասաց Բելլան։ — Պինդ պառավ է լինում։ Ոչ թե ուշաթափ է լինում… Մոտենում սկսում է գրպանները փորփրել։ Մարդը չի դիմանում խուտուտին, ծիծաղում է։ Պառավը տեղնուտեղը անջատվում է՝ ընդմիշտ։ Մարդը շարունակում է կախված մնալ՝ չի կարողանում կապերն արձակել։ Կինը վերադառնում է։ Տեսնի ինչ՝ պառավը մեռած, ամուսինը կախված։ Մոտենում է հեռախոսիս, զանգում․ «Վասյա, տանս հազար ու մի գիշեր է… փոխարենն արդեն ազատ եմ։ Արի…»։ Ամուսինը թե՝ «Թող մի գա… էդ պեդեռաստի<ref>Արվամոլ</ref> աչքերը կհանեմ…»։ Այստեղ էլ կինն էլ անջատվում։ Եվ էլի՝ ընդմիշտ։ — Սոսկալի է,— ասաց Բելլան։ — Դրանից սոսկալի բաներ են պատահում,— ասաց Ժբանկովը։— Եկեք խմենք։ — Բաղնիքը պատրաստ է,— ասաց Էվին։ — Պիտի հանվե՞նք,— անհանգստացավ Ժբանկովը՝ ուղղելով
82
․ բնականաբար, ֊ ասաց Բելլան․— ՈտքդԲնականաբար, ֊ ասում եմ ժբանկովին, ֊ կարող ես արձակել։— Ի՞նչ ոտք։— Փայտե ոտքդ։ասաց Բելլան։
․ ի՞նչ— Ոտքդ, ֊ — ասում եմ Ժբանկովին,— կարող ես արձակել։ — Ի՞նչ ոտք։ — Փայտե ոտքդ։ — Ի՞նչ,— գոռաց ժբանկովը։Ժբանկովը։
Կռացավ ու տաբատի փողկերը վեր բաձրացրեց։ Նրա հզոր, երկնագույն երակներով սրունքներին գուլպաները ձգված էին հնաոճ ռետինե օղակներով։
— Ես մինչեւ հիմա ֆուտբոլ եմ խաղում, ֊ — չէր խաղաղվում ժբանկովը։ ֊ Սեր Ժբանկովը։— Մեր տան մոտ տեղ կա… Փսլնքոտները պարապում են… Երբեմն խումհարի մեջ դուրս եմ գալիս… — Բաղնիքը պատրաստ է, ֊ — ասաց էվին։Էվին։
Բաղնիքի նախասենյակում ենք։ Պատերին էկզոտիկ պլակատներ են փակցված։ Աղջիկներն անցան վարագույրի ետեւը։
— Դե, Սերժ, հոգիներս դրախտի ճանապարհին են, ֊ — քթի տակ ասաց ժբանկովը։Ժբանկովը։
Հանվեց շատ արագ՝ զինվորավարի։ Մնաց սատինե լայն անդրավարտիքով։ Կուրծքը զարդարված էր դաջվածքով՝ շիշ ու բաժակ, կնոջ կիսադեմ ու սրտի մեկնոց։ Մակագրված էր սլավոնական գեղագիր տառերով՝ «Սրանք ինձ կործանեցին»։
— Գնացինք, ֊ — ասում եմ։
Նեղ, գյուղական գերանաշեն տան ոճով կառուցված շոգեբաղնիքում անտանելի շոգ էր։ Ջերմաչափը իննսուն աստիճան էր ցույց տալիս։ Ստիպված էինք տաքացած տախտակների վրա սառը ջուր լցնել։
Աղջիկները վառ գույների ժամանակակից լողազգեստներով էին՝ երկուական նեղլիկ, սրտի արուի տրոփ առաջացնող ժապավեններ։ — Կարգը գիտե՞ք, ֊ — ժպտալով ասաց Բելլան։ ֊ Բելլան։— Մետաղե իրերը հանել է պետք։ Թե չէ կարելի է այրվածք ստանալ… — Ի՞նչ իրեր, ֊ — հարցրեց ժբանկովը։Ժբանկովը։ — Մազակալները, քորոցները… — Իսկ ատամնե՞րը, ֊ — հարցրեց ժբանկովը։Ժբանկովը։ — Ատամները կարելի է թողնել, ֊ — ժպտաց Բելլան ու ավելացրեց․ ֊ ավելացրեց․— Մի բան էլ պատմեք։— Հեչի պես։ Պատմեմ, թե ինչպես մեկը քաքաջրով ողողեց հարսանիքը…
83— Հեչի պես։ Պատմեմ, թե ինչպես մեկը քաքաջրով ողողեց հարսանիքը…
Աղջիկները վախեցած սսկվեցին։
— Ծանոթներիցս մեկը կոյուղազտիչ բեռնատարի վարորդ էր։ Զուգարաններն էր մաքրում֊տանում։ Ընկերուհի ուներ՝ քիթը շատ ցից։ «Քեզանից, ֊ ասում էր, ֊ վատ հոտ է գալիս»։ Հոտ է, պիտի գա, ինչ կարող ես անել։ «Փոխարենը, ֊ ասում էր ծանոթս, ֊ լավ են վարձատրում»։ «Տաքսու վարորդ ընդունվիր»,․ ընկերուհին էր ասում։ «Տվածներն ի՞նչ է որ։ Ծտի ծերտ»… Մի տարի անցնում է։ Քիթը ցիցն իրեն նոր ընկեր է գտնում։ Անհոտ։ Իսկ ծանոթիս ասում է՝ «Վերջ։ էլ չեմ սիրում։ Պըրծ…»։ Ծանոթս, իհարկե, տվայտում է։ Իսկ նրանք հարսանիք են անում։ ճաշարան են վարձել, խմում, ուրախանում են… Արդեն գիշերամուտին մոտ… ծանոթս գալիս է իր քաքատարով՝ կներեք… բացում է օդանցքը, խողովակը ներս է խոթում ու միացնում պոմպը… Իսկ ցիստերնում մի չորս տոննա լինում է այդ քաքաջրրց… մինչեւ հյուրերի ծնկները։ Աղմուկ, աղաղակ՝ առ քեզ հարսանիք… Միլիցիա է գալիս…․ Այդ ճաշարանը ստիպված փակում են… Ծանոթիս իր յոթ տարին օրինական կերպով տալիս են…
Աղջիները նստել էին սսկված ու փոքր֊ինչ շփոթված։ Ես տառապում էի անասելի շոգից։ ժբանկովը երանության բարձունքներում — Ծանոթներիցս մեկը կոյուղազտիչ բեռնատարի վարորդ էր։Զուգարաններն էր մաքրում֊տանում։ Ընկերուհի ուներ՝ քիթը շատ ցից։ «Քեզանից,— ասում էր,— վատ հոտ է գալիս»։ Հոտ է, պիտի գա, ինչ կարող ես անել։ «Փոխարենը,— ասում էր ծանոթս,— լավ են վարձատրում»։ «Տաքսու վարորդ ընդունվիր»,— ընկերուհին էր ասում։ «Տվածներն ի՞նչ է որ։ Ծտի ծերտ»… Մի տարի անցնում է։ Քիթը ցիցն իրեն նոր ընկեր է գտնում։ Անհոտ։ Իսկ ծանոթիս ասում է՝ «Վերջ։ էլ չեմ սիրում։ Պըրծ…»։ Ծանոթս, իհարկե, տվայտում է։ Իսկ նրանք հարսանիք են անում։ Ճաշարան են վարձել, խմում, ուրախանում են… Արդեն գիշերամուտին մոտ… ծանոթս գալիս է իր քաքատարով՝ կներեք… բացում է օդանցքը, խողովակը ներս է խոթում ու միացնում պոմպը… Իսկ ցիստերնում մի չորս տոննա լինում է այդ քաքաջրրց… մինչեւ հյուրերի ծնկները։ Աղմուկ, աղաղակ՝ առ քեզ հարսանիք… Միլիցիա է գալիս… Այդ ճաշարանը ստիպված փակում են… Ծանոթիս իր յոթ տարին օրինական կերպով տալիս են…
Ակսեցի ձանձրանալ։ Ալկոհոլը գրեթե ամբողջությամբ քրտինքի հետ դուրս էր եկել։ Նկատեցի, որ էվին հաճախ Է նայում իմ կողմը։ Վախվորա՞ծ, թե՞ հարգալից։ ժբանկովը կրքոտ շշնջում Էր Բելլա Կոնստանտինովնայի ականջին։— Թերթում վաղո՞ւց ես աշխատում, ֊ հարցնում եմ։— Վաղուց, ֊ ասում Է Ւվին, ֊ չորս ամիս։— Դուրդ գալի՞ս Է։— Գալիս Է։ Շատ։— Իսկ դրանից առա՞ջ։— Ի՞նչ։— Որտե՞ղ Էիր աշխատում։— Չէի աշխատում։ Սովորում Էի դպրոցում։Աղջիները նստել էին սսկված ու փոքր֊ինչ շփոթված։ Ես տառապում էի անասելի շոգից։ Ժբանկովը երանության բարձունքներում էր։
Մանկական փոքրիկ բերան ուներ ու հուզիչ մազափունջ՝ ճակատին։ Արտահայտվում Էր հապշտապՍկսեցի ձանձրանալ։ Ալկոհոլը գրեթե ամբողջությամբ քրտինքի հետ դուրս էր եկել։ Նկատեցի, բարեխղճորենոր Էվին հաճախ է նայում իմ կողմը։ Վախվորա՞ծ, մի քիչ շնչակտուր։ Խոսում Էր ցայտուն Էստոնական առոգանությամբ։ Երբեմն աղավաղում Էր ռուսերեն բառերը։— Թերթի ի՞նչը քեզ հրապուրեց։— Ինչո՞ւ եք հարցնում։թե՞ հարգալից։ Ժբանկովը կրքոտ շշնջում էր Բելլա Կոնստանտինովնայի ականջին։
84— Թերթում վաղո՞ւց ես աշխատում,— հարցնում եմ։
․ Հաճախ պիտի ստիպված ստես։— Ես չեմ ստում։ Ես սրբագրություն եմ անում։ Ինքս դեռեւս չեմ գրում։ Մի անգամ հոդված Էի գրելՎաղուց, ասացին վատ Է…— ասում է Էվին,— չորս ամիս։
․ ինչի մասին։— Սեքսի։— Ինչի՞։— Աեքսի։ Դա կարեւոր թեմա Է։ Անհրաժեշտ են հատուկ ամսագրեր ու գրքեր։ Մարդիկ, մեկ Է, սեքս անում են, սակայն շատ սխալ են անում…— Իսկ դու գիտե՞ս ճիշտը որն Է։— Գիտեմ։ Ամուսնացած եղել եմ։— Իսկ ամուսինդ ո՞ւր Է։— Խեղդվել Է։ Կոնյակ խմեց ու խեղդվեց։ Տարտուում քիմիա Էր սովորում։— Կներես, ֊ ասում եմ։— Ես քո հոդվածները կարդացել եմ։ Ծիծաղել եմ շատ։ Ու շատ են բազմակետերը… Շատ֊շատ են… Ուզում եմ աշխատել Տալլինում։ Այստեղի թերթը շատ փոքր Է…— Դեռ կհասցնես։— Ես հասկացա թերթի մասին քո ասածը։ Շատերը գրում են ոչ թե այն, ինչ կա։ Ես այդպես չեմ սիրում։— Իսկ ի՞նչ ես սիրում։— Սիրում եմ բանաստեղծություններ, սիրում եմ Բիթլզ… Ա– սե՞մ Էլի ինչ։— Ասա։— Մի քիչ Էլ քեզ եմ սիրում։Դուրդ գալի՞ս է։
