Changes
/* Գլուխ երեսունհինգերորդ */
Ես վազեցի կատարելու նրա հանձնարարությունը։
==Գլուխ երեսունվեցերորդ==
Այդ գիշեր հենց որ բոլորը քնեցին, մենք ցած իջանք շանթարգելով և փակվեցինք մարագում։ Պարկից հանեցինք փտած փայտը և գործի անցանք։ Մեր ճանապարհը ներքևի գերանի երկարությամբ չորս֊հինգ ոտնաչափ ամեն ինչից մաքրեցինք։ Թոմն ասաց, որ այժմ ուղղակի գտնվում ենք Ջիմի մահճակալի տակ և հենց նրա տակ էլ կխրամատավորվենք։ Երբ վերջացնենք, հյուղակում ոչ ոք չի իմանա, թե այնտեղ որևէ անցք կա, որովհետև Ջիմի վերմակը կախվում է մինչև գետինը, և անցքը տեսնելու համար պետք է այն վեր բարձրացնել։ Շարունակեցինք դանակներով փորել մինչև գրեթե կեսգիշեր։ Արդեն շան նման հոգնել էինք, մեր ձեռքերին առաջացել էին բշտիկներ, բայց դեռ չէր երևում, թե որևէ բան ենք արել։ Վերջապես ես ասացի․
― Սա ոչ թե երեսունյոթ տարվա, այլ երեսունութ տարվա գործ է, Թոմ Սոյեր։
Նա ոչինչ չասաց, խորը հառաչեց և շուտով դադարեց փորելուց։ Ես նկատեցի, որ երկար ժամանակ մտածում է։ Հետո թե․
― Իզուր է, Հեք, բան դուրս չի գա։ Եթե բանտարկյալները մենք լինեինք, գլուխ կգար, որովհետև այդ դեպքում մենք մեր տրամադրության տակ կունենայինք այնքան տարիներ, որքան ուզենայինք։ Շտապելու կարիք չէր լինի և մենք օրական մի քանի րոպե կաշխատեինք պահակների հերթափոխության ժամանակ։ Մեր ձեռքերին էլ բշտիկներ չէին առաջանա։ Կփորեինք տարիներով, և ամեն ինչ կլիներ ճիշտ այնպես, ինչպես հարկն է։ Բայց մենք չենք կարող հիմարաբար ժամանակը վատնել․ պարտավոր ենք շտապել։ Եթե մի գիշեր էլ այսպես աշխատենք, ստիպված կլինենք մի շաբաթ դադար տալ, որպեսզի մեր ձեռքերը լավանան։ Ավելի շուտ դանակ բռնել չենք կարողանա։
― Լավ, ուրեմն ի՞նչ անենք, Թոմ։
― Ասեմ, թե ինչ։ Սա ճիշտ չէ և դեմ է բարոյականությանը։ Չէի ցանկանա, որ այս բանն իմացվեր, բայց ուրիշ ճանապարհ չկա։ Մենք ստիպված կլինենք քլունգներով փորել և կերևակայենք, թե դրանք մեծ դանակներ են։
― Ա՜յ, ինչ եմ ասե՜լ, ― գոչեցի ես, ― քո գլուխն ավելի ու ավելի լավ է աշխատում, Թոմ Սոյեր։ Բարոյականության դեմ է թե ոչ, իսկականը գլունգն է։ Ինչ վերաբերում է ինձ, ես այդ բարոյականությանը ոչ մի նշանակություն չեմ տա։ Երբ ես սկսում եմ նեգր գողանալ, կամ մի ձմերուկ կամ կիրակնօրյա դպրոցի մի գիրք, ինձ համար առանձնապես հետաքրքիր չէ, թե դա ինչպես է կատարվում։ Միայն թե կատարվի։ Իմ ուզածն իմ նեգրն է, ձմերուկը, կիրակնօրյա դպրոցի գիրքը։ Եվ եթե քլունգն ամենաձեռնտու բանն է, ապա դրանով էլ կփորեմ, դուրս կբերեմ իմ նեգրին կամ ձմերուկը կամ կիրակնօրյա դպրոցի գիրքը։ Ինձ համար մի սատկած առնետի չափ էլ արժեք չունի, թե հեղինակավոր մարդիկ ինչ կմտածեն։
