Changes
/* Հատված օրագրիցԵնթադրաբար՝ Նանգ Պարբատի օրագրից։ Ծան․ ռուս․ խմբ․ */
Ես ունեմ մասնավոր կարգով հիվանդապահուհու օգնականուհուց ստացած ստույգ տեղեկություններ, որ բժիշկները հենց սկզբից այդ խնամառուի հիվանդության վրա բորսայական խաղ են սարքել և տեղեկագիրը բորսայական միջնորդներին են վաճառել մեկ շաբաթ առաջ՝ երբեմն նրանց, ովքեր խաղում են վտանգի օգտին, երբեմն էլ նրանց, ովքեր խաղում են առողջացման օգտին։ Մի անգամ, երբ արժեթղթերի գինը 39 է եղել, նրանք գաղտնի բանակցություններ են սկսել երկու կողմերի հետ՝ միաժամանակ առաջարկելով արժեթղթերի գինը բարձրացնելով հասցնել 42֊ի կամ իջեցնել 35֊ի, նայած թե ով ավելին կառաջարկեր։ Դա փաստ է։ Այդ մասին ինձ պատմեց հիվանդապահուհու օգնականուհին։ Ավելի շատ տվել էին ցուլերը․ այդ մասին նա նույնպես ինձ ասաց։ Եվ բազմաթիվ այլ դեպքերում նրանք նախօրոք վաճառել են բարձրացումը կամ իջեցումը, թեև ստույգ թվերը օգնականուհին չգիտեր։ Սրանից երևում է, թե ինչ արժե տեղեկագիրը, երբ հիվանդը «բժշկական հիվանդությամբ» է տառապում։ Այս ի՞նչ (անընթեռնելի մի բառ) աշխարհ է։
==Երկու հատված արգելված գրքից, որի վերնագիրն է «Պատմահայեցողություն կամ պատմության ընդհանուր ակնարկ»==
․․․ Ավելի քան հինգ հարյուր տարի առաջ արտասանած ճառում, որն ամբողջապես հասել է մեզ, նա ասել է․
«Մենք՝ Մեծ հանրապետության ազատ քաղաքացիներս, իրավամբ հպարտանում ենք նրա մեծությամբ, նրա հզորությամբ, նրա արդարամիտ ու հեզաբարո կառավարությամբ, նրա մեծ ազատություններով, նրա փառավոր անունով, նրա անբիծ պատմությամբ, նրա անբիծ դրոշով և այն բանով, որ նրա ձեռքերը չեն կեղեքել թույլերին, ներկված չեն եղել զավթողական պատերազմների արյամբ, որ նրա հյուրընկալ դուռը բաց է ամեն ազգի տարագիրների առջև․ մենք հպարտանում ենք այն ակնածական հարգանքով, որ նրա նկատմամբ տածում են բոլոր կողմերից նրան շրջապատող միապետները, բայց ամենից ավելի հպարտանում ենք այն վեհ հայրենասիրությամբ, որը ժառանգել ենք մեր հայրերից, որը անաղարտ պահպանել ենք, որի շնորիհիվ նվաճել ենք մեր ազատությունները և մինչև օրս էլ դրանք պահպանում ենք։ Քանի դեռ ողջ է այդ հայրենասիրությունը, Հանրապետությանը ոչինչ չի սպառնում, նրա մեծությունն անխախտ է, և երկրային ոչ մի ուժ նրան չի հաղթի»։
Լավ ըմբռնեք այս բառերի իմաստը։ Հակառակ բոլոր մեր ավանդույթների, մենք այժմ անարդարացի և ստոր պատերազմ ենք սկսում, պատերազմ անօգնական ժողովրդի դեմ, պատերազմ, որի նպատակն է նողկալի կողոպուտը։ Սկզբում մեր համաքաղաքացիները, հավատարիմ մնալով այն սկզբունքներին, որոնցով դաստիարակվել են, հանդես էին գալիս պատերազմի դեմ։ Բայց այժմ նրանք նահանջել են այդ սկզբունքներից և միանգամայն ուրիշ բան