— Գալիս է։ Շատ։ — Իսկ դրանից առա՞ջ։ — Ի՞նչ։ — Որտե՞ղ էիր աշխատում։ — Չէի աշխատում։ Սովորում էի դպրոցում։ Մանկական փոքրիկ բերան ուներ ու հուզիչ մազափունջ՝ ճակատին։ Արտահայտվում էր հապշտապ, բարեխղճորեն, մի քիչ շնչակտուր։ Խոսում էր ցայտուն էստոնական առոգանությամբ։ Երբեմն աղավաղում Էր ռուսերեն բառերը։ — Թերթի ի՞նչը քեզ հրապուրեց։ — Ինչո՞ւ եք հարցնում։ — Հաճախ պիտի ստիպված ստես։ — Ես չեմ ստում։ Ես սրբագրություն եմ անում։ Ինքս դեռեւս չեմ գրում։ Մի անգամ հոդված էի գրել, ասացին վատ է… — Ինչի մասին։ — Սեքսի։ — Ինչի՞։ — Սեքսի։ Դա կարեւոր թեմա է։ Անհրաժեշտ են հատուկ ամսագրեր ու գրքեր։ Մարդիկ, մեկ է, սեքս անում են, սակայն շատ սխալ են անում… — Իսկ դու գիտե՞ս ճիշտը որն է։ — Գիտեմ։ Ամուսնացած եղել եմ։ — Իսկ ամուսինդ ո՞ւր է։ — Խեղդվել է։ Կոնյակ խմեց ու խեղդվեց։ Տարտուում քիմիա էր սովորում։ — Կներես,— ասում եմ։ — Ես քո հոդվածները կարդացել եմ։ Ծիծաղել եմ շատ։ Ու շատ են բազմակետերը… Շատ֊շատ են… Ուզում եմ աշխատել Տալլինում։ Այստեղի թերթը շատ փոքր է… — Դեռ կհասցնես։ — Ես հասկացա թերթի մասին քո ասածը։ Շատերը գրում են ոչ թե այն, ինչ կա։ Ես այդպես չեմ սիրում։ — Իսկ ի՞նչ ես սիրում։ — Սիրում եմ բանաստեղծություններ, սիրում եմ Բիթլզ… Ասե՞մ էլի ինչ։ — Ասա։ — Մի քիչ էլ քեզ եմ սիրում։ Ինձ թվաց, թե սխալ լսեցի։ Շատ անսպասելի Էր։ էր։ Երբեք չէի կարծել, թե ինձ կարելի է այդքան հեշտությամբ շփոթմունքի մեջ
գցել…
— Դու այնքան գեղեցիկ ես։ — Ի՞նչ իմաստով։
— Նման ես Օմար Շարիֆին։
— Օմար Շարիֆն ո՞վ է։
— 0, Շարիֆը։ Նա ամենագեղեցիկն է։
ժբանկովն անսպասելիորեն ելավ տեղից։ Բացեց դուռը։ Անվստահ, բայց հնարավորինս արագ բետոնե աստիճաններով ցած վազեց դեպի ջուրը։ Մի պահ անշարժացավ։ Տարածեց թեւերը։ Գազանային, անպարկեշտ ոռնոցով իրեն գցեց ջուրը…— Օմար Շարիֆն ո՞վ է։
85— Օ, Շարիֆը։ Նա ամենագեղեցիկն է։ Ժբանկովն անսպասելիորեն ելավ տեղից։ Բացեց դուռը։ Անվստահ, բայց հնարավորինս արագ բետոնե աստիճաններով ցած վազեց դեպի ջուրը։ Մի պահ անշարժացավ։ Տարածեց թեւերը։ Գազանային, անպարկեշտ ոռնոցով իրեն գցեց ջուրը…
Մուարե շիթերի շատրվան բարձրացավ։ Գետի հատակից ջրի երես բարձրացան թիթեղյա տափեր, փայտի կտորներ, էլի ինչ֊որ աղբ։
Մի երեք վայրկյան մնաց ջրի տակ։ Հետո երեւաց նրա սեւ գլուխը՝ մեկ ամսեկան լակոտի անմիտ աչքերով։ ժբանկովը ե– րերալով Ժբանկովը երերալով դուրս ելավ ափ։ Նրա ոսկրոտ աճուկներին քանդա– կանման քանդականման ծեփվել էր բանակային երկար անդրավարտիքը։
Բարձրաձայն երգելով երկու շրջան վագեց քոթեջի շուրջը, եկավ նստեց ու ծխախոտ վառեց։
— Ո՞նց էր, ֊ — հարցրեց Բելլլան։ — Նորմալ, ֊ — պատասխանեց լուսանկարիչը, անդրավարտիքի թաց ռետինը շրխկացնելով տափակ փորին։ — Իսկ դո՞ւք, ֊ — հարցրեց Բելլան, դիմելով ինձ։ — Գերադասում եմ ցնցուղը։
Ցնցուղ կար։ Լողացա ու սկսեցի հագնվել։
«Տասնյոթամյա գավառեցի հիմարի մեկը, ֊ — անընդհատ պնդում էի մտքումս, ֊ — երկու բաժակ կոյնակ է խմել ու խելքը կորցրել»…
Գնացի հյուրասենյակ; հյուրասենյակ։ Ջին֊տոնիկ լցրեցի ինձ համար։
Դրսից ճիչեր ու ջրի ճողփյուն էր լսվում։
Քիչ անց հայտվեց էվին՝ Էվին՝ թշերը կարմիր, լողազգեստը թաց։ — Բարկացա՞ծ ես ինձ վրա։ — Ամենեւին։ — Տեսնում եմ, ախր… Արի համբուրեմ քեզ…
Այստեղ նորից շփոթվեցի։ Ունեցածս ողջ կենսափորձով հանդերձ…
— Լավ խաղ չես սկսել, ֊ — ասում եմ։ — Ես չեմ ստում։ — Մենք վաղը մեկնելու ենք։ — Դու էլի կգաս…
Մոտեցա նրան։ Փորձեք խելամիտ մնալ, երբ ձեր կողքին ջրից նոր դուրս եկած տասնյոթամյա աղջիկը…
— Սպասիր, այս ի՞նչ ես անում, ֊ հարցնում եմ։
— Այսպես է միշտ համբուրվում Ջուդի Գորլանդը, ֊ ասաց էվին։ ֊ Հետո էլ այսպես…
Ապշելու արարած է մարդը։ Թե՞ միայն — Սպասիր, այս ի՞նչ ես եմ այդպիսին։ Գիտեմ, որ սուտ է, պարզունակ շրջկոմական սուտ, կեղծիք՝ հոլիվուդյան նկրտումներով, ամեն բան գիտեմ ու… երջանիկ Եմանում,— հարցնում եմ։
86— Այսպես է միշտ համբուրվում Ջուդի Գորլանդը,— ասաց Էվին։— Հետո էլ այսպես…
Ապշելու արարած է մարդը։ Թե՞ միայն ես եմ այդպիսին։ Գիտեմ, որ սուտ է, պարզունակ շրջկոմական սուտ, կեղծիք՝ հոլիվուդյան նկրտումներով, ամեն բան գիտեմ ու… երջանիկ եմ, ինչպես դեղնակտուց մեկը…
էվին Էվին սուր թիակներ ուներ, իսկ ողնաշարը սառը ծովաքարերից ԷՐ•■■ էր... Խուլ տնքում ու դողում էր… Փխրուն, խայտաբղետ թիթեռ կիսաբաց բռունցքում…
Անսպասելիորեն խլացրեց տնքոցը․
— Պարդոն։
— Պարդոն։ Շեմին կանգնած էր ժբանկովը։ էվիին Ժբանկովը։ Էվիին բաց թողեցի։ ժբանկովը Ժբանկովը սեղանին մի շիշ օղի դրեց։ Հավանաբար ռեզերվն էր։ — Տասներկուսն անց է, ֊ — ասացի, ֊ — շրջկոմում մեզ են սպասում։— Ինչ էլ գիտակիցն ես, ֊ քմծիծաղեց ժբանկովը։
էվին գնաց հագնվելու։ Բելլա Կոնստանտինովնան արդեն հանգնվել էր։ Հիմա նա խիստ— Ինչ էլ գիտակիցն ես, հաշվետա֊վերընտրական— քմծիծաղեց Ժբանկովը։
Էվին գնաց հագնվելու։ Բելլա Կոնստանտինովնան արդեն հանգնվել էր։ Հիմա նա խիստ, հաշվետա֊վերընտրական կոստյումով էր։
Այդ պահին մտածեցի, եթե այդ շրջկոմն ու խելքը թռցրած կովը չլինեին… Ապրեինք այստեղ մեր քեֆին ու ոչ մի պատասխանատու հանձնարարություն… Զբոսանավ, գետակ, երիտասարդ աղջիկներ… Թող ստեն, սեթեւեթեն, իրենցից հոլիվուդյան էժանացված աստղեր սարքեն… Ի՜նչ երջանկություն է այս կանացի կեղծավորությունը… Ես գուցե հենց այսպիսի բաների համար եմ ծնվել… Երեսունչորս տարեկան եմ, եւ ոչ մի՝ գեթ մի օր անհոգ չեմ ապրել… Մի օր գոնե ապրեի առանց մտածմունքի, առանց հոգսի, առանց կարոտի… Չէ, գնա շրջկոմ… Դա ժամացույցներով, դիմանկարներով, միջանցքներով ու անվերջ լրջախաղով մի տեղ է…
— ժողովուրդ, երկրորդ շնչառությունս բացվել է, ֊ հայտարարեց ժբանկովը։
Օղին լցրեցի։ Ինձ՝ լիարժեք բաժակ գինի։ էվին դիպավ թեւ–— Ժողովուրդ, երկրորդ շնչառությունս բացվել է,— հայտարարեց Ժբանկովը։
Քիս․— Հիմա մի խմիր… Հետո…— Չէ մի։— Լայվակին պիտի տեսնես։— Ամեն բան լավ կլինի։— Ինչո՞ւ կլինի, ֊ բարկացավ ժբանկովը։ ֊ Ամեն բան արդեն լավ է։ Երկրորդ շնչառությունս բացվել է։ Խմեցինք։Օղին լցրեցի։ Ինձ՝ լիարժեք բաժակ գինի։ Էվին դիպավ թեւքիս․
Բելլան միացրեց ռադիոընդունիչը։ Երգիչը ցածր բարիտոնով տանջալիորեն հրատապ բառեր էր բղավում․— Հիմա մի խմիր… Հետո…
87— Չէ մի։ — Լայվակին պիտի տեսնես։ — Ամեն բան լավ կլինի։ — Ինչո՞ւ կլինի,— բարկացավ Ժբանկովը։— Ամեն բան արդեն լավ է։ Երկրորդ շնչառությունս բացվել է։ Խմեցինք։ Բելլան միացրեց ռադիոընդունիչը։ Երգիչը ցածր բարիտոնով տանջալիորեն հրատապ բառեր էր բղավում․
Չկա իսկություն այս ալեկոծ աշխարհում, Կա միայն պահը, դրանով էլ ապրիր… Կա միայն լույսի շող անցյալի ու ապագայի միջեւ, Ու այդ շողն է, որ կանք է կոչվում։
Խմեցինք էլի ու էլի խմեցինք։ էվին Էվին նստել էր հատակին, բազկաթոռիս մոտ։ ժբանկովը Ժբանկովը ճամարտակում էր՝ ժամանակ առ ժամանակ գնալով զուգարան։ Ամեն անգամ ընդգծված բարեկրթությամբ հարցնում էր՝ «Կարո՞ղ եմ ծանոթանալ սենյակների դասավորությանը», անփոփոխ ավելացնելով՝ «Այսինքն՝ ջուր թափել»… Հանկարծ հասկացա, որ բաց եմ թողել կանգ առնելու պահը։ Խաբուսիկ թեթեւության ու անկաշկանդության, ուժի ու անպաաժելիության զգացումն արդեն պարուրել էր ինձ։ — Հազար տարի պետքս չի էդ շրջկոմը։ Լցրու, Միշկա։ Այստեղ նախաձեռնությանը տիրացավ Բելլա Կոնստանտինովնան․
Հանկարծ հասկացա, որ բաց եմ թողել կանգ առնելու պահը։ Խաբուսիկ թեթեւության ու անկաշկանդության, ուժի ու անպաւո– ժելիության զգացումն արդեն պարուրել էր ինձ։— Հազար տարի պետքս չի էդ շրջկոմը։ Լցրու, Միշկա։ Այստեղ նախաձեռնությանը տիրացավ Բելլա Կոնստանտինովնան․— Տղաներ, գործը կանենք֊կազատվենք, իսկ հետո… Ես մեքենա եմ կանչում։
Ու գնաց զանգելու։
Ես գլուխս մտցրի սառը ջրի ծորակի տակ։ էվին Էվին հանեց դիմափոշու տուփն ու ասաց․—, Պետք չէ նայել։
— Պետք չէ նայել։ Քսան րոպեից մեր տաքսին մոտեցավ շրջկոմի շենքին։ ժբանկովը Ժբանկովը ամբողջ ճանապարհին երգում էր․
Չեմ ուզում հետդ խոսել, Գլուխս, Մանյա, մի տար … Ուզում եմ տղերքի հետ խմել, Նրանք մտքեր ունեն անմար…
Խորհրդավոր Մանյան, երեւի, մարմնավորում էր շրջկոմն ու շոջկոմական ոլորտները…
Ւվին Էվին ձեռքս էր շոյում ու իր առոգանությամբ հուզիչ անպարկեշտություններ էր շշնջում։ Բելլա Կոնստանտինովնան հավաք էր ու խիստ։