― Լավ, ― ասաց նա, ― այս գործում կարելի էր արդարացնել նաև քլունգը և երևակայել որևէ այլ բան։ Եթե դա այդպես չլիներ, ես չէի համաձայնի, ոչ էլ մի կողմ կկագնեի ու կդիտեի կանոնի խախտումը, որովհետև ճիշտը ճիշտ է, սխալը սխալ, և ոչ ոք իրավունք չունի սխալ գործելու, եթե նա անգիտակ մարդ չէ և գործը լավ է հասկանում։ Կարող էր քեզ համար հարմար լինել և քլունգով փորել, դուրս բերել Ջիմին, առանց որևէ բան երևակայելու, որովհետև դու այդ բանը չես հասկանում։ Իսկ ինձ չի կարելի, որովհետև ես գիտեմ՝ ինչն է ճիշտ։ Ինձ մի դանակ տուր։
Նրա դանակն իր մոտ էր, բայց, այնուամենայնիվ, ես իմը տվի։ Նա դանակը շպրտեց գետին ու ասաց․
― Դանա՛կ տուր։
Սկզբում չգիտեի, թե ինչ անեմ, բայց հետո գլխի ընկա։ Հին գործիքները դես֊դեն շուռ տալով, մի քլունգ ճարեցի ու տվի։ Նա վերցրեց ու գործի անցավ՝ առանց մի բառ ասելու։
Նա ուրի՜շ տղա էր։ Ես էլ մի բահ վերցրի, փորեցինք ու հողը դուրս թափեցինք։ Հողի կտորները դես֊դեն էին թռչում։ Այդպես աշխատեցինք մոտ կես ժամ։ Ավելի երկար աշխատել չէինք կարող։ Բայց անցքի զգալի մասն արդեն փորված էր։ Երբ բարձրացա սենյակ, պատուհանից նայեցի Թոմին։ Նա ամեն ճիգ գործադրում էր շանթարգելով բարձրանալու համար, բայց չէր կարողանում․ ձեռքերը բշտիկներից ցավում էին։ Վերջապես ասաց․
― Իզուր է, հնարավոր չէ բարձրանալ։ Քո կարծիքով, ի՞նչ անեմ, որ ավելի լավ լինի, Հեք։ Չե՞ս կարող մի ուրիշ միջոց հնարել։
― Կարող եմ, բայց դա կանոնին հակառակ կլինի։ Աստիճաններով բարձրացիր և երևակայիր, թե դա շանթարգել է։
Եվ նա այդպես էլ արեց։
Հաջորդ օրը Թոմը տնից գողացավ անագե մի գդալ և արույրե մի մոմակալ, որպեսզի Ջիմի համար գրիչներ պատրաստի։ Գողացավ նաև վեց մոմ։ Ես էլ, պտտվելով նեգրերի հյուղակների շուրջը և, հարմար առիթից օգտվելով, թռցրի անագե երեք ափսե։ Թոմն ասաց, որ դա բավական չէ, բայց ես առարկեցի․ ոչ ոք չի տեսնի Ջիմի դուրս նետած ափսեները։ Դրանք կընկնեն պատուհանի տակի վայրի խոտերի ու եղինջների մեջ, մենք էլ կվերցնենք ու կվերադարձնենք, և նա նորից կարող է գրել։ Թոմը գոհ էր իմ բացատրությունից և ասաց․
― Այժմ մնում է մի բան․ այս իրերն ինչպե՞ս հասցնենք Ջիմին։
― Անցքից կտանք, երբ այն լրիվ բացված կլինի, ― ասացի ես։
Նա արհամարհական հայացքով նայեց ինձ և ասաց, որ ոչ ոք երևի նման հիմար միտք հայտնած չէր լինի, ապա շարունակեց մտածել։ Շուտով ասաց, որ ինքը երկու֊երեք միջոց է գտել, բայց դեռ կարիք չկա որոշելու, թե որի՛ վրա պետք է կանգ առնել։ Ասաց, որ մենք պետք է նախ Ջիմին տեղեկացնենք այդ մասին։
Այդ երեկո շանթարգելով ցած իջանք։ Ժամը ութն անց էր։ Մեզ հետ վերցրինք մոմերից մեկը։ Պատուհանի տակ ականջ դրինք և լսեցինք Ջիմի խռմփոցը։ Մոմը պատուհանից ներս գցեցինք, բայց Ջիմը չարթնացավ։ Եռանդով գործի դրինք քլունգն ու բահը։ Մոտ երկու և կես ժամում գործն ավարտված էր։ Սողալով հասանք Ջիմի մահճակալի տակ, մտանք հյուղակը, շոշափեցինք մեր շուրջը, գտանք մոմը, վառեցինք և մի պահ կանգնեցինք Ջիմի գլխավերևում։ Նա առողջ տեսք ուներ։ Զգուշությամբ ու աստիճանաբար արթնացրինք։ Նա այնքան