են պահանջում։ Իսկ ի՞նչն է այդ փոփոխության պատճառը։ Քաղաքագետի ընդամենը մեկ ճարպիկ քայլը՝ զրնգուն մի ֆրազ, բոցավառող մի ֆրազ, որից պտտվել են քննադական դատողությունների անընդունակ նրանց գլուխները․ «Մեր երկիրը և՛ արդարի կողմն է, և՛ անարդարի»։ Դատա՜րկ ֆրազ, տխմա՜ր ֆրազ։ Բայց այն տպագրեցին բոլոր թերթերը, այն թնդում էր եկեղեցական ամբիոններից․ ժողովրդական կրթության գերատեսչության ավագ տեսուչը հրամայեց այդ լոզունգը կախել յուրաքանչյուր դպրոցում, ռազմական մինիստրությունը այն գրեց պետական դրոշի վրա։ Եվ ամեն մի մարդ, ով այդ լոզունգը բավականաչափ բարձրաձայն չէր բացականչում կամ պարզապես լռում էր, դավաճան էր հայտարարվում․ հայրենասերներ էին համարվում միայն նրանք, ովքեր աղաղակում էին։ Հայրենասեր համարվելու համար հարկավոր էր անընդհատ կրկնել՝ «Իմ երկիրը և՛ արդարի կողմն է, և անարդարի», ու պահանջել այդ փոքր պատերազմը։ Բայց մի՞թե դուք չնկատեցիք, որ այդ ֆրազը վիրավորական է ամբողջ ազգի համար։
Որովհետև, հանրապետության օրոք ո՞վ է «երկիրը»։ Տվյալ պահին իշխանության գլուխ կանգնած կառավարությո՞ւնը։ Բայց չէ՞ որ կառավարությունը միայն ծառա է, ժամանակավոր ծառա, և նա՛ չէ որոշողը, թե որ ուղին է արդար և որը՝ անարդար, ով է հայրենասեր և ով՝ ոչ։ Կառավարությունը պարտավոր է ենթարկվել ցուցումներին, այլ ոչ թե ցուցումներ տալ։ Այնուամենայնիվ ինչ է «երկիրը»։ Լրագրե՞ր։ Եկեղեցի՞։ Դպրոցական տեսուչնե՞ր։ Բայց չէ որ դրանք բոլորը երկրի միայն մի աննշան մասն են ու ամենևին էլ ո՛չ ամբողջ երկիրը․ դրանց չէ, որ պատկանում է իշխանությունը, դրանց պատկանում է իշխանության սոսկ չնչին մասը։ Դրանք յուրաքանչյուր հազարից մեկն են, և հենց այդ հազարներին է պատկանում իշխանությունը, հենց այդ հազարներն են, որ պետք է որոշեն, թե որ ուղին է արդար և որը՝ անարդար․ հենց նրանք պետք է որոշեն, թե ով է հայրենասեր, իսկ ով՝ ոչ։
Իսկ ովքե՞ր են այդ հազարները։ Այլ կերպ ասած, ովքե՞ր են կազմում «երկիրը»։ Միապետության օրոք երկիրը միապետն է ու նրա ընտանիքը, հանրապետության օրոք դա ժողովրդի ձայնն է։ Ձեզանից յուրաքանչյուրը պետք է խոսի ինքն իր համար, իր անունից և իր պատասխանատվությամբ։ Եվ և դա մեծ ու սրբազան պատասխանատվություն է, դրանից չի կարելի թեթևամտորեն հրաժարվել, ենթարկվելով եկեղեցու, լրագրերի, կառավարության ահաբեկմանը կամ թե տրվել քաղաքագետի դատարկ ֆրազի հրապույրներին։ Ձեզանից ամեն մեկն ինքը պետք է իր համար որոշի, թե որ ուղին է արդար, իսկ որը՝ անարդար, ինչն է հայրենասիրական, իսկ ինչը՝ ոչ։ Չի կարելի խուսափել այդ պարտքի կատարումից և մարդ մնալ։ Իսկ ներքին համոզմունքին հակառակ ուղի ընտրել, նշանակում է դառնալ ամենաստոր ու ամենաանամոթ դավաճան և՛ սեփական անձի նկատմամբ, և՛ իր երկրի նկատմամբ՝ ինչպես էլ որ քեզ մարդիկ անվանեն։ Եթե դու միայնակ, հակառակ ամբողջ ազգի, ընտրել ես մի ուղի, համարելով, որ այդ ուղին արդար է, նշանակում է դու կատարել ես քո պարտքը և՛ քո նկատմամբ, և՛ քո երկրի նկատմամբ, ու բարձր պահիր գլուխդ։ Դու ամաչելու ոչինչ չունես։