Նա էր մեզ առաջնորդում շրջկոմական միջանցքներով։ Նրան բոլորը բարեւում էին։
Առաջին հարկում վեր էր հառնում բրոնզե Լենինը։ Երկրոր–Երկրորդում՝ նույնպես բրոնզե Լենին, բայց ավելի փոքր։ Երրորդում՝ Կարլ Մարքսն էր՝ թաղման ծաղկեպսակ հիշեցնող մորուքով։
88— Հետաքրքիր է, չորրորդո՞ւմ ով է,— քմծիծացեղ Ժբանկովը։ Չորրորդում Լենինն էր՝ արդեն գիպսե…
ռում՝ նույնպես բրոնզե Լենին, բայց ավելի փոքր։ Երրորդում՝ Կւսրլ Մարքսն էր՝ թաղման ծաղկեպսակ հիշեցնող մորուքով։— Հետաքրքիր է․ չորրորդո՞ւմ ով է, ֊ քմծիծացեղ ժբանկովը։ Չորրորդում Լենինն էր՝ արդեն գիպսե…— Մի րոպե սպասեք, ֊ — ասաց Բելլա Կոնստանտինովնան։ Նստեցինք։ ժբանկովը Ժբանկովը սուզվեց խորը բազկաթոռում։ Նրա առաջին թարմությունը վաղուց կորցրած հայրենական արտադրության կոշիկներով ոտքերը հայտնվեցին ընդունարանի կենտրոնում։ էվին Էվին որոշ չափով սանձել էր իր կրքերը։ Թե չէ նրա կոչերը ոչ մի կերպ չէին ներդաշնակում դիտողական ագիտացիայի նյութերին։
Բելլա Կոնստանտինովնան ներսից բացեց դուռը․
— Ներս անցեք։
Լայվակը խոսում էր հեռախոսով։ Ազատ ձեռքով հրավիրող ու քաջալերող շարժումներ էր անում։ Վերջապես դրեց լսափողը։
— Հանգստացա՞ք։
— Անձամբ ես՝ այո, ֊ ծանրակշիռ հայտարարեց ժբանկովը։ Բացվել է երկրորդ շնչառությունս…
— Հիանալի է։ Կմեկնեք ֆերմա։
— Դա՞ ինչի համար, ֊ բացականչեց ժբանկովը։ ֊ Ախ, հա…
— Ահա Լինդա Պեյպսի մասին տվյալները… Աշխատանքային ցուցանիշները… Հակիրճ կենսագրությունը… Պարգեւներն ու խրախուսանքները…Ո՞ւր են ձեր գործուղման թերթիկները։ Ներքեւում կկնքեն… Հիմա երեկոն, եթե ազատ եք, կարելի է որեւէ տեղ գնալ… Դրամատիկական թատրոն, էստոներեն է, սակայն… Հանգստի զբոսայգի… «Ինտուրիստում» բարը մինչեւ մեկը բաց է… Բելլա Կոնստանտինովնա, ընկերների համար փոքրիկ էքսկուրսիա կազմակերպեք…
— Կարելի" է անկեղծ, ֊ ձեռքը բարձրացրեց ժբանկովը։
— Խնդրեմ, ֊ գլխով արեց Լայվակը։
— Այստեղ բոլորը մերոնք են։
— Բնականաբար։
— Բայց՝ լրիվ անկեղծ։
— Լսում եմ։
ժբանկովը քայլ արեց դեպի Լայվակը— Անձամբ ես՝ այո, խոնարհվեց դեպի նա ու, իջեցնելով ձայնը, ասաց․ ֊ Մեկին֊մեկ չփոխե՞նք։— ծանրակշիռ հայտարարեց Ժբանկովը։ Բացվել է երկրորդ շնչառությունս…
89— Այսի՞նքն։— Ասում եմ մեկին֊մեկ չանե՞նք։Հիանալի է։ Կմեկնեք ֆերմա։
Լայվակը շփոթված իմ կողմը նայեց։ Քաշեցի ժբանկովի թեւ․ քից։ Սա մի փոքր հեռացավ ու շարունակեց․— Ուզում եմ ասել՝ դրամթատրոնը փոխարինենք համապատասխան քանակությամբ արաղով։ ԵսԴա՞ ինչի համար, իհարկե— բացականչեց Ժբանկովը։— Ախ, ներողություն եմ խնդրում…հա…
— Ահա Լինդա Պեյպսի մասին տվյալները… Աշխատանքային ցուցանիշները… Հակիրճ կենսագրությունը… Պարգեւներն ու խրախուսանքները… Ո՞ւր են ձեր գործուղման թերթիկները։ Ներքեւում կկնքեն… Հիմա երեկոն, եթե ազատ եք, կարելի է որեւէ տեղ գնալ… Դրամատիկական թատրոն, էստոներեն է, սակայն… Հանգստի զբոսայգի… «Ինտուրիստում» բարը մինչեւ մեկը բաց է… Բելլա Կոնստանտինովնա, ընկերների համար փոքրիկ էքսկուրսիա կազմակերպեք… — Կարելի՞ է անկեղծ,— ձեռքը բարձրացրեց Ժբանկովը։ — Խնդրեմ,— գլխով արեց Լայվակը։ — Այստեղ բոլորը մերոնք են։ — Բնականաբար։ — Բայց՝ լրիվ անկեղծ։ — Լսում եմ։ Ժբանկովը քայլ արեց դեպի Լայվակը, խոնարհվեց դեպի նա ու, իջեցնելով ձայնը, ասաց․— Մեկին֊մեկ չփոխե՞նք։ — Այսի՞նքն։ — Ասում եմ մեկին֊մեկ չանե՞նք։ Լայվակը շփոթված իմ կողմը նայեց։ Քաշեցի Ժբանկովի թեւքից։ Սա մի փոքր հեռացավ ու շարունակեց․ — Ուզում եմ ասել՝ դրամթատրոնը փոխարինենք համապատասխան քանակությամբ արաղով։ Ես, իհարկե, ներողություն եմ խնդրում… Ապշած Լայվակը շրջվեց Բելլայի կողմը։ Բելլա Կոնստան– տինովնան Կոնստանտինովնան հատու ձայնով զեկուցեց․ — Ընկեր ժբանկովը Ժբանկովը եւ ընկեր Դովլաթովը ամեն ինչով ապահովված են։ — Խմիչք շատ ունենք, ֊ — միամտորեն ավելացրեց Ւվին։Էվին։ — Ի՞նչ է նշանակում շատ ունենք, ֊ — առարկեց ժբանկովը։ ֊Շատը՝ Ժբանկովը։— Շատը՝ հարաբերական հասկացություն է։ — Բելլա Կոնստանտինովնա, կապահովե՛ք, ֊ — հրահանգեց քարտուղարը։ — Այ, սա հասկանում եմ, ֊ — ուրախացավ ժբանկովը; ֊ ժբանկովը։— Սա մե– րոնքավարի մերոնքավարի է։
Ես որոշեցի միջամտել։
— Ամեն ինչ պարզ է,– ասում եմ, ֊ տվյալներն ունեմ։ Ընկեր ժբանկովը կլուսանկարի։ Նյութը պատրաստ կլինի առավոտյան ժամը տասին։
— Նկատի ունեցեք, նամակը պետք է անձնական լինի… Գլխով արեցի։
— Սիաժամանակ՝ այն կարդալու է ողջ երկիրը։ Նորից գլխով արեցի։
— Դա զեկուցագիր պետք է լինի… Երրորդ անգամ գլխով արեցի։
— Սակայն զեկուցագիր՝ ամենամոտ մարդուն… Հերթական անգամ գլխով արեցի։ Լայվակը շատ մոտ էր
— Ամեն ինչ պարզ է,– ասում եմ,— տվյալներն ունեմ։ Ընկեր Ժբանկովը կլուսանկարի։ Նյութը պատրաստ կլինի առավոտյան ժամը տասին։ — Նկատի ունեցեք, նամակը պետք է անձնական լինի… Գլխով արեցի։ — Միաժամանակ՝ այն կարդալու է ողջ երկիրը։ Նորից գլխով արեցի։ — Դա զեկուցագիր պետք է լինի… Երրորդ անգամ գլխով արեցի։ — Սակայն զեկուցագիր՝ ամենամոտ մարդուն… Հերթական անգամ գլխով արեցի։ Լայվակը շատ մոտ էր կանգնած, վախենում էի, որ բերանիցս հոտը կառնի։ Այնուամենայնիվ, կարծես թե առավ… — Եվ մի ոգեւորվեք, ընկերներ, ֊ — խնդրեց, ֊ — մի ոգեւորվեք։ Հանձնարարությունը շատ կարեւոր է։ Այնպես որ ամեն բան չափի մեջ… — Ուզո՞ւմ եք, Դովլաթովի հետ նկարեմ ձեզ, ֊ — անսպասելիորեն առաջարկեց ժբանկովը։ ֊ Ժբանկովը։— Երկուսդ էլ, երեւելի, աստղով տղամարդիկ եք… — Հաջորդ անգամ, եթե կարելի է,— արդեն անհամբերությամբ ասաց Լայվակը,— վաղը դեռ տեսնվելու ենք։
90— Հաջորդ անգամԼավ, եթե կարելի է, ֊ արդեն անհամբերությամբ ասաց Լայվակը, ֊ վաղը դեռ տեսնվելու ենք։— Լավ, ֊ համաձայնեց ժբանկովը։ ֊ Ժբանկովը։— Այդ դեպքում ավելի կարգին տեղ կնկարեմ…
Լայվակը կոււ կուլ տվեց…
…Ներքեւում մեզ մեքենա էր սպասում։ Կայարան եկած վարորդն էր։
— Գնանք ֆերմա՝ գանք, ու վերջ, ֊ — ասաց Բելլան։ — Հեռո՞ւ է, ֊ — հարցրի։ — Տասը րոպե, ֊ — ասաց վարորդը, ֊ — այստեղ ամեն բան մոտիկ է։ — Լավ կլինի ճանապարհին շեղում կատարենք, ֊ — ջերմ շշուկով ասաց ժբանկովըԺբանկովը, ֊ — վառելիքը վերջանալու վրա է։
Հետո, դառնալով վարորդին՝
— Շեֆ, գաստրոնոմի մոտ պահիր։ Ու տես չծախես։
— Իմ ինչ գործն է, ֊ նեղացավ վարորդը, ֊ երեկ ինքս էլ…
— Գուցե միանա՞ս։
— Աշխատանքի մեջ եմ… Ես տանը ունեմ… պահել եմ․․
— Դու գիտես։ Բաժակ ունե՞ս։
— Ո՞նց չունեմ, ֊ նեղացավ վարորդը։
Սեքենան կանգ առավ խանութի դիմաց։ Աարդիկ խմբված էին վաճառասեղանի մոտ։ ժբանկովը, մեկնած բռունցքում վեց ռուբլին ամուր սեղմած, ճանապարհ էր բացում։— Ինքնաթիռից, տղերք, ուշանում եմ… Տաքսին, հասկանում ես, սպասում է… Երեխաս հիվանդ է… Կնիկս՝ ռաստ չգարՇեֆ,գաստրոնոմի մոտ պահիր։ Ու տես չծախես։
ծնում է…— Իմ ինչ գործն է,— նեղացավ վարորդը,— երեկ ինքս էլ…
Սի րոպեից վերադարձավ՝ երկու շիշ կագորով։ Վարորդը մի պղտոր բաժակ տվեց։— Դե, որ ամեն բան օքեյ լինի։— Ինձ էլ, ֊ ասում եմ, ֊ լցրու։ Չխմեմ, որ ի՞նչ։— Իսկ ո՞վ է լուսանկարելու, ֊ հարցրեց Ւվին։— Սիշկան կանի։ Նա լավ աշխատող է։Գուցե միանա՞ս։
Իրոք, ժբանկովը հրաշալի լուսանկարիչ էր։ Ինչքան էլ խմած լիներ։ Խմբագրության լուսանկարիչներին ճապոնական ապարատներ էին բաժանել՝ յուրաքանչյուրի գինը հինգ հազար։ ժբանկովին չէին տվել։ «Կծախի՝ փողը կխմի», ֊ ասել էր խմբագիրը։ ժբանկովը լուսանկարում էր ինը ռուբլիանոց «Սմենա»–ով։ Պահում էր գրպարում, որովհետեւ կաշվե տափը կորցրել էր։ Քիմիկատները օգտագործում էր շաբաթներով։— Աշխատանքի մեջ եմ… Ես տանը ունեմ… պահել եմ․․․
91— Դու գիտես։ Բաժակ ունե՞ս։