ուրախացավ, երբ մեզ տեսավ, որ քիչ մնաց՝ լաց լինի։ Մեզ անվանեց «անուշիկներ» և շատ ուրիշ փաղաքշական բառեր մրմնջաց։ Խնդրեց, որ անմիջապես կտրենք ոտքի շղթան ու առանց ժամանակ կորցնելու փախչենք։ Բայց Թոմը բացատրեց, որ դա կանոնին հակառակ կլիներ, և նստեց նրա կողքին ու պատմեց մեր ծրագրերի մասին։ Ասաց, որ հանկարծ կարող ենք փոխել մեր ծրագրերը, երբ տագնապի նշաններ երևան, և որ վախենալու կարիք չկա․ մենք անպայման նրան կազատենք։ Ջիմը համաձայնեց և մենք նստեցինք այնտեղ ու մի քիչ խոսեցինք անցյալից։ Հետո Թոմը մի շարք հարցեր տվեց։ Երբ Ջիմն ասաց, որ հորեղբայր Սայլասը երկու օրը մեկ գալիս է իր հետ աղոթելու, մորաքույր Սալլին էլ գալիս է տեսնելու, թե կալանավորն ինչպես է զգում իրեն, բավարար սնունդ տալի՞ս են, թե՞ ոչ։ Ամուսինները երկուսն էլ շատ բարի են։
Թոմն ասաց․
― Այժմ գիտեմ, թե ինչպես է այդ գործը գլուխ գալու։ Մենք քեզ որոշ բաներ նրանց միջոցով կուղարկենք։
Ես առարկեցի․
― Այդպիսի բան չանես։ Ես ավելի ապուշ բան չեմ պատկերացնում։
Բայց նա ոչ մի ուշադրություն չդարձրեց և շարունակեց իր խոսակցությունը։ Նա միշտ այդպես էր, երբ մի բան էր ծրագրում։
Թոմը Ջիմին պատմեց, թե ինչպես մենք կերակրող նեգր Նաթի միջոցով պարանե սանդուղք և ուրիշ բաներ կհասցնենք իրեն՝ կարկանդակի մեջ դրած։ Ինքը պետք է զգույշ լինի, հանկարծակիի չգա և այնպես անի, որ բացելիս Նաթը ոչինչ չնկատի, իսկ փոքր բաները կդնենք հորեղբոր բաճկոնակի գրպանները։ Ինքը՝ Ջիմը պետք է դրանք ծածուկ դուրս բերի գրպաններից։ Որոշ բաներ էլ կկապենք մորաքույր Սալիի գոգնոցի թելերից կամ կդնենք գոգնոցի գրպանը, եթե հարմար առիթ լինի։ Թոմն ասաց, թե ինչ կուղարկի և ինչի համար են դրանք, թե ինչպես է օրագիր պահելու՝ իր արյամբ շապկի վրա գրելով։ Նա ամեն ինչ ասաց։ Ջիմը չէր հասկանում, թե ինչ նպատակ ունի այդ ամենը, բայց ընդունում էձ, որ մենք, լինելով սպիտակամորթներ, իրենից լավ ենք հասկանում։ Գոհ մնաց և խոստացավ, որ այդ ամենը կկատարի այնպես, ինչպես Թոմն է պատվիրել։
Ջիմը ծխախոտ շատ ուներ, ինչպես նաև եգիպտացորենի ցողունից պատրաստած ծխամորճեր։ Լավ ժամանակ անցկացրինք։ Ապա սողալով դուրս եկանք անցքից ու գնացինք քնելու։ Մեր ձեռքերի կաշին կարծես պոկված լիներ։ Թոմի տրամադրությունը բարձր էր։ Նա ասաց, որ դա իր կյանքի ամենազվարճալի և ամենախելացի իրադարձությունն է։ Եթե իմանար, թե բանն ինչով կվերջանա, մեր ամբողջ կյանքում կշարունակեինք այդ խաղը և կթողնեինք, որ մեր երեխաները Ջիմին ազատեն։ Թոմը հավատացած էր, որ Ջիմը որքան ընտելանար իր վիճակին, այնքան դա դուր կգար նրան։ Թոմն ասաց, որ այդ ձևով դա կձգձգվեր մինչև ութսուն տարի։ Դա ռեկորդային ժամկետ կլիներ, և մեզ կփառաբանեին որպես այդ գործի մասնակիցների։