Միայն այն ժամանակ, երբ վտանգ է սպառնում հանրապետության բուն գոյությանը, մարդ պետք է պաշտպանի իր կառավարությանը, նույնիսկ եթե այն արդարացի չէ։ Բայց միայն այդ դեպքում։
Մեր հանրապետության գոյությանը ոչ մի վտանգ չի սպառնում։ Եվ ազգը իր պատիվը վաճառեց զրնգուն ֆրազով։ Նա կտրեց հուսալի խարսխաճոպանը և լողում է ալիքների կամքին հնազանդ, ծովահենների ձեռքը հանձնելով իր ղեկանիվը։ Տխմար ֆրազը ամրապնդման կարիք ուներ, և այն արժանի զույգ գտավ՝ «Եթե նույնիսկ այս պատերազմն անարդարացի է, մենք այն արդեն սկսել ենք և պետք է հասցնենք մինչև վերջ․ այն դադարեցնել, նշանակում է խայտառակվել»։ Արդարև, ոչ մի ջարդարար չէր կարողանա ավելի լավ ասել։ Մենք չենք կարող դադարեցնել նողկալի, թալանչիական արշավանքը, որովհետև հաշտություն կնքել այդ փոքր ժողովրդի հետ, որը միայն մեկ բան է պահանջում՝ պահպանել իր անկախությունը, նշանակվում է խայտառակվել։ Դուք մոռացել եք Ադամի ասույթը, վերհիշեք այն, լավ մտածեք դրա մասին։ Նա ասել է․ «Անփառունակ հաշտությունն ավելի լավ է, քան անազնիվ պատերազմը»։
Դուք սերմեր եք ցանել, և դրանք ծիլեր կտան։
․․․Սակայն անհնար եղավ փրկել Մեծ հանրապետությունը։ Այն նեխել էր մինչև ուղն ու ծուծը։ Զավթումների ծարավը վաղուց ի վեր կատարել էր իր սև գործը․ ոտնատակ տալով անօգնական օտարերկրացիներին, հանրապետությունը, բնականաբար, սովորել էր ծույլ անտարբերությամբ նայել իր սեփական քաղաքացիների ոտնահարված իրավունքներին․ ուրիշի ազատությունների ճնշմանը ծափահարող ամբոխներն ապրեցին մինչև այն օրը, երբ հենց իրենք ստիպված եղան հատուցել այս սխալի համար։ Կառավարությունը վերջնականապես ընկավ գերհարուստների ու պնակալեզների ձեռքը, ընտրական իրավունքը վերածվեց մի հասարակ մեքենայի․ և նրանք այն պտտում էին իրենց ուզածին պես։ Չարչիական ոգին փոխարինեց բարոյականությանը, յուրաքանչյուրը դարձավ միմիայն իր գրպանի հայրենասերը։ Քսակ֊իշխանները, որոնք սկզբում մեծագույն շուքով էին ընդունում հարևան երկրների արիստոկրատներին և նրանց գնում իրենց աղջիկների համար, ժամանակի ընթացքում իրենք սկսեցին ժառանգական տիտղոսների ծարավ զգալ։ Առաջացավ ավելի ու ավելի ուժեղացող ձգտում դեպի միապետական կարգերը։ Սկզբում այդ մասին խոսում էին շշուկով, իսկ հետո՝ ամբողջ ձայնով։