Դրանցում սիգարետի կոթուկներ էին լողում։ Իսկ լուսանկարները ստացվում էին հստակ— Ո՞նց չունեմ, կենդանի, թերթին անհրաժեշտ վառ լուսաբաժանմամբ։ Երեւի առանձնահատուկ շնորհով էր օժտված…— նեղացավ վարորդը։
Մեքենան կանգ առավ խանութի դիմաց։ Մարդիկ խմբված էին վաճառասեղանի մոտ։ Ժբանկովը, մեկնած բռունցքում վեց ռուբլին ամուր սեղմած, ճանապարհ էր բացում։ — Ինքնաթիռից, տղերք, ուշանում եմ… Տաքսին, հասկանում ես, սպասում է… Երեխաս հիվանդ է… Կնիկս՝ ռաստ չգար, ծնում է… Մի րոպեից վերադարձավ՝ երկու շիշ կագորով։ Վարորդը մի պղտոր բաժակ տվեց։ — Դե, որ ամեն բան օքեյ լինի։ — Ինձ էլ,— ասում եմ,— լցրու։ Չխմեմ, որ ի՞նչ։ — Իսկ ո՞վ է լուսանկարելու,— հարցրեց Էվին։ — Միշկան կանի։ Նա լավ աշխատող է։ Իրոք, Ժբանկովը հրաշալի լուսանկարիչ էր։ Ինչքան էլ խմած լիներ։ Խմբագրության լուսանկարիչներին ճապոնական ապարատներ էին բաժանել՝ յուրաքանչյուրի գինը հինգ հազար։ Ժբանկովին չէին տվել։ «Կծախի՝ փողը կխմի»,— ասել էր խմբագիրը։ Ժբանկովը լուսանկարում էր ինը ռուբլիանոց «Սմենա»–ով։ Պահում էր գրպարում, որովհետեւ կաշվե տափը կորցրել էր։ Քիմիկատները օգտագործում էր շաբաթներով։ Դրանցում սիգարետի կոթուկներ էին լողում։ Իսկ լուսանկարները ստացվում էին հստակ, կենդանի, թերթին անհրաժեշտ վառ լուսաբաժանմամբ։ Երեւի առանձնահատուկ շնորհով էր օժտված… Վերջապես մոտեցանք անհամար ցուցատախտակներով զարդարված վարչական շենքին։ Դարպասի գլխի կարմիր ցուցապաստւսռը ցուցապաստառը ազդարարում էր՝ «Ոսկորը արժեքավոր արդյունաբերական հումք է»։ Դռան մոտ կանգնած էին մի խումբ մարդիկ։ Վարորդը էստոներեն հարցրեց։ Սրանք ցույց տվին ճանապարհը…
Գոմը երկարավուն ու անհրապույր շինություն էր։ Մուտքի դռան վրա վառվող փոշոտ լամպը լուսավորում էր թրիքոտ աստիճանները։
Բելլա Կոնստանտինովնան, ժբանկովը Ժբանկովը եւ ես դուրս եկանք մեքենայից։ Վարորդը ծխում էր։ էվին Էվին ննջում Էր էր հետեւի նստատեղին։
Ասես գետնի տակից հայտնվեց սպայական կաշվե պայուսակով մի կաղ մարդ։
— Գլխավոր գյուղատնտես Սավկին, ֊ ներկայացավ նա, ֊ անցեք, խնդրեմ։
Մտանք ներս։ Կովերը տախտակե միջնորմների ետեւում Էին։ Զանգակի զնգոց Էր լսվում— Գլխավոր գյուղատնտես Սավկին, հուսահատ հոգոցներ ու հարդի հաճելի շրշյուն։ Ընկճված կենդանիները մեզ Էին նայում թախծոտ աչքերով։— ներկայացավ նա,— անցեք, խնդրեմ։
… Կովի տեսքը խեղճ ԷՄտանք ներս։ Կովերը տախտակե միջնորմների ետեւում էին։ Զանգակի զնգոց էր լսվում, ստորացված հուսահատ հոգոցներ ու վանող՝ հլու հնազանդությունը, շատակերությունն ու անտարբերությունը։ Թեեւ, թվում Է, եւ՛ չափերն են պատկառելի, եւ՛ կոտոշները… Սովորական հավի տեսքն ավելի անկախ Է։ Իսկ սա՝ տավարի մսով ու փորոտիքով լի ճամպրուկ… Թեեւ՝ ես կովերի մասին քիչ բան գիտեմ…— Անցե՛ք, անցե՛ք…հարդի հաճելի շրշյուն։ Ընկճված կենդանիները մեզ էին նայում թախծոտ աչքերով։
Հայտնվեցինք նեղլիկ սենյակում։ Թթված կաթի … Կովի տեսքը խեղճ է, ստորացված ու թրիքի հոտ Էր գալիս։ Աեղանը ծածկված Էր երկնագույն մոմլաթով։ Վառվում Էր ոլորված լարերից կախված լամպը։ Պատի երկայնքով ֆաներայե դեղին ներկած պահարաններ Էին շարված։ Անկյունում փայլում Էր կթելու ագրեգատը…վանող՝ հլու հնազանդությունը, շատակերությունն ու անտարբերությունը։ Թեեւ, թվում է, եւ՛ չափերն են պատկառելի, եւ՛ կոտոշները… Սովորական հավի տեսքն ավելի անկախ է։ Իսկ սա՝ տավարի մսով ու փորոտիքով լի ճամպրուկ… Թեեւ՝ ես կովերի մասին քիչ բան գիտեմ…
Մեզ ընդառաջ եկավ միջին տարիքի մի կին։ Նրա տափակ կրծքին փայլում Էին շքանշաններ ու կնծքանշաններ։— Անցե՛ք, անցե՛ք…
92— Լինդա Պեյպս, ֊ հանդիսավորությամբ բացականչեց Սավ–Հայտնվեցինք նեղլիկ սենյակում։ Թթված կաթի ու թրիքի հոտ էր գալիս։ Սեղանը ծածկված էր երկնագույն մոմլաթով։ Վառվում էր ոլորված լարերից կախված լամպը։ Պատի երկայնքով ֆաներայե դեղին ներկած պահարաններ էին շարված։ Անկյունում փայլում էր կթելու ագրեգատը…
կրնը։Մեզ ընդառաջ եկավ միջին տարիքի մի կին։ Նրա տափակ կրծքին փայլում էին շքանշաններ ու կնծքանշաններ։ — Լինդա Պեյպս,— հանդիսավորությամբ բացականչեց Սավկինը։
Բարեւեցինք։
— Ես գնում եմ, ֊ ասաց գլխավոր գյուղատնտեսը։ ֊ Եթե կարիքս զգացվի, զանգեք՝ երկու֊երկու֊վեց…
— Ես գնում եմ,— ասաց գլխավոր գյուղատնտեսը։— Եթե կարիքս զգացվի, զանգեք՝ երկու֊երկու֊վեց… Դժվարությամբ տեղավորվեցինք։ ժբանկովը Ժբանկովը գրպանից հանեց լուսանկարչական ապարատը։ Ինձ թվաց, թե Լինդա Պեյպսը փոքր֊ինչ շփոթված է։– Նա միայն էստոներեն է խոսում,— ասաց Բելլլան։ — Դա կարեւոր չէ։ — Ես կթարգմանեմ։ — Ձեւի համար մի բան հարցրու,— ականջիս ասաց Ժբանկովը։ — Ինքդ էլ հարցրու,— ասում եմ։ Ժբանկովը թեքվեց Լինդա Պեյպսի կողմը ու մռայլ ձայնով հարցրեց․
Ինձ թվաց, թե Լինդա Պեյպսը փոքր֊ինչ շփոթված Է։ –Նա միայն Էստոներեն Է խոսում, ֊ ասաց Բելլլան։— Դա կարեւոր չէ։— Ես կթարգմանեմ։— Ձեւի համար մի բան հարցրու, ֊ ականջիս ասաց ժբանկովը։— Ինքդ էլ հարցրու, ֊ ասում եմ։Ժամը քանի՞սն է։
ժբանկովը թեքվեց Լինդա Պեյպսի կողմը ու մռայլ ձայնով հարցրեց․— ժամը քանի՞սն է։— Թարգմանեք, ֊ — մի կողմ հրեցի Սիշային, ֊ — ինչպե՞ս կարողացավ հասնել այդքան բարձր ցուցանիշների։
Բելլան թարգմանեց։
Կթվորուհին վախեցած շշնջաց ի պատասխան։
— Գրեք, ֊ — ասաց Բելլան։ ֊ Բելլան։— Կոմունիստանական կուսակցությունը եւ նրա Լենինյան Կենտրոնական կոմիտեն… — Պարզ է, ֊ — ասում եմ, ֊ — հարցրեք՝ կուսակցության անդա՞մ է։ — Անդամ է, ֊ — պատասխանեց Բելլան։ — Վաղո՞ւց։ — Երեկվանից։ — Մի րոպե, ֊ — ասաց ժբանկովըԺբանկովը, դեպի կթվորուհին ուղղելով օբյեկտիվը։
Լինդան անշարժացավ հայացքն անորոշությանը։
— Պատրաստ է, ֊ ասաց ժբանկովը։ ֊ Վեցնոցը գրպանումս է։
— Իսկ կո՞վը, ֊ զարմացավ Բելլան։
— Ի՞նչ կով։
— Իմ կարծիքով, կովի հետ միասին պետք է լուսանկարել։
— Այս սենյակում կովը չի տեղավորվի, ֊ բացատրեց ժբանկովը․ ֊ իսկ այնտեղ լուսավորությունը բանի պետք չէ։
— Իսկ ի՞նչ ենք անելու։
ժբանկովը գրպանը դրեց ապարատը։— Խմբագրությունում ինչքան ասես կով կաՊատրաստ է, ֊ ասաց։— ասաց Ժբանկովը։— Վեցնոցը գրպանումս է։
93— Իսկ կո՞վը,— զարմացավ Բելլան։ — Ի՞նչ կով։ — Իմ կարծիքով, կովի հետ միասին պետք է լուսանկարել։ — Այս սենյակում կովը չի տեղավորվի,— բացատրեց Ժբանկովը,— իսկ այնտեղ լուսավորությունը բանի պետք չէ։ — Իսկ ի՞նչ ենք անելու։ Ժբանկովը գրպանը դրեց ապարատը։ — Խմբագրությունում ինչքան ասես կով կա,— ասաց։ — Այդ ո՞նց, ֊ — զարմացավ Բելլան։ — Ասում եմ՝ արխիվում լիքը կով ունեմ։ Քո Լինդային կկտրեմ ու կդնեմ կողքը։
Դիմեցի Բելլային․
— Հարցրեք ընտանիքը մե՞ծ է։
Սկսեց Լինդայի հետ էստոներեն խոսել։ Քիչ անց թարգմանեց․
— Ընտանիքը մեծ է՝ երեք երեխա։ Ավազ դուստրը ավարտում է դպրոցը։ Կրտսեր որդին չորս տարեկան է։ — Իսկ ամուսի՞նը, ֊ — հարցնում եմ։ Բելլան իջեցրեց ձայնը․ — Մի գրեք… Ամուսինը լքել է նրանց։ — Մերոնցից է, ֊ — չգիտես ինչու ուրախացավ ժբանկովը։Ժբանկովը։ — Դե լավ, ֊ — ասում եմ, ֊ — գնացինք…
Հրաժեշտ տվեցինք։ Լինդան փոքր֊ինչ հիսաթափված հայացքով ուղեկցեց մեզ։ Նրա խնամքով հարդարված մազերը փայլում էին լաքից։
Դուրս եկանք փողոց։ Ւվին Էվին կանգնած էր մեքենայի մոտ։
ժբանկովը Ժբանկովը անսպասելիորեն գժվեց․ — Կըյկ, ֊ — գոռաց էստոներեն, ֊ — վերջ։ Առա՛ջ, ընկերնե՛ր։ Դեպի նոր նվաճումներ։ Դեպի նոր արարումներ։
Կես ժամից գետակի ափին էինք։ Վարորդը զուսպ հրաժեշտ տվեց ու հեռացավ։ Բելլա Կոնստանտինովնան ստորագրեց նրա ուղեգիրը։
Երեկոն տաք էր ու պարզ։ Գետի մյուս կողմում մարում էր բոսոր երկինքը։ Ջրի վրա փայլում էրն էր վարդագույն ցոլքեր։