Առավոտյան գնացինք փայտի դեզի մոտ և կտրատեցինք, մաս֊մաս արեցինք արույրե մոմակալը։ Թոմն այդ կտորներն ու անագե գդալն իր գրպանը դրեց։ Ապա գնացինք դեպի նեգրերի հյուղակները, և մինչ ես Նաթի ուշադրությունը կգրավեի իմ կողմը, Թոմը մոմակալի մի կտորը խրեց Ջիմին ուղարկվող հացի մեջ, և մենք Նաթի հետ գնացինք Ջիմի մոտ՝ տեսնելու, թե ինչ դուրս կգա։ Արդյունքը հիանալի էր։ Երբ Ջիմը կծեց հացը, քիչ էր մնում ատամը ջարդի։ Ոչ մի բան ավելի լավ նպատակին հասած չէր լինի, ինչպես ասաց Թոմը։ Ջիմի դեմքը ոչինչ չարտահայտեց։ Նա միայն ասաց, որ ինչ֊որ քարի կտոր կամ նման մի բան պետք է լինի։ Դե, հացի մեջ միշտ այդպիսի բաներ լինում են։ Այնուհետև ոչ մի բան բերանը չէր տանում, մինչև պատառաքաղը երեք֊չորս տեղից չէր խրում։
Մինչ մենք կանգնած էինք աղոտ լույսի տակ, Ջիմի մահճակալի տակից դուրս թռան երկու շուն, և հետզհետե դրանց թիվը շատացավ, հասավ տասնմեկի։ Խցիկում շունչ քաշելու տեղ չմնաց։ Աստվա՜ծ իմ, մոռացել էինք կողքի մարագի դուռը փակել։ Նեգր Նաթը միայն մի անգամ գոռաց․ «կախարդները», վայր ընկավ հատակին, շների մեջ ու սկսեց այնպես տնքալ, կարծես մեռնում էր։ Թոմը բաց արեց դուռը, Ջիմին բերած մսից մի կտոր դուրս նետեց, և շները վազեցին մսի վրա։ Վայրեկենապես ինքն էլ դուրս եկավ, ապա վերադարձավ ու փակեց դուռը։ Կարծում եմ, որ նա փակած կլիներ նաև կողքի սենյակի դուռը։ Թոմն օգնության հասավ ընկած նեգրին, շողոքորթելով ու շոյելով հարցրեց, թե ուրիշ բան էլ երևացե՞լ է աչքին։ Նեգրը վեր կացավ, թարթեց աչքերը, նայեց շուրջը ու ասաց․
― Միստր Սիդ, հիմա կասեք, թե ես հիմար եմ, բայց եթե աչքովս չեմ տեսել մեկ միլիոն շուն կամ սատանաներ կամ չգիտեմ թե ինչ, հենց այստեղ թող վայր ընկնեմ, մեռնեմ։ Աստված վկա, միստր Սիդ, տեսա, զգացի, սըր․ բոլորն ինձ վրա էին գալիս։ Ա՜խ, թե մեկը ձեռքս ընկներ, մի կախարդ, թեկուզ մի անգամ, այն ժամանակ ցույց կտայի։ Բայց ամենալավն այն կլիներ, որ դրանք ինձ հանգիստ թողնեն, ուրիշ բան չէի ուզի։
Թոմն ասաց․
― Լավ, ասեմ, թե ես ինչ եմ մտածում։ Ի՞նչն է ստիպում նրանց գալ այստեղ, այս փախած նեգրի հենց նախաճաշի ժամանակ։ Պատճառը պարզ է․ սոված են։ Դու պետք է կախարդված կարկանդակ պատրաստես նրանց համար, ուրիշ ոչինչ պետք չէ։
― Բայց աստվա՜ծ իմ, միստր Սիդ, ինչպե՞ս պատրաստեմ կախարդված կարկանդակ․ չգիտեմ ինչպես թխեմ։ Այդպիսի կարկանդակի մասին չեմ լսել։
― Լավ, այդ դեպքում ես ստիպված եմ ինքս պատրաստել։
― Կանե՞ս, անուշիկս, կանե՞ս։ Ես քո ոտքերի տակի հողը կհամբուրեմ։
― Շատ լավ, կանեմ, քեզ համար․ դու բարի ես եղել մեր նկատմամբ, մեզ ցույց ես տվել փախած նեգրին։ Բայց պետք է շատ զգույշ լինես։ Երբ մենք այստեղ գանք, դու թիկունքդ դարձրու մեզ և ինչ֊որ դնենք Ջիմի տապակի մեջ, չնայես։ Երբ Ջիմը դատարկի տապակը, նույնպես չնայես, թե չէ ո՞վ գիտե, թե ինչ կարող է պատահել։ Իսկ ամենակարևորն այն է, որ կախարդված բաներին ձեռք չտաս։
― Ձեռք տա՜լ, միստր Սիդ։ Ինչե՞ր եք ասում․ մատս էլ չեմ դիպցնի, թեկուզ հարյուր, հազար, միլիարդ դոլար տան։