Հենց այդ ժամանակ էլ Ծայրագույն Հարավում երևան եկավ ճակատագրի մարդը, որն ստացավ «Բացառիկ» մականունը։ Բանակ֊բանակի ետևից, տերություն֊տերության ետևից հաղմացրիվ էին լինում կոշկակարի զորեղ արշավանքներից, և նա շարունակում էր իր հաղթական երթը դեպի հյուսիս, ավելի ու ավելի հյուսիս։ Նիրհող հանրապետությունը վերջապես արթնացավ, բայց արդեն ուշ էր։ Նա դրամափոխներին վռնդեց տաճարից և կառավարման ղեկը հանձնեց անաղարտ մարդկանց ձեռքը, բայց ամեն բան անօգուտ եղավ։ Իրենց իշխանությունն ամրապնդելու համար դրամափոխներն արդեն վաղուց քաղաքացիների կեսին կաշառել էին ի հաշիվ զինվորական կենսաթոշակների, երբեմնի բարերար այդ չափանիշները դարձնելով ստրուկներ ստեղծելու միջոց՝ բռնապետության անհուսալի զենքի․ չէ որ յուրաքանչյուր կենսաթոշակառու ձայնի իրավունք ուներ, իսկ կենսաթոշակ ստանում էր յուրաքանչյուր տղամարդ և յուրաքանչյուր կին, որոնք երբևիցե ծանոթ էին եղել մի զինվորի հետ։ Թոշակները նշանակվում էին Մեղսագործության օրվանից, և իրենց կյանքում ձեռքները զենք չբռնած մարդկանց հորդաները դրամ էին պահանջում անցած երեք հարյուր տարիների համար, և ստացան։ Զավթումները ոչ միայն չէին համալրում պետական գանձարանը, այլև հենց ամենասկզբից դրա համար ծանրագույն բեռ դարձան։ Կենսաթոշակները, զավթումները և պաշտոնատար անձնաց կաշառակերությունը, չնայած անհավատալի հարկերին, լիակատար սնանկացման հասցրին երկիրը․ պետական վարկերը սպառվել էին, զինանոցները՝ դատարկվել, երկիրը պատրաստ չէր պատերազմի։ Ռազմական ու ծովային ուսումնարանները, այնպես, ինչպես և բոլոր սպայական պաշտոնները բանակում և նավատորմում, վաղուց արդեն դարձել էին դրամափոխների արգելոցներ, իսկ մշտական բանակը, որ զավթումների դարաշրջանի ծնունդն էր, նրանց հայրենակալվածքը։
Բանակը և նավատորմը հրաժարվեցին ենթարկվել նոր կոնգրեսին ու նոր կառավարությանը և ծաղրանքով հայտարարեցին․ «Փորձե՛ք ստիպել»։ Դրան առարկելու բան չկար։ Ծովագնացությունից ոչինչ չհասկացող օրինավոր մարդիկ ծով դուրս բերեցին այն նավերը, որոնք չէին հսկում նվաճված երկրները, և դրանք բոլորը խորտակվեցին, փորձելով ազնվորեն կատարել իրենց պարտքը։ Աշխարհազորը, քաղաքացիական անձանց ղեկավարությամբ, ոգևորված, երբեմնի, վաղուց մոռացված ժամանակների իսկական հայրենասիրությամբ, եղաններով ու որսորդական հրացաններով զինված ռազմաճակատ նետվեց, և կանոնավոր բանակը նրանցից հետք անգամ չթողեց։ Որովհետև դրամափոխները, օգտվելով աղմուկից, վաճառվեցին կոշկարաին։ Նա դրամափոխներին ճոխ տիտղոսներ շնորհեց և, առանց մի կրակոցի, բարձրացավ հանրապետության գահին։
Ահա թե ինչ եղանակով Պոպոատախուալպակատապետը մեր տերը դարձավ, իսկ շուտով նրա իշխանությունն անցավ նրա հետնորդներին, որն այդ նույն անունն է կրում և որը մինչև այժմ էլ իր փոխարքայի միջոցով կառավարում է մեզ։