Տունը չէր ձգում։ Իջանք գետափ։ Որոշ ժամանակ լուռ էինք։ Հետո Ւվին Էվին հարցրեց․ — Ինչո՞ւ եկար էստոնիա։Էստոնիա։
Ի՞նչ կարող էի պատասխանել։ Բացատրեի՞, որ տուն, հայրենիք, ապաստան, բնակավայր չունեմ… Որ միշտ որոնել եմ այս խաղաղ գետափը… Որ կյանքից խնդրում եմ մի բան միայն՝ այստեղ նստել, լռել, չմտածել…
— Մատակարարումը, ֊ ասում եմ, ֊ ձեզ մոտ լավ է։ Գիշերային բարեր կան…
— Իսկ դո՞ւք, ֊ ժբանկովին դիմեց Բելլան։
— Ես այստեղ կռվել եմ,– ասաց ժբանկովը, ֊ այդպես էլ մնացի… Մի խոսքով օկուպանտ եմ…
94— Մատակարարումը,— ասում եմ,— ձեզ մոտ լավ է։ Գիշերային բարեր կան… — Իսկ դո՞ւք,— Ժբանկովին դիմեց Բելլան։ — Ես այստեղ կռվել եմ,– ասաց ժբանկովը,— այդպես էլ մնացի… Մի խոսքով օկուպանտ եմ… — Քանի՞ տարեկան եք։ — Շատ չէ։ Քառասունհինգ։ Պատերազմի վերջին հասա, դեռ լակոտ էի։ Հանձնակատար էի գնդապետ Ադերի մոտ… Վիրավորվեցի– •• — Պատմեք, ֊ — խնդրեց Բելլան, ֊ — դուք այնքան լավ եք պատմում։
․ — Ի՞նչ պատմեմ։ Դումբի Ռումբի բեկորով խփվեցի՝ սերը վերջացավ․– Չգնա՞նք։
Տնից լսվեց հեռախոսի զանգը։
— Մի րոպե, ֊ ասաց Բելլան՝ վազելիս պայուսակից հանելով
— Մի րոպե,— ասաց Բելլան՝ վազելիս պայուսակից հանելով բանալիները։
Նա շուտով վերադարձավ։
— Յոխան Օսկարովիչը ձեզ հեռախոսի մոտ է խնդրում։ — Ո՞վ, ֊ — հարցնում եմ։ — Լայվակը…
Մտանք տուն։ Չխկաց անջատիչը՝ պատուհանները մթնեցին։ Վերցրի լսափողը։
— Պատասխանը ստացել ենք, ֊ ասաց Լայվակը։
— Ո՞ւմից, ֊ չհասկացա ես։
— Ընկեր Բրեժնեւից։
— Ինչպե՞ս թե։ Նամակը դեռ չենք ուղարկել։
— Հետո՞ ինչ։ Նշանակում է Բրեժնեւի ռեֆերենտները մի քիչ ավելի օպերատիվ են, քան դուք…մենք, ֊ նրբանկատորեն ուղղեց Լայվակը։
— Եվ ի՞նչ է գրում ընկեր Բրեժնեւը։
— Շնորհավորում է… Շնորհակալություն է հայտնում նվաճումների համար… Անձնական երջանկություն է մաղթում…
— Հիմա ի՞նչ, ֊ հարցնում եմ, ֊ զեկույց գրե՞լու եմ, թե՞ ոչ։
— Անպայման։ Չէ որ փաստաթուղթ է։ Հուսով եմ, ընկեր Բրեժնեւի գրասենյակը այն կձեւակերպի հետին թվով։
— Առավոտյան պատրաստ կլինի։
— Կսպասեմ ձեզ։
… Աղջիկները սկսեցին վերակենդանացնել խորտիկները։ Ես ու ժբանկովը առանձնացանք ննջասենյակում։— ՄիշկաՊատասխանը ստացել ենք, ֊ ասում եմ, ֊ քեզ չի՞ թվում այս ամենը ուրիշ մարդկանց հետ է տեղի ունենում… Որ դու չես… Ու ես չեմ… Որ սա ինչ֊որ տխմար ներկայացում է… Իսկ դու սոսկ հանդիսատես ես։— Գիտես ինչ, ֊ արձագանքեց ժբանկովը, ֊ մի մտածիր։ Միասաց Լայվակը։
95— Ո՞ւմից,— չհասկացա ես։
մտածիր եւ վերջ։ Ես արդեն մի տասնհինգ տարի է, չեմ մտածում։ Եթե մտածես, ապրելդ չի գա։ Բոլոր մտածողները դժբախտ են…— Իսկ դու երջանի՞կ ես։— Ե՞ս։ Հենց հիմա կկախվեի։Վերջին պահի ցավից եմ վախենում։ Այ, եթե քնես ու չարթնանաս…— Հիմա ի՞նչ անենք։— Բա որ այնպիսի ցավ լինի, որ չդիմանամ…— Հիմա ի՞նչ անենք։— Չմտածենք։ Օղի խմենք։ ժբանկովը հանեց շիշը։— Ես, երեւի, հարբեմ, ֊ ասում եմ։— Բա ինչ պիտի անես, ֊ աչքով արեց ժբանկովը։ ֊ Ուզո՞ւմ եսԸնկեր Բրեժնեւից։
շշից՜— Ինչպե՞ս թե։ Նամակը դեռ չենք ուղարկել։ — Հետո՞ ինչ։ Նշանակում է Բրեժնեւի ռեֆերենտները մի քիչ ավելի օպերատիվ են, քան դուք… մենք,— նրբանկատորեն ուղղեց Լայվակը։ — Եվ ի՞նչ է գրում ընկեր Բրեժնեւը։ — Շնորհավորում է… Շնորհակալություն է հայտնում նվաճումների համար… Անձնական երջանկություն է մաղթում… — Հիմա ի՞նչ,— հարցնում եմ,— զեկույց գրե՞լու եմ, թե՞ ոչ։ — Անպայման։ Չէ որ փաստաթուղթ է։ Հուսով եմ, ընկեր Բրեժնեւի գրասենյակը այն կձեւակերպի հետին թվով։ — Առավոտյան պատրաստ կլինի։ — Կսպասեմ ձեզ։ … Աղջիկները սկսեցին վերակենդանացնել խորտիկները։ Ես ու Ժբանկովը առանձնացանք ննջասենյակում։ — Միշկա,— ասում եմ,— քեզ չի՞ թվում այս ամենը ուրիշ մարդկանց հետ է տեղի ունենում… Որ դու չես… Ու ես չեմ… Որ սա ինչ֊որ տխմար ներկայացում է… Իսկ դու սոսկ հանդիսատես ես։ — Գիտես ինչ,— արձագանքեց Ժբանկովը,— մի մտածիր։ Մի մտածիր եւ վերջ։ Ես արդեն մի տասնհինգ տարի է, չեմ մտածում։ Եթե մտածես, ապրելդ չի գա։ Բոլոր մտածողները դժբախտ են… — Իսկ դու երջանի՞կ ես։ — Ե՞ս։ Հենց հիմա կկախվեի։ Վերջին պահի ցավից եմ վախենում։ Այ, եթե քնես ու չարթնանաս… — Հիմա ի՞նչ անենք։ — Բա որ այնպիսի ցավ լինի, որ չդիմանամ… — Հիմա ի՞նչ անենք։ — Չմտածենք։ Օղի խմենք։ Ժբանկովը հանեց շիշը։ — Ես, երեւի, հարբեմ,— ասում եմ։ — Բա ինչ պիտի անես,— աչքով արեց Ժբանկովը։— Ուզո՞ւմ ես շշից։ — Բայց բաժակ կա։ — էն Էն կայֆը չի։
Հերթով խմեցինք։ Ծամելու բան չունեինք։ Հաճույքով զգում էի, թե ինչպես է օղին թմրեցնում ուղեղս։ Կյանքի ուրվագծերը սկսում էին աղոտանալ֊խամրել…
Հետագա իրադարձությունները վերարտադրելու համար ո– րոշակի որոշակի լարում է անհրաժեշտ։
Հիշում եմ, վերականգվել էին չճարվող շրջկոմական խորտիկները։ Թեեւ հայտնվել էր դդմիկի խավիարը՝ անկման վկայությունը։ Խմիչքի որակն էլ իջավ՝ Միշկայի հոգեպահուստ շիշը, հարավսլավական «Սլիվովիցա», կագոր…
Տասներորդ րոպեին ժբանկովը Ժբանկովը գոռաց, սպառնալիորեն բարձրանալով տեղից․— Ես նկարիչ եմ։ Նկարի՛չ։ Ես Խրուշչովի կնոջն եմ լուսանկա– րել։ ժիսկար, ո՞նց էր… դ՚Ւստենին։ Ես անհատական ցուցահանդես եմ ունեցել Հաշմանդամի տանը։ Իսկ դու ասում ես՝ կով…— Հիմարիկս, իմ հիմարիկս, ֊ սիրագորով նրանով էր հիանում Բելլան, ֊ գնանք, փիսիկս, պառկեցնեմ քեզ…— Դու շատ տխուր ես, ֊ ինձ ասաց Ւվին, ֊ ինչ֊որ բան վա՞տ է։— Ամեն բան սքանչելի է։ Նորմալ շան կյանք է…— Հարկավոր է քիչ մտածել։ Ուրախանալ այն լավով, որ կա։— Հա, Միշկան էլ է ասում՝ խմիր։
96— Ես նկարիչ եմ։ Նկարի՛չ։ Ես Խրուշչովի կնոջն եմ լուսանկարել։ Ժիսկար, ո՞նց էր… դ՚Էստենին։ Ես անհատական ցուցահանդես եմ ունեցել Հաշմանդամի տանը։ Իսկ դու ասում ես՝ կով… — Հիմարիկս, իմ հիմարիկս,— սիրագորով նրանով էր հիանում Բելլան,— գնանք, փիսիկս, պառկեցնեմ քեզ… — Դու շատ տխուր ես,— ինձ ասաց Էվին,— ինչ֊որ բան վա՞տ է։ — Ամեն բան սքանչելի է։ Նորմալ շան կյանք է… — Հարկավոր է քիչ մտածել։ Ուրախանալ այն լավով, որ կա։ — Հա, Միշկան էլ է ասում՝ խմիր։ — Խմելը հերիք է։ Հիմա կգնանք։ Ես քեզ դուր կգամ… — Դա դժվար չի լինի, ֊ — ասում եմ;եմ։ — Դու շատ գեղեցիկ ես։ — Երգը հին է, բայց ի՜նչ քաղցր է հնչում։ Լիարժեք բաժակ լցրեցի։ Ինչ֊որ ձեւով պետք է վերջին հասցնել այս ապուշ օրը։ Ինչքա՞ն է մնացել… Էվին նստեց բազկաթոռիս մոտ, հատակին։ — Դու ուրիշների նման չես,— ասաց։— Լավ կարիերա ես արել։ Գեղեցիկ ես։ Բայց հաճախ տխուր ես։ Ինչո՞ւ։ — Որովհետեւ կյանքը միակն է, ուրիշը չի լինելու։ — Իսկ դու մի մտածիր։ Երբեմն հիմար լինելն է լավ։ — Ուշ է,— ասում եմ,— ավելի լավ է խմեմ։ — Միայն թե մի տխրիր։ — Դա արդեն անցյալում է։ Ես վեր եմ բարձրանում։ Պատասխանատու հանձնարարություն եմ ստացել։ Դուրս եմ գալիս մեծ ժուռնալիստիկայի անդաստանները…
Լիարժեք բաժակ լցրեցի։ Ինչ֊որ ձեւով պետք է վերջին հասցնել այս ապուշ օրը։ Ինչքա՞ն է մնացել… էվին նստեց բազկաթոռիս մոտ, հատակին։
— Դու ուրիշների նման չես, ֊ ասաց։ ֊ Լավ կարիերա ես արել։ Գեղեցիկ ես։ Բայց հաճախ տխուր ես։ Ինչո՞ւ։
— Որովհետեւ Այանքը միակն է, ուրիշը չի լինելու։
— Իսկ դու մի մտածիր։ Երբեմն հիմար լինելն է լավ։
— Ուշ է, ֊ ասում եմ, ֊ ավելի լավ է խմեմ։
— Միայն թե մի տխրիր։
— Դա արդեն անցյալում է։ Ես վեր եմ բարձրանում։ Պատասխանատու հանձնարարություն եմ ստացել։ Դուրս եմ գալիս մեծ ժուռնալիստիկայի անդաստանները…
— Մեքենա ունե՞ս։
— Հարցրու՝ չկարկատած գուլպա ունե՞մ։
— Մեքենա եմ ուզում։
— Կունենաս; Կհարստանամ կառնենք։
— Հարցրու՝ չկարկատած գուլպա ունե՞մ։ — Մեքենա եմ ուզում։ — Կունենաս։ Կհարստանամ կառնենք։ Խմեցի ու էլի լցրեցի։ Բելլան ժբանկովին Ժբանկովին քարշ էր տալիս ննջասենյակ։ Միշայի երկար ոտքերը թառամած գլադիոլուսներ էին հիշեցնում։ — Մենք էլ գնանք, ֊ — ասաց էվինԷվին, ֊ — արդեն քնում ես։
— Հիմա։
Խմեցի ու էլի լցրեցի։
— Գնանք։ — Այ, վաղը կգնամ, իսկ դու մեքենայով մեկին կգտնես։ — Երբ նորից ամուսնանամ՝ միայն հրեայի հետ, ֊ — հայտարարեց նա։ — Ինչո՞ւ հրեայի։ Կարծում ես բոլոր հրեաները հարո՞ւստ են։ — Կբացատրեմ քեզ։ Հրեաները թլպատում են անում։
— Հետո՞ ինչ։
— Մյուսները չեն անում։
— Սրիկանե՜ր։
— Մի ծիծաղիր։ Դա կարեւոր խնդիր է։ Երբ տղամարդը թլպատված չէ, սմեգմա է առաջանում…
— Ինչ է առաջանո՞ւմ։
97— Մյուսները չեն անում։ — Սրիկանե՜ր։ — Մի ծիծաղիր։ Դա կարեւոր խնդիր է։ Երբ տղամարդը թլպատված չէ, սմեգմա է առաջանում… — Ինչ է առաջանո՞ւմ։ — Սմեգմա։ Դա վատ բան է… Քաղցկեղածին։ Այ այնտեղ, ուզո՞ւմ ես ցույց տամ։ — Չէ, ավելի լավ է բացատրես։ — Երբ թլպատում արված է, սմեգմա չի առաջանում։ Ու չի լինում արգանդի վզիկի քաղցկեղ։ Արգանդի վզիկը գիտե՞ս որն է։ — Ենթադրենք… Մոտավորապես։ — Վիճակագրությունը ցույց է տալիս, որ եթե թլպատում չկա, արգանդի վզիկի քաղցկեղ ավելի հաճախ է առաջանում։ Իսրայելում առհասարակ չկա… — Ի՞նչ չկա։ — Արգանդի վզիկ… Արգանդի վզիկի քաղցկեղ… Կա կոկորդի քաղցկեղ, ստամոքսի քաղցկեղ… — Դրանք էլ հաճելի բաներ չեն, –ասում – ասում եմ։ — Իհարկե, ֊ — համաձայնեց էվին։ Էվին։ Լռեցինք։ — Գնանք, ֊ — ասաց, ֊ — արդեն քնում ես… — Ապասիր։ Մի հատ շուտ թլպատվեմ… Խմեցի ու էլի լցրեցի։ — Դու շատ խմած ես, գնանք… — Ապասիր, դեռ պիտի թլպատվեմ։ Իսկ ավելի լավ է՝ կտրեմ– շպրտեմ կտրեմ–շպրտեմ գրողի ծոցը այդ վզիկ ասածը։ — Դու շատ հարբած ես։ Ու չարացած։ — Ես չար չեմ։ Մենք տարբեր սերունդների մարդիկ ենք։ Իմ սերունդը քաք է, իսկ քոնը՝ արդեն ֆանտաստիկ ինչ֊որ բան։ — Ինչի՞ց ես չար։ — Որովհետեւ կյանքը մի հատ է։ Վայրկյանն անցավ՝ վերջ։ էլ Էլ չի կրկնվելու… — Արդեն ժամը մեկն է, ֊ — ասաց էվին։Էվին։
Խմեցի ու էլի լցրի։ Ու անմիջապես, ասես, անդունդը գլորվեցի։ Ինձ ակվարիումի հատակում էի զգում։ Ամեն բան ճոճվում էր, լողում, ցոլարձակում…Հետո ցոլարձակում… Հետո այդ ամենը անհետացավ…
…Արթնացա դռան թակոցից։ Մտավ ժբանկովը։ Ժբանկովը։ Սպորտային խալաթով էր։
Մահճակալի լայնքով էի պառկած։ ժբանկովը նստեց կողքիս։
— Ո՞նց էր, ֊ հարցրեց։
— Մի հարցրու։
— Երբ ծերանամ, ֊ հայտարարեց ժբանկովը, ֊ թոռներիս ու ծոռներիս համար կտակ եմ գրելու։ Մի նախադասություն միայն։
98— Ո՞նց էր,— հարցրեց։
Ասե՞մ ինչ։— Ի՞նչ։— Ընդամենը մեկ նախադասություն․ «Խումհարի մեջ կնոջ հետ անկողին չմտնեք»։ Եվ երեք հատ բացականչական նշան։— Վատ եմ, Միշկա։ Շատ վատ եմ։Մի հարցրու։
․ բուժվելու էլ ոչինչ չկա։ Երեկ ամբողջը խմել ես։— Իսկ ո՞ւր են մեր աղջիկները։Երբ ծերանամ,— Նախաճաշ են պատրաստում։ Հարկավոր է վեր կենալ։ Լայվակը սպասում է…հայտարարեց Ժբանկովը,— թոռներիս ու ծոռներիս համար կտակ եմ գրելու։ Մի նախադասություն միայն։ Ասե՞մ ինչ։
ժբանկովը գնաց հագնվելու։ Գլուխս կոխեցի սառը ջրի ծորակի տակ։ Հետո նստեցի գրամեքենայի մոտ։ Հինգ րոպեից տեքստը պատրաստ էր․— Ի՞նչ։
— Ընդամենը մեկ նախադասություն․ «Խումհարի մեջ կնոջ հետ անկողին չմտնեք»։ Եվ երեք հատ բացականչական նշան։ — Վատ եմ, Միշկա։ Շատ վատ եմ։ — Բուժվելու էլ ոչինչ չկա։ Երեկ ամբողջը խմել ես։ — Իսկ ո՞ւր են մեր աղջիկները։ — Նախաճաշ են պատրաստում։ Հարկավոր է վեր կենալ։ Լայվակը սպասում է… Ժբանկովը գնաց հագնվելու։ Գլուխս կոխեցի սառը ջրի ծորակի տակ։ Հետո նստեցի գրամեքենայի մոտ։ Հինգ րոպեից տեքստը պատրաստ էր․ «Սիրելի եւ մեծարգո Լեոնիդ Իլյիչ։ Ուզում եմ ձեզ հետ կիսել ուրախությունս։ Ավարտված տարում ինձ հաջողվեց հասնել աննախադեպ աշխատանքային ցուցանիշների։ Մեկ կովից կթել եմ…» («մեկ կովից»–ը մտածված գրեցի։ Կենսական համոզչության կար դրա մեջ ու գյուղացիական հուզիչ պարզմտությունպարզամտություն)։
Վերջանում էր այսպես․
Ոճն այստեղ ակնհայտորեն կաղում էր։ Փոխելու ուժ, սակայն, չկար…
— Նախաճաշը պատրաստ է, ֊ կանչեց Բելլան։
էվին հաց էր կտրում։ Մեղավոր բարեւիս ի պատասխան անկեղծ ժպտաց ու հոգատար անհանգստությամբ հարցրեց․— Քեզ ո՞նց ես զգում։Նախաճաշը պատրաստ է,— Սրանից վատ չի լինում։կանչեց Բելլան։
ժբանկովը Էվին հաց էր կտրում։ Մեղավոր բարեւիս ի պատասխան անկեղծ ժպտաց ու հոգատար անհանգստությամբ հարցրեց․ — Քեզ ո՞նց ես զգում։ — Սրանից վատ չի լինում։ Ժբանկովը բծախնդրորեն ստուգեց բոլոր շշերը։ — Ոչ մի կաթիլ, ֊ — վկայեց։ — Մուրճ խմեք, ֊ — համոզում էր Բելլան, ֊ — մի րոպեից տաքսի ենք նստում։
Սուրճը չօգնեց։ Ուտելիքի մասի մտածել անգամ չէր լինում։
— Ինչ֊որ փողեր դեռ խլվլում են, ֊ — ասաց ժբանկովըԺբանկովը, հանելով մի քանի մանրադրամ։
Հետո նայեց Բելլա Կոնստանտինովնային։
— Սայր մեր, ռուբլիուկես կավելացնե՞ս։ Բելլան հանեց դրամապանակը։
99— Մայր մեր, ռուբլիուկես կավելացնե՞ս։ Բելլան հանեց դրամապանակը։ — Հասնեմ Տալլին՝ կուղարկեմ, ֊ — ասաց ժբանկովը։Ժբանկովը։ — Դե լավ, վաստակել ես, ֊ — լկտիացավ Բելլան։ Մեքենայի շչակի ձայն լսվեց։
Հավաքեցինք իրերը, նստեցինք մեքենան։ Քիչ անց Լայվակը ձեռքներս էր սեղմում։ Կազմածս տեքստը հավանեց անվերապահորեն։ Ավելին՝ ճառանման մի բան արտասանեց․
— Ես գոհ եմ, ընկերներ։ Դուք վատ չաշխատեցիք, շնորհքով հանգստացաք։ Ուրախ եմ մեր ծանոթության համար։ Հուսով եմ, որ մեր բարեկամությունը ավանդական կդառնա։ Կուսակցական աշխատողն ու լրագրողը ինչ֊որ իմաստով, ես կասեի, գործընկերներ են։ Հաջողություններ եմ մաղթում ձեզ գաղափա– րախոսական գաղափարախոսական ճակատում։ Գուցե հարցե՞ր ունեք։ — Բուֆետը որտե՞ղ է, ֊ — հարցրեց ժբանկովը։ ֊ Ժբանկովը։— Բուժման կարիք ունենք…
Լայվակը խոժոռվեց։
— Կներեք ռուսական կոպիտ արտահայտությանս համար… Նրա պահած դադարը լի էր կշտամբանքով։
—… Բայց երեխայի պես եք ձեզ պահում։
— Գարեջո՞ւր էլ չի կարելի, ֊ — հարցրեց ժբանկովը։Ժբանկովը։ — Ձեզ կարող են տեսնել, ֊ — ձայնն իջեցրեց քարտուղարը ֊մարդիկ ,— մարդիկ տարբեր են լինում… Դե, գիտեք ինչպես է շրջկոմում… — Քո գործն էլ գործ չի, ֊ — կարեկցանքով ասաց ժբանկովը։Ժբանկովը։ — Կրթությամբ ես ինժեներ եմ, ֊ — անսպասելիորեն ասաց Լայվակը։ Որոշ ժամանակ լռեցինք։ Հետո սկսեցինք հրաժեշտ տալ։
Քարտուղարն անդեն ինչ֊որ թղթեր էր դասավորում։
— Մեքենան սպասում է, ֊ — ասաց նա։ ֊ նա։— Կայարան կզանգեմ։ Մոտեցեք չորրորդ դրամարկղին։ Կասեք ես եմ ուղարկել․․ուղարկել․․․ — Չաո, ֊ — ձեռքով արեց ժբանկովը։Ժբանկովը։
Իջանք ներքեւ։ Նստեցինք մեքենա։ Բրոնզե Լենինը հայացքով ուղեկցում էր մեզ։ Աղջիկները մեզ հետ էին…
Կառամատույցում ժբանկովն Ժբանկովն ու Բելլան առանձնացան։— էլի կգա՞ս, ֊ հարցրեց էվին։— Անպայման։— Ես էլ կգամ Տալլին։ Կզանգեմ խմբագրություն, որպեսզի կինդ չբարկանա։— Ես կին չունեմ, ֊ ասում եմ, ֊ բարով մնաս, Ւվի։ Մի նեղացիր, խնդրում եմ…— Այդքան շատ մի խմիր, ֊ ասաց էվին։
100— Էլի կգա՞ս,— հարցրեց Էվին։ — Անպայման։ — Ես էլ կգամ Տալլին։ Կզանգեմ խմբագրություն, որպեսզի կինդ չբարկանա։ — Ես կին չունեմ,— ասում եմ,— բարով մնաս, Էվի։ Մի նեղացիր, խնդրում եմ… — Այդքան շատ մի խմիր,— ասաց Էվին։
Գլխով արեցի։
— Թե չէ սեքս չես կարողանում անել։
— Թե չէ սեքս չես կարողանում անել։ Գրկեցի ոլ ու համբուրեցի նրան։ Մոտենում էին Բելլան ու ժբանկովը։ Ժբանկովը։ Միշայի ձեռքի շարժումներից երեւում էր, որ լկտիորեն ստում է։
Բարձրացանք կուպե։ Աղջիկները, աշխույժ զրուցելով, քայլում էին դեպի մեքենան։ Ոչ մի անգամ հետ չնայեցին…
— Տալլինում կխմենք֊կդզվենք, ֊ ասաց ժբանկովը։ ֊ Վեց ռուբլու չափ կա։ Իսկ ուզո՞ւմ ես, քեզ մի հաճելի բան էլ ասեմ։
ժբանկովն աչքով արեց։ Ուրախ— Տալլինում կխմենք֊կդզվենք, հաղթական ժպիտը լուսավորեց նրա դեմքը։— Ասե՞մ։ ժորան ասաց Ժբանկովը։— Վեց ռուբլու չափ կա։ Իսկ ուզո՞ւմ ես, քեզ մի հաճելի բան էլ ինձ յոթանասուն կոպեկ է պարտք։ասեմ։
==Կոմպրոմիս իններորդ==Ժբանկովն աչքով արեց։ Ուրախ, հաղթական ժպիտը լուսավորեց նրա դեմքը։
(«Սովետսկայա էստոնիա»։ հուլիս։ 1976թ․)— Ասե՞մ։ Ժորան էլ ինձ յոթանասուն կոպեկ է պարտք։
«ԱՄԵՆԱԴԺՎԱՐ ՎԱԶՔԱՏԱՐԱԾՈՒԹՅՈՒՆԸ։ Տիյնա Կարուն==Կոմպրոմիս իններորդ==
մեծացել Է համերաշխ ընտանիքում, ոսկե մեդալով Է ավարտել դպրոցը, եղել Է ԼԿԵՄ կոմիտեի քարտուղար, զբաղվել Է սպորտով։ Այստեղ հարկ Է առանձնացնել մի հատկանշական մանրամասն։ Թեթեւ ատլետիկայի բազմաթիվ մարզաձեւերից նա գերադասում Էր 400 մետր վազքատարածությունը, որը, մասնագետների կարիծքով, ամենաաշխատատարն Է, պահանջում Է արագության ու դիմացկունության, ուժերի լարման ու հաղթելու կամքի համադրություն։ Համառություն, հետեւողականություն, ասկետիկ ռեժիմ, սրանք են Տիյնայի կենսագրությունը պայմանավորած գործոնները, որոնց շնորհիվ նա միշտ իրականացրել Է իր առջեւ դրած նպատակները։ Ավարտելով դպրոցը, Տիյնան ընդունվում Է ՏՊՀ֊ի քիմիական բաժանմունքը, մասնակցում Է ՈւԳԸ֊ի աշխատանքներին, հաճույքով կատարում կոմերիտական հանձնարարությունները։ Վերջին կուրսում դառնում Է ԱՄԿԿ անդամ։ Այնուհետեւ Տիյնան ԷԱԱՀ ԳԱ քիմիայի ինստիտուտի ասպիրանտ է։ Որպես մասնագետ֊քիմիկոսի, Տիյնային հետաքրքրում է մարդու օրգանիզմի վրա քաղցկեղածին նյութե–(«Սովետսկայա Էստոնիա»։ Հուլիս։ 1976թ․)
101 րի «ԱՄԵՆԱԴԺՎԱՐ ՎԱԶՔԱՏԱՐԱԾՈՒԹՅՈՒՆԸ։ Տիյնա Կարուն մեծացել է համերաշխ ընտանիքում, ոսկե մեդալով է ավարտել դպրոցը, եղել է ԼԿԵՄ կոմիտեի քարտուղար, զբաղվել է սպորտով։ Այստեղ հարկ է առանձնացնել մի հատկանշական մանրամասն։ Թեթեւ ատլետիկայի բազմաթիվ մարզաձեւերից նա գերադասում էր 400 մետր վազքատարածությունը, որը, մասնագետների կարծիքով, ամենաաշխատատարն է, պահանջում է արագության ու դիմացկունության, ուժերի լարման ու հաղթելու կամքի համադրություն։ Համառություն, հետեւողականություն, ասկետիկ ռեժիմ, սրանք են Տիյնայի կենսագրությունը պայմանավորած գործոնները, որոնց շնորհիվ նա միշտ իրականացրել է իր առջեւ դրած նպատակները։ Ավարտելով դպրոցը, Տիյնան ընդունվում է ՏՊՀ֊ի քիմիական բաժանմունքը, մասնակցում է ՈւԳԸ֊ի աշխատանքներին, հաճույքով կատարում կոմերիտական հանձնարարությունները։ Վերջին կուրսում դառնում է ՍՄԿԿ անդամ։ Այնուհետեւ Տիյնան ԷՍՍՀ ԳԱ քիմիայի ինստիտուտի ասպիրանտ է։ Որպես մասնագետ֊քիմիկոսի, Տիյնային հետաքրքրում է մարդու օրգանիզմի վրա քաղցկեղածին նյութերի ներգործության մեխանիզմը։ Դիսերտացիան գրեթե պատրաստ է։
Տիյնան իր առջեւ դնում է բարձր ու իրական նպատակներ։ Նայելով նրան հավատում ես, որ նա հաջողությամբ կհաղթահարի իր ամենադժվար վազքատարածությունը»։
Տիյնա Կարուի հետ ընդհանուր ծանոթներ ունեինք։ Հետաքրքիր, ոչ հիմար կին էր, երիտասարդ գիտնական։ Նրա մասին մի փոքրիկ ակնարկ պատրաստեցի։ Երբեմն հանդիպում էինք գիտական տարբեր միջոցառումներին կամ ընդհանուր ծանոթների տներում։ Մի օր զանգում է․
— Ազա՞տ ես։ Հետդ խոսելիք ունեմ։
Մտանք «Ռայա» սրճարանը։ Ջին պատվիրեցի։ Ասաց․
–Չորս տարի է ամուսնացած եմ։ Մինչեւ հիմա ամեն ինչ լավ էր։ Ամռանը Ռադին Մոսկվա էր գնացել։ Հետո վերադարձավ։ Դրանից հետո սկսվեց…
— ՞ — Տարօրինակ բաներ են կատարվում։ Նա ուզում է… Ոնց քեզ բացատրեմ… Օտար ենք դարձել…
Կենտրոնացա ու հստակ հարցրի․
— Աեռակա՞ն առումով։
— Հենց սեռական։
— Ե՞ս ինչ կարող եմ անել։
— Ուզում ես ասել, ինչու եմ քե՞զ դիմում։ Դու իմ ճանաչած միակ անբարոյական մարդն ես։ Ես էլ որոշեցի քեզ հետ խորհր– դակցել։
— Չեմ հասկանում։
— Քննարկել իրավիճակը։
— Գիտես ինչ, ես նույնիսկ տղամարդկանց հետ այդ թեմաները չեմ քննարկում։ Բայց ընկերս մի գիրք ունի՝ «Աեքսի տեխնոլոգիան»։ Կբերեմ, եթե ուզում ես։ Կարճ ժամանակով։ Դա նրա սեղանի գիրքն է։ Ռուսերեն ազատ կարդո՞ւմ ես։
— Իհարկե։
Նրան տվեցի «Տեխնոլոգիան»։ Հիանալի գիրք է։ Բացում ես առաջին էջը, գրված է՝ «Մուտք»։ Արդեն ծիծաղելի է։ Բաժիններից մեկը սկսվում է այսպես․ «Մեծ փորով զուգընկերներին ա– ռաջարկում ենք 7֊րդ դիրքը»։ Մարդասեր հեղինակը ուշադրություն է տրամադրել անգամ այնպիսի արգահատելի էակնե–— Սեռակա՞ն առումով։
102— Հենց սեռական։
րի ինչպիսիք մեծ փորով զուգընկերներն են… ՛Գիրքը վերցրեց։ Մեկ շաբաթից վերադարձրեց։— Ամեն Ե՞ս ինչ հասկանալի՞ էր։կարող եմ անել։
․ բացի — Ուզում ես ասել, ինչու եմ քե՞զ դիմում։ Դու իմ ճանաչած միակ անբարոյական մարդն ես։ Ես էլ որոշեցի քեզ հետ խորհրդակցել։ — Չեմ հասկանում։ — Քննարկել իրավիճակը։ — Գիտես ինչ, ես նույնիսկ տղամարդկանց հետ այդ թեմաները չեմ քննարկում։ Բայց ընկերս մի գիրք ունի՝ «Սեքսի տեխնոլոգիան»։ Կբերեմ, եթե ուզում ես։ Կարճ ժամանակով։ Դա նրա սեղանի գիրքն է։ Ռուսերեն ազատ կարդո՞ւմ ես։ — Իհարկե։ Նրան տվեցի «Տեխնոլոգիան»։ Հիանալի գիրք է։ Բացում ես առաջին էջը, գրված է՝ «Մուտք»։ Արդեն ծիծաղելի է։ Բաժիններից մեկը սկսվում է այսպես․ «Մեծ փորով զուգընկերներին առաջարկում ենք 7֊րդ դիրքը»։ Մարդասեր հեղինակը ուշադրություն է տրամադրել անգամ այնպիսի արգահատելի էակների ինչպիսիք մեծ փորով զուգընկերներն են… Գիրքը վերցրեց։ Մեկ շաբաթից վերադարձրեց։ — Ամեն ինչ հասկանալի՞ էր։ — Բացի մի բառից՝ «անշտապ»։
Բացատրեցի, թե ինչ է նշանակում «անշտապ»։
— Հիմա ուզում եմ այդ ամենը կիրառել գործնականում։ ․ Օրհնում եմ քեզ, զավակս։
— Բայց ոչ ամուսնուս հետ։ Ես պետք է նախ պարապեմ։ Ուզում եմ շեշտել, որ այս ամենը ասվում էր առանց դույզն իսկ
սեթեւեթանքի, էստոնացիներին հատուկ հիմնավոր ու գործնական— Հիմա ուզում եմ այդ ամենը կիրառել գործնականում։
ոճով։— Դու անբարոյակա՞ն մարդ ես, ֊ հարցրեց։— Ոչ այնքան։— Ուրեմն հրաժարվո՞ւմ ես։— Տիյնա, ֊ աղաչեցի։ ֊ Դա այդպես չի արվում։ Մենք լավ ընկերական հարաբերություններ ունենք։ ժամանակ է պետք, չի բացառվում, որ դրանք վերաճեն այլ զգացմունքների…— Ինչքա՞ն։— Ի՞նչը ինչքան։— Ինչքան ժամանակ է պետք։— Տեր Աստված, չգիտեմ… մեկ, երկու ամիս…— Չի ստացվի։ Ապրիլին ես թեկնածուական մինիմում Օրհնում եմ հանձնում… Մեկնումեկի հետ ծանոթացրու։ Ցանկալի էքեզ, որ սեւահեր լինի։ Ընկերներիդ մեջ տականքներ չկա՞ն։— Գերակշռում են։զավակս։
— Բայց ոչ ամուսնուս հետ։ Ես պետք է նախ պարապեմ։ Ուզում եմ շեշտել, որ այս ամենը ասվում էր առանց դույզն իսկ սեթեւեթանքի, էստոնացիներին հատուկ հիմնավոր ու գործնական ոճով։ — Դու անբարոյակա՞ն մարդ ես,— հարցրեց։ — Ոչ այնքան։ — Ուրեմն հրաժարվո՞ւմ ես։ — Տիյնա,— աղաչեցի։— Դա այդպես չի արվում։ Մենք լավ ընկերական հարաբերություններ ունենք։ ժամանակ է պետք, չի բացառվում, որ դրանք վերաճեն այլ զգացմունքների… — Ինչքա՞ն։ — Ի՞նչը ինչքան։ — Ինչքան ժամանակ է պետք։ — Տեր Աստված, չգիտեմ… մեկ, երկու ամիս… — Չի ստացվի։ Ապրիլին ես թեկնածուական մինիմում եմ հանձնում… Մեկնումեկի հետ ծանոթացրու։ Ցանկալի է, որ սեւահեր լինի։ Ընկերներիդ մեջ տականքներ չկա՞ն։ — Գերակշռում են։ Նստել֊մտածում եմ։ Շաբլինսկին, անշուշտ, մեծ վարպետ է, բայց կոպիտ է։ Ոոզենշտեյնը Ռոզենշտեյնը ամառանոց է կառուցում՝ հալից ընկած է։ Գուլյաեւը շիկահեր է։ Միտյա Կլեսկին տրիպեր է վարակվել։ Օսկա Չեռնո՞վը։ Հարմար է, կարծես։ Ամոթխած է, կրքոտ ու սեւահեր։ ժլատ Ժլատ է, բայց ոչինչ։ Մի անգամ յոլա կտանի։
Հարցնում եմ Չեռնովին․
— Կին շա՞տ ես ունեցել։
— Երեսունվեց, չորսն էլ հարցականի տակ։
— Ի՞նչ է նշանակում՝ հարցականի տակ։ Հայացքն իջեցրեց․
— Տարբեր շեղումներ։
Հարմար է, մտածում եմ։ Շարադրեցի գործի էությունը։ Օս– կան շփոթվեց․— Կին շա՞տ ես ունեցել։
103— Տեսել եմ նրան մի անգամ։ Նույնիսկ դուրս գալիս է։ ԲայցԵրեսունվեց, ախր, այդպես, գործնական…— Ի՞նչ ես ձեւեր թափում։ Դժվա՞ր է։— Ես, այնուամենայնիվ, տղամարդ եմ։— Հրաշալի է, ուրեմն ընդառաջ գնա մարդուն։չորսն էլ հարցականի տակ։
Իմ փողով մի շիշ ռոմ առա, հրավիրեցի Տիյնային ու Օսկա– յին։ Տիյնան ականջիս ասաց․— Ընկերուհուս հետ պայմանավորվել եմ։ Երեք ժամով բնակարանն իմ տրամադրության տակ է։Ի՞նչ է նշանակում՝ հարցականի տակ։
Հայացքն իջեցրեց․ — Տարբեր շեղումներ։ Հարմար է, մտածում եմ։ Շարադրեցի գործի էությունը։ Օսկան շփոթվեց․ — Տեսել եմ նրան մի անգամ։ Նույնիսկ դուրս գալիս է։ Բայց, ախր, այդպես, գործնական… — Ի՞նչ ես ձեւեր թափում։ Դժվա՞ր է։ — Ես, այնուամենայնիվ, տղամարդ եմ։ — Հրաշալի է, ուրեմն ընդառաջ գնա մարդուն։ Իմ փողով մի շիշ ռոմ առա, հրավիրեցի Տիյնային ու Օսկային։ Տիյնան ականջիս ասաց․ — Ընկերուհուս հետ պայմանավորվել եմ։ Երեք ժամով բնակարանն իմ տրամադրության տակ է։ Խմեցինք, ծխեցինք, Բի֊Բի֊Աի Բի֊Բի֊Սի լսեցինք։ Օսկան փորձեց հն– տելեկտուալ ինտելեկտուալ զրույց բացել․ — Կենսունակ, իհարկե, կարող է միայն հետապնդվող կազմակերպությունը լինել…
Տիյնան ընդհատեց նրան․
— Հարկավոր է գնալ։ Թե չէ ընկերուհիս կվերդառնա։ Գնացին։ Առավոտյան Տիյնան զանգում է․ — Ո՞նց էր։ — Ինձ ուղեկցեց ու գնաց։ Զանգում եմ Չեռնովին․ — Խիղճ ունե՞ս։
— Չի ստացվում, կհավատա՞ս։ Մի տեսակ չեմ կարողանում…
— Դու էլ քեզ տղամա՞րդ ես համարում։ Օսկան ընդվզեց․ — Իմ ունեցած կանայք ավելի շատ են, քան քո կերած կոտլետները։ Բայց այդպիսի կին առաջին անգամ եմ հանդիպում։ Ամենազարմանալին այն է, որ դուրս գալիս է։
Նորից հրավիրեցի։ Դրեցի ռոմի կիսատ մնացած շիշը։ Գնացին։ Տիյնան զանգում է․
— Գրողը տանի ընկերոջդ։ — Մի՞թե, ֊ — ասում եմ, ֊նորից — նորից դասալքել է։ — Նստեցինք մեքենա։ Փողը մթության մեջ տվեց։ Մեկ ռուբլու փոխարեն տասանոց։ Հետո տրամադրությանն ահավոր ընկավ։ Ոտքով գնաց տուն… Ես տեսա, որ տասանոց է տալիս։ Մտածեցի, թե Կովկասում այդպես է ընդունված։ Թե ուզում է շլացնել ինձ։ Օսկան վրացի է, չէ՞։ — Օսկան հրեա է։ Նրա իսկական ազգանունը, եթե ուզում ես իմանալ, Մալկիել է։
Նորից զանգում եմ Օսկային։
104— Օսկա, մարդ եղիր։ — Հասկանում ես, մոտս տասանոց էր, թաքանոց ու մանր… Երրորդ անգամ հրավիրեցի։ — Լսեք,— ասում եմ,— այսօր գիշերում եմ խմբագրությունում։ Իսկ դուք կմնաք այստեղ։ Շնապսը սառնարանում է։ Հեռախոսազանգերին մի պատասխանեք։ Դուռը դրսից կողպե՞մ, որ Օսկան չճողոպրի։
․Հասկանում ես, մոտս տասանոց էր, թաքանոց ու մանր… Երրորդ անգամ հրավիրեցի։— Լսեք, ֊ ասում եմ, ֊ այսօր գիշերում եմ խմբագրությունում։ Իսկ դուք կմնաք այստեղ։ Շնապսը սառնարանում է։ Հեռախո– սազւսնգերին մի պատասխանեք։ Դուռը դրսից կողպե՞մ, որ Օսկան չճողոպրի։— Չեմ ճողոպրի։
Գնացի խմբագրություն՝ հերթապահելու։ Զանգում է Տիյնան․
— Մի րոպեով իջիր։
Իջա։ Պայուսակից շոկոլադ հանեց ու մի շիշ վիսկի՝ «Լոնգ— Մի րոպեով իջիր։
Իջա։ Պայուսակից շոկոլադ հանեց ու մի շիշ վիսկի՝ «Լոնգ Ջոն»։ — Արի, ֊ — ասում է, ֊ — համբուրեմ քեզ։ Մի վախեցիր՝ բարեկամաբար…
Համբուրեց։
— Չես կարող պատկերացնել, թե որքան շնորհակալ եմ։ — Օսկայից շնորհակալ եղիր։ — Ես նրա տասը ռուբլին վերադարձրի։ Այն, որ վարորդին էր տվել։ — Խայտառակություն։ — Լավ֊լավ։ Նա ազնվորեն վաստակեց այդ փողը։
Շիշը գրպանս դրեցի ու գնացի վերջացնելու բարոյական թեմայով հոդվածս։
==Կոմպրոմիս տասներորդ==
(«Վեչեռնի Տալփնն»։ Տալլինն»։ Հուլիս 1976թ․)
«ՆՐԱՆՔ ԽԱՆԳԱՐՈՒՄ ԵՆ ԱՊՐԵԼ։ Այսօր առավոտյան թիվ 4 բժշկական սթափարան է բերվել քաղաքացի Է․Լ․ Բուշը, որը փորձել է ներկայանալ որպես հանրապետական մամուլի աշխատակից։ է․ Է․ Լ․Բուշը չի հնազանդվել սթափարանի աշխատակիցներին, ինչը դրսեւորել է վերջիններիս կծելով։ Այդ մասին ո– րոշվել որոշվել է տեղեկացնեւ սՐա նրա աշխատավայրում, որը, սակայն, թեկուզ մոտավոր կերպով առայժմ չի հաջողվում պարզել»։
105Ինչպես միշտ խմիչքը պակասեց, եւ ինչպես միշտ, ես դա կանխատեսել էի։ Ուտելիքի հարցում խնդիրներ չառաջացան։ Չէին էլ կարող առաջանալ։ Ի՞նչ խնդիրներ կարող են լինել, եթե Սեւաստյանովը սովորական խնձորը բաժանում էր 64 մասի…
Ինչպես միշտ խմիչքը պակասեցԵրկու անգամ, եւ ինչպես միշտհիշում եմ, ես դա կանխատեսել էի։ Ուտելիքի հարցում խնդիրներ չառաջացան։ Չէին էւ կարող առաջանալ։ Ի՞նչ խնդիրներ կարող են լինել, եթե Աեւաստյանովը սովորական խնձորը բաժանում գնացինք «Ստրելեցկայա» օղի բերելու։ Հետո ինչ֊որ աղջիկներ հայտնվեցին սառցաբալետից։ Շաբլինսկին անընդհատ նայում էր 64 մասի…աղջիկներին ու կրկնում․
Երկու անգամ, հիշում եմ, գնացինք «Ատրելեցկայա» օղի բերելու։ Հետո ինչ֊որ աղջիկներ հայտնվեցին սառցաբալետից։ Շաբլինսկին անընդհատ նայում էր աղջիկներին ու կրկնում․— Մենք կհալեցնենք այդ սառույցը… Մենք կհալեցնենք այդ սառույցը…
Ի վերջո օղու գնալու իմ հերթն էլ հասավ։ Գնացինք Շաբ– լինսկու Շաբլինսկու հետ միասին։ Երբ վերադարձանք, աղջիկներն արդեն չկային։
Շաբլինսկին ասաց․
— Լրբերն ավելի խելոք էին, քան կարծում էի։ Կերան, խմեցին ու թռան։
— Ավելի լավ, ֊ ասաց Աեւաստյանովը, ֊ ես հիմա կարտոֆիլ կեփեմ։
— Լավ է շիլա չես առաջարկում, ֊ վրդովվեց Շաբլինսկին։ Խմեցինք ու սկսեցինք ծխել։ Ալկոհոլն անարդյունավետ էր
— Լրբերն ավելի խելոք էին, քան կարծում էի։ Կերան, խմեցին ու թռան։ — Ավելի լավ,— ասաց Սեւաստյանովը,— ես հիմա կարտոֆիլ կեփեմ։ — Լավ է շիլա չես առաջարկում,— վրդովվեց Շաբլինսկին։ Խմեցինք ու սկսեցինք ծխել։ Ալկոհոլն անարդյունավետ էր ազդում։ Կարգին հարբելն էլ, ախր, արվեստ է…
Նման դեպքերում աղջիկներին զանգելն անօգուտ է։ Եթե լակելը չի ստացվում, ուրեմն՝ վերջ։ Ուրեմն՝ քեզ համատարած ստորացնելու են։ Հարկավոր է միջավայրը փոխել։ Գլխավորը միջավայրն է։
Թոֆիկ Ալիեւը, հիշում եմ, պատմում էր․
— Տանը դաշնամուր, շքեղ ննջասենյակ ու արծաթե գդալներ ունեի… Համարյա Վերածննդի դարաշրջանի նկարներ։ Եվ ոչ մի սեքս։ Ավտոտնակում միայն հնոտիք էր ու զիբիլ… հին ավ– տոդողերավտոդողեր, բրեզենտե ծածկոց… Այդ ծածկոցի վրա պառկել է պարարվեստի ուսումնարանի կեսը։ Շատերը պարզապես աղաչում էին՝ գնանք ավտոտնակ։ Այնտեղ, իբր, միջավայրը համապատասխան է…
Շաբլինսկին ելավ տեղից եւ ասաց․
— Գնա՞նք Տալլին։
— Գնանք։
Ինծ համար միեւնույն էր։ Առավել եւս՝ որ աղջիկներն անհետացել էին։— Գնա՞նք Տալլին։
Շաբլինսկին աշխատում էի «Աովետսկայա էստոնիա» թեր–— Գնանք։
106Ինծ համար միեւնույն էր։ Առավել եւս՝ որ աղջիկներն անհետացել էին։
թում։ Շաբլինսկին աշխատում էի «Սովետսկայա Էստոնիա» թերթում։ Լենինգրադում էր արդեն մեկ շաբաթ։ Տալլին գնացող մեքենա կար։
Աեւաստյանովը կեսբերան առաջարկեց չցրվել։ Մենք հրաժեշտ տվրնք ու դուրս եկանք։ Մտանք խանութ։ Շշերն ուռեցրին մեր գրպանները։ Ես ամառային վերնաշապիկով ու սպորտային կոշիկներով էխ Անձնագիրս անգամ մոտս չէր։
^յյրամասը։ Դրանից հետո միանման գյուղեր էին, գունաթափ խոտ ու դանդաղահոս գետակներ։ Երկաթուղային անցման մոտ Գրիշանյան կանգնեցրեց ավտոմեքենան, դուրս եկավ եւ ուղղվեց դեպի թփերը։ Որպես պայմանականություններից ազատ մարդ, քայլելիս արդեն արձակում էր տաբատի կոճակները։
— Ինչո՞ւ է այսքան մռայլ, ֊ հարցնում եմ։ Շաբլինսկին պատասխանեց․
— Մռայլ չէ։ Քննության տակ է։ Եթե չեմ սխալվում՝ կաշառքի համար։
— Ի՞նքն է կաշառք տվել։
— Գրիշային մի սրբացրու։ Գրիշան չի տվել, վերցրել է։ Ըստ որում՝ անսահման քանակությամբ։ Ու հիմա էլ քննության տակ է։ Արդեն քաղաքից չբացակայելու ստորագրություն են վերցրել։
— Ինչպե՞ս է, որ դուրս է եկել։
— Որտեղի՞ց